College bouw ziekenhuisvoorzieningen
Verslag
Postbus 3056 3502 GB Utrecht T (030) 298 31 00 F (030) 298 32 99 E
[email protected] I www.bouwcollege.nl
Betreft
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
Op uitnodiging van Arcares is door een afvaardiging van het bureau van het Bouwcollege op 12 oktober 2005 deelgenomen aan een studiedag voor de leden van de Arcarescommissie Planning en bouw. Het Bouwcollege heeft een inleiding verzorgd over ‘good practices’ in de zorgarchitectuur en deelgenomen aan de studiereis die aan de discussie vooraf ging. Onderwerp van de studiedag was het 'zorghotel'. Deze vorm van zorgverlening valt buiten WZVinvloedssfeer, hoewel zorghotels steeds vaker onderdeel uitmaken van de bij het Bouwcollege ingediende plannen. Tijdens de studiedag zijn drie locaties bezocht: o Eykenburg, Den Haag o Herstellingsoord Overbosch, Hilversum o Zorghotel Zonnestraal, Hilversum Eykenburg, Den Haag Het zorghotel is ondergebracht in het Golden Tulip hotel (vier sterren), op de zevende verdieping. Het is een samenwerking waar beide partners hun voordeel in zien. Eykenburg kwam ruimte tekort en wilde aan de zorgvragers geen nee verkopen, het hotel beschikt over 300 kamers die niet altijd makkelijk te vullen zijn. Bij de presentatie waren beide partners zeer enthousiast. De zorgmanager vertelde over de mensen die liever in het hotel verbleven dan in een verzorgingshuis en de hotelmanager over de mogelijkheden voor de integratie en het gebruik van de hoteldiensten als restaurant, zwembad, lobby etc. Bij de bezichtiging bleek de praktijk een beetje anders te zijn. Cliënten komen nauwelijks van hun eigen gang (‘afdeling’) af, op de als zorghotel in gebruik genomen helft van de verdieping zijn geen gezamenlijk te gebruiken ruimten (huiskamers of activiteitenruimten, zitjes) beschikbaar. De maaltijden moeten, tot schrik van de aanwezige directeuren uit de zorg, een week van tevoren worden gekozen en op een lijst worden ingevuld. Cliënten kunnen alleen op hun kamer eten. In theorie zouden ze dat in het restaurant kunnen doen, maar blijkbaar is de drempel te hoog. Dit kan ook ingegeven zijn door de selectiewijze van de cliënten. De instelling wil geen verschil maken tussen de cliënten, zodat het kan voorkomen dat men voor het eerst in een hotel verblijft. Cliënten zijn gehuisvest in de gewone hotelkamers met eigen sanitair. Alleen de bedden zijn vervangen door een luxe zorgbed. Sanitair is redelijk, maar niet rolstoeltoegankelijk. Om toegelaten te worden, moeten cliënten dan ook niet al te hulpbehoevend zijn: ze moeten ‘lopend zijn’, zich zelf kunnen verzorgen, en uitbehandeld zijn in het ziekenhuis. Het zorghotel biedt (à € 170,-- per dag) alleen een overbrugging tussen de ziekenhuisopname en zelfstandig wonen, voor mensen die veelal alleen wonen.
Cbz/nr zorghotels
Bezoekadres Churchilllaan 11 3527 GV Utrecht
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
Bij indicatie betaalt zorgverzekeraar het leeuwendeel van de kosten. De instelling heeft, om rendabel te kunnen draaien, ca 10-15% particuliere (geheel of gedeeltelijk zelfbetalende) gasten/zorgvragers nodig.
hotelkamer
sanitair
de gang (links een maaltijdenkar)
De 22 kamers zijn gesitueerd aan een lange, smalle en vrij donkere hotelgang zoals die in de hotels uit de zestiger jaren gebruikelijk zijn. Tijdens de bezichtiging waren in de gang enkele rekken aanwezig voor het vervoer van maaltijden en linnen. De sfeer was die van een wat verouderd verzorgingshuis. Twee kamers worden gebruikt als zusterpost en opslag. Gemiddelde verblijfsduur is ca. vier weken. Het algemene gevoel van de deelnemers aan de studiereis was dat de locatie zich noch qua huisvesting, nog qua zorgmogelijkheden kon meten met een modern verzorgingshuis. Het initiatief als uitbreiding van het aanbod werd toegejuicht, de werkelijkheid kon ten aanzien van uitwerking op minder enthousiasme rekenen. In de uitvoering en zorgverlening heerste de indruk van een gewoon verzorgingshuis: een zuster in een uniform, etenskar en linnenwagen op de gang. Van het hotelachtige bleef slechts het dagelijkse verschonen van beddengoed en handdoeken over.
Cbz/nr zorghotels
2
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
Herstellingsoord Overbosch, Hilversum Een honderd jaar oude vereniging (nu 13.000 leden) beschikt over een herstellingsoord voor 40 cliënten. De leden hebben voorrang bij de toelating en korting op het dagtarief van € 145,--. Een deel van de kosten wordt meestal vergoed door de verzekering. De toelatingsvoorwaarden zijn vergelijkbaar met die van Eykenburg: ‘lopend’ en uitbehandeld, met uitzicht op zelfstandig functioneren en wonen na een korte herstelperiode. De eerste indruk is die van een klein modern verzorgingshuis: een atriumachtige middengang, schuin toe- of uitlopend, met daaraan algemene ruimten zoals eetkamer, lobbyachtige zitkamer, rookkamer/bibliotheek, fysiotherapie/fitnes, winkeltje in combinatie met zusterpost enz. Het vrij nieuwe gebouw is licht en luchtig gebouwd, de 40 kamers hebben elk een oppervlakte van ca. 18 m2 en hebben een hoteluitstraling. Dit onderstreept het tijdelijke karakter van het verblijf. Gemiddelde verblijfsduur is ca. vier weken. De personele bezetting is niet hoog (negen A-verpleegkundigen, veelal in deeltijd) en er wordt gerekend op zelfredzaamheid van cliënten in de nachtsituatie zodat er geen bezetting nodig is. De grote bostuin wordt gezien als een verlengstuk van de activeringsruimte.
brede deel van de gang
eetkamer
Cbz/nr zorghotels
winkeltje/zusterpost
zitkamer
3
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
rookkamer/bibliotheek
fysiotherapie/fitness
een zitje met kranten en tijdschriften in de tussenruimte op de verdieping
inrichting van cliëntenkamers doet denken aan een hotelkamer (koelkastje, schrijfblad, tv, ingebouwde kasten, veel hout)
In dit zorghotel zijn de lobbyachtige ruimten dichterbij de verblijfskamers gelegen, waardoor er een soort kruising ontstaat tussen een verzorgingshuis en een ruimer en luxer hotelverblijf.
Cbz/nr zorghotels
4
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
Zorghotel Zonnestraal
De locatie Zonnestraal is jarenlang gebruikt door het ziekenhuis Hilversum. Er werd ver- en aangebouwd zodat de idealistisch ontworpen plaats voor genezing onherkenbaar was. Alle late toevoegingen zijn thans gesloopt. Het volledig gerestaureerde gebouw op de foto herbergt een conferentiecentrum en heeft geen gezondheidszorgfunctie meer. Het oudste gebouw staat nu in de steigers om gerestaureerd te worden. Gezien de hoge restauratiekosten en de onmogelijkheid om er bijvoorbeeld operatiekamers in op te nemen is twijfelachtig of ook daar een gezondheidsfunctie in terug komt. Men hoopt op een contract met één van de particuliere klinieken (plastische chirurgie of oogkliniek die elders op het terrein over tijdelijke OK’s beschikken. In dat geval zouden de nieuwe OK’s ondergronds worden gerealiseerd. Blijkbaar vormen de door restauratie hoge huisvestingskosten voor deze sector geen obstakel en worden ze gecompenseerd door de aantrekkingskracht van de entourage op de potentiële cliënten. In één van de historische gebouwen van Zonnestraal is een zorghotel met 12 kamers ondergebracht. In dit gebouw zijn, met behoud van de oude karakter en de sfeer, concessies gedaan aan comfort en de huidige functionele eisen. Er zijn wel plannen om in de toekomst de beroemde balkons terug te bouwen. Het zorghotel is opgericht op initiatief van het ziekenhuis om de hoge ligduur (elf dagen) te verkorten. Er zijn onderhandelingen gaande met het ziekenhuis in Hilversum om de capaciteit te vergroten en de zorg te intensiveren. Op dit moment worden alleen uitbehandelde ‘lopende’ cliënten opgenomen. Dagprijs ligt op ca. € 165,--. Een deel daarvan wordt door de verzekering gedekt, de rest moeten de cliënten zelf betalen. Verblijfsduur is gemiddeld tien tot twaalf dagen.
Cbz/nr zorghotels
5
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
De architectonische uitstraling en locatie zijn zeer licht en luchtig. De cliënten worden gestimuleerd om zoveel mogelijk zelf te doen. Met het oog daar op worden de maaltijden niet op de kamers geserveerd, maar in een restaurant.
Het gebouw is ruimschoots voorzien van zitjes, verpoosruimten, en terrassen.
Cbz/nr zorghotels
6
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
De kamers hebben een afmeting die globaal overeenkomt met die voor de categorie zwaar. De inrichting onderstreept de hotelfunctie. Alleen de bedden worden gehuurd van de thuiszorg (die ook het personeel levert) en verraden de zorgfunctie.
Elke kamer beschikt over de eigen sanitaire ruimte.
De gang van het zorghotel heeft ondanks de lengte en kleuren geen klinische uitstraling. Het oogt eerder strak en modern. Op de vloer is wasbaar tapijt gebruikt, dat geschikt is voor het rollend materieel. In de verkeersruimten zijn op meerdere plekken kleine zitjes gecreëerd om uit te rusten of om naar de activiteiten te kijken. Nabeschouwing De indrukken die opgedaan zijn in de drie zorghotels zijn door de deelnemers besproken. Aan de hand van de (door mij gehouden) presentatie over de voorbeelden in de praktijk werden ook de bezochte locaties besproken. Er is aandacht besteed aan diverse bouwkundige elementen en oplossingen zowel van gebouw en haar totale architectonische voorkomen als van details in de afwerking en functionaliteit. Opvallend was een korte discussie over de groepswoningen. Eén van de deelnemers vroeg zich af of men in het veld niet doorschoot met het promoten van groepswoningen: ‘Is iedere cliënt blij met het verplicht samenwonen en gezinnetje spelen?’
Cbz/nr zorghotels
7
Zorghotels en zorgarchitectuur Studiedag Arcares
Ook het concept van zorghotel is onder de loep genomen. Het algemene gevoel was dat de laatste twee locaties (met hun instellingselementen en lage drempel voor het gebruik door de cliënten) voorkeur verdienen en dat de voorkeur van de cliënten voor zorghotels boven een kortdurende opname waarschijnlijk te maken heeft met het (stoffige) imagoprobleem van de zorginstellingen. Bij een verpleeghuis denkt men gauw aan de meerbedskamers en krantenberichten over één keer per week douchen. Het imago van een verzorgingshuis is niet veel beter: soepgeur in de vroege morgen, lange donkere gangen en op gezondheidsschoenen schuifelend personeel. Het imago van een instellingsrestaurant is niet veel beter. Bovendien heeft de opname in een verpleeghuis of een verzorgingshuis meestal een permanent karakter, terwijl een cliënt van een zorghotel bijna altijd weer zelfstandig naar huis kan. Tenslotte worden de cliënten daarop voor de opname op geselecteerd. Verheugend is dat op alle punten die te maken met de kwaliteit van het verblijf en huisvesting de laatste jaren veel verbeteringen zijn geboekt. De nieuwbouw projecten bieden vaak meer variatie van verblijfsconcepten, hebben een meer kleinschalige uitstraling dan de kolossen van de zestiger jaren, in de ontwerpen wordt meer aandacht besteed aan de sfeer waarin de cliënt verblijft. De nieuwe intramurale locaties voor ouderen kunnen zich qua huisvesting goed meten met een goed zorghotel. Het grootste verschil ligt in de bedrijfsvoering en bejegening van cliënten. Als uitbreiding van het aanbod zijn zorghotels zeker welkom, temeer dat ze, met name waar het gaat om de verandering in bedrijfsvoering, klantgerichtheid en bejegening van cliënten, een impuls kunnen geven aan de ontwikkeling van moderne zorginstellingen.
www.stagg.nl
Cbz/nr zorghotels
8
