13e jaargang no l - Februari 1980 - Verschijnt 4 x per jaar
ORGAAN VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN
Aold Hoksebarge REDAKTIE: W. E. ten Asbroek J. G. L. Overbeeke J. Vredenberg ADMINISTRATIE: A. J. Temmink, Eibergsestraat 108, 7481 HN Haaksbergen, Postrek. 2547699 t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
„Aold Hoksebarge" wordt toegezonden aan de leden van de „Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement ƒ 12,50 per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, alleen toegestaan met schriftelijke toestemming van de auteurs.
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen D. Jordaan J.G.H.zn.
Bleekhuisje, Voorzitter
7481 TT Haaksbergen
tel. 1248
J. G. L. Overbeeke
Fazantstraat 13 Secretaris
7481 BG Haaksbergen
tel. 1634
A. J. Temmink
Eibergsestraat 108 Postrekening 2547699 Penningmeester
7481 HN Haaksbergen
B. E. Asbreuk
Erve Meyerinkbroek
W. E. ten Asbroek
Van Heemskerkstraat 11
7482 PN Haaksbergen tel. 05405-214 7482 BS Haaksbergen tel. 4799
Mej. R. Brummelhuis
Dr. Ariënsstraat 8
H. J. J. ten Hagen J.
Mozartstraat 46
B. A. Leusink J. F.
Nachtegaalstraat 13
Overbeek J.
Bevertstraat 14
Vredenberg
Weverstraat 16
7481 JL Haaksbergen 7482 VD Haaksbergen 7481 AT Haaksbergen
tel. 3594 tel. 3509 tel. 2023
7481 CX Haaksbergen 7481 JZ Haaksbergen
tel. 1564 tel. 2348
789 VERENIGINGSNIEUWS Op dinsdag 27 november 1979 vond in Hotel Morsinkhof te Haaksbergen een lezing plaats over het erve en de familie Geerdink in de Beekzijde bij Vasse. Spreker was de Haaksbergse dierenarts .J. G. J. ter Haar, wiens voorouders gedeeltelijk van deze boerderij afstammen. Het doen van twee keizersneden bij koeien vond spreker soms nog gemakkelijker dan het toespreken van een grote zaal met publiek. Omdat het laatste hem voortreffelijk afging, zal hij ook bij „beesten" de weg wel-weten. De heer ter Haar ging uitvoerig in op de geschiedenis van het 1000-jarig erve, de families, die er woonden en op de drie pastoors Geerdink, die er het levenslicht zagen. De laatsten hebben veel gedaan voor de Twentse historie o.a. pastoor Jan Geerdink, door het samenstellen van het bekende boek „Geschiedenis van het archidiaconaat en aartspriesterschap Twente" en zijn „Kroniek van De Lutte". Een vijftigtal aanwezige leden van onze kring was na afloop van de causerie gul met applaus. In hetzelfde hotel vond op 4 februari 1.1. een bijeenkomst plaats van ca. 85 leden van onze kring. Nadat onze voorzitter een kort herdenkingswoord gewijd had aan ons overleden lid, de heer A. J. Schilderman, vertoonde de heer G. A. W. Boerkoel uit Aalten een groot aantal dia's van meest Achterhoekse kastelen, waarbij hij zeer interessante bijzonderheden vertelde. Behalve plaatjes van kastelen had hij ook zeer mooie foto's van boerderijen, molens, gemeentehuizen en landschappen. De heer Boerkoel wist zijn verhaal zo goed te brengen, dat de aanwezigen hem na afloop met een enthousiast applaus bedankten. Het bestuur
DE EERSTE FILMVOORSTELLING TE ST. ISIDORUSHOEVE Tijdens en vlak na de eerste wereldoorlog 1914-1918 kon men wel eens flink verdienen met smokkelhandel over de Nederlands-Duitse grens. Vooral sterke drank en paarden waren favoriet bij deze lucratieve bezigheid. Hendrik van de Spölleman en Hendrik van de Barteler waren ook niet ongenegen om op deze manier hun inkomen wat op te vijzelen. Daardoor konden ze meer genieten van de geneugten, die de wereld bood. En zo kochten ze op een goeie dag een apparaat om films te kunnen projecteren. Zondags werd dan op de deel van ,,de Zonder" in de Meijerinkhoek tegen de niendeur een groot wit laken gespannen, waarop de beelden verschenen. De hele buurt mocht tegen een kleine vergoeding komen kijken. Soms werden in de film episodes vertoond, die naar de opvatting van die tijd niet voor alle ogen geschikt waren. Om aan alle twijfels een einde te maken en risico's te vermijden fungeerde één van de operateurs als filmcensor. Als er een gedeelte „van lichte zede" kwam, hield hij snel zijn pet voor de lens en werd alles zwart. Niet alle aanwezigen zullen dat op prijs gesteld hebben. B. E. Asbreuk
790 DE TAAL VAN HAAKSBERGEN (XLV) BERNARD TE LINTELO (2)
Te Lintelo oftewel „Snuffelaar" staat eerst even stil bij de betekenis van de naam Haaksbergen. Hij constateert, dat men het over die betekenis niet eens is en dat is nu, veertig jaar later, nog steeds het geval. Wat dat betreft dus geen nieuws onder de zon. Verder vermeldt hij de Haaksbergse erven, die al voorkomen in het goederenregister van graaf Hendrik van Dalen, heer van Diepenheim, uit het jaar 1188. In de volgende hoofdstukken: de Blanckenborgh, de verkoop van de heeHijkheid Diepenheim en van de heerlijkheid Blanckenborgh, verwerkt hij stof uit oude archieven, die in onze driedelige Historie van Haaksbergen eveneens, en dan uitvoeriger en meer systematisch behandeld wordt. Uiteraard is er tegenwoordig meer archiefmateriaal beschikbaar en toegankelijk dan in Te Lintelo's tijd, en ook zijn diverse zaken, die men vroeger voor waar hield, inmiddels door nieuwe vondsten en ontdekkingen achterhaald. Wat natuurlijk aan de waarde van Snuffelaars werk niets afdoet. Hij is en blijft een baanbreker op het gebied van de locale geschiedenis van Haaksbergen en omgeving. Op blz. 1 4 - 1 6 geeft hij een lijst van de kasteleins, later drosten van Haaksbergen, zoals die bij Snuif staat afgedrukt. Een lijst van Haaksbergse richters ontbreekt echter, ofschoon op blz. 58 wel een hoofdstuk over rechtspraak te vinden is. Interressant is de opgave van pachten en uitgangen, die rustten op diverse erven, die onder Blanckenborgh hebben gehoord. Ook hier komen we de namen tegen van veel erven, die tegenwoordig nog bestaan. Hierbij vinden we ook gegevens over lonen en prijzen uit vroeger dagen, die echter moeilijk met de tegen-
791 woordige te vergelijken zijn. Er wordt nogal uitvoerig stilgestaan bij de geschie denis van enkel hoven onder Haaksbergen, zoals de Hof te Langelo, de Hof te Haarmolen onder Buurse, de Hof te Lintelo en later nog de Hof te Weeink. Over de Hof te Lintelo, schrijvers geboortehuis, wordt uiteraard nogal veel meegedeeld. Op blz. 38 volgt weer een hoofdstuk „Verschillende erven", waarin een rondreis wordt gemaakt door de verschillende marken, zoals Langelo, Brammelo, Holthuizen, Eppenzolder, Boekelo en Honesch. Ook in het hoofdstuk,,In Oorlogstijd" worden nog diverse erven genoemd, die schattingen moesten opbrengen, maar door de vele plunderingen en verwoestingen in de eerste jaren van de 80-jarige oorlog daartoe niet in staat waren. Uit al deze hoofdstukken blijkt, dat Te Lintelo toch wel grondig de verschillende gegevens uit vroeger eeuwen heeft bestudeerd en weergegeven. Maar zoals gezegd, het geheel is wat fragmentarisch en exemplarisch. Hierbij moet echter in het oog worden gehouden, dat Te Lintelo geheel alleen voor zijn werk stond, wat heel iets anders is, dan wanneer een team van enkele deskundigen gezamenlijk zo'n werk onderneemt. Door de vlotte stijl van de schrijver is het al met al een goed leesbaar geheel geworden, dat als voorloper van onze driedelige (eigenlijk vierdelige) „Historie van Haaksbergen" toch wel een eervolle plaats verdient in de bibliografie van Haaksbergen. Alvorens ons verder met de inhoud van Snuffelaars werk bezig te houden, willen we eerst stilstaan bij een van de interessante hoofdstukken uit het boek op blz. 34 e.v. Het draagt als titel ,,'n Boerenhoes het Lin tel". Hierin worden uitvoerig de bouw en de inrichting van schrijvers geboortehuis beschreven. Deze beschrij ving staat geheel in de „Hoksebargse spraoke" en geeft dus meteen de gelegenheid om een oordeel te vormen over Te Lintelo als „platschriever". We stellen ons voor, dit onderwerp in het volgende nummer in extenso te behandelen. J. Vredenberg UIT DE ENSCHEDESCHE COURANT VAN 1865 Haaksbergen, 24 Augustus. Door de activiteit der ambtenaren te Haaksbergen zijn drie personen gearresteerd, bezig met het invoeren van buitenlandsch gedistilleerd, ruim veertig Ned. kannen zijn in beslag genomen. Het schijnt dat de grensgemeenten, vooral de boerenstand, groot gebruik maken van buitenland schen jenever. Men koopt deze voor dertig centen de flesch, en de binnenl andsche kost kost zeventig centen. W. E.ten Asbroek
792 DE WONINGEN ROND DE PIEPENBRINK (9)
HUIS NR. 99 Dit pand was vermoedelijk reeds vroeg in het bezit van Gorris Smit. Reeds in 1630, op 10 mei, werd zijn naam in de gerichtsprotocollen genoemd. Op 15 juni 1646 gaven Gorris Smit en zijn vrouw Trijne Broekhuis hun gaarden achter Jan Huiberts huis (nr. 98) in onderpand. Trijne was een zuster van de smid Gerrit Broekhuis (nr. 92). Gorris Smit verkocht op 15 januari 1658 zijn huis aan Reint Swierinck, die het reeds enkele weken later nl. op 18 maart doorverkocht aan Daniël ten Velthuis en zijn vrouw Anna Hermsen Keizers. De betaling vond waarschijnlijk pas veel later plaats, want op 14 november 1664 werd geprotocolleerd dat Daniël en zijn vrouw 150 daalder hadden geleend van Tonnis ter Hofstede om de kooppenningen aan Reint Swierinck te kunnen voldoen. Op 29 oktober 1691 werd de lening verhoogd tot f 400,— en het onderpand werd toen omschreven als liggende langs de Hofbraak ter ene en langs de Huberie ter andere zijde. Op 3 oktober 1698 werd de lening op naam gesteld van Daniels zoon Gerrit, die op 26 februari 1697 getrouwd was met Geertje Westendorp. Op 20 december 1704 sloten zij een nieuwe lening bij Jan Lansink van f 500,—. Toen waren ze in het bezit van twee woningen nl. zowel de Huberie '(nr. 98) als nr. 99. Uit de akte blijkt, dat het echtpaar Velthuis toen in laatstgenoemd huis woonde. Op 14 maart 1740 eisten de erfgenamen van de weduwe van Tonnis ter Hof stede het kapitaal en de achterstallige rente op van hun hypotheek. Dit had tot gevolg, dat op 16 januari 1641 huis nr. 99 gerichterlijk verkocht werd. Koper was een van de erfgenamen Harmen ter Hofstede, die het huis op 15 februari 1744 verkocht aan Christiaan Assink. Deze was afkomstig van de Assinkkamp. Hij was op 13 mei 1742 gehuwd met Anna Korsen. Hij was schoenmaker en werd nog vermeld in 1764. Kort voor 1771 blijken zowel Christiaan als Anna te zijn overleden. Zij lieten vijf onmondige kinderen na. Eén van'deze, Hendrik, ook schoenmaker, huwde op 19 februari 1770 met Catharina ten Hagen. Op 1 november 1807 overleed hij en liet twee kinderen na. Zijn vrouw was reeds eerder over leden. De zoon Christiaan, geboren op 22 december 1777 werd ook schoenmaker. Hij huwde drie keer: in 1798 met Johanna Lenderink, in 1811 met Aleida Helmichs uit Eibergen en in 1815 met Aaltje Broshuis. Christiaan overleed op 15 juni 1818. Het huis werd daarna verhuurd. Bij de volkstelling van 1830 woonden er de gezinnen van Berend Lammers en Johanna Oldenkotte, van de weduwe Brummelhuis-Kueters en "nog drie alleenstaande dames. Het huis bleef eigendom van de erfgenamen van Christiaan Assink. In 1836, op 5 mei, huwde Antonius Assink, uit het eerste huwelijk geboren op 20 maart 1799, met Hendrika Zaatink uit Delden. Zij gingen ook wonen in huis nr. 99. Medebewoners bleven drie gezinnen, andere dan de hiervoor genoemde. Ook Antonius was schoenmaker. Toen hij op 22 oktober 1875 overleed was hij als hoofdbewoner in de periode 18601869 reeds opgevolgd door Johannes te Lintelo en zijn vrouw Johanna Kuipers. Johannes overleed in 1884 waarna Hendrik Lenderink hoofdbewoner van het pand werd. Omstreeks 1905 verhuisde de familie Lenderink om plaats te maken
793 voor het gezin van brieven bestel Ier Hendrik Willem Busschers, bijgenaamd RaoWéénders Hennik. Deze overleed bij het uitoefenen van zijn dienst op tweede kerstdag 1936. HUIS NR. 100 Uit de gerichtsprotocollen van 1697 blijkt, dat Berend Veehof als chirurgijn te Haaksbergen werkzaam was. Waar hij woonde is onbekend, maar uit het verpondingsregister van 1720 blijkt, dat hij tóen in huis nr. 100 aan de Hofbraak woonde. Opvolger was zijn zoon Michiei, die in november 1731 trouwde met Aaltje Saatnoordijck, dochter van Gaaken uit de Honesch. Volgens de volkstelling van 1748 woonde dit echtpaar er met twee kinderen boven 10 jaar. Inwonend was haar zuster Gese, een weduwe met twee kinderen onder 10 jaar. Op 8 september 1763 moest Michiei Veehof zijn huis nr. 100 voor f 400, — bij de diaconie belenen. Het werd toen omschreven als „liggende in de Pijpenbrink naast de gaarden van Gosen Harbers". (nr. 106). Hun zoon Jannes Veehof trouwde op 19 mei 1771 met Jenneke Morssinkhof en op 20 november 1774 met Aaltje Teutelink. Na Jannes overlijden verkochten de voogden van zijn drie minderjarige kinderen het huis op 23 mei 1792 aan Wolf Levij en diens vrouw Mechteld Koopman, die er reeds gehuurd woonden. Uit de verkoopakte blijkt, dat het huis grote reparaties nodig had. De koopsom was f 735,—. Wolf Levij's in 1787 geboren zoon Juda Wolf Levij nam bij de invoering van de burgerlijke stand in 1811 de achternaam Bloemendal aan. Zijn eerste vrouw Juliana Mozes overleed reeds op 23-jarige leeftijd, op 22 april 1813. Zij was waarschijnlijk een dochter van Mozes Heiman Northeimer. Juda hertrouwde daarna op 11 juli 1815 met de in 1800 in Didam geboren Meintje Marcus Rozenberg. Op 11 juli 1825 kocht Juda samen met Simon Izak de Jong de grond voor de huidige synagoge voor een bedrag van f 200,— (Zie Historie der Kerken) Juda Bloemendal overleed op 14 oktober 1836, waarop zijn weduwe hertrouwde met Coopman Meijer Frankenhuis te Enschede. Het huis werd toen verhuurd aan de slager. Hartog Simon de Jong, die omstreeks 1845 werd opgevolgd door de uit Schermbeek (Dld) afkomstige Meijer Nathan Versteeg en door Gerrit Becking, afkomstig uit Vreden. Het huis bleef in twee delen verhuurd. Tussen 1860 en 1869 werden genoemd de weduwe Malchem Mozes Versteeg-Winkeler en Arend Jan Wijlens, bakkersknecht. Het eerste deel werd daarna nog enkele jaren bewoond, eerst door een familie Meijerink en vervolgens door de weduwe Eif-Deggerich. De laatste overleed op 8 april 1876. De bewoners waren toen achtereenvolgens Berendina EIferink, fabrieksarbeidster, de familie Mees-van der Worp, de gebroeders Bernardus en Anthonius Fij, de familie Groothuis-Flumans en vóór 1909 door Hermannus Wolsink, geboren te Doetinchem en vanf 1 december 1882 rijksveldwachter te Haaksbergen. Het andere deel van huis nr. 100 bleef tot l mei 1886 door Arend Jan Wijlens bewoond. Opvolger werd toen Bernardus Winkelhuis uit Ambt-Delden, van beroep
794 bakkersknecht. In de dertiger jaren van deze eeuw werd dit gedeelte bewoond door de tweelingzusters Janna en Mien te Korte, alias de Korters-vrouwleu. W. E. ten Asbroek - J. B. A. Leusink - J. G. L. Overbeeke
DE WAARHEID OVER AARTSPRIESTER LANSINK In zijn geschiedenis van het Archidiaconaat en Aartspriesterschap Twenthe, uitgave 1895, schreef pastoor J. Geerdink, dat Theodorus Lansink, geboren te Haaksbergen, aldaar tot 1751 pastoor was. Toen werd hij pastoor van Ootmarsum en aartspriester van Twente als opvolger van Werenfridus Cremer. Hij kreeg vergunning om op zon- en feestdagen de mis op te dragen op het erve Bodde, 20 minuten gaans van Ootmarsum en later ten huize van Scholten Splinterink, 10 minuten gaans van de stadspoort en beide in de buurtschap Ouden Ootmarsum. Lansink stierf in 1760. W. G. A. J. Röring maakte bij het samenstellen van zijn boek Kerkelijk en Wereldlijk Twente, uitgave 1909, gebruik van Geerdinks werk. Wat Lansink betreft schrref hij: „Deze is maar kort in Ootmarsum werkzaam geweest, want nog in 1751 werd hij opgevolgd door Henricus Joannes Halter". Blijkbaar had Röring bij het bestuderen van archieven ontdekt, dat sommige gegevens niet met elkaar klopten en dat Halter na 1751 pastoor van Ootmarsum was.
De waarheid is, dat Lansink nooit pastoor van Ootmarsum geweest is. Hij was pastoor van Haaksbergen vanaf midden april 1732 tot zijn overlijden op 20 oktober 1760. Vreemd is wel, dat in de aktes van de Haaksbergse gerichtsprotocollen, waarin de zgn. vrijwillige zaken zijn vastgelegd (koopaktes, boedelscheidingen, testamenten enz.) steeds sprake is van de Rooms priester Lansink en niet van de aartspriester. Sinds enige tijd bestudeert onze secretaris ook de protocollen, waarin de zgn. contentieuze zaken (aanpandingen, beslagleggingen, gerechterlijke verkopingen enz.) genoteerd zijn. Ook hierin werd de Rooms priester Lansink verschillende keren vermeld, omdat hij zijn schulden zeer slecht betaalde. Op 21 oktober 1760 werd vastgelegd, dat de „Roomsch Aartspriester" Lansink „op gisteren" overleden was. Maar na zijn overlijden kreeg hij ook in zijn geboortedorp de titel, die hij sinds 1751 verdiende „Roomsch Aartspriester", zoals hij op 24 januari 1761 in twee verschillende akten genoemd werd. W. E.ten Asbroek
795 EEN ZONDERLINGE MAN In Aold Hoksebarge 12e jaargang nr. 3 wordt op blz. 766 Jan van Bruinenborg genoemd, een zoon van Pieter van Bruinenborg en kleinzoon van Albert, commissaris van de recherche op de Braam te Buurse. Deze Jan trouwde op 23 oktober 1746 te Haaksbergen met Maria Quakkelstein, weduwe van Hendrick van der Salm, afkomstig uit Utrecht. Deze weduwe was blijkbaar rijk, want zij en niet haar man liet op 31 maart 1749 het Huis en Hof Scherpenzeel te Goor kopen, samen met een stuk land de Ossenweide. Verkopers waren de erven van wijlen richter van Kedingen, Assuerus Fockink en de prijs was 4500 gulden. Scherpenzeel was een voormalige havezate aan de weg van Goor naar Markelo. Het lag op de plaats waar de Oude Beek (Oude Regge) de straat kruist en heeft bestaan tot 1792. Het beroep van Jan van Bruinenborg, als hij er één gehad heeft, hebben we niet kunnen achterhalen. Met zijn vrouw vertrok hij naar Goor, naar het niet onaanzienlijke Huis Scherpenzeel. Uit het huwelijk sproten twee kinderen, Cornelia Peternella en Jacobus, die toen Jan op 12 september 1766 een testament maakte, nog minderjarig waren. Dank zij bewaard gebleven processtukken over een zaak tussen zijn vrouw en de Goorse herbergier Lammert Jan ten Doesschate worden we ingelicht over de zonderlinge levenswandel van Jan van Bruinenborg. Uit de stukken blijkt, dat het echtpaar al voor december 1755 van tafel en bed gescheiden was. Zijn vrouw betichtte hem als „zuiper en als verquister en doorbrenger der goederen" en van „goddeloze opsettelijke verquistende drift". Zijn troost zocht hij bij voornoemde herbergier en meer nog bij diens vrouw Abigael Bourcourd, met wie hij een verhouding had. Jans echtgenote wenste echter de verteringen niet te betalen en liet dit ten Doesschate weten. Bovendien probeerde zij bij de toenmalige Drost van Twente te bewerkstelligen, dat haar man onder curatele gesteld werd. Dit niet geheel zonder reden zoals blijkt uit het getuigenverhoor van het huispersoneel. Deze verklaarden o.a. dat Bruinenborg zijn vrouw zeer verwaarloosde „als zij grof zwanger was of tandpijn had". Ook ging hij vaak naar Haaksbergen om te feesten in het logement de Zwaan (nu deel Hotel Centraal). Toen zijn vrouw tandpijn had, ging hij in nachtgewaad de straat op om de barbier te halen, maar kwam de hele nacht niet weer, verbleef ten huize van ten Doesschate en kwam pas de volgende dag n.b. ,,Dankdag op klaarlichte dag" tegen de kerktijd weer thuis, nog steeds in nachtgewaad. Verder verklaarden enige getuigen, dat toen Bruinenborg op de stadsbleek in het bleekhuisje kwam, hij met hen ging drinken en feesten om daarna de meiden te achtervolgen en nat te gooien. Bij zijn overlijden op 20 october 1766, twee jaar na de dood van zijn vrouw, liet hij een failliete boedel na. Al zijn bezit werd op 21 november 1768 publiek verkocht voor f 3375,— aan Jan Hendrik van de Wyck, heer van Stoevelaar, van wie Jan f 2200,— geleend had. D. Jordaan JGHzn.
796 DE BOMMELAS Omstreeks 1830 trouwden te Winterswijk Gerrit Jan Keizers en Elisabeth ten Pas alias Hesselink. Gerrit Jan werd op 10 maart 1800 geboren en op 12 maart Nederlands Hervormd gedoopt te Haaksbergen als zoon van Bernardus Keizers en Fenna Morssinkhof. De familie was afkomstig uit Boekelo gemeente Lonneker zoals blijkt uit de trouwakte van Gerrit Jan's broer Berend, die op het erve de Horst in de Honesch trouwde. In de akte werden de namen van de grootouders vermeld als Berend Keizers en Trine Meijers, landbouwers op de Keizersplaats in Boekelo. Hun zoon Bernardus Keizers werd ongeveer 1762 te Boekelo geboren. Hij trouwde omstreeks 1796 - in deze jaren heeft het Haaksbergse N.H. trouwboek een hiaat - met de rond 1760 vermoedelijk in de Honesch geboren Fenna Morssinkhof. Tussen 1797 en 1800 vertrok het echtpaar Keizers-Morssinkhof van Boekelo naar een onbekende plaats in de Honesch, waar zij twee dagen na elkaar op respectievelijk 26 en 28 februari 1808 overleden. Hun zoon Gerrit werd er, zoals vermeld, op 10 maart 1800 geboren. Deze huwde dus omstreeks 1830 met de omstreeks 1802 te Winterswijk geboren Elisabeth te Pas, die ook Hesselink genoemd werd. Hun eerste kind werd in 1831 te Winterswijk geboren, het tweede en derde in 1833 en 1835 op de Honesch, hun vierde in 1837 in Holthuizen en hun vijfde in 1841 te Buurse. Hieruit mag men concluderen, dat het gezin tot ca. 1832 te Winterswijk woonde, daarna tot ca. 1836 op de Honesch, mogelijk bij de familie Morssinkhof en in 1837 te Holthuizen. Gerrit Jan was hier landbouwer op de Weuste in de Krukkenhoek, thans de Spar in de Els. Op 10 mei 1841 gaf Gerrit Jan Keizers de geboorte aan van zijn dochter Johanna Berendina, waarbij hij opgaf, dat de bevalling te Buurse plaats gevonden had. Hieruit mag men de gevolgtrekking maken, dat het echtpaar kort voordien verhuisde naar een boerderijtje, dat door hen gebouwd werd op de markegrond van Buurse. Het kreeg de naam „Bommelasse" zoals het genoteerd werd in een lijst van huisnummers en huisnamen uit het jaar 1850. De woning lag dicht bij de grens met de marke Honesch. De landbouwgrond ervan lag zelfs in deze laatste marke. De naam „Bommelasse" zou ontleend zijn aan een gebrekkige boerenkar met een slingerende as, wat o.a. door J. J. van Deinse in zijn „Land van Katoen en Heide" verteld werd. Bij de markeverdeling van Buurse in 1905 werd de ondergrond van het huis gekocht door Jan Bernard van Heek. Door schenking in 1929 werd de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland eigenaar. Behalve landbouwer was Gerrit Jan Keizers ook schaapherder. In deze funktie overleed hij op 22 oktober 1877 op de Bloemena in Langelo, waar hij mogelijk in dienst was. Zijn vrouw Elisabeth ten Pas was voordien reeds op 16 december 1854 op de Bommelas overleden. Hun op 4 maart 1833 geboren tweede zoon Jan werd opvolger op de Bommelas. Deze trouwde kort voor 1860 met Janna Geertruid Roerink uit de gemeente Lonneker, geboren op 19 februari 1838 als dochter van Jan Hendrik Roerink en Diena Ordelmans. Mogelijk was de verstandhouding met vader Gerrit Jan niet al te goed, mogelijk leidde deze door zijn
797 beroep van schaapherder een zwervend bestaan, zeker is dat Gerrit Jan al vóór 1 januari 1860 uit Haaksbergen vertrok. Hij komt namelijk niet meer in het bevolkingsregister van dat jaar voor. Pas op 22 augustus 1877 werd hij weer in het register ingeboekt als binnengekomen van Laren, Gelderland. Hij ging toen echter niet op de Bommelas wonen, maar bij Arend Joosink op de Bloemena in Langelo, waar hij precies twee maanden later overleed. Zijn zoon Jan was dus, zoals vermeld, kort voor 1860 gehuwd en deze zette het landbouwbedrijfje op de Bommelas voort. Hij kreeg er vijf kinderen. Zijn vrouw overleed op 7 oktober 1895. Toen waren er nog twee kinderen in leven nl. de op 10 maart 1864 geboren Hendrik Jan en de op 20 juli 1874 geboren Jan Hendrik. De eerste vertrok in 1885 naar de gemeente Lonneker. De tweede huwde op 7 december 1895 met Johanna Leppink en werd landbouwer op het nabijgelegen erve de Knoef, waar hij op 24 januari 1912 overleed. Zijn vrouw en enige zoon Jan Hendrik Willem gingen toen naar de Honesch nr. B 60, thans café Bannink aan de Molenveldsweg. Vader Jan Keizers was in 1895 alleen op de Bommelas achtergebleven. Als kluizenaar leidde hij er een eenvoudig bestaan tot hij op 20 januari 1912 overleed, vier dagen eerder dan zijn zoon op de Knoef. Men vond hem levenloos en half verbrand in het open vuur, waar hij door struikelen was ingevallen. Blijkbaar was hij niet in staat geweest zelf weer overeind te komen. Sindsdien staat de Bommelas leeg te midden van de bossen, heide en jeneverbessen van het natuurmonument „Het Buurserzand" waar het herinneringen oproept aan vervlogen romantische maar ook armoedige dagen van weleer. W. E. ten Asbroek / J. G. L. Overbeeke
IN MEMORIAM A. J. SCHILDERMAN Op vrijdag 1 februari LI. overleed ons lid Anton Schilderman nadat hij op de laat ste dag van het vorige jaar de gezegende leeftijd van 85 jaar bereikt had, een leef tijd die men hem beslist niet kon aanzien. In de plaatselijke pers is reeds uitvoerig gewezen op de verdiensten van de overledene voor de Haaksbergse gemeenschap, wij zullen daar niet nader op ingaan. Als lid van het kerkbestuur van de Pancratiusparochie en als bouwkundige had hij vooral grote interesse voor de bouwkun dige geschiedenis van de oude kerk op de Markt. Daar hadden hij en onze kring dezelfde grote belangstelling. Eerder dan de Historische Kring gaf Schilderman reeds een geschiedenis van de Pancratiuskerk uit, die hij praktisch geheel zelf ver zorgd had. Dat belette hem niet ook zijn volle medewerking te geven aan de sa menstelling van onze kerkhistorie, waarbij we van zijn gegevensgebruik mochten maken. Door zijn deskundigheid was hij de aangewezen man om rondleidingen door de kerk te verzorgen. Daarbij wekte hij de interesse van de bezoekers op voor de historie van de kerk in het bijzonder en van Haaksbergen in het algemeen, waarvan ook onze kring de vruchten kon plukken. Moge de heer Schilderman rusten in vrede. w. E. ten Asbroek
798 DE WONINGEN OP DE BRAAM (3) DE KNIPPE Het is niet precies bekend wanneer de Knippe gebouwd is. Vermoedelijk diende het huis eens als ontvangkantoor voor de douane, waar men de beurs of knip moest trekken om verschuldigde in- en uitvoerrechten te betalen. De Knippe was in 1830 eigendom van de bewoner en eigenaar van de Braam, Jan Harmen Bos. Bewoners van de Knippe waren toen commies Jan Joseph de Lenne en zijn gezin. Waarschijnlijk is de Knippe van oorsprong ,,de zomerkeuken en brouwerij onder één dak of ,, de schoppe tegenover het grote huis aan de vaalt", die op 21 juni 1809 door Hendrik Jan van Heek geveild werden en samen met de Braam gekocht werden door genoemde Jan Harmen Bos (Zie Kapiteinshuis thans de Braam geheten). Opvolgende eigenaren van de Braam waren dezelfden als die van de Braam n.l. Jan Bos en Jan Willem Hesselink. Volgens het bevolkingsregister van 1840-'49 was de Knippe toen verhuurd aan het echtpaar Bernardus Voogd en Gerridina Teutelink en hun 8 kinderen, die in 1840 in leeftijd varieerden van 4 tot 19 jaar. Inwonend was het gezin van de uit Alstatte afkorjistige Johannes Bok en Geertruida Bartels. Opvolger in het huis werd de in 1824 geboren zoon van Bernardus Voogd, genaamd Jan Harmen, die omstreeks 1850 met Janna Roerink trouwde. Hun oudste zoon Bernardus werd in 1851 geboren. Zoals onder de Braam gezien werd de Knippe in 1897 afgebroken en niet herbouwd. Op zijn plaats staat ongeveer het huidige huis de Braam.
BRAAMJANSHUIS EN DE NONNENKAMER A.
HERMAN BRAAM, ca. 1590 gehuwd met N.N. Kinderen (niet te bewijzen): 1.CLAAS BRAAM, zie B 2. Dochters Braam
Verpondingsregister Buurse: 1600 Katerstede van Braam Herman, 1 mud bouwland, 1602 idem, 3 mud bouwland. Gerichtsprotocollen Enschede: 1618 28/8 Herman op de Braam, over de 60 jaar, is getuige voor de marke Buurse in een grensgeschil met de marken Alstatte, Esmarke en Usselo. Gerichtsprotocollen Haaksbergen: 1628-1632 In deze jaren werd Braam Herman diverse keren vermeld. 1657 5/10 Braam Claas en zijn zusters.
799 B.
CLAAS BRAAM, volgens J. D. Jordaan gesneuveld in de 2e bisschoppelijke oorlog, gehuwd ca. 1625 met JENNEKEN N.N. Kinderen (niet alle bewezen): 1. Hendrik Claassen, ca 1659 gehuwd'met N.N. Tussen 22/4 1656 en 20/4 1658 op aandrang van de Classis Deventer benoemd tot school meester op de Braam. Het markebestuur besloot 16/5 1659 voor hem een nieuw huis te bouwen, vermoedelijk Meisterboer, dat stond op de hoek van de Meijersgaarden- en de Bosgaardenweg. 2. Trijne Claassen ca. 1660 gehuwd met Geert Roerink en hertrouwd Haaksbergen 4/6 1666 met Geert Jaasink z.v. Jan. Beide Geerts waren landbouwer op Roerink. 3. Hermken Claassen ca. 1660 gehuwd met Herman ter Kuile. Deze her trouwde Haaksbergen 9/6 1667 met Griete ter Steenberg d.v. Jan. 4. Grietje Claassen, eerst gehuwd met Willem Queckeboom te Broekheurne en daarna Haaksbergen 21/12 1690 met Gerrit Berentsen z.v. wijlen Berent Wevers op de Braam. 5. Jenneke Claassen, N.H. lidmaat in 1676. 6. ARENT CLAASSEN, zie C.
Gerichtsprotocollen Haaksbergen: 1630-1671 Braam Claas vaak vermeld, vanaf 1647 als onderrichter. 1649 18/5 Braam Claas legt ambtseed af als onderrichter van Haaksbergen. 1651 21/4 Braam Claas x Jenneke hebben land van Herman Grobbink gekocht op de Brug Es, zoals door laatste van de marke Buurse gekocht. 1652 5/7 Braam Claas x Jenneke en hun oudste zoon Arent Claassen geven hun huis op de Braam in onderpand bij een geldlening van de erfgenamen Wargerink. 1667 4/11 Herman Grobbink (niet de bouwman op Grobbink) heeft een gaarden gekocht van Braam Claas en geeft deze als onderpand voor een geldlening van f 306,— van Herman Haarmolle Weerd. Het land wordt omschreven als het nieuwe land op de Brug Es aan Gaekinks Veldhuis. 1674 5/10 Braam Claas. dochter heet Trineke, weduwe van Geert Roerink. 1676 29/5 Er is sprake van de nalatenschap vanBraamClaas. 1682 6/2 Willem Gaekink legt beslag op penningen van Hendrik Claassen, die onder Barthold Michorius berusten. (Mogelijk is deze een Hendrik Claassen uit het dorp Haaksbergen). Archief Weerds op Veldhuis: 1640 26/9 Twee schepel Arendskamp bij de Grobbinkkamp is door voorouders Gaekink ontgonnen en voor f 325,— verkocht aan Braam Claas x Jenneke. 1657 5/10 Braam Claas is 130 daalder schuldig aan drie broers, kinderen van wijlen Berend Jaasink wegens de aankoop van 26/9 1640 en 50 daalder als door Braam Claas betaald aan Berend Wevers. Vuurstedenregisters van Buurse: 1675 Braam Klaas, pauper. In 1682 ontbreekt dit erve.
800 C.
ARENT CLAASSEN alias ARENT BRAAM gehuwd ca. 1655 met JENNEKE WISSINK, d.v. wijlen Jan Berentsen in de Blankenborg Kinderen: 1. HARMEN ARENTSEN alias HARMEN BRAAM, zie D. 2. Geertjen Arentsen d.v. Braam Arent, gehuwd Haaksbergen 12/2 1682 met Jan Roeiofsen, z.v. wijlen Roelof in de Helle (zie De Helle). Deze was Haaksbergen 19/12 1680 gehuwd met Hendrikje Roerink d.v, wijlen Geert en trouwde voor de derde keer Haaksbergen 12/9 1697 met Geertje Gaekink d.v. wijlen Jan te Buurse. Geertje Gaekink was voordien al gehuwd Haaksbergen 1/4 1689 met Jan Roerink z.v. wijlen Jan te Buurse. 3. Henrica Arentsen gehuwd Haaksbergen 30/6 1700 met Harmen Huntvelt, weduwnaar van Margrieta Costers'te Alstatte.
Gerichtsprotocollen Haaksbergen: 1646 Braam Arent voor het eerst vermeld. 1676 29/5 Nalatenschap van Braam Claas behoort mede toe aan zijn zoon Arent. Deze heeft gewas op een kamp van de weduwe Tonnis Cuypers. 168230/1 Braam Arents huis met uitdrift, zo tegenwoordig bewoond wordt. 1685 22/7 Vermeld wordt Arent Claassen gehuwd met Jenneke Wissink d.v. wijlen Jan Berentsen.
D.
HARMEN ARENTSEN z.v. wijlen Arent Claassen op de Braam (N.H. lidmaat 1700) gehuwd Haaksbergen 12/11 1697 met ANNEKE LEPPINK d.v. Jan, in de Rutbeeke (N.H. lidmaat 1700), hertrouwd Haaksbergen 31/10 1706 met ENNEKE HELMERINK d.v. Harmen, Graes, aan Roerink te Buurse wonend, (N.H. lidmaat 1708) begraven 22/9 1761. Kinderen (vermoedelijk 1 en 2 uit 1e huwelijk en 3 uit 2e): 1. Gerrit Arentsen Braam z.v. Harmen Arentsen (N.H. lidmaat 1727, gehuwd Haaksbergen 30/6 1726 met Aaltje Gleis d.v. wijlen Gerrit, Buurse en hertrouwd Haaksbergen 8/9 1736 met Reyntje Nijenes d.v. wijlen Rutger en weduwe van Teunis Udink, onder Geesteren (Gld.) 2. JAN BRAAM, zie E. 3. Anna Harmsen d.v. Harmen op de Braam (N.H. lidmaat 1731, gehuwd Haaksbergen juni 1731 met Hendrik Berentsen z.v. wijlen Berent Toetelink.
801
Gerichtsprotocollen Haaksbergen; 1699 26/6 Harmen Arentsen op de Braam x Artneke Leppink lenen f400,—. Onderpand huis, huisstede, uitdrift en de Arentskamp als verkregen bij mageschei ding van 30/9 1697. 1710 8/12 Jan Leppink, oom van de kinderen van Braam Herman, verzoekt momberstelling van deze. Mombers worden Engbert ter Kuile en Jacob Nijenhuis. Jan Leppink betaalt nu f 50,— overeenkomstig de huwelijksvoorwaarden van 10/11 1697. Hoofdgeld 1723: Braam Herman wordt door de diaconie onderhouden. 1000e Penning 1750: Jan Leppink, f 50,-. E. JAN BRAAM z.v. Harmen, Buurse (N.H. lidmaat 1735) gehuwd Haaksbergen 1/11 1733 en Rekken 30/11 1733 met EVA LANKHEET, d.v. wijlen Hendrik, Buurse Kinderen: 1. Henrica Braam, N.H. gedoopt 19/9 1 734 2. Jan Harmen Braam, N.H. gedoopt 2/12 1 736 . 3. ANNA BRAAM, zie F 4. Grietje Braam, N.H. gedoopt 25/101739 5. N.N. Braam, N.H. gedoopt 6/5 1742 6. Jan Harmen Braam, N.H. gedoopt 9/1 2 1745 7. Harmina Braam, N.H. gedoopt 9/2 1749 Omdat alleen Anna in het N.H. lidmatenboek vermeld wordt (zie F) mag men aannemen, dat de andere kinderen jong gestorven zijn. Gerichtsprotocollen Haaksbergen : 1741 6/6 Jan Braam en vrouw kopen van Jan te Riet x Grietje Wargerink land in de Hulshover gaarden en land op de Gaakink Es. Zij lenen hiertoe f 300, — van Engbert ter Kuile en f 300,- van Jan Hendrik Haarmolle. Op 8/8 1769 wordt f 300,— gequiteerd aan Jan Leppink op het plaatsje de Braam en op 26/1 1801 f 300,— aan Gerrit Jan ter Hogt x Janna Leppink. 50e Penning Haaksbergen; 1739 24/2 Jan Braam kocht 2 februari van J. te Riet x G. Wargerink een stuk gaardenland in de Hulshovergaarden en een stuk land in de Gaakink Es voor f 3 5 0 , -. Volkstelling 1748: Jan Braam en vrouw, 1 kind boven en 1 onder 10 jaar en een oude moeder. Hoofdgeld 1764: Jan Braam, pauper, 3 personen.
802 F.
JAN LEPPINK, onder Enschede, overleden 10/12 1796. gehuwd Haaksbergen 25/5 1766 met ANNA BRAAM, N.H. gedoopt 4/5 1738, N.H. lidmaat 1762, overleden 6/4 1797. Kinderen: 1. Jan Leppink, N.H. gedoopt 10/1 1768 2. Janna Leppink, N.H. gedoopt 27/8 1769, gehuwd Haaksbergen 6/5 1798 met Gerrit Jan ter Hogt z.v. Jan Willem x Janna ter Höfte uit het dorp. Deze hertrouwde Haaksbergen 20/12 1807 met Anna Loviza Dieperink, geboren en wonend te Lochem. 3. Jan Leppink, N.H. gedoopt 1 /1 1771 4. Hendrica Leppink, N.H. gedoopt 30/8 1 772 5. Jan Harmen Leppink, N.H. gedoopt 4/12 1774 6. EGBERT LEPPINK, zie G. 7. Harmina Leppink, N.H. gedoopt 4/1 1778 8. Gerrit Jan Leppink, N.H. gedoopt 3/10 1779 9. Eva Leppink, N.H. gedoopt 24/2 1 782 10. Anna Leppink, N.H. gedoopt 1 7/4 1 783 11. Jan Leppink, N.H. gedoopt 5/9 1790, gehuwd Haaksbergen 19/5 1822 met Janna Grotenhuis d.v. Egbert en Berendina Reimerink.
Gerichtsprotocollen Haaksbergen: 1796 17/9 Jan Leppink x Anna Braam cederen aan hun dochter Janna huis en gaarden op de Braam, het land de Pol in de Gaakink Es, deHulshovergaarden en de Oortjeskamp (Arentskamp) totaal voor f 700,—. De dochters Hermina en Anna krijgen de kost. De ouders behouden voor zich de lijftocht in de kamer (zie Nonnenkamer). ZoonEgbert krijgt de inboedel, het vee en gewas op het plaatsje Kotte voor f 400,—. Hij moet ook de pacht van Kotte betalen aan Jan te Lintelo. Zoon Gerrit krijgt een weefgetouw en zoon Jan, minderjarig, een kist. 1800 15/2 Gerrit Jan ter Hogt x Janna Leppink verkopen aan Egbert Leppink x Hendrikje Nijhuis huis, gaarden en land als vermeld op 17/9 1796, totaal voor f 900,—. Als Gerrit Jan ter Hogt mocht overlijden, mag Janna ad vitam in de kamer (Nonnenkamer) wonen. Egbert Leppink leent hiervoor f 800,— die op 28/12 1807 terugbetaald wordt. 50e Penning Haaksbergen: 1800 13/3 Egbert Leppink kocht 15/2 van zwager en zuster G. J. ter Horst x Janna Leppink huis en land de zogenaamde Braam Janswoning voor f 900,—. Debiteurenboek Hendrikus Waanders in de Dom: 1792 26/2 De weduwe Berent Teutelink (schoondochter van Hendrik Teutelink) en Anna Braam D 3) wonend in Braams Janskamer (Nonnenkamer) overleden. Zij heeft een zoon Jan. 1796 10/12 Jan Leppe of Braam Jan verluid (overleden). 17976/4 Zijn vrouw Anna verluid. 1798 24/10 Getrouwd de zoon van Braam Jan, die op de Kotte woont. 1788 7/3 Kind van Jan Braam verluid.
803 Uit bovenstaande notities volgt, dat Jan Leppink alias Jan Braam eigenaar was van Braams Jans huis, maar later pachter en landbouwer werd van het erve Kotte, dat tussen Groot Milder en Nijenhuis lag en omstreeks 1880 afgebroken werd. Braam Janshuis was in 1795 verpacht aan de kleermaker Peter Kuipers (totaal 5 personen volgens de volkstelling), die in 1830 op Zingpeter woonde.
G.
EGBERT LEPPINK z.v. Jan x Anna Braam, N.H. gedoopt 30/6 1776, overleden 21/7 gehuwd Haaksbergen 28/10 1798 met HENRIKA NIJHUIS, d.v. wijlen Hendrik Nijhuis op de Hones. Kinderen: 1. Janna Leppink, geboren 29/10 1800 2. Hendrik Leppink, geboren 14/8 1802 3. Arend Jan Leppink, geboren 21/1 1805 4. Hendrica Leppink, geboren 25/3 1807 5. Jan Leppink, geboren 20/7 1810 6. Catharina Leppink, geboren 21/3 1813 7. Hermanus Leppink, geboren 23/5 1816 8. Hermanus Leppink, geboren 27/12 1818
50e Penning Haaksbergen: 1805 29/12 Egbert Leppink kocht 23 december j.l. van Herman Veldhuis voor f 40,— een hoekje grond langs het bouwland van de Smitterij te Buurse (Hieruit ontstaan de Schithak, thans Kotter Jan Harm geheten). 1807 28/12 Egbert Leppink x Hendrika Nijhuis verkochten voor f 99,— aan Harmen Oosterveld de ondergrond van het Braam Janshuis met het hofje en de daarop staande kamer (Nonnenkamer), totaal groot ca. 1 schepel. 1807 28/12 Egbert Leppink x Hendrika .Nijhuis verkochten heden voor f 295,— aan Jan Roelof Nabers het land de Riet of Pol in de Brug Es, groot ca. 3 schepel. 1807 28/12 Egbert Leppink x Hendrika Nijhuis verkochten heden voor f 79,— aan Jan Harmen Wegerink op het Hulshof land in de Es en 3 spint in de Hulshover gaarden. 1809, 27 hooimaand. Harmen Otosterveld verkocht voor f 98,- aan Jan Voogd de ondergrond van Braam Janshuis met het hofje en daarop staande kamer (Nonnenkamer) totaal ca. 1 schepel groot. Egbert Leppink was gezien het bovenstaande tot 1807 eigenaar van Braam Janshuis, maar landbouwer op de Kotte. Vóór 1830 werd hij landbouwer op de Schithak alias Koter Jan Harm. Braam Janshuis werd afgebroken tussen 1800 en 1807. Alleen „de kamer", oorspronkelijk een lijftochtskamer, bleef nog enkele decennia staan, zie hiervoor de Nonnenkamer.
804 DE NONNENKAMER Uit de notities hierboven onder Braam Janshuis blijkt dat „de kamer" van dit huis tot 26 februari 1792 bewoond werd door de weduwe van Berend Teutelink. Wanneer deze kamer een apart huisje werd, is niet precies bekend. Reeds in de gerichtsprotocollen van 30 januari 1782 werd geschreven „Braam Janshuis met uitdrift, zo tegenwoordig bewoond wordt". Toen was het huisje er dus al. Het droeg zeker later de vreemde naam „Nonnenkamer". Hoewel de weduwe Berend Teutelink in 1792 overleed, werd zij in de volkstelling van 1795 nog vermeld. Haar gezin bestond toen uit 2 personen. Haar man Berend was landbouwer op de Hagboer aan de Meijersgaardenweg te Buurse, waar hij in april 1785 overleed. In 1796 reserveerden Jan Leppink en Anna Braam, eigenaren van Braam Janshuis en de Nonnenkamer, de kamer voor zich als toekomstig lijftuchtshuis. Vóór 1800 werden dochter Janna Leppink en haar man Gerrit Jan ter Hogt eigenaren (zie Braam Janshuis) en deze verkochten de eigendom op 15 februari 1800 aan hun broer en zwager Egbert Leppink, waarbij Janna de kamer voor zich als woning bestemde. Op 28 december 1807 verkocht Egbert Leppink de ondergrond van Braam Janshuis (dit huis was dus afgebroken) met de daarop staande kamer (Nonnenkamer) aan Harmen Oosterveld, die deze eigendom op 27 hooimaand 1809 doorverkocht aan zijn toen nog toekomstige schoonvader Jan Voogd (zie onder Voogd). Harmen Oosterveld was op 18 november 1778 te Enschede gedoopt als zoon van Jan Oosterveld en Geesken ter Heege. Hij trouwde op 8 augustus 1811 te Haaksbergen met Arendina Voogd, dochter van de hiervoor vermelde Jan Voogd en Geertrui te Rijdt. Bij de volkstelling van 1830 waren zij bewoners van de Nonnenkamer samen met hun 18-jarige zoon Gerrit en 14-jarige dochter Geertruida. Eigenaar was toen Jan Voogd's zoon Jan Hendrik (zie Voogd) die ook volgens het bevolkingsregister van 1840-'49 nog eigenaar was. Bewoonster was toen de weduwe van Harmen Oosterveld. Enkele jaren later werd de Nonnenkamer afgebroken. W. E. ten Asbroek - J. G. L. Overbeeke
