03331' T~l. Uitgave van de Historische Kring Haaksbergen. 47e jaargang nr. 2, mei Verschijnt 5x per jaar. T""S T*ï '

Uitgave van de Historische Kring Haaksbergen

03331 .~,

__

'

-^"

47e jaargang nr. 2, mei 2014. Verschijnt 5x per jaar.

T~l T""S T*ï ' f J ; - ;~~-« M*-» ™«* '^Ji ^,.J .

(Colofon Aold Hoksebarge Uitgave:

Historische Kring Haaksbergen Verschijnt 5 x per jaar en wordt toegezonden aan de leden.

Adres:

E-mail: Openingstijden: Historisch Centrum

Historisch Centrum Haaksbergen Souterrain gemeentehuis Markt 3 7481 HS Haaksbergen tel. 053-574 2374 [email protected] maandag 19-22 uur; dinsdag 13.30-17 uur; donderdag 19-22 uur; vrijdag 13.30-17 uur en op afspraak

Website:

www.historischekringhaaksbergen.nl

Ledenadministratie:

Klaas Faber, Karel Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen

Organisatie verspreiding Aold Hoksebarge:

Harry Winkelman tel. 053-572.1401

Contributie:

Bestuur: Peter Eijkholt Henk Menkehorst Jan van der Zanden Jan Slotman Henny Slotman Caecil Waijerdink-Mentink Carla van der Pol Wim Oltwater

Redactie: Medewerkers:

Redactieadres: E-mail redactie: Druk:

voor lidmaatschap en abonnement Aold Hoksebarge € 18,- per jaar, te voldoen op bankrekening NL23INGB 0002547699 t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen. voorzitter vice-voorzitter secretaris penningmeester interne zaken/archief Aold Hoksebarge algemene zaken algemene zaken

tel. tel. tel. tel. tel. tel. tel. tel.

053 7074199 053- 572.4413 053- 572.2300 053- 572.4083 053- 572.1999 053- 572.4134 053- 572.5050 053- 478.6530

Frans de Lugt, Bert Otter, Hendrik Scholten en Caecil Waijerdink-Mentink Henk Menkehorst (werkgroep monumenten en archeologie), Kees Muller (website), Jan van der Zanden (bestuurszaken en verenigingsnieuws) en Gerrit Wes (boeken en genealogie). Historische adviseurs: Fons Leferink, Jan Leppink en Eric Ooink. Tekstcorrector: Bram van Leeuwen Aold Hoksebarge, Historische Kring, Markt 3, 7481 HS Haaksbergen [email protected] Hassink Drukkers Haaksbergen ISSN: 1384-76. Oplage 1075 exemplaren

Overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding 'Aold Hoksebarge, Historische Kring Haaksbergen'.

Inhoud l

l

IERLAND Riink Jordaan / Haaksbergen

jaargang 47, nummer 2 3782 Van het bestuur Wim Oltwater 3783 >• Verenigingsnieuws Jan van der Zanden 3789 Peter Eijkholt nieuwe voorzitter Frans de Lugt 3790 Coververhaal: Hoe het dorp elektriciteit kreeg. Bert Otter Het Gemeentelijk Electriciteits Bedrijf verzorgde de stroomvoorziening vanaf de jaren dertig in de vorige eeuw. Maar al in 1902 kreeg de ondernemer J. Bouhuis een concessie om hiermee te beginnen. 3798 Luutnants Henduk Henk Menkehorst zocht uit hoe zijn grootvader aan diens bijnaam Luutnants Henduk kwam. 3800 Kiek toch es... garage Wildenborg Caecil Waijerdink-Mentink 3803 De huizen aan de Blankenburg Henny Slotman verdiepte zich in de historie van de huizen in een van de meest karakteristieke straten in het centrum van Haaksbergen. In dit nummer de inleiding tot een nieuwe serie waarin al die panden aan bod komen. 3807 Cultuurhistorie in het buitengebied Eric Ooink Veel oude boerenerven zijn voorzien van een houten bord met daarop de historische naam van de boerderij. 3812 > Post van Bank Jordaan naar Banque Jordaan Eddie IJspeerd 3818 Hoksebargse sproake Bernard Ottink 3819 Reacties

Foto op de cover:

De woning van ondernemer J. Bouhuis aan de Blankenburg met links het gedeelte waar hij in 1902 de eerste elektriciteitscentrale begon voor de stroomvoorziening in het dorp. Archieffoto

Volgend nummer: 26 augustus. Themanummer Open Monumentendag 'Op reis'. Fiscaal aftrekbaar De Historische Kring Haaksbergen staat bij de Belastingdienst geregistreerd als algemeen nut beogende instelling met ANBI-nummer 805608-67654. Hierdoor zijn schenkingen fiscaal aftrekbaar en dat geldt ook voor de contributie.

3781

|Van het bestuur: afscheid *door Wim Oltwater Aj went bunt Twents te proaten moi-j 't hier om oons nit loaten. Dit was mijn oproep tijdens de nieuwjaarsreceptie van de Historische Kring. Harry Nijhuis van de TwentseWelle heeft aan dit Twentse gezegde de nodige aanvullingen gegeven tijdens zijn boeiende lezing na de jaarvergadering op 10 april. We hingen aan zijn lippen en hadden nog veel meer willen horen, maar helaas was het al laat genoeg om het laatste gezegde uit te spreken: Kom vrouwe wi-j goat noar berre want de leu wilt noar hoes. Hier blijkt maar weer dat het Twents ons in het bloed zit. De jaarvergadering verliep voorspoedig en we mochten een nieuw lid aan ons bestuur toevoegen in de persoon van Peter Eijkholt. In Gerard Hofsté op Bruinink verliezen we een "ouwe" rot. Uit mijn afscheidswoord wil ik enkele kleine passages citeren zodat u ook een klein beetje weet over zijn verdiensten voor onze Kring: Gerard is een van de oudste leden van onze vereniging want hij is al sinds de oprichting in 1967 lid. Vanaf 1992 is Gerard vice-voorzitter van de HKH. In 1995 komt een fusie tot stand met het Historisch Archief en Stichting Karakteristiek. Van de fusieclub bleef Gerard vice-voorzitter. Tot en met 2012 was hij verantwoordelijk voor de uitgave van Aold Hoksebarge. In 1999 was hij de initiatiefnemer van de historische kalender. Naast het publiceren en uitgeven heeft Gerard als trekker en voorzitter van de Werkgroep Onderzoek diverse diepgravende onderzoeken verricht. Als lid van de gemeentelijke straatnamencommissie hebben vele straten namen gekregen die een geschiedkundige achtergrond hebben. Ook heb ik aangekondigd dat ik mijn benoeming tot fractievoorzitter in de gemeenteraad van Haaksbergen niet kan verenigen met het voorzitterschap van de HKH. Ik leg deze functie dus neer, maar blijf wel lid van het bestuur. Tot mijn vreugde is er een goede opvolger gevonden in de persoon van ons nieuwe bestuurslid Peter Eijkholt (67). Zie pagina 3789. Ik wens Peter een succesvolle ambtsperiode. Via Marktplaats heeft de commissie Monumenten & Archeologie door oplettendheid van Fons Roerink een uniek stuk oud-Haaksbergen teruggevonden en door onze vereniging aangekocht. Binnenkort kunt u deze aanwinst in of buiten het gemeentehuis bewonderen.

3782

jVerenigingsnieuws *samenstelling: Jan van der Zanden, secretaris Jaarvergadering Op 10 april heeft de Historische Kring haar jaarvergadering gehouden. Bij die gelegenheid is het jaarverslag over 2013 gepresenteerd. In dit jaar bezochten ruim 1425 personen het Historisch Centrum voor onderzoek e.d. Op 31 december 2013 bedroeg het aantal leden 1000. Dus netto 26 leden erbij. De website werd 8813 keer bekeken. Jaarverslag 2013 secretaris Jan van der Zanden Op 28 januari werd de Albert Rozemaprijs uitgereikt. Het doel is het stimuleren en waarderen van het herstellen van specifieke details bij panden in Haaksbergen. Dit jaar ging die prijs naar de familie Bouwmeester (Skin Balance) voor hun winkelpand aan de Blankenburg 13. Een van de speerpunten van het jaar was de Bank Jordaan. Nadat studenten van de Hogeschool Saxion in opdracht van onze Kring hergebruik van dit gebouw in beeld hadden gebracht, waren de verwachtingen hoog gespannen. De gemeenteraad koos echter in september voor sloop en nieuwbouw. Een doorslaand succes was het boek "Daar waar ik geboren ben" van Bernard Kamphuis. Een bundel historische verhalen, hoofdzakelijk spelend in Buurse. De Open Monumenten Dag op zaterdag 13 september had een heel gevarieerd programma. Het thema 'Macht en pracht' beloofde veel goeds. De organisatoren hadden echter niet op het slechte weer gerekend. De helft van de mensen die zich hadden opgegeven bleef thuis. Tijdens de eindborrel bij De Oude Molen ontving de familie Fluttert de Monumentenprijs 2013 omdat zij het Los Hoes op hun Erve Brummelhoes zo prachtig gerestaureerd heeft. Waterpark Het Lankheet blijft de aandacht trekken. Elke eerste zaterdag van de maand zijn er rondleidingen. Heel speciaal zijn de groepsrondleidingen. Het jaar 2013 stond vooral in het teken van de nieuwste aanwinst: de Buurser Pot. Een geweldige uitbreiding van de service aan de bezoekers. Wederom was er veel interesse voor de rondleidingen door ons dorp in de zomermaanden. Buiten de reguliere dagen zijn er veel groepen die graag van de diensten van onze gidsen gebruikmaken. De Historische Kring Haaksbergen vindt het belangrijk zich naar buiten te presenteren. Wij kennen het succes van de Open Dag tijdens de Kerstmarkt in december. Maar ook de Meimarkt, de boekenmarkt in Haaksbergen, Hengelo en Ootmarsum en de Autumn Fair worden niet vergeten. Aold Hoksebarge kreeg een vernieuwde redactie en onderging een modernisering. Het lijfblad is natuurlijk wel gewoon gebleven zoals dat vertrouwd is. Niels Hartlief kon worden ingeschreven als het 1000ste lid. Een mijlpaal waar de Kring trots op is. De sfeer van weleer kwam terug toen het CLV-gebouw aan de Parallelweg open ging voor het publiek. Dit oude landbouwgebouw is geheel gerestaureerd door Domijn en in het kantoor was een vijftigerjarenhuis ingericht. Onze fototentoonstelling over het gebouw trok veel bekijks. Samen met de Heimatverein Ahaus ging de Kring op stap naar de vesting Bourtange en het museumdorp Orvelte. Een trip echt voor liefhebbers. De middagexcursie in oktober ging naar Frenswegen en Lage. 3783

|Verenigingsnieuws De rondleiding door het klooster en de bezichtiging van de prachtige Twickeltuin te Lage waren grandioos. Onze Kring werd uitgeroepen tot Vrijwilligersorganisatie van het jaar 2013 van de gemeente Haaksbergen. Dit omdat de Kring al jaren veel betekent voor de gemeenschap. Aan de Dr. Prinsstraat werd in december een vitrine onthuld met daarin een deel van een middeleeuwse houten waterput. Deze boomstamput behoort tot het oudste deel van het dorp Haaksbergen. Begin november heeft onze Kring een aantal films laten zien over de historie van Haaksbergen met als titel: Erfgoed en noaberschap. Dit in het kader van de Twentse Culturele Streekweek. Een volle bak werd het in het Theater de Kappen met een dankbaar publiek en dat was fijn. In dit overzicht mag natuurlijk de serie lezingen niet ontbreken: Buurser Pot door Kees Joosse en Eric Brinkmann; scheepvaart op de Twentse beken door Gerrit Schutten uit Brumme; Koetsen in het spoor van Napoleon door Gerrit Haakmeester uit Albergen; twee eeuwen Oranje door Henrik de Groot uit Kats; de heren van het land door Masscha van Damme en Anneke Coops uit Zwolle; Elderinckhave door dhr. en mw. Ter Kuile uit Buurse. Verslagjaarvergadering 10 april Locatie: De Richtershof. Aanwezig 59 personen. De penningmeester geeft een toelichting op de financiële stand van zaken. De vereniging staat er gezond voor. Daarom kan de contributie worden gehandhaafd op € 18,00. De kascommissie verklaart alles in orde te hebben bevonden. Mw. Leferink-van der Kuil wordt in de kascommissie opgevolgd door dhr. Ottink. De hr. Oosterwijk blijft nog een jaar. De herkiesbare bestuursleden Henny Slotman en Wim Oltwater worden herkozen. Peter Eijkholt treedt aan als nieuw lid van het bestuur. Wim Oltwater legt i.v.m. zijn benoeming tot fractievoorzitter in de gemeenteraad zijn voorzitterschap neer om geen ongewenste verwevenheid van verantwoordelijkheden te krijgen. Henk Menkehorst neemt het vice-voorzitterschap over van Gerard Hofste op Bruinink, die na 22 jaar afscheid neemt. De voorzitter bedankt hem voor het werk dat hij voor de Kring heeft gedaan, niet alleen als bestuurslid, maar o.m. ook in de straatnamencommissie en in de redactie van Aold Hoksebarge, en overhandigt hem een glassculptuur. Dit jaar zal een excursie worden gemaakt samen met de Heimatverein Ahaus naar Haarzuilen en Buren. De Open Monumentendag is dit jaar op zondag 14 september. Het thema is 'op reis'. I.v.m. het programmaonderdeel van de MBS moet naar de zondag worden uitgeweken.

3784

^ Scheidend vice-voorzitter Gerard Hofste op Bruinink ontving uit handen van voorzitter Wim Oltwatereen glassculptuur. Foto Kees Muller

Streektaalconsulent Harry Nijhuis Na de jaarvergadering hield Streektaalconsulent Harry Nijhuis een lezing over Twentse gezegden en spreekwoorden. Hij deed dat op een buitengewoon onderhoudende wijze, waarbij veel van zijn voorbeelden voor de in de regio geboren leden heel vertrouwd klonken. Nijhuis benadrukte dat de wortels van de Twentse taal veel verder teruggaan dan die van het standaard Nederlands, dat hij "een gekunstelde taal" noemde. Lagerhuisdebat 'identiteit Haaksbergen' In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen werd op 6 maart door de werkgroep Monumenten en Archeologie een debat gehouden over de 'identiteit van Haaksbergen'. Locatie was het restaurant in Het Saalmerink. Onder leiding van oud-hoogleraar Nico Mol werd gediscussieerd over hoe Haaksbergen omgaat met zijn monumenten, het dorpscentrum, herbestemming en leegstand, het buitengebied en archeologie. De aanwezigen konden volop meepraten met de inleiders Norbert Eeltink, Clemens Wentink, Jan Goorhuis, Dick Hilarius en Nico Spit, waarbij het er soms fel aan toe ging. De opvatting dat het in ons dorp te vaak "vot met 'n pröttel" is, stond tegenover het standpunt "Haaksbergen is geen museum; er moet wel gewerkt kunnen worden." Een pleidooi werd gevoerd voor het behoud van gebouwen uit de jaren vijftig en zestig, zoals de voormalige Huishoudschool en de Lourdeskerk. Met de gemeentelijke vertegenwoordigers werd het belang onderstreept van een betere communicatie. Prolongatie van het vijftigerjarenhuis In het zomerseizoen zal het Museum van Weleer opnieuw op initiatief van Clemens Wentink in het CLV-gebouw rondleidingen organiseren in het vijftigerjarenhuis. Het betreft een beperkte openstelling in de periode juni t/m augustus op zondagmiddag 3785

|Verenigingsnieuws van 14.00 tot 17.00 uur. Bert Otter zal als coördinator optreden. Ineke van der Werf is voornemens haar huis uit te breiden met een volledig ingerichte slaapkamer. Het is de bedoeling weer enkele themabijeenkomsten te plannen. Voor familiebijeenkomsten en groepsrondleidingen kan men contact opnemen met Ineke van der Werf tel. 0545431540. Ook het gehele complex zal weer enkele keren opengesteld worden, waarbij behalve de silotoren ook de recent prachtig gerestaureerde kelder bezichtigd kan worden. Hierbij wordt vooral aandacht besteed aan de landbouwgeschiedenis van het gebouw.

Lezing Jan Paalman Op dinsdag 11 maart was De Richtershof goed gevuld met ruim 100 aanwezigen voor de eerste lezing van onze Kring in 2014. Renze Zijlstra zou vertellen over het Stepelerveld, waar hij geboren is. Door familieomstandigheden moest hij afzeggen. Jan Paalman was bereid als zijn vervanger op te treden. Hij maakte deel uit van het Tolteam van de recherche dat de ware toedracht van de vuurwerkramp moest onderzoeken. De oudrechercheur gaf duidelijkheid over wat vooraf ging aan de vuurwerkramp, wie er op 13 mei 2000 op het terrein waren van S.E. Fireworks, wat er daar gebeurde en hoe de overheid voor en na de ramp omging met het bedrijf.

^ Harry Mensink poseert met zijn vrouw nadat hem door burgemeester Gerritsen de koninklijke onderscheiding is uitgereikt. Foto Henk Krooshof

3786

Onderscheidingen - Ons lid en medewerker Harry Mensink kwam op 25 april naar het gemeentehuis om te praten over het probleem van de kranslegging op 4 mei bij het verwijderde bronzen beeldje van Betsy Frankenhuis. Groot was zijn verbazing toen hij daar in de raadzaal veel bekenden zag en ook zijn naaste familie. Uit handen van burgemeester Gerritsen ontving Harry de koninklijke onderscheiding van lid in de Orde van Oranje Nassau voor zijn talrijke vrijwilligersactiviteiten. Zo legt hij voor onze

|Verenigingsnieuws Kring o.m. doop-, trouw- en begraafboeken digitaal vast en helpt hij bij de vervaardiging van een index op de Gerichtsprotocollen van het Landgericht Haaksbergen. - Ons oudbestuurslid Gerard Hofste op Bruinink ontving op 8 april de Willibrordpenning voor het vrijwilligerswerk dat hij in diverse functies gedurende 60 jaar heeft verricht in de St. Franciscusparochie. De laatste 21 jaar was hij voorzitter van de werkgroep Kerkbalans. - Voor zijn 40-jarig lidmaatschap van de Fotogroep Haaksbergen heeft Henk Krooshof een onderscheiding ontvangen van de Nederlandse Fotobond. Henk is al jaren hoffotograaf van de Historische Kring.

Tweedaagse grensoverschrijdende fietstocht Aan beide kanten van de grens bestaan veel contacten tussen Nederlanders en Duitsers. Haaksbergen en Ahaus zijn partnergemeenten en hebben een intensieve samenwerking. Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van dit partnerschap hebben de Historische Kring Haaksbergen en de Heimatverein Ahaus vorig jaar een nieuwe fietsroute gepresenteerd over bestaande wegen en paden tussen Ahaus en Haaksbergen, de Noaberweg. Op zaterdag 17 en zondag 18 mei is deze fietsroute verreden als een speciaal arrangement met overnachting in een hotel. Gidsen van onze Kring en de Heimatverein hebben de fietsers onderweg begeleid en uitleg gegeven over de vele bezienswaardigheden. De organisatie was in handen van de Historische Kring, de Heimatverein, de VVV Haaksbergen en Ahaus Marketing & Touristik.

Expositie Banken Jordaan In Theeschenkerij Jordaan is op 28 april een tentoonstelling geopend over de Banken Jordaan in Haaksbergen en Parijs. Deze is ingericht door de Werkgroep Expositie en komt in de plaats van de succesrijke expositie over EHCO-KLM. Met de opzet van de nieuwe tentoonstelling was door de werkgroep net gestart, toen bij de sloop van het pand Bank Jordaan een verborgen archief uit de jaren 1918-1948 gevonden werd. Boven het kluisdek lagen verschillende bundels papier verborgen, samen wel 3 m3, waarvan het grootste deel kon worden veiliggesteld. Door de vondst van dit archief van de bank in Haaksbergen zijn allerlei bijzondere paperassen in het bezit gekomen van de Historische Kring. Ze geven een goed beeld van de rol van een bank en in het bijzonder van Bank Jordaan in die jaren. Doordat eigenaar Derk Jordaan F.J.Zn, connecties had met de familie van textielfabrikant Van Heek, kwam ook de bijzondere band met de Franse Banque Jordaan van neef Jan Jordaan uit de archieven naar voren. De tentoongestelde documenten konden dankzij de welwillende medewerking van het landelijk historisch archief van de huidige ABNAMRO Bank worden aangevuld met van hen geleende stukken. Door Anton Leferink is een aantal machines en stukken uit de oude wereld van boekhouden en administreren beschikbaar gesteld, waardoor een mooi beeld ontstaat van hoe destijds een bankadministratie werd gevoerd. Ook is een verzameling spaarpotten aanwezig uit de collectie 3787

^ De hoofdpersonen die bij de expositie betrokken waren: v.l.n.r. Peter Eijkholt, Fons Roerink, Rudolf Jordaan, Mare van Gelder, Jan ten Asbroek en in het midden mw. HarkemaJordaan. Foto Henk Krooshof

van Clemens Wentink. De opening werd verricht door Rudolf Jordaan, een van de nazaten uit de Haaksbergse textielfamilie. Jan ten Asbroek ontving een oorkonde omdat hij een groot aandeel heeft gehad in de inrichting van deze en de voorgaande exposities in Theeschenkerij Jordaan.

Nieuwe leden Mw. C. ten Arve, Geukerdijk 9 HAAKSBERGEN Dhr. H.J. Kloosterman, Bernardstraat 29 HENGELO Dhr. J.G.B. Meulenkamp, Lijsterbes 15 HAAKSBERGEN Dhr. B.F. Olthof, Margrietstraat 47 HAAKSBERGEN Mw. E.F.M. Pot, Jan Steenstraat 30 HAAKSBERGEN Mw. Th. Rietmann-Heinst, Kievitstraat 6 HAAKSBERGEN Mw. C. Rupert-Sanders, Kruislandstraat 7 HAAKSBERGEN Dhr. R. Temmink, Jan Steenstraat 46 HAAKSBERGEN Dhr. J.B. Waanders, Hanenbergweg 26A, HAAKSBERGEN Dhr. R. Weijenborg, Haaksbergerweg 31A, HAAKSBERGEN Dhr. W.F.B. Westendorp, Blankenburg 21 HAAKSBERGEN Dhr. B. Wijlens, Warfriet 28 HAAKSBERGEN Mw. C. Woudstra-Elst, Albert Cuyplaan 37 HAAKSBERGEN

3788

Peter Eijkholt nieuwe voorzitter *door Frans de Lugt

De Historische Kring Haaksbergen heeft een nieuwe voorzitter: Peter Eijkholt. Het bestuur heeft hem op 14 mei gekozen en hij heeft zijn benoeming aanvaard. Eijkholt was op de jaarvergadering in april al toegetreden tot het bestuur. De geboren Haaksbergenaar is de opvolger van Wim Oltwater, die onlangs aftrad omdat hij is gekozen tot fractievoorzitter in de gemeenteraad. Peter Eijkholt werd in 1947 geboren als tweede zoon in het gezin van Henny Eijkholt en Betsy Wigger, die samen een kapperszaak hadden aan de Blankenburgerstraat 31. Dat huis is later onderdeel geworden van installatiebedrijf Rouwenhorst. Toen het daar te klein werd voor het gezin met vijf kinderen, lieten zijn ouders een nieuw pand bouwen op de hoek van de Blankenburg en de Blankenburgerstraat, dat nu dienst doet als ijssalon van Paul Wilderink. Daar kwamen er nog twee kinderen bij. Toen hij 13 jaar was verhuisde het gezin naar Hengelo, waar zijn vadereen groothandel begon in kappersbenodigdheden. In 2005 keerde Peter terug in Haaksbergen, na een loopbaan van 40 jaar in het Historisch Centrum bankwezen die hem door het hele HAAKSBERGEN land voerde. In zijn geboortedorp werd hij lid van de werkgroep Monumenten en Archeologie van de >• Foto Henk Krooshof Historische Kring. Ook is hij lid van de Seniorenraad, secretaris van de Vereniging van gepensioneerden van de Rabobank Kring Twente en lid van de raad van toezicht van de Katholieke Pabo in Zwolle. In Groenlo is hij actief als 2e tenor in het mannenkoor Inter NOS. Peter Eijkholt hoopt dat tijdens zijn voorzitterschap de digitalisering van het grote archief verder zal worden ontwikkeld en ook wil hij de communicatie via de sociale media versterken. "De Historische Kring is met duizend leden een grote vereniging die zeer aanwezig is binnen de Haaksbergse samenleving. Ik zie het als een uitdaging om samen met de bestuursleden en de diverse werkgroepen de brede schakering van activiteiten op het hoge niveau te houden dat de mensen van ons kennen. Zoals wij ons manifesteren met onderzoek en archivering, zijn wij bij uitstek de vereniging die de opdracht heeft om de kennis over onze gemeente te vergroten en over te dragen aan volgende generaties."

3789

Hoe het dorp elektriciteit kreeg Ondernemer Bouhuis was voorloper G.E.B. *door Bert Otter Vanaf begin jaren dertig tot 1987 is de energievoorziening van Haaksbergen in handen geweest van het G.E.B., het Gemeentelijk Electriciteits Bedrijf, later veranderd in het Gemeentelijk Energie Bedrijf. Dit is echter niet altijd zo geweest. Ook voor die tijd had men in het dorp de beschikking over stroom, maar toen was dat nog door particulier initiatief. Op 13 juni 1899 schrijft ondernemer J. Bouhuis een brief aan de gemeenteraad met het verzoek hem een voorlopige concessie te verlenen voor drie achtereenvolgende jaren "voor het leggen en hebben van kabels, dienende tot het voortgeleiden van electrische stromen voor licht en kracht in en over de openbare straten, pleinen, wegen en wateren, enz." Als hij de bij zijn woning in de Blankenburgerstraat in te richten elektriciteitscentrale binnen drie jaar in werking heeft gebracht, zou hij de concessie graag met 70 jaar verlengd willen hebben met het recht van overgang op zijn erfgenamen of rechtverkrijgenden. De raad vindt dit echter wel erg lang en heeft het voornemen de verlenging van de concessie op 30 jaar te stellen. Na enig onderhandelen stemt Bouhuis op 23 februari 1902 in met een verlenging van 30 jaar. In de raadsvergadering van 10 april 1902 wordt in een 15 artikelen tellend besluit vastgelegd onder welke condities de concessie zal worden verleend en dat deze zal worden beëindigd op 1 juli 1932.

> j. Bouhuis, initiatiefnemer voor de elektrificatie van Haaksbergen in 1899.

Het is onbekend wanneer de eerste stroom is gaan lopen. De werkzaamheden worden voortvarend ter hand genomen en in toenemende mate wordt het dorp voorzien van aansluitingen. Ook in het openbare domein doet men zijn voordeel met deze moderne techniek. In het centrum van het dorp staan 14 petroleumlantaarns die op de hoeken van de straten enig soelaas bieden. Veel is dat niet en het komt dan ook voor dat in de huishoudelijke reglementen van verenigingen opgenomen is dat bijeenkomsten omstreeks volle maan gehouden moeten worden. In 1905 echter worden alle petroleumlantaarns vervangen door elektrische, hetgeen een grote verbetering betekent, ook al hebben we het over een lamp van slechts 60 watt per lantaarn. Stroomuitval

3790

^ Aan de overkant van de straat de winkel van Bouhuis, met links het gedeelte waar de elektriciteitscentrale zich bevond. Dit is ongeveer waar nu de parkeerplaats is op de hoek van de Blankenburg en de Blankenburgerstraat.

Niet alles verloopt vlekkeloos en van tijd tot tijd is er sprake van stroomuitval voor kortere of langere tijd als gevolg van storingen van technische aard. Er zijn echter ook andere oorzaken voor problemen met de stroomlevering. Hoewel Nederland niet betrokken is bij de Eerste Wereldoorlog, heeft dit gevolgen voor bepaalde voorzieningen in ons land. Ook in onze gemeente gaat men dat ondervinden. In mei 1917 dreigt wegens schaarste de olie op te raken waarmee de motoren van de diesel-aangedreven generatoren gevoed worden. Er is nog voor vier dagen voorraad. Het stilvallen van de centrale zou grote schade berokkenen aan het bedrijfsleven en tevens groot ongerief betekenen voor de burgers. Door de distributiecommissie wordt alles in het werk gesteld om zich zo spoedig mogelijk van nieuwe voorraad te voorzien. De eigenaar van de watermolen, dhr. Greeve, was waarschijnlijk nog niet aangesloten op het centrale net. Hij neemt in maart 1918 het heft in eigen hand en plaatst in de watermolen een dynamo die voor zijn eigen stroomvoorziening zorgt. Deze werd via de molen aangedreven door de waterkracht. Omdat mede door de oorlog de kosten toenemen van het in bedrijf houden van de gehele installatie, wordt voorgesteld om tijdelijk de prijs van stroom drastisch te verhogen. Een paar dagen later wordt over deze zaak door een groep aangeslotenen een vergadering belegd in café Eysink. Men is van mening dat men hier, ten opzichte van de tarieven in buurgemeenten, al sinds jaar en dag teveel betaalt.

3791

Als dit voorstel niet ingetrokken wordt, zal men een deputatie van drie personen naar het college van B. en W. sturen ten einde door mondeling overleg het voorstel ingetrokken te krijgen of op z'n minst gereduceerd. Dat deze actie kennelijk niet tot het gewenste resultaat heeft geleid, blijkt uit het volgende. Na een ingezonden brief in de krant van 16 november 1923 waarin melding wordt gemaakt van de nog steeds niet gecorrigeerde tijdelijke verhoging, wordt op 27 januari 1924 het tarief voor de stroom teruggebracht van 35 et. naar 30 et. per kWh. en de meterhuur gaat terug van 50 et. tot 35 et. per maand. Mogelijk heeft de ingezonden brief invloed gehad. Hoogspanning In 1918 wordt het net van Haaksbergen gekoppeld aan een hoogspanningsleiding, gevoed door het al in 1894 opgerichte Twentse Centraal Station voor Electrische Stroomlevering' in Hengelo. In januari 1919 zijn de werkzaamheden afgerond en vloeit de eerste stroom uit deze bron door het net. Hierdoor komt de kleine centrale van Bouhuis tot stilstand. Het dorp zal het geluid van zijn motoren, vaak tot middernacht hoorbaar, nog wel gaan missen. Vanaf nu zal de ingekochte elektriciteit alleen gedistribueerd en niet meer zelf opgewekt worden. Initiatiefnemer Bouhuis overlijdt in 1926 en zijn zoon J. Bouhuis neemt de zaken over. Geleidelijk neemt het niveau van de voorzieningen in het dorp toe en in navolging van talrijke andere gemeenten heeft Haaksbergen eindelijk nachtverlichting aangelegd. Op belangrijke punten zijn lantaarns aangebracht. Vanaf september 1928 zullen deze steeds 's avonds om half elf worden ontstoken. In april 1931 wordt door concessiehouder Bouhuis een verzoek bij de raad ingediend om de bestaande concessie, welke op 1 juli 1932 afloopt, met een tijdvak van 30 jaar te verlengen onder nader te omschrijven voorwaarden. Tijdens de raadsvergadering op 27 mei 1931 besluit de raad echter de stroomvoorziening zelf ter hand te nemen met de oprichting van een Gemeentelijk Electriciteits Bedrijf. Buitengebied Tot nu toe is alle aandacht bij de elektrificering uitgegaan naar het aansluiten van het dorp en de naaste omgeving, maar het buitengebied en daarbij de buurtschappen moeten ook aangesloten worden. Dat gaat echter gepaard met hoge kosten voor een relatief klein aantal aansluitingen, zodat er nogal terughoudend naar wordt gekeken. In Buurse zijn al vanaf 1924 pogingen in het werk gesteld om aansluiting te krijgen. Kennelijk lukte dit niet en heeft men besloten om te proberen langs andere weg elektriciteit te verkrijgen. In 1929 is door een commissie onder leiding van dhr. Beekman een poging gedaan om stroom te betrekken vanuit Duitsland, echter zonder resultaat. Op 13 januari 1932 wordt in Buurse opnieuw een vergadering belegd over de elektrificering van het dorp. Het is inmiddels al acht jaar geleden dat de eerste initiatieven zijn ontwikkeld om dit te realiseren. Nu alles in handen van de gemeente is, verwacht men dat snel overgegaan zal worden tot aansluiting. De gemeente heeft echter te kennen 3792

In 1934 was het iets bijzonders, dat in één klap heel Buurse stroom had. Dat gebeurde aan de Alsteedseweg, waar het transformatorhuisje (met de stroomverdelingsapparaten) in gebruik werd gesteld. GEB'ers die aanwezig waren vlnr: J. Brummelman, HendrikBreukers (4e van links), daarnaast Broeder Wilderink (monteur f a . Oosterholt), Theo Waanders ('n Tuutn), Hendrik ten Berge (8e van links), installateur Bertus Antvelink (9e) en rechts op de voorgrond Klaas Zweers (Massa Koning). Andere belangstellenden waren: J. Wagelaar (Enschede), Geerdink, J o Harmsen, Installateur Dalenoord en Harry Wilmer. gegeven dat voorlopig alleen het dorp Haaksbergen en de nabijgelegen huizen en boerderijen aangesloten kunnen worden. De deelnemers aan de bijeenkomst waarschuwen de gemeenteraadsleden dat de buurtschappen vanwege hogere kosten voor de infrastructuur met hogere tarieven opgezadeld zouden worden ten opzichte van het dorp. Wel is men genegen eventueel een bijdrage te leveren aan de kosten van de aanleg van het net. Ze zullen echter nog even geduld moeten hebben. De gemeente moet eerst een nieuw net inclusief aansluitingen realiseren in het dorp en omgeving, aangezien het netwerk van Bouhuis, met in totaal 712 aansluitingen, niet wordt overgenomen. De gemeente had het geheel laten taxeren op f 6500,-, maar Bouhuis dacht aan het dubbele van dat bedrag. Men kon het niet eens worden en vandaar de bouw van een eigen net. Ook de beperkte capaciteit van het bestaande net heeft een rol gespeeld bij het nemen van deze beslissing. Op 3 februari 1932 wordt het werk gegund aan firma Nettenbouw in Amsterdam voor de som van f 36.925,-. De aanleg van kabels in het dorp begint op 8 maart. Voor het grootste deel worden die onder de trottoirs aangelegd en hierbij worden veel werklozen ingezet.

3793

Einde concessie Op 1 juli 1932 's middags om 12 uur eindigt de 30-jarige concessie aan Bouhuis. In het betreffende contract komt een clausule voor dat, indien het bestaande net niet door de gemeente wordt overgenomen, wat inderdaad het geval is, het net voor 1 juli 1932 afgebroken moet zijn. Er is geen overgangsregeling voorzien. Op deze datum gaat de gemeente de levering van elektriciteit voor haar rekening nemen. Zelfs al zou het gemeentenet voor de genoemde datum gereed zijn, dan nog kan er niet geleverd worden, aangezien dat volgens contract tot 1 juli 12.00 uur is voorbehouden aan Bouhuis. Bouhuis verwittigt de gemeente ervan op 15 mei met de afbraak te beginnen om, geheel volgens het geldende contract, de werkzaamheden voor 1 juli afgerond te kunnen hebben. In zijn contract staat echter ook dat hij tot diezelfde datum elektriciteit moet leveren. Dit is natuurlijk een onmogelijkheid. De gemeente deelt Bouhuis echter alsnog schriftelijk mee dat hij, in tegenstelling tot wat er in het contract staat, van 1 juli tot 1 oktober de gelegenheid krijgt om alles af te breken. De gemeente speelt ook op zeker en spant een kort geding aan bij de rechtbank in Almelo. De rechter komt niet tot een uitspraak en de gemeente brengt de zaak voor het Hof in Arnhem dat op 23 juni uitspraak doet. Het verbiedt Bouhuis het net af te breken en als hij dit wel doet, wordt hij tot een boete van f 100,- per dag veroordeeld. De gemeente mag zelf geen stroom leveren voor 1 juli 1932 - 12.00 uur. Verder moet elk der partijen zijn eigen kosten betalen. Het lijkt op een soort salomonsoordeel: los het maar op in onderling overleg. Bouhuis gaat alsnog akkoord met het eerdere aanbod van de gemeente om van 1 juli tot 1 oktober de tijd te krijgen om de boel af te breken.

3794

Buurse Nadat in het dorp en omgeving de meeste huizen zijn aangesloten komen de buurtschappen en het buitengebied aan de beurt. Volgens de raad is het de beurt aan de buurtschap Buurse om als eerste te worden aangesloten. Er wordt een begroting opgesteld en het ziet er naar uit dat de aansluiting bij lange na niet rendabel is. De gemeente besluit echter om de kosten voor de 71/2 km lange transportkabel naar het dorp buiten de rekening te laten vallen, zodat deze kosten niet verdisconteerd worden in de aansluitkosten per perceel. Nu kan er worden begonnen met de daadwerkelijke uitvoering van het project. Op 17 augustus 1934 wordt het elektriciteitsnet voor Buurse officieel in gebruik gesteld door burgemeester jhr. H.W.J.W. von Heyden, in tegenwoordigheid van de Buurser lichtcommissie, het comité van actie, genodigden en belangstellenden. Hij doet dit door een schakelaar om te zetten onder het uitspreken van de woorden: "Hoe meer stroom, hoe meer vreugde." Daarmee was de elektrificering van Buurse een feit. Het licht kan worden ontstoken en de petroleumlampen kunnen worden opgeruimd. In het verleden zijn er optimisten geweest die zeiden: "We hebben het in 1925..., in 1928... en zeker in 1930." De pessimisten klaagden: "We krijgen het nooit, Hoksebargen houdt ons aan het lijntje." Maar noch de optimisten, noch de pessimisten hebben gelijk gekregen. Het duurt echter nog tot 7 december 1972 voordat de laatste aansluiting van de verder weg gelegen percelen gerealiseerd is en wel aan de Zendvelderweg bij de familie Schröer.

St. Isidorushoeve Ook in de buurtschap St. Isidorushoeve heeft zich een vergelijkbaar comité gevormd als in Buurse om te ijveren voor aansluiting op het elektriciteitsnet. Na een raadsbesluit ten gunste, wordt er een plan gemaakt met daarbij een financiële onderbouwing. Na goedkeuring wordt het werk voortvarend ter hand genomen en op 23 maart 1936 wordt de eerste paal in de grond gezet, gevolgd door veel andere en veel kilometers draad en kabel. In totaal gaat het in deze eerste fase om 110 aansluitingen. Op woensdag 26 augustus om 11.00 uur wordt het net voor St. Isidorushoeve officieel in gebruik gesteld door de burgemeester. Er wordt gestaag gewerkt aan de voltooiing van de elektrificatie van de gehele gemeente. Er wachten nog de verschillende verder weg gelegen buurtschappen zoals Langelo, Brammelo, Stepelo en bij Buurse bijvoorbeeld Siberië. Op 23 augustus 1940 komt het werk in Stepelo gereed en successievelijk volgen de andere gebieden. De oorlog heeft echter een flinke rem gezet op de ontwikkelingen. In 1955 is men nog steeds niet klaar. Het zal nog geruime tijd duren voordat elk huis en bedrijf in het buitengebied van deze vorm van energievoorziening kan genieten. Directeur Niet alleen de omvang van het netwerk neemt steeds grotere vormen aan, dit geldt ook voor het personeelsbestand. In 1932 begint het met J. Brummelman in de functie van technisch bedrijfsleider, later directeur, bijgestaan door J.M. Zegers, boekhouder en H.Th. Leemreis, kassier. Op 1 maart 1957 treedt ing. J.L. Schaap aan als directeur van het G.E.B, waar hij leiding gaat geven aan een ploeg van dertien medewerkers. Samen werken deze mensen aan de instandhouding en uitbouw van een zeer modern geoutilleerd bedrijf, dat in de regio een uitstekende reputatie heeft opgebouwd. Met de komst van de heer Schaap wordt ook een aantal technische voorzieningen uitgebreid. - J. Brummelman, de eerste Er wordt een besturingsinstallatie aangedirecteur van het G.E.B. schaft waarmee op afstand verschillende diensten aan- en uitgeschakeld kunnen worden. Zo kan men de straatverlichting omschakelen van dag- naar nachtstroom en omgekeerd. Tevens wordt de ad>• ing. J.L.Schaap, directeur ministratie geautomatiseerd. van het G.E.B, van 1957 tot de opheffing in 1987.

3795

In november 1958 koopt de gemeente het gebouw van de houtwarenfabriek Pico aan de Werfheegde om dienst te doen als opslagruimte en werkplaats voor het G.E.B. Een dergelijke voorziening is ook wel nodig want de activiteiten breiden zich steeds verder uit. Op 21 november 1961 vindt een vrij unieke gebeurtenis plaats. Het G.E.B, en de erkende plaatselijke installateurs en winkeliers in elektrische apparaten op huishoudelijk gebied hebben een coöperatie opgericht onder de naam GEB-HICO. In het gebouw aan de Werfheegde is een showroom ingericht waar men niet alleen elektrische apparaten kan bezichtigen, maar waar ook voorlichting wordt gegeven. Ook worden er, indien gewenst, demonstraties gegeven. De belangstelling is groot en menigeen komt een kijkje nemen bij alle nieuwe ontwikkelingen. Uitbreiding met gas De gashistorie van Haaksbergen gaat minder ver terug dan de elektriciteitsgeschiedenis. Aangezien de aansluiting op het landelijke aardgasnet nog niet mogelijk is, discussieert de gemeenteraad op 23 november 1962 over een voorstel tot het oprichten van een gasafdeling als uitbreiding van het G.E.B. Er wordt besloten om propaangas toe te voegen aan het bestaande energieaanbod. De E in de naam G.E.B, staat in het vervolg niet meer voor 'Electriciteit' maar voor 'Energie'. Aan de Spoelsterstraat worden gastanks geplaatst en er wordt in het hele dorp een gasnet aangelegd, inclusief de huisaansluitingen, op kosten van het G.E.B. In maart 1964 worden door de raad gasprijzen vastgesteld. Het propaangas zal gemengd worden met lucht, waardoor de verbrandingswaarde beïnvloed wordt, zodat die vergeleken kan worden met die van aardgas. Dit heeft het grote voordeel dat gastoestellen niet meer omgebouwd behoeven te worden als er in de toekomst overgegaan wordt op aardgas. In juli 1964 zijn er 60 aangeslotenen op het gasnet. In oktober 1967 zijn dat er al 3000. Wanneer in 1968 een gastransportleiding wordt aangelegd naar Winterswijk, wordt Haaksbergen via een aftakking aangesloten op het landelijke aardgasnet. Het duurt nog tot oktober 1974 voordat de aanleg van het leidingnet, met een totale lengte van 180 km, in de gehele gemeente gereed is. In 1974 wordt in Haaksbergen besloten een Centrale Antenne Inrichting op te richten voor radio- en tv-ontvangst. In een aantal wijken staat al een zogenaamde G.A.l., oftewel een Gemeenschappelijke Antenne Inrichting en het is de bedoeling om alle installaties samen te brengen in één Centrale Antenne Inrichting voor heel Haaksbergen. Na overleg binnen en buiten de gemeenteraad worden er uiteindelijk in 1976 plannen gemaakt om tot uitvoering te komen. De installatie zou opgericht moeten worden op de plaats aan de Spoelsterstraat waar het gasstation voorheen was gevestigd. Op 6 september 1979 wordt hier de 38 meter hoge antennemast geplaatst en aansluitend hierop wordt de benodigde apparatuur geïnstalleerd. In eerste instantie wordt de organisatie ondergebracht bij de gemeentelijke afdeling financiën. Later wordt het G.E.B, hiervoor verantwoordelijk. In de loop der jaren worden alle wijken aangesloten en verdwijnt het woud van antennes van de daken. 3796

In 1982 wordt op grootse wijze het 50-jarig jubileum van het G.E.B, gevierd met veel genodigden, een tentoonstelling en een feestavond.

Wethouder Bedrijven Arie Oltwaterfeliciteert tijdens de receptie in 1982 directeur Schaap met het 50-jarig bestaan van het GEB en zijn zilveren dienstjubileum, dat gelijktijdig werd gevierd. Voorlichter en ceremoniemeester Henk Eysink (r) kijkt geanimeerd toe. Het einde In de raadsvergadering van mei 1987 wordt het definitieve besluit genomen om, mede door ontwikkelingen bij de centrale overheid in den Haag, het G.E.B, af te stoten en het met terugwerkende kracht per 1 januari van dat jaar te verkopen aan de IJsselcentrale in Zwolle. Hiermee komt na 54M- jaar een einde aan deze gemeentelijke dienst. Bronnen: Jubileumboek 50 jaar G.E.B. Knipselarchief Historische Kring Haaksbergen. Brochure 'Een halve eeuw gemeentelijk energiebedrijf' Bij het kantelen der eeuwen, delen l en III, Johan ten Broeke

3797

l Mijn grootvader 'Luutnants Henduk' *door Henk Menkehorst Ik zal een jaar of twaalf geweest zijn geweest toen iemand mij eens vroeg: "Woar bun ie van?" Ik antwoordde: "Van Menkehorst". "Dan buj ne kleinzonne van Luutnants Henduk", kreeg ik als antwoord. Thuis gekomen vroeg ik aan mijn vader waarom wij de bijnaam Luutnant hebben en waar die naam vandaan komt? En hij vertelde mij toen het verhaal van een Franse luitenant die Wenselear zou heten en die, naar men zei, uit het leger van Napoleon gedeserteerd was. Er was ooit al eens een familielid in Frankrijk op zoek geweest naar deze luitenant. Echter zonder resultaat. Deze luitenant zou vroeger aan De Braak gewoond hebben en was een pietje-precies! De klompen van de kinderen moesten 's avonds allemaal keurig in het gelid gezet worden, anders zwaaide er wat. Dat verhaal van de klompen heeft toentertijd blijkbaar indruk gemaakt, want het is generaties lang doorverteld. Jaren later, ik was inmiddels begonnen aan het stamboomonderzoek van mijn familie, kwam ik die luitenant weer tegen. Ik was op bezoek bij mijn overbuurman, wijlen Johan Aarnink. Hij vroeg me mee naar boven om me iets te laten zien. Daar aangekomen hing er in een slaapkamer een plattegrond van Haaksbergen met daarop de huizen die rond het centrum gelegen waren. Deze plattegrond liet de situatie zien zoals die in 1832 in Haaksbergen was. "Kijk hier eens", zei Johan en hij wees naar een plek op de kaart. Bij het perceel dat hij aanwees stond geschreven het woord 'luitenant' en het nummer 117. Mijn belangstelling was gewekt! Thuis pakte ik onmiddellijk deel twee van de Historie van Haaksbergen uit de kast. In deze uitgave staan uitvoerig alle huizen in het Haaksbergen van 1830 beschreven. Ik had de beschrijving van huis 117 al snel gevonden en begon te lezen. Ik las: "Volgens de volkstelling van 1748 woonden in huis nummer 117 Elisabeth Welders en haar halfzuster Berendina Damveld. Beiden waren 'klopjes'. In 1775 overleed Elisabeth. Haar halfzuster Berendina Damveld werd enig erfgenaam. Berendina overleed in 1784. Zij liet haar eigendom na aan de kinderen van haar broer Gerrit Damveld." In 1834 werd het huis voor driehonderdtachtig gulden verkocht aan Scato Odink, die jaren later op die plek een kruidenierswinkel zou beginnen. Verder zoekend in het archief van de Historische Kring vond ik in het trouwboek van de Pancratiuskerk de trouwakte van Elisabeth Damveld en Joan Petrus Wentzeler. Zij zijn in 1801 getrouwd. Viduus stond er achter de naam van Joan Petrus Wentzeler. De betekenis van Viduus bleek weduwnaar te zijn. Joan Petrus was dus eerder getrouwd geweest en naar later bleek Elisabeth Damveld ook. Ik ben toen verder gaan zoeken in de doopboeken van de Pancratius en kwam daar doopaktes van kinderen Wentzeler tegen die in Haaksbergen geboren waren! Als moeder van deze kinderen werd de naam vermeld van Christina Delsing uit Echt, in Limburg. Joan Petrus Wentzeler was dus al in 1799 in Haaksbergen woonachtig. Ook zag ik de overlijdensaktes van zijn kinderen. In het jaar 1815 zelfs drie. Die waren veel eerder geboren, maar niet in Haaksbergen! Reden om verder te zoeken! 3798

Dankzij internet kwam ik op het spoor van Joan Petrus Wentzeler en wel via de website'Ga Het Na.nl.' Omdat Wentzeler militair was geweest, ging ik zoeken in de militaire stamboeken van officieren. Ik tikte in het zoekvenster de naam Wentzeler in. Ik kreeg daarop liefst vier hits! Wat bleek: Wentzeler was luitenant in de zesde halve brigade, tweede bataljon infanterie onder generaal-majoor Boecop. Hij diende in het Bataafse leger dat onder leiding stond van generaal Daendels. Voor dit Bataafse leger heeft hij een contract getekend op 29 maart 1798. Hij verdiende 26 stuiver per dag. Een soldaat verdiende in die tijd 5 stuiver per dag. Voor die tijd heeft hij, naar alle waarschijnlijkheid in het Staatse leger, gediend als beroepsmilitair. Maar ik vond nog meer! In Venlo, ook een garnizoensstad, is hij op 5 april 1781 getrouwd met Anna Catharina Delsing uit het Limburgse Echt. In november 1797 wordt er in de garnizoensplaats Bergen op Zoom een tweeling geboren. Als moeder wordt vermeld Christina Delsing. In die tijd trokken ook de vrouwen en kinderen met het leger mee. Er werd voornamelijk in het voorjaar en de zomer gevochten, 's Winters verbleef men in een garnizoensstad of vond men onderdak bij een particulier of een boer. Op die manier is Wentzeler waarschijnlijk ook bij boer Damveld in Langelo terechtgekomen. Zijn onderdeel is ook in de buurt van Haaksbergen geweest. Inmiddels was zijn vrouw Christina Delsing overleden. Bij boer Damveld heeft hij Elisabeth Damveld leren kennen en is uiteindelijk met haar getrouwd.

^- Grootvader Menkehorst, achterkleinzoon van 'Luutnants Henduk' in het tenue van de Gele

lees verder pag 3802

Rijders, opgericht in 1793. De foto dateert uit begin 1900. Foto familiearchief Menkehorst

3799

Kiek toch es... Garage Wildenborg *door Caecil Waijerdink-Mentink Op deze foto is de garage met woonhuis te zien van de familie J.G. Wildenborg. Het bedrijf stond op de hoek Eibergsestraat/Sonderenstraat. De garage werd later door zoon Theo voortgezet. In 1971 werd de garage overgenomen door Gerrit van der Kuil en Ben Scharenborg. Het was toen een Volvo-dealer. In 2002 is het bedrijf gesloten. Het woonhuis werd verhuurd en later verkocht. Vader Gerard en zoon Bart Scharenborg kochten de garage met showroom. Het gebouw ging tegen de vlakte en na nogal wat tegenstand van buurtbewoners verrees uiteindelijk in 2008 op de plek van de voormalige garage het appartementencomplex 'D'n Wildenborgh'. Rechtsboven op de foto is een deel van de voormalige ambachtsschool St. Joseph te zien. De school werd in 1952 officieel geopend. Een paar jaar later, in 1956, werd tegenover de school de eerste steen gelegd van de O.L.V. van Lourdes kerk. Op de plek van de school en de kerk stond voorheen de boerderij van de familie Molenkamp. Het huidige appartementencomplex 'De Hofferie' is gebouwd op het weiland dat op deze foto te zien is aan de overkant van de Sonderenstraat.

3800

Archieffoto HKH

Archieffoto HKH

3801

vervolg van pag 3799

Nadat Elisabeth Damveld het huis nummer 117 (aan nu de Spoorstraat) geërfd had, is zij daar gaan wonen met Joan Petrus Wentzeler, de luitenant. Uit dit huwelijk werd nog een aantal kinderen geboren, waarvan de meesten al weer op jonge leeftijd overleden. Uiteindelijk zijn er twee kinderen blijven leven, te weten: Hendrica en Christiaan. Deze laatste was ook militair. Hij was kanonnier en later metselaar in Enschede. Hendrica, geboren in 1804, trouwt met de schoenmaker Bernard Kotters uit het Duitse Greven. Het echtpaar krijgt drie kinderen. Bernard Kotters overlijdt in 1837. Vanaf dat moment woont Hendrica met haar drie kinderen, samen met haar vader Joan Petrus Wentzeler in het huis 117, op de plek waar nu de Albert Heijn supermarkt gevestigd is. Om de hoek aan de Blankenburgerstraat, inwonend bij de familie Haskes, woonde de uit Groenlo afkomstige katoenspinner Bernard Menkhorst. Hij was werkzaam in de 'spinnerie' van Schuiten aan de Molenstraat. Bernard was van dezelfde leeftijd als Hendrica en vrijgezel. Men woonde bij elkaar in de buurt en heeft elkaar daar leren kennen. Op een gegeven moment wordt er een onwettig kind geboren, dat door de vader, Bernard, erkend wordt.Hendrica en ^^^^H^I^IHH^BI^HHHI^Bl Bernard trouwen en Bernard komt bij haar wonen in huis nummer 117. Joan Petrus Wentzeler Er worden nog twee kinderen geboren, waarvan er één op vierentwinGeboren in Merode, Langerwehe in het tigjarige leeftijd komt te overlijden. Rheinland. Merode ligt nabij de plaatsen Jullich en Aken. Eertijds maakte het deel Het eerste kind uit het huwelijk van Hendrica en Bernard werd Anton uit van de Graafschap Gullik. genoemd. Dat is mijn overgrootvader Joan Petrus kwam uit een familie van die Luutnants Antone werd genoemd. militairen. Hij is geboren in 1748. Huwt in De bijnaam 'luutnant' is dus afkom1781 te Venlo met Christina Delsing. Huwt in 1801 te Haaksbergen met Elisabeth stig van Joan Peter Wentzeler, de schoonvader van Bernard Menkhorst Damveld. Overleden in 1834, zevenentuit Groenlo. Bernard was afkomstig achtig jaar oud. Hij heeft een grote schare van boerderij De Menckhorst in de kinderen gekregen. Slechts twee van hen buurschap Avest, nabij Groenlo. De mochten er oud worden. naam van de familie is via verschrijvingen in de loop der jaren gewijzigd in Menkhorst en Menkehorst. Bernard's eigenlijke achternaam was Bleuminck. Maar dat is een ander verhaal.

3802

l De huizen aan de Blankenburg *door Henny Slotman De Blankenburg is een van de meest karakteristieke straten in het centrum van het dorp. Aold Hoksebarge begint in het nummer na de zomer met een serie verhalen over de rijke historie van de panden die hier staan. De serie is voorbereid en geschreven door redactiemedewerker Henny Slotman. In dit nummer een inleiding.

Rondom het woongebied van Haaksbergen dat bestond uit het Oostenrot, het Blankenburgerrot en het Molenrot, lag een krans van hofgronden. Deze hofgronden met namen als Bevert, Bouwmeesterlanden en Hoflanden behoorden waarschijnlijk in oorsprong alle tot het bezit van de Hof te Haaksbergen en later tot de bewoners van het kasteel de Blankenborg. Een belangrijk deel van deze hofgronden werd al vroeg verworven door particulieren en de kerk. Een deel van deze grond werd in 1449 samen met het kasteel de Blankenborg verkocht aan de bisschop van Utrecht, toen de Landsheer

• Dit is een deel van de aangepaste kaart uit 1830 met vermelding van de toenmalige huisnummers en sectienummers. Tevens worden de eigenaren vermeld. De Blankenburg was vroeger een doodlopende straat, eindigend op een pad naar de achterliggende tuingronden. Het gedeelte van de Blankenburg met de huizen 137 en 138 wordt nog steeds het EndekeTo genoemd. Archieffoto HKH

3803

van Overijssel. In 1528 werden deze terreinen eigendom van de nieuwe landsheer van Overijssel, Karel V. Na jaren van strijd werden ze omstreeks 1600 overgenomen door de Staten van Overijssel. Die verkochten hun domeingoederen bij de Blankenborg omstreeks 1716. De Staten van Overijssel functioneerden tot in 1798, in welk jaar de Nederlanden een eenheidsstaat werden. De resterende domeingronden werden eerst eigendom van de Bataafse Republiek, daarna achtereenvolgens van het Koninkrijk Holland, het Frankrijk van keizer Napoleon, het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden en uiteindelijk van het huidige Koninkrijk. Tot in de 19de eeuw werden deze gronden verkocht. Tot 1716 stonden de meeste huizen in de Blankenburg dus nog op gepachte grond. Uitzondering was de ondergrond van de huizen nummer 128-130. Deze waren al vóór 1628 geen eigendom meer van Domeinen, maar van de bewoners.

^ De Blankenburg gezien vanuit de schoorsteen van de textielfabriek Fa. D. Jordaan en Zonen. Op de achtergrond de begraafplaats, het Wandelpad met het oude muziekgebouwtje en linksboven het huis van de familie Waanders. Deze foto is gemaakt vóór 1954. Archieffoto HKH

De geschiedenis van de woningen in het dorp en dus ook van de Blankenburg wordt omschreven in de Historie van Haaksbergen, deel II, pagina 54 tot en met 71. Die omschrijving begint over het algemeen vanaf het jaar 1600 en loopt door tot het jaar 1830. In de serie artikelen die in Aold Hoksebarge gaat verschijnen, is een aansluiting gemaakt tussen de omschrijving in de Historie van Haaksbergen deel II en de jongste geschiedenis van deze woningen. De informatie over deze woningen en hun bewoners komt voor een belangrijk deel uit de Kadastrale Leggers van de gemeente Haaksbergen, de bevolkingsregisters van Haaksbergen en van de huidige en vroegere bewoners van de Blankenburg. Voor verwijzing naar de huizen en percelen grond worden in de Historie van Haaksbergen de huisnummers en sectienummers van de 'Kaart van 1830' gebruikt. In deze artikelen worden dezelfde huisnummers en sectienummers aangehouden. Tevens wordt het laatste adres genoemd. 3804

Geschiedenis kadaster in Nederland Tot het einde van de 18e eeuw kende het gebied van het huidige Koninkrijk der Nederlanden geen eenduidige administratie van onroerend goed. Hoewel al eerder pogingen waren ondernomen hierin verandering te brengen, bleef de administratie rommelig en gedateerd. Hierdoor was het niet mogelijk om juiste waardebepalingen en belastingaanslagen te geven. Toen in 1798 Nederland een eenheidsstaat was geworden, werd pas in lijn met het Franse ideaal egalité (gelijkheid), getracht een rechtvaardige belastingheffing in te voeren. Om dit doel te verwezenlijken werd een administratieve organisatie opgezet per departement. In 1810 en 1811 werd het gehele grondgebied in kaart gebracht, met daarbij een overzicht van gegevens over het soort perceel, de eigenaren en de oppervlakte. Het project mislukte echter en de kaarten werden afgekeurd voor gebruik in het kadaster naar Frans model in 1811. Deze waren te weinig systematisch en te onvolledig van opzet. Nadat het Koninkrijk Holland in 1810 werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk, golden in het Hollandse gebied de Franse wetten. Holland diende daarom een uniforme belastingwetgeving te hebben. Omdat de bestaande registraties in de Hollandse departementen niet voldeden aan het Franse systeem, werd in oktober 1811 het kadaster op Franse wijze in gebruik genomen. Hiervoor werd een tweetalige editie van de Franse wetgeving uitgebracht onder de naam Méthodique Verzameling der Wetten, Decreten, Reglementen, Instructiën en Decisiën, kortweg Méthodique Verzameling. Hoewel Nederland in 1813 onafhankelijk werd van Frankrijk, bleven de Franse voorschriften toch van kracht. Het proces van kadastrering verliep echter traag. Pas in 1825 werd er tempo gemaakt door de invoering van het nieuwe Burgerlijk Wetboek, met daarin de geplande invoering van de samenhang tussen grondboekhouding en hypothecaire boekhouding. Ofschoon in de periode tussen 1826 en de invoering van het kadaster op 1 januari 1832 een inhaalslag werd gemaakt in het maken van kartering, waren de gemaakte kaarten in deze periode van aanzienlijk lagere kwaliteit dan de kaarten voor 1825. In Nederland registreert de Dienst voor het Kadaster en de openbare registers sinds 1832 gegevens over een bepaald stuk onroerend goed (het perceel) en alle wijzigingen die zich daarin voordoen. Deze gegevens worden vastgelegd in de zogenaamde kadastrale leggers en kadastrale kaarten. In de artikelenreeks worden bij elke woning en elk perceel grond de kadastrale leggers genoemd die bij die woning en/of dat perceel grond zijn geraadpleegd. Huisnummers Haaksbergen wordt vanaf 1860 ingedeeld in de wijken A t/m F. Het dorp Haaksbergen is wijk A. Het nummer verwijst vervolgens naar de woning. In de periode 1944 tot 1960 gaat men over op straatnamen en huisnummers. Bij de aanvang van deze artikelen worden steeds het huisnummer omstreeks 1830 en het laatst bekende adres genoemd. In de tussentijdse periode veranderden de huisnummers echter voortdurend. De aanleiding hiervoor was niet altijd duidelijk. Soms was het nodig omdat er een nieuwe woning 3805

^- Een aantal bewoners poseert in 1956 voor de foto-

^- Een foto uit de tijd dat de wijk-

graaf. V.l.n.r. Herman Borghuis, Mina Wientjes, Theo

nummers nog in gebruik waren.

Waanders, Bernard Menkehorst, onbekend Theodoor

Slotman,

Piet Sak en Bertus

Foto familiearchief Geerdink

persoon,

F staat voor Buurse. Dit huis heeft

Borghuis.

nu het adres Beekweg nummer 4. Foto collectie Fons Leferïnk

tussen de bestaande geplaatst werd, maar niet altijd is dit het geval. De ervaring leert dat ongeveer elke 10 jaar de huizen in Haaksbergen een ander nummer kregen. De veranderingen lijken achteraf niet altijd logisch. Men zag er dan niet tegen op om met de nieuwe nummering vanaf de tegengestelde kant te beginnen. De huizen met de nummers en hun bewoners worden in de loop der jaren vastgelegd in de bevolkingsregisters. Soms wordt daarin ook het voorgaande nummer vermeld, maar dat is geen regel. Om vast te stellen welke huisnummers de huizen in Haaksbergen in de loop der jaren hebben gehad en wie de bewoners zijn, is geen makkelijke taak. Een werkgroep binnen de Historische Kring houdt zich bezig met deze omvangrijke klus. In de artikelenreeks zullen zoveel mogelijk de wijzigingen van de huisnummers worden aangegeven. Bronnen:. Historie van Haaksbergen deel II Wikipedia De geschiedenis van het kadaster in Nederland

3806

Cultuurhistorie in buitengebied SHE-project informatie- en erfnaamborden *door Eric Ooink Bij veel oude boerenerven in het buitengebied is de afgelopen tijd een houten bord verschenen met daarop de historische naam van de boerderij. Daarnaast is het buitengebied verrijkt met diverse kleine informatieborden die iets vertellen over de cultuurhistorie van die plek. Maar liefst 45 onderwerpen uit de geschiedenis van ons dorp passeren zo de revue. In de periode 2011 t/m 2013 is in onze gemeente de regeling Streekeigen Huis en Erf (kortweg SHE) uitgevoerd. Dit project was bestemd voor alle erven buiten de bebouwde kom en bood particuliere eigenaren de mogelijkheid om advies en subsidie te krijgen voor het opknappen van hun boerderij of schuur en de inrichting van hun erf. Hagen, boomgaarden, solitaire bomen, waterputten en typische Twentse bebouwing blijven hiermee beter behouden. Het doel was het behouden van het streekeigen karakter van de erven in Haaksbergen. Aanmelding vond via de gemeente plaats. Landschap Overijssel gaf de eigenaren een advies voor streekeigen beplanting en de Monumentenwacht deed dat als het ging over de bebouwing (boerderij of schuur/schöppe) of cultuurhistorische elementen, zoals schaapsschuren, puthalen, bakhuisjes, aardappelkelders en hooibergen. De adviezen waren gratis. Voor de restauratie van een cultuurhistorisch element/bouwwerk op of buiten het erf kon 50 % subsidie worden verkregen, met een maximum van 10.000 euro. De eigenaar moest ook zelf een duit in het zakje doen en dat was bij bouwwerken vaak veel meer dan de subsidie. Het project SHE is 31 december 2013 afgerond en geldt als een succes. In de gemeente Haaksbergen hebben 220 erfeigenaren deelgenomen aan dit project. Het SHE-project is financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de Gemeente Haaksbergen, de Provincie Overijssel en de Europese Unie (Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling). De totale projectkosten bedroegen, incl. bijdragen van de eigenaren € 1,7 miljoen. Gebiedsgerichte aanpak >• Naamborden klaar De basis voor het SHE-project was gelegd in de dorpsvoor het uitleveren. plannen die voor Buurse, St. Isidorushoeve en De Foto Dorpsarchief st. isidorushoeve Veldmaat zijn opgesteld. SHE-promotie vond dan ook gebiedsgericht plaats en altijd vanuit en in samenwerking met een plaatselijk belang, respectievelijk: de Belangengemeenschappen Buurse en St. Isidorushoeve en wijkraad De Veldmaat. Zij waren feitelijk de initiatiefnemers. Ook het gebied Honesch-Langelo kreeg speciaal aandacht aangezien daar de ontwikkeling van wandelroute het Möllenpad speelde, een initiatief van de Historische Kring en 3807

Wandelkring DIO. Los van de individuele projecten bood SHE ook ruimte voor cultuurhistorische projecten die het algemeen belang dienen. Per gebied konden deze iets verschillen, maar in elk gebied zijn twee projecten in ieder geval met groot enthousiasme uitgevoerd, namelijk het plaatsen van cultuurhistorische informatieborden en boerderijof erfnaamborden. Per gebied was telkens een eigen groep vrijwilligers actief vanuit plaatselijk belang, aangevuld met Arfgood Buurse, Dorpsarchief St. Isidorushoeve, Historische Kring (Honesch-Langelo en De Veldmaat). Ook voor deze algemene projecten diende 50 % zelf gefinancierd te worden. Het werkt averechts om vrijwilligers te activeren voor een project waarbij achteraf een financiële bijdrage geleverd moet worden. Vanaf het begin was hiervoor een modus bedacht die ook 'Brussel-proof' bleek. Aangezien de beide bordenprojecten een algemeen belang dienen en veel werk door vrijwilligers is uitgevoerd, is de eigen bijdrage van 50 % omgezet in vrijwilligersuren, zodat voor beide projecten geen financiële bijdrage benodigd was. Beide projecten worden hieronder nader toegelicht. Boerderijnaamborden Inmiddels zijn er 200 boerderijnaam- of erfnaamborden gemaakt voor de oude erven in ons buitengebied. Het gaat om eikenhouten borden van 1 meter bij 20 cm. De borden zijn bevestigd aan twee houten palen en zo geplaatst dat ze zichtbaar zijn van vanaf een openbare weg of pad. Ze zijn gemaakt door Harry Lankveld, artistiek houtbewerker uit Eibergen. Het snijden/hakken van de letters is puur handwerk. Het schilderen van de letters, het montagewerk en het rondbrengen en plaatsen van de borden was werk voor de plaatselijke vrijwilligers.

Naambord bij erve Donderman aan de Buurserstraat. Foto Wijkraad De Veldmaat

3808

Het doel van het project is het behoud van de historische boerderij- en erfnamen in Haaksbergen. Als er over streekeigenheid van het Twentse platteland wordt gesproken, horen boerderijnamen daar zeker bij. Denk aan onze typische familienamen. Leferink, Ter Huurne, Ottink, Roerink, Ter Braak, Eijsink, Molenkamp, Te Lintelo en Hilderink, zomaar een willekeurige greep. Niet iedereen zal zich er van bewust zijn dat deze namen al eeuwen oud zijn en afgeleid van boerderijof erfnamen. In iedere buur-

schap van Haaksbergen staan boerderijen waarvan de oorsprong als boerenerf terug gaat tot ver in de middeleeuwen. Al deze historische erven hebben sinds hun ontstaan een naam. In Twente en de Achterhoek hebben veel van deze erfnamen de uitgang -ink, dat behorend tot of zoon van betekent. Deze erfnamen zijn in Twente dus bepalend geweest voor de familienamen. Haaksbergenaren met bovenstaande familienamen kunnen er bijna zeker van zijn dat hun stamerf of boerderij waaraan zij hun familienaam te danken hebben in Haaksbergen is te vinden. Maar lang niet iedereen weet waar. Door diverse oorzaken dreigen deze vaak oeroude erfnamen steeds sneller uit het geheugen van de mensen te verdwijnen. Met dit doel is in 2008 de Boerderijenkaart Haaksbergen uitgegeven, die aan de basis stond van het bordenproject. Net als de boerderijenkaart richtte het bordenproject zich op de erven van voor 1832 (oudste kadasterkaart). De boerderijen van voor 1832 kennen allemaal een naam en zijn bepalend geweest voor de familienamen. Bij de erven die na 1832 zijn ontstaan ligt dat anders. Op een enkele uitzondering na, zoals Bommelas en De Toekomst, hebben deze erven niet een echte erfnaam, maar zijn ze veelal vernoemd naar de eerste bewoners; dit kan hun familienaam of hun afkomst zijn. Veelal gaat het hier om ontginningserven, die pas konden ontstaan na de markeverdelingen in de 2e helft van de 19e eeuw. Overigens moet hier aangetekend worden dat de historische erfnaam kan afwijken van wat in de volksmond wordt gebruikt. En bij de keus tussen dialect en het Nederlands is er bij de erfnamen waarvan een familienaam is afgeleid voor gekozen dezelfde spelling aan te houden als van de familienaam. Dus in Stepelo bijvoorbeeld Aarnink in plaats van Oarnink. De eigenaren van de geselecteerde erven zijn vanuit de plaatselijke groepen benaderd voor deelname. Het boerderijnamenproject omvatte bijna de gehele gemeente. Echter de buurschap Brammelo (het deel dat zich qua gemeenschap verbonden voelt met het kerkdorp Rietmolen) is door het ontbreken van een initiatiefnemer uit dit gebied en het (te snel) aflopen van het SHE-project helaas een witte vlek in onze gemeente gebleven. Wie weet is er de komende jaren nog een kans. Het zou mooi zijn als dit vanuit Rietmolen wordt opgepakt en dan zowel Brammelo als Brammelerbroek ('n Brook'n) omvat. Het wordt dan een interprovinciaal project. Toeristische infoborden Totaal zijn 45 toeristische informatieborden gemaakt met een breed scala aan cultuurhistorische onderwerpen. Deze worden hieronder per gebied genoemd met vermelding van de straatnaam waar ze te vinden zijn. De nieuwe borden zijn een aanvulling op de 24 infoborden die in 2008 in het kader van de Flamingoroute zijn geplaatst en die model hebben gestaan voorde nieuwe. Ze kennen dan ook een afmeting van 60 x42 cm en zijn schuingeplaatst op een voetstuk van zo'n 50 cm hoogte, zodat ze niet storend zijn in het landschap. De borden geven door hun informatie een impuls aan het cultuurhistorisch bewustzijn in Haaksbergen. Per gebied is eerst gebrainstormd over de keus van de onderwerpen. 3809

Vervolgens zijn teksten geschreven en afbeeldingen verzameld of gemaakt. Diverse leden van de Historische Kring zijn hierbij betrokken geweest. In Buurse en HoneschLangelo is ervoor gekozen de borden, net als bij de Flamingoroute, tweetalig te maken. Hildegard van de Kerkhof-Walter uit Buurse werd bereid gevonden deze klus voor beide deelgebieden op zich te nemen. In Honesch-Langelo en De Veldmaat staan de borden langs een wandelroute, respectievelijk Het Möllenpad en het Ommetje De Veldmaat. Door Arfgood Buurse is een fietsroute langs deze borden ontwikkeld en in St. Isidorushoeve is deze in voorbereiding.

Boerderijnaamborden: vrijwilligers in

> Gerard Vaanhold bij de plaatsing van het infor-

St. Isidorushoeve schilderen letters.

matiebord over het Galgenslat. Foto Wijkraad De

Foto Dorpsarchief St. Isidorushoeve

Veldmaat

Buurse De Oortjessluis De Stenderkast Korenwindmolen Buurse De grenswacht 1939/1940 Bommenkrater (bij Het Nijenhuis) Holwoning Kielgraads Boringen naar delfstoffen De Broam en het Corps de Garde De Nederlands Hervormde Kerk (Buurse) Urnenveld in het Zendvelderveld Een nederzetting uit de late bronstijd (bij erve Harmölle) Erve Harmölle Erve de Koele (ook genoemd Koelboer of Koelman)

3810

Broekheurnerweg Stendermolenweg Alsteedseweg Alsteedseweg Zendvelderweg Hofterveldweg Stendermolenweg Alsteedseweg Alsteedseweg Zuidgrensweg Alsteedseweg Alsteedseweg Alsteedseweg

Honesch Langelo De Dievelaarsschuur De exerceerpias bij het 'Möllenveld' Het Ploddershuis II (deel Pasman) Mariakapel (Bekkevosweg) Kiekeberend De Ten Hoopensbleek De Jordaansbleek De Buurserbeek Aardappelkelder (Huttenweg) De Slavenweide Schaapsschuur erve Roossink De Hellweg De Harrevelderschans Synagoge

Dievelaarslaantje Molenveldweg/Hasseltweg Molenveldweg Bekkevosweg Hasseltweg Bekkevosweg Morsinkhofweg Morsinkhofweg/langs beek Huttenweg Buurserstraat Rosinkweg Schansweg/Kalkovenweg Schansweg Ruisschenborgh

De Veldmaat De Veldmaat (geschiedenis) De Bonifatiushof Galgenslat

Kolenbranderweg Veld materstraat Waarveldweg

St. Isidorushoeve De Ottinkmolen te Stepelo 'Los hoes' het Kattendam Boekelo en het erve Rouwenhorst De Hof te Vaarwerk en de marke Holthuizen/Eppenzolder De Barakken uit de Tweede Wereldoorlog Erve Spanjer en Huttenkloas R.K. kerk H. Isidorus De Rietboer 1896: 'Verkoping op een boerendeel' Het klöpkesgraf Voorde Hoeve er was en hoe het verder ging Uzerwinning in de Meijerinkhoek Eppenzolder & Stepelo Brammelo en 'n Brook'n en de Brammelose borg Diepvrieshuisjes; een ijskoud fenomeen op het platteland Landweren en markelandweer bij 't Mos

Ensinkweg Bartelerweg Kortenroelefsweg Dekkersweg Beckummerweg Kortenroelefsweg Beckummerweg (bij kerk) Beckummerweg Weideweg/Olthuisweg Goorsestraat (bij kerk) Benteloseweg Schoolkaterdijk/Geurtsweg Kerkweg Geurtsweg Nieuwe Dijk 3811

Post van Bank Jordaan naar Banque Jordaan *door Eddie IJspeerd Bestaat toeval? Soms lijkt het er wel op! Als filatelist bezoek ik geregeld verzamelbeurzen in onze regio. Zo ging ik februari j.l. naar zo'n beurs in Borculo. Snuffelen in dozen met poststukken is dan mijn favoriete bezigheid. Bij een van de handelaren viel mijn oog op een zestal poststukken gericht aan Banque Jordaan in Parijs. Kort daarvoor had ik gehoord van de expositie van de Historische Kring over die bank. Zouden de brieven daarvoor interessant kunnen zijn? Ik kwam met de verkoper overeen dat de stukken mee mochten naar Haaksbergen om ze te laten zien aan het organiserend comité. Men was enthousiast over de vondst! "Schrijven zegt meer" Jaren geleden stempelde ons postbedrijf de postzegels af met de stempeltekst "Schrijven zegt meer". Dat deed ze om het schrijven van brieven te bevorderen. Het moet een wanhoopsoffensief zijn geweest, want al jaren daalt het aantal brieven door de opkomst van e-mail, Twitter, Facebook, WhatsApp of hoe die social media van tegenwoordig ook mogen heten. Een briefschrijven? Ouderwets! Toch is het nog maar zo'n 30-35 jaar geleden dat de brief hét belangrijkste communicatiemiddel was tussen mensen, bedrijven en instanties. En dus ook voor de Bank Jordaan. Vanuit het kantoor op de hoek van de Blankenburgerstraat en de toenmalige Enschedesestraat zullen vele brieven verstuurd zijn naar allerlei financiële instellingen, waaronder Banque Jordaan, gevestigd aan de Rue St. Georges 3-5 te Parijs. Bij die bank was Derk Jordaan (oprichter van de Haaksbergse bank) in functie als administrateur en ook had hij familiebanden met directieleden van de Parijse bank.

schrijven zegt meer

JNIIOIIIRLAND Bank Jordaan l Haaksbergen

^ Gebouw van de Bank Jordaan aan de Blankenburgerstraat-hoek Enschedesestraat

3812

^ Gebouw van de Banque Jordaan aan de Rue St. Georges 3-5 te Parijs

De poststukken van Bank Jordaan naar Banque Jordaan Er zijn zes poststukken gevonden uit de periode 1943-1949. Alle zes zijn ze gericht aan Monsieur Capron p/a Banque Jordaan, Rue St. Georges 3-5 te Parijs. Zoals uit de telefoonlijst blijkt, bekleedde Capron de functie van Secrétaire General bij de bank. Vier poststukken zijn interessant genoeg om ze nader te beschrijven. De twee overige zijn als doubletten te beschouwen. De poststukken worden beschreven vanuit een posthistorisch perspectief. Dat wil zeggen dat de postale aspecten (postzegel gegevens, tariefopbouw, verzendingsvorm enz.) van de stukken de hoofdrol spelen. . TÉLÉPHOIVE

Direction

M. M.

M. M. M. M. M. Sec General M. Arbitr. Chanec M.

l N T ïE R i E U H

Mlle BARTHEL . . . . . 7O . 27 13 14 • M. FIQUET . , 84 Mlle MINODII,R . 60 66 M. NICOLE. M. BOUTTEVILLE . 43 Peraonnel M. MANARANCHE . 94 Portefeuille M. MEUNIER S . . Ol

BONN . . . . . 40 CHARPY.M.' . . . 79 06 49 JANN1NK . . . . . 42 LAZARUS . . . . . 22 MARREY . . . . . 41 47 CAPRON . . . . . 48 OUERY . . . . 33

Coupons

Poststuk 1: Afkomstig van Derk Jordaan F. Jzn. (= Frederik Johan's zoon) Stempeldatum: 13 (?) november, jaartal onleesbaar De verzending moet plaatsgevonden hebben tussen 1 november 1946 (= begin tarief) en 30 september 1949 (= einde geldigheid). Geplakt tarief: 20 cent; tussen 1-11-1946 en 1-7-1953 was dit het brieftarief tot 20 gram naar het buitenland (lit. 1). Postzegels: 10 cent NVPH nr. 339 (lit. 2) Ontwerp W.A. van Konijnenburg Tekst en cijfer J. van Krimpen Geldigheid: Uitgegeven op 1 april 1940. Einde der geldigheid 30 september 1949. Op last van de Duitse bezetter ingetrokken per 11 oktober 1940. Na de bevrijding weer geldig verklaard op 16 mei 1945. In de maanden daarop zijn de zegels naar behoefte herdrukt en geleidelijk in omloop gebracht. D. JORDAAN F.Jzn. i'HUIOlï

Monsieur

HAAKSBERGEN

F.UJIKÏi'TC

C A P R O N o/ Banque Jordaan S ,\ P A R I S

(9e)

Ii\ie St Treornes 3/5

3813

Poststuk 2: Afkomstig van Bank Jordaan N.V. te Haaksbergen tempeldatum: dag en maand onleesbaar, 1949 Geplakt tarief: 260 cent; dat was het tarief voor een brief tot 420 gram naar het buitenland (porto 0-20 g = 20 cent; elke volgende 20 g 12 cent extra, dus 20 x 12= 240 cent) Postzegels: 20 cent NVPH nr. 481 30 cent NVPH nr. 484 Ontwerp S.J. Harz Geldigheid: Uitgegeven in 1947/1948. Einde der geldigheid 30 september 1951

BAfN K JORDAAN N.V.

HAAKSBERGEN

Oeèloten ter \reraend(ne krachten" ontheffing «rt. L BANK JORDAAfJ

Monsieur capron, o/o Bamras J< rflann S .A., 3-5 Ru« £t. G«orses,

r Ag i s .

Bijzonderheid: Op het poststuk staat een interessante vermelding: "Gesloten ter verzending aangeboden, krachtens ontheffing art. 1426". Daaronder een rood firmastempel van Bank Jordaan en de handtekening van de heer B.G. Westendorp, vanaf de oprichting in 1918 algemeen procuratiehouder bij de bank.

öeftloten ter verzending aangeboden, krachtens ontheffing 'art.

r

BANK JORDAftiÜüj

Vanaf 22 mei 1946 moesten in verband met de geldzuivering en ter voorkoming van deviezensmokkel poststukken naar het buitenland zwaarder dan 20 gram open aan het loket worden aangeboden. Men kon echter vrijstelling krijgen, zoals b.v. de banken. Als men aan bepaalde voorwaarden voldeed kreeg men ontheffing (met een ontheffingsnummer) van het open aanbieden. Nog opgemerkt kan worden dat "art." in de tekst foutief is; volgens de regeling zou er "no." (van "nummero") moeten staan!

3814

Poststuk 3: Afkomstig van Bank Jordaan N.V. te Haaksbergen Stempeldatum: 15apriM943 Geplakt tarief: 121/2 cent; tussen 1 november 1928 tot 1 november 1946 was dit het brieftarief tot 20 gram naar het buitenland. Postzegels: 5 cent NVPH nr. 380 71/2 cent NVPH nr. 381 Ontwerp Chris Lebeau Geldigheid: Uitgegeven in 1941. Einde der geldigheid 30 juni 1948.

.JANK JORDAAN N.V.- HAAKSB

Monelaur Oa 0/0 Bsnqu» Joraaan :3.A. 5 «t 5 Ru« üt.Georgcs F a r l s • IX

'

SBAÏOIi

Bijzonderheid: Het poststuk is gecensureerd door de Duitse bezetter. Daartoe is het geopend en is de inhoud gecontroleerd. Vervolgens is de envelop dichtgeplakt met een plakstrook met in violet de tekst "Geöffnet" met aan beide kanten er naast een rondstempel met Duitse adelaar, hakenkruis en tekst "Oberkommando der Wehrmacht".

Geöffnet *

>• Plakstrook waarmee de envelop na controle van de inhoud gesloten is.

Op de achterzijde zijn over de rand van de plakstrook en de envelop twee rode handstempels aangebracht met tekst "Geprüft Oberkommando der Wehrmacht" en met stempelkenmerk "C 78". Aan de letter "C" is te herkennen dat het stuk in Keulen is gecensureerd.

3815

Interessant is nog dat op de achterzijde een afzendernaam + adres vermeld is. Wat is de relatie van deze KI (?) Bos aan de Schoolstraat 466 met de bank? En wat staat er met potlood onder het adres geschreven? "Franzel"? drenger;

Verder staan er twee nummerstempels op het poststuk. Op de voorzijde een stempeltje met nummer "45" afkomstig van een Duitse censuurambtenaar. Op de achterzijde stempeltje "202" , ook van een censuurambtenaar.

Poststuk 4: Afkomstig van Bank Jordaan N.V. te Haaksbergen Stempeldatum: De postzegels zijn helaas niet afgestempeld. Geplakt tarief: 35 cent; dat was van 1 november 1946 tot 1 oktober 1948 het tarief voor een aangetekende brief naar het buitenland. De tariefopbouw is: port buitenland 0-20 gram = 20 cent; aantekenrecht =15 cent. Postzegels: 10 cent NVPH nr. 478 25 cent NVPH nr. 483 Ontwerp S.J. Harz Geldigheid: Uitgegeven in 1947/1948. Einde der geldigheid 30 september 1951

3816

ank Jordaan N.V. - Haaksb AANTEKENEN

wonrf aura nanron, o.o.Baiwua Tordaan,

Het meest interessant aan dit poststuk is de achterkant. Daar zijn over de sluitklep van de envelop twee lakstempels met de initialen "B. J." (= Bank Jordaan) aangebracht.

Bronnen: Mr. W.S. da Costa Binnenlandse en Internationale Posttarieven van Nederland 1850-1990 Posthistorische Studie nr. 14 van de Nederlandse Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars. Speciale catalogus van de Postzegels van Nederland en Overzeese Rijksdelen. Uitgave van de Nederlandsche Vereeniging van Postzegelhandelaren (NVPH).

3817

Hoksebargse sproake 9 *door Bernard Ottink

3818

Ton zien vrouw 'ne wekke van 't hoes was, kon hee 'm haaln. Toen zijn vrouw een weekje weg was, kon hij zijn gang gaan. Jödnpannekoke. Matzes. Kabaats! Doar veel 'n tealder in stukke op de groond. Boem! Daar viel het bord in stukken op de grond. Kaatje, 't is mie kaatje egaal. Het is mij volkomen om het even. De knoln ophebn. Aan het eind van zijn Latijn zijn - afgebeuld zijn. Kop en kei. Hooguit. 't Doern dree kotten en dree langn. D'r kwam geen eind aan. De politie hef 'm biej 'n krebbes 'egrepn. De politie heeft hem bij zijn lurven gegrepen. Met 'n kromn arm goan. Op (kraam)visite gaan. Kulo! Uitroep bij het laten rollen van een bal of knikker. Zik in 't leamn (leavn) snien'n. Zichzelf in het vlees snijden. Oaver waagn en ledder spi-jn. Erg moeten overgeven. D'r kump lössigheid. Letterlijk: het komt los. Als er na b.v. een moeilijke of gecompliceerde situatie weer meer ruimte (overzicht) komt. Ene klein menneke maakn. Iemand op z'n falie geven; iemand op zijn plaats zetten. In de mennegte koopn. In grote hoeveelheden (bulksgewijs) kopen. 't Muziek (onzijdig). De harmonie. Oetdoon. Zee hebt 'r um oet 'edoane. Ze willen niets meer met hem te maken hebben. Hij is persona non grata geworden. Oetfigeliern. Iets uitzoeken ("uitvogelen").

Uit de courant Bericht uit Tubantia van 9-7-1884 HAAKSBERGEN Zondagavond jl. in den verschrikkelijken sneeuwstorm, begaf zich een arbeider wonende tusschen den Wegdam (Ambt- Delden) en hier, op weg om een boodschap in de buurt te doen, met het treurig gevolg dat Maandag zijn lijk uit de sneeuw werd opgedolven. Naar wij nader vernemen was de verongelukte man op jaren lijdende aan vallende ziekte. Dien zelfden dag begaven zich een boerenknecht en meid van Markvelde bij Neede naar Haaksbergen om aldaar een boer uit Lonneker te ontmoeten bij wien de meid zich als dienstbode wilde verhuren. Daar zij noch des avonds, noch den volgende dag terugkeerden, werden allerlei nasporingen naar de vermiste personen in het werk gesteld. Donderdag jl. werden op eenig schreden afstand van elkander hunne lijken gevonden onder een paar denneboomen aan de buitekant van een dennenbosch in Markvelde.

Reacties *door Henny Slotman In het vorige nummer van Aold Hoksebarge zijn tot onze spijt twee storende fouten geslopen. Het bijschrift op pagina 3760 bij de foto van de Kloksteeg is niet geheel correct. Verwezen wordt naar de R.K. Bewaarschool, maar die is op de foto niet zichtbaar. Het betreffende huis links op de foto is de dubbele woning van de families Bosch en Horst. Boven het genealogieverhaal op pagina 3778 stond niet de kop van de familie Broshuis, maar van de familie Ter Braak. Dit was de kop uit de voorafgaande aflevering en die was in het productieproces niet ververst. De redactie blijft haar best doen om uiterste zorgvuldigheid te betrachten, maar helaas gaat er wel eens iets mis. Men zegt wel eens: alleen in de Bijbel staan geen fouten, maar die is dan ook ontelbare keren herdrukt.

Al meer dan 111 jaar passie voor vakmanschap

HASSINK DRUKKERS HAAKSBERGEN | Handelsstraat 1 | Postbus 177 | 7480 AD Haaksbergen | | t [053] 572 17 77 | f [053] 572 62 75 |

3819

W O O N D E C O R A T I E

TEN HI^VGEN .ALLES ONDER ÉÉN DAK

t t +

VERF & BEHANG PARKET & LAMINAAT VLOERBEDEKKING

4

ZONWERING BINNEN & BUITEN

t t

GORDIJNEN KLEURADVIES

•

LlJSTENMAKERIJ

10% KORTING met de RelatieCard!

TEN HAGEN.L schilderwerken

SCHILDERWERKEN 24-UURS GLAS

HAAKSBERGEN - MA. DE RU l J T E R S T R A A T 2O

(elke kopende klant krijgt een RelatieCard met recht op interessante korting)

WWW.TENHAGENSCHIUDERWERKEN.NL

Tel. 053-5722162

DIERENGILDE

WIELENS

•vbe/tt

MET SPECIALE AFDELINGEN: Aquaria

Vijvers

Vogels

Knaagdieren

Winkelcentrum "De Veldmaat" Haaksbergen Veldmaterstraat ISOa - T. (053) 572 18 13

WWW.DIERENGILDE.NL

Markt 13 Haaksbergen Tel.053-5722689

\

Rabobank • voor advies • Tuinontwerp • Aanleg en onderhoud • Sierbestrating

Roy wichers Schreur hoveniersbedrij f Hanebulterweg 8 7481 TW Haaksbergen

T e l . (053) 572 82 63 Mob. 06 131 536 50

BONZET

BOEKBINDERS V.O.F.

Voor het inbinden van boeken, tijdschriften en

BOEK EN BURO

vervaardigen van dozen

HAAKSBERGEN

Spoorstraat 67 7481 HX Haaksbergen tel. 053-5723524 fax 053-5741344 [email protected]

en mappen

Thuis zien of uw boek op voorraad is:

www.boek-en-buro.nl

DIJKSTRA RD plastics

De Ossenboer 44 7547 SJ Enschede 053-4314069

PLASTICS BV

producent van kunststof verpakkingsemmers voor o. a. de voedings- en verfindustrie.

Industriestraat 3O-34 7482 EZ Haaksbergen, NL Tel.: 053-5723884 Fax: 053-5727845 E-mail: [email protected] www.rdplastics.nl

E SPECIALIST oor al uw kijkoplossingen

ACCOUNTANTS

• Enschede • Haaksbergen 1

se en gecertificeerde vakspecialist

•

Blankenburgerstraat 41 7481 EA Haaksbergen (053)574 1979 www.smkaccountants.nl

•

Spoorstraat 2 (aan de markt) | 7481 HZ Haaksbergen T.: (053) 572 26 96 l [email protected] | www.vanderwerfoptiek.nl

— GRONDVERZET —

— DRAINAGE WERKZAAMHEDEN

(SIER) BESTRATINGEN

—

—

GROENVOORZIENINGEN

—

LANDBOUWMECHANISATIE

CULTUURTECHNISCHE WERKEN

— —

LOON-EN SLOOPWERKZAAMHEDEN AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDEN

Hazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430

•electro-

aanleg en onderhoud van electrotechnische installaties, airco, ventilatie, stalbewaking,

Veldmaterstraat 75, 7481 AC Haaksbergen Tel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66 Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureau [email protected] www.electrobreukers.nl

inbraak, brand, beveiliging, alle electrische app-, audio, video, SAT-schotels, antennes, telecom, ISDN, (mob.) telefonie,

UNETO-VNI

computers, netwerk, verlichting