-AOLD HOKSEBARGE -
ORGAAN VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN 36E JAARGANG NR. 4, DECEMBER 2OO3 VERSCHUNT 4X PER JAAR
Aold Hoksebarge HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN:
Souterrain gemeentehuis tel. 053-5742374 Correspondentieadres: Merelstraat 6,7481 AN Haaksbergen Openingstijden: Maandag Dinsdag Donderdag Vrijdag
19.00-22.00 uur 13.30-17.00 uur 19.00-22.00 uur 13.30-17.00 uur
LEDENADMINISTRATIE: K. Faber, K. Doormanstraat 17,7482 BJ Haaksbergen BETALINGEN:
Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie) Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 16,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding. REDAKTIEADRES: Blekerstraat 5,7481 JT Haaksbergen Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen G.J. Leppink L. Schepers-Reeders J.G. Hofste op Bruinink B.F. Leferink G.P. Wes J.H. Scholten C.W.M.J. Wentink
ISSN:
Uiterhoevestraat 11,7481 DH Haaksbergen tel. 5721728 voorzitter Merelstraat 6,7481 AN Haaksbergen tel. 5727004 secretaris Blekerstraat 5,7481 JT Haaksbergen tel. 5723553 vice voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek M.A. de Ruyterstraat 34,7482 BZ Haaksbergen tel. 5740625 penningmeester Wiedenbroeksingel 88,7482 BD Haaksbergen tel. 5722814 hoofd interne zaken Bizetstraat 31,7482 AM Haaksbergen tel. 5722937 hoofd archivering Fazantstraat 129,7481 BJ Haaksbergen tel. 5722711 voorz. wg. monumenten/archeologie
1384-76
2501
VAN HET BESTUUR We mogen terugzien op een dit jaar wel bijzonder geslaagde monumentendag. Meer dan 180 belangstellende leden en niet-leden fietsten op de prachtige nazomerdag mee langs de historische boerderijen in de oude marken Brammelo en Langelo. Steeds meer mensen worden op deze manier betrokken bij het werk van onze kring. Aan het eind van de tocht werd de markepaal "De Morspaal" bekeken, die juist enige weken na de opgraving weer op zijn plaats was gezet. Meer informatie hierover zult u in ons eerste nummer van het nieuwe jaar aantreffen. Met name de verklaring van de letters en tekens op de paal vraagt nog wat nader onderzoek. Het zal u wel duidelijk zijn, dat de werkgroepen van onze kring niet alleen binnen in ons HCH (Historisch Centrum Haaksbergen) actief zijn, maar zeker ook daarbuiten, steeds op zoek naar nieuwe elementen, die onze geschiedenis nog meer reliëf geven. Het uitgebreide en opnieuw ingedeelde en ingerichte HCH is nog niet officieel geopend, maar al wel in gebruik, want het werk moet door gaan. Zo is een kleine ad hoc groep bezig het computerbestand toegankelijk te maken. Daar hoort natuurlijk een inventarisatie bij van de behoefte aan hardware. De ontwikkelingen op dit gebied gaan snel en we moeten bij blijven. Uitgangspunt bij dit project is, dat de bezoeker straks langs digitale weg zelfde stukken kan vinden, die hij nodig heeft om de gewenste informatie op te zoeken. De nieuwe opzet lijkt geslaagd en het bezoekersaantal blijft toenemen, zodat het tijdens de openingsuren vaak een drukte van belang is .Om alles op orde te houden, zijn dan ook nieuwe regels ontwikkeld. Zo moet men zich altijd eerst melden bij de receptie en wordt de bezoeker gevraagd bij het werken in de studiezaal de nodige stilte te betrachten. Dan wordt eenieder de gelegenheid geboden het onderzoek en studiewerk in alle rust uit te voeren. Wil men met elkaar wat gezellig praten of discussiëren, dan graag in de ontvangstruimte. Natuurlijk is dit zo maar een greep uit de gedragsregels die voor iedere bezoeker beschikbaar zijn bij de receptie. We hopen velen van u weer eens te zien in het HCH en natuurlijk ook en vooral op één van de avonden of tijdens een excursie, die we ook in 2004 weer organiseren. Tot slot wensen wij u allen heel prettige feestdagen . G.J. Leppink, voorzitter.
december 2003
2502 NIEUWE LEDEN Wij heten de volgende leden van harte welkom: H.G.M. Barink, Merelstraat 74,7481 AP Haaksbergen. M.B. Effing- ten Asbroek, De Akker 33,7481 GA Haaksbergen. B.G. ter Huerne, Batenburg 415,7423 XP Deventer. A.P. Huls, Oostenrijkstraat 38, 3402 AL IJsselstein. H.M. Jansen-ten Asbroek, Kalter 45,7481 LR Haaksbergen. Landgoed "Het Lankheet", Postbus 227,7480 AE Haaksbergen. J.A.M. Middelhuis, De Rikken 14, 8381 DG Vledder. J. Nieveen, Die 11,1862 HW Bergen N.H. L. Nieveen, Baakmeerdijk 12,1862 PZ Bergen N.H. G. Olink, Banckertstraat 18,7482 BP Haaksbergen. M. Sak, Brahmstraat 59,7557 RS Hengelo. O A.M. Tankink - te Lintelo, Vincentstraat l, 7481 LB Haaksbergen. R. Teunissen, Jasmijnstraat 5,1441 JW Purmerend. A.G.L. Waanders, Boerenmaat 14,7481 DW Haaksbergen. G.H.G. Waanders, Vincentstraat 44,7481 LL Haaksbergen. R. Weijenborg, K. Doormanstraat 2, 7482 BL Haaksbergen HJ.L. Winkelman, Wiedenbroerksingel 107, 7482 BG Haaksbergen.
SCHENKINGEN In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we de gulle gevers van harte willen bedanken. GJLeppink, Diverse boeken en tijdschriften H.W.Stein te Geldrop, fotoalbum fam.te Wierik. GMofste op Bruinink, koffiezetapparaat. AA.Onland, 3 boeken. Administratie van de "Fok- en controlevereniging De Samenwerking" Hist.Kring Neede, Boek Neede's jam. B.Gering, diverse foto's van aanleg wateropslagkelders in Buurse. JAarnink, foto fam.Kleinsman. Waanders. fam. ten Bruggencate, diverse foto's uit centrum Haaksbergen + negatieven + fam.boek van Heek. Pastoor Effink te Duiven, collectie bidprentjes uit de Achterhoek en de Liemers. H.Er oere, boek open monumentendag 2002 Hof van Twente.
AANWINSTEN De zaak Stinissen - Mijn leven, door J.Hemelrijk.
2503 VERSLAG EXCURSIE VRIEZENVEEN Op 4 oktober j.l. verzamelden zich op de parkeerplaats achter het gemeentehuis 27 excursiegangers. Om l uur werd de reis naar Vriezenveen aangevangen, waar we het historisch museum (oudheidkamer) en het kachelmuseum zouden gaan bezoeken. In het historisch museum werden we hartelijk ontvangen met koffie en een snee krentenwegge. Om een beter begrip te krijgen van het ontstaan van en het leven in Vriezenveen, keken we eerst naar een twintig minuten durend klankbeeld. Aan de weg van Huize Almelo naar het klooster in Sibculo is men omstreeks 1320 begonnen met het ontginnen van het veen Uit deze ontginning is Vriezenveen ontstaan. Zoals zo veel plaatsen in Oost-Nederland heeft ook Vriezenveen te lijden gehad van Bernhard van Galen, alias Bommenbernd, die in 1672 de Nederlanden binnenviel. Hij heeft het dorp totaal verwoest; het is echter wat noordelijker weer opgebouwd. Op de door de ontvening vrijgekomen landbouwgronden werd vlas verbouwd, de grondstof voor het in huisnijverheid geweven linnen. Vriezenveensche kooplieden trachtten in geheel Europa en later specifiek in Rusland dit linnen te verkopen. Naast deze linnenhandel onstond enige nijverheid met behulp van windmolens. Omstreeks 1880 kwam er het Overijssels kanaal, waardoor de afvoer van turf werd vergemakkelijkt. Op 16 mei 1905 trof Vriezenveen een grote ramp: 238 woningen gingen toen in vlammen op. In 1905 werd Vriezenveen aangesloten op het spoorwegnet. Dat gaf nieuwe impulsen aan de industrie. Jansen & Tilanus is alom bekend. De laatste grote ingreep in het dorpsleven was de ruilverkaveling in 1954. De boerderijen die tot nu toe in het dorp stonden, werden naar het buitengebied verplaatst. Het museum heeft vier hoofdonderwerpen en wel: -
Russische afdeling Industrie Jansen & Tilanus De grote brand aan de noordkant van het dorp Vervening en ruilverkaveling.
Wij werden rondgeleid door de heren Hospes en Bos, die ons zeer enthousiast vertelden over wat er zoal te zien was. Via kontakten in Hamburg is men begin 1700 begonnen met de handel op St. Petersburg, dat door de tsaar in 1703 werd gesticht. De handel was zeer lucratief en heeft tot de revolutie in 1918 geduurd. Kinderen van de kooplieden wer-
2504 den naar St. Petersburg gestuurd om het vak te leren. Daarnaast moesten ze de talen duits, frans, engels en russisch leren. Uit de briefwisseling van deze jongeren met hun familie in Vriezenveen is veel bekend over het wel en wee van deze Ruslui. In het museum wordt dit goed weergegeven. Wie kent niet het ondergoed van Jansen & Tilanus en de ziekenhuiskleding van de firma Hospes. Helaas is deze tak van industrie ten prooi gevallen aan de veel goedkoper producerende landen. Alleen de herinnering is nog tastbaar. Het leven in Vriezenveen is vastgelegd in een groot aantal fotocollages en schilderijen van een lokale "selfmade"schilder. Voor de vervening gebruikte men de stikker, oplegger en bree. Was eerst alles handwerk, later kwamen er machines, die het zware werk overnamen. De turf werd per schip (Enterse zompen) of kar naar zijn afnemers vervoerd. Ter afsluiting van ons bezoek aan Vriezenveen bezochten we nog het kachelmuseum Fini's Hoeve. Nog nooit hebben we zoveel kachels bijeen gezien. Ze waren er in alle soorten en maten. Daarnaast was er nog veel te zien van wat er zoal in de keuken gebruikt werd. Na een gezellig kopje koffie, gingen we weer op huis aan met het gevoel, dat we een zeer geslaagde middag hadden gehad. Kees Muller
VERSLAG OPEN MONUMENTENDAG Mijn vrouw en ik hebben lang geaarzeld of wij ons zouden aanmelden voor deelname aan de open monumentendag. Hoewel deze zijn tweede lustrum bereikt, zou het voor ons de eerste keer zijn dat we daarvoor op de fiets stappen. Uiteindelijk vullen we het aanmeldingsstrookje toch in. Twee dagen later blijkt dat de aanmelding wegens overweldigende belangstelling vroegtijdig is gesloten. Visioenen van enkele duizenden deelnemers doemen op Wij besluiten de avond voor zaterdag 13 september de andere morgen op tijd naar het VVV-kantoor te gaan. Kunnen we op ons gemak bekijken hoe al die fietsers als een mierenhoop door elkaar krioelen bij het meldpunt. Het verbaast ons niet dat we om half tien al behoorlijk wat fietsers in de Molenstraat zien. Verbazing is er wel als voorzitter Jan Leppink tijdens het uitdelen van het boekje 'Van potstal tot loopstal' desgevraagd meldt dat er zo'n 175 deelnemers zijn en een kleine 70 belangstellenden is afgezegd. Hij is opgetogen; zoveel deelname is er nog nooit geweest. Duidelijk is dat er verschillende interpretaties zijn over de term 'overweldigende belangstelling'. De werkgroep Monumenten en Archeologie van de Historische Kring Haaksbergen, die samen met de gemeente en de VVV de open monumentendag
2505 organiseert, blijkt op vrijdagavond tal van deelnemers te hebben gebeld met het verzoek eerder te komen. Want er moet in kleine groepen worden gestart. Onderweg wordt snel duidelijk waarom. In het vernieuwde en uitgebreide Historisch Centrum Achterom wordt uitleg gegeven over de inmiddels verdwenen melkfabriek. De ruimte is echter toch nog beperkt, dertig mensen kunnen er nauwelijks tegelijk in. Ook in het gebouw van de Coöperatieve Landbouwersbond is een grotere groep niet zinvol wil iedereen 'het verhaal' kunnen volgen. Hoewel verhaal, door de krappe tijdspanne die er voor deze beide onderwerpen is, moeten de inleiders met wel heel grote stappen door de eens zo roemruchte geschiedenis denderen. Niet alleen tot onze spijt, want uit de reacties is op te maken dat meer mensen uit onze groep (voor de statistieken: groep drie) wel wat meer hadden willen horen en zien. Gelukkig ontstaat er bij de te bezoeken historische boerderijen iets meer speelruimte. Het zou ook verschrikkelijk jammer zijn geweest de uitermate vriendelijke ontvangst door alle bewoners/eigenaren af te moeten kappen met 'we hebben geen tijd meer'. Ook nu blijkt weer dat de kleine groepen handig zijn. Er is regelmatig direct contact tussen bewoner en bezoeker. Daardoor krijgt het boerderijbezoek steeds iets intiems en dat wordt als bijzonder waardevol ervaren.
Overhandiging van de monumentenprijs 2003 door de wethouder W. Roetenberg aan de rentmeester de heer W. Rouffaer. (Foto: J.G. Hofste op Bruinink)
Bij Erve Bruggert, waar dankzij de Rabobank de deelnemers een lunch kan worden aangeboden, wordt ook de Monumentenprijs 2003 uitgereikt. Wethouder Wim Roetenberg doet dat. Zonder geluidsversterking, dus met een toespraak die voor het overgrote deel onverstaanbaar is. Duidelijk wordt wel, dat de prijs dit jaar voor het Erve Lankheet is. Rentmeester Bernard Rouffaer
2506 neemt de oorkonde met zichtbaar genoegen in ontvangst. Hij reageert op Roetenbergs woorden, maar ook daarvan zijn slechts enkele flarden verstaanbaar. Later op de dag, als de deelnemers zich in paardentempo langs enkele historische panden begeven, waaronder dus ook het Klein en Groot Lankheet, vertelt Rouffaer - dit keer gelukkig goed verstaanbaar - iets over de geschiedenis van en de recente ontwikkelingen op het landgoed. Genietend van een drankje bij de MBS zijn de reacties unaniem: Het is een bijzonder aangename, unieke en zeer interessante dag geweest. De loftuitingen
Een groep deelnemers op het erf "De Oppasser" luisterend naar de bewoner van het erf. (Foto: J.G. Hofste op Bruinink) aan het adres van de organisatoren zijn terecht niet van de lucht. Op een bankje in de naar de einder zakkende zon prijzen mijn vrouw en ik ons gelukkig dat wij net op tijd met de aanmelding zijn geweest. 'Van potstal tot loopstal' ligt inmiddels op de plank bij allerlei andere fiets- en wandelroutes. Het zal zeker nog een keer voor de dag worden gehaald Willy Kikkers
2507 RICHT UW BLIK OMHOOG
"
Weet u waar deze karakteristieke gevelversiering zich bevindt ? Het antwoord vindt u op pag. 2513
(Foto: J.G. Hofste op Bruinink)
HANNINKMAAT/DWARS
(DEEL 2)
Op 9 september 1629 bekenden Mette, weduwe van Gerdt Hannink en haar zoons Goeken, Johan en Arend 100 gulden schuldig te zijn aan Wolter Kuiper. Als onderpand stelden zij hun kotterie Meijerinkmaat in Boekelo. De Meijerinkmaat werd ook Hanninkmaat, Klein Hannink en later Geertjeshuis genoemd. Goekens kleinzoon Jan Hannink huwde in 1725 met Jenneke Gorkink alias Dwars. Ook hij was bouwman op de Hanninkmaat. A.
JAN HANNINK, gehuwd 1725 18/11 met JENNEKE GORKINK geboren ca. 1700. Kinderen: 1. JOHANNA MARKSLAG alias HANNINK, zie B 2. Bernardus Markslag alias Hannink, gedoopt 1728 8/2 3. Gerhardus Hannink, gedoopt 1731 23/2 te Hengevelde 4. Henrica Hannink, gedoopt 1732 3/5 te Hengevelde 5. Margaretha Hannink, gedoopt 1733 18/7 te Hengevelde 6. Willemina Hannink, gedoopt 1736 27/3 te Hengevelde Gerichtsprotocollen: 1778 19/12 Testament van Maria Dwars. Erfgenaam is haar aangetrouwde neef Berend ter Bekke alias Dwars die haar aandeel Dwars gekocht heeft. B.
JOHANNA MARKSLAG alias HANNINK, gedoopt 1726 12/4 te Hengevelde, gehuwd 1755 25/5 met BEREND TER BEKKE alias DWARS, geboren ca. 1725. Kinderen: 2. ROELOF DWARS, zie C 2. Joanna Dwars, gedoopt 1761 25/5, overleden 1827 5/10, gehuwd 1782 5/6 met Hendrik Ellen veld. Gerichtsprotocollen:
2508 1793 10/5 Berend Hannink en zijn zusters verkopen woning in Boekelo (Klein Hannink alias Geertjeshuis) aan neef Roelof Dwars en vrouw 1794 1/5 Roelof Dwars en vrouw Hendrika Ottenschot zijn eigenaren van het Geertjeshuis op de Brummelhuizerbrink. Zij wonen op Dwars. 1799 1/5 idem Volkstelling 1795: R. Dwars, Kaarman, 5 personen. C.
ROELOF DWARS, gedoopt 1756 13/5 Hengevelde, overleden ca. 1802, gehuwd NH Haaksbergen 1782 7/7 met HENDRIKA OTTENSCHOT geb. ca. 1745 te Bentelo, overleden 1833 3/4 te Boekelo Haaksbergen 89 jaar, dochter van Wessel en Aleida Lenderink. Kinderen: 1. Joanna Dwars, gedoopt 1783 9/4, gehuwd 1819 24/8 met Gerrit Jan Spoolder, gedoopt 1790 11/4, landbouwer op deel Ellenveld in Boekelo. Hun op 1820 17/6 geboren dochter Regina Spoolder huwde 1859 11/7 met Jan Hendrik ten Broeke, opvolgend landbouwer op Geertjeshuis. 2. JOHANNESDWARS,zieD 3. Willemina Dwars, gedoopt 1788 18/10, gehuwd 1814 29/7 met Gerhardus Spekreis 4. Bernardus Dwars, gedoopt 1790 7/7 5. Lucas Bernardus Dwars, gedoopt 1793 8/11
D.
JOHANNES DWARS (winkelier), gedoopt 1785 9/9, overleden 1858 2/8, gehuwd 1814 20/5 met WILLEMINA GROOT BRETELER, geboren 1790 18/7, overleden 1854 1/5, dochter van Rutger en Grietje Lenderink. (Lenklink) Kinderen: 1. Roelofken Dwars, geboren 1816 8/3, overleden 1819 1/2. 2. REGINA DWARS, zie E 3. NN geboren 1823 17/5 (doodgeboren). 4. Gerrit Jan Dwars, geboren 1824 23/7, overleden 1865 27/7, gehuwd 1854 19/5 met Berendina Wegdam, geboren 1832 4/6, overleden 1905 8/7. 5. Roelof Dwars, geboren en overleden 1829 4/9 6. Hendrika Dwars, geboren 1832 11/6, ongehuwd overleden 186721/3
E.
REGINA DWARS, geboren 1820 22/8, overleden 1871 16/5, gehuwd 1855 11/5 met JOHANNES MENTINK, geboren Ambt Delden 1823 14/1, overleden 1868 20/7 te Neede. Zoon van Herman Mentink en Aaltje Koebrugge.
2509 Kinderen: 1. HERMANNUS MENTINK, zie F 2. Hermina Mentink, geboren 1858 26/5, overleden 1870 19/5 3. Johanna Mentink, geboren 1860 1/3 overleden te Delden 4. Euphemia Mentink, geboren 1861 25/12, overleden 1866 18/5 5. Maria Mentink, geboren 1865 15/1, gehuwd 1894 14/4 met Arend Jan ten Eisen zoon van Hendrik ten Eisen en Eva ten Hagen. In de periode 1870 - 1880 werd Dwars tijdelijk bewoond door het echtpaar Jan Hendrik ten Thije of Boonkkamp, geboren 1844 29/10, overleden 1886 en Anna Broshuis, geboren 1852 3/12. Hun zoon Gerhardus Johannes werd 1879 8/12 op Dwars geboren. Vanaf juni 1888 woonde de familie Mentink weer op Dwars. F.
HERMANNUS MENTINK, geboren 1856 30/3, overleden 1899 27/4, gehuwd 1893 30/9 met ENGELINA KLEIN SLAGHEKKE, geboren Ambt Delden 1868 19/8, OVERLEDEN 1948 12/23, dochter van Jan Klein Slaghekke en Hermina ten Ziethof . Kinderen: l . Regina Willemina Mentink, geboren 1894 24/12 overleden 1968 16/12 2. Johanna Geertruida Mentink, ge- Engelina Klein Slagboren 1897 14/3 overleden te hekke (1868-1848) Delden (Foto: Fam. Waijerdink) 3. GERHARDUS JOHANNES MENTINK, zie G 4. Hermannus Mentink, geboren 1899 3/10, overleden 1900 1/1 Gerhardus Johannes Mentink (l898-1989) (Foto: Fam. Waijerdink)
Hermina Mentink-Kortier (1913-1991) (Foto: Fam. Waijerdink)
G.
GERHARDUS JOHANNES MENTINK, geboren 1898 20/8 overleden 1989 10/13, gehuwd 1933 18/11 met HERMINA GERHARDA KORTIER, geboren 1913 3/10 overleden 1991 24/7, dochter van Johannes Gerhardus Kortier en Maria Geertruida ter Huurne. Kinderen: 1. Hermina Engelina Mentink, geboren 1934 16/12 2. Maria Gerharda Mentink, geboren 1936 13/11 3. HERMANUS GERHARDUS MENTINK zie H 4. Gerhardus Johannes Mentink, geboren 1939 18/7 5. Theodorus Franciscus Mentink, geboren 1941 4/8,o verleden 1996 6/8 6. Engelina Maria Mentink, geboren 1943 17/10 7. Jeanette Josephina Mentink, geboren 1945 12/9 8. Maria Caecilia Mentink, geboren 1948 6/5 9. Franciscus Joseph Mentink, geboren 1950 24/9 10. Johannes Andreas Mentink, geboren 1952 30/11
Het erf "Klein Dwars" ca. 1987 (Foto: Fam. Mentink)
H
HERMANUS GERHARDUS MENTINK, geboren 1938 12/1, gehuwd 1967 22/9 met MARIA GEERTRUIDA ALPHONSO VEHOF, geboren 1943 26/6 Ambt Delden. Kinderen: 1 Robert Hermanus Johannes Mentink, geboren 1968 20/6 te Hengelo 2 Jeroen Bernardus Johannes Mentink, geboren 1968 20/6 te Hengelo, overleden 1968 22/6 te Hengelo 3 JEROEN BERNARDUS JOHANNES MENTINK zie I 4 Ester Maria Gerharda Mentink, geboren 1971 7/7 5 Stefan Gerhardus Johannes Mentink, geboren 1973 11/3 6 Leonie Maria Alfonso Mentink, geboren 1976 19/3 7 Moniek Hermina Johanna Mentink, geboren 1981 15/12
2511 I
JEROEN BERNARDUS JOHANNES MENTINK, geboren 1969 6/8, gehuwd 1994 24/3 met ELISABETH JOH ANNA MARIA HORCK, geboren 1965 30/4 Kinderen: 1. Jessie Maria Hendrika Mentink, geboren 1995 25/1 te Neede 2. Jodie Hermina Hendrika Mentink, geboren 1996 13/9 te Neede 3. Jurre Bernardus Johannes Mentink, geboren 1998 21/5 te Neede 4. Julia Johanna Maria Mentink, geboren 1999 9/10 te Neede 5. Jelte Johannes Gerhardus Mentink, geboren 2002 18/6 te Haaksbergen
J.B.J. Mentink en zijn gezin woont sinds mei 2001 weer bij zijn ouders op Dwars aan de Kinkelerweg 3. Voordien woonden zij in Neede. In september 2003 bijgewerkt en aangevuld door enkele leden van de Historische Kring. t W.E. ten Asbroek
t J.G.L. Overbeeke
NAAR AANLEIDING VAN De zeer gewaardeerde heren ten Asbroek en Overbeeke hebben in hun tijd een geweldige hoeveelheid informatie verzameld over de Haaksbergse historie. Uit die rijke bron putten we nog steeds: zie bovenstaand artikel. De beide heren zullen ongetwijfeld uiterst nauwgezet te werk zijn gegaan, gegeven de bronnen die zij in die tijd konden raadplegen. Het is hen niet aan te rekenen dat sommige details op grond van nieuwe informatie net even anders blijken te zijn. Theo Meijerink maakt ons naar aanleiding van het artikel Dwars daarop attent. Uiteraard geven we zijn bevindingen graag aan u door. Pag
regel nr. 2486 3 2487 l 2488 5 2489 2 2489 5 2489 11 2489 16 2489 19
Naam e.d.
vermeld gegeven
verbeterd gegeven
Ger.prot. 1633 23/9 Ger.prot. 1645 20/4 Maria Dwars Geertruida ter Höfte Johanna ter Höfte Bernardus ter Höfte Gerhardus ter Höfte Aleida ter Höfte
5 dld handgeld 1645 20-4 Geh. 1748 18/12 Geh. 1751 31/10 Geh. 1752 7/5 Ged. 17272/11 Ged. 1730 26/2 Aleida ter Höfte
5 daalder rente 1645 20/10 Geh. 1748 8/12 Geh. 1751 16/10 Geh. 1752 17/5 Ged. 17277/11 Ged. 1730 26/8 Aleida Gorkink
2512 2489 2489 2489
21 21 22
2489 2489 2489 2491 2491
33 34 35 4 18
Arend ter Haar Henricus Klein Dwars Henricus/Hermannus Klein Dwars Bernardus Hofmeijer Johanna Altena Johanna Altena Joh. Gerh. Koenderink H.B .M. Koenderink
Ged. 1780 27/3 Henricus Ged. 1784 10/10
Ged. 1780 29/3 Hermannus Ged. 1784 14/10
Ged. 1783 1/10 Ged. 1791 28/1 Overl. 1834 8/4 J.G. Koenderink Geb. 1970 29/12
Ged. 1786 1/10 Ged. 1792 28/1 Overl. 1834 8/7 J.G. Kortier Geb. 1964 26/4
100e GEBOORTEDAG VAN TOON MIDDELHUIS Viering 100ste geboortedag Toon Middelhuis door zijn familie. Johannes Antonius (Toon) Middelhuis was een belangrijk Haaksbergenaar. Met alleen lagere school brengt hij het uiteindelijk tot voorzitter van de Katholieke Arbeidersbeweging (KAB), later Het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV). Ook was hij een belangrijk voorman van de Katholieke Volkspartij (KVP) en lid van de Eerste Kamer. De Gelderlander typeert hem op 5 febrauri 1977 als volgt: "Toon Middelhuis moet in zijn vakbondsjaren een intelligente, slimme vogel zijn geweest, eerlijk en als het moet even keihard als gemoedelijk. Een pokerf ace met een straat: de J.A.Middelhuisstraat in Haaksbergen in zijn eigen Tukkerland." Met het boekwerkje "Toon Middelhuis Haaksbergen, 5 maart 1902 - Utrecht 12 november 1978", samengesteld door zijn zoon Albert Middelhuis en zijn vrouw Tonnie van Vliet (wonend in Nijmegen), herdacht zijn familie dit voorjaar de honderdste geboortedag van hun voorvader Toon. In 14 pagina's behandelen zij de herkomst van ,de familienaam "Middelhuis", de levensschets en carrière van deze bekende Haaksbergenaar. Het boekje wordt afgesloten met een bijlage: een beknopt parenteel Traes,Traman, Rietmeule, Middelhuis. Het is een parenteel: een stamboom met de J.A. Middelhuis (1902-1978) mannelijke en vrouwelijke nakomelingen. De stamvader is Berent Traes of Traman uit (Foto: Arch. Hist. Kr.) Brammelo, die in 1681 te Neede huwde met Aaltjen ten Grootenhuis. Ook is een uitgebreide lijst van bronnen opgenomen en uiteraard neemt ons Historisch Centrum een zeer belangrijke plaats in.
2513 Toon was het 2e kind van Bats Middelhuis en Dina Wegerink. Het gezin woonde eerst aan de Buurserstraat en later werd het Eibergsestraat 96. Hij kreeg geen gelegenheid voor vervolgonderwijs. Na de lagere school ging hij in een van de textielfabrieken in Haaksbergen werken en volgde toen een avondschool. Als 13-jarige werd hij ontslagen en mocht in geen enkele textielfabriek in Haaksbergen meer werken. Na een klein jaar werd hij in 1916 aangenomen bij de Boekelose Stoomblekerij, waar zijn vader als metselaar werkte. Hij maakte daar een bliksemcarrière. Ook toen reeds was hij bij stakingen betrokken. In 1929 werd hij propagandist voor de katholieke vakbond in Twente en in 1926 propagandist-bestuurder bij de R.K.Textielbond; daarna werd hij in 1936 districtsleider. In 1941 werd hij door de bezetter ontslagen. Na een periode van 5 maanden ging hij werken bij de Bedrijfsvereniging als looncontroleur en vervolgens als inspecteur bij Centrale Onderlinge in Den Haag tot 1945. In 1946 werd hij secretaris van de Ned. Textielarbeidersbond en in 1948 ook van de KAB, waarvan hij in 1952 de voorzittershamer overnam. In 1964 volgde P J. J. Mertens hem op. Daarnaast vervulde hij nog vele andere functies o.a.: lid van partijbestuur KVP, lid van de Eerste Kamer, voorzitter raad van Commissarissen van "de Volkskrant". Veel is nog onduidelijk over zijn jonge jaren in Haaksbergen en Enschede. De auteurs willen daar verder in duiken. De auteurs zien hun werkstuk als het eerste resultaat van een boeiende start in genealogie. Er staan interessante illustraties in. Ik wacht het vervolg af. Wordt het een volledige genealogie van de familie Middelhuis of wordt het toch het eerste boek over de vakbondsbestuurder Toon Middelhuis? U kunt het besproken boekje inzien in het Historisch Centrum van Haaksbergen. Th.Meijerink Winterswijk.
RICHT UW BLIK OMHOOG Oplossing van pag. 2507 Deze fraaie gevelversiering is een deel van de voorgevel van het huis Spoorstraat 65. Nu elektrozaak Expert,voorheen bakkerij H.B J. Leussink en J.EJVl.Gruson
2514 GENEALOGIEËN (DEEL 1) De wergroep Genealogie van onze Historische Kring wil in een aantal afleveringen korte notities publiceren van genealogieën en familieboeken. Mensen die in ons HCH onderzoek doen naar hun voorouders, zijn veelal bereid om een exemplaar van het op schrift gestelde resultaat aan ons af te staan. Doel van de publicatie is bekendheid te geven aan hetgeen zoal in ons HCH te vinden is en om anderen te stimuleren ook met genealogie te beginnen. Ons HCH staat daarvoor niet alleen open, maar we zijn ook bereid de nodige hulp te verlenen. Wij helpen u graag op weg. Gerrit Wes
ASBROEK. "Zes eeuwen Asbroek". Schrijver W.E.ten Asbroek. Uitg.najaar 1982 , 236 pag. met 25 losse bijlagen (genealogische schema's). Meest voorkomende familienamen zijn : Asbroek, Asbreuk, ten Asbroek. Oudste vermelding uit 1381. ASBREUK. "Een boer, zijn familie en zijn land". Schrijver B.E.Asbreuk van het erve Meijerinkbroek. Uitg. 1988 over periode 1381 - 1988, 170 pag. De schrijver vertelt over de afkomst en de bewoners van het erve ASBROEK uit Beckum en de diverse erven waarop zijn voorouders hebben gewoond. ter BEKKE. " Het voor- en nageslacht van Hendrik ter Bekke en zijn zuster Bernardina ter Bekke uit Zenderen". Schrijfster Bertha van der Worp- ter Bekke. Uitg. aug 1994 over periode 1678 tot 1994, 590 pag. De schrijfster geeft een uitvoerig overzicht van de afstammelingen met de diverse takken, omschrijvingen en zeer veel foto's. Achterin het boek zit een index op gezin. Veel voorkomende namen zijn: Bekke, Geerdink, Lansink, Lenferink, Meijer, Nijland, Oude Bekke en nog vele andere namen, te veel om in dit kader op te noemen. BENNINK. " Parenteel Bennink". Een groot aantal Twents/Gelderse families. Schrijver Henny Bennink. Uitg. maart 1994, 144 pag. De genealogie van de fam. Bennink, afkomstig van het erve Bennink dat tot voor kort was gelegen in Holthuizen, wordt in beschrijvende vorm weergegeven. Daarna zijn een vijftal genealogieën toegevoegd. De Benninkstraat in Haaksbergen is genoemd naar het oude erve Bennink, dat voorheen lag op de hoek Hengelosestraat Goorsestraat in Haaksbergen.
2515 DE BOMMELAS Ruim 90 jaar geleden stierf Jan Keizers, de laatste bewoner van De Bommelas en sedertdien staat het oude boerderijtje in het Buurserzand leeg en verlaten. In de loop van de tijd heeft het een wat mysterieuze uitstraling gekregen en zijn allerlei verhalen de ronde gaan doen. Zoals de verklaring van die wonderlijke naam Bommelas. Daarvan wordt wel beweerd, dat die zou zijn ontstaan, doordat (aldus streekhistoricus J.J. van Deinse) "een vroegere eigenaar een gebrekkig voertuig gebruikte, waarvan de wielen erg slingerden". Andere bronnen spreken over een boerenkar met een slingerende as, of ook wel over een dito hondenkar. Via de zandweg over de heide zou hij daarmee regelmatig naar Haaksbergen of Enschede zijn 'gebommeld'. Die verklaring moeten we maar liever vergeten. Bij de ouderwetse boerenkarren en wagens hadden de wielnaven altijd wat speling ten opzichte van de assen. Dat moest wel, omdat ze geen kogellagers hadden. Met een flinke lik wagensmeer ertussen draaiden ze gewoon om de as. Een spie die vóór de naaf door de as werd gestoken voorkwam, dat het wiel van de as liep. Ik kan me nog heel goed herinneren hoe we in mijn jeugd met het paard voor de 'stötkoare' of de 'waage' naar het land gingen. Inderdaad 'bommelde' dat meestal behoorlijk, maar dat kwam echt niet door de wielconstructie. De talrijke kuilen en gaten in de zandwegen waren daarvan de oorzaak. Geen enkele reden dus om de naam van het boerderijtje Bommelas met zo'n voertuig in verband te brengen.
"De Bommelas" aan de achterzijde. Een pentekening van de auteur die hij in 1988 maakte.
2516 Een betere en naar alle waarschijnlijkheid de juiste verklaring, is dat de naam betrekking heeft op de reputatie van Gerrit Jan Keizers. Hij was de stichter, tevens eerste bewoner van het boerderijtje. Zijn ouders, Bernardus Keizers en Fenna Morssinkhof, woonden met hun twee jonge kinderen omstreeks 1800 op De Telgen (nu Sonderenstraat 59, over de rondweg). Man en vrouw stierven in februari 1808, de een twee dagen na de ander. De jongste van de beide zoons, Gerrit Jan (* 10-03-1800), trouwde omstreeks 1830 in Winterswijk met Elizabeth ten Pas. Zij werd ook wel Hesselink genoemd. Met één kind kwamen Gerrit Jan en Liesbeth omstreeks 1832 naar Haaksbergen. In de Honesch werd in 1833 hun tweede en in 1835 hun derde kind geboren; het vierde kwam in 1837 ter wereld in de marke Holthuizen. Het gezin woonde toen op het boerderijtje De Weuste in de Krukk'nhook, maar moet daar korte tijd later zijn vertrokken. De Weuste stond indertijd op een plek tussen de huidige Wiedenbroeksingel en de Bartokstraat. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd het boerderijtje gesloopt om plaats te maken voor de aanleg van de singel en de bouw van de nieuwe wijk De Els. Op grond van de Buurser marke, dicht bij de grens met de marke Honesch, bouwde Gerrit Jan Keizers zijn eenvoudige 'losse hoes'. De bouw, waarschijnlijk met gebruik van sloopmaterialen, vond plaats tussen 1837 en 1841. Deze jaartallen konden worden vastgesteld aan de hand van de geboorteakte van het vijfde kind van Gerrit Jan en Liesbeth. Daaruit blijkt namelijk dat de bevalling op 10 mei 1841 in Buurse heeft plaatsgevonden. Al in 1850 werd het boerderijtje in een lijst van huisnummers en huisnamen als Bommelasse vermeld. Met hun vijf kinderen moeten 'Getjaan' en Liesbeth er maar een uitermate primitief en karig bestaan hebben gehad. Gerrit Jan Keizers had in de buurtschap de reputatie een schelm te zijn, een 'oas' in het Twents. Daarbij was hij nogal eens aan de boemel; hij zwierf graag wat rond door de buurtschap. Zo wist hij dat daar bij een zekere boer steevast om 9 uur 's morgens de boekweitpannenkoeken op tafel stonden. Het verhaal wil dat hij daar een keer net op die tijd kwam binnenlopen. Toen hij niet meteen werd uitgenodigd om mee te eten, zei 'dat bommel-oas': "Ik zal mear anschikk'n hè, het steet-er joch neet vuur de proonk". Dat 'bommel-oas', zo werd Getjaan dus genoemd en die naam moet vervolgens op zijn boerderijtje zijn overgegaan. Later zal dat zijn verbasterd tot Bommelas(se). Deze verklaring is afkomstig van wijlen Jan Hendrik Willem Keizers. Hij kon het weten, want zijn eigen grootvader Jan Keizers had het hem zo verteld. En Jan Keizers was de zoon van 'dat bommel-oas'. Op 16 december 1854 stierf Gerrit Jan's vrouw Elizabeth ten Pas, 52 jaar oud. Anderhalfjaar daarna, op 14 mei 1856, stierf ook hun oudste zoon Bernardus. Uit een aantekening in het bevolkingsregister blijkt dat de oudste dochter Frederika Johanna op 19 februari 1859 is getrouwd. Waar en met wie is vooralsnog niet duidelijk, maar in elk geval niet in Haaksbergen. De beide jongere dochters en de jongste zoon waren elders in betrekking. In het bevolkingsregis-
2517
..,
,
•;;'/:.-Wii$?%ï
"De Bommelas" aan de voorzijde.
(Foto Arch. Hist. Kr.)
2518 Moeder Keizers stierf op 7 oktober 1895; ze was toen 57 jaar. Op het naburige boerderijtje De Knoef was in januari van dat jaar Hermannus Westendorp op 45-jarige leeftijd gestorven. Sedertdien zat zijn weduwe Johanna Leppink, of Knoef-Jannöaken, daar moederziel alleen; kinderen waren er niet. Gelukkig werd 'noaberhulp' nog altijd beschouwd als een vanzelfsprekendheid. Eén van de noabers was de jonge Jan Hendrik Keizers van de Bommelas. Blijkbaar heeft hij zijn 'noaberplicht' wel erg serieus opgevat. Nog voor het einde van het jaar, op 7 december 1895, trouwde hij met de weduwe. Wat leeftijd betreft had ze Jan Hendrik's moeder kunnen zijn; Jannöaken was 42, Jan Hendrik de helft jonger. Jan Hendrik Keizers trok bij Jannöaken in op De Knoef en al op 27 juli 1896 werd hun zoon geboren. Het jongetje kreeg de namen Jan Hendrik Willem Keizers en zijn roepnaam werd Hendrik. Knoef-Hendrik werd hij ook wel genoemd. Toen hij 6 jaar was moest hij dagelijks naar de lagere school in Buurse, een afstand van een klein uur lopen. Fietsen hadden de kinderen toen nog niet. Hendriks grootvader Jan Keizers woonde intussen in zijn eentje op de Bommelas en leidde daar een kluizenaarsbestaan. Alleen zijn kleinzoon was vrijwel dagelijks na schooltijd bij hem te vinden en zorgde dan voor wat aanspraak. Hij luisterde graag naar de sterke verhalen van zijn grootvader over diens stroperijen en jeneversmokkel. En ook over de streken van zijn overgrootvader. Onderwijl hielp hij bij de verzorging van de dieren en met andere klusjes. De oude Bommelas-Jaan had twee koeien, een paar varkens en een stuk of vijftig kippen. Bijen had hij ook. Het gebeurde nogal eens, dat hij een zwerm in een boom vond en die ving hij dan op. Hendrik was 15 jaar toen hij op een zaterdagmiddag zijn grootvader dood aantrof. Het was midden in de winter, 20 januari 1912 en hij kon eerst niets zien door de dichte rook. Dat was overigens niet zo vreemd; het huis had toen nog geen schoorsteen. De oude man lag bij het vuur en was deels verbrand. Misschien was hij door een hartaanval getroffen. "Van veurn wasse verköld" vertelde zijn kleinzoon later. Jan Keizers was bijna 79 jaar toen hij op deze manier aan zijn einde kwam. Een verhaal dat ook wel de ronde deed, was dat hij de gewoonte had te slapen in een 'tuugkiste'. Doordat het deksel was dichtgevallen, zou hij daarin tijdens zijn slaap zijn gestikt. Een fabeltje dus, hij had wel een bedstee. Op de dag dat Bommelas-Jaan werd begraven, 24 januari 1912, stierf op de Knoef zijn zoon Jan Hendrik Keizers aan longpleuritis. Hij was nog maar 37 jaar. Jannöaken, die toen al hulpbehoevend was, en haar zoon verlieten de Knoef en verhuisden naar de Honesch. Daar kregen ze onderdak op 'Stroatert' bij Jan Leppink, de jongste broer van Jannöaken, en diens vrouw Gerridina Simmelink. Stroaters Jaan-eume en Diene-meuje werden ze door Hendrik genoemd. Jaan-eume was botermaker op het boterfabriekje in de Spoorstraat, meesterknecht volgens het bevolkingsregister. Botter-Jaan werd hij in de volks-
2519 mond ook wel genoemd. Dat boterfabriekje stond op de plaats waar nu apotheek De Hofbraak is gevestigd. Jaan-eume was ook Hendriks voogd samen met een oom van vaders kant, Hendrik Jan Keizers, die in 1885 naar Lonneker was getrokken. Daar op Stroatert, het latere café Bannink-Hanna, is Jannöaken toen al vrij gauw gestorven. Dat was op 4 november 1913; ze was 60 jaar oud. En haar zoon, Hendrik Keizers of Knoef Hendrik? Drie jaar lang was hij boerenknecht en niet echt met plezier. In mei 1915 werd hij als timmermansleerling aangenomen bij Nijhuis alias Kraan'n-Jaan en dat beviel hem beter. Hij leerde er het vak tot in de fijnste kneepjes en bleef 17 jaar bij 'de Kraane'. Bij de technische dienst van textielfabriek Jordaan werd in 1932 een ervaren timmerman gevraagd. Hendrik maakte de overstap en werd later voorman in de timmerwerkplaats. Sedert 1923 was hij getrouwd met Mina Rusink. Ze hadden een huis gekocht in de Molenstraat en samen leefden ze daar nog lang en gelukkig. Beiden werden ze omtrent 83 jaar oud en ze stierven kort na elkaar, Hendrik ongeveer zeven maanden na zijn vrouw. In 1905 zouden de laatste gemeenschappelijke gronden van de marke Honesch worden verdeeld. Om de hoge kosten die daarmee waren gemoeid te dekken, werd 840 ha. zand- en heidegrond verkocht. Op de publieke veiling kocht Jan Bernard van Heek een hele lap van deze woeste grond voor een bedrag van f. 8.450, —. Dat is het tegenwoordige natuurgebied 'Het Buurserzand'. Zijn plan was om daar een klein Twents openluchtmuseum te stichten. Eén van de bezienswaardigheden daarin zou De Bommelas zijn, die in 1912 voor f.2.000, — ook zijn eigendom werd. Dat plan is nooit ten uitvoer gebracht en Jan Bernard van Heek stierf op 31 januari 1923. Zijn weduwe, Edwina van Heek-Burr Ewing, schonk zes jaar later het Buurserzand met De Bommelas aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. Bij een latere restauratie werd het boerderijtje voorzien van de schoorsteen die er oorspronkelijk niet was. Gerrit J.W. Leppink.
Een wisselvallig klimaat vraagt om kozijnen van een constante kwaliteit. Zoals TEHA Quality Line en TEHA Classic Line houten kozijnsystemen, TEHA Style Line kunststof kozijnsystemen en TEHA prefab elementen. Gemonteerd uiteraard door de mensen van TEHA Montage. En met TEHA Kozijnbeheer zorgen we ook nog eens voor
ELEMENTENGROEP
een perfecte nazorg. Deze vijf disciplines maken dat de elementen vragen om TEHA. TEHA Elementengroep, Bouwstraat 8, 7483 PA Haaksbergen. Tel. (053) 573 66 66, fax (053) 573 66 65, www.teha.nl, e-mail
[email protected]
