ANFITEATRO NOTIZIE 88 TWEEDE KWARTAAL 2015 VERSLAG ACTIVITEITEN ACTIVITEITENKALENDER CULTUURKALENDER ALGEMENE INFORMATIE

België-Belgique P.B. 9100 Sint Niklaas 3/5345

WWW.KOPIE-EXPRESSE.BE

NOTIZIE 88 TWEEDE KWARTAAL 2015

ANFITEATRO AMICI DELLA CULTURA ITALIANA

Italiaanse producten, vers en gourmet. Wijnen, antipasti, kazen, pasta, olijfolie, aceto, dolci, koffie, pesto, kruiden,… Geschenkmanden op maat. Kom eens langs, voel en proef Italië! La Mela-Italian shop Lange Dreef 65 2820 Rijmenam 0494/120257 [email protected] www.lamela-italianshop.be Op vertoon van deze advertentie geven wij een korting van 10% op uw aankopen.

VERSLAG ACTIVITEITEN ACTIVITEITENKALENDER CULTUURKALENDER ALGEMENE INFORMATIE VERANTWOORDELIJKE UITGEVER & AFZENDER: KARIN TAVERNIER PRINS KARELSTRAAT 14 B 9100 SINT-NIKLAAS TEL. 03.777.96.43 [email protected]

JUNI 2015 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT AFGIFTEKANTOOR SINT NIKLAAS 1 ERKENNING: P303621

ANFITEATRO www.anfiteatro.be Voorzitter Romain Van Hautekerke 03 7710021 [email protected] Secretariaat Karin Tavernier 03 7779643 [email protected] Penningmeester Karel Van Landeghem 03 7768642 [email protected] Bestuursleden [email protected] Lode Corveleyn [email protected] André en Betsy De Haeck-Neckers 03 7768514 [email protected] Willy De Lange 03 7771941 [email protected] Toon De Meyer 03 7770296 [email protected] Gijs den Dubbelden 09/348.39.70 [email protected] Modest Figeys 03/7755591 [email protected] Geert en Marc Lehembre-Jottier 03 7765793 [email protected] [email protected] Brigitte Van Kogelenberg 03 7778345 [email protected] Chris en Marc Van Meerssche-Jonkers 03 776 59 68 [email protected] Kris Werts 0475 233 280 [email protected] Danielle en Achille Ziccardi-Van Gael 03 440 61 61 [email protected]

NOTIZIE

DE CASTRO

Hendrik Heymanplein, 156 9100 Sint-Niklaas Tel.03/777.64.64

Ruime keuze Italiaanse vleeswaren

boekhandel

Stationsstraat 68, 9100 Sint-Niklaas Tel.03.776.52.25 oneindigeverhaal@skynet

Gratis toegestuurd aan de leden Lid worden kost slechts 10 EUR voor één jaar. Een volgend lid uit hetzelfde gezin betaalt 4 EUR Nieuwe leden kunnen hun lidgeld storten op rekening van Anfiteatro :

conto 413-9188521-59

IBAN : BE84 4139 1885 2159 BIC : KREDBEBB

REDACTIE Anne-Marie Neckebroeck Karin Tavernier Romain Van Hautekerke Brigitte Van Kogelenberg Achille Ziccardi Linda Crivits Opmaak: B. Van Kogelenberg

SLAGERIJ MAES VLEESHOUWERSSTRAAT 36 9112 SINAAI Tel: 03 772 33 39 SLAGERIJ MET ITALIAANSE SPECIALITEITEN

BRICIOLE

IN PRIMO PIANO

van de abdij zelf en enkele horecazaken in Rome. In totaal zijn er nu elf officiële trappistenbieren: - Zes Belgische (Achel, Chimay, Orval, Rochefort, Westmalle en Westvleteren) - Twee Nederlandse (La Trappe en Zundert) - Het Oostenrijkse Engelszell - Spencer uit de Verenigde Staten - Het nieuwe Italiaanse Tre Fontane

Ga ook eens kijken op www.fermentobirra.com/microbirrifici/friuliveneziagiulia/birrificio-foglie-derba/ En ontdek de Belgiomania op www.fermentobirra.com/category/mondo/ belgio-news

Nuttige informatie voor reizigers

Sedert half april 2015 organiseert JETAIRFLY vluchten naar Milaan (Malpensa) aan zéér voordelige prijzen (vanaf 29,99 euro ) op vrijdag en zondag in de late ochtend en op dinsdag in de vroege namiddag… en dit vanuit Antwerpen. De terugvlucht Milaan (Malpensa) is op dezelfde dagen telkens in de namiddag. Vanaf Malpensa is er een busverbinding naar Milaan en zijn er ook treinverbindingen naar Milano Stazione Centrale en naar Milano Ferrovie Nord (Piazza Cadorna nabij het Castello Sforzesco)Voordelen: 1. Gratis parking De Luchthaven Antwerpen beschikt over een gratis parking voor ongeveer 500 wagens. Deze parking is steeds toegankelijk, ook buiten de openingsuren van de luchthaven. 2. 20 Minuten concept Door het kleinschalige karakter van de Luchthaven Antwerpen kan u, zowel bij vertrek als aankomst, een ruime tijdswinst realiseren. Dankzij de korte wandelafstanden kan u immers inchecken tot 20 minuten* voor het vertrek van uw vlucht. Bij aankomst op de Luchthaven Antwerpen kan u het luchthavengebouw al zo’n 10 minuten na de landing verlaten. Bijnamen van steden… Waar komen ze vandaan? Venetië: The Bride of the Sea: het 'huwelijk met de zee' is een belangrijke traditie in Venetië: op Hemelvaartsdag gooit de 'Doge' een gouden ring in de Adriatische Zee en verklaart daarbij dat de zee en de stad Venetië in het huwelijk getreden zijn. Nog twee tips op de valreep: • l’Ostensione della Santa Sindone www.sindone.org/ santa_sindone/prenotazione_on_line_e_call_center/00024632_ Prenotazione.html • de vieringen rond DON BOSCO, met link naar SintNiklaas http://it.donbosco-torino.org/ Naar Lucca of omgeving deze zomer? Noteer dan zeker deze site: www.luccamusica.it per conoscere la presentazione di eventi musicali sul territorio lucchese in lingua italiana e inglese, leggere le varie rubriche( La storia, Curiosità musicali, Interviste, Realtà Musicali) oltre al link di collegamento per vedere o/e ascoltare concerti

Bedenkingen bij het einde van ons 25e werkjaar Of wat een secretaris lijden kan… Het is vandaag 22 mei… De spullen liggen her en der in huis verspreid voor een lekker lang weekendje weg – in Vlaamse velden… Italië is voor september! Het was een raar einde van ons werkjaar… We zouden met een speciale activiteit ons 25e werkjaar afsluiten… in het amfitheater op de Ster… Maar 31 mei was blijkbaar een slecht gekozen datum. 5 bestuursleden haakten af om familiale redenen of meer lucratieve zaken als een congres in Milaan (ik zou hetzelfde gedaan hebben, als ik voor de keuze stond). Anfiteatroleden schreven met te weinig en te laat in… en we moesten minstens aan een 80-tal deelnemers komen om enigszins uit de kosten te komen… En dan nog zou het voor de overige bestuursleden toch echt wel een werkdag worden. Ik heb er echt van wakker gelegen, en dat mag toch niet de bedoeling zijn van vrijwilligerswerk! De beslissing viel om 31 mei te schrappen en we zijn meteen gestart met de voorbereiding van ons 26e werkjaar. Iemand suggereerde dat we ons vanaf nu zouden houden aan één activiteit per maand, maar dat is ons NIET gelukt. Meer nog… normaal gezien gaan we pas eind september met ons werkjaar van start want juni en september zijn traditioneel voor wie kan dè vakantiemaanden bij uitstek. Dit 26e werkjaar starten we op zaterdag 22 augustus met een daguitstap… Een eerste blik op de grote lijnen van ons programma vinden jullie beknopt in deze Notizie, met een aantal activiteiten waarvoor SNEL moet worden ingeschreven. Meer details in Notizie 89 waarvoor ook jullie bijdragen welkom zijn, en uiteraard in de Notizie via mail en net daarover wil ik het nog even hebben. We proberen Notizie via mail te beperken tot maximum twee per maand. Maar het zou erg fijn zijn als we over correcte mailadressen beschikken… en liefst geen hotmailadressen die onze berichten wel eens weigeren… Dus lang geen mailtje meer gehad van Anfiteatro? Stuur dan als de bliksem dat juiste adres naar [email protected]. Om financiële redenen beperken we gewone postzendingen. Of volg ons via onze FB-pagina. We hebben intussen 254 volgers. Of neem eens een kijkje op onze website: www.anfiteatro.be Twitteren doen we voorlopig nog niet! En dan hoop ik maar één ding: dat we jullie in ons werkjaar 2015-2016 dikwijls en talrijk kunnen begroeten! Geniet intussen van de zomer – hier of in la bella Italia en stuur ons je belevenissen of foto’s. Karin Tavernier

48

1

INHOUD

BRICIOLE

In primo piano

1 Inhoud 2 Fotowedstrijd 2015 3 Che cosa faremo? 4 Che cos’abbiamo fatto? 8 • Michele Giorgio • I Medici • Sagalassos Storia 14 • Penelope va alla guerra (2) • Genobelde Italianen (2) • Dante condannato all’esilio da Firenze Viaggiare 28 • Cremona • Firenze speciaaltjes Locali storici 37 Da leggere 38 Da vedere 43 Le meraviglie Stampa 45 • Gli 8 errori grammaticali piu’ frequenti commessi dagli italiani Briciole 47

We starten deze Briciole graag met de commentaar van één van onze trouwe lezers op het vorige nummer: “… even een paar woorden na lectuur van het jongste nummer van Anfiteatro : ik vond het uiterst gevarieerd en heel erg geslaagd, ik kan er inspiratie uit putten voor een paar nieuwe initiatieven! Eén opmerking: een vriendin uit Verona heeft mij ooit toevertrouwd dat het “huis van Giulietta” weliswaar authentiek is, maar het beroemde balkon niet! Naar het schijnt is het afkomstig van een huis dat in de Tweede Wereldoorlog platgebombardeerd werd, op het balkon na, en hebben “ze” dat balkon dan maar op die buitenmuur... geplakt. Volksverlakkerij dus, en... geldklopperij! Misschien is het beter dat dit tussen ons blijft, om potentiële toeristen niet te ontgoochelen...!!! Cordiali saluti.” HOERA???? BELGIUM IN THE CORRIERE «C’è un proverbio che dice che i belgi hanno un mattone nello stomaco: e noi lo abbiamo provato», sostiene il fotografo Hannes Coudenys, che negli ultimi tre anni ha immortalato in giro per il Belgio le case più brutte, bizzarre, stravaganti, quelle che sembrano messe insieme come con i lavori di patchwork. Ne è venuto fuori un lavoro di centinaia di fotografie, che hanno raccolto i clic di oltre mila persone sul suo sito internet (http:// uglybelgianhouses.tumblr.com/), e che adesso sono state «compendiate» in un libro, «Ugly belgian Houses», una raccolta di 50 immagini delle case più strampalate, con molte informazioni divertenti e diverse interviste. «Perché brutto è sempre meglio di noioso», conclude Coudenys (Foto HANNES COUDENYS/MERCURY PRESS/CATERS NEWS) http://www.corriere.it/foto-gallery/cultura/15_maggio_15/ fotografo-che-gira-il-belgio-ricerca-case-orribili-53d8343efb4d-11e4-92e0-2199ef8c8ae2.shtml Commentaar van enkele bestuursleden: • Zoals Tolstoj al schreef: 'Alle mooie huizen lijken op elkaar; elk lelijk huis is dat op geheel eigen wijze.' • Of zoals in Oostenrijk gezegd wordt: ‘Jeder Mensch hat einen Vogel aber jeder füttert ihn anders…..’ Het bier Tre Fontane is begin mei officieel erkend als ‘Authentic Trappist Product’, zo meldt de Internationale Vereniging Trappist (IVT) maandag. Tre Fontane, van de gelijknamige abdij in Rome, is zo het elfde officiële trappistenbier ter wereld en het eerste Italiaanse bier dat die eer te beurt valt. De abdij van Tre Fontane produceert behalve bier ook olijfolie, honing, chocolade en likeur. Begin dit jaar dienden de monniken een aanvraag in bij het IVT voor de toekenning van het trappistenlabel aan hun bier. Na een bezoek aan de abdij en een officiële degustatie werd het zopas officieel erkend. Eucalyptuskruid ‘zuivert en verfrist de smaak’

Werkten verder mee Betsy Neckers, Herman Cole, Linda Crivits, Geert Jottier, Anne-Marie Neckebroeck, Magda van den Bosch, Romain Van Hautekerke, Kris Werts, Magda Van den Bosch.

Tre Fontane is een bier met hoge gisting en heeft een alcoholpercentage van 8,5 procent. Het wordt gebrouwen volgens het recept van de monnikengemeenschap van Tre Fontane. Het bier heeft een ‘mild-zoete afdronk die wordt veroorzaakt door het eucalyptuskruid dat de smaak zuivert en verfrist’, aldus het IVT. ‘De bitterheid van de hop houdt deze zoetheid in evenwicht’, klinkt het. De monniken van Tre Fontane brouwen jaarlijks maar 1.000 hectoliter van hun bier. Het is daarnaast enkel te koop in de winkel

2

47

STAMPA

FOTOWEDSTRIJD 2015

“L’importante è che hai superato l’esame”, seppur molto usata questa è una formula grammaticale scorretta perché in questo caso bisogna usare il congiuntivo: “L’importante è che tu abbia superato l’esame”. Qual è (65%) – Un altro degli errori più comuni commessi dagli italiani. Qui, l’apostrofo ci vuole oppure no? Assolutamente no. Qual è si scrive senza. Sempre. Purtroppo è proprio così (52%) – Se state storcendo già il naso davanti a questi errori di grammatica, fateci l’abitudine perché “pultroppo è propio così”. Avete notato qualcosa di strano? Esatto, queste due paroline sono un altro grande scoglio degli italiani. Non sempre si scrivono in maniera corretta. Ma anche se la lettera ‘r’ nella pronuncia non si sente poi molto, bisogna però metterla per iscritto. E o ed? A o ad? (48%) – Sicuramente, almeno una volta nella vita, anche voi avete avuto il dubbio su quale congiunzione usare nel vostro messaggio. Semplice l’aggiunta della ‘d’ eufonica deve essere fatta solo nel caso in cui la parola che segue cominci con una vocale. Quindi: vado ad Amburgo; Era felice ed entusiasta. Entusiasto o entusiasta? (45%) - Anche se ci si riferisce a un soggetto maschile, la forma corretta di quest'aggettivo è entusiasta. Questo vale solo quando si parla al singolare perché invece quando ci si riferisce a più soggetti si distingue nuovamente tra maschile e femminile. Quindi si avrà entusiasti per il maschile e entusiaste per il femminile, mentre la forma entusiasto è assolutamente incorretta. La punteggiatura (42%) – Non negatelo. Qui tutti sono caduti almeno una volta. Virgole, punti e virgola, due punti, non vanno mai usati a casaccio. Ogni segno di punteggiatura ha la propria regola. La funzione principale della virgola è quella di dare una cadenza precisa a periodi lunghi e complessi. I due punti invece si usano, per esempio, per introdurre un discorso diretto oppure per presentare una spiegazione o un elenco. Gli e le (38%) – Sembra facile, ma non lo è. I pronomi sono un altro grande errore commesso dagli italiani. “Gli ho detto che era molto bella”. In questo caso, riferendoci ad una persona di sesso femminile, bisogna usare il pronome “le”: “Le ho detto che era molto bella”. Ovviamente, in questa breve lista mancano ancora moltissimi errori grammaticali. Secondo voi, qual è il più comune dell'italiano? Leonardi.itNews 13/5/2015

46

Ook dit jaar organiseert Anfiteatro opnieuw een fotowedstrijd! De ideale gelegenheid om Italië in al zijn facetten in beeld te brengen. Hiervoor rekenen we op jullie! Trek je naar Italië, leg dan aan de hand van foto’s je indrukken vast, doe mee aan onze fotowedstrijd en stuur je foto's naar [email protected] Er zijn 4 categorieën; • natuur • cultuur • mensen • 25 – om nog eens terug te blikken naar ons jubileumjaar Bezorg ons je foto’s voor 31 oktober 2015. Alle ingezonden foto’s die voldoen aan de spelregels komen op de website (www.anfiteatro.be), de naamvermelding blijft verborgen tot de jury de winnaars bekend maakt. Per categorie wordt telkens één winnaar gekozen. De winnaars ontvangen een vergroting van de bekroonde foto. Deze prijzen worden begin 2016 uitgereikt tijdens de Piccione Viaggiatore Spelregels: • Iedereen mag per categorie maximum 3 foto’s inzenden. • De minimale grootte van de foto’s die ingezonden worden is 2 MB. • De foto’s moeten een verhouding 2:3 of 3:2 hebben. • Teksten (en dus ook geen namen) in foto’s, en passepartouts of kaders zijn niet toegestaan. • Bij het doorsturen van de foto moet elke inzender volgende gegevens vermelden: - naam en voornaam van de fotograaf - datum en plaats waar de foto genomen is - de categorie waartoe de foto behoort • De foto’s moeten genomen zijn in 2015. • De winnaars krijgen persoonlijk bericht. • Anfiteatro krijgt toestemming de foto’s te gebruiken in publicaties, mits vermelding van de naam van de fotograaf.

3

CHE COSA FAREMO?

STAMPA Gli 8 errori grammaticali più frequenti commessi dagli italiani

In deze Notizie vinden jullie de grote lijnen van ons programma 2015-2016. Meer details volgen in ons septembernummer en via mail! Maar voor in september ons 26e werkjaar start, ronden we ons jubileumjaar af met een daguitstap.

Op 24 mei 1915 stapte het koninkrijk Italië in La Grande Guerra Op zaterdag 22 augustus 2015 plant ANFITEATRO een uitstap. Nadat onze vereniging in november jl. de avant-première organiseerde van Herman Cole’s toeristische beeldenbabbel over WO I in Noord-Italië en nadat we in maart 2015 met de voordracht van Nicola Revelant aandacht schonken aan La Donna nella Grande Guerra plannen we een derde activiteit waarin de herdenking van de Eerste Wereldoorlog en Italiaanse Cultuur in elkaar overvloeien.

DAGUITSTAP (met autocar) De zomertentoonstelling ‘Goud en Ivoor’ in het uitzonderlijke museum Louvre-Lens (F) gecombineerd met Ablain-Saint-Nazaire, de grootste Franse militaire begraafplaats (F)

Zaterdag 22 augustus 2015 SNEL INSCHRIJVEN .....

4

Ci sono errori che tutti gli italiani (o quasi) commettono regolarmente quando scrivono un testo, un messaggio o una lettera. Sapete quali sono? Ecco i più comuni emersi dalla indagine. MILANO – Dall’11 al 16 maggio si celebra la «settimana dell’insegnante». Una categoria spesso non amata dagli alunni, anche se spesso, soprattutto in età adulta, ci si rende conto di quanto gli insegnanti meritino stima e affetto per quello che ci hanno insegnato e trasmesso. Dalla maestra delle elementari, ai prof del liceo, alla relatrice della tesi, c'è uno strumento che accomuna tutti: la famosa "penna rossa" con la quale correggono gli errori (a volte troppi) commessi dai rispettivi alunni e studenti. Alcuni di questi errori vengono ripetuti da molti quando si parla, si scrive un testo, un messaggio o una lettera. Ecco quali sono gli errori più comuni che gli italiani commettono con la grammatica. L’apostrofo (71%) – In cima alla classifica, ovviamente, c’è l’apostrofo. Davvero uno degli amici più antipatici della lingua italiana. Quando si mette? Semplice, con tutte le parole femminili, quindi: un’amica sì, un amico no. E quindi apostrofo? Si tratta di elisione: non si può dire lo apostrofo, diventa quindi l’apostrofo. Infine c’è anche il troncamento: un po’ vuole l’apostrofo, perché si tratta del troncamento della parola 'poco'. L’uso del congiuntivo (69%) – E qui di sicuro si alzerà un boato. Il congiuntivo, il vero tallone d’Achille di moltissimi studenti e non. Quanti strafalcioni sentiamo ogni giorno anche, e soprattutto, in televisione?

45

DA VEDERE

CHE COSA FAREMO?

grafie en met een prachtig open einde, is geen meesterwerk. Maar het is eerlijke cinema, zonder franjes, met heerlijke vertolkingen van de dochters met Maria Alexandra Lungu als Gelsomina, de ‘bijenkoningin’, in wie haar vader een gemiste zoon ziet, op kop. Deze familiekroniek kreeg in Cannes, onder het voorzitterschap van de Nieuw-Zeelandse cineaste Jane Campion, de Grote Prijs van de Jury. Regie & Scenario: Alice Rohrwacher; fotografie: Hélène Louvart; Cast: Maria Alexandra Lungu (Gelsomina), Sam Louwyck (Wolfgang), Alba Rohrwacher (Angelica), Agnese Graziani (Marinella), Monica Bellucci (Milly), Luis Huilca Logrono (Martin); Productie It-Ch-De- 2014 – 110’ ; Distributie: ABC. Ook op DVD te koop

Na geschoven te hebben met tijden en afstanden hebben we deze programma-inhoud:

Linda Crivits Magda Van den Bossch zag de film en gaf haar heel eigen commentaar:

La meraviglie.

Een film van Alba Rohrwacher, die in Cannes bekroond werd met de Grote Prijs van de Jury. Het gaat over een alternatief gezin dat honing produceert op het Toscaanse platteland. De pater familias wordt bijgestaan door zijn vier dochters en Martin, een delinquent die hij bij hen laat wonen voor ‘t geld dat dat verblijf opbrengt. Wat de moeder en een bijwonend vrouwelijk familielid doen is eigenlijk niet heel duidelijk. In feite speelt Gelsomina, de oudste dochter, een minstens even grote rol bij de productie van de honing als haar vader, en houdt zij de andere kinderen in toom. Ze hebben weinig geld, en papa kan er niet mee omspringen. Zo koopt hij een kameel. Zijn vrouw dreigt vaak hem te verlaten. Dan schrijft Gelsomina zich in voor een lokaal TVconcours. Glamour queen Milly Catena (een rol van Monica Bellucci) en haar realityshow gaan op zoek naar Italiës meest authentieke familie. Natuurlijk wint onze familie niet. Grote ontgoocheling! Moeder verkoopt wat ze kan verkopen want ze moeten op een bepaalde datum hun huis verlaten. Dan raken ze Martin nog kwijt, maar Gelsomine vindt hem terug. De film eindigt met het gezin onder de blote hemel samen in een geïmproviseerd bed met de kameel die toekijkt. Geen vrolijke fim, maar hij heeft me wel geboeid. Magda

44

- In Ablain-Saint-Nazaire de grootste Franse militaire begraafplaats en de aanpalende internationaleherdenkingssite ‘Anneau de la mémoire’, onthuld in 2014. - In het museum Louvre-Lens -geopend in2012- een tentoonstelling rond 125 uitzonderlijkekunstobjecten (1250-1320) uit Parijs, Pisa, Firenze,Siena www. louvrelens.fr - (facultatief nader te preciseren) Een eindje wandelen langs de Via Francigena, de pelgrimsweg die vanuit Canterbury naar Roma voert en o.a. passeert langs Notre-Dame-de-Lorette en ….zusterstad Lucca Belangstellenden worden vriendelijk verzocht METEEN in te schrijven door storting op rekening BE84 4139 1885 2159 van ANFITEATRO. (Het aantal plaatsen is beperkt.) Leden Anfiteatro, Dante Antwerpen, Il Caffe Gent en SPQR Leuven betalen 50 euro. Alle anderen betalen 60 euro. In deze prijs zit: rit met comfortabele autocar ‘t Soete Waeslant (vertrek Sint-Niklaas om 7.30 streefuur terugkomst 19.00), toegangsticket Louvre-Lens, een versnapering, lunch. VAKANTIELECTUUR? “De dag van de uil” is het verhaal van de botsing tussen een inspecteur van de Carabinieri en de talrijke machtigen op Sicilië en in Rome. Recht, dat is het toevallige humeur van een machthebber. Schitterende beschrijvingen en dialogen.

WERKJAAR 2015-2016 Zondag 27 september 2015 om 15 u: Orgelconcert met wijn - In Vino Musica (zie verder) Vrijdag 9 oktober om 20 u: Ensemble Sanginetto in ’t Ey in Belsele. http://www.ensemblesangineto.com/esg/ Zondag 11 oktober om 16 u: Canzoniere Grecanico Salentino (zie verder) Woensdag 14 oktober 20 u: Italiaanse voordracht over Sicilië. Zaterdag 17 oktober 20 u Bauhuis: Pentamerone (zie verder) Woensdag 28 oktober 2015 om 20 u Cafetaria Bib: Leesclub: “Dag van de uil” van Sciaccia.

5

CHE COSA FAREMO?

DA VEDERE

Donderdag 29 oktober om 20 u: Voordracht over Dante Aleghieri, zijn leven en werk n.a.v. Dantejaar door Emiliano Biagio Manzillo voorzitter van Dante Antwerpen in het Nederlands. Week van de Smaak 12-22 november 2015 met o.a. Clara Orsolini uit Lucca die “oude” recepten kookt met baccala en ceci. Eind november strijkt TeatroImagine uit de Veneto terug neer in Vlaanderen met “Robin Hood”. Vrijdag 29 januari om 20 u: Nieuwjaarsconcert met Giacomo di Tollo: Musica italiana per pianoforte ispirata all'opera, gevolgd door receptie in De Salons. Een zondag in februari 2015 van 9.30 – 12.30 u: Piccione Viaggiatore. Maandag 21 maart om 20 u: Catherine Dupres met vervolgvoordracht over I Medici.

LE MERAVIGLIE/THE WONDERS

Samen met andere Anfiteatroleden op stap? Uit het programma van CC Sint-Niklaas kozen we drie voorstellingen waarvoor jullie via het Anfiteatrosecretariaat ([email protected]) tickets kunnen boeken. Opgelet! Inschrijven via mail en betalen voor 31/07/2015 op rekeningnummer Anfiteatro: IBAN : BE84 4139 1885 2159 - BIC : KREDBEBB Zondag 27 september 2015 om 15 u Orgelfestival 2015: IN VINO MUSICA in de Kerk van Tereken Geniet met alle zintuigen! Christophe Bursens (orgel en klavecimbel) en Piet Van Steenbergen (gamba) laten u renaissance- en barokmuziek ontdekken uit Frankrijk, Italië, Spanje en Duitsland, wijnlanden waaruit vinoloog Joost Prové u heerlijke wijnen laat verkennen en proeven. Smaak en klank versterken elkaar. Ervaar al luisterend hoe anders de wijn smaakt als organist en wijninvoerder Prové verbanden legt tussen muziek en de smaak van wijn. Muziek vertelt steeds een verhaal en ademt aard en temperament van land en volk. Met wijn is het net zo : hij neemt je mee op reis en is een gids die vertelt over de bodem, de omgeving en de persoonlijkheid van de wijnboer. Een sterk verhaal in een sacrale ruimte! 15 - 14 (+60)) EUR een de +60-prijs!

Als we met 15 zijn, krijgt ieder-

Zondag 11 oktober 2015 om 16 u CANZONIERE GRECANICO SALENTINO in De Casino Concertzaal, Stationsstraat te SintNiklaas Salento, de hak van de Italiaanse laars, is de bron van een diepe muzikale traditie die recent van een behoorlijk pittige revival geniet. Canzoniere Grecanico

6

De Bruggeling Sam Louwyck, danser, choreograaf, zanger en acteur (Any Way the wind blows/Rundskop) speelt in Alice Rohrwachers dromerig sprookje Le meraviglie/The wonders Wolfgang, een Duitser. Samen met zijn Italiaanse echtgenote Angelica (rol van Alba Rohrwacher bekend van o.a. La solitudine dei numeri primi en de oudere zus van cineaste Alice) en hun vier dochters, ontvluchtte hij de stad om zoveel mogelijk zelfvoorzienend te leven. Op een Toscaanse bouwvallige boerderij kweken ze bijen. Tot het gezin behoort ook de onduidelijke Cocó, een kennis van de ouders en Martin, een jonge Duitser die tewerkgesteld wordt in het kader van een heropvoedingsprogramma en waarvoor het gezin een vergoeding krijgt. Met ijzeren hand waakt Wolfgang over de productie van de honing en wil hij zijn gezin afschermen van de moderne buitenwereld. Een buitenwereld die eisen en wetten oplegt. Zo is hij als bijenhouder verplicht zich te houden aan de Europese regels. Maar dure aanpassingen in zijn werkplaats laten uitvoeren, lapt de pater familias aan zijn laars. Dit tot groot ongenoegen van Angelica die zich niet helemaal kan vinden in het boerenleven en meermaals dreigt hem te verlaten. Gelukkig is er de twaalfjarige Gelsomina, de oudste van de zussen. Aangezien ze beter is in imkeren dan haar vader krijgen beiden het dus geregeld aan de stok. Het hek is helemaal van de dam als Gelsomina, gefascineerd door het showmilieu en het winnen van een geldsom, het gezin, zonder medeweten van vader Wolfgang, inschrijft voor een televisiewedstrijd voor het beste lokale boerenproduct: ‘De wonderen van het platteland’, gepresenteerd door de glamour queen Milly Catena ( Monica Bellucci). Hoewel de 33-jarige Alice Rohrwacher (bekend van haar uitmuntend speelfilmregiedebuut Corpo celeste - 2011), geboren in Toscane, de dochter is van een Duitse bijenhouder en een Italiaanse moeder, is Le meraviglie geen autobiografisch verhaal. Het was haar doel de personages te tonen die dit soort intens werk doen. Tevens kleurt ze het boerenleven in al zijn lelijkheid en schoonheid. Een sprookje wordt het wanneer ze de kinderen op hun blote voeten door de honing laat ploeteren en rondvliegende bijen hen omringen. Wat de cineaste vooral wilde aantonen was het veranderende boerenleven en het veranderende landschap. Zonder te oordelen noch te veroordelen stelt ze zich de vraag of een gezin helemaal op zichzelf kan leven zonder contact met de steeds maar sneller evoluerende buitenwereld. Is een zoektocht naar complete vrijheid geen utopie? Op deze vragen moet het publiek maar een antwoord weten te vinden. Le meraviglie, badend in een mooie, naturelle foto-

43

DA LEGGERE

CHE COSA FAREMO?

heid tot nu. Boeiend om lezen hoe het de antieke gebouwen verging ná de Romeinse tijd. De Praktische tips bevatten o.a. culinaire tips (restaurants, bars,…), tips in verband met het openbaar vervoer, de Roma-Pass, allerhande ‘kleinere’ bezienswaardigheden, musea, enz. Voetnoten verwijzen naar de geraadpleegde literatuur. Achteraan in het boek staat bovendien een lijst met aanbevolen literatuur.

Salentino is de belangrijkste kracht in deze muzikale herleving. Zij brengen de oude en energieke trance-dans van Pizzica Tarantata en de traditionele songs in de Griko taal onder de aandacht van een nieuwe generatie. Met een stuwende instrumentale kern van doedelzak, bouzouki, accordeon, percussie en violen en de gepassioneerde zang van Maria Mazzotta plus de opzwepende dans van Silvia Perrone, betovert CGS zijn publiek (in de VS en Canada, Europa en het Midden-Oosten). Laat je meevoeren met de energieke pizzica pizzica, de tedere liederen over liefde en verlangen, en de uitbundige festa!

Uitgegeven door AVRA, Antwerpse Vereniging voor Romeinse Archeologie vzw. Auteur: Guido Cuyt, 120 p., figuren: 80 kleurfoto’s, 12 zwartwit foto’s en 13 plans, kaarten en tekeningen. Prijs: 23 euro (+ eventuele verzendingskosten 3,70 euro voor België of 11,50 euro voor Nederland) - ‘Geen geld’ voor een boek met 80 kleurfoto’s en zoveel informatie ! Hoe te bekomen? - ofwel door storting van het juiste bedrag (prijs + verzending) op AVRA-rekeningnummer = IBAN BE28 1030 3611 8020 (BIC: NICA BE BB) van AVRA met als mededeling “Rome Eeuwig jachtveld”, met duidelijke vermelding van uw volledig adres. Het boek wordt dan na betaling opgestuurd. - ofwel na afspraak met de auteur: Guido Cuyt, Kruishofstraat 219, 2610 Wilrijk, [email protected]

“Di impssibile non c’è niente” Per ogni età Di Andrea Vitali

Proprio davanti alla casa del bambino Gelso c’è un bosco meraviglioso, dove i pupazzi di neve resistono per giorni, nascono certe fragoline insapori ma bellissime e gli alberi vegliano sui cespugli. Ma adesso il bosco è in pericolo: vogliono abbatterlo per costruirci case, altre case e ancora case, come se non fossero abbastanza quelle che stanno soffocando impietose la natura tutt’intorno. Per Gelso c’è solo una speranza, scrivere una lettera agli unici che conoscono bene il valore delle cose semplici, quelle che sanno fare la gioia dei bambini: i personaggi della tradizione. Ma i tempi sono cambiati, e i Sette Nani, il Topolino dei Denti, la Cicogna che Porta i Bambini, Babbo Natale e tanti altri hanno ormai scelto di ritirarsi, dimenticati da tutti, a respirare l’ultima aria buona nel tranquillo ospizio Vistalago. Riuscirà il richiamo disperato di un bambino a far scattare in loro l’antico orgoglio? C’è veramente ancora spazio per loro in un mondo tecnologico in continuo cambiamento? Dopo il successo dei libri per ragazzi di Luis Sepúlveda e Daniel Pennac, Andrea Vitali con “Di impossibile non c’è niente”, (Salani) incanterà i lettori bambini e quelli che lo ridiventeranno leggendo questa favola moderna, allegra e delicata, ma che tocca anche temi profondi come l’importanza della tradizione e dell’amore per la natura. Una storia magica che ha la grazia della fiaba e la forza di un romanzo.

18 - 17 (+60) EUR een de +60-prijs!

Als we met 15 zijn, krijgt ieder-

Zaterdag 17 oktober om 20 u brengen Laika en Theater Froe Froe PENTAMERONE in het Bauhuis Een voorstelling vol universele, grappige en gruwelijke verhalen over liefde, lust en andere (on)deugden, gebracht door acteurs, verbeeld door poppenspelers, opgeluisterd door muzikanten en gelardeerd met de heerlijkste gerechten. FroeFroe en Laika slaan de handen in elkaar voor een groots opgezette, zinnenprikkelende voorstelling rond het levenswerk van de 17de-eeuwse Italiaanse dichter en sprookjesverzamelaar Giambattista Basile. De Pentamerone is een raamvertelling waarbij in 5 dagen 50 sprookjes worden verteld. Centraal staat het pure vertelplezier. Laika en FroeFroe brengen de ongekuiste versie van deze sprookjes, waarin de ruige, schalkse toon van het originele werk gehonoreerd wordt. Het publiek maakt deel uit van de wereld die in Pentamerone wordt gecreëerd: de toeschouwers bevinden zich aan tafel te midden van de acteurs, koks en poppenspelers. Eenheidsprijs: 24 euro. Breng je kinderen mee, dan betalen die als -21-jarige 18 EUR - ticket inclusief maaltijd

...ook snel inschrijven!!!

(Il Botteghino - anno XIII 13 aprile 2015 N. 205)

42

7

CHE COS’ABBIAMO FATTO?

DA LEGGERE

Een gezellige avond onder vrienden.

Milaan in 1992. Het verhaal volgt verschillende personages, allen journalisten die samenwerken aan een tweederangs roddelkrantje ten tijde van de opkomst van Silvio Berlusconi. Centraal staat het liefdesverhaal van twee mislukkelingen, een gefaalde ghostwriter en een verstoord meisje dat haar studie heeft opgeofferd om haar familie te helpen rond te komen door het schrijven van romantische roddelverhalen. ‘Het nulnummer’ is een geniale roman over een bittere en groteske episode, gebaseerd op ware gebeurtenissen, tegen de achtergrond van de opkomst van een van de meest megalomane politici van ons tijdsgewricht. Het is een literaire aardverschuiving.

Donderdagavond 12 maart. Het gonst van de bedrijvigheid in lokaal ‘de Kouter’ in Belsele. Rond 20 u. verwachten we een dertigtal vrienden, allen Italiëliefhebbers, niet alleen van het land maar ook van het lekkere eten en drinken. Met enkele mensen schuiven we met tafels en stoelen, zetten we glazen en borden klaar en maken we het in een handomdraai gezellig. Deze avond is namelijk gereserveerd voor de wijnproeverij van Michele Giorgio uit Siëna. Voor de derde maal op rij worden we verwend met zijn heerlijke, eerlijke bioproducten; door omstandigheden kan Michele er echter niet bij zijn, maar dochter Samanta en verloofde Luca verwennen ons zoals ook Michele het zou doen. Zij verwelkomen onze gasten met een lekker glaasje prosecco, terwijl op groot scherm foto's te zien zijn van het bedrijf, genomen tijdens ons vorig bezoek. Wanneer iedereen een plaatsje gevonden heeft en na een kort welkomstwoord, neemt Samanta het woord. Aan de hand van de mooie PowerPoint op groot scherm in Italiaans/Nederlands, waarvoor onze bijzondere dank aan Herman Cole, schetst zij de doelstelling van het biobedrijf van haar vader en stelt zij de verschillende soorten wijnen en sauzen voor. Alles wordt geteeld en verwerkt op eigen bodem. Ondertussen staat een grote pan water te pruttelen om zo dadelijk de verse pasta te koken. Dan is er het moment dat iedereen kan proeven van de verschillende soorten Pecorino, salami, gezouten en zoete soorten prosciutto crudo, kippenleverpastei, pasta overgoten met diverse sauzen, met olijven of aubergine, pikant, met pepers of paprika: keuze te over, voor elk wat wils; bij dit alles het lekkere Toscaanse brood en niet te vergeten de goudgele olijfolie. Men kan naar hartenlust proeven van de verschillende soorten chianti en chianti riserva, witte wijn, rosé, vin santo en prosecco. Luca en Marc zien er op toe dat iedereen tijdig bediend wordt; de glazen zijn steeds halfvol. Ondertussen is er de mogelijkheid tot het aankopen van al deze heerlijkheden, iets waarvan iedereen gretig gebruik maakt, kwestie van thuis nog eens van dit alles te kunnen genieten. Het was een gezellige, leuke en vooral lekkere avond. We kijken al uit naar volgend jaar, en hopen dat Michele er dan terug bij is, samen met Samanta en Luca. Geert.

8

Op de avond van de Romulusprijsuitreiking in Leuven maakten we kennis met Guido Cuyt, een man die we zeker nog eens naar Sint-Niklaas halen… Waarom? Dan zal je snel raden als je weet waarover de man zelfs een boek heeft uitgegeven: Waar komt de naam “Rome” vandaan? Was Constantijn werkelijk de eerste christelijke keizer? Waar kan je het privétoilet van keizer Commodus zien? Waarom is de H. Cecilia (ten onrechte?) de patrones van de muzikanten? Is het Colosseum dé martelplaats van de christenen? Waarom liggen in Rome antieke resten altijd enkele meters lager? Was het mithraïsme echt de rivaal van het christendom? Het antwoord op deze en nog veel meer vragen vindt u in:

ROME Eeuwig jachtveld van de archeoloog Guido Cuyt

Deze uitgave is de eerste in een nieuwe reeks “Monografieën”, die de Antwerpse Vereniging voor Romeinse Archeologie (AVRA) naar aanleiding van haar 50-jarig jubileum opgestart heeft. Het boek behandelt de geschiedenis van Rome en bespreekt de belangrijkste bezienswaardigheden. Hoewel we ernaar gestreefd hebben om zoveel mogelijk aspecten van de stad aan bod te laten komen – heel Rome bespreken is onmogelijk! – ligt de klemtoon op het archeologische. Het hoofdstuk over de Geschiedenis van de stad Rome behandelt de lotgevallen van Rome als stad in het algemeen en van de antieke resten in het bijzonder, vanaf de Oud-

41

DA LEGGERE Zeldzame aarden door Sandro Veronesi Negen jaar na het internationale succes van Kalme chaos keert het hoofdpersonage Pietro Paladini terug in Zeldzame aarden, de nieuwste roman van Sandro Veronesi. Binnen een tijdsbestek van 24 uur verliest een man de controle over zijn gehele leven: hij maakt een ernstige fout op het werk, hij vindt zijn kantoor verzegeld, hij ontdekt dat zijn compagnon is gevlucht en hem met de problemen heeft opgezadeld, hij breekt definitief met zijn partner - en intussen is zijn dochter van huis weggelopen. Hij voelt zich opgejaagd en vlucht, maar de plotselinge puinhoop van zijn leven maakt op hem ook de indruk van een nauwkeurig ontwerp. Deze man is Pietro Paladini, de onbeweeglijke held van Kalme chaos, die wij negen jaar later in een omgekeerde situatie tegenkomen, dolend op zoek naar het gewone leven dat hij plotseling is kwijtgeraakt, of - en dat zal zijn ontdekking zijn - dat hij nooit echt heeft gehad.

Umberto Eco: Het Nulnummer Umberto Eco (1932) is de bekendste nog levende Italiaanse schrijver van onze tijd. Hij is hoogleraar in de semiotiek aan de universiteit van Bologna en brak internationaal door met zijn boek ‘De naam van de roos’. Deze spannende detectiveroman speelt zich af in 1327 tegen de religieus-filosofische achtergrond van de macht van de rooms-katholieke Kerk en verschillende stromingen daarin die vanuit het centrale gezag met kracht en met geweld werden onderdrukt. Zijn tweede boek, ‘De slinger van Foucault’, is in het heden gesitueerd, maar gaat vooral over de erfenis van de tempeliers en de Rozenkruisers, een laatmiddeleeuwse mystieke beweging. Eco schreef daarnaast nog essaybundels zoals: ‘Hoe schrijf ik een scriptie?’ en drie romans: ‘Het eiland van de vorige dag’, ‘Baudolino’ en ‘De mysterieuze vlam van koningin Loana’. In 2001 schreef hij daarnaast samen met de gepensioneerde aartsbisschop van Milaan, Carlo Maria Martini, het boek ‘Geloven of niet geloven: een confrontatie’. Hij werd in 1998 opgenomen in de exclusieve Orde ‘Pour le Mérite’. Wie aan Umberto Eco denkt, denkt aan de beste en spannendste historische romans van de afgelopen dertig jaar. Geen andere schrijver is zozeer in staat een historische periode volmaakt tot leven te roepen. Met ‘Het nulnummer’ waagt hij zich voor het eerst aan een roman die zich in de recente geschiedenis afspeelt: het einde van de twintigste eeuw, in een land dat moreel failliet is. Plaats van handeling is

40

CHE COS’ABBIAMO FATTO? ‘I Medici’ Lezing door Catherine Dupres in de bibliotheek van Sint-Niklaas op 21 april 2015, georganiseerd door Anfiteatro, in het kader van ‘Portretten’ en ‘Archipel’. Catherine Dupres studeerde Oude Geschiedenis aan de K.U.L. in Leuven en verdiepte haar kennis van de Italiaanse taal aan de universiteiten van Bologna en Urbino en in Firenze in het ‘Centro di Cultura per Stranieri dell’Università di Firenze’. Zij brengt met ‘Lingua e Cultura’ een eigen volwaardig aanbod aan Italiaanse taallessen, kunst-en geschiedenislessen en didactische reisbegeleiding en activiteiten in Italië. Haar lezing over de Medici liet de aanwezigen niet alleen kennismaken met de drie belangrijkste figuren van de Medici: Cosimo I, Piero il Gottoso en Lorenzo il Magnifico, maar gaf hen ook een uitgebreid overzicht over diverse aspecten van Firenze ten tijde van de renaissance: de architectuur in Firenze, de renaissance-schilderijen, de manier waarop de stad werd bestuurd, de vermoedelijke betekenis van het wapenschild van de Medici, de gilden, en tenslotte leidde ze de aanwezigen via de Medici naar Brugge. Heel wat bouwwerken die we nu nog in Firenze kunnen bewonderen, zijn geen renaissancebouwwerken, maar werden reeds in de middeleeuwen gebouwd, zoals het Palazzo Vecchio. Hier zetelden de bestuurders van Firenze, onder leiding van een ‘gonfaloniere’. De gilden vormden de basis van het politieke systeem. Om de twee maanden werd het bestuur van de stad vernieuwd; de namen van de nieuwe bestuurders

9

CHE COS’ABBIAMO FATTO?

DA LEGGERE

werden in een leren zakje gestopt en uit dit zakje werden de namen getrokken. De Medici zelf namen niet deel aan het bestuur, maar zorgden ervoor dat de stad werd bestuurd op de manier zoals zij het zelf wensten, via de personen wier namen via hen in het leren zakje werden gestopt. Men vermoedt dat de oorsprong van de Medici in het Mugello-gebied ligt, ten noorden van Firenze. De ‘palle’ op het wapenschild zouden, naar men veronderstelt, pillen kunnen voorstellen. Dit zou erop kunnen wijzen dat de Medici oorspronkelijk apothekers waren, of kennis hadden van geneeskrachtige kruiden. De Medici stamden niet uit de adel, maar waren lid van verschillende belangrijke gilden, zoals de ‘Arte dei Giudici e Notai’ (de belangrijkste gilde), de ‘Arte della Lana’ en de ‘Arte del Cambio’. Ze werden machtig en invloedrijk, ze waren de grondleggers van het internationaal bankwezen en speelden een toonaangevende rol op het gebied van kunst. Catherine Dupres verklaarde aan de hand van projecties van renaissance-schilderijen de kleuren van deze schilderijen. Bepaalde kleuren, zoals het prachtige blauw, verkreeg men uit dure grondstoffen, zoals mineralen en gesteentes. Het probleem en de oplossing door Brunelleschi van de koepel van de dom Santa Maria del Fiore in Firenze werd ook aanschouwelijk uitgelegd. Ook wees Catherine op het belang van de bloem, ‘fiore’, in Firenze, vervat in de naam van de stad. De karakters, de intelligentie en de relaties met zeer belangrijke kunstenaars van drie belangrijke leden van de Medici: Cosimo I, Piero il Gottoso (de ‘jichtige’) en Lorenzo il Magnifico werden besproken. Anfiteatro dankt Catherine Dupres voor deze boeiende uiteenzetting. (Samenvatting: Anne-Marie Neckebroeck)

Vincenzo Buonassisi contacteerde. Omdat ze genoeg materiaal had verzameld voor een kookboek werd ze aangemoedigd het boek af te maken, zodat het uitgegeven kon worden. ‘Het boek is me dierbaarder dan een geslaagde film, omdat het me doet denken aan die spannende tijd voorafgaand aan de geboorte van Carlo junior, het grootste geluk in mijn leven. Met het betreden van het domein van de gastronomie wil ik niet wedijveren met de grote meesters, laat staan hun plaats innemen’, dixit Sophia Loren. Leuk om lezen is hoe ze vertelt over haar onschuldige obsessie om de mensen van wie ze houdt of die haar interesseren de bijnaam van een gerecht te geven. Zo noemde ze haar man, Carlo Ponti, bijvoorbeeld ‘involtino’, dat wil zeggen runderrolletje. Of mensen die ze aardig vindt ‘fettuccine, zeppole of frittata. Wie geïnteresseerd is in de authentieke Italiaanse keuken moet beslist Koken con amore (Luitingh-Sijthoff, 19,99 euro) van Sophia Loren, afgebeeld op de cover met een megagroot slabestek, aanschaffen. Linda Crivits

SMULLEN MET SOPHIA LOREN OMELET MET NIERTJES Niveau : gemakkelijk Bereidingstijd : 30 min-1 uur Ingrediënten (4 personen) 2 à 3 artisjokken Citroensap 2 el olijfolie (of reuzel) 6 eieren Peterselie Zout en peper 1. Maak de artisjokken schoon, snij de punten van de blaadjes en snijd ze dan in partjes. Leg de artisjokkenpartjes meteen in water met citroensap om te voorkomen dat ze bruin worden. 2. Bak de artisjokken in de olijfolie of reuzel met peper en zout. 3. Voeg als de artisjokken gaar zijn de geklutste eieren met wat fijngehakte peterselie toe. 4. Laat alles nog een paar minuten op het vuur staan, zodat de eieren stollen en een geheel vormen met de artisjokken. BIEFSTUK MET KAPPERTJESSAUS Niveau : gemakkelijk Bereidingstijd : minder dan 30 minuten Ingrediënten (4 personen) 4 biefstukken 4 ansjovisfilets in zout 4 handenvol kappertjes Olijfolie 1. Verhit een paar eetlepels olijfolie 2. Doe de fijngehakte kappertjes en ontgrate ansjovisfilets in de pan. 3. Wacht tot de ansjovisfilets gesmoten zijn en de saus indikt. 4. Bak de biefstukken en schenk de saus erover

Wapenschild Medici

10

39

DA LEGGERE IN CUCINA CON AMORE/KOKEN CON AMORE

CHE COS’ABBIAMO FATTO? Sagalassos, the City of Dreams......

Na Ieri, oggi, domani/Mijn leven van Sophia Loren (° 1934) is er nu ook een Nederlandse vertaling van haar succesvolle boek In cucina con amore uit 1971 uitgebracht. Het kookboek, voorzien van een nieuw voorwoord van de Italiaanse filmdiva, bevat naast enkele exotische gerechten niet enkel haar tweehonderd favoriete recepten uit de NapolitaansItaliaanse keuken, maar ook mémoires en vele fraaie nostalgische foto’s van de toen nog jonge actrice. Zo zien we haar in de kelder van de Parmigiano Reggiano, aan het fornuis of aan tafel omringd door vrienden. Net als elke mama in Italië, is ook Sophia Loren een volwaardige kokkin. Ontstaan van het boek Genève. 1968. Sophia Loren is 37 jaar en zwanger van haar eerste kind. Omdat de artsen haar volledige rust voorschrijven, zit ze vrijwillig opgesloten in een appartement op de achttiende verdieping van Hotel Intercontinental. Wat moet ze al die lange maanden doen? Wat kon ze doen om de oneindige uren van verplicht nietsdoen te vullen en om de spanning die ze constant voelde te verminderen? Samen met haar trouwe secretaresse begon ze in de keuken eten te maken. Wat begon als tijdverdrijf werd algauw een dagelijkse bezigheid. Voor La Loren begon een fantastische periode vol gastronomische experimenten. De mosterd haalde ze uit haar kindertijd met haar zus en moeder, herinneringen aan haar vele reizen en de lessen van diverse koks. Aantekeningen in haar kookschrift stapelen zich op. Op een dag kreeg een goede vriend van haar, de scenarioschrijver Basilio Franchina, de aantekeningen te zien. Zijn enthousiasme maakte dat hij de gastronoom, schrijver en journalist

38

In het voormalig dormitorium van de Broederschool zaten we met een zeer geïnteresseerd publiek: jonge mensen uit het 3de Latijn, leerkrachten, Anfiteatrogeïnteresseerden en nog enkele ... grijze koppen. Geïnteresseerd luisteren naar een professor van half acht tot kwart voor tien is langer dan een klassieke academische les (die duurt maximaal 1 1/2 uur ) Wat bewijst dit ? De voormalige slaapplaats gaf geenszins aanleiding tot indommelen laat staan tot slapen. Geboeid waren we van begin tot einde. We wandelden in het kielzog van keizer Augustus, van Marcus Aurelius, van Tiberius en Julianus de Afvallige door de Romeinse, de Byzantijnse en de vroeg-Arabische perioden. Geen enkele discipline bleef ons gespaard: archeo-

11

CHE COS’ABBIAMO FATTO?

LOCALI STORICI

logie, zoo-archeologie, phyto-archeologie, maar ook architectuur en ingenieur-technieken, Latijnse en Griekse taalkennis. Het idee dat een archeoloog op zijn buik met een penseeltje zit te klooien in een zelf gegraven kuil is een parodie en een achterhaald beeld na deze avond. De moderne archeoloog maakt gebruik van de meest moderne laboratoriumtechnieken en van de meest geavanceerde toestellen van de burgerlijke bouwkunde, het is een multidisciplinaire wetenschap waar vele facetten aan bod komen. Het is dan ook de verdienste van prof. em. Sir Marc Waelkens dat deze samenloop van disciplines onder de koepel van de Alma Mater zich heeft kunnen focussen op een verlaten site in de heuvels van ZuidTurkije. Sinds 1983 is prof. Waelkens gebiologeerd door deze site. Hoe hij erop gevallen is, blijft een vraagteken want toen we hem de vraag stelden – na de lezing met een glas Spaanse wijn in de hand- werd hij weggeroepen en bleef onze vraag onbeantwoord. Maar de professor deed Anfiteatro een andere belofte en die zullen we dit najaar bekend maken. Blijf dus aandachtig de nieuwsbrieven en de Notizie volgen !!! Een klein woordje over Sagalassos: Sagalassos is een antieke stadsruïne in Anatolië, het huidige Turkije. De stad floreerde in de Hellenistische en Romeinse periode. Veel archeologische resten zijn opgegraven. Sagalassos was een regionaal centrum toen Alexander de Grote in 334 v.Chr. door de streek trok en groeide onder Romeinse heerschappij uit tot één van dé steden in de regio Pisidië. Circa 590 na Christus verwoestte een aardbeving de stad. Veel inwoners trokken weg. De hoge ligging in het Aglasungebergte en de afscherming door de puinlaag behoedde de ruïne van plundering en erosie. Hierdoor bewaarde veel materiaal tot op heden. De opgravingen zorgen jaarlijks voor een nieuw stukje verleden. Wie na deze avond gebeten is door de archeologiebacil kan vriend worden van Sagalassos: Vrienden van Sagalassos schenken minimum 40 euro per jaar. Vul ook graag het antwoordformulier in. Als schenker aan het Sagalassos-project ontvangt u de symbolische sleutel tot de stad. Met de sleutel in de hand bent u welkom op de site, krijgt u toegang tot alle lezingen en eventuele andere activiteiten van het Sagalassos-project, en wordt u uitgenodigd naar lezingen of andere activiteiten in uw buurt. Ze

12

Hotel Ristorante Wildner – Venezia dal 1800 Testimone delle pensioni ottocentesche intorno a piazza San Marco, guidato dalla stessa famiglia da oltre cinquant’anni, è un delicato edificio risalente al XVI secolo sulla Riva degli Schiavoni, con la splendida vista sulla Basilica di Santa Maria della Salute. Nel 1853 sostò lo scrittore e poeta tedesco Joseph Viktor Von Scheffel; nel 1881, lo scrittore e critico letterario americano Henry James scrisse qui “Ritratto di Signora”. Stile veneziano e arredi originali nelle camere, che aprono le finestre sulla laguna.

37

VIAGGIARE

CHE COS’ABBIAMO FATTO?

diameter. De koepel bevat een soort ringen die ook terugkomen in het werk van Dante, zijn beschrijving van het Paradijs met de negen ringen: Di giro in giro…

informeren u graag over hun werking via e-nieuwsbrieven tijdens de opgravingscampagnes en een thematisch, rijk geïllustreerd jaarverslag. Indien u dat wenst, wordt uw naam vermeld in de schenkerslijst op de website van het project. U wordt op de hoogte gebracht van het verschijnen van andere publieksgerichte publicaties van het project.

Het Baptisterium: Volgens Michelangelo waardig om als deuren te dienen voor het Paradijs, vandaar de benaming . Ze zijn het resultaat van een wedstrijd van de gilde der kooplieden, Lorenzo Ghiberti kon aan de vervaardiging beginnen, hij was slechts 23 jaar oud. Op 28 panelen staan afbeeldingen uit het leven van Christus, de onderste 2 rijen zijn evangelisten en kerkvaders en de 48 hoofdjes rondom zijn profeten, op de linkse deur op de 4de rij van onderaf gezien, het middelste hoofdje is Ghiberti zelf… Binnen in de koepel zijn de mozaieken niet gemaakt door Florentijnen maar door Venetianen die waren hierin specialisten… Als men gaat kijken neem een spiegeltje mee, om geen pijnlijke nek te krijgen. Alle Murate, restaurant: In het palazzo dell’ Arte dei Giudici e Notai is er een mooi versierde ruimte met fresco’s, na opzoekingen in de archieven kwam men tot het besluit dat hier het echte gelaat van Dante was te zien, en dit zonder de zo typische haakneus die men de man toeschreef, ook Petrarca en Boccaccio zijn afgebeeld, ene Ambrogio de Baldese schilderde de literaire grootmeesters. Later kwamen er nog humanisten bij. Op het plafond van het restaurant ziet men een grote cirkel met een afbeelding van het toenmalige Firenze: in het midden de Lelie, de adelaar van de Guelfen en het kruis, tekenen van de stad. Via del Proconsolo, 16r, Florence en www.allemurate. it Weeral een fikse hap aan weetjes, bewerkte tekst van Betsy Neckers. (Ik hou van zulke details en speciaaltjes ciao !!!)

Giften zijn welkom op IBAN BE45 7340 1941 7789 en BIC/ SWIFT: KREDBEBB, met vermelding van +++400/0000/06608+++. Deze rekening wordt beheerd door de KU Leuven. Uw gift komt in aanmerking voor een fiscaal voordeel en u ontvangt een kwijtschrift vanwege de KU Leuven via het Leuvens Universiteitsfonds.

KU Leuven, Faculteit Letteren, Departement Archeologie Sagalassos Archaeological Research Project Blijde Inkomststraat 21, PO box 3314 3000 Leuven Het Sagalassoshuis in Leuven : Maria Theresiastraat 21 3000 Leuven Tel: +32 (0) 16 324862 - Fax: +32 (0) 16 325094 E-mail: [email protected]

36

13

STORIA

VIAGGIARE

PENELOPE VA ALLA GUERRA: (2)

OVVERO LA PARTECIPAZIONE DELLE DONNE ALLA GRANDE GUERRA di Angelo Nataloni Fig. 1 – Antica rappresentazione di Penelope simbolo della donna che resta a casa in attesa

Tra il maggio 1915 e il novembre 1918, milioni di uomini in armi vissero, combatterono e morirono nelle trincee della Grande Guerra. Ma non fu l’unico esercito impegnato. Un altro più silente combatté una guerra diversa, sicuramente meno cruenta, ma ugualmente faticosa e logorante in quel grande campo di battaglia che fu il fronte interno: l’esercito delle donne. La famosa Penelope di Ulisse rimase a casa mentre il marito guerreggiava a Troia (Fig. 1). Le moderne Penelopi saranno invece chiamate ad un’esperienza differente e spesso più tragica.

van de landerijen werden verkocht, olijfolie, meel, groenten en vlees, tot in de 18de eeuw bleef dit raampje dienst doen, nu is het samen met de andere raampjes tot erfgoed verklaard en worden ze niet meer alleen als postbus enz. misbruikt…. De Duomo : In augustus 1418 was er een wedstrijd met eraan verbonden een vergoeding van 200 gouden Florijnen. Filippo Brunelleschi wierp alle tot dan toe gekende ontwerpen overboord en bedacht een techniek om een gewelf te bouwen, nog nooit gezien tot dan toe. Men dacht eerst de koepel te bouwen over een zandberg die steeds zou worden opgehoogd; om later het zand te verwijderen kon men goudstukken verstoppen om zo de Florentijnen het zand te laten verwijderen… Door een ei mee te nemen naar de opdrachtgevers met de vraag om het ei rechtop te zetten wat niet kon, hijzelf tikte de onderkant van het ei en plaatste zo het halve ei op tafel, opdracht binnengereven uiteraard. 16 jaar werkte men aan de koepel, een spanwijdte van 42 meter binnen, 50 buiten. Pas in 1467 kwam de lantaarn op de koepel, 2,4 meter in

Fig. 2 – Donne impiegate settore dell'industria

Operaie: per effetto delle massicce commesse militari che impegnano anche l'industria tessile la percentuale delle operaie aumenta del 60%; le 651.000 donne che già nell'aprile del 1916 lavoravano nel settore dell'industria (Fig. 2) aumentano, nell'ottobre dello stesso anno a 972.000, mentre nel gennaio del 1917 salgono a 1.072.000 e supereranno largamente 1.240.000 tre mesi dopo; nel delicatissimo settore della produzione bellica (Fig. 3 e 4) la presenza femminile passa da 23.000 unità iniziali alle 200.000.

14

35

VIAGGIARE

STORIA

een symbool van de stad net als de lelie. Vroeger waren er echte leeuwen te vinden in de stad, waar nu de Loggia dei Lanzi staat stonk het toen naar de leeuwen… Een straat achter het Palazzo Vecchio noemt nog altijd de Via dei Leoni, als herinnering aan die tijd… Santa Maria Maggiore: Te ontdekken tussen het station en de Piazza del Duomo, de klokkentoren heeft een vreemd uitsteeksel: een stenen hoofd, de inwoners noemen haar Berta… Het verhaal gaat dat het een volksvrouw was uit de 12de eeuw met een kraam met groenten, en ongehuwd zou ze later al haar spaargeld schenken aan deze kerk indien men haar afbeelding wou plaatsen, en elke dag moesten de monniken de klok luiden op het tijdstip van zonsondergang, want dan werden de stadspoorten gesloten en moesten de marktkramers in de stad overnachten wat nogal prijzig uitviel, plus hadden ze dan geen voorraden, daardoor hebben boeren van buiten de stad dit werk laten plaatsen. Fig. 3 – Donne impiegate nel settore della produzione bellica

Palazzo Strozzi : Filippo Strozzi beweerde dat hij slechts een doodgewoon huis kon bouwen met onderaan winkeltjes om de kosten te drukken, echter was het zo dat hij Lorenzo Il Magnifico (De' Medici) niet voor het hoofd wou stoten met een groots paleis… Na het inmetselen van een munt met een lelie en een bos rode rozen, en een jaar later werden na deze fundamenten, de eerste zware steenblokken gelegd. Toen Filippo stierf was er een clausule in het testament dat de 3 zonen gebood om eerst het paleis te laten afwerken voor ze hun erfdeel zouden krijgen… Aan de kroonlijst ontbreken 2 stukken omdat één der zonen zijn geld op was. Aan de hoeken hangen wat speciale grote lantarens, men noemt ze uien lampen, Nicolo' Grosso heeft ze gemaakt, vroeger noemde het plein aan het Palazzo Piazza delle cipolle, het uien of ajuinenplein, en Grosso was daar één van de uienverkopers , Strozzi had medelijden en vroeg om 4 lantarens te maken voor zijn Palazzo, Grosso ontwierp ze naar de vorm van een ajuin met het loof er nog aan, ook de zware smeedijzeren ringen en de fakkelhouders zijn van zijn hand. Palazzo Viviani: Gelegen aan de Via delle Belle Donne en ook bij andere palazzi ziet men nog een klein deurtje, raampje, laag bij de grond, het zijn eigenlijk wijnraampjes, het ging als volgt: na een klop op het deurtje vroeg de cantiniere van de buchetta del vino wat de klant wilde, gewoon een glas wijn of meteen een hele fles? Of een heel vat, dat kon ook, andere produkten

34

Fig. 4 – Donne impiegate nel settore della produzione bellica

Contadine: l'indice della manodopera femminile presente nei campi sale a 6 milioni di unità. Sono bravissime perché la produzione Agricola del periodo 1915-1918 non scenderà mai al di sotto del 90 % del totale prebellico. Le donne si trovano per la prima volta ad usare le macchine agricole per svolgere un lavoro duro, pesante e fino ad allora tipicamente maschile così come si vedranno costrette a occuparsi della contabilità. Attività ben lontane dall’emancipazione dei ruoli, ma che dimostreranno l’effettiva forza delle donne contadine, infondendo a tutto il mondo

15

STORIA femminile dell’epoca una nuova sicurezza ed un rinnovato orgoglio.

VIAGGIARE FIRENZE Sommige bezoekers werden zo overweldigd door het genaamde Stendhal-syndroom dat zich kon uiten in versnelde hartslag, duizeligheid, verwarring , zelfs flauwvallen… Men was toen nog niet veel gewoon hé in die tijd van de Grand Tour. Het is zo dat het zulk een ongelofelijke combinatie is van kerken, musea; geschiedenisles dus in haar mooiste vorm. Men kan starten aan de Santa Croce, net zoals Stendhal, een vrij donkere kerk waar men het graf van Michelangelo kan bezoeken, best in alle vroegte en rust…

Fig. 5 – Donna postino

Impiegate: negli uffici su 100 impiegati in breve 50 sono donne (le cosiddette camicette bianche). Se la donna-spazzino va anche bene perché il ramazzare è un'incombenza congeniale alla donna, la donnapostino (Fig. 5), la donna-tramviere (Fig. 6), la donna capoufficio difficilmente viene digerita dal mondo maschile, tanto che su un quotidiano dell’epoca troviamo scritto: “il mondo alla rovescia”.

Fig. 6 – Donna tranviere

Di queste tre categorie, delle loro ansie, dei loro stress, delle loro fatiche si potrebbe scrivere molto, molto di più. Ma preferisco scivolare su un’altra loro storia non di categoria, ma per così dire collettiva e troppo spesso dimenticata. Il perdurare del conflitto e l’accumularsi dei lutti, causerà, tra il 1° dicembre 1916 e l’aprile del 1917, in quasi ogni provincia italiana e soprattutto nei piccoli comuni delle campagne, circa 500 manifestazioni contro la guerra e il carovita, ma anche contro quegli industriali ritenuti, non sempre a torto, le uniche persone che realmente traggono un profitto dalla guerra. A mandare in tilt questo flipper già impazzito arrivano ancora proprio

16

David : de mooiste man van Firenze, een kopie staat nu voor het Palazzo Vecchio, het originele staat in de Galleria dell’ Accademia, daar in 1875 naartoe verhuisd ter gelegenheid van de 400 ste verjaardag van Michelangelo’s geboorte: met een speciale spoorlijn en in een wagon is David toen moeten verhuizen… Leonardo da Vinci weigerde het stuk marmer te bewerken, want men noemde het smalend Il Rotto (het beschadigde). De jonge Michelangelo zag en overwon; achter een omheining kapte hij als 26- jarige het beeld, en begin 1504 was het werk klaar; het is het symbool van de macht van een vindingrijke jonge man die toch een reus (de vijanden van Firenze) kon verslaan, en op 18 mei 1504 kwam David in al zijn naakte glorie op zijn plaats voor het Palazzo Vecchio. Schuin achter David, op de hoek van de Via della Ninna en Piazzale degli Uffizi kan men een mannenhoofd ontdekken; het verhaal gaat dat iemand Michelangelo uitdaagde en om te tonen wat hij kon heeft hij met de armen op de rug deze figuur gekerfd in de steen. Een ander verhaal is het volgende: een man aan de schandpaal zou hier zijn afgebeeld zodat men zijn misdaden niet zou vergeten, en Se non è vero, è ben trovato hé… De Leeuw: Marzocco door Donatello gemaakt, ook

33

VIAGGIARE

STORIA

maakt in een stroop, die echter nijdig pikant kan afsmaken. Wordt gegeten bij gekookt (bollito misto) of koud vlees en bij kazen.

loro, le donne.

Algemene indruk: Cremona is een vriendelijke stad op mensenmaat. De meeste toeristenbussen verkiezen het 100 kilometer verder gelegen Gardameer voor de “ontspanning ”en het daarbij behorende Verona voor de dosis “romantiek en cultuur”. Het grootste deel van het Centro Storico van Cremona is autovrij en ook hier is de fiets het vervoermiddel bij uitstek. Handig als het hotel iets buitenaf ligt en het is ook een welkome verfrissing om een eindje langs de Po te fietsen. In de vele smalle en hoekige steegjes van de stad vindt je de middeleeuwse sfeer nog terug. De overdekte galerijen worden ingepalmd door terrasjes en de hapjes die je daar bij het aperitief geserveerd krijgt, doen je “kleine hongertje” alvast verdwijnen! Zoniet.. is er nog altijd een ruime keuze aan restaurantjes en trattorie. Kris Werts

La moglie del soldato si è trovata di colpo in una posizione socialmente conflittuale: il sussidio che passa lo Stato non è sufficiente per mangiare, vestirsi, magari pagare l'affitto, mandare a scuola i bambini e di conseguenza deve lavorare fuori casa, ma lavorare in fabbrica, in campagna o in ufficio non permette però di coprire efficacemente il secolare ruolo di angelo del focolare. Per far fronte a queste due responsabilità la maggioranza delle donne italiane impegnate sul fronte produttivo si sottopone a sacrifici che, a parte il rischio della vita, non sono minori di quelli dei soldati. D'altronde il momento non lascia altre soluzioni. Sussidi e salari aumentano con grande lentezza rispetto al lievitare del costo della vita. Cominciano così le prime grandi proteste. Le donne scendono in piazza per chiedere il ritorno dei loro uomini dalla guerra o almeno l’aumento del sussidio governativo. E non scherzano. C’è da dire che sin dal 1914, con lo scoppio della guerra europea, I prezzi erano progressivamente aumentati. La situazione peggiora poi con l’ingresso dell’Italia nel conflitto: gli uomini richiamati alle armi devono abbandonare i loro lavori per andare a combattere, lasciando spesso i propri congiunti senza alcun mezzo di sostentamento, tanto che alcune famiglie di contadini, rimaste senza uomini abili al lavoro, perdono addirittura il contratto di mezzadria. Le notizie dei lutti che incominciano ad arrivare dal fronte e il continuo aumento dei prezzi come quello della farina (da 32 a 45 centesimi al chilo) o della lana (nel 1917, 40 lire per un chilo che nel '14 si pagava 10 lire), per non parlare del prezzo della carne, quadruplicato o dei fagioli secchi, quintuplicato, fa precipitare ben presto la situazione e fa saltare ovunque il tappo del malcontento. Si vedono così i grandi scioperi femminili, gli scioperi di quelle masse proletarie femminili che Turati aveva erroneamente descritto avere "coscienza politica e di classe ancora così pigra". Nell'agosto del 1915 le donne fermano le macchine e incrociano le braccia nelle fabbriche tessili dell'alto Milanese, nel novembre successivo succede la stessa cosa nel Novarese. Numerose le astensioni dal lavoro delle risaiole e delle operaie delle manifatture tabacchi. Tra maggio ed agosto 1917 sono le romagnole che infiammano la costa adriatica. Gli anni 15-18 portano alla ribalta le donne non soltanto per la capacità di dare forza-lavoro, ma anche per la dimostrazione di coscienza critica, di capacità di reazione e di sacrificio se ancora ce ne fosse bisogno. Le donne si riversano sotto le finestre dei Municipi a reclamare gli aumenti dei miseri sussidi che dovrebbero sostituire il salario guadagnato dal marito prima di essere richiamato alle armi; affollano i cortei lungo le strade

32

17

STORIA

VIAGGIARE

delle città italiane per protestare contro gli aumenti dei prezzi; impongono agli operai delle fabbriche militarizzate di uscire dai reparti per sabotare un lavoro nel quale esse identificano la causa della continuazione del conflitto. Queste donne contadine, operaie o impiegate hanno addosso la doppia responsabilità di far sopravvivere la famiglia e di assicurare al Paese rifornimenti alimentari, prodotti industriali, civili e militari di tutti i generi oltre che tutti quei servizi indispensabili al funzionamento della macchina nazionale. Sono anni durissimi che le donne superano con

De bouw van het stadhuis werd aangevangen in 1206 en 40 jaar later opmerkelijk vergroot. Mettertijd werden de “trifore” (naar boven spits toelopende ramen) vervangen door rechthoekige vensters. Er is een open hal met vijf arcaden. Tegen de middelste pijler is de Arengario gebouwd, de redenaarstribune. Op de eerste verdieping is de raadszaal. Nu is hier de collectie violen en andere snaarinstrumenten van het gelijknamige museum ondergebracht. De Loggia dei Militi (1292) is een interessant voorbeeld van wereldse bouwkunst. De “Società dei Militi “was een groep vooraanstaande burgers van de stad, de commandanten van de stadswacht! De overdekte galerij geeft onderdak aan het embleem van Cremona, afkomstig van één van de oude middeleeuwse toegangspoorten van de stad (vernield in 1910…) In het Teatro Ponchielli, de historische muziektempel, worden talrijk zéér prestigieuze concerten gegeven. Claudio Monteverdi, zelf Cremonees, staat er regelmatig op het programma. In de lente is er het jaarlijkse CremonaDanza festival. Het “Casa di Stradivari” is terug te vinden in de Corso Garibaldi. De beroemde meester was hier woonachtig vanaf 4 juli 1667, de dag van zijn huwelijk. Het huis is privaat bezit en is enkel geopend voor het publiek in de maand oktober (Liuteria in Festival).

forza morale e coscienza civile.

Fig. 7 – Disegno di prostituta con soldato

Prostitute: capitolo complicato. Guerra e prostituzione sono notoriamente, come pratica e come mestiere, due fra le attività più antiche del mondo. Della prostituzione lo si sa e lo si dice da sempre, della guerra lo si dà per sottinteso o quanto meno per scontato vista la stessa natura aggressiva dell’uomo. Al fronte sono consentiti solo due tipi di svaghi: l’alcool e le case di tolleranza (Fig. 7). I cattolici premono per chiuderle, ma in questo caso il cattolicissimo Cadorna non ci sente. Le ritiene utili (o meglio indispensabili) al morale delle truppe. Così che l’affollata Italia dei casini (non dimentichiamo che fino ad allora l’iniziazione sessuale del maschio si è quasi sempre compiuta nelle case di tolleranza) viene di fatto portata a ridosso del fronte o nelle immediate retrovie. Prende simpaticamente il nome di Venere Militare. I casini sono organizzati benissimo: vengono codificate le norme igieniche per stanze e per persone, per il prima e per il dopo. Viene realizzata la carta d’identità della prostituta con nome, pseudonimo e foto. I bordelli militari all’italiana sono organizzatati così bene che i francesi mandano una missione per capire e co-piare. La pressione del lavoro è però enorme. Ogni meretrice serve in media

18

Ook aan religieuze bouwwerken is er in Cremona geen gebrek! De kerk van Santa Agata is de oudste (1077) en werd bijna volledig herbouwd in 1496. Van het originele bouwwerk blijft nu nog alleen de vierkante klokkentoren over. Het interieur is zeer rijk en overdadig versierd. De Chiesa di Sant’Agostino heeft een bakstenen façade en bevindt zich op de gelijknamige piazza. De kerk maakte vroeger deel uit van het monumentale complex van de abdij van de orde van de Agostiniani, die heden ten dage niet meer bestaat. Sant’Abondio is een éénschepige kerk uit de 2de helft van de 16de eeuw, met een prachtige kruisgang (chiostro), die een nabootsing is van de Santa Maria della Pace in Rome (Bramante). Er zijn enkele zéér fraaie fresco’s te bewonderen. Tips voor de lekkerbekken: - Torrone, nougat. Deze lekkernij zou deel hebben uitgemaakt van het banket ter gelegenheid van het huwelijk van Bianca Maria Visconti met Francesco Forza, hertog van Milaan. - Mostarda, niet te verwarren met onze dagelijkse mosterd (senape). Het is fruit dat wordt inge-

31

VIAGGIARE

STORIA 80 uomini al giorno. Limite massimo 10 minuti. Il soldato guadagna 10 centesimi più 40 di indennità di guerra per un totale di 50 centesimi al giorno (negli anni successivi la paga non supererà mai i 90 centesimi). Una prestazione costa 1 lira e cinquanta. Facendo i cosiddetti conti della serva una prostituta incassa mediamente 120 lire al giorno. Considerando che nel 1915 il reddito medio annuo lordo è di 718 lire a persona, ci si rende conto che è già un business, ovviamente per chi lo ge-stisce, non per quelle poveracce. Un po’ come oggi …..d’altronde.

functioneert nog altijd perfect. Het wordt nog dagelijks met de hand opgedraaid! De Duomo Santa Maria Assunta,is een mooi voorbeeld van romaanse architectuur. In de voorgevel is een prachtig bas-reliëf aangebracht: “Madonna con Bambino”. Ook hier houden twee leeuwen de wacht bij de ingang! Op een herdenkingssteen boven de ingangspoort van de sacristie is vermeld: 26 augustus 1107. Voor bepaalde gedeelten van de constructie werd marmer gebruikt, voor andere gewone baksteen. Het waarom blijft een raadsel. Geldgebrek? Het interieur wordt versierd door 12 schitterende wandtapijten, gemaakt in Brussel (Jean Raes 1629). Ze worden tegenwoordig alleen maar bij speciale gelegenheden tentoongesteld. Vroeger dienden zij ter omwikkeling van de pilaren. Deels wegens een aardbeving, werd sedert het begin van de 12de eeuw de duomo gebouwd en herbouwd. Het is niet bekend hoe erg precies de schade was. Wèl is vast te stellen dat de oude bouwmaterialen werden herbruikt.

Tuttavia a differenze delle “colleghe” dei capitoli precedenti, tra le donne affluite o fatte affluire nei bordelli non troviamo forme di dissenso organizzate. La protesta o il disagio si esprimono in forma individuale. Non c’è spazio in guerra per scioperi di massa che siano soldati o prostitute. In ogni caso non è proprio un bel lavoro. Sfruttate, indispensabili alla truppa, ma contemporaneamente vessate. Nel manuale di antropologia criminale ad uso dei medici e degli studenti di medicina e di giurisprudenza di Enrico Morselli (1918) così troviamo scritto: “La donna di bordello è per lo più creatura morfologicamente mal costrutta, dotata di un ancor più basso potenziale psichico: nella gerarchia dei valori sociali essa va ad occupare i gradini sottostanti alla normalità. Diventano mercenarie d’amore quelle donne che pur hanno in loro stesse una predisposizione individuale manifestantesi con le caratteristiche morfologiche, fisiologiche e psicologiche del triste albero della degenerazione” Insomma prostitute si nasce e non si diventa. Lavoro stressante e pure pericoloso perché con i casini e con la guerra dilagano pure le malattie veneree. Alla fine molti saranno i soldati resi inabili dalle malattie "celtiche", quel "mal francioso" che i cugini d'oltralpe definiranno ovviamente "male italiano". Nel frattempo l’esercito emana disposizioni sanitarie in merito (visite obbligatorie per le donne che esercitano il meritricio “legalizzato o randagio”), i soldati sono sottoposti alla Wassermann (diagnosi) e dotati di preservativi. Ma di sifilide si muore: 1802 soldati nel 1915, 1810 nel 1916, ancora 1802 nel 1917. Donne ? non pervenuto. Il che la dice lunga. Segue

Het Battistero is een achthoekig romaans bouwwerk, in 1167 begonnen. Het werd in de 2de helft van de zestiende eeuw aanzienlijk vergroot. De meest ingrijpende verandering is te zien aan de twee zijden, aan de kant van de piazza. Oorspronkelijk opgetrokken in baksteen zoals de rest van het gebouw, werd de doopkapel bekleed met marmer, in betere harmonie met de gevel van de Duomo. Het Palazzo del Comune is, samen met de Torrazzo, het symbool van de stad.

30

19

STORIA

VIAGGIARE

‘Genobelde’ Italianen (deel II)

nog ruim en zichtbaar aanwezig zijn in het stadsbeeld. Andrea Amati, Antonio Stradivari en de familie Guarneri waren de grondleggers.

De Nobelprijs is een jaarlijkse prijs voor wetenschappelijke onderzoekers die een opmerkelijke prestatie hebben geleverd op het gebied van de natuurkunde, scheikunde en fysiologie of geneeskunde, voor auteurs die belangrijke bijdragen hebben geleverd aan de literatuur en voor personen en organisaties die belangrijk hebben bijgedragen aan bevordering van de vrede. De prijs werd ingesteld in 1895 in het testament van Alfred Nobel, en werd in 1901 na zijn overlijden voor het eerst uitgereikt. Daarnaast wordt sinds 1969 jaarlijks de Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie, ter nagedachtenis aan Alfred Nobel uitgereikt, die vaak kortweg de Nobelprijs voor de Economie wordt genoemd. Hoewel het met de prijs verbonden bedrag niet onaanzienlijk is, is het prestige en de erkenning die men door het winnen van een Nobelprijs krijgt, voor de meeste winnaars de belangrijkste beloning. De prijs voor de Vrede wordt toegekend door een commissie van vijf leden van het Noorse parlement (de Nobelcommissie). De andere prijzen worden toegekend door verschillende Zweedse wetenschappelijke instellingen: - de Zweedse Academie: Literatuur - het Karolinska Instituut: Fysiologie of Geneeskunde de Koninklijke Academie voor de Wetenschappen: Natuurkunde en Scheikunde.

Giacomo Antonio Stradivari heeft er zijn ( moderne) standbeeld. Aan de corso Garibaldi staat nog het huis waar Stradivarius woonde en werkte. Zijn violen zijn te bewonderen in het Museo Civico “Ala Ponzone” (waar ook een rijke collectie schilderijen te zien is) en in het Palazzo Pallavicino Arguzzi. Stradivari werd meer dan 90 jaar oud en bouwde tussen de 1100 en 1200 snaarinstrumenten, waarvan er nog ruim 500 in omloop zijn. Meestal waren het violen, maar hij zorgde ook voor cello’s, harpen en zelfs gitaren! Eén van de violen in het museum, een exemplaar uit 1713, is verzekerd voor vier miljoen euro! Deze, maar ook de andere waardevolle instrumenten, moeten dagelijks bespeeld worden… anders verliezen de violen hun karakteristieke klank!

In de Notizie van maart 2015 hebben we de aandacht gevestigd op de Nobelprijswinnaars Giosuè Carducci, Guglielmo Marconi Markies Guglielmo Giovanni Maria Marconi en Grazia Deledda. In deze Notizie zijn volgende drie aan de beurt: Luigi Pirandello, Enrico Fermi en Salvatore Quasimodo. In de Notizie van september 2015 volgt deel III over ‘Genobelde Italianen’.

Luigi Pirandello (Agrigento, 28 juni 1867 - Rome, 10 december 1936)

Pirandello wordt op 28 juni 1867 geboren in de villa 'Caos' (chaos) in de buurt van Agrigento (Sicilië). Hij schreef in zijn leven gedichtenbundels, meer dan 200 verhalen, 44 toneelstukken en een aantal essays. Pirandello is gefascineerd door thema’s als identiteit en schijn en werkelijkheid. Tot zijn werken behoren zowel absurdistische stukken als meer realistische en tragikomische. In 1922 breekt hij internationaal door en reist hij de wereld rond met een eigen toneelgezelschap, dat mede gefinancierd wordt door de fascistische partij van Benito Mussolini, een partij waar de schrijver zich in 1924 bij aansluit. De reden voor zijn lidmaatschap is onduidelijk, maar zou te maken kunnen hebben met Mussolini's bewondering voor Pirandello.

20

Idem voor de instrumenten van Amati en Guarnieri. Er zijn nog verschillende ateliers (liuterie) van vioolbouwers en aanverwante snaarinstrumenten in het centrum van de stad terug te vinden, die men kan bezoeken. Er zijn er nog een 200-tal actief! Andere beroemde muzikale “cremonesi”: Claudio Monteverdi en ook Amilcare Ponchielli, waarnaar het stedelijk theater vernoemd werd. De eerste is zéér bekend, Ponchiello iets minder. Hij is echter de componist van La Gioconda, waaruit de bekende “Danza delle ore” komt. In deze Città della musica worden dan ook ontelbare muzikale evenementen en festivals georganiseerd met internationale uitstraling en jaarlijks terugkerende “summer schools”voor jonge musici. De vele kerken en palazzi staan borg voor een rijk en gevarieerd kunstpatrimonium. De Piazza del Comune is het hart van het historisch centrum van Cremona, het middelpunt van het middeleeuwse religieuze en wereldse gebeuren. De Torrazzo, de 112 meter hoge trekpleister, is te beklimmen. Een goede fysieke conditie is echter vereist want er zijn 498 treden!… Het is één van de hoogste klokkentorens van Italië! De oorspronkelijke versie was vierkant en zes verdiepingen hoog, later werden er 2 achthoekige “tamburi” bovenop geplaatst. Er zijn 7 grote klokken in ondergebracht, die elk vernoemd werden naar een heilige. Vanop de toren heeft men een prachtig uitzicht over de stad en de Po. Het astronomisch uurwerk werd in 1583 geplaatst en

29

VIAGGIARE

STORIA

CREMONA. Cremona is gelegen aan de Po, de 652 kilometerlange rivier die de stad rijkdom en aanzien bracht. Zo was de stad destijds bereikbaar vanaf de zee!

Cremona, een stad van amper 70.000 inwoners, is ook dè stad van de vioolbouwers, ambachtslui die

In 1934, twee jaar voor zijn overlijden, kreeg Pirandello de Nobelprijs voor de Literatuur toegekend voor met name zijn toneelwerk. Veel van zijn werken worden heden ten dage nog uitgevoerd. Talloos zijn de films die tussen 1918 en nu van zijn werken zijn gemaakt. Een klassieker is de film «Kaos» van de gebroeders Taviani uit 1984. Caos is ook de plek waar Pirandello werd geboren en waar zijn stoffelijke resten in een urne worden bewaard. Pirandello’s werk wordt gerekend tot de stroming van het modernisme, een stroming die in Italië haar hoogtepunt kende tussen 1915 en 1930. Sommige verhalen van Pirandello spelen zich af op Sicilië en de typisch Siciliaanse thema’s als familiewaarden en het familiedrama spelen een belangrijke rol. In 1904 publiceerde hij zijn roman ‘Il fu Mattia Pascal’. Deze roman werd in 1926 verfilmd door de Franse regisseur Marcel L'Herbier (1888-1979). Dit was uiteraard nog een ‘zwijgende’ (‘stille’) film. Voor deze film heeft de regisseur de beschikking gehad over acteurs, die toen allen een grote naam droegen, zoals Michel Simon (1895-1975), de actrice Marcelle Pradot (1901-1982) - die tevens mevrouw L'Herbier was - en de van oorsprong Russische Ivan Mozzhukhin (1889-1939). ‘Lo Studio di Luigi Pirandello’ in Rome was het laatste woonhuis van Pirandello. Dit bevindt zich op de hoogste verdieping van een kleine villa. De schrijver woonde reeds in de kleine villa in de jaren 1913-1918 samen met zijn gezin. Vanaf 1933 tot 1936 woonde hij er alleen op de hoogste verdieping. Deze kamers

28

21

Het is een verrassend mooie kunststad in het noorden van Italië, gesticht door de Romeinen in 218 voor Christus. Ze ommuurden de stad, maar van de originele Romeinse bouwwerken is zo goed als niets overgebleven. Cremona was één van de eerste Italiaanse steden om zich in “libero Comune” te vestigen, een vrije stad in de Lombardische Stedenbond. In de 13de eeuw was de stad in twee kampen verdeeld, de Welfen en de Ghibellijnen. Ten slotte kregen de Visconti de macht in handen in 1334. Er valt een uiterst rijk aanbod van kerken en palazzi te bezichtigen. Van ver al kun je de Torrazzo bewonderen, de klokkentoren van de kathedraal met ernaast de doopkapel.

STORIA

STORIA

zijn nog geheel bewaard zoals ze toen waren. In dit huis ontving Luigi Pirandello in 1934 het nieuws over de toekenning van de Nobelprijs. Op verzoek van de kinderen van de schrijver en van een groep intellectuelen, besloot de Italiaanse staat - bij de vijfentwintigste verjaardag van de dood van Pirandello, in 1961 – om het toezicht over de villa toe te vertrouwen aan het ‘Istituto di Studi Pirandelliani e sul Teatro Contemporaneo’. Ook het onderhoud van de villa en het catalogeren van de ‘Biblioteca di Luigi Pirandello’ en van de kostbare documenten, geschonken door de erfgenamen, werden toevertrouwd aan dit Instituut. In 2013 werd een zilveren herdenkingsmunt uitgegeven ter ere van de schrijver en Nobelprijswinnaar. De voorzijde toont de schrijver in denkende houding. De keerzijde refereert aan zijn toneelstuk ‘Così è (se vi pare)’. De munt draagt de Europa-ster. Bronnen: http://www.italiaansetaal.org/literatuur/luigi-pirandello http://www.pirandello-nederland.nl/content.asp?bid=10020543&k id=10020542&fid=-1 http://tempelfindesiecle.blogspot.be/2011/11/pirandello-roman-uit1904-in-1926-door.html http://www.studiodiluigipirandello.it/ http://www.knm.nl/Itali-10-Euro-Pirandello-2013/nl/product/3782/

Enrico Fermi (Rome, 29 september 1901 – Chicago, 28 november 1954)

Fermi werd geboren als de jongste van drie kinderen van Alberto Fermi, hoofdingenieur bij de Italiaanse spoorwegen, en de onderwijzeres Ida de Gattis. Een vriend van de familie, Adolfo Amidei, leidde Fermi's aandacht naar algebra, goniometrie, analytische meetkunde, differentiaalrekening en theoretische mechanica. Amidei stelde ook voor dat Fermi niet naar de universiteit van Rome zou gaan maar naar de prestigieuze Scuola Normale Superiore in Pisa, een speciaal instituut voor hoogbegaafde studenten. De examinator vond het opstel voor het toelatingsexa-

22

dalle famiglie locali più ricche, erano per interessi economici strettamente legati al Papa. Schierato con i Bianchi, Dante si venne a trovare sempre più isolato dai suoi, oltre che odiato a morte dai suoi avversari, per via della sua partecipazione al Consiglio dei Cento che aveva deciso la messa al bando dalla città degli esponenti più violenti delle due fazioni. A questo punto la strategia di Bonifacio VIII lo attirò in una trappola "letale". Dopo aver mandato Carlo di Valois, fratello di Filippo IV re di Francia, a prendere il controllo del Comune, fece in modo che il Poeta fosse inviato come ambasciatore a Roma per discutere la pace e qui trattenuto oltre il dovuto con l'inganno. In questo frattempo, Carlo di Valois approfittò dei disordini cittadini per rovesciare il governo "bianco" di Firenze, nominando Podestà il fedele condottiero Cante Gabrielli. Il nuovo Podestà, alleato con i Neri, iniziò un'azione persecutoria nei confronti dello scrittore che, oltre a vedersi saccheggiata la casa, finì sul banco degli imputati con accuse infamanti, tra cui l'estorsione e la baratteria. Quest'ultimo reato (affrontato nei canti XXI e XXII dell'Inferno), assimilabile al moderno peculato, era utilizzato spesso come pretesto per far fuori i propri avversari. Fu organizzato un processo farsa al quale Dante preferì sottrarsi, presagendo il destino cui sarebbe andato incontro. Si arrivò così alla sentenza del 10 marzo 1302 che condannava in contumacia l'imputato a due anni di confino, all’interdizione perpetua dai pubblici uffici, alla confisca dei beni e al pagamento dell’ammenda di 5000 fiorini piccoli. Al suo reiterato rifiuto di presentarsi davanti al giudice, la pena, estesa nel 1315 ai figli Jacopo e Pietro, fu commutata nella confisca dei beni e nell'esilio perpetuo, con l'alternativa della condanna al rogo se fosse stato catturato. Ciò per Dante significò dire addio per sempre alla sua amata terra e l'inizio di una lunga fase di sofferenza interiore e di ripensamento della sua poetica, che costituì l'humus ideologico e stilistico del suo capolavoro immortale: la Divina Commedia. La storica sentenza della condanna all'esilio è raccolta nel Libro del Chiodo, attualmente conservato presso l'Archivio di Stato di Firenze. (Il Botteghino - anno XIII 13 aprile 2015 N. 205)

27

STORIA

STORIA

Dante condannato all’esilio da Firenze 10 marzo 1302 “Alighieri Dante è condannato per baratteria, frode, falsità, dolo, malizia, inique pratiche estorsive, proventi illeciti, pederastia, e lo si condanna a 5000 fiorini di multa, interdizione perpetua dai pubblici uffici, esilio perpetuo (in contumacia), e se lo si prende, al rogo, cosi’ che muoia”. Recita così il testo della sentenza emessa dal tribunale cittadino che segnò per sempre la vita del Sommo Poeta e insieme la storia della letteratura italiana. Verso la fine del XIII secolo, dopo un breve periodo di pace, Firenze era ripiombata nel clima di feroce contrapposizione tra Guelfi, che sostenevano la supremazia del Papa, e Ghibellini fautori del primato politico dell'imperatore. Questo scenario aveva favorito l'ascesa del ceto mercantile a discapito dell'aristocrazia, attraverso la creazione nel 1282 di un consiglio di rappresentanti delle Arti (corporazioni che facevano gli interessi di una specifica categoria professionale) che affiancava il Podestà nel governo del Comune, in sostituzione del Capitano del Popolo. Guelfo convinto e iscritto all'Arte dei Medici e Speziali, Dante aveva già al suo attivo diversi incarichi politici ed era uno dei protagonisti della scena istituzionale della sua città. L'autonomia della stessa per lui era un valore sacro da difenderecontro qualsiasi ingerenza, sia da parte di sovrani stranieri, sia da parte del Papa. Per tali ragioni accolse come un evento infausto l'ascesa al "soglio di Pietro", nel 1294, del cardinale Benedetto Caetani, favorita dalla rinuncia di papa Celestino V (più che plausibile il riferimento a lui nel verso «colui che fece per viltade il gran rifiuto» del III canto dell'Inferno). Il nuovo pontefice, che aveva preso il nome di Bonifacio VIII, trovò nel letterato fiorentino un fiero oppositore alla sua politica espansionistica, che a Firenze finì per dividere il partito guelfo in due fazioni: i Bianchi, capeggiati dalla famiglia dei Cerchi ed espressione dell'aristocrazia più aperta alle forze popolari, erano contrari a qualsiasi ingerenza da Roma; i Neri, guidati dai Donateschi e rappresentati

26

men van de 17-jarige Fermi goed genoeg voor een doctoraalexamen. In 1918 ging hij studeren aan het instituut in Pisa waar hij in 1922 zijn kandidaatsexamen cum laude aflegde. Na zijn afstuderen keerde Fermi terug naar Rome waar hij onder de hoede kwam van Orso Mario Corbino, hoogleraar in de experimentele natuurkunde en directeur van het Instituut voor Natuurkunde in de Via Panisperna in Rome. In het najaar van 1924 studeerde hij bij Paul Ehrenfest in Leiden. Na zijn terugkeer in Italië in 1925 accepteerde hij een onderwijspositie aan de universiteit van Florence. Hij ontwikkelde zelf het atoommodel dat bekendstaat als het Thomas-Fermimodel. Op vijfentwintigjarige leeftijd werd Fermi in 1926 benoemd tot hoogleraar in Rome op de eerste leerstoel in de theoretische natuurkunde van Italië. Met toestemming van Corbino besloot Fermi het fysisch instituut om te vormen tot een modern onderzoekscentrum op het gebied van de atoomfysica. Daarbij ging hij de informele manier van les geven gebruiken waarmee hij bij Ehrenfest kennis had gemaakt. In Rome leverden Fermi en zijn groep belangrijke bijdragen aan vele praktische en theoretische aspecten van de natuurkunde. In 1928 publiceerde hij zijn boek: ‘Introduzione alla fisica atomica’ (‘Introductie in de atoomfysica’). Fermi bleef in Rome tot 1938. In dat jaar werd hem de Nobelprijs voor de Natuurkunde toegekend voor "het aantonen van nieuwe radioactieve elementen door bestraling met neutronen, en de daarmee samenhangende ontdekking van kernreacties veroorzaakt door langzame neutronen." Vanuit Stockholm, waar hij zijn prijs in ontvangst had genomen, reisde Fermi met zijn gezin door naar New York om in de Verenigde Staten een nieuw leven te

23

STORIA

STORIA

beginnen. In Chicago begon hij met de bouw van de eerste experimentele kernreactor. Na de Tweede Wereldoorlog werd Fermi aan de universiteit van Chicago ‘Charles H. Swift Distinguish Service Professor of Physics’ en lid van het Instituut voor Kernstudie. Hij overleed op 53-jarige leeftijd in Chicago aan kanker. Mogelijk is er een verband tussen zijn vroege dood en zijn jarenlange intensieve omgang met radioactieve stoffen waarvan de gevaren aanvankelijk nog niet volledig werden onderkend en er daarom nauwelijks beschermingsmaatregelen tegen straling in acht werden genomen. Naast Fermi overleden er in zijn omgeving ook veel andere natuurkundigen en technici aan kanker, waarschijnlijk eveneens gerelateerd aan hun intensief werken met radioactief materiaal. Bronnen: http://nl.wikipedia.org/wiki/Enrico_Fermi http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1938/fermi-bio.html

ervan overtuigd dat de poëzie hierin een belangrijke rol kon spelen. De werken van de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur werden vertaald in 40 talen. De zoon van de dichter, Alessandro, acteur en regisseur, wordt overal ter wereld uitgenodigd om poëzierecitals te geven over het werk van zijn vader. Er zijn vriendenkringen in verband met Quasimodo, centra voor wetenschappelijke studies, o.a. het Centro Nazionale di Studi su Salvatore Quasimodo di Modica. Er zijn “quaderni quasimodiani” en culturele initiatieven. Bronnen http://www.casa-in-italia.com/arte/Lit_Quasimodo.html http://www.salvatore-quasimodo.it/biografia.htm

Salvatore Quasimodo (Modica, 20 augustus 1901 - Napels, 14 juni 1968)

Het poëtische oeuvre van de Siciliaanse dichter Salvatore Quasimodo valt uiteen in twee periodes. In de eerste periode (de jaren 1920-1930) was Quasimodo, samen met Ungaretti en Montale, één van de vertegenwoordigers van het ermetismo, de hermetische poëzie. De dichter legt vooral de klemtoon op het woord, de mythe, de Griekse cultuur en zijn verbanning (of beter: uitwijking) naar het vasteland. Sicilië is nadrukkelijk aanwezig. Door het uitschakelen van de syntactische verbanden en het naast elkaar plaatsen van losse verbale elementen creëert Quasimodo een heel eigen poëtische taal en universum. Het resultaat is een gebundeld gedicht van een grote poëtische intensiteit. Uit deze periode dateert zijn beroemdste gedicht: ‘Ed è subito sera’ . Het telt slechts drie verzen: Ognuno sta solo sul cuor della terra trafitto da un raggio di sole: ed è subito sera. In 1959 won Quasimodo de Nobelprijs voor de Literatuur, omdat hij volgens het comité "met klassiek vuur de tragische levenservaringen van deze tijd" tot uitdrukking bracht. Het male di vivere, het onbevredigde levensgevoel ten tijde van het fascisme, doet de dichter zijn toevlucht zoeken in een magische wereld. Met woorden probeert hij de fascinatie van die realiteit te duiden: het woord wordt een middel om de wereld die achter de dingen ligt te vatten, een gedachte die we bij een andere Italiaanse Nobelprijswinnaar terugvinden, Eugenio Montale. In Quasimodo’s tweede periode valt het accent op de inhoud. Dit gebeurde onder de druk van de oorlog en de naoorlogse periode. Quasimodo’s poëzie krijgt duidelijke sociale en politieke accenten. De Italiaanse intellectuelen wilden na Wereldoorlog II de mens herscheppen, een betere maatschappelijke orde inrichten en Quasimodo was

24

Teksten bewerkt door Anne-Marie Neckebroeck

25

UIT DE OUDE DOOS Marie-José preferì vivere per conto suo - dal 1947 - in Svizerra nel castello di Merlinge vicino a Ginevra. Di questo periodo, le notizie sulla sua vita non sono numerose. Si sa che subì tre delicati interventi chirurgici agli occhio, che continuò ad occuparsi di opere filantropiche ed umanitarie, e che si occupò anche di musica e di letteratura. Brava pianista instituì vari premi micicali. Da scrittrice pubblicò con la Mondadori uno studio su Amedeo VIII. Durante tutto il suo esilio Marie-José non manifestò mai sentimenti contro la reppublica anzi, dopo la morte del marito Umberto (avvenuta nel marzo del 1983)l'ex regina si incontrò con il presidente Sandro Pertini a Ginevra, per una colazione privata. All'Italia era talmente legata che più volte, prima del sì al rientro in Italia emanato dal Consiglio dei ministri il 23 dicembre 1987 sentito il parere favorevole del Consiglio di Stato, vi era entrata clandestinamente per rivisitare i luoghi del suo passato. I giornali la scoprirono in alcune occasioni, nell' estate del 1973 in Sardegno, nel 1975 in Valle D'Aosta, nel 1981 in Piemonte e ancora in Val D'Aosta. la sua prima visita in Italia è del 1° marzo 1988 di nuovo ad Aosta per assistere ad un convegno storico, dedicato alla figure di Sant' Anselmo. Nel luglio 1990 secondo quando rivelò il sttimanale l'Espressò, Marie-José chiese alle Stato italiano la pensione come vedova di un ufficiale dell'esercito. Nel 1992 si traferì in Messico, per poi ritornare nel 1996 presso la figlia Maria Gabriella a Ginevra. (da "Il Tirreno" della domenica 28 gennaio 2001).

IN BREVE n° 28

p.13, 2de kwartaal, 2000,

Vorige maand is Giorgio Bassani, een van de grootste auteurs van de afgelopen eeuw, in Rome overleden op 84-jarige leeftijd. De verfijnde Joods-Italiaanse auteur verwierf bij ons bekendheid met de roman "Il giardino dei Finzi-Contini" (1962) door Vittorio de Sica verfilmd in 1970. Bassani schreef vooral semi-autobiografische vertellingen over de ondergang van de Joodse burgerij in het Ferrara van 1920-1940. Vorig jaar verscheen zijn verzameld proza bij Meulenhoff onder één band, 'Het verhaal van Ferrara'. Bron: Het Nieuwsblad 14/4/2000. Vanaf eind augustus mag de 25-jarige Thomas Cole gaan doctoreren aan het Instituto Universitario Europeo in Fiesole. Firenze zal - letterlijk aan z'n voeten liggen. Felicitaties voor de trotse ouders en succes toegewenst aan Cole junior. Hij mag ons altijd "hot news" doormailen. Het ligt niet in onze bedoeling via Notizie familienieuws van Anfoteatro te brengen, maar dit neiuwtje willen we je toch niet onthouden: Gijs en Marlène Dendubbelden-Witlockx zijn de fiere grootouders van de in Milaan geboren half-Italiaanse Julia. Auguri! Een woord dat we je zeker niet willen onthouden...mamarazza: een vrouwelijke paparazzo, voor de trage ,verstaander.

Een reeks artikels opgevist uit de oude doos als bijdrage voor Jubileumjaar 25 - wordt vervolgd .. volgt u mee ?

IV

UIT DE OUDE DOOS

BUONGIORNO PUCCINI p.14, 1ste kwartaal, 1999, n°26 (donderdag 25 tot zondag 28 november 1999) 29 november nadert met rasse schreden. Dan zal het precies 75 jaar geleden zijn dat operacomponist Giacomo Puccini (°Lucca 1858) in 1924 te Brussel overleed. Natuurlijk wil St.-Niklaas de beroemdste zoon van zijn Toscaanse zusterstad graag herdenken. Dat gebeurt tijdens het laatste weekend van november in de Salons voor Schone Kunsten, een uiterst geschikte lokatie die het publiek terugvoert naar de jaren dertig. Als aanloop tot de manifestatie richt de Stedelijke Openbare Bibliotheek op het Hendrik Heymanplein de aandacht op een aantal boeken en audio-visuals omtrent Puccini en zijn geboortestreek. Ook komt een meester-banketbakker van Pasticceria Pinelli uit Lucca werken met leerlingen van CMO-Waasland en leden van de vereniging AnfiteatroAmici della cultura italiana. Van vrijdag 26 november tot zondag 19 december loopt in de Salons voor Schone Kunsten de tentoonstelling "Lucca in beeld" met olieverfschilderijen en aquarellen van Mia Steel en Jef Deyaert en zwart-wit foto's van Ugo Conti. De foto's krijgen daarna tot 16 januari 2000 een plaats in de wandelgangen van de Stadsschouwburg. Zaterdag 27 en zondag 28 november worden Puccini en zijn geboortestreek in de Salons voor Schone Kunsten door middel van enkele video's geëvoceerd. Groepjes van maximaal vijftig kijkers kunnen dan o.a. terecht voor "Door de provincie Lucca in de sporen van Puccini", gedraaid voor de BRT in 1984 n.a.v. de zestigste verjaardag van het overlijden van Puccini, voor een toeristisch totaalbeeld van de stad Lucca door Roberto Giovanni uit 1993 en voor een uitgebreid bezoek aan Pucciniaanse sites door Vivien A.Hewitt uit 1995. Op zaterdag 27 november kunnen maximaal honderd toeschouwers op groot scherm een recente Puccini-productie van de Vlaamse Opera bijwonen in de Salons voor Schone Kunsten. Op zondag 28 november om 20u vindt in Cinés Select de exclusieve vertoning plaats van de speelfilm "Een vrouw van het Noorden". Deze Nederlandse prent van Frans Weisz naar de novelle "Aan de weg der Vreugde" van Louis Couperus werd vorig jaar gedraaid in de streek rond Lucca. De hoofdrollen worden vertolkt door Johanna ter Steege, Massimo Ghini en Anthony Calf. Onder voorbehoud: -Misschien wordt op zondag 28 november om 17u het recital "Puccini non è morto" van sopraan Marie-Thérèse Maesen en pianiste Rolande Spanoghe een tweede keer gepresenteerd. Op 12 september ll. was het een feestelijke afsluiter van de Open Monumentendag. -Wellicht valt op zaterdag 27 en zondag 28 november uit de hall te proeven van een glas Montecarlo-wijn en kan de bezoeker tevens kennis maken met de vermaarde olijfolie uit de streek van Lucca. Omtrent het programma, de openingsuren, de kaartenverkoop liggen vanaf 8 november alle verdere details ter beschikking op de stedelijke Dienst voor Toerisme van Sint-Niklaas. Cipierage, Grote Markt 45. tel: (03) 777 26 81.

I

UIT DE OUDE DOOS

UIT DE OUDE DOOS

Vanaf dat moment zal ook de Puccini website te bezoeken zijn. Maar ga intussen al 's de sfeer proeven op www. puccini.it!

prijs gegeven is, heeft ook Rome als centraal thema. "Alle schrijvers leiden naar Rome" van Patrick Lateur, uitgegeven bij het Davidsfonds, maar daarover, net als over de massa Italiaanse kookboeken die nieuw op de markt zijn, meer in volgende Notizie. Veel leesgenot! Karin

DA LEGGERE 2000, n°30

p. 8, 4de kwartaal,

Een huis in Italië 'Een huis in Italië' zal allicht voor de meesten onder ons een droom blijven, maar in winterse donkere dagen kunnen we na een bezoekje aan de Boekenbeurs, de boekwinkel of de bibliotheek gewoon wegdromen... In heel wat van deze boeken vind je trouwens heel lekkere recepten, om het water van in de mond te krijgen of om meteen de keuken in te duiken. In "Thuis in Rome" vertelt Rosita Steenbeek over haar liefde voor de eeuwige stad, waar ze sinds 1985 een groot deel van het jaar woont. (Prometheus/Standaard Uitgeverij/ISBN 90-5333-880-2). "Het mooie leven in Toscane" is de nieuwste titel van Frances Mayes, waarin ze ons opnieuw meevoert naar de heuvels in Toscane, niet alleen in woord, maar ook in beeld. (Prometheus/Standaard Uitgeverij/ISBN 90-5333-964-7). Ook Eric Newby heeft het in "Mijn huis in Italië" als reisauteur over het Italiaanse dorpsleven. (Sirene/Van Halewijck/ ISBN 90-5831-0639). Wie het meer voor tuinen heeft, moet zeker op zoek naar "Een tuin in Lucca" van Paul Gervais. Een lyrisch portret van een oude Italiaanse villa en haar volledig verwaarloosde tuin. Een boek vol tuinblunders en anekdotes. (Luitingh-Sijthoff, Veen Uitgevers Groep/ISBN 90-245-37800). Wie houdt van schitterende kijkboeken, moet "VeniceCamera Obscura" van Günther Derleth zeker eens ter hand nemen. (Stichting Kunstboeken/ISBN 90-5856-019-8). Lisa st. Aubin de Téran die ook al "De aarde, de lucht, het water en het vuur van Italië" samenstelde brengt ons nu in "La Festa" nieuwe Zuid-Amerikaanse en Italiaanse verhalen. (Meulenhoff/Standaard Uitgeverij/ISBN 90-290-67799). Wil je de geschiedenis in, dan kan je met Wiel Logister op zoek naar de spiritualiteit van de Divina Commedia in "Dante-dichter, mysticus, pelgrim". Logister ziet de Commedia als een dagboek van een pelgrim die zich bewust wordt van de helse levenssituatie rondom en in zichzelf en die toch probeert een goed mens en christen te zijn. (Averbode/ISBN 90-317-1593-X). Bijna in dezelfde sfeer maar toch helemaal anders is "Onderaards Rome" van L.V.Rutgers. Een speurtocht naar de wortels van het Christendom in de catacomben van de Eeuwige Stad. Dit boek voert de lezer mee naar de graven van de eerste christenen en laat hem kennis maken met de onalledaagse belevenissen van de onderzoekers van het eerste uur. (Uitgeverij Peeters/ISBN 90-429-0817-3). Een boek waar me nu alleen maar titel en auteur van

II

LA REGINA RIBELLE CHE AIUTO GLI ANTIFASCISTI p.18, 1ste kwartaal, 2001, n° 31 Amante della musica e della litteratura, rimase sempre legatissima all' Italia. E morta ieri sera a Ginevra. Aveva 94 anni. Incertezza sulla data dei funerali. Marie-José era nata ad Oostende il 4 agosto 1906, figlia del re Alberto e della regina Elisabetta del Belgio. Di aspetto molto fine, bella, capelli biondi, occhi azzurri, di carattere riservato, tenace, deciso. Fin da piccola era stata mandata in Italia, dove aveva studiato nell' aristocratico collegio della Santissima Annunziata di Poggio Imperiale a Firenze. Il suo matrimonio con il principe ereditario al trone italiano, Umberto di Savoia, era stato deciso - come spiegato le biografie ufficiali- "secondo le consuetudini del tempo", vale a dire a tavolino dalle rispettive famiglie reali che vi vedevano un modo pratico per rinsaldare i rapporti tra il regno del Belgio e quello d'Italia. Nonostante ciò - raccontano i biografi dell'ex regina - tra Umberto e Marie-José ci fu un "romantico fidanzamento" che si concluse nelle spettacolari nozze avvenute nella cappella palatina del Quirinale, l'8 gennaio 1930. La copia che visse gli anni seguenti tra il Palazzo reale di Torino, il Castello di Racconigi, Napoli il Castello di Sarre in Val d' Aosta, ebbe quattro figli: Maria pia, nata nel 1934, Vittorio Emanuele nato nel 1937, Maria Gabriella nel 1941 e Maria Beatrice nel 1943. Secondo molti, Marie-José, sia negli anni precendenti la guerra, sia durante il secondo conflitto mondiale, cercò di distinguere la propria posizione da quella di Casa Savoia. lei stessa raccontò di "avere supplicato più volte Italo Balbo e Amedeo d'Aosta di dissuadere Benito Mussolini dall' entrare in guerra", ma di essere poi stata redarguita da re Vittorio Emanuele III che la ammoni a non impicciarsi negli affari politici dei Savoia. Arrivata la guerra, la principessa di Piemonte non tardò a capire che un armistizio segreto con gli alleati avrebbe potuto evitare all'Italia ulteriori tragedie. dopo l'8 settembre 1943, partì con i figli, per paura di rappresaglie tedesche. Qui rappresentò in un certo senso un punto di riferimento per gli antifascisti. Aiutò concretamente Luigi Einaudi ad uscire da un campò di concentramento in Svizzera. In Italia rientrò il 29 aprile del 1945. Umberto e Marie-José sedettero sul trono d' Itlia dal 9 maggio 1946, da quando cioè Vittorio III aveva abdicato. Il suo regno durò appena 25 giorni. Dovetti infatti partire insieme al marito, Umberto III di Savoia e ai figli, dopo il referendum popolare del 2 giugno 1946, che aveva decretato con dodici milioni di voti contro dieci, la fine delle monarchia. In esilio, mentre Umberto, si stabilì a Cascais in Portogallo,

III