-AOLD HOKSEBARGE -
ORGAAN VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN 39E JAARGANG NR. 1, FEBRUARI 2OO6 VERSCHIJNT 4X PER JAAR
Aold Hoksebarge HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN:
Souterrain gemeentehuis tel. 053-5742374
Correspondentieadres: Goorsestraat 31,7482 CB Haaksbergen Email:
[email protected] Website: www.historischekringhaaksbergen.nl Openingstijden: Maandag Dinsdag Donderdag Vrijdag
19.00-22.00 uur 13.30-17.00 uur 19.00-22.00 uur 13.30-17.00 uur
LEDENADMINISTRATIE: K. Faber, K. Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen BETALINGEN:
Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie) Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen G.J. Leppink J.A.M. van der Zanden J.G. Hofste op Bruinink G.J. Slotman G.P.Wes J.H. Scholten C.W.M.J. Wentink
Uiterhoevestraat 11,7481 DH Haaksbergen voorzitter Goorsestraat 31,7482 CB Haaksbergen secretaris Blekerstraat 5,7481 JT Haaksbergen vice voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek Kroonprins 4,7481 CJ Haaksbergen penningmeester Wiedenbroeksingel 88,7482 BD Haaksbergen hoofd interne zaken Bizetstraat 31,7482 AM Haaksbergen hoofd archivering Fazantstraat 129,7481 BJ Haaksbergen voorz. wg. monumenten/archeologie
tel. 5721728 tel. 5722300 tel. 5723553 tel. 5724083 tel. 5722814 tel. 5722937 tel. 5722711
"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 16,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding.
ISSN:
1384-76
2709 REDACTIE A. Bekkenkamp, redacteur. J.G. Hofste op Bruinink, redactiecoördinator. A. van Leeuwen, correctie, eindredacteur. G.J. Leppink, redacteur. MEDEWERKERS J.B.M. Heerink, J.H. Kluitenberg, H. Kormelink, G.J.W. Leppink, H.F. Mensink, Th. J. Meijerink, W. Rikkers, J.H. Scholten, A.van de Wal, C.W.M.J. Wentink, G.P. Wes, J.A.M, van der Zanden. REDACTIEADRES Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen
INHOUD JAARGANG 39, NUMMER l, FEBRUARI 2006 PAGINA 2709 T/M 2748 1 2 3 4 5 6 7 8 9 lO
VAN HET BESTUUR NIEUWE LEDEN SCHENKINGEN AANWINSTEN RICHT UW BLIK OMHOOG RELIGIEUS ERFGOED (VERSLAG VAN EEN LEZING) DE ARCHITECTEN VAN DE LOURDESKERK GENEALOGIEËN (DEEL 7) RICHT UW BLIK OMHOOG DE STICHTING VAN DE OPENBARE ULO IN HAAKSBERGEN VERDIENT GEEN SCHOONHEIDSPRIJS
PAG. 2710 PAG. 2711 PAG. 2711 PAG. 2712 PAG. 2712 PAG. 2712
PAG. 2714 PAG. 2714 PAG. 2715
PAG. 2716
2710 VAN HET BESTUUR Van het gemeentebestuur kregen we, op ons verzoek, 38 historische kadasterboeken van de gemeente Haaksbergen in langdurig bruikleen. Het is van groot belang voor ons en onze leden, dat deze bron van historische gegevens over Haaksbergen en zijn bebouwing en bewoning door de eeuwen heen, geraadpleegd kan worden. Met belangrijke financiële steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds konden we deze unieke naslagwerken laten restaureren en prachtig laten inbinden. Een knap staaltje vakwerk van binderij Bonset uit Enschede, die dit weer op haar altijd zo zorgvuldige wijze voor ons heeft uitgevoerd. De boeken zijn in een aparte kast opgeborgen en slechts op aanvraag ter bestudering beschikbaar. Op het landgoed "het Lankheet" wordt een groot waterproject uitgevoerd, dat tot stand komt met medewerking van de E.E.G., de provincie Overijssel, de landbouwuniversiteit in Wageningen, het waterschap Rijn & IJssel en nog diverse andere instanties. Het gaat om het herstel van een historisch watersysteem, dat de boeren op een ingenieuze wijze al in de Middeleeuwen hebben uitgevonden. Hierdoor wordt niet alleen een stuk historisch cultureel erfgoed hersteld, maar het is ook een manier om de verdroging van het landschap te bestrijden. Aan de voorbereiding van dit model-project heeft ook onze kring van harte haar medewerking verleend door het op- en uitzoeken van de benodigde historische gegevens. Het bestuur mocht op woensdag 11 januari j.l. op ons verzoek, samen met het bestuur van de Heimatverein Ahaus, kennis nemen van de stand van zaken bij de uitvoering van dit werk. Aan een uitgebreide rondleiding ging een interessante toelichting door de directie van het landgoed vooraf. We namen kennis van de historische gronden, die tot de aanpak van dit unieke werk geleid hebben. Aansluitend hadden we ons jaarlijks bestuurscontact met onze Duitse vrienden, die erg onder de indruk waren van datgene wat ze 's middags gezien hadden.Verder werd gesproken over gezamenlijke activiteiten voor 2006, zoals een heel interessante excursie naar Xanten en Kalkar. Een altijd weer prettig en constructief overleg! Door de ontwikkelaars van het nieuwe centrumplan, RABO-vastgoed, werden wij benaderd om hen te informeren over de historische ontwikkeling van het dorpscentrum. Men wil bij de nieuw te ontwerpen bebouwing deze gegevens als uitgangspunt kiezen. Het is de bedoeling dat het hart van ons dorp weer een echt Haaksbergs gezicht krijgt, aansluitend op de sfeer die het centrum altijd gekend heeft. Uiteraard zullen we hier graag aan meewerken. Op 10 februari tenslotte werd een eerste exemplaar van het boek "De mislukte textielfusie, de geschiedenis van de opkomst en ondergang van de KNTU", van de hand van dr. mr. E.P.M.W.Domsdorf door de schrijver aan uw voorzitter uitgereikt.
2711 Een indrukwekkend boek, waarin de laatste fase van het bestaan van een groot deel van de Twentse en met name ook de Haaksbergse textielindustrie op een boeiende wijze is beschreven. Dit boek kwam tot stand, naar aanleiding van een vraag in 2002 onzerzijds. Wij hebben dan ook volop mee mogen werken, om de gegevens, waarover we beschikten, te verschaffen. Bij de verdere uitwerking van deze bijzondere uitgave zijn we eveneens nauw betrokken geweest. Vier voorbeelden, die aantonen, dat het bezit van een rijk gedocumenteerd en toegankelijk archief en van ingewerkte medewerkers, van groot belang is. Voor u ligt het eerste nummer van Aold Hoksebarge 2006. Het is een themanummer over de ontstaansgeschiedenis van de Haaksbergse ULO. Het leek de redactie een goede zaak dit artikel niet op te splitsen in meerdere delen. Daardoor valt dit nummer wat dikker uit dan gebruikelijk. Wij zijn er van overtuigd dat onze lezers met interesse kennis zullen nemen van dit boeiende verhaal van ons redactielid A. van Leeuwen. GJ. Leppink, voorzitter
februari 2006
NIEUWE LEDEN Wij heten de volgende leden van harte welkom: B. Dijkhuis, O.L.Vrouweplein 21, 5912 CX Venlo. J.H.B.M. Dijkhuis, Havikhorst 77, 6043 KM Roermond. P.T.M. Eijkholt, Ganzenbree 7, 7482 LD Haaksbergen. H. Jansen, Rozenstraat 57,7601 AM Almelo. Th. Kaspers, Reute 9,7482 LB Haaksbergen. HJ. Krooshof, K. Doormanstraat 24, 7482 BL Haaksbergen. E.W.J. Molderink, De Volmer 131, 7482 HR Haaksbergen. BJ. Molenkamp, Buurserstraat 121, 7481 EH Haaksbergen. Heim Techniekmuseum, Bornsestraat 7, 7556 BA Hengelo.
SCHENKINGEN In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we de gulle gevers van harte willen bedanken. dhr. Kouwert: dagboek van een gemeenteopzichter uit 1932 L. Wijlens: 5 boeken m.t.b. diverse coöperaties Heimatverein Stadtlohn: l CD Familienforschung en Kirchenbücher mevr. Scholten-Noordink: vele bidprentjes en 11 kerkboeken en bijbels mevr. ten Bmggencate-Westendorp: diverse
2712 boeken H J ten Bruggencate: diverse archiefstukken en foto's, diverse aktes m.b.t Ten Hoopen en kasboek over de periode 1850-1890 Heimatverein Stadtlohn: Die Schlacht bei Stadtlohn am 6e August 1623. Stadtarchief Stadtlohn: Auf dein Wort hin 1200 Jahre Christen in Stadtlohn. H. Krooshof: papiersnijapparaat, vooral voor foto's H. Mensink: Haus und Wonnen von Textielarbeitern.
AANWINSTEN (BOEKEN) Jaarboek Twente 2006. De Engelse Schans te Groenlo. De Heerlijkheid Bevervorde. Twente in de middeleeuwen. De atlas van Huguenin. Honderd jaar behoud Twents Erfgoed ( Ver. Oudh.kamer Twente 1905-2005). Biografie Jan te Wierik. Kringen in het water (Johan ten Broeke). Van Vreene bes in de wiede Welt. Grootva zee vroger ait....Jahrbuch des Kreises Borken 2006. Inventaris archieven waterschap de Schipbeek 18811957.
RICHT UW BLIK OMHOOG Weet u waar zich deze fraaie dakkapel bevindt? De oplossing vindt u op blz. 2715
RELIGIEUS ERFGOED (verslag van een lezing) Als afsluiting van "Het jaar van het religieus erfgoed" werd op 15 november de herfstbijeenkomst aan dit onderwerp gewijd. Zoals de voorzitter in zijn voorwoord aangaf, betrof het hier "een culinaire maaltijd van drie gangen" waarvoor een grote belangstelling bestond; er moesten nog stoelen uit de consistoriekamer aangerukt worden.
2713 Kunsthistoricus Zeno Kolks verzorgde "de eerste gang": de architectuur van de Haaksbergse Kerken. Hij verwerkte op een creatieve wijze de informatie zoals die ook terug te vinden is in "Haaksbergen, het Jeruzalem van Twente." Daarbij vergeleek hij de architectuur van de Haaksbergse kerken met gelijksoortige bouwkunst elders. Dat hij hierbij grensoverschrijdend te werk ging blijkt uit de vergelijking, die hij maakte tussen de Haaksbergse moskee en de bouwwijze van moskeeën in Turkije en met name die in Istanboel. Voorzitter Jan Leppink vertelde het verhaal van het avondmaalzilver van de Hervormde Kerk. Hoewel deze geschiedenis telkens opnieuw boeit, was het uniek, dat het originele zilverwerk door de aanwezigen in de pauze bekeken kon worden. Prachtig is het om dan in sierlijke letters oude gegraveerde teksten te kunnen ontcijferen zoals: "Vergaept U niet op silver en op gout: Wordt gij en Leeraars noyt van hout O droeve staet' als Kristnen hout zijn Schoons Bekers van het fijnste gout zijn." Pastor Th. van Sman verzorgde "het toetje" en vertelde de restauratiegeschiedenis van de pastorie van de Pancratius. Maar zoals bij een nagerecht gebruikelijk betrof het een licht verteerbaar verhaal met vele anekdotes over de bewoners van het pand. Zoals één van de toehoorders het uitdrukte was het verhaal een mengeling van Don Camilo, Bomans en Pastoor Wienholts waarbij een stukje "Rijk Rooms leven" in Haaksbergen weer tot leven kwam. Wij mogen ons gelukkig prijzen dat de pastorie weer prachtig gerestaureerd is en bovenal bewoond wordt door een echte liefhebber. Pastor Van Sman bood aan voor groepen van maximaal 10 personen een rondleiding door de pastorie te verzorgen. Liefhebbers moeten zich als groep aanmelden bij "Het Alphons Ariënshuis", tel 5721637. Het religieus erfgoed in Haaksbergen is de moeite waard om van te houden en vooral te behouden. Hierbij is het van belang vast te leggen en te beschrijven wat aanwezig is. Het boekje "Haaksbergen, het Jeruzalem van Twente" is daarvan een goed voorbeeld. En ... .laat zien wat je hebt. Als vervolg op het jaar van het religieus erfgoed wil de werkgroep Monumenten dit jaar een aantal kerkelijke objecten voorzien van een informatiepaneel, zoals de ANWB dit al jaren verzorgt. Clemens Wentink
2714
o
DE ARCHITECTEN VAN DE LOURDESKERK IN HAAKSBERGEN (aanvulling op het artikel op pag.22 van het boekje "Haaksbergen, het Jeruzalem van Twente") De Lourdes kerk is een gezamenlijk ontwerp van H.C.M, van Beers, architect in Huis ter Heide (Utrecht) en B.E van der Linden, architect te Raalte. De bouwpastoor Dijkman was gecharmeerd van een kerk in Soesterberg, ontworpen door architect Van Beers. B.E. van der Linden had indertijd een architectenbureau in Haaksbergen, waar H.Michon chef-de-bureau was. Michon nam later deze vestiging van Van der Linden over. Het ontwerp van de kerk is van Van Beers, hoewel beider namen op alle tekeningen van de kerk vermeld staan. Architect B.E. van der Linden ontwierp de pastorie. De bouw van kerk en pastorie werd uitgevoerd door de Twentse kerkenbouwer aannemingsbedrijf Ribberink te Hengelo (O). Van Beers bouwde onder meer de volgende kerken in het aartsbisdom Utrecht: de St. Josephkerk te Arnhem, de uitbreiding van de kerk te Dedemsvaart, de kerken te Drempt, Fleringen, Heteren, Soesterberg en Hattemerbroek en hij tekende voor de restauratie van de kerk in Hengelo (Gld). Bureau Van der Linden ontwierp in Haaksbergen o.a. de (gesloopte) Ambachtsschool St. Joseph, de Nortwick-Mavo en de (afgebroken) kleuterschool in de Veldmaat. Pons Roerink.
GENEALOGIEËN (DEEL 7) Van Heek. "Familieboek der Van Heeks." 182 onregelmatig bedrukte pagina's folio formaat , luxe gebonden, bewaard in doos. Uitg. 1915. Schrijver: CJ.Snuif te Enschede. De schrijver begint met een duidelijke voorgeschiedenis met als bron van de naam het plaatsje Heek in Duitsland, van uit Haaksbergen ongeveer 20 km. De Van Heeks van voor 1600 wonen o.a. in Deventer, Zwolle, Kampen, Groningen, Amsterdam, Zaandam en Almelo en veel in Delden en Enschede. In Enschede was de familie van Heek synoniem met de textielindustrie. Het geheel is voorzien van een aantal foto's en tekeningen. Achter in het boek ligt een korte samenvatting van het geslacht "Van Heek", in 2003 geschreven door Klaas Jan Uuldriks. Van Heek. " Familieboek der Van Heeks." Een fotokopie van bovenstaand boek , eenzijdig bedrukt, nieuw gebonden.
2715 Heerdink "Familiegegevens Heerdink", 1603 -1988. Op erve Joostink. 80 pag. A5 formaat. Uitg. 1989. Schrijver G.H. Heerdink. Afstammelingen en erven worden grotendeels beschreven in verhalende vorm. De beschreven families woonden hoofdzakelijk in de omgeving van Almelo, Geesteren, Albergen, Tubbergen en Wierden. Heijmerink "Afstammelingen Berend Heijmerink - Beckum -1548-1994" 648 pag. A4 formaat. Gebonden. Uitg. 2e druk 1994. Schrijvers F.J.Heijmerink en H.S.M. Heijmerink - Broekman. Een zeer uitvoerig boek waarin duidelijk veel energie gestopt is. De oudste gegevens stammen uit 1548 en betreffen de familie Heijmerink in Beckum. Niet alleen alle afstammelingen worden genoemd, maar ook zeer uitvoerig de vele aangetrouwde families, aangevuld met een aantal foto's. Zoekt u zelf gegevens van personen uit Beckum, Hengelo, Delden, Haaksbergen of uit plaatsen in de naaste omgeving, dan is dit een boek dat u beslist moet gaan raadplegen. Voor genealogen een prachtig boek met achterin een uitvoerig register van ruim 4600 verschillende familienamen. Gerrit Wes
RICHT UW BLIK OMHOOG Oplossing van blz. 2712. Deze fraaie dakkapel bevindt zich op het huis Jhr. von Heijdenstraat 2-4. Deze dakkapel werd tot vorig jaar aan het oog onttrokken door een grote beuk die vanwege zijn ouderdom in 2005 werd gekapt. Het huis wordt wel eens "De Dom van Munster" genoemd naar het vorige huis dat op deze plaats stond en bij de grote brand in (Foto: J. G. Hofste op Bruinink) 1851 in vlammen opging. De naam "Dom van Munster" stamt hoogstwaarschijnlijk van "Domus Monasterij", het klooster van de monniken, die Haaksbergen omstreeks het jaar 1000 gekerstend hebben. Door vererving werd de N.H. Gemeente eigenaar.
i
J.G. Hofste op Bruinink
Kir
2716 DE STICHTING VAN DE OPENBARE U.L.O. IN HAAKSBERGEN VERDIENT GEEN SCHOONHEIDSPRIJS SCHOOLSTRIJD, OOK IN HAAKSBERGEN Wat vooraf ging Vóór 1920 was het instandhouden van een katholieke, protestans-christelijke of neutraal-bijzondere school voor het bestuur van de school een kostbare aangelegenheid. De voorstanders van het bijzonder onderwijs hadden al jaren lang gestreden voor financiële gelijkstelling van het openbaar en het bijzonder onderwijs. Ze hadden al wel het een en ander bereikt: Sinds 1905 werden de minimum-onderwijssalarissen ook voor het bijzonder onderwijs uit de staatskas betaald en in 1912 werd de bijdrage in de kosten van schoollokalen aanmerkelijk verhoogd, maar er moest toch nog heel veel uit "eigen zak" bijgelegd worden. Er was dus nog lang geen sprake van een gelijke bekostiging. Desondanks waren er in 1920 toch nog 1340 prot.chr. en 1280 r.k.-scholen, samen goed voor 462.000 leerlingen. Er waren 3543 openbare en neutraal-bijzondere scholen met 570.000 leerlingen. In Haaksbergen stichtten enkele mensen onder aanvoering van DJ. ten Hoopen al in 1861een bijzondere lagere school, omdat men het jammer vond, dat het net benoemde hoofd van de openbare lagere school aan de Markt, de heer AJ. Schilderman, geen les kon geven in vreemde talen. Op 10 augustus 1861 deelde men de Gemeente mee, dat de heer H.J. Hesselberg uit Den Burg op Texel bereid was in Haaksbergen een bijzondere school annex kostschool te openen. Op de nieuwe school konden de vreemde talen wel onderwezen worden. De school was geen lang leven beschoren, want het hoofd, Arend Eijken, deelde in 1868 mee zijn school te zullen verplaatsen naar Eist in de Betuwe. Na de sluiting zorgde de Gemeente voor een oplossing van het vreemde-talen-probleem door de hulponderwijzer J.R. Smeets aan te stellen, nadat zijn twee voorgangers het beiden na zeer korte tijd voor gezien hielden. Hij werd in de gelegenheid gesteld om op maandag tot en met vrijdag van 5 tot 7 in één van de lokalen van de school vreemde talen te onderwijzen. Er waren in Haaksbergen toen dus alleen maar openbare lagere scholen. In 1920 kwam de grote ommekeer. Het begon eigenlijk met de nieuwe grondwet, die in 1917 tot stand kwam, toen buiten onze landsgrenzen de eerste wereldoorlog woedde. In het onderwijsartikel, art. 192, stond: "Het bijzonder algemeen vormend lager onderwijs, dat aan de bij de wet te stellen voorwaarden voldoet, wordt naar denzelfden maatstaf als het openbaar onderwijs uit de openbare kas bekostigd". Het zal duidelijk zijn, dat de voorstanders van het bijzonder onderwijs opgetogen waren.
2717
Het wachten was nu nog op de onderwijswet, waarin dit grondwetsartikel zou worden uitgewerkt. Die wet, de "Lager-onderwijs wet 1920", werd op l januari 1921 van kracht. Actie! Het is begrijpelijk, dat het jaar 1921 bol staat van verzoeken tot stichting van een bijzondere school, zowel van R.K, P.C. als neutraal bijzondere signatuur. Ook in Haaksbergen steekt men onmiddellijk de handen uit de mouwen. Al op 21 nov. 1920 (Buurse) en op 22 jan. 1921 (Haaksbergen) worden de eerste verzoeken bij het college van B&W ingediend. Die laten er geen gras over groeien, want reeds in de gemeenteraadsvergadering van 28 jan. staan die verzoeken tot stichting van twee Katholieke lagere scholen op de agenda: één van het Katholiek Kerkbestuur te Buurse ( 80 leerlingen, 4 lokalen, f 45000,- ) en één van het Katholiek Kerkbestuur van Haaksbergen ( 270 tot 314 leerlingen, hoogstens 48 per klas, ca. f 130.000,- ). De laatste moet een school worden voor Gewoon Lager Onderwijs (GLO) met de klassen l t/m 6 en voor Uitgebreid Lager Onderwijs (ULO) in de klassen 7 , 8 en 9. Er wordt dus nog niet gedacht aan een zelfstandige school voor U.L.O. Voor alle duidelijkheid: Tot 1920 was het ulo altijd het verlengde deel van een lagere school (klas 7, 8 en 9). Het heette niet voor niets uitgebreid lager onderwijs. Met de komst van het MULO (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs) kwam er nog klas 10 bij. Eigenlijk was de ULO een school voor de betere stand, want lang niet alle ouders konden de extra schoolbijdrage, die meestal gevraagd werd, betalen. In 1916 werd door een wijziging van de toenmalige Lager-onderwijswet voor het eerst onderscheid gemaakt tussen gewoon lager, uitgebreid lager en meer uitgebreid lager onderwijs. Aan de constructie van de gecombineerde lagere/uloschool kwam met de nieuwe wet van 1920 een eind. Daardoor veranderde de ULO van een school voor de betere stand in een school voor iedereen. Een school voor gewoon lager onderwijs en een ulo-school waren nu twee zelfstandige scholen. Wel mochten de twee scholen hetzelfde schoolhoofd hebben. De term MULO werd in 1920 wettelijk afgeschaft. Vanaf dat jaar waren er dus alleen maar ULO-scholen. Wie na 1920 een MULO-diploma heeft behaald, heeft dus strikt genomen nooit op een MULO gezeten. Na de afschaffing van het MULO bleven de zgn. MULO-Verenigingen van docenten wel bestaan. De minister sloot per l januari 1922 een overeenkomst met "DE . VERENIGING . VOOR . M.U.L.O." en "DE . VERENIGING . VOOR . CHRISTELIJK . M.U.L.O.", waarbij afgesproken werd, dat deze verenigingen zouden zorgdragen voor de organisatie van de ULO-examens. Zij lieten dus ook de diploma's drukken en zetten daar gewoon M.U.L.O.-Diploma boven!
2718
.ULO. DIPLOMA DIPLOMA VAN HET EXAMEN-M.U.L.O., INGESTELD W BESLUIT VAN 13 OCTOBES 1906, AFGENOMEN VOLGENS DE OVEREENKOMST VAN 1 JANUARI 1922 DOOR „DE • VERENIGING - VOOR - M.U.LO," EN „DE - VgBENIGING - VOOR CHRISTELIJK - M.ULO." IN TEGENWOORDIGHEID VAN SyKSOKCOMMIlTFBÏDEN, , UITGEREIKT AAN : __
GE8OREN Jfc NA AFGELEGD EXAMEN, GEHOUDEN OP
i <*JLlJ.uli.
BE CANOIDAAT WERD NIET GEËXAMINEERD IN
DE VOORZITTER DER VEMN!GINa,»os«-M.U.LO.
DE V O O R Z I T T E R DE* VERENIGING «o» CHR. KU.L.O.
NAMENS DE EXAMENCOMMISSIE ÏE DS VOORZITTER s
M.U.L.O. DIPLOMA met de vermelding van het contract met de beide MuloVerenigingen, ter beschikking gesteld door de geslaagde. Terug naar Haaksbergen. Het verzoek van het Katholiek Kerkbestuur tot het stichten van een 6-klassige school met daaraan gekoppeld een ulo met de klassen 7, 8 en 9 kon dus wettelijk gezien helemaal niet, maar dat had niemand in de gaten. Door hun enthousiasme en voortvarendheid had het kerkbestuur waarschijnlijk niet de tijd genomen, om de nieuwe wet grondig te bestuderen. Het is aannemelijk, dat er door die nalatigheid toen geen Katholieke ULO tot stand is gekomen. Haaksbergen was in die tijd overigens niet helemaal verstoken van vervolgonderwijs. Er was een landbouwwintercursus, een cursus Duits en een veel beter bezochte cursus Frans. Verder kende ons dorp reeds een "Teekenschool", de voorloper van de Ambachtsschool. Veel leerlingen hadden er na de lagere school geen zin meer in om weer dagelijks naar school te gaan en anderen waren daartoe niet in de gelegenheid, omdat ze op die jonge leeftijd al mee moesten helpen de kost te verdienen. Maar voor het volgen van een part-time cursus was zeker wel belangstelling.
2719 Schoolstrijd De behandeling van de verzoeken tot stichting van twee katholieke lagere scholen brengt in de raadsvergadering van 28 jan. 1921 heftige commotie teweeg. Volgens raadslid Roerink zit de bevolking van Buurse helemaal niet te wachten op een bijzondere school. De waarborgsom van 15 % van de stichtingskosten die het schoolbestuur aan de gemeente moet afdragen, kunnen ze niet eens bij elkaar krijgen! Raadslid J.G.H. Jordaan vindt rooms-katholiek onderwijs volstrekt overbodig. Het geeft maar verdeeldheid onder de bevolking en bovendien zijn het gemeentebestuur en de meeste onderwijzers en zelfs alle schoolhoofden al katholiek! Wat wil je nog meer? En we hebben toch goede lagere scholen! Burgemeester Von Heijden: "Dat heb ik wel eens anders gehoord!" (Hij doelt waarschijnlijk op de lagere school in het dorp. Daar nemen ze het niet zo nauw met de schooltijden: Te laat beginnen en te vroeg stoppen. De Gemeente heeft het schoolhoofd al eens op de vingers getikt, maar dat haalde niets uit. Ook het dringende advies van de Inspecteur, om zich aan de juiste schooltijden te houden, wordt naar de prullenbak verwezen. Daarop besluit het Gemeentebestuur het gehele personeel een officiële waarschuwing te geven.) Raadslid HJ. Weussink merkt terecht op, dat je aan een openbare school nooit katholiek onderwijs kunt geven. De tegenstanders van het bijzonder onderwijs haasten zich te zeggen, dat ze andersdenkenden niets in de weg willen leggen. Jordaan gooit het dan ook over de financiële boeg. Hij rekent B&W en de Raad voor, dat de gemeente failliet zal gaan, als aan de verzoeken medewerking zal worden verleend. Bovendien heeft hij van enkele banken vernomen, dat men zulke grote sommen gelds niet aan de gemeente zal willen lenen. Nu is de economische situatie ook niet gunstig. Er heerst malaise en de gemeente zal inderdaad veel geld moeten lenen: zeker f 100.000,- tegen ca. 7%. Jordaan dient een motie in, waarin hij er op aandringt de kerkbesturen te vragen de verzoeken in het belang van de gemeente in te trekken. De Burgemeester denkt, dat de kerkbesturen na zoveel strijd voor gelijke bekostiging nooit of te nimmer afstand zullen doen van hun verworven rechten. Jordaan heeft al gedreigd met de opmerking: "Worden de verzoeken echt ingewilligd, dan komt er binnen een week ook van andere zijde een verzoek voor het bouwen van een school voor lager, uitgebreid lager en vervolg onderwijs, aansluitend aan de derde klas eener Hogere Burger School. De kosten zullen daardoor stijgen tot f 400.000,— !". Jordaan zal wel gedacht hebben: zij een school, wij een school. Hij heeft een neutrale lagere school in gedachten aangevuld met 3 leerjaren "mulo", samen onder één schoolhoofd. Hij zegt: "Mijnheer de Voorzitter. Ik heb altijd veel gevoeld voor uitgebreid lager
2720 Jhr. H.J.W.J. von Heijden. Jonkheer Hubertus Josef Wilhelmus Joan (Hubèrt) von Heijden, geb. te Vorden 25-07-1889, werd bij K.B. van 25 november 1919 tot burgemeester van Haaksbergen benoemd, als opvolger van de in Boxtel benoemde burgemeester F.W. van Beek. In 1920 trouwde hij metJacoba Antonia Eugenia (Coba) Baronesse van Hövell tot Westerflier en Wezenveld. Het echtpaar ging wonen in de villa Wisselink aan het eind van de Oostenstraat, waar nu het voormalige postkantoor staat. Dit pand was door de gemeente aangekocht als gemeentehuis annex burgemeesterswoning. Burgemeester Von Heijden was de eerste burgemeester die niet ook gemeentesecretaris was. Hij was een diplomatiek eerste burger, die mede door de economische omstandigheden nauwelijks een actief en daadkrachtig beleid kon voeren. Onder zijn beleid kwam wel, na jarenlang overleg, het in 1939-1940 gebouwde nieuwe gemeentehuis aan de Markt tot stand. Op 15 november 1941 werd hij door de Duitse bezetter uit zijn ambt ontslagen. De familie Von Heijden verhuisde naar Klaashuisstraat 18, waar de burgemeester bij het bombardement van Haaksbergen op 24 maart 1945 om het leven kwam. Naar hem werd de historische Oostenstraat omgedoopt tot Jhr. Von H eij denstraat. J.G.H. Jordaan. (1888-1951) Gerhard Jordaan werd in 1917 als firmant in de familiezaak D. Jordaan en Zonen 's Textielfabrieken opgenomen. In 1925 volgde hij als oudste firmant zijn vader na diens overlijden op. De firma werd onder zijn leiding in 1926 omgezet in een N. V. Hij vormde met zijn broers J. G. (Jan) en H. W. (Henny) Jordaan de directie. Door zijn grote inzet werd de zaak Jordaan tot grote bloei gebracht. Gerhard Jordaan trouwde in 1912 met Geertruid Bernhardina (Dien) Stroink. Het echtpaar kreeg 5 kinderen. De familie woonde eerst in "Het Witte Paard" en later op "De Bleeck". Van 1918 tot 1924 was hij lid van de Gemeenteraad. Samen met de vertegenwoordiger van de S.D.A.P. voerde hij een felle oppositie tegen de raadsmeerderheid van de R. K. Staatspartij. Hij was een fel verdediger van het Openbaar Onderwijs. In 1924 werd hij tot President Kerkvoogd in de Hervormde Gemeente in Haaksbergen benoemd, een functie die hij tot zijn dood in 1951 vervulde. Ook was hij commissaris bij diverse ondernemingen. Hij besteedde veel tijd aan de bestudering van de plaatselijke historie, stelde in 1915 het Familieboek Jordaan samen, schreef de eerste geschiedenis van Haaksbergen onder de titel "Oud Haaksbergen" en publiceerde in 1933 "Het Huis en de Heerlijkheid Blankenborg". Hij was bestuurslid van de Oudheidkamer Twente.
2721
onderwijs, maar ik heb geen voorstel gedaan, omdat het voor de gemeente te duur zou worden. Ik had gedacht, dat de Kerkbesturen ook wel wat voor de gemeente zouden voelen en daarom hunne plannen niet zouden doordrijven". Maar de motie Jordaan wordt verworpen. Jordaan is zeer teleurgesteld en zegt:" Ik heb altijd veel voor Haaksbergen gevoeld, maar nu voel ik er niets meer voor, nu er geen goede wil blijkt te bestaan om de gemeente op de been te houden". Hij probeert het nog een keer en stelt voor de medewerking te verlenen, als "de middelen tot dekking aanwezig zijn". Dus geen geld, geen school. Zijn voorstel wordt AANGENOMEN met 3 stemmen voor: Roerink, J.H. Temmink en hijzelf. De 5 andere raadsleden, die voorstander zijn van bijzonder onderwijs, stemmen allen BLANCO! Zij weten, dat de motie niet uitvoerbaar is en mogelijk zelfs in strijd met de wetgeving. Een lachertje dus en een enorme afgang voor Jordaan c.s. ( Zelfs de "Katholieke Schoolbode" laat via de Twentsche Courant van 14 januari 1921 weten, dat dit niet kan: "t Zal niet gaan, Haaksbergsche gemeenteraad!".) Natuurlijk is Jordaan bijzonder ontdaan: een afgewezen verzoek, een weggestemde motie, een lelijke sneer van de Burgemeester over de kwaliteit van het openbaar onderwijs en een aangenomen motie zonder inhoud. Maar Jordaan, gesteund als hij zich voelt door Roerink en Temmink, laat het er uiteraard niet bij zitten! Wat gaat Jordaan nu doen? De dreigende opmerking van Jordaan scholen te zullen stichten voor neutraal bijzonder onderwijs als de plannen tot stichting van de r.k.-scholen worden doorgezet, is geen loze kreet, maar weloverwogen gedaan. Hij heeft van ouders van niet-katholieke leerlingen gehoord, dat ze de katholieke "overheersing" meer dan zat zijn. Men wil het heft zelf wel eens in handen nemen, zelf het onderwijs bepalen, zelf onderwijzers kiezen enz. Daar komt nog bij, dat er geen katholieke schoolhoofden van de openbare scholen zullen worden overgeplaatst naar de nieuwe r.k.-scholen. De openbare school in het dorp blijft dus met het katholieke hoofd zitten, " dat ons inziens zoo'n slechte kracht was, dat zelfs de Roomsch Katholieken hem niet wilden overnemen" schrijft Jordaan later in een brief aan de Minister van Financiën. Bovendien willen Jordaan en de zijnen het onderwijs aan de nieuw te stichten neutrale school uitbreiden met enkele nieuwe vakken zoals boetseren, machineschrijven en stenografie. Veel ouders die voorstander zijn van een neutraal bijzondere school komen bij elkaar en besluiten de "Neutrale Schoolvereniging Haaksbergen" (NSH) op te richten. De oprichtingsvergadering wordt gehouden op 14 maart 1921 en bezocht door 26 personen, die allen lid worden. Er hebben zich nog 15 anderen
2722 als lid opgegeven. Een tiental leden is tevens lid van de Sociaal Democratische Arbeiders Party (de S.D.A.P.). Het zijn: Chr. Temmink, HJ. ten Hoopen, GJ. Zweers, J. Stokkink, Chr. Morsink, H. van Lochem, J.H. Leppink, G. Straatman, H. Slokkers en G. Molenveld. Zij komen op een ledenvergadering van de partij tot de conclusie, dat ze door de NSH verkeerd zijn voorgelicht over het toekomstig lot van de openbare lagere school. Ze verkeren waarschijnlijk in de veronderstelling, dat bij de stichting van de neutrale school de openbare school zal worden opgeheven. Zij zullen hun lidmaatschap onder druk van de partij spoedig weer opzeggen, omdat de S.D.A.P. geen voorstander is van welk bijzonder onderwijs dan ook. Het Afd. Bestuur van de S.D.A.P. verzoekt de NSH deze namen van hun lijst "weg te nemen". Het raadslid Temmink zal daar later in een raadsvergadering nog een opmerking over maken. Het Bestuur van de NSH bestaat uit de volgende personen: Mevr. Geselschap-De Vries, zonder beroep, J.W. Leppink, bedrijfsleider, S. de Jong, manufacturier, J.G.H. Jordaan, fabrikant, J.W. Greve, molenaar, B. Groot Obbink, landbouwer, M. van Tongeren, winkelier, J. Nijhuis , aannemer en H. Ordelman, boekhouder. Het is mogelijk, dat het Bestuur niet in deze omvang heeft gefunctioneerd De Statuten en het Huishoudelijk Reglement worden goedgekeurd. De Statuten moeten ook Koninklijk worden goedgekeurd. De aanvraag daartoe gaat op 17 maart de deur uit en het kan nog wel even duren voordat de goedkeuring afkomt. Daarom wendt de NSH zich tot het Bestuur van de Hervormde Gemeente Haaksbergen met het verzoek om de aanvraag tot stichting van een neutraal bijzondere school bij de Gemeenteraad in te dienen en dan in een later stadium de school over te dragen aan de Schoolvereniging. Het kerkbestuur heeft rechtspersoonlijkheid en is dus bij machte de aanvraag te doen. Het voordeel van deze snelle aanpak is bovendien, dat alle aanvragen tot het stichten van nieuwe scholen tegelijkertijd in de Raad behandeld kunnen worden.
2723
iljjeCwitw, <ü-
UITTREKSEL.
Beschikkende op de verzoekschriften, ter bekorning van erkenning van de daarin genoemde, voor minder dan dertig jaren aangegane, vereenigingen door goedkeuring van hare daarbij overgelegde statuten; Oelet op de voorschriften der wet van 22 April 1 855 (Staatsblad N°, 32) in het algemeen en op art. 6, tweede lid, dier wet in het bijzonder; Op de voordracht van Onzen Minister van Justitie van den Ie Afdeeling B, N". HEBBEN GOEDGEVONDEN EN VERSTAAN: de overgelegde statuten der navolgende vereenigingen goed te keuren en deze vereenigingen mitsdien te erkennen; te weten:
ie. enz. 2e. de vereeaigliig; «neutrale Soaoolvereeniglng Haaksbergen" , gevestigd te HAAKSBERGEN i
3e. enz.
Onze Minister van Justitie is belast met de uitvoering van dit besluit, enz.
• , den &
192/.
(get.) WILHELMINA.
De Minister van Justitie, Overeenkomstig het oorspronkelijke, De Secretaris-Generaal bij het Departement van Justitie, Voor eensluidend uittreksel, De Secretaris-Generaal voornoemd,
2724 De Raadsvergadering van 18 februari 1921 Er zijn twee verzoeken tot het stichten van een school voor neutraal bijzonder onderwijs bij het College van B&W ingekomen: één dus van het Ned. Herv. Kerkbestuur voor een school in de kom van Haaksbergen en één van het Kerkbestuur van de Ned. Herv. Gemeente in Buurse. Als de verzoeken aan de orde komen, veegt Burgemeester Von Heijden als voorzitter er meteen de vloer mee aan. De stukken zijn z.i. niet compleet. Waar is het bewijs van Koninklijke goedkeuring van de statuten van de Kerk; waar is de lijst van toekomstige leerlingen? De voorzitter stelt de Raad voor de stukken terug te geven en het punt op een volgende raadsvergadering opnieuw op de agenda te zetten. Jordaan is woedend. Hij merkt op, dat deze aanvullende stukken ook niet aanwezig waren bij de aanvragen van de Katholieken. Daar is toen met geen woord over gerept. De Burgemeester beweert, dat B&W toen nog niet wisten dat dat moest. Dat wil er bij Jordaan niet in en hij zegt: "Mijnheer de Voorzitter, ik vind uw optreden partijdig!!" Dat is in een raadsvergadering zeer krasse taal, want de voorzitter wordt immers geacht boven de partijen te staan. Niemand van de raadsleden vraagt Jordaan deze schampere opmerking hard te maken, maar dat had Jordaan wel gekund. Hij wist, dat de aanvragen juist waren, omdat, zo schrijft hij.... "le een erkende autoriteit, Mr. Bartels, mij dit had verzekerd, 2e men mij dit persoonlijk verzekerd had in den Haag van wege het Ministerie van Onderwijs, 3° dito vanwege het Ministerie van Justitie, 4e men mij dit van een zeer gezaghebbende bron verzekerd heeft van het Rijksschooltoezicht." Inderdaad hadden twee Schoolopzieners die Rechten hadden gestudeerd in een vergadering van het Rijksschooltoezicht in Deventer verklaard, dat op grond van het Burgl. Wetboek en de Wet op de Kerken een Kerkbestuur of Kerkvoogdij geen rechtspersoonlijkheid hoeft aan te vragen, omdat ze als zodanig reeds rechtspersoonlijkheid bezitten. Een Koninklijke goedkeuring van de statuten van de kerk is absoluut niet nodig! De Burgemeester zit er dus naast. Bovendien was Jordaan vanuit Den Haag vanwege het Ministerie van Onderwijs gemachtigd te zeggen, dat de aanvragen van de Katholieken niet juist waren en niet door de Raad aangenomen hadden mogen worden. Hij wil daar geen gebruik van maken, omdat hij de zaken niet op scherp wil zetten. Hij wil niet de naam hebben de aanvragen van r.k.-zijde tegen te werken. Nadat de voorzitter nog wat zout in de wonde strooit met de opmerking: "Wat de financiële opzet betreft, de voorlopige raming van de kosten der dorpsschool lijkt m.i. nergens naar!" brengt hij zijn voorstel om de stukken weer in handen van de indieners te stellen in stemming. Het voorstel wordt aangenomen met 8 tegen 2 stemmen. Tegen stemmen de heren Roerink en Jordaan.
2725 Het volgende bedrijf Het Herv. Kerkbestuur krijgt dus alsnog de gelegenheid de verzoeken aan te vullen overeenkomstig art. l van het Koninklijk Besluit d.d. 31 dec. 1920 St. 953. De koninklijke goedkeuring van de Statuten van de N.S.H, wordt veleend op 9 april 1921 en verschijnt onder nummer 1368 in de Nederlandsche Staatscourant van Vrijdag 20 en Zaterdag 21 Mei, no. 96. Maar vooruitlopend daarop en om geen tijd te verliezen besluit het Herv. Kerkbestuur opnieuw een aanvraag te doen. Er is een lijst met meer dan 50 toekomstige leerlingen, de geraamde kosten bedragen f 156.000,- en mogelijke bouwplaatsen zijn o.a. Sectie I No. 2281, 2282, 3830 en 1146. Per klas zal men hoogstens 48 leerlingen toelaten! De waarborgsom die de NSH aan de Gemeente moet betalen, bedraagt ongeveer f 20.000,-. Dat bedrag wordt bij elkaar gespijkerd door 200 aandelen van f 100,- uit te geven. De firma D. Jordaan en Zonen neemt de helft voor zijn rekening. In totaal worden 211 aandelen aan de man gebracht. De Gemeente moet deze waarborgsom op termijn terugbetalen + een rentevergoeding van iets meer dan 6%. Verder mag de NSH jaarlijks rekenen op ong. f 650,- aan particuliere bijdragen, waarvan D. Jordaan en Zonen tekent voor f 500,-
De Raadsvergadering van 11 maart 1921 Op 11 maart 1921 komt de Raad weer bijeen. De verzoeken van de Herv. Kerkbesturen staan op de agenda. Ze behoren tot de ingekomen stukken die doorgaans als eerste worden behandeld. Maar dit keer niet. Jordaan vraagt eerst zoals gebruikelijk de ingekomen stukken te behandelen, want hij wil alsnog aantonen, dat de aanvragen in de vorige raadsvergadering wel juist waren. Hij krijgt steun van Roerink en Temmink, maar de voorzitter wil er niets van weten, ook al zegt Jordaan, dat het niet om een geloofskwestie gaat. Het voorstel van Jordaan wordt met 5 tegen 2 stemmen en twee blanco stemmen verworpen. Er volgt opnieuw een uiterst onaangename discussie en het raadslid J.H. Temmink reageert als volgt: "Mijnheer de Voorzitter. Ik betreur het dat de toestand door den schoolstrijd zoo ellendig wordt. Hier in den Raad begint de vliegenvangerij reeds en dat zal later worden voortgezet buiten den Raad en de kinderen zullen er de dupe van worden. Ik betreur het ook voor de Gemeentefinanciën. Ik betreur het, dat niet alleen van katholieke zijde, maar ook van andere zijde de zaak zo wordt opgeblazen en verdeeldheid wordt gekweekt. We krijgen nu een bijzondere katholieke
2726
Ctedergeteaken&m verklaren hierdoor, dat zy genegen «sn otuteratwusa» «sm»Je*l(»a te ta liet waarbopgfonds ?ooj^ op te riohien,b neutrale schooi, gelegen ïn ei« kun -wmi Ju soiieol; «fl, worden iïtw,ti>e».l lagai' en «itgstpeiö. Ii^«* en .
Se
j. „-,, tof
mya l»
/oo.
J|
fo
£ f. •r-
l
ir
^ '&•
& Z
vaw aandeelhouders van de Neutrale Schoolvereniging
2727
NAMEN' DER OUDERS, VOOGDEN OF VERZORGERS.
!
AANTAL
{
KINDEBEN OF
l
PUPILLEN, DAT t)E
j
S1SÜWE SCHOOL ZAL BEZOEKEN.
/Mt^/it***--
sfaafj^t? *
>! O^A^^^f. .-.'
Lijst van aangemelde leerlingen voor de Neutrale School.
2728 school en een bijzondere neutrale school, maar bovendien een openbare school. De Sociaal Democratische Partij heeft omtrent deze zaak vergaderd en zij heeft besloten trouw te blijven aan het openbaar onderwijs, tenzij dit onderwijs mocht worden verknoeid. Wanneer dit blijkt zal zij andere maatregelen nemen. Door de scholenbouw zal de belasting weer behoorlijk stijgen, maar ik wil de Heeren wel waarschuwen, dat dit niet van de arbeiders gehaald zal kunnen worden, daar bestaat reeds een belangrijk tekort en die zullen dus niets meer kunnen betalen." (Haaksbergen telde in die dagen 400 tot 500 werklozen!!) Zo'n verhaal wordt natuurlijk voor kennisgeving aangenomen, maar zijn opmerking over het aantal van drie scholen blijft ongemerkt bij deze en gene hangen. In deze Raadsvergadering wordt besloten: Medewerking te verlenen tot het stichten van een r.k. bijzondere school voor (uitgebreid) lager onderwijs in de kom van het dorp voor 310 leerlingen. Idem tot het stichten van een bijzonder neutrale school voor uitgebreid lager onderwijs voor 115 leerlingen eveneens in de kom van het dorp. Bovendien besluit de Raad B&W uit te nodigen tegelijkertijd voorstellen in te dienen voor de stichting van een nieuwe openbare school voor uitgebreid lager onderwijs ook in de kom van Haaksbergen. Men blijft in brieven en (raads)verslagen de termen "lager onderwijs" en "uitgebreid lager onderwijs" door elkaar halen. Dat werkt onduidelijkheid in de hand en het versterkt de gedachte, dat men nog steeds niet beseft, dat een gecombineerde school voor l.o. en u.l.o. sinds de nieuwe wet niet meer mogelijk is. Die onduidelijkheid wordt bovendien nog eens bevorderd, door de Inspecteur, want als Jordaan hem vraagt hoe te handelen bij de oprichting van een bijzondere school voor ULO, antwoordt hij o.a., dat het ULO-onderwijs moet aansluiten op de zesde klasse der lagere school en zo was het immers altijd al. Hij had beter kunnen zeggen, dat de eerste klas van de zelfstandige ULO moet aansluiten op het gewoon lager onderwijs. Wellicht waren er dan ogen opengegaan. De officiële brief waarin B&W de medewerking toezeggen, is gedateerd 17 maart 1921 en op 21 april schrijft de Kerkenraad der Ned. Herv. Gemeente, dat zij de bijzonder neutrale school overdraagt aan de Neutrale Schoolvereniging Haaksbergen. De rol van de kerk is dan uitgespeeld. Ook het r.k.-kerkbestuur krijgt bericht van medewerking, maar dit bestuur laat de gemeente nog wel even fijntjes weten, dat het niet de bedoeling is, dat de kerk een school laat bouwen, maar verwacht en er nota bene op rekent, dat de gemeente de school aan de Zeedijk, die op l januari 1920 in gebruik is genomen als dependance van de openbare lagere school aan de Markt, zal overdragen aan het r.k.-Kerkbestuur. Misverstanden kun je maar beter voorkomen. De Gemeente moet zich later nog in allerlei bochten wringen om aan de Schoolinspectie en aan Gedeputeerde Staten duidelijk te maken, dat het schoolgebouw niet onttrokken is aan het openbaar onderwijs.
2729
•«11
"
De R.K.lagere school aan de Zeedijk (nu busstation). De Schoolstraat herinnert nog aan deze op l april 1923 geopende school.
Aan de slag Het bestuur van de Neutrale Schoolvereniging Haaksbergen (N.S.H.) laat de gemeente weten, dat "het oude fabrieksterrein op den hoek" (van de Enschedesestraat) een geschikte locatie is voor de nieuwe neutrale school. Men kan natuurlijk niet wachten met de start van de nieuwe school tot dit gebouw klaar is. Men heeft haast en vraagt de gemeente op 29 april met de eerste klas van de ULO te mogen beginnen in het lokaal van de zgn. 7e klasse van de school aan de Markt, "opdat zij reeds dit jaar beginnen kan met het u. 1. onderwijs der door haar op te richten nieuwe school", ondertekend door J.G.H. Jordaan. Dat lokaal staat leeg en zo kan men "na de groote vacantie" met het onderwijs beginnen. De gemeente wil niet meewerken, omdat men het lokaal waarschijnlijk zelf nodig heeft. Na tussenkomst van de Inspecteur van het onderwijs wordt de gevraagde medewerking alsnog verleend. Het is nu zaak zo spoedig mogelijk een hoofd der school te vinden. Onder de 7 sollicitanten bevindt zich Jan Teunis van de Geer, oud 36 jaar, hoofd ener school voor U.L.O. te Ridderkerk. Hij is in het bezit van de akten "Wiskunde, Engelsch, Fransch, Duitsch en Vrije Ordeoefeningen/Gymnastiek". Met hem wil de Neutrale Schoolvereniging in zee. Hij kan rekenen op een woning in
2730
De openbare lagere school aan de Markt. Daar kregen de eerste ULO-leerlingen ook les. Haaksbergen.
En dan. De nieuwe onderwijswet van 1920 heeft landelijk gezien heel wat veranderingen in het scholenbestand tot gevolg gehad. De Minister wil een overzicht en de Inspecteur van het Lager Onderwijs in de Inspectie Deventer wil van de gemeente weten hoe hier de situatie is. Op 4 november 1921 stuurt men het volgende overzicht: Openbare scholen met gewoon leerplan te Haaksbergen: Dorp 414 leerlingen Veldmaat 139 „ Boekelo 103 „ Brammelo 94 ,, Honesch 104 „ Buurse 140 „ Verder zijn in voorbereiding een r.k. bijzondere school voor 314 leerlingen, een r.k. bijzondere school in Buurse voor 80 leerlingen, een neutraal bijzondere school voor 115 leerlingen en een neutraal bijzondere school voor 65 leerlingen in Buurse. Als reden voor de stichting van de neutrale scholen noemt de gemeente in haar brief: "....de vrees (van de N.S.H) dat het openbaar onderwijs niet voldoende door het gemeentebestuur zal worden behartigd". Dat is natuurlijk een onjuiste voorstelling van zaken. Men wil alleen onder die katholieke mantel uit.
2731
In Buurse hebben alle ouders van de leerlingen, die niet naar de nieuwe r.k. lagere school gaan , besloten hun kinderen op de nieuwe neutrale school te plaatsen. Dat betekent, dat de bestaande openbare lagere school moet worden opgeheven. Buurse gaat dus verder met twee bijzondere lagere scholen. Maar in Haaksbergen-kom ligt dat anders. Had het raadslid Temmink in de raadsvergadering van De Heer J. T. van de Geer, 11 maart niet gezegd, dat binnen de Sociaal eerste hoofd van de openDemocratische Arbeiders Partij de ouders het bare VLO van 16-5-1922 openbaar onderwijs trouw zouden blijven? Dat tot 1-8-1924. betekent, dat met de komst van een bijzonder neutrale lagere school de openbare school niet kan worden opgeheven. Bovendien zullen veel katholieke leerlingen de openbare scholen gaan verlaten en zal er personeel ontslagen moeten worden. Als de Inspecteur het Haaksbergse scholenoverzicht in handen krijgt, zal zijn eerste gedachte geweest zijn: Drie lagere scholen in de kom van het dorp!! Wat een vreselijke versnippering. Dat kan nooit in het belang zijn van de Haaksbergse schooljeugd. Waarschijnlijk is hij niet de enige bij wie er iets begint te dagen. Er wordt ongetwijfeld al of niet in achterkamertjes ruggespraak gehouden, hetgeen er toe leidt, dat de Gemeente in contact gaat treden met de Neutrale Schoolvereniging Haaksbergen. Het compromis Het bestuur van de NSH begrijpt heel goed, dat een en ander bij ongewijzigd beleid een uiterst kostbare aangelegenheid zal worden voor de Gemeente Haaksbergen en dat een al te grote versnippering tot ongewenste situaties zal kunnen leiden. Belangrijker is het feit, dat het bestuur en de leden vanuit hun achtergrond in wezen eigenlijk altijd voorstander zijn geweest van openbaar onderwijs!! Maar dan niet met het Haaksbergse katholieke sausje. Er wordt heel wat afgepraat tussen het Bestuur, de Inspecteur / Schoolopziener en B & W. Het resultaat: De Neutrale Schoolvereniging Haaksbergen ZIET AF VAN HET STICHTEN VAN DE BIJZONDER NEUTRALE SCHOOL VOOR G.L.O. en U.L.O. zgn. in het financiële belang van de Gemeente. De Gemeente zal die taak overnemen en overgaan tot het stichten van een OPENBARE SCHOOL VOOR U.L.O. Natuurlijk geeft de NSH de zaak niet zo maar uit handen. Het Bestuur stelt wel
2732 enkele voorwaarden: 1. De door de NSH reeds benoemde Heer van de Geer moet hoofd worden van de openbare ULO. De gemeente moet hem voor 19 november 1921 benoemen, want tot zo lang zal Van de Geer zijn sollicitatie handhaven. 2. Het schoolgebouw zal gebouwd moeten worden volgens het ontwerp van de architect ir. De Wijs, waarmee de NSH al zaken heeft gedaan. 3. De ULO-school moet in januari of februari 1922 van start gaan. 4. Er moet een woning voor Van de Geer beschikbaar worden gesteld. De NSH heeft beloofd een huis voor hem te bouwen. 5. De NSH wil in de toekomst betrokken blijven bij de benoeming van personeel. 6. De NSH wil zo goed mogelijk onderwijs. B&W aanvaarden alle voorwaarden en brengen zichzelf daarmee in een moeilijke positie. Er moet gesjoemeld worden. Er zijn 5 spelers in het veld: 1. De NSH. Die moet er op toezien, dat de Gemeente inderdaad aan alle voorwaarden zal gaan voldoen. Er is weinig vertrouwen. 2. Van de Geer. Jordaan brengt hem in een uiterst vertrouwelijk schrijven op de hoogte van de bizarre situatie waarin de Burgemeester zich heeft gemanoeuvreerd. Hij vraagt Van de Geer of hij bereid is in dienst van de Gemeente te treden en of hij dus opnieuw wil deelnemen aan een open sollicitatieprocedure. Bovendien zal de firma D. Jordaan en Zonen een woning beschikbaar stellen tot de nieuwe woning klaar is. Van de Geer stemt toe, al moet hij nog wel bij Jordaan informeren in welk blad de advertentie voor hoofd van de ULO nu eigenlijk staat. Niet dus in het advertentieblad waarin je die zou verwachten! 3. De Burgemeester. Hij zal zorgen, dat er een advertentie geplaatst wordt, waarin een hoofd voor de openbare ULO wordt gevraagd, die in het bezit is van de akten Frans, Duits, Engels en Wiskunde, precies de akten, die Van de Geer in zijn bezit heeft. Maar hij moet er wel voor zorgen, dat het lijkt alsof er bij de benoeming geen bevoorrechting heeft plaats gevonden, want dat zal hem later altijd onder de neus gewreven kunnen worden. Hij moet er ook voor zorgen, dat de beide Wethouders, W.B. Steffens en A.J. ten Broeke, achter hem staan. Op 15 november 1921 schrijft de Burgemeester aan Jordaan: "Het College van B&W kan zich zelf geen beperkingen opleggen wat het benoemen van onderwijzers betreft. ( ) Zouden B&W dus officieel inmenging van personen, niet in de wet genoemd, toestaan, dan zouden zij handelen in strijd met de voorschriften. Uw bestuur kan dus deze inmenging nooit officieel eischen. Iets anders is echter, dat er officieus veel gedaan kan worden. ( ) Wat de beide wethouders betreft, kan ik U wel mededelen, dat
2733 zij zich op dit zelfde standpunt zullen plaatsen, al was het maar alleen omdat zij zeer goed begrijpen, dat Uw bestuur altijd het recht behoudt, een bijz. neutr. school te stichten". 4. De Inspecteur. Hij schrijft ook aan Jordaan, dat er van het stellen van voorwaarden geen sprake kan zijn, omdat de wet duidelijk voorschrijft, wat er bij de benoeming van hoofd en personeel aan openbare scholen moet gebeuren. Maar, schrijft hij verder, " Aangezien de Inspecteur met B & W de voordracht opmaken, weet U uit onze mondelinge besprekingen wel, wat ik zal voorstellen en ook van de medewerking van B. en W. ben ik zeker. Ook in de benoeming van personeel zal ik gaarne met Uw Bestuur raadplegen en dan moeten wij den uitslag van de benoeming door den Raad met vertrouwen afwachten. U kan dat doen, omdat U de stichting van een eigen school steeds in de hand houdf'.De Inspecteur speelt het spelletje dus ook wel mee. 5. De Gemeenteraad. B&W doen een benoemingsvoorstel, maar het is de Raad die benoemt. De Raad laat zich wel zaken voorstellen, maar niet voorschrijven. De Raad heeft een eigen verantwoordelijkheid. Natuurlijk zijn de Raadsleden op de hoogte van het spel. B&W moet nu de Raad het gevoel geven, dat ze zogenaamd in vrijheid over de benoeming kunnen besluiten. Jordaan is op persoonlijke titel zeer teleurgesteld over de gang van zaken en met hem vele anderen. Een school voor bijzonder neutraal U.L.O. zit er niet in. Het zij zo. Het voorstel van de Gemeente tot het stichten van een openbare ULO gaat ter goedkeuring naar Gedeputeerde Staten. Het afkomen van die goedkeuring duurt Jordaan veel te lang en hij maant G.S. in een brief tot spoed: "....mag ik, als Raadslid, Uw Geacht College verzoeken, de zaak wat te bespoedigen, opdat het schoolbestuur der bijzondere school, die het compromis met B. en W. gesloten heeft, de leden kalm kan houden?". Ook de Gemeente is niet bepaald vlot van handelen. Op 10 februari 1922 schrijft het Bestuur van de NSH aan de Burgemeester:"....Het getraineer wordt nu toch werkelijk meer dan verschrikkelijk, daar de Inspecteur, de heer Myer tijdens het onderhoud te Deventer zeide, dat gemakkelijk in Februari de school beginnen kon. Tot op heden is echter zelfs het hoofd nog niet benoemd ". Maar in de Raadsvergadering van l maart 1922 staat de benoeming van een hoofd van de ULO op de agenda. Er is zelfs een heuse voordracht van drie sollicitanten. Natuurlijk staat Van de Geer op nr. l en hij wordt met algemene stemmen benoemd. De nrs 2 en 3, K.M. de Groot uit Zandvoort en J.H Methofer uit Heerenveen, weten niet, dat ze voor spek en bonen op de voordracht staan en een figurantenrol spelen! De bal is rond en het spel gespeeld.
2734 De rommelige eerste jaren Op 17 april 1922 komt Van de Geer op uitnodiging van de Gemeente naar Haaksbergen voor een gesprek. De kosten ten bedrage van f 20,10 kunnen gedeclareerd worden. Zijn salaris zal f 353,66 netto per maand bedragen. Hij is daarmee de best betaalde ambtenaar van de gemeente Haaksbergen. Vgl. Burgemeester f 240,- p/m, gemeentesecretaris f 254,16 p/m, gemeenteontvanger f 175,- p/m en de gemeentebode bijna f 20,- p/m. Van de Geer laat weten, dat hij half mei 1922 met zijn vrouw Jeanette Coops en hun zoontje Willem Hendrik (geb. 1921) naar Haaksbergen kan komen en in dienst kan treden. Er moet natuurlijk nog heel wat gebeuren voordat de school op l augustus de deuren kan openen. Van de Geer gaat reeds in Ridderkerk voortvarend aan de slag. Hij vraagt de Gemeente Haaksbergen schriftelijk hem de nodige gegevens toe te zenden. Boeken moeten worden besteld, een rooster gemaakt enz. De Gemeente laat aanvankelijk niets van zich horen, zodat een tweede verzoek noodzakelijk blijkt. Naast Van de Geer kunnen twee onderwijzers aangesteld worden. De heer Osheer solliciteert en wordt door de Raad met algemene stemmen benoemd. Daarna laat Osheer weten de benoeming niet te aanvaarden! Niet bepaald een leuke start. Er wordt een nieuwe oproep geplaatst en de Raad benoemt per l september 1922 de heer J. A. Hofkamp uit Barneveld tegen een jaarwedde van f 2670,-. In augustus 1922 gaat de Openbare ULO met 35 leerlingen van start De ouders betalen verplicht schoolgeld indien het jaarinkomen f 1000,- of meer bedraagt. Het schoolgeld is inkomensafhankelijk en progressief. Met een inkomen van f 1000 betaalt men f 2,61; wie f 5233 verdient, betaalt f 26 en de ouders met het hoogste inkomen (B.R. Ottink, f 8021 ) betalen f 55,25. De lessen worden gegeven in twee lokalen van de lagere school aan de Markt. Maar men komt ruimte te kort. De Gemeente kan niets meer doen. Wie is de reddende engel? Het bestuur van de St. Pancratiuskerk! Zij hebben nog een lokaaltje over in de R.K.-bewaarschool. Dat kan de Gemeente huren voor 5 gulden per maand. Door een gordijn op te hangen worden er van één lokaal twee gemaakt! In oktober wordt de heer H. Meijer benoemd. Vlak voordat hij benoemd zal worden, krijgen B & W het lumineuze idee om te kijken of ze misschien in plaats van een onderwijzer een onderwijzeres kunnen vinden met een paar akten. Die zou dan ook mooi de handwerklessen kunnen verzorgen. Dan hoeft men daarvoor geen vakonderwijzeres te benoemen en dat scheelt weer een slok op een borrel. Dat lukt niet en dus gaat de benoeming van Meijer toch door. De 27 jarige in Laren (Geld.) geboren en in Amsterdam wonende Harmen Meijer werkte voordien o.a. enkele jaren aan de lagere school in Beckum. Het Hoofd der School, de Heer E. van Manen, noemt Meijer: "....een bekwaam en ijverig onderwijzer, een aangenaam persoon in den omgang en een bijzonder liefhebber van studie". Hij is in het bezit van de akten "Fransch" en "Engelsch". De
2735 tijdelijk aangestelde Heer A.H. Jansen, die geen bijakten heeft, moet voor Meijer het veld ruimen. Een onderwijzeres van de lagere school, Mej. M. de Wijs, verzorgt 2 uur in de week de handwerklessen en krijgt daarvoor f 100,— per jaar. Van de Geer doet het goed en wordt door de ouders zeer gewaardeerd. Ondertussen blijkt, dat natuurlijk lang niet alle katholieke leerlingen onderdak zullen kunnen vinden in de school aan de Zeedijk. Er moeten minstens 5 lokalen worden bijgebouwd zegt het r.k.-Schoolbestuur; zeker als ook de katholieke ULO-leerlingen hier hun intrek moeten nemen. Katholieke ULO??? Hoezo katholieke ULO? Is die dan ooit aangevraagd? Als de Minister zijn goedkeuring moet verlenen aan de uitbreiding, schrijft hij op 6 januari 1923, dat het gebouw beschikbaar is gesteld voor gewoon lager onderwijs, uitgaande van het roomskatholiek Parochiaal Kerkbestuur. Bij de uitbreiding is rekening gehouden met het voor die school te verwachten aantal leerlingen. En verder: "Ik acht het niet toelaatbaar, dat een gedeelte der lokalen thans wordt bestemd voor de huisvesting van een nieuw te stichten school voor uitgebreid lager onderwijs, omdat ook voor deze stichting eene speciale aanvraag behoort te worden ingediend." Die aanvraag is inderdaad gedaan, want op 16 december 1922 verzoekt het r.k. Schoolbestuur de Gemeenteraad de nodige gelden beschikbaar te stellen voor een te stichten r.k. bijzondere U.L.O. Het Schoolbestuur zegt voorlopig genoegen te nemen met een aantal lokalen in de oude Dorpsschool aan de Markt. Het Bestuur beseft, dat, zolang de nieuwe openbare school aan de Enschedeseweg niet klaar is, men nog niet kan overgaan tot de opening van de r.k.-ULO. Maar dat de ULO-school er komen moet staat buiten kijf. Al voor eind december 1922 ligt bij het Rijksschooltoezicht L.O. Inspectie Deventer een lijst met de namen van sollicitanten voor de functie van Hoofd der r.k.ULO met een verzoek om advies. De Inspecteur heeft wel zo z'n twijfels over de haalbaarheid van de stichting, zeker als er een nieuw gebouw nodig zal zijn, al laat hij dit niet weten aan het r.k.-Schoolbestuur. Hij vindt dat meer een zaak van de Gemeente. Pas op 18 mei 1923 besluit de Raad de gevraagde medewerking te verlenen. Het verzoek van het r.k.-Schoolbestuur is dus wel degelijk door de Raad gehonoreerd. Waarom B&W de aanvraag zo lang in de la hebben laten liggen en het r.k.-Bestuur niet heeft aangedrongen op een snelle behandeling in de Raad is niet duidelijk. Wellicht leeft men nog steeds in de veronderstelling, dat aan de nieuwe r.k.-lagere school probleemloos een aantal ULOklassen gekoppeld kunnen worden. Maar het Schoolbestuur zal zich naar aanleiding van de brief van de Minister ongetwijfeld hebben gerealiseerd, dat een zelfstandige ULO-school voor minder dan 30 leerlingen nu eigenlijk geen haalbare kaart meer is.
~
2736
Eén van de laatste foto's uit 1922 van een "gemengde" groep leerlingen van de openbare lagere school aan de Markt. Voorste rij v.l.n.r. Anna Borghuis, Christien ten Cate, Gerard Slotman, Willem ten Have, Grada ten Asbroek, Johan ten Asbroek, Rika Pieper, Jo Middelhuis, Johan Ordelmans, Antoon Middelhuis. Tweede rij v.l.n.r. Marie ter Doest, Mina ten Cate, Herman Slotman, ....Ordelmans, Egbert Meijerink, Anna Noordink, Trui Morssinkhof, Anna Morssinkhof, Arnold Morssinkhof. Derde rij v.l.n.r. Christien Put, Rika ten Have, Riek ten Broeke, Bernard Put, Willem Put, Herman Konings, Johan Konings, Frits Tankink, Gerard Molenveld, Rika Wijlens, Anne Wijlens, Antoon Wij lens, Trui Rietman, Anna Rietman. Vierde rij v.l.n.r. Meester Versteeg, Marie Rietman, Mina Ordelmans, Dina Lammers, Dine Neijmeijer, Mine ter Braak, Riek ter Braak, Jan Molenveld, Hanna Molenveld, Rika Molenveld, Dora Dievelaar, Marie Meijerink, Meester Verbeek. Achterste rij v.l.n.r. Dine ten Broeke, Leis ten Broeke, Mina Molenveld, Jan Molenveld, Antoon Overbeek, Gerard ter Doest, Hendrik Heemink, Mina ter Doest, Willem Heemink, Jo Dievelaar, Bertha Borghuis. Op l april 1923 wordt de school aan de Zeedijk inderdaad overgedragen aan het r.k. Schoolbestuur. Dat is voor de NSH een moeilijk moment. Telde de openbare lagere school in 1922 nog 407 leerlingen, na de opening van de r.k.school zijn het er nog maar 117! De eerste rooms -katholieke lagere school gaat van start onder leiding van de heer H. Spitshuis. Een groot aantal leerlingen van de openbare lagere school wordt overgeplaatst naar de nieuwe bijzondere
2737 school. Dat betekent ontslag voor het hoofd, de heer W.P. Kuijpers, voor de onderwijzers G. Geltink en A.A.J. Wielens en voor de onderwijzeressen J.H. Westendorp en M. de Wijs. Het ontslag van Kuijpers is opmerkelijk. Bij teruglopende leerlingenaantallen wordt het hoofd immers als laatste ontsla-
Centrum van Haaksbergen met links-onder de R. K. school aan de Zeedijk (A), rechts-midden achter de bomen de nieuwe openbare lagere en ULO-school aan de Enschedesestraat (B). gen. Maar een katholiek hoofd aan een school waaraan alle katholieke leerlingen onttrokken zijn is ook geen optie. Hij wordt echter gepasseerd bij de benoeming van een hoofd aan de nieuwe katholieke lagere school. Kuijpers verdient nog wat bij met het geven van een cursus Frans. Omdat hij wachtgelder is, wordt hij later hoofd in de Veldmaat als die openbare school wordt omgezet in een katholieke (1924). De Gemeente besluit dan de sterk uitgedunde openbare lagere school en de nieuwbakken openbare ULO maar samen te brengen onder een schoolhoofd, uiteraard overeenkomstig de wet als twee zelfstandige scholen. Nu de katholieke leerlingen uit de school aan de Markt vertrokken zijn, is er ruimte genoeg om er de ULO onder te brengen. De overweging om de beide scholen onder één hoofd te stellen is, dat het College op dat moment nog steeds verwacht, dat er een r.k.-ULO zal worden gesticht. Als dan ook nog de helft van de ULO-leerlingen naar de nieuwe
2738
school overstapt, blijven er zo weinig leerlingen over, dat twee hoofden niet nodig zijn. Bovendien dringt de Minister er bij de gemeenten op aan te bezuinigen op onderwijs.
Personeel van de eerste R. K. lagere school in Haaksbergen, gelegen aan de Zeedijk. Staand v.l.n.r. Herman ten Asbroek, mej. Westendorp, Catrien ten Asbroek (zus van Herman), Th. Schilderman, A.A.J. Wielens. Zittend v.l.n.r. H. Spitshuis (hoofd), mej. Tangelder (trouwt met Th. Schilderman), J. Snoeink.
Personeel van de openbare lagere school vóór 1923. v.l.n.r. de heer Versteeg, W. van den Hurk, Ant. Wielens, T. Sterenborg, W.P. Kuijpers (hoofd), mej. M de Wijs, mej. R. van Hummel.
2739 Ondertussen is Jordaan uit alle macht bezig de stichting van een katholieke ULO te voorkomen door brieven te schrijven aan de Minister van Financiën. Formeel kan hij (Jordaan) die stichting niet tegenhouden, maar misschien kan de Minister uit oogpunt van bezuiniging in deze crisisjaren enz. enz.
De nieuwe school aan de Enschedeseweg Op 16 december 1922 besluit de Gemeenteraad tot aankoop van het voormalige fabrieksterrein van de Firma D. Jordaan & Zonen aan de Enschedeseweg, "het eenige terrein aan een fatsoenlijke straat", groot 3550 m a f 2,50 per meter. Architect De Wijs en de NSH hebben voortdurend contact gehouden en overleg gepleegd met de Gemeente, maar toch worden de bouwplannen tot ieders verbazing eerst nog maar eens afgekeurd. Pas op 4 september 1923 vindt de aanbesteding plaats en kan de firma Maas en Wolfs te Eibergen met de bouw beginnen. Kosten f 36949,--, architect f 3271,61. Op l april 1924 nemen de leerlingen van de openbare lagere school en de ULO hier hun intrek. Dat is een mooi moment. Maar Van de Geer ziet dat allemaal niet zo zitten en neemt vier maanden later ontslag. Hij vertrekt naar Boskoop, om daar hoofd van de ULO te worden. De heer Meijer is vijf maanden daarvoor al vertrokken. Beiden hebben eigenlijk ongebruikelijk snel hun biezen gepakt. Waarschijnlijk zijn ze het gedoe rondom de school een beetje zat. De opvolger van Meijer, de heer J.G. Houtgast, wordt aangesteld als tijdelijk hoofd. Hij doet al het werk er bij en wordt daarvoor ook extra betaald, maar het College van B&W wil hem niet als hoofd van de ULO benoemen. De Inspecteur geeft B&W in overweging "den wachtgelder" de Heer H. Frielink als plaatsvervanger van Van de Geer "tijdelijk tot wederopzeggens toe" te benoemen. Frielink is oud-hoofd van de Openbare Lagere School in Oldenzaal. B&W gaan met het voorstel mee en Frielink wordt benoemd. De opbouw van zijn jaarwedde ziet er als volgt uit: Minimum onderwijzer met hoofdakte U.L.O. marge met hoofd 2 bijakten Totaal Af 8,5 % standplaats aftrek Blijft Vermindering 10% Kindertoeslag l kind 2,5 % Totaal
F 1900,F 1100,F 200,F 3200,F 250,F 2950,F 295.F2655,F 66,50
afgerond F 2660,afgerond F 67,F 2727,-
2740
De openbare lagere en ULO-school aan de Enschedesestraat, die op l april 1924 m gebruik werd genomen. Nieuw onheil De Gemeente is ondertussen al weer nieuwe plannen aan het uitbroeden. Op 10 juni 1924 plaatst de Gemeente de eerste oproep voor een nieuw hoofd van de ULO. Er zijn geen geschikte kandidaten bij, zegt de Gemeente. De oproep wordt herhaald op 29 augustus en op 30 september. Jordaan heeft er vaag al iets van vernomen, maar nu leest hij het in de advertentie: De Gemeente wil nu weer TWEE schoolhoofden: één voor de lagere school en één voor de ULO! Waarom? Dat mag aanvankelijk Joost weten. Gedeputeerde Staten reageren onmiddellijk en laten B&W schriftelijk weten, dat G.S. deze maatregel "volstrekt niet noodig voorkomt" en dat dit in strijd is met het streven naar bezuiniging. De Gemeente laat G.S. in forse taal weten, dat ze hoe dan ook de maatregel zal doorvoeren. Er is een vacature voor een onderwijzer van bijstand met hoofdakte en in plaats van hem benoemen we dan een hoofd. De paar centen die een schoolhoofd per jaar meer kost dan die onderwijzer kan ons de kop niet kosten. Aldus B&W, zij het in wat andere bewoordingen. Het Bestuur van de NSH wordt door de maatregel volkomen verrast. Voorzitter Jordaan belt direct de Burgemeester op en vraagt hem of dit waar is. Het antwoord is ja, waarop Jordaan zegt, dat het nemen van zo'n besluit zonder overleg met het Bestuur van de NSH in strijd is met het overeengekomen compromis (punt 5). De Burgemeester vindt dat helemaal niet en de verbolgen Jordaan gooit de hoorn op de haak. Het Bestuur van de NSH komt in spoedzitting bijeen en besluit contact op te nemen met de Inspecteur. Deze nieuwe Inspecteur blijkt niet op de hoogte te zijn van het compromis tussen de NSH en de Gemeente. Hij is van mening, dat de Gemeente eerst een gesprek moet voeren met de NSH. En dan komt de aap uit de mouw. De Inspecteur zegt, dat de Pastoor er op staat, dat er een Katholiek hoofd aan de ULO benoemd moet worden!! Daarom wil
r
2741
de Gemeente de beide scholen weer splitsen! De NSH is uitermate verbolgen en vindt het buitengewoon onbillijk, dat men een Katholiek "eischte"! En daarom moet de school gesplitst worden? Schandalig! Bovendien telt de school volgens Jordaan 35 niet-katholieke en slechts 21 katholieke leerlingen. De Gemeente ging toch accoord met het compromis? En staat daar niet in onder punt 6, dat de Gemeente zal zorgdragen voor zo goed mogelijk onderwijs? Nou, dan kijk je niet naar de beste katholieke sollicitant , maar naar de beste sollicitant en als die toevallig katholiek is, dan heeft de NSH daar geen moeite mee! Dat de PASTOOR een katholiek hoofd EIST aan een openbare school gaat alle perken te buiten. Dat is je reinste achterkamertjespolitiek! En dat in een tijd van onderwijsbezuinigingen! Onbegrijpelijk! Dat is wel een beetje hypocriet van Jordaan, want toen de NSH afzag van het stichten van een neutraal bijzondere ULO heeft men ook nog al wat geëist. De Inspecteur van het Onderwijs doorziet heel goed welke precaire situatie in Haaksbergen is ontstaan. Hij schrijft op 11 okt. 1924 aan Jordaan:"....Ik voel me verplicht U en Uw bestuur nogmaals dringend in overweging te geven de belangen van de kinderen der ulo school te laten gaan boven alle andere bij Uw besprekingen". A. Wienholts. (1860-1941) Pastoor Antonius Wienholts werd in 1884 tot priester gewijd en was daarna kapelaan in Apeldoorn, Stadskanaal en Boerhaar en rector van de Leostichting in Borculo. In 1911 werd hij pastoor in Haaksbergen en bleef dat tot zijn overlijden. Hij was een man met groot gezag onder zijn parochianen, die steeds duidelijk voor zijn uitgesproken mening uitkwam. Hij probeerde meer dan eens, en met succes, de gemeentelijke bestuurders naar zijn hand te zetten, met name als het ging om de benoeming van een ambtenaar in een leidinggevende positie. Hij was een pastoor die grote indruk achterliet. Hij werd op een door hem zelf aangewezen plek aan de zonzijde van de R. K. begraafplaats ter aarde besteld. Naast zijn graf werd enige tijd later een beeld van Jezus en het Heilig Hart opgericht.
2742 Wat is er eigenlijk aan de hand ? De Burgemeester schrijft op 22 oktober 1924 aan de Inspecteur: "Naar aanleiding van de bespreking, welke ik met U hedenmiddag te Enschede heb gehad, deel ik U hierbij mede, dat de Pastoor, Voorzitter van het R.K. Schoolbestuur, mij heeft verklaard dat, zoolang er een R.K. hoofd aan de U.L.O.school staat, tegen wien redelijker wijze niets valt te zeggen, van hun kant geen Bijzonder R.K.U.L.O.onderwijs zal worden aangevraagd. Naar mijn overtuiging zal voor het geval, dat de Katholieke persoon, die door Burgemeester en Wethouders als No.l is aanbevolen, wordt benoemd als hoofd der V .L.O .school en in dat geval een Protestantsch hoofd wordt benoemd tot hoofd van de openbare school voor gewoon lager onderwijs, door de nietKatholieke inwoners geen bijzondere school worden gesticht, omdat door Burgemeester en Wethouders niet speciaal naar een Katholiek is gezocht, doch de betreffende persoon gewoon bij sollicitatie als No.l naar voren is gekomen. Waar nu benoeming van een Katholiek door Burgemeester en Wethouders wordt aanbevolen, alleen in het geval dat aan beide scholen afzonderlijk een hoofd wordt benoemd, zal door benoeming van die twee hoofden, hetgeen slechts een paar honderd gulden per jaar meerdere kosten met zich brengt, zeer waarschijnlijk de stichting van een bijzondere U.L.O. kunnen worden voorkomen en zal dit dus een belangrijke bezuiniging voor het Rijk zoowel als voor de Gemeente met zich brengen." De Burgemeester van Haaksbergen, w.g. Von Heijden
Nieuwe aktie van de NSH Omdat de Burgemeester beweert, dat men geen hoofd kan vinden met de geschikte aktes, besluit het bestuur van de NSH de Heer van de Geer te polsen, of hij naar Haaksbergen zou willen terugkeren. Men heeft gehoord, dat hij wel uit Boskoop zou willen vertrekken, omdat zijn vrouw niet tegen het klimaat zou kunnen. Hij lag erg goed bij de ouders, want zij hebben door middel van een verzoekschrift nog geprobeerd hem in Haaksbergen te houden. Dus reist de voorzitter van de Schoolvereniging af naar Boskoop en vindt Van de Geer inderdaad bereid om terug te keren! Hij wil wel de f 700,— verhuiskosten vergoed hebben. Dat is redelijk, maar van B &W is niets te verwachten. Daarom belooft de voorzitter deze kosten uit eigen zak te zullen vergoeden. Men neemt contact op met de Inspecteur en deze belooft de zaak met het College te zullen bespreken. B & W voelt echter helemaal niets voor dit plan. Ze hebben wat tegen Van de Geer. Hij heeft zich de laatste tijd in Haaksbergen niet van zijn beste kant laten
2743 zien. Hij maakte nog al eens gebruik van sterke drank en hij kwam bovendien te vaak 's avonds laat uit het café. Het spreekt voor zich, dat het bestuur van de NSH zeer verontwaardigd is. Het is duidelijk, dat B & W Van de Geer niet terug wil hebben, omdat men nog steeds vasthoudt aan de eis van een Katholiek schoolhoofd voor de ULO. En het slachtoffer is Men heeft tijd nodig om te kijken hoe het nu verder moet. Het komt dan ook wel goed uit, dat er bij de Raadsvergadering van 21 oktober 1924 geen schoolkwesties op de agenda staan. Maar het raadslid Temmink heeft echter enige vragen gesteld over het onderwijs, die door de Burgemeester beantwoord worden. Raadslid en voorzitter van de NSH Jordaan kan niet anders dan nu te reageren. Hij zegt buitengewoon verontwaardigd te zijn over het feit, dat het College de Raad niet heeft ingelicht. Bovendien heeft B & W zich niet gehouden aan de afspraken, die met de NSH zijn gemaakt. Daar is niets aan te ontkennen. Op dat moment reageert wethouder Ten Broeke op een grove en beledigende manier. Dat schiet Jordaan helemaal in het verkeerde keelgat en hij zegt, dat, als het College van B & W niet ruiterlijk wil bekennen, dat hij (Jordaan) gelijk heeft, hij zijn functie als Raadslid zal neerleggen!! Met een één-regelig briefje voegt hij later de daad bij het woord. Bij zijn vertrek zegt hij: "Ik kwam als jong raadslid, vol idealen voor het belang van Haaksbergen in den Raad. Maar nu het hier zoo gaat, wensch ik niet langer van een dergelijk college deel uit te maken". Jordaan heeft zich zelf altijd gezien als een raadslid voor geheel Haaksbergen en niet voor een bepaalde partij. Velen hebben in die tijd niet goed begrepen waarom hij uit de Raad trad. Zelf zegt hij: "Ik vind het meer dan vervelend, dat ik steeds weer als voorvechter moet optreden, te meer, waar men mij steeds weer voor de voeten werpt, dat het is als zijnde een Katholieken-Hetze, wat echter absoluut niet waar is, daar ik, net zelfde wat voor geloof zoo'n groep had, er tegen zou zijn ( )". Hij schrijft dit aan de Inspecteur n.a.v. het voorstel van het R.K.-Kerkbestuur om de openbare school in de Veldmaat om te zetten in een Katholieke. Hoe het ook zij, er was in ieder geval een openbare ULO. Slot Het blijft tobben met het zoeken naar een geschikt hoofd van de nieuwe ULOschool. Houtgast mag dan als waarnemend hoofd f 150,- op jaarbasis extra beuren, het is geen oplossing. Samen met Hofkamp geeft hij aan 4 klassen les! Ze doen hun uiterste best, maar veel ouders zien dat niet zitten: Kinderen kunnen beter thuis aan het werk gaan, dan op die manier les krijgen. Bovendien waren
2744 de leerlingen na hun 12de jaar niet meer leerplichtig en konden ze dus straffeloos thuis blijven. Bij de wet van 1920 was de leerplicht welliswaar verlengd van 6 naar 7 jaar, maar de werking van dit wetsartikel werd een aantal jaren opgeschort. (Van af l september 1927 mocht er weer een zevende klas aan de lagere school verbonden worden. Dat was de zgn. "Kopklas") Dan komt er schot in de zaak. Op een nieuwe oproep reageert een flink aantal sollicitanten. Onder hen bevindt zich ook Houtgast, maar hij wordt kennelijk te licht bevonden en wordt gepasseerd. De Heer J.J. Seller gooit de hoogste ogen. Hij is onderwijzer en waarnemend hoofd van de O.L.S. te Loon op Zand. Hij is een zwaargewicht, want hij is in het bezit van de Middelbare Akten Boekhouden en Frans en de lagere akten Duits, Engels en Lich. Oef. Voor het examen voor de akte Wiskunde is hij net niet geslaagd, maar hij is zo'n ijverig student, dat hij heeft verklaard: ".. ..aan het eerstvolgende examen weder te zullen deelnemen en goeden moed te hebben, dan zeker te zullen slagen". En dat gebeurt. Verder schrijft hij, dat hij een paar "zeer vleiende" getuigschriften heeft en dat verschillende leerlingen onder zijn leiding met succes hebben deelgenomen aan het Mulo-examen. Tenslotte schrijft hij: "Op een wenk uwerzijds kom ik gaarne op eigen kosten en zonder eenige verbinding van uw kant naar Haaksbergen ter nadere inlichting." De sollicitatiebrief is gedateerd 18 juni 1924. Pas ergens in september krijgt Seller bericht, dat hij waarschijnlijk als no.l op de voordracht geplaatst zal worden, want de inlichtingen, die de Burgemeester van Loon op Zand heeft verstrekt zijn prima. De Heer Seller is ongehuwd en Rooms-Katholiek!! Daar zal Pastoor Wienholts zeker een goed gevoel bij gehad hebben. In oktober vraagt Seller nog maar eens hoe het er nu mee staat. Op 18 november krijgt hij officieel bericht, dat besloten is hem als no. l te plaatsen en drie dagen later volgt de mededeling, dat hij met algemene stemmen is benoemd tot hoofd der U.L.O. school in het Dorp met ingang van 24 december 1924. Hij zal na de kerstvakantie kunnen beginnen. Seller zit niet te wachten op een woning, want hij gaat voorlopig in pension. Aan de lagere school wordt de Heer G. Bannink, leraar geschiedenis aan de R.K.-H.B.S. te Venlo, benoemd. Hij treedt uiterlijk l februari 1925 in dienst. Seller al weer weg Al op l december 1925 vertrekt de heer Seller weer wegens opname in een religieuze congregatie. Zo zit de school opnieuw zonder hoofd. Het is wel een lijdensweg. Om de nood enigszins te ledigen worden er twee tijdelijke leerkrachten aangesteld: Mej. H.J. de Roos uit Haaksbergen en de heer W. Reinink uit Enschede voor het vak wiskunde. Nieuwe oproepen hebben eindelijk succes! Er zijn nota bene twee(!) sollicitan-
r
2745
ten. Een van hen is de heer Sorber uit Vlissingen. Hij solliciteert, omdat zijn jongste zoon niet tegen de zeelucht kan. Hij wil wel komen, schrijft hij, als de gemeente bereid is een huis voor hem te bouwen. Dat is voor het College voldoende reden om er nog maar eens een advertentie aan te wagen. Die levert weer twee sollicitanten op, maar uiteindelijk gaat de Raad in zee met de 41-jarige Jan Hendrik Christiaan Sorber (geb. 13-3-1885). De Burgemeester van Vlissingen geeft in een vertrouwelijk schrijven op 12 oktober 1925 goede inlichtingen over hem: Gezondheid: goed Gedrag: In de school: uitstekend Buiten de school: uitstekend Dienstijver: zeer veel Beschaving: zeer gunstig
De Heer J.H.C. Sorber, hoofd van de openbare ULO van 1-6-1926 tot 1-5-1935. Als de Gemeenteraad de bouw van een woning goedkeurt, is de zaak rond. Ook de inspecteur gaat akkoord. Sorber zal op l juni 1926 in dienst treden en begint met een snipperdag, want hij moet zijn kinderen bij familie onderbrengen. Maar op 2 juni staat hij voor de klas. De examenklas telt in dat jaar 9 leerlingen: Jo Dickman, Mina Eysink, Wim Feenstra, Jet Frankenhuis, Willemien Greve, Betsie Klaassen, Lenie van Krieken, Hein Leferink, Jopie de Lieme en Johan Ulenbelt. De tijdelijke leerkrachten De Roos en Reinink ruimen bij de komst van Sorber het veld. Met de sterke en zeer bekwame heer Sorber komt er eindelijk rust in de school en breekt een lange periode van stabiliteit aan.
2746
Schoolfoto van de openbare ULO uit 1928, genomen achter de school aan de Enschedesestraat. 1. De heer Sorber. 2. Isaac de Jong. 3. De heer Houtgast. 4. Bernard Aalbers. 5. Theo Taken. 6. Theo Waanden. 7. Theo Boswinkel. 8. Gerrit Bekkers. 9. Jan Eijsink. 10. Herman Konings. 11. Harry Mensink. 12 Johan Brevink. 13. Johan Leussink. 14. Johan Nijhuis. 15. Wim Ulenbelt. 16. Bernard Borghuis. 17. Egbert Roerink. 18. Herman Onland. 19. Herman Ottink. 20. Semmekrot. 21. Johan Wielens. 22. Johan ter Braak. 23 Henk Tankink. 24. Jan van Houten. 25. Jan Eijsink. 26. Frits Tankink. 27. Henk Nijland. 28. De heer Hofkamp. 29. Antoon ten Asbroek. 30. Luttikholt. 31. Else Frankenhuis. 32. Jo Greve. 33. Hetty Leppink. 34. Dini ten Broeke. 35. Geerdink.. .36. Tini van Tongeren. 37. Mies Aalbers. 38. Riek Sorber. 39. Anna T angelder. 40. Hendrik Wijlens. 41. Johan Dijkhuis. 42. Bennie Steggink. 43. Jan Molenveld. 44. Jaap Sorber. 45. Jan Wibbelink.
2747
De leerlingen doen het in die onrustige en rommelige jaren goed. In 1924 doet voor het eerst een vierde klas eindexamen. Alle leerlingen slagen! En dan te bedenken, dat ze voor het schriftelijk examen naar Hengelo moesten en voor het mondeling zelfs helemaal naar Deventer! Een mooi begin voor een nieuwe school. En wat dunkt u, zou de heer Sorber nu katholiek zijn of protestant? Hij is protestant en zelfs secretaris-kerkvoogd van de Hervormde Gemeente. Ook is hij bestuurslid van Ziekenzorg. Sorber heeft zijn draai in Haaksbergen dus wel gevonden. Hij blijft negen jaar. Dan vertrekt hij naar Goor, waar hij benoemd is tot hoofd van de U.L.O. Naschrift Als Pastoor Wienholts en de Heer Jordaan zouden weten, wat er de laatste jaren in het Haaksbergse onderwijs is gebeurd, zouden ze zich met een gerust hart op de andere zij draaien. De Pastoor, omdat de openbare MAVO bij de fusie is opgegaan in het Assink Lyceum, dat zich geschaard heeft onder de vlag van de Nederlandse Katholieke School Raad en de neutraal bijzondere basisschool in Buurse verdwenen is binnen de vesting van het rooms-katholiek basisonderwijs aldaar. De Heer Jordaan, omdat de Gemeente besloten heeft om het bestuur van de openbare basisscholen over te dragen aan een bestuur van betrokken burgers. In wezen was het Jordaan er om te doen grip te krijgen op en inspraak te hebben bij het openbaar onderwijs. A. van Leeuwen
Bronnen: Archief Gemeente Haaksbergen. Archief Historische Kring Haaksbergen. Archief Nortwic-Mavo. Archief Jordaan. (Hist. Centrum). Archief Neutrale Schoolvereniging Haaksbergen. (Hist. Centrum). J.H. Meijer: "Lager onderwijs in de spiegel der geschiedenis, 1801 - 1976'' Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage 1976, ISBN 90 12 01079 9. Dr. Ph. J. Idenburg: "Schets van het Nederlandse Schoolwezen". Wolters Groningen, 1964. W.E. ten Asbroek, L.L.J. Dons, D. Jordaan, J.B.A. Leusink en J.G.L. Overbeeke: "Historie van Haaksbergen", deel III. Historische Kring Haaksbergen, 1978. Alle foto's: Archief Historisch Centrum Haaksbergen.
2748
VOELBAAR VERTROUWEN AUTOBEDRIJF AKTIEF
Goorsestraat 122-124, Tel. 074-3575348 Haaksbergen/St. Isidorushoeve
AUTO DIEPEMAAT
Enschedesestraat 76, Haaksbergen Tel, 053-5737444
OPEL HARTGERINK HUISKES-KOKKELER
Hengevelde - Haaksbergen Tel. 0547-333944/053-5721852
FURNESSCAR VOLVO RIETMAN & ZN.
Enschede - Hengelo Veld materstraat 71, Haaksbergen Tel. 053-5721612
GARAGE DEN POSTEN
Alsteedseweg 29, Buurse. Tel. 053-5696269 Bovag lid. Ook verkoop van Mazda
AUTOMOBIELBEDRIJVEN
® TOYOTA
Enschedesestraat 47, Haaksbergen. Tel. 053-5721345 Goudstraat 65, Hengelo. Tel. 074-2554141 Hengelosestraat 32, Enschede. Tel. 053-4356635
r- LEETERS ADVOCATEN
Unipro is producent van Uzin kleefstoffen, Oeshfloor kunstharsvloeren en Renovloer vl oerren ovati esystem en
Unipro Mr L.P.F.M.C. Leeters Mr A. van Zutphen Mr A.W. van Ruften
Spoorstraat 32 7481 HZ HAAKSBERGEN tel.: (053)572 57 57 fax: (053)572 22 01
Het is tijd Kampioen 2OO2! Van der Linde Beste Echte Bakker van Twente
voor een bezoek aan onze website. www.rabobank-enschede-haaksberqt
Van der Linde
De Echte Bakker Jhr. von Heydenstraat 3O - 7481 ED Haaksbergen Tel. (053 - 572 13 94 - Fax (O53) - 572 43 80
RD DIJKSTRA
PLASTICS BV
plastics
producent van kunststof vsrpmkkingsemmers voor o.a. de voedings- en verfindustrie.
Industriestraat 3O-34 7482 EZ Haaksbergen, NL Tel.: 053-5723884 Fax: 053-5727845 E-mail:
[email protected] www.rdplastics.nl
Ottin
Haaksbergen 'EiÉerasestmat 4 - Kaal<s6erijen Tel. 053 - 5728712
°°£ van de >
BOEK EN BURO HAAKSBERGEN
Spoorstraat 6? 7481 HX Haaksbergen tel. 053-5723524 fax 053-5741344
[email protected]
Thuis zien of uw boek op voorraad is:
www.boek-en-buro.nl
Een wisselvallig klimaat vraagt om kozijnen van een constante kwaliteit. Zoals TEHA Quality Line en TEHA Classic Line houten kozijnsystemen,
TEHA Style Line
kunststof kozijnsystemen en TEHA prefab elementen. Gemonteerd uiteraard door de mensen van TEHA Montage. En met TEHA Kozijnbeheer zorgen we ook nog eens voor
ELEMENTENGROEP
een perfecte nazorg. Deze vijf disciplines maken dat de elementen vragen om TEHA. TEHA Elementengroep, Bouwstraat 8, 7483 PA Haaksbergen. Tel. (053) 573 66 66, fax (053) 573 66 65, www.teha.nl, e-mail
[email protected]
