Liturgie & Preek 21 oktober 2012 Doopsgezinde Gemeenten Lytse Streek + Leeuwarden Witmarsum/Pingjum, Baard/Itens en Franeker
vieren Broederschapdag
Organist: Theo Smit voorgangers: Roelof Akse en Tjitske Hiemstra thema: Vrouwe Wijsheid
Welkom en mededelingen Aansteken van de kaars Bemoediging en groet
2. Dit hûs fan hout en stien, dat lang oerlibbe stoarm en striid, jout wjerlûd oan gebed en sang fan ‘t folk út earder tiid.
5. Bring ús jo antlit hjir oan ‘t ljocht , jo Namme, dy’t ús liedt, jo plan, fan ivichheid betocht, en hill’gje_ús ta jo ried.
3. In hûs, dat alle spoaren draacht fan minsken, wif en tear; de pylder, ‘t hiele hûs ta skraach, woll’ Jo dat wêze, Hear?
6. Lear ús jo Wurd opnij ferstean en brek foar ús it brea ta iten om ús wei te gean troch libben en troch dea.
4. Wurdt dit in hûs , in oarde, dêr’t de himel iepenteart, dêr’t ingels tsjûgje fan jo treast, dêr’t elk Jo kennen leart?
7. Dit hûs slyt lykas wy, mar wa’t hjir feilich skûlplak fûn wurdt bliuwend op syn libbenspaad wer moed en sterkte jûn.
Gebed
Menisten in Franeker (zr. Hanneke Teerenstra) 2. Moet je altijd blijven knikken? Ga je overal in mee? laat je mensen wel eens schrikken met een uitgesproken “nee”? Moet je altijd blijven knikken? Heb je lef of geen idee?
3. Zeg je altijd ja en amen Zing je zachtjes in het koor? ls jouw stem om je te schamen, zing je daarom zachtjes door? Zeg je altijd ja en amen? loop je mee of ga je voor?
4. Moet je klakkeloos maar volgen wat de massa wil of zegt? Huil niet mee met alle wolven, praat geen kromme dingen recht. Draag je lijflied door de golven: Eigen wijs en eigen weg!
Bijbellezing Spreuken 31: 10-31
5. O Gij die wilt ontmoeten wie vragen naar uw wil, zie hoe wij aan uw voeten zitten en luistren stil. Geef dat tot U, o Heer, ‘t woord van uw welbehagen niet ledig wederkeer’, maar dat het vrucht mag dragen, uw grote naam ter eer.
Overdenking in 4 lagen Wie is de sterke vrouw van Spreuken 31? Welke vrouwen hier herkenen zich in de Bijbellezing vanmorgen? Het lijkt me behoorlijk vermoeiend, op deze wijze raak je oververmoeid, wat een verwachtingen, je doet nooit genoeg en ’s nachts gaat haar lamp zelfs niet uit. Het is een tekst, die wel bij begrafenissen gelezen wordt; as mem altyd tige drok besig wie! Of in zwaardere kringen bij het huwelijk; waaraan moet je allemaal beantwoorden als jonge vrouw? Gaat het vandaag trouwens enkel om de vrouwen? Driekwart van de dopersen zijn vrouw, geloof ik… maar collega Roelof sprak deze tekst net zo aan als mij. Het is een tekst voor zowel mannen als vrouwen. Het gaat nl. om Vrouwe Wijsheid… Michelangelo heeft het prachtig verbeeld bij de schepping van Adam. God raakt daar de vinger van Adam aan, maar heeft zijn andere arm om Vrouwe Wijsheid geslagen. We gaan vandaag met u nadenken over deze tekst, die via de Joodse traditie volgens 4 lagen kan worden uitgelegd: Roelof heeft die 4 lagen prachtig verbeeld. Ik ga zo meteen in op de eerste laag P’sjat: de woorden zoals ze er staan in haar letterlijke betekenis. Daarna komt Roelof met de tweede laag Rèmèz: waar verwijzen die letterlijke woorden naar? Is er een spoor om dichter bij de betekenis te komen? Dan kom ik weer met de derde laag Derasj: via verhalen of midrasj komen bij de betekenis, die het in onze situatie en tijd heeft Tenslotte komt Roelof met de vierde laag Sod: de mystieke, geheime betekenis kan even oplichten…. Stem en tegenstem, waar 2 of meer in mijn naam bijeen zijn, daar ben Ik in hun midden. Samen bezig zijn met Bijbelteksten behoedt je voor verdwalen. Dankzij alle 4 betekenislagen kom je in het PaRaDijS (Pardes), de tuin waarin je kunt wandelen, zoals Adam wandelde met God en Gods gezicht zag van aangezicht tot aangezicht. Het is de basis van de pyramide…zouden we zo diep vandaag gaan?? Laag 1 gaat om de letterlijke betekenis (top van de ijsberg) altijd boven water… Lees de tekst in verschillende vertalingen. ‘Een sterke vrouw’ vertaalt Afke Maas- Smilde. ‘Een flinke vrouw’ yn ’t Frysk, in degelijke of deugdelijke. (Roelof gaat hiermee naar de tweede laag) Als je ziet wat deze vrouw allemaal doet… kan dat dan wel allemaal? Ze is met wol en vlas bezig - geeft voedsel - neemt grond - plant een wijngaard, Zij omgordt met kracht haar lendenen, geniet van haar winst. Zij doet aan diakonaat, is gekleed in fijn linnen en purperwol…(koningsdracht) Uit haar mond komt wijsheid en ze eet niet het voedsel der traagheid.. Wie is die vrouw van Spreuken 31 toch?
Van belang is het nu ook om naar de context te kijken, waarin dit verhaal ontstaan is.. Het is in elk geval ná de Babylonische ballingschap geschreven… De schuld daarvoor lag bij de koning en de bovenlaag van de bevolking… Gods wil gold recht en gerechtigheid en dat lieten ze links liggen.. Na de ballingschap tonen deze beelden van een flinke, degelijke, sterke vrouw, hoe de koning eigenlijk moet zijn; want een koning had bijv. het privilege van handel op het verre buitenland Laag 1 laat ons zien: Vrouwe Wijsheid tekent ons een koninklijk beeld van de mens; van mannen en van vrouwen! Bij laag 3 kom ik terug op de zin, dat zelfs ’s nachts haar lamp niet dooft… Nu eerst laag 2 door Roelof… Rèmèz…, waar wijzen deze woorden naar? Na die eerste laag van letterlijke betekenis wil ik u nu meenemen op een verkennende tocht in die tweede laag. Dat doe ik uiteraard niet met al die Spreuken 31 woorden, dat zou teveel van het goede zijn én zou ‘wijsheid’ uitputting en verwarring geven. Daarom kies ik voor enkel twee woorden, twee begrippen die ik vergelijk met andere plaatsen in de bijbel waar ze ook gebruikt worden. Op die manier worden er betekenisvolle dunne draden gespannen. Het eerste woord is die van de ‘deugdzame’ vrouw…, of ‘sterke vrouw’. Het Frysk sprekt fan: ‘In flinke frou’…, wa sil har fine’? Ruth 3 vertelt ’t verhaal van Ruth; zij gaat op aanwijzing van haar schoonmoeder afdalen naar de dorsvloer om zich ’s nachts neer te leggen bij Boaz. Deze losser reageert verrast en wijs, hij zegt tegen Ruth, over haar: ’want ieder in de poort van mijn volk weet, dat gij een deugdzame vrouw zijt’ (Ruth 3:11; Frysk: ‘in flinke frou binne’). Ruth heeft moed, doorzettingsvermogen, toont inzicht, is zorgzaam. Boaz vat dit samen in de woorden: ‘deugdzaam’, ‘sterk’, ‘flink’ (chajiel). Een andere vindplaats van dit woord in het Oude testament is aan het begin van Exodus. De farao roept de vroedvrouwen Sifra en Pua ter verantwoording, want de opdracht om Hebreeuwse zonen te doden, direct na de geboorte, voeren ze niet uit! Wat is hier aan de hand? Zij zeggen tot de farao: ’De Hebreeuwse vrouwen zijn niet als de Egyptische; zij zijn sterk: voordat een vroedvrouw bij haar komt hebben ze al gebaard’ (Ex.1:19) Hier is sterk: in staat zijn om jezelf te redden…. In de Naardense vertaling wordt dit geduid als: ’…die Hebreeuwse vrouwen, omdat ze in het wild leven, zij! – ‘ Een vindplaats in het nieuwe Testament is in de brief aan de Efeziërs, in het zesde hoofdstuk klinkt een bemoedigende oproep: ‘broeders-en-zusters: weest krachtig in de Heer en in zijn sterke macht!’. (Naardense, Ef.6:10) ‘Sykje jimme sterkte yn ‘e Hear..’ En die sterkte wordt vervolgens uiteengezet in een figuurlijke bekleding met de wap-
enrusting Gods…., o.a. met een pantser van gerechtigheid, voeten geschoeid met de verkondiging van vrede, een schild van het geloof, een helm des heils. Sterkte ontvangen, om stand te houden tegen boze machten, verleidingen. Het tweede woord uit Spreuken 31 is ‘wijngaard’. Het 16e vers: ‘van de vrucht van haar handpalmen plant zij een wijngaard’. Al vroeg in de bijbel kom je dit woord tegen, in Gen. 9. Nadat Noach en zijn zonen Gods zegen hebben ontvangen: ‘wees vruchtbaar en word talrijk..’, staat in vers 20: ’Noach begon een akkerman te zijn, en hij plantte een wijngaard’ (S.V.). Leven is mogelijk op die door watervloed verwoeste aarde. Jes. 5 zingt het lied van de wijngaard; daaraan vooraf is in hoofdstuk 3 te horen: ‘zo luidt de aanklacht van de Heer tegen de oudsten en de vorsten van zijn volk: jullie hebben mijn wijngaard in brand gestoken (S.V. ‘verteerd’) en jullie huizen gevuld met wat je de armen ontnam.’ De Heer spreekt over zijn volk als van een wijngaard. Tenslotte in deze Rèmèz-laag: Matt. 20, het begin van een vergelijking die Jezus vertelt: ‘It is mei it himelske ryk as mei in boer dy’t der de moarns betiid op út gong om arbeiders foar syn wyngerd yn te hieren’. (Matt.20:1) Die boer in het verhaal is rechtvaardig en kiest zijn eigen regels. Door diverse groepen mensen, op verschillende tijden, wordt gewerkt in de wijngaard (het hemels koninkrijk). Zoals werkers die op elkaar letten…, en op hun tellen passen…:’oneerlijk wordt er uitbetaald’! Zo is er ergernis over God’s niet te peilen liefde. De derde laag geeft met name de betekenis aan, die een vers in onze situatie/tijd heeft. Daarvoor wil ik me richten op vers 18b: Niet dooft ’s nachts haar lamp.. De hele nacht doorwerken? ... dat houdt geen mens vol… wat wordt dan wel bedoeld? Deze altijd brandende lamp doet denken aan de Godslamp in de tabernakel! Ook in RK-kerk. Ik denk aan het verhaal van de kleine Samuel in de tempel, ‘Nog was de lamp Gods niet uitgegaan’ (dit roept een ander gevoel op dan ‘De godslamp was bijna uitgedoofd’ NBV) Dat branden van de lamp duidt op de Sjechina, de aanwezigheid van God. Vrouwe Wijsheid toont met haar brandende lamp Gods aanwezigheid in deze wereld … En ik neem hierbij even een klein stukje van de mystieke 4e laag… waar je minstens 40 voor moet zijn; met andere woorden…een crisistijd moet hebben meegemaakt, ergens doorheen gegaan zijn (dat kan ook voor je 40ste of pas op je 60ste) Als ik kijk naar onze Doperse gemeenten, de ene groter, anderen soms nog maar heel klein … dan kan dat een plek zijn van Gods aanwezigheid in deze wereld, omdat de lamp Gods nog niet is uitgegaan. Mensen die iets hebben meegemaakt en zoeken naar troost, houvast, verdieping in hun leven komen hier binnen en zoeken naar die innerlijke kant van Gods aanwezigheid… Ineens snap je, ouder geworden als 50, 60, 70, 80+ vanuit eigen ervaring waar het omgaat dat de lamp ’s nachts niet uitgaat … Dat in donkere tijden God in helpende mensen rondom je aanwezig is! Hoe belangrijk zijn hiervoor onze gemeenten – waar de lamp Gods nog niet is uitgegaan!
Sod, de vierde laag, wat is ’t geheim? Wat is de mystieke verklaring van deze tekst? Welke betekenis licht even op? Twee verwijzingen bij deze zoektocht: ga nooit in je eentje de laag van Sod verkennen …, je zou kunnen verdwalen en verstrikt raken in draden die je naar onpeilbare diepte leiden. En volgens rabbijnse uitleg begint iets van ’t Sod pas na je 40e levensjaar te dagen. Iets van dit licht ontdekken is niet het lichtknopje naast de deurpost van uitleg aanknippen. Het is geduldig wachten én lernen… lernen, geduldig wachten…; vol verwachting woorden, letters, beelden, muziek… opnieuw door je heen laten gaan. Op welke manier kom je met Sod in aanraking? Een cirkelende beweging rond het lege midden… (ssttt…) Dat gebeurt dagelijks…. Het goddelijke geheimenis is om ons heen, het goddelijke licht gaat door je heen, ’t verlicht je hart en ziel. Ons zien en horen is doorgaans in nevelen gehuld. Soms, even.., licht een vonkje op Cecilia Bartoli, Ombra mai fu Rabbi Baruchs kleinzoon Jechiël speelde eens met een andere jongen verstoppertje. Hij verstopte zich goed en wachtte tot zijn vriendje hem opzocht. Toen hij lang gewacht had…. toen hij lang genoeg gewacht had, kwam hij uit zijn schuilplaats; maar de ander was nergens te zien. Nu bemerkte Jechiël dat deze van het begin af niet naar hem had gezocht. Daarover barstte hij in tranen uit, kwam huilend de kamer van zijn grootvader binnengehold en beklaagde zich over zijn slechte speelkameraadje. Toen stroomden bij rabbi Baruch de tranen uit de ogen en hij zei: ‘Zo spreekt God ook: ‘ik verstop mij, maar niemand wil mij zoeken’ ‘. Bach, wir setzen uns mit tränen nieder stilte
Orgelspel Open ruimte
2. Opnieuw ontstaat zij elke dag, elk ogenblik waar wij haar binnenlaten in ons hart tot luisteren bereid.
4. Als regen doet het dorre land, doordrenkt haar zuiverheid een leven lang heel ons bestaan, de Wijsheid die ons leidt.
3. Verborgen tussen woorden in, verscholen in een blik, ontluikend door de dingen heen zo treedt zij aan het licht.
5. Wie zoeken blijft naar haar gezicht in alles, overal, voelt dat zij in haar levenstijd een vrouw wordt, wijs van hart.
6. Wie zoeken blijft naar haar gezicht in alles, overal, voelt dat hij in zijn levenstijd een man wordt, wijs van hart.
Voorbeden - stil gebed
God fan fier en hein, ús Heit
1. God fan fier en hein, ús heit, dat wy hilligje jo namme, ûnder ús sa faak ûntwijd, troch jo eigen bern beskamme.
3. Jou ús hjoed ús deistich brea en ferjou wat wy misdiene, sa’t ek wy ferjûn ha, Hear, al dy’t skuldich foar ús stiene.
2. Bûch de folken nei jo wet lit jo ryk op ierde komme. byn jo wil ús op it hert en wy sykhelje feromme.
4. Lit oer ús gjin neare nacht, lied ús net yn blyn begearen. binne wy yn duvels macht, Hear, ferlos ús fan ‘e kweade.
5. God fan fier en hein, ús heit, wûnder heimnis is jo namme, grut yn krêft en hearlikheid, oant yn alle tiden. Amen.
Collecte
Zoalng wij ademhalen
2. Al is mijn stem gebroken, mijn adem zonder kracht, het lied op and’re lippen draagt mij dan door de nacht. Door ademnood bevangen of in verdriet verstild: het lied van uw verlangen heeft mij aan ‘t licht getild!
3. Het donker kan verbleken door psalmen in de nacht. De muren kunnen vallen: zing dan uit alle macht! God, laat het nooit ontbreken aan hemelhoog gezang, waarvan de wijs ons tekent dit lieve leven lang.
4. Ons lied wordt steeds gedragen door vleugels van de hoop. Het stijgt de angst te boven om leven dat verloopt. Het zingt van vergezichten, het ademt van uw Geest. In ons gezang mag lichten het komend bruiloftsfeest.
Zegenbede Hear, wy freegje Jo
Na de koffie kan ieder mee met de academiewandeling (60-90 min.) langs de oude universiteit in voormalig klooster, professorenhuizen, mensa en Martinikerk. Ook bezoeken we het oude Doperse schuilkerkje aan het bolwerk. De gids wil graag 2 euro voor zijn begeleiding van deze wandeling. Maximaal 14 personen per gids. De niet-wandelaars kunnen meespelen met het Uilenbordspel vol Wijsheden. Na de wandeling is volop soep aanwezig (brood zelf meegenomen?) Vanaf 13.00 uur kunt u nog wijze mensen uit de Franeker historie ontmoeten, door een bezoek te brengen aan het Martenamuseum (Anna Maria van Schurmann) of het Planetarium (Eise Eisinga).
