DE KOSTERSTEEN Nummer 115, februari 2011

DE KOSTERSTEEN Nummer 115, februari 2011

Bennekom, Kamphuis De Zonnebloem. P. Kleijne Tijdens Open monumentendag 2010 heeft de Historische Vereniging Oud- Bennekom de aandacht gericht op de Bovenweg. ‘De Zonnebloem’ was een van de voormalige villa’s waarvan met beeld en tekst de geschiedenis werd belicht in de Kostersteen (nr. 113, augustus 2010). De heer Kleijne zond ons een waardevolle aanvulling. Redactie

Naar Bennekom In 1936 begonnen mijn ouders, Gert en Jet Kleijne- van Kooten, een kamphuis in Huis ter Heide (provincie Utrecht), een huis met dagverblijf voor gezamenlijke maaltijden, slaapzalen en een groot terrein, dat als kampeerterrein te gebruiken was. Zij noemden het “De Zonnebloem”. Het lag vlak bij vliegveld Soesterberg. Na de bezetting van het vliegveld door de Duitsers in mei 1940 kregen Gert en Jet te horen, dat het vliegveld uitgebreid zou worden en dat daarom het kamphuis binnen enkele dagen verlaten moest worden. Jet kwam uit Wageningen en vanwege de mooie omgeving daar zijn Gert en Jet op de fiets gestapt om in die buurt te zoeken naar een vervangingsmogelijkheid. Op Bovenweg 31 stond de Westereng (eige-

De Zonnebloem, nog zonder aanbouw naar de heer Middendorp te Renkum) te huur. Zo werd op zeer korte termijn Kamphuis De Zonnebloem verhuisd naar Bennekom; daarbij hielpen de aanwezige

De Kostersteen 115, februari 2011

1

De Zonnebloem, met aanbouw. De ladder naar de zolderverdieping is blijven staan vakantiegasten, die hun vakantie in Bennekom vervolgden. De naam “De Zonnebloem” voor de Westereng is hiermee duidelijk geworden.

Een van de huisjes op het terrein

2

Toen, in mei 1940, was het huis zoals op de foto in nr. 113 van “De Kostersteen” is te zien. De genoemde aanbouw van balkon en serre moet dus eerder plaats gevonden hebben. Het huis had een groot nadeel. Er was geen grote ruimte te gebruiken als dagverblijf en tevens te gebruiken voor gemeenschappelijke maaltijden. Begin 1942 is daarom de serre vergroot. Op bijgaande foto is dat te zien. De hoofdtoegang van De Zonnebloem was een weg langs een stuk grond, dat grasland was, maar veranderd werd in een grote moestuin, opdat gekweekte groenten, aardappelen en fruit gebruikt konden worden voor maaltijden voor


de vakantiegasten. Een deel van die grond is nu perceel Bovenweg 33. Het terrein had een uitgang naar de Bosweg, een 90 m lange eikenlaan, en een uitgang naar de Diedenweg, waarvan het laatste deel een smalle eikenlaan was, die nog steeds te zien is naast de brede toegangsweg van het landhuis, dat in de plaats gekomen is van de Westereng/De Zonnebloem. Kampeerterrein Na de oorlog mocht er weer gekampeerd worden. Een groot deel van het terrein richting Diedenweg werd toen als kampeerterrein in gebruik genomen. Het kampgeld was 25 cent, later 35 cent, per persoon per nacht. Op het terrein rond het grote huis kwamen kleine vakantiehuisjes. Het waren één-kamer-appartementen met opklapbedden en een keukenkast met gootsteentje, die verhuurd werden voor 10 gulden per week. In de winter woonden er studenten van de Landbouwhogeschool. Er werden een open wasplaats, enkele toiletten en een fietsenstalling gebouwd. De vakantiegasten (bijna allemaal uit Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) kwamen met trein en bus of op de fiets. Bagage werd vervoerd met Van Gend en Loos en op De Zonnebloem bezorgd door vrachtrijder Van Silfhout. Een goed overzicht van De Zonnebloem in 1953 geeft een reproductie van een schilderij van Freek van den Berg afgebeeld in “Bennekom tweevoudig in Beeld”, uitgegeven door de Historische Vereniging Oud-Bennekom. Het schilderij laat het terrein in vogelvlucht zien. De kunstschilder was een zwager van Jet.

Overzicht van De Zonnebloem in 1953, Schilderij van Freek van den Berg In 1951 gingen Gert en Jet uit elkaar. Gert ging werken in vakantiecentrum “De Bonte Vlucht” in Doorn en Jet bleef op De Zonnebloem. In 1955 kocht zij het terrein met opstallen van de heer Middendorp en verkocht het door aan Willem Fluit met uitzondering van de eikenlaan naar de Bosweg. Een groot deel van de eiken werd door de Nederlandse Heidemaatschappij gerooid en Jet liet aan de Bosweg een bouwkaswoning bouwen. Daar woont nu op nr. 18 de schrijver van dit stukje. Van de eiken zijn er nog achttien over en de grootste heeft op één meter hoogte de respectabele omvang van 258 cm.


3

De Bovenweg is nog steeds mooi, maar door het verdwijnen van grote huizen met bijbehorende tuinen als “Calluna” en “Dennenoord”, het verdwijnen van een aantal zeer omvangrijke beuken, de aan-

Pinksterkamp 1941 Gert en Jet midden achter

Kinderfeest

4

leg van de Middeneng en de bouw van nogal wat huizen, is hij niet meer de indrukwekkende Bovenweg, die ik voor het eerst in 1940 zag.

Afwassen (‘corvee’) in 1941

Welgemoed weer naar huis


Joodse vluchtelingen uit Duitsland in Bennekom Ad Nooij

Na de machtsovername in 1933 door Hitler’s nazi-partij werd de positie van de Joden in Duitsland steeds moeilijker. Ongeveer 51000 Joodse vluchtelingen verlieten hun land; 4000 van hen kwamen naar Nederland.1) De Nederlandse overheid voerde echter een zeer terughoudend toelatingsbeleid. In een circulaire van 30 mei 1934 maakte het Ministerie van Justitie bekend dat vluchtelingen met de Duitse nationaliteit zoveel mogelijk geweerd zouden worden. Een wet van 16 mei 1934 (Staatsblad 257) verbond arbeid door vreemdelingen aan een vergunningenstelsel, waardoor werken in loondienst bijna onmogelijk werd. Een wet van 22 april 1937 (Staatsblad 628) maakte ook zelfstandige vestiging door vreemdelingen moeilijk. Op 7 mei 1938 schreef de minister van Justitie, C. Goseling, aan o.m. de procureurs-generaal bij de gerechtshoven: “Een vluchteling zal voortaan als een ongewenscht element voor de Nederlandsche maatschappij en derhalve als een ongewenschte vreemdeling te beschouwen zijn, die derhalve aan de grens geweerd en, binnenslands aangetroffen, over de grens gebracht zal moeten worden”.2) Vluchtelingen die ons land binnenkwamen, waren aangewezen op eigen middelen, of op ondersteuning door het Comité voor Bijzondere Joodsche Belangen. Goede contacten in Nederland konden van belang zijn om in het levensonderhoud te voorzien. Mede daarom, maar ook om geborgenheid te vinden bij geloofsgenoten, trokken veel Joodse vluchtelingen uit Duitsland naar Amsterdam, waar destijds ongeveer de helft van alle Nederlandse Joden woonde. Maar ook Rotterdam en Den Haag, waar eveneens veel Nederlandse Joden woonden, werden belangrijke vestigingsplaatsen voor Duitse Joden. Duitse vluchtelingen In 1938 steeg het aantal vluchtelingen aanmerkelijk. In maart van dat jaar werd Oostenrijk opgenomen in het Duitse Rijk; in november 1938 vond een fysieke progrom plaats in Duitsland, de ‘Reichskristallnacht’. Als pressiemiddel tot emigratie werden toen 30.000 mannelijke Joden opgesloten in concentratiekampen.3) Ongeveer 40.000 Duitse Joden probeerden toen een visum te krijgen voor Nederland; na veel aarzeling werden uiteindelijk 7000 Joden toegelaten.4) Een van de Duitse vluchtelingen was de chirurg Dr. Ludwig Frankenthal. Voordat hij naar Nederland kwam, had hij in 5

Duitsland reeds een traumatische ervaring achter de rug. Hij was chirurg in een Joods ziekenhuis te Leipzig toen hij in november 1938 samen met andere vooraanstaande Joden werd weggevoerd naar het concentratiekamp Buchenwald. Hij beschouwde zichzelf als een loyale Duitser, die zich verdienstelijk had gemaakt tijdens de Eerste Wereldoorlog en daarom niet kon en niet wilde begrijpen dat hij slachtoffer zou worden van vulgair antisemitisme. Hij kwam vrij onder voorwaarde dat hij binnen twee weken het land zou verlaten. Op 15 december 1938 kwam hij met vrouw en twee zonen in


in Den Haag. Ludwig Frankenthal kreeg van de Nederlandse overheid geen werkvergunning, hij werd gesteund door familie en kennissen. Naar Bennekom De Duitse bezetter was beducht voor een Engelse invasie aan de Noordzeekust en wenste daarom geen onbetrouwbaar geachte landgenoten in de kuststrook. In september 1940 kregen de Duitse Joden in Rotterdam en Den Haag te horen dat zij hun woonplaats moesten verlaten. Sommigen van hen kwamen in Bennekom terecht. Waarom Bennekom? In de decennia vóór de Tweede Wereldoorlog genoot Bennekom een zekere vermaardheid als vakantiedorp. Veel mensen uit steden in het westen van het land brachten hun vakantie door in pensions te Bennekom. Op deze wijze ontstonden contacten tussen Bennekommers en stedelingen uit het westen, met name Rotterdam en Den Haag. Een zekere bekendheid met de omgeving en persoonlijke contacten zijn van belang voor het op gang komen van een vluchtelingenstroom wanneer de omstandigheden daartoe aanleiding geven. En eenmaal op gang gekomen, ontstaan nieuwe contacten die de stroom versterken. Ook Benno Durlacher was met zijn gezin vóór de oorlog uit het Duitse BadenBaden naar Rotterdam gekomen. In oktober 1940 gingen zij naar Bennekom. Na de oorlog heeft Leofried, de oudste zoon uit het gezin Durlacher, zijn herinneringen op schrift gesteld. Hij vertelt dat zijn neef Leo van Leeuwen met vrouw en kinderen de zomer van 1940 hadden doorgebracht in Bennekom.

Leo van Leeuwen heeft vervolgens de Durlachers op het idee gebracht om naar Bennekom te verhuizen. Zij kregen kamers in het pension aan de Nassaulaan 39 van de Joodse dames Eva en Fanny Kool, die in 1934 uit Amsterdam naar Bennekom waren gekomen. En dan wordt het ook aantrekkelijker voor anderen. Leofried Durlacher schrijft: “Bennekom werd de wijkplaats voor meerdere joodse families uit het Westen. Onze beste vrienden: Ernst en Nancy Lucas met hun kleine jongetje waren ons nagereisd. ….. Sal en Fieke Maarssen met dochter, vrienden van Leo en Pauline alsmede Pauline’s zuster Adele met familie vonden woningen. Dr. Frankenthal met vrouw en twee jongens kwam uit Den Haag.5) Registratie 1941 De Joden die in het najaar van 1940 naar Bennekom kwamen, woonden hier legaal; zij stonden ingeschreven in het Edese bevolkingsregister. De verordeningen van 13 januari 1941 verplichtte alle personen ‘van joodschen bloede’ een formulier in te vullen over hun afkomst. Afhankelijk van het aantal Joodse grootouders werden zij bestempeld als voljood of halfjood. Door deze verordening werden Joden administratief gescheiden van de overige bevolking. Het zou een zeer betekenisvolle eerste stap zijn in de maatschappelijke isolatie van Joden en vervolgens hun eliminatie. De in Bennekom wonende Joden die afkomstig waren uit Duitsland werden allen geregistreerd als ‘voljoden’. De lijst van geregistreerden, voorzover woonachtig in Bennekom, telde 23 bui-


6

tenlandse vluchtelingen, namelijk 20 met een Duitse, twee met een Poolse en éen met een Russische nationaliteit. In feite was het aantal Duitse vluchtelingen iets hoger, aangezien een van hen – de arts Walter Frensdorf - gehuwd was met een ‘arische‘ vrouw. Zij is om die reden niet opgenomen in de registratie van 1941; dat gold ook voor hun zoon. Enige tijd na de registratie van 1941 heeft zich nog een Duitse vluchteling in Bennekom gevestigd. Zo waren er in totaal 26 Joodse vluchtelingen uit Duitsland in Bennekom woonachtig. Vrijwel al deze mensen hadden na hun vertrek uit Duitsland eerst in Rotterdam of in Den Haag gewoond alvorens naar Bennekom te komen. Beperkingen Zoals overal in Nederland kregen ook de Bennekomse Joden te maken met maatregelen die hun bewegingsvrijheid inperkten. Tijdens de bezetting was het Joden verboden in dienst te treden bij nietJoden; zij waren dus voor hun levensonderhoud afhankelijk van eigen vermogen, eigen ondernemerschap, of hulp van anderen. In het openbare leven werden Joden herkenbaar gemaakt met de verplichte jodenster. In april 1941 moesten zij hun radiotoestellen inleveren. Met ingang van het schooljaar 1941/42 mochten Joodse kinderen niet meer de gewone scholen bezoeken. Ilse Hinrichsen, echtgenote van Ludwig Frankenthal, heeft na de oorlog haar herinneringen op schrift gesteld:

7

“De kinderen mochten als joodse kinderen niet naar de dorpsschool. Zij bereidden zich thuis op het gymnasium voor” 6) Evan Durlacher, de tweede zoon uit het gezin Durlacher, dat inmiddels woonde op de Edeseweg te Bennekom, was ten tijde van deze maatregel 16 jaar. Hij bezocht de MULO in Ede, maar kon dus niet op die school blijven. De directeur van de MULO en de leraar Engels hebben hem toen wekelijks in Bennekom lessen gegeven. Examens afleggen was wel toegestaan. Evan slaagde met hoge cijfers. Vervolgens ging hij naar de Joodse HBS in Arnhem. Deze HBS was opgericht omdat het gewone onderwijs voor Joden niet toegankelijk was.7) In juni 1942 moesten Joden hun fietsen inleveren. Ilse Hinrichsen schrijft: “En nu moesten wij ook nog onze vier fietsen, die wij met zorg en moeite bijeen gespaard hadden, bij de politie in Ede inleveren. Dat was bij de uitgestrektheid van het platteland natuurlijk uiterst onaangenaam.” 8). Eveneens vanaf juni 1942 gold de bepaling dat Joden alleen ’s middags tussen drie en vijf uur boodschappen mochten doen, terwijl het hen verboden was de boodschappen thuis te laten bezorgen. In hoeverre de Bennekomse bakkers, kruideniers en melkboeren, die doorgaans aan huis kwamen, zich hebben gehouden aan deze laatste maatregel is onbekend. Wel meldde de Edese hoofdcommissaris van politie enkele malen aan Den Haag dat er geen overtredingen waren geconstateerd. Maar dat kan ook te maken heb-


ben met de mate van toezicht door de Bennekomse politie. Onderduikers Toen de situatie voor de Joden in westelijk Nederland steeds nijpender werd, kwamen de eerste onderduikers naar Bennekom. Zij kwamen hier niet op goed geluk, maar maakten gebruik van reeds aanwezige contacten. Leo van Leeuwen, die de Durlachers attent had gemaakt op Bennekom, heeft zijn eigen dochter laten onderduiken bij zijn vriend Piet Schoorl op de boerderij De Soetendael.9) Door het groeiende netwerk van contacten vinden ook anderen hun weg naar Bennekom. Opvallend is dat kinderen om redenen van veiligheid vaak niet op hetzelfde adres werden ondergebracht als hun ouders. Zo is in de loop van 1942 de situatie ontstaan dat er in Bennekom twee groepen Joden verbleven. De ene groep bestond uit voornamelijk uit Duitsland afkomstige Joden, die hier legaal woonden, officieel als zodanig geregistreerd en voorzien van een jodenster. De tweede groep bestond uit onderduikers, afkomstig van elders in Nederland, illegaal verblijvend in Bennekom, en onzichtbaar voor de buitenwereld. Eén van hen was Marcel Hertz. Joodse gastvrijheid Marcel Hertz , afkomstig uit Rotterdam, zat sinds 3 augustus 1942 ondergedoken op een kwekerij aan de Heidelaan, waarvan Jaap en Celia Nagtegaal de leiding hadden. Het contact was gelegd door Martha Nagtegaal, die als ‘meisje voor dag en nacht’ een dienstbetrekking had bij de familie Hertz in Rotterdam. De

verloofde van Marcel Hertz, Rachel Roos bijgenaamd Didi, was samen met haar moeder ondergebracht bij de ouders van Jaap Nagtegaal aan de Edeseweg in Bennekom. Toen de vader van Jaap Nagtegaal een briefje onder de deur vond met de opmerking “De joden uit uw huis en ook bij uw zoon dreigt gevaar”, gingen Didi en haar moeder naar het huis van Durlacher aan de Edeseweg. Marcel Hertz, die op latere leeftijd zijn memoires op schrift heeft gesteld, is hierover zeer verbaasd: “Tot overmaat van ramp ging hierna ook Didi naar de familie Durlacher. Volkomen waanzin, natuurlijk, aangezien na al die organisatie van het onderduiken zowel Didi als haar moeder nu bij joden in huis zaten.” 10) Joodse onderduikers vonden dus onderdak bij een geregistreerde Jood. Op het verlenen van onderdak aan Joodse onderduikers stonden zware straffen. Kennelijk speculeerde Benno Durlacher erop dat zelfs de Duitsers het niet voor mogelijk zouden houden dat hij Joodse onderduikers in huis had. In Joodse terminologie heet dit een gotspe. Toch moet hij geweten hebben welke risico’s hij nam. Op 2 oktober 1942 was namelijk zijn broer Arthur, diens echtgenote Erna, en hun zoon Gerhard in Apeldoorn gearresteerd en weggevoerd naar Westerbork. Niet eerder dan in 1985 kon Gerhard het opbrengen om zijn herinneringen op schrift te stellen: “In afwachting van verdere deportatie werden tientallen joodse gezinnen, onder wie wij, in de cellen van het hoofdbureau van politie te Apeldoorn opgesloten. Het gevoel van overrompeling en verslagenheid dat zich van iemand onder deze om-


8

standigheden meester maakt, laat zich niet beschrijven… Een leraar van Gerhard kwam afscheid nemen met in zijn hand een wiskundeboek: “Neem dit mee, misschien kan je nog iets doen daarginds. Ik mocht je even een goede reis wensen.” 11) April 1943 In april 1943 werden alle Joden in o.m. de provincie Gelderland verplicht zich te melden bij het Judendurchgangslager in Vught of in Westerbork. De officiële lezing was dat men vandaar naar werkkampen in oost-Europa gestuurd zou worden. Wie niet kwam opdagen, werd gestraft met een hechtenis van een half jaar en een boete van 2000 gulden. Ook de Joden die tot dan toe legaal in Bennekom woonden, zagen zich nu geplaatst voor een uiterst moeilijk dilemma. Zou men zich ‘vrijwillig’ melden, met alle consequenties van dien, onbekend en onheilspellend, of zou men trachten een onderduikadres te vinden? Ook een leven als onderduiker is niet aantrekkelijk; hoeveel risico’s loopt men, hoe lang gaat het duren?

Westerbork

9

In Tiel heeft de Joodse Raad aldaar een bus gehuurd om de Joden op te halen en naar Vught te brengen.12) In de gemeente Ede is geen informatie bekend over de handelwijze van de lokale Joodse raad. Opvallend is wel, dat allen die zich meldden voor Vught of Westerbork op eenzelfde dag zijn uitgeschreven uit het Edese bevolkingsregister, namelijk 10 april 1943. Van de 26 buitenlandse Joodse vluchtelingen in Bennekom hebben zich 14 gemeld, drie in Vught, elf in Westerbork. Tien personen zijn ondergedoken. Van éen persoon is de bestemming onbekend, terwijl tenslotte een persoon ongemoeid werd gelaten, waarschijnlijk omdat hij als halfjood was gekwalificeerd. Waarom is slechts een minderheid van hen ondergedoken? Het is nauwelijks te geloven dat zij op grond van hun Duitse herkomst nog rekenden op clementie van de bezetter. Of was het voor hen moeilijk om onder te duiken omdat zij niet beschikten over de goede informele contacten binnen de Bennekomse samenleving? Of was de duitstaligheid een risico en dus een extra handicap? Ook het gezin Frankenthal koos voor aanmelding in Westerbork: “Midden in deze ongelooflijk zenuwslopende tijd hielden wij uitgebreid familie-

Vught


overleg. Wij waren het er alle vier over eens: wij wilden ons niet langer verstoppen, want als wij ontdekt werden brachten wij ook die mensen, die ons opgenomen hadden in gevaar. Ook zij zouden naar een concentratiekamp gevoerd worden. En dat was het laatste wat wij wilden. Toen kwam ook de gedachte op om eindelijk een punt achter dit leven te zetten, maar mijn man was er absoluut op tegen. Omdat wij met zijn vieren het besluit namen dat wij altijd bij elkaar zouden blijven tot de dood ons scheidt, besloten wij vrijwillig naar Westerbork te gaan.” 13)

men, geen rugzak, geen eten, mannen en vrouwen werden gescheiden. Toen heb ik voor het laatst mijn man en mijn twee jongens gezien.” 14) Van de 14 buitenlandse Joodse vluchtelingen die zich hebben gemeld, zijn negen omgekomen in Sobibor of Auschwitz. Drie personen, waaronder Ilse Hinrichsen, hebben de kampen overleefd. Van twee personen in het lot onbekend.

Duitse onderduikers Niet alle Duitse Joden die in Bennekom woonden, hebben zich gemeld. Een aantal heeft een andere keuze gemaakt. De gezinnen Durlacher, Lucas en Frensdorf doken onder. De zoons van Durlacher vonden een schuilplaats bij het voormalige hotel Keltenwoud van Suuring, waar een ingenieus hol onder de grond werd gegraven. Het gezin Lucas verliet de Hullenberglaan en dook onder op de Alexanderweg. Van Frensdorp is het onderLudwig en Ilse Frankenthal-Hinrichsen duikadres onbekend. GemidDaar kwamen zij op 8 april 1943 aan. Tot deld bleken de overlevingskansen van de september 1944 kon Ludwig Frankenthal onderduikers hoger dan van degenen die daar als arts werkzaam zijn. Nadat hij zich gemeld hebben. De gezinnen Durlageweigerd had Joodse vrouwen te sterilicher en Frensdorf hebben de oorlogh seren, werd het gezin op transport gesteld overleefd. Ernst Lucas, Natalie Instrator via Theresienstadt naar Auschwitz. Daar en hun vierjarige zoon Robert Stephan zijn een dag na aankomst Ludwig en zijn zijn op 13 juli 1943 gearresteerd; zij hadbeide zonen Günther en Wolfgang verden het risico niet gespreid, hun zoontje moord.“Mijn man zag meteen dat dit het woonde bij hen in hetzelfde huis. Enkele einde was. Hij nam voor eeuwig afscheid dagen na de arrestatie zijn zij gedrieën in van mij. Bevel: Niets uit de trein meeneSobibor om het leven gebracht.


10

Contrast De lotgevallen van het gezin Frankenthal steken schril af tegen hetgeen de Durlachers is overkomen. In november 1942 is Leofried Durlacher aangehouden omdat hij geen fietsverlichting had. Aanvankelijk leek alles zich gunstig te ontwikkelen, maar door enkele toevallige omstandigheden kwam hij via het plaatselijke politiekantoor in Heelsum op het hoofdbureau in Oosterbeek terecht, en vandaar in het Huis van Bewaring in Arnhem en tenslotte in Westerbork. Daar werd hij ingedeeld bij werkzaamheden buiten het kamp. Een lichte verwonding die hij daarbij opliep ontwikkelde zich zeer ongunstig, zodat opname in een Gronings ziekenhuis volgde. Daar werd hij op een ingenieuze wijze bevrijd en teruggebracht naar Bennekom door buurman van Wijk en Piet Suuring van Keltenwoud. Terugkeer naar het huis aan de Edeseweg was uitgesloten. Piet Suuring bood onderdak. In de tuin werd een ondergrondse schuilplaats gegraven. Er werd vervolgens een geslaagde poging ondernomen om Benno Durlacher en zijn echtgenote een nieuwe identiteit te bezorgen. In het bevolkingsregister van Zeist werd daartoe een echtpaar van ongeveer dezelfde leeftijd gezocht, dat vóór de oorlog was vertrokken naar een nietbezet land. Dat werd het echtpaar ZellerSelbach. De fictie was dat deze mensen via Zuid-Frankrijk naar Nederland waren teruggekeerd. Tegen inlevering van hun oude paspoorten konden zij nieuwe persoonsbewijzen en distributiestamkaarten krijgen. Benno en Henriëtte Durlacher, alias August A. Zeller en zijn echtgenote Wilhelmina F., moesten zich dan wel persoonlijk melden op het gemeentehuis

11

in Zeist. Een ambtenaar aldaar zat in het complot. Hun foto en vingerafdrukken kwamen in de nieuwe persoonsbewijzen. De oude paspoorten werden uiteraard niet ingeleverd maar zogenaamd vernietigd. Het was een ingenieuze constructie die alleen kon slagen door de goede contacten die het echtpaar Durlacher en hun zoons in Bennekom hadden opgebouwd. Met de nieuwe papieren was het nu mogelijk een – bovengrondse - woning te zoeken. Dat werd ‘De Rozenhof’ op de Patrimoniumweg 18 te Heelsum. Op 16 november 1943 konden zij zich in de gemeente Renkum laten inschrijven. Hun zoons, Evan en Leofried, werden nu onderduikers bij hun eigen ouders. Spoedig daarna werd echter eenzelfde truc uitgehaald voor beide zoons. Op 10 december 1943 kregen zij in de gemeente Ede uitgegeven nieuwe persoonsbewijzen. Zij gingen verder onder de namen Leonardo Francisco Maduro en Evert Havermans. 15 ) Het verschil met het gezin Frankenthal is groot. Ludwig Frankenthal vertrouwde op zijn verdiensten tijdens de Eerste Wereldoorlog en op zijn status als chirurg. Dat was het kapitaal waarmee hij hoopte zijn leven en dat van zijn gezin te redden. Hij besefte onvoldoende dat dit oude kapitaal zijn waarde verloren had onder de nieuwe barbaarse omstandigheden. De familie Durlacher viel niet terug op oud kapitaal. Zij waren innovatief, legden in hun nieuwe omgeving veel contacten die zij konden inzetten om de overlevingskansen te vergroten. Gevoegd bij een flinke dosis geluk zijn zij zo de oorlog doorgekomen.


Oktober 1944. In april 1943 hadden alle Joodse vluchtelingen hun officiële woonadres verlaten. De meesten waren onderweg naar de vernietiging, anderen waren ondergedoken. Hun achtergelaten bezittingen werden door ambtenaren met een huiveringwekkende nauwkeurigheid geadministreerd. De ondergedoken Duitse vluchtelingen vormden slechts een gering deel van alle Joodse onderduikers in Bennekom. Vooral in de loop van 1943 vonden velen een schuilplaats in deze landelijke en bosrijke omgeving. Het aantal Joodse Noten 1. Berghuis, blz. 8 2. Idem, p. 223 3. Idem, blz 12 4. Rodrigues, blz. 3 5. Durlacher, Leofried, blz. 70 6. Crutsen, blz.36. 7. Nagtegaal, A blz. 15 8. Crutzen, blz 36

inwoners in Bennekom is nooit eerder zo groot geweest. Sommigen bleven maar voor korte tijd, om door te trekken naar een volgend onderduikadres, anderen bleven langer. Maar voor allen zou de gedwongen evacuatie van de gehele bevolking in oktober 1944 het einde betekenen van hun onderduikperiode in Bennekom. Zij mengden zich in de grote chaotische volksverhuizing die toen plaats vond. Temidden van de talrijke evacué’s op de Veluwe vonden velen een nieuwe schuilplaats.

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

Iet en Ruud Schoorl, blz 3 Moshe Sharel, blz.125 Durlacher, G.L., blz. 36 Vrij, Tjeerd, blz. 178. Crutsen, blz. 37 idem, blz. 40 Durlacher, Leofried, blz. 106-109

Bronnen Berghuis, Corrie K., Joodse vluchtelingen in Nederland, 1938-1940. Documenten betreffende toelating, uitleiding en kampopname. Kampen, 1990 Crutsen, Christine, en Theo Pasing, Ludwig, ich lebe, Het tweede leven van Ilse Frankenthal-Hinrichsen 1904/1945-1987. Brunssum 1998. Durlacher, G.L., Strepen aan de hemel. Amsterdam 1985. Durlacher, Leofried, Een na-vertelling: de jaren 1922/23-1945. Gemeentearchief Ede, Documentatie 40-45 Nagtegaal, Anneke, en Ad Nooij, Interview met Evan Durlacher. De Kostersteen 104, april 2008, blz. 14-18. Rodrigues, P. R., Hoe welkom was de familie Frank? Rede uitgesproken t.g.v. benoeming tot hoogleraar immigratierecht universiteit Leiden Schoorl, Iet en Ruud, Joodse onderduikers op De Soetendael. De Kostersteen 10, april 2008, blz 2-10 Sharel, Moshe, Metamorfosen, Marcel, Rienus, Moshe. Ffar Saba (Israel) 2001 Vrij, Tjeerd, Bittere tranen; Jodenvervolging in Tiel en omgeving. Laren 20 De Kostersteen 115, februari 2011

12

Agenda Algemene Ledenvergadering op dinsdag 8 maart 2011 in ’t Kerkheem, Kerkhoflaan 34, om 19.30 uur. 1. Opening 2. Mededelingen 3. Notulen van de ledenvergadering van 9 maart 2010 (zie blz. 14) 4. Verslag van de secretaris over 2010 (zie blz. 17) 5. Financieel verslag over 2010 (zie blz. 25) 6. Verslag kascommissie 7. Benoeming kascommissie 8. Begroting 2011 (zie blz. 25 ) 9. Contributie 2012 Het bestuur stelt voor de contributie voor het jaar 2012 vast te stellen op 15 euro voor een enkelvoudig lidmaatschap en op 16 euro voor een meervoudig lidmaatschap. 10. Benoeming bestuurslid Mevr. G.J.M. van Raan-Onderwater is aftredend en herkiesbaar. De heer A. T. J. Nooij is aftredend en niet meer herkiesbaar. Voor benoeming in de ontstane vacature draagt het bestuur voor: de heer A. van der Valk. De leden kunnen op de vergadering tegenkandidaten stellen, mits de kandidatuur gesteund wordt door tenminste tien ter vergadering aanwezige leden. 11. Rondvraag 12. Sluiting Na afloop van de vergadering – naar verwacht om 20.15 uur – zal op feestelijke wijze aandacht worden geschonken aan het 65-jarig bestaan van de vereniging, met medewerking van: - Kees Heitink, erelid; hij zal spreken over Geredde monumenten in Bennekom, - Henk Gijsbertsen, Henk van Amerongen en Cees Vos; zij zullen enkele bijzondere foto’s uit de collectie van de HVOB tonen, - Marijke de Vos; zij belicht de geschiedenis van de vereniging vanuit een persoonlijk perspectief, - Gert Jan Koster; hij laat de recentere geschiedenis van Bennekom zien aan de hand van eigen foto’s uit eigen archief. - Peter van Beek, gemeentearchivaris; hij diept bijzondere informatie op uit het archief.


13

Programma in het Jubileumjaar 2011 van de Historische vereniging Oud-Bennekom. 9 april Neanderthalerwandeling, een wandeling met de heer Bouwman op 9 april en bij veel deelname ook nog op 16 april. 27 april voorjaarslezing door Henk Tip over “Landbouwbelang en Boerenbond” 11 mei Voorjaarsexcursie: Reis naar Verkade museum en het Molenmuseum 31 augustus Vlegeldag. Stand met als thema: “Hoera we zijn jarig….” 10 september Open monumentendag. Thema: Hergebruik 15 september Najaarsexcursie. Op bezoek bij Het Streek, Mavo Vossenvelde. Arie Langstraat voormalig directeur van “Vossenvelde” zal putten uit de geschiedenis van de school. 8 november Najaarslezing: Presentatie van het eerste boek uit de serie ‘Bennekom in Beeld’ door Henk van Amerongen en Henk Gijsbertsen. Lezing Theo Michels over Mariënhof December Kerstmarkt 2011; afsluiting jubileumjaar

Notulen van de Algemene Ledenvergadering van de Historische Vereniging Oud-Bennekom, gehouden op dinsdag 9 maart 2010. De bijeenkomst vindt plaats in zalencentrum ‘t Kerkheem en begint om 19.30 uur. 1. Opening. De voorzitter opent de vergadering en heet de aanwezigen van harte welkom, in het bijzonder de ereleden H. Gijsbertsen en C. A. Heitink. Bericht van verhindering is ontvangen van de heer A. F. van Hattem. 2. Mededelingen. De heer T. J. Hoekstra toont een matrijs voor het gieten van een afbeelding van het voormalige Streekziekenhuis te gebruiken bij het maken van souvenirlepeltjes. Het zal worden toegevoegd aan de historische collectie. 3. Notulen van de ledenvergadering van 4 maart 2009. Met dank aan de secretaris worden de notulen ongewijzigd vastgesteld. 4. Verslag van de secretaris over het jaar 2009. 14


Tijdens de bespreking wordt geconcludeerd dat de vereniging kan terugzien op een actief jaar. Een groot aantal leden leverde belangrijke bijdragen aan de doelstellingen van de vereniging. Het ledental groeide ook in dit verslagjaar, eind 2009 werd het duizendste lid ingeschreven. 5. Financieel verslag over 2009. De penningmeester geeft een toelichting op diverse posten. Onder de post ‘Werkgroepen’ zijn enkele extra uitgaven geboekt die betrekking hebben op de inrichting van het Documentatiecentrum, voor de aanschaf van een pc en een beamer en voor aangebrachte verbeteringen op de website. Het boekjaar werd afgesloten met een positief saldo van € 982, -. 6. Verslag van de kascontrolecommissie. De heer Cromwijk doet verslag. De commissie is van mening dat de boekhouding over 2009 er verzorgd uitziet en dat de boekingen juist zijn verricht. Op voorstel van de commissie besluit de vergadering het financiële verslag 2009 goed te keuren en het bestuur décharge te verlenen. Dank aan de leden van de kascontrolecommissie, de heren Cromwijk en Degen. 7. Benoeming van de kascontrolecommissie. De heer B. G. W. Degen treedt af als lid van de kascontrolecommissie. De heer W. A. J. Cromwijk blijft nog een jaar lid. Reservelid de heer J. G. van de Velden wordt benoemd tot lid en als nieuw reservelid wordt benoemd de heer B. G. W. Degen. 8. Begroting 2010. De penningmeester geeft een toelichting op de begrotingsposten waarna de vergadering de voorliggende begroting 2010 vaststelt. 9. Contributie. Ingestemd wordt met het voorstel om de contributie voor 2011 op grond van de consumentenprijsindex vast te stellen op € 14,80 en het meervoudig lidmaatschap (gezinscontributie) op € 15,80. 10. Benoeming voorzitter. De heer A. J. Lever treedt af en is niet meer herkiesbaar. Hierdoor is tevens de functie van voorzitter vacant geworden. Voor benoeming tot voorzitter draagt het bestuur voor het bestuurslid en vice-voorzitter de heer A. van Kampen. De vergadering neemt deze voordracht over en benoemt onder applaus de heer Van Kampen tot voorzitter. Hierna wordt hem de voorzittershamer overhandigd. De eerste taak van de nieuwe voorzitter is het toespreken van de scheidende voorzitter. Gedurende het 10-jarig voorzitter-


15

schap van Bert Lever is de vereniging in ledental anderhalf keer zo groot geworden en er zijn inmiddels tien werkgroepen actief op diverse deelterreinen. Er werden in deze periode acht boeken uitgegeven, er kwam een documentatiecentrum en ook een website. Daarbij speelde deze scheidende voorzitter een belangrijke en stimulerende rol. Hierna voert Hanske Gijsbertsen het woord en overhandigt het traditionele cadeau van de vereniging, een glas met inscriptie. En Henk van den Oever brengt in zijn toespraak de dank over van het Kijk en Luistermuseum waarvan Bert Lever namens onze vereniging bestuurslid was. Bert Lever besluit met een dankwoord. “Het zijn voor mij mooie jaren geweest, in een fijne vereniging en met een leuk bestuur”. Het agendapunt wordt afgesloten met een ludiek gebeuren. Terwijl in de zaal het projectiescherm omhoog rolt, onthult zich daarachter een banier met een levensgroot portret van Bert. Deze banier zal in tweevoud worden opgehangen in de Dorpsstraat. Daarmee verwerft Bert zich een plaats in de rij van bekende Bennekommers.

11. Benoeming bestuurslid. Voor benoeming in de ontstane vacature (bestuurslid Lever) draagt het bestuur voor de heer G. J. Adams. Er zijn geen tegenkandidaten ingediend. De vergadering besluit met applaus tot benoeming. 12. Rondvraag. Mevr. Ank Koster pleit, gezien de ruime financiële positie van de vereniging, voor het aanbieden van gratis koffie/thee tijdens ten minste de Algemene Ledenvergaderingen. De heer Lutgendorff vraagt of het mogelijk is om de jaarlijkse excursie te houden op een niet doordeweekse dag. Beide vragen zullen worden behandeld tijdens de eerstkomende bestuursvergadering. 13. Sluiting. De voorzitter dankt de aanwezigen en sluit de vergadering rond 20.15 uur.

16


Verslag van de secretaris over het jaar 2010 De vereniging ziet terug op een actief jaar. Een groot aantal leden leverde (vaak in werkgroepverband) belangrijke bijdragen. De vereniging is vertegenwoordigd in het bestuur van het Kijk en Luistermuseum en zij participeert in het Comité Open Monumentendag Ede. Door vertegenwoordiging in de regionale bijeenkomsten wordt contact onderhouden met andere historische verenigingen. In dit verslagjaar verschenen vier nummers van De Kostersteen, drie lezingen vonden plaats en de excursiecommissie organiseerde twee excursies. De vereniging was actief op de Vlegeldag, de Open Monumentendag en de Kerstmarkt. Ook online was er aandacht voor de vereniging, de website werd goed bezocht en de site werd aangevuld met een historische tijdbalk van Bennekom. En het ledental groeide aanzienlijk. Bestuur Het bestuur vergaderde vier keer, namelijk op 12 januari, 13 april, 11 augustus en 28 oktober. De algemene ledenvergadering werd gehouden op 9 maart. Tijdens deze vergadering werd het bestuurslid en vice-voorzitter, de heer A. van Kampen, benoemd tot voorzitter als gevolg van het aftreden van de heer A. J. Lever. In de ontstane vacature werd de heer G. J. Adams benoemd. De samenstelling van het bestuur was in 2010 als volgt: A. van Kampen (voorzitter), W. Hol (secretaris), W.C.L. van Kalleveen (penningmeester), G. J. Adams, mevrouw C. J. Knoppers, A.T.J. Nooij en mevrouw G.J.M. van Raan-Onderwater. Op 23 november was er een gezellig en geïnspireerd samen zijn met de tientallen vrijwilligers bij onze vereniging. Deze bijeenkomst was een opmaat voor het jaar 2011. Dan zal de vereniging 65 jaar bestaan. Met de vrijwilligers werden de plannen voor dit jubileumjaar uitvoerig besproken en ook de gehouden enquête leverde een aantal nieuwe ideeën op. Dank aan alle vrijwilligers die steeds weer veel vrije tijd aan de verenigingsactiviteiten besteden. In het verslagjaar groeide het aantal leden van 1019 naar 1116. Dit jaar zijn we begonnen met een nieuwe opzet van het ledenbestand. Iedereen die meer dan het vastgestelde bedrag ad € 14.65 heeft overgemaakt valt onder het familieabonnement en telt voor 2 personen. Op 31 december 2010 telde de vereniging 410 leden in familieverband en 296 enkelleden. Het totaal aantal leden van de vereniging komt dus per op 31 december 2010 uit op 1116 stemgerechtigde leden. Door overlijden zijn 10 enkelabonnementen beëindigd en door opzegging werd het lidmaatschap van 5 familie- en 5 enkelleden beëindigd. De Kostersteen In het verslagjaar was de redactie als volgt samengesteld: Ad Nooij (eindredacteur), Henk van Amerongen, Kees Heitink en Arno van der Valk.


17

In 2010 verschenen de nummers 111 t/m 114, met een gezamenlijke omvang van 108 pagina’s. In deze jaargang zijn 15 artikelen gepubliceerd over de lokale geschiedenis van Bennekom. De auteurs waren: Henk van Amerongen, Gerrit Breman, Henk Gijsbertsen (3), Kees Heitink, Ineke Knoppers, Bert Lever, Ad Nooij (3), J. Christoffer Rigg, Arno van der Valk (3), Anton C. Zeven, en Joop Zijlstra. Tevens zijn artikelen en mededelingen over de activiteiten van de vereniging opgenomen. Het augustusnummer – nr 113 was gewijd aan Open Monumentendag; de artikelen hadden betrekking op de Bovenweg in Bennekom. Lezingen Na afloop van de jaarvergadering op 9 maart verzorgde de heer G. van den Brink met medewerking van de heer D. Rintjema een gewaardeerde lezing met beelden over de voormalige zuivelfabriek ‘De Hoop’. Ook zeer de moeite waard was de voorjaarslezing op 20 april die verzorgd werd door de heer Frank van Lunteren met als onderwerp ‘Bennekom in het laatste oorlogsjaar’. De najaarslezing op 2 november werd inhoud gegeven door de heer J. A. Aanen. Zijn boeiende lezing had als onderwerp ‘Water in de Gelderse Vallei door de eeuwen heen’. Excursies De excursiecommissie bestaat uit de dames P. Van Amerongen-Budding, H. GijsbertsenVogel en C.J. Knoppers. Voorjaarsexcursie Op woensdag 12 mei vond de jaarlijkse dagexcursie plaats. We vertrokken om 8 uur ’s ochtends met 58 deelnemers richting Diepenheim om daar het Oranjemuseum ‘Nieuwe Haghuis’ te bezoeken. Op eigen gelegenheid werden de oranjecuriosa bekeken en er was een rondleiding langs het Twents antiek, de eeuwenoude kabinetten vol met op traditionele wijze gevouwen linnengoed, porselein en knipmutsen. De lunch werd gebruikt in restaurant ’t Holt, eveneens in Diepenheim. ’s Middags werd het Syrisch-Ortrhodoxe Klooster St. Ephrem te Glane bezocht. Hier kregen we een rondleiding door het klooster, de kapel, de begraafplaats en de kathedraal. We kregen een uitleg over de geschiedenis van de Syrisch-Ortrhodoxe kerk en de verspreiding van het christendom vanuit Antiochië, het huidige Antakya in Zuid-Turkije. Op de terugweg werd nog thee gedronken in Haaksbergen bij hotel Erve Bruggert. Om 18.15 uur kwamen we weer in Bennekom aan. Najaarsexcursie Op de donderdag 30 september vond de jaarlijkse najaarsexcursie plaats. Er werd een bezoek gebracht aan de Born in Bennekom. Nadat er een wandeling rond het gebouw was

18


gemaakt, bood de heer Peereboom, eigenaar van het pand, ons koffie met een gebakje aan. Hij vertelde over de reden van zijn aankoop, het onderzoek dat hij deed naar de geschiedenis en de architectuur van de Born en het huidige gebruik ervan. Het gebouw met de bijbehorende tuin werd door hem in de oude luister hersteld en zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Er namen 85 mensen aan deze excursie deel. Vlegeldag Net als andere jaren heeft de vereniging ook dit jaar met een kraampje op de Vlegeldag gestaan. Dit jaar hadden we in de kraam foto’s van ondernemers van Bennekom en in een vitrine historische reclame van bedrijven. Het weer speelde gelukkig mee en net als andere jaren was het een groot succes. Aan het eind van de dag was de vereniging 25 nieuwe leden rijker. Open monumentendag 2010 Ook zeer geslaagd was de algemene conclusie van de velen die de open monumentendag in Bennekom actief beleefden. Ook in 2010 werd in het tweede weekend van september in het gehele land de Open Monumentendag gehouden; in de gemeente Ede op

zaterdag 11 september. ‘De smaak van de 19e eeuw’ was voor 2010 het landelijk thema. In overleg met het Comité Open Monumentendag Ede werd in Bennekom gekozen voor een nadere verkenning van de Bovenweg met zijn bebouwing. Maandenlang hebben de leden van de monumen-


19

tencommissie en ook anderen hieraan gewerkt. Het verrichte omvangrijke historische onderzoek resulteerde in artikelen in De Kostersteen nummer 113. Voor het actief beleven van deze open monumentendag was een gedocumenteerde wandeling uitgezet door de Bovenweg. Villa Rusticana was opengesteld. In de ochtend werden de wandelaars onderweg bij Bovenweg 24 verrast met swingende muziek van het Brass Choir Midden Nederland. En in de Oude Kerk bespeelde Sjoerd Meijer beide orgels met muziek uit de 19e eeuw. In het Kijk en Luistermuseum was een kleine tentoonstelling ingericht met 19e eeuwse kledij. Op de vrijdag voorafgaande aan de Open Monumentendag verzorgden vrijwilligers een kinderprogramma in en over de Oude Kerk. De officiële opening was op vrijdagavond in en om de villa Erica met vele activiteiten waaronder een concert door TripleB, Big Band Bennekom. Het evenement trok honderden deelnemers. Dank aan allen die aan deze zeer geslaagde dagen hebben meegewerkt. Ook dank aan de huidige bewoners van dit gebied die hun eigendommen openstelden en zij die als gids hun bijdrage leverden. Deze activiteit leverde de vereniging tientallen nieuwe leden op. Kerstmarkt Vrijdag 17 december en zaterdag 18 december was de historische vereniging weer aanwezig op de sneeuwrijke Kerstmarkt van Bennekom. Op vrijdagmiddag om twaalf uur was de nieuwe folder om leden te werven bij drukkerij Modern afgehaald en konden we deze prachtige folder gebruiken op de Kerstmarkt. Ruim tien mensen werden ter plaatse lid, anderen namen de folder mee om het lidmaatschap nog eens rustig te overwegen. Dit jaar hadden was er een ruilactie georganiseerd; de actie hield in dat er bij de kraam van Oud-Bennekom reclamevoorwerpen en souvenirs van Bennekomse ondernemers, (zorg)instellingen, verenigingen, stichtingen, kerken en scholen gebracht konden worden en in ruil daarvoor kreeg men een overdruk van een wandelkaart van Bennekom uit 1929 of een originele Oud-Bennekom balpen. Een heel aantal mensen kwam voorwerpen inleveren van zilveren lepeltjes tot koektrommels en glazen. Verder verkochten we een aantal boeken en werd er informatie uitgewisseld.

20


Website Sinds 6 maart 2008 vervult www.oudbennekom.nl een belangrijke functie binnen de vereniging. De website trek steeds meer bezoekers, in een jaar bekijken zo’n 2.800 bezoekers onze website. We proberen de website vooral ook te gebruiken om actueel nieuws door te geven, activiteiten aan te kondigen en na een activiteit een klein verslagje met foto’s te publiceren. Cees Vos neemt het fotomateriaal voor zijn rekening en heeft in november 2010 alle foto’s vervangen. Wim Cromwijk heeft met een interview in het Bennekoms Nieuwsblad, op 17 november 2010, de tijdbalk van de geschiedenis van Bennekom gelanceerd, een geheel nieuw element op de site. Dolf van Kampen probeert de website actueel te houden. Werkgroepen Behoud oudste gedeelte Bennekomse Begraafplaats Leden zijn: C. A. Heitink (voorzitter), E. M. Heij, A. van Kampen, A. J. Lever, J. de Nooij en A. J. Welgraven. In zeer goede samenwerking met de ambtenaren van de gemeente Ede heeft de werkgroep een groot onderhouden restauratieplan gemaakt. Vervolgens hebben de gemeente en de provincie toegezegd de totale kosten voor zo’n 40% te subsidiëren. Half november is er een begin gemaakt met de uitvoering van dit plan door het graf van de Familie B. van Silfhout aan te pakken. De totale uitvoering van het plan zal zeker door lopen tot ver in het voorjaar 2011. In de maand juni zijn er weer leerlingen van Het Streek Bennekom (Vossenvelde) rondgeleid in het kader van het Bennekom Project van deze school. Dit jaar was het startpunt het Kijk- en Luistermuseum waar de leerlingen eerst een korte inleiding kregen over de begraafplaats. Leden van de werkgroep hebben een adviserende rol gespeeld bij de opname die Omroep Gelderland gemaakt heeft op de begraafplaats. In het programma “Een ode aan onze doden”, uitgezonden op 30 november, werden naar aanleiding van de graven een aantal verhalen verteld over Bennekommers. Ook dit jaar is er door de werkgroepleden weer een zaterdagmorgen geklust. De grafkelder van de familie Van Wassenaer (Hoekelum) is geïnspecteerd en het overleg over het vervangen van de grote betonnen sluitplaat door een hardstenen afdekking met daarop naamsvermeldingen van de in de kelder bijgezette personen is in een afrondend stadium. De site van de werkgroep http://begraafplaatsbennekom.web-log.nl/ wordt nog elk jaar beter bekeken. Er zijn nu zo’n 40 bezoekers per week. Geschiedenis van Bennekom Leden zijn: A.J. Lever (voorzitter), M. Aartsen, mevrouw J. Bloembergen-Lukkes, K.B.A. Bodlaender, G. Breman, W.A.J. Cromwijk, H. Gijsbertsen, C.A. Heitink, T.J. Hoekstra, W. Hol, A. van Kampen, M. van de Leeuw, T. Michels, A.T.J. Nooij, H. van den Oever, F.G. van Oort, mevrouw M. van Rooijen, P. Smit, J.A. van der Valk en J.A. Zijlstra.


21

Net als in voorgaande jaren kwam de Werkgroep Geschiedenis in 2010 twee maal bijeen. Tijdens de bijeenkomsten werden gegevens uitgewisseld over de talrijke projecten waar de leden van de werkgroep zich mee bezig houden. Op deze manier kon men elkaar van informatie voorzien en adviezen geven. De bijeenkomsten vonden dit jaar plaats op 28 april en 26 oktober. Veel van het besprokene vond uiteindelijk zijn weg naar De Kostersteen of zal dat nog vinden. Monumentencommissie Leden zijn: W. Hol, A.T.J. Nooij en J. van Raan De activiteiten van de monumentencommissie hebben voornamelijk betrekking gehad op de organisatie van de geslaagde Open Monumentendag 2010, zie hierboven. Hierbij werd binnen het Comité Open Monumentendag Ede overleg gepleegd met de zusterverenigingen in Ede en Lunteren. Joodse inwoners van Bennekom in de tweede wereldoorlog Leden van de werkgroep zijn: C.A. Heitink, mevrouw A. Nagtegaal, A.T.J. Nooij. In het afgelopen jaar zijn aanvullende gegevens verzameld. In de Kostersteen zijn enkele artikelen gepubliceerd over Joodse onderduikers in Bennekom. Uit reacties op deze artikelen kreeg de werkgroep nieuwe informatie. Ook dit jaar werd aanvullend archiefonderzoek verricht. Gestreefd wordt naar een publicatie met een goed gedocumenteerd overzicht van onderduikers en onderdakverschaffers als afsluiting van de activiteiten van de werkgroep. Op bezoek bij... Deze werkgroep bestaat uit de leden mevr. F. Hooning, mevrouw C.J. Knoppers, J. van Raan en mevrouw M.S. de Vos. Doel van deze werkgroep is oudere Bennekommers te interviewen om aan de hand van hun verhalen de orale geschiedenis vast te leggen. In de gesprekken wordt zowel naar het dagelijkse leven van de geïnterviewde personen, als naar bijzondere omstandigheden en gebeurtenissen gevraagd. Er zijn inmiddels een aantal bezoeken afgelegd.

Kijk en Luistermuseum Het Kijk en Luistermuseum (KLM) beheert de collectie historische voorwerpen van de vereniging. Er wordt gewerkt aan een nadere beschrijving van die voorwerpen zodat op termijn beter nagegaan kan worden welke voorwerpen typisch Bennekoms zijn en welke niet. Op basis van deze nadere inventarisatie kan dan een herverdeling van de collecties overwogen worden, waarbij het typisch Bennekomse deel eigendom van de vereniging blijft of wordt en het overige van het KLM. Binnen het bestuur van het KLM wordt de vereniging vertegenwoordigd door W.C.L. van Kalleveen. Daarnaast is hij door het be-

22


stuur aangewezen als contactpersoon voor het binnen het museum gevestigde Documentatiecentrum Bennekom (zie hierna). Documentatiecentrum Bennekom Medewerkers zijn: H. van Amerongen, H. Gijsbertsen, mevrouw R. Hoogkamer, en C. Vos. In het documentatiecentrum wordt een drietal collecties beheerd: Foto- en diacollectie De beheerder van het foto- en dia archief van de vereniging (H. Gijsbertsen) heeft ook dit jaar weer veel foto's en ansichtkaarten aan de collectie kunnen toevoegen, verkregen door schenkingen en aankoop. Er zijn tot nu toe 4900 foto's en ansichtkaarten beschreven en gedigitaliseerd. De heer H. van Amerongen is bezig met het beschrijven van circa1700 dia's en de heer C. Vos zorgt voor het scannen van zowel de foto's als de dia's. De 4900 foto's zijn allemaal gescand. Hartelijk dank aan alle gevers van foto's en ansichtkaarten (gevraagd en ongevraagd) voor het beschikbaar stellen van dit materiaal als aanvulling op onze collectie. Indien u oude foto's gaat opruimen en misschien wel wilt weggooien, neem dan s.v.p. eerst contact met ons op, wellicht hebben wij er belangstelling voor. Bennekomse Reclame en Souvenirs Medewerkers zijn: mevrouw A. Koster en mevrouw G.M. Hoogkamer. Naast de collectie Bennekomse voorwerpen welke in bruikleen zijn gegeven aan het museum worden artikelen met betrekking tot Bennekomse reclame en souvernirs verzameld. In 2010 is een aantal voorwerpen ontvangen en een bescheiden aantal voorwerpen aangeschaft. Deze collectie wordt opgeslagen in het documentatiecentrum. Bibliotheek De vereniging heeft een collectie boeken met betrekking tot de geschiedenis van Bennekom en omgeving, cultuur, klederdracht, kinderboeken en topografisch materiaal. Ook het museum bezit een kleine collectie, met name boeken over mechanische muziek, textiel, mode en klederdrachten. De boeken worden ingevoerd in het computerprogramma Adlib. Om met name kaartmateriaal beter onder te kunnen brengen zullen enkele aanpassingen aan dit programma plaatsvinden. Het boekenbestand groeide het afgelopen jaar door een aantal schenkingen en aankopen. Naast leden van Oud-Bennekom wisten ook niet-leden de weg naar het documentatiecentrum te vinden. Het documentatiecentrum is gevestigd op de bovenverdieping van het Kijk en Luistermuseum en is op afspraak op dinsdag voor belangstellenden in te zien. Voor een afspraak kunt u contact opnemen met mevrouw G.M.Hoogkamer, telefoon 0318-416180. Erfgoededucatie In het kalenderjaar 2010 is de lesdoos ‘Bennekom in beeld, vroeger en nu’ die in 2008 werd ontwikkeld door leden van onze vereniging aan 1 school, met in totaal 100 deelne-


23

mende leerlingen, uitgeleend. Leerlingen gaan met afdrukken van oude foto’s uit het archief van de HVOB op stap in Bennekom centrum. Door op dezelfde plaats een nieuwe foto te maken en deze te vergelijken met vroeger leren de leerlingen hun eigen dorp beter kennen. Eindproduct van het project zijn presentaties in de klas. De lesdoos blijkt goed aan te sluiten op de praktijk. Door in 2010 enige oude fotoboekjes van Bennekom voor gebruik in de klas bij het lesmateriaal te stoppen is extra studiemateriaal toegevoegd. De lesdoos is bedoelde voor groep 8 van de basisschool. Nadere informatie: C. A. Heitink. Dankwoord Het bestuur dankt allen die zich hebben ingezet voor de Historische Vereniging OudBennekom. Met elkaar zorgen zij ervoor, dat de Bennekomse geschiedenis levend en ook zichtbaar blijft.

Oproep aan de lezers In de komende Kostersteen zal een artikel verschijnen van Henk Gijsbertsen over bezoeken door leden van het koninklijk huis aan Bennekom. Als u beschikt over originele zelfgemaakte foto’s over dit onderwerp, verzoeken wij u contact op te nemen met het Documentatiecentrum van de Historische Vereniging Oud-Bennekom. In de fotocollectie van het Documentatiecentrum bevindt zich een foto van een boerderij waarvan de plaats onbekend is. Wie weet waar deze boerderij staat of gestaan heeft? Reacties gaarne naar het Documentatiecentrum van Oud-Bennekom.

24


Werkelijk Begroting Werkelijk Begroting 2010 2010 2009 2011 Baten 10.000 10.148 11.000 11.196 752 P.M. 10.313 P.M. 600 600 700 600 458 800 769 500 ________ ________ ________ ________ 13.006 11.400 21.930 12.100

Contributies Boekverkopen Overige opbrengsten Bankrente

Lasten 8.350 7.846 8.350 8.205 0 P.M 9.284 P.M. 883 500 1.967 1.000 563 500 478 600 0 100 47 100 133 100 189 150 125 100 22 100 175 175 172 175 718 600 797 800 141 200 146 150 1.635 0 0 5.000 0 100 0 0 ________ ________ ________ ________ 12.578 10.725 20.948 16.425

De Kostersteen Overige drukkosten Werkgroepen Lezingen en bijeenkomsten Secretariaat Administratiekosten Overige bestuurskosten Contributies en abonnementen Publiciteit/website Bankkosten Jubileumkosten Diversen

428

Resultaat boekjaar

675

982

-4.325

Balans per 31 december 2010 Geldmiddelen Te vorderen/vooruitbetaald

Te betalen/vooruit ontvangen Reserves

30.715 581 _________ 31.296 111 _________ 31.185


25

Zaterdagexcursie “Neanderthalerwandeling” Op zaterdag 9 april zal de heer Bouwman, fysisch-geograaf, een excursie verzorgen naar de Sysselt. In september 2002 vond hij daar een vuursteenafslag in de vorm van een krabber, die later herkend werd als een artefact gemaakt door Neanderthalers en daarmee als waarschijnlijk de oudste vondst van menselijke oorsprong in de gemeente Ede. De vondst stamt waarschijnlijk uit het laatste interglaciaal (Eemiën) of de laatste ijstijd (Saaliën). Bij de excursie zal aan de hand van in het terrein zichtbare kenmerken worden ingegaan op geologie en de geologische geschiedenis van de Sysselt, de Neanderthalers en hun leefomstandigheden en de vaak ingrijpende veranderingen van het klimaat en de gevolgen daarvan voor het leefmilieu. De excursie sluit goed aan op de lezing die de heer Aanen op 2 november 2010 hield. De excursie duurt van 14.00 uur tot 16.30 uur. De totale wandelafstand is ca. 4 km. Er zal regelmatig stilgestaan worden. Het terrein is niet geschikt voor rolstoelen; de paden zijn afhankelijk van het weer mul of modderig. Er kunnen maximaal 25 mensen aan deze excursie deelnemen; bij meer belangstelling kan de excursie op 16 april herhaald worden. Deelname gebeurt op volgorde van aanmelding. De kosten zijn € 2,50 en worden bij aankomst betaald. Startplaats: De Sysselt, oostelijk van station Ede-Wageningen, parkeerplaats direct na de Oude Enka-fabriek en de volkstuinen. Aanmelding: het formulier kan tot uiterlijk 19 maart worden ingeleverd bij Ineke Knoppers, Prinsenlaan 15, 6721 EB Bennekom. Als U (na opgave) verhinderd zou zijn, dient U dit zo spoedig mogelijk door te geven aan Ineke Knoppers (tel. 418008).

Nieuwe leden Het bestuur heet de volgende personen van harte welkom als nieuwe leden van de Historische Vereniging Oud-Bennekom: Mevr.E. de Baat Mevr. W.M. Baatje Mevr. E.A. Bak-Sinnecker Mevr. N. Bakker Fam. C. Beumer Fam. G. Ebbers-van Ginkel Mevr. T.T. Faber Fam. H. van Hasseld Dhr. B.A. Hemmes Fam. S. Huisman Fam. A.J. Korbee

26

Dhr. W. Koremans Fam. A.C. Moerland Fam. Molen Fam. Poppeliers Fam. L. Rozeboom Mevr. G. Venema-Piening Dhr. F. Versluis Fam. A. Versteeg Dhr. F.M. Versteegen Mevr. G.J.H. de Waard-v.d. Eijk


Agenda -

Dinsdag 8 maart, algemene ledenvergadering; Kerkheem. 19.30 uur Zaterdag 9 april, excursie naar de Sysselt Woensdag 27 april, voorjaarslezing door Henk Trip over Coöperatie landbouwbelang in zalencentrum De Brink Woensdag 11 mei voorjaarsexcursie naar de Zaanstreek; bezoek aan Verkademuseum en Molenmuseum. Nadere mededelingen in de volgende Kostersteen.

Documentatiecentrum Bennekom Het documentatiecentrum van de historische vereniging Oud-Bennekom is gevestigd op de bovenverdieping van het Kijk en Luister museum, en is elke dinsdag voor bezoekers geopend van 09.00 – 12.00 uur en 14.00 – 16.00 uur. Geïnteresseerden in de historie van Bennekom zijn welkom na een afspraak via onderstaande personen: Henk Gijsbertsen, telefoon (0318) 415275; email: [email protected] Riet Hoogkamer, telefoon (0318) 416180; email: [email protected]

Bestuur A. van Kampen, voorzitter W.Hol, secretaris W.C.L. van Kalleveen, penningm G.J. Adams Mevr. C.J. Knoppers A.T.J. Nooij Mevr. G.J.M. van Raan-Onderwater

Website: www.oudbennekom.nl Ledenadminsitratie Mevr. G.J.M. van Raan-Onderwater Grietjeshof 18, 6721 VJ Bennekom

Beheer foto- en diacollectie H. Gijsbertsen Bibliotheek Mevr. G.M. Hoogkamer-Weijman Conservator Historische Collectie C.C. Meulenkamp Redactie Kostersteen A.T.J.Nooij, eindredacteur H. Van Amerongen C.A. Heitink J.A. van der Valk Email: [email protected]


27

De Kostersteen 115 Februari 2011

P. Kleijne

Bennekom, kamphuis de Zonnebloem

1

Ad Nooij

Joodse vluchtelingen uit Duitsland in Bennekom

5

Agenda Algemene ledenvergadering 2011

13

Programma in het jubileumjaar

14

Notulen Algemene ledenvergadering 2010

14

Verslag secretaris over 2010

17

Oproep aan de lezers

24

Financieel verslag 2010 en begroting 2011

25

Bestuursmedelingen

26

De KOSTERSTEEN is het orgaan van de Historische Vereniging Oud-Bennekom. De Kostersteen verschijnt vier maal per jaar en wordt gratis toegezonden aan de leden van de vereniging. De minimum contributie in 2010 bedraagt € 14,80 per jaar voor een individueel lidmaatschap en € 15,80 voor een gecombineerd lidmaatschap (bijv. echtpaar). Aanmelding bij de ledenadministratie. Betalingen op rekening 908980 ten name van Vereniging Oud-Bennekom. Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen uit de Kostersteen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie of het bestuur. ISSN 13830465 De Historische Vereniging Oud-Bennekom is door de Belastingdienst erkend als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI).

28


DE KOSTERSTEEN Nummer 115, februari 2011

Recommend Documents