-AOLD HOKSEBARGE -
ORGAAN VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN 37E JAARGANG NR. 4, DECEMBER 2OO4 VERSCHIJNT 4X PER JAAR
Aold Hoksebarge HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN:
Souterrain gemeentehuis tel. 053-5742374
Correspondentieadres: Goorsestraat 31,7482 CB Haaksbergen Email:
[email protected] Website: www.historischekringhaaksbergen.nl Openingstijden: Maandag Dinsdag Donderdag Vrijdag
19.00-22.00 uur 13.30-17.00 uur 19.00-22.00 uur 13.30-17.00 uur
LEDENADMINISTRATIE: K. Faber, K. Doormanstraat 17,7482 BJ Haaksbergen BETALINGEN:
Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie) Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917 beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 16,- per jaar. Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming van de auteur(s) en bronvermelding. REDAKTIEADRES: Blekerstraat 5,7481 JT Haaksbergen
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen G.J. Leppink J.A.M. van der Zanden J.G. Hofste op Bruinink G.J. Slotman G.P. Wes J.H. Scholten C.W.M.J. Wentink
ISSN:
Uiterhoevestraat 11,7481 DH Haaksbergen voorzitter Goorsestraat 31,7482 CB Haaksbergen secretaris Blekerstraat 5,7481 JT Haaksbergen vice voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek Kroonprins 4,7481 CJ Haaksbergen penningmeester Wiedenbroeksingel 88,7482 BD Haaksbergen hoofd interne zaken Bizetstraat 31,7482 AM Haaksbergen hoofd archivering Fazantstraat 129,7481 BJ Haaksbergen voorz. wg. monumenten/archeologie
1384-76
tel. 5721728 tel. 5722300 tel. 5723553 tel. 5724083 tel. 5722814 tel. 5722937 tel. 5722711
2593 VAN HET BESTUUR Met een zekere trots biedt het bestuur u hierbij een eerste themanummer van "Aold Hoksebarge" aan. Een naar onze mening mooi uitgevoerd boekje, waarin de geschiedenis van de "Hessenweg Deventer-Goor-Haaksbergen-BuurseAlstatte-Münster" wordt verteld. Hubert Breuer en Josef Löhring van de Heimatverein Alstatte beschreven het Duitse deel van de hessenweg en Jaap Kluitenberg, lid van onze commissie Monumenten en Archeologie, het Nederlandse en het algemene deel. Het boekje verschijnt ook in Duitse tekst. Deze geschiedenis stond centraal tijdens de zo geslaagde Monumentendag op 11 september j.l. Een Monumentendag, die getuigde van organisatievermogen, creativiteit en samenwerking. Samenwerking niet alleen met de partners aan beide zijden van de grens, de Belangengemeenschap Buurse en de Heimatverein Alstatte, maar vooral ook binnen onze eigen kring. In de eerste plaats natuurlijk onze werkgroep Monumenten en Archeologie onder leiding van Clemens Wentink, de schrijver Jaap Kluitenberg, geassisteerd door Nico Spit en niet te vergeten de coördinator van deze uitgave Gerard Hofste op Bruinink. Het was dan ook eigenlijk niet verwonderlijk, maar wel een grote verrassing, dat dit ook gewaardeerd werd door de landelijke organisatie "Monumentendag", die ons een eervolle vermelding voor deze opzet verleende, begeleid door een cheque van € 1000.-. Dit bedrag zal een op Haaksbergse monumenten gerichte bestemming krijgen. Autoriteiten uit onze dorpen, de provincie Overijssel, de Kreis Borken en de Euregio gaven acte de presence en spraken hun waardering uit. Wij hebben het ook bijzonder op prijs gesteld, dat de vereniging "Natuurmonumenten" één van haar directeuren afvaardigde om de Haaksbergse monumentenprijs in ontvangst te nemen. Over deze onvergetelijke dag zult u in het boekje "Hessenweg" een beeldverslag aantreffen. Dit verslag kon mede tot stand komen, doordat we van het Prins Bernhard Cultuurfonds een bijdrage mochten ontvangen in de aanschaf van digitale apparatuur voor het vastleggen van documenten en momenten. Veel werk is er de afgelopen maanden ook weer gaan zitten in de uitgave van onze nieuwe kalender 2005-2006. Deze kalender met als thema "Bouwen in Haaksbergen door de eeuwen heen" blijkt weer goed in de smaak te vallen, gezien de bijzonder grote belangstelling bij de voorverkoop. Vanaf het nieuwe jaar 2005 zal de organisatie, die verantwoordelijk is voor de uitgave van "Aold Hoksebarge" een nieuwe structuur krijgen. De redactie zal bestaan uit Arnold Bekkenkamp, Gerard Hofste op Bruinink (organisatie), Bram van Leeuwen (eindredactie) en Jan Leppink. Zij zullen worden bijgestaan door een aantal medewerkers, die op verzoek van de redactie of op eigen initiatief over een onderwerp zullen schrijven. Wij hopen hierdoor "Aold Hoksebarge" in de komende jaren nog gevarieerder en leesbaarder te maken. Het bestuur hoopt, dat velen met interesse over onze "Hessenweg"zullen lezen en wensen een ieder van harte heel prettige feestdagen en een gelukkig 2005 toe. G.J. Leppink, voorzitter
December 2004.
2594 N.B. Wegens ruimtegebrek worden de rubrieken Nieuwe leden, Schenkingen en Aanwinsten doorgeschoven naar de volgende uitgave. MIDDAGEXCURSIE DD. 02.10.2004 NAAR BURCHT BENTHEIM. De grote groep belangstellenden voor deze middagexcursie had het zich niet beter kunnen wensen. Een heerlijk nazomer zonnetje begeleidde de 60 dames en heren op hun tocht naar en tijdens de rondleiding in Burcht Bentheim. Na het vertrek uit Haaksbergen begonnen we rond 14.30 uur met de rondleiding voor twee groepen van 30 personen. De burcht is privébezit en de kosten van onderhoud, renovatie e.d. dienen uit eigen middelen te worden opgebracht Alles wat bijdraagt tot financiële ondersteuning wordt dan ook benut, zoals de rondleidingen, brochures etc. De burcht is gelegen op een westelijke uitloper van het Teutoburger Woud en omstreeks 1020 voor het eerst genoemd. Het totale complex bestaat uit de Kranenburg, de Pulverturm, de Batterieturm en de Katharinenkirche. De Katharinenkerk is een eenvoudige, gotische kerkruimte met een preekstoel uit de 16e eeuw en een koor dat door vergissing enkele treden lager is gelegen; aan de wanden grafplaten, schilden e. d. De vrij in de ruimte hangende dubbelzijdige beeltenis van de Madonna is de aandacht waard. De kerk is momenteel in gebruik voor culturele doeleinden. De kruittoren met een hoogte van 30 mtr. dateert uit de 12e eeuw en behoort tot de oudste delen van de burcht. De muren zijn 5,5 meter dik. In de nabijheid van deze toren staat een origineel bronzen geschut uit 1551 opgesteld. In het oog springend is het stenen kruisbeeld uit de lle eeuw "Herrgott von Bentheim", één van de oudste christelijke overblijfselen in de hele regio. In het onderste gedeelte van de Batterieturm bevindt zich de "Pienige Kammer" (pijnkamer). Naar men zegt werd hier echter niet gefolterd, maar alleen maar verhoord. In het bovenste deel van de toren bevindt zich de "Rossmühle": een simpele, door een paard aangedreven rosmolen die ervoor zorgde, dat men ook in tijd van oorlog kon malen.
Een deel van het gezelschap op de burgmuur (Foto: W.H. Ottink)
2595 De Kronenburg is een gebouw van meerdere verdiepingen. De ridderzaal werd rond 1910 verbouwd tot banketzaal. De "Waldecker kamers" waren chique kamers voor gasten en in 1890 ingericht en genoemd naar vorstin Pauline, de vrouw van vorst Alexis zu Bentheim und Steinfurt en zus van de Nederlandse koningin Emma. De "Ernst-August kamers" bevinden zich op de bovenverdieping en bestaan uit een slaapkamer, bibliotheek en salon. Diverse vitrines laten het verleden spreken: Zwaarden, officiersuniformen, harnassen, drinkbekers, foto's, urnen, vazen, steekwapens, zegels, stempels, maar ook schoolschriften, rammelaar en kinderkleding verhalen van vervlogen tijden. Op het terras van het Burgcafé konden we ons na een interessante rondleiding van ruim 1,5 uur te goed doen aan Kaffee und Kuchen, voordat we om 17.15 de reis naar huis aanvaardden. Een woord van dank aan de organisatie van deze excursie is dan ook zeker op z'n plaats. Laurien Schepers
"DE GROOTSTE HAAKSBERGENAAR". Ter gelegenheid van de opening van het Historisch Informatie Punt (HIP) in de bibliotheek organiseert de bibliotheek Haaksbergen in samenwerking met onze kring de verkiezing van de grootste Haaksbergenaar. Om u wat meer inzicht te geven in de verdiensten van een zestal kandidaten, die in de geschiedenis van ons dorp of ons land een rol van betekenis hebben gespeeld, hebben we onderstaand hun antecedenten per persoon voor u op een rijtje gezet. Het zou fijn zijn, indien zoveel mogelijk van onze leden hun keus voor de grootste Haaksbergenaar" maken. U kunt het in dit nummer bijgevoegde formulier invullen en het opsturen of inleveren bij ons Historisch Centrum of de bibliotheek.
2596 HERMAN SCHOLTEN (1728- 1783) Deze zoon van de koster/schoolmeester Willem Scholten werd op 13 september 1744 ingeschreven als student in de godgeleerdheid aan de Hogeschool van Harderwijk. Na het einde van deze studie werd hij eerst kandidaat en later predikant te Diepenheim. In 1765 werd hij aangesteld tot hoogleraar in de theologie aan de Universiteit van Leiden, waar hij op 18 juni 1765 zijn inaugurale rede uitsprak. Hij was zeer geïnteresseerd in taalkundige zaken en publiceerde een studie over Griekse accenten. In 1778 werd hij lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. Hij was specialist in streektalen en in het bijzonder in "Overijsselse woorden". Hij werkte onder meer samen met de stadssecretaris van Deventer G.Dumbar en Jan Arend de Vos van Steenwijk te Vollenhove. Het resultaat van deze studies is bewaard gebleven en bevindt zich onder de naam "Dumbar-Handschrift" in de bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. Dit handschrift is in 1952 door Dr. H.L. Bezoen uitgegeven. (zie Historie van Haaksbergen deel 3, pag. 184 en 185).
JOAN JANSEN VAN DER SLUIS (1687-1738) Joan Jansen van der Sluis werd in 1787 geboren als Van Joan van der Sluis zoon van de uit Diepenheim afkomstige houthandelaar is geen foto Jan Jansen van der Sluis. beschikbaar Hij studeerde in Harderwijk, waar hij in 1712 promoveerde tot Doctor in de beide rechten, waarna hij in 1713 tot richter van Haaksbergen benoemd werd. In 1720 liet hij het monumentale Richtershuis aan de Oostenstraat (nu von Heijdenstraat) bouwen. Naast zijn richterschap was hij een belangrijk koopman en financier. Hij bezat, voor een deel uit de vaderlijke erfenis en verder door aankoop, grote gebieden in de buurtschap Langelo, maar ook in Eibergen en Diepenheim en bovendien een pakhuis aan het Pothoofd in Deventer. De verdeling van de vaderlijke erfenis veroorzaakte grote onenigheid in de familie. Dit was dan ook de reden, dat deze vrijgezel zijn enorme bezit bij testament vermaakte aan de Diakonie, Lidmaten en Armen van de Gereformeerde (nu de Nederlands Hervormde) gemeente. Hij overleed op tragische en curieuze wijze op 25 juni 1738, toen hij poolshoogte ging nemen waarom de kerkklokken luidden. In de klokkenkamer
2597 van de toren liet een van de luiders het klokkentouw los, dat om het lichaam van de richter slingerde en hem optilde. Daardoor smakte hij op de lemen vloer en brak waarschijnlijk zijn nek. De Diaconie kwam zo in het bezit van een groot kapitaal en van vele vaste goederen, die voor een deel thans nog deel uitmaken van haar eigendommen. Door dit vermogen van deze belangrijke Haaksbergse richter kon de Haaksbergse diaconie in de 18e en 19e eeuw geld lenen aan de lidmaten, zoals b.v. Jan Jordaan, die hierdoor in staat was zaken te ontwikkelen. Hierdoor heeft Joan Jansen van der Sluis' vermogen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de economische ontwikkeling in het Haaksbergen van vooral de 18e en 19e eeuw. (zie Jaarboek Twente 1988- pag. 57 t/m 61)
WILLEM HENDRIK JORDAAN ( 1828-1902) Willem Hendrik Jordaan werd in 1828 geboren als 3e zoon van Derk Jordaan, de stichter van D. Jordaan en Zonen's Textielfabrieken. Door zijn initiatief ontwikkelde het familiebedrijf zich tot een industriële onderneming van formaat. Door zijn zeer belangrijke bijdrage kon hij zich tot de belangrijkste werkgever van het Haaksbergen van de 19e en 20e eeuw ontwikkelen. Hij was één van de initiatiefnemers tot de aansluiting van Haaksbergen op het spoorwegnet en ook droeg hij bij tot de ontwikkeling van de landbouw in zijn dorp. Hij was een voor die tijd zeer sociaal voelend werkgever. Toen de vrijgezel Willem Hendrik Jordaan in 1902 overleed, schonk hij bij testament het volkspark Scholtenhagen, ondergebracht in een stichting, aan de werknemers van zijn firma en de Haaksbergse bevolking. (zie "In het verleden ligt het heden, een eeuw stichting (groot) Scholtenhagen". Biografie Willem Hendrik Jordaan pag. 123-158)
2598 HERMAN BERGHEGE (1864- 1937) De bekende dichter in het Haaksbergs dialect Herman Berghege groeide in Haaksbergen op als zoon van de predikant Ds. Jan Berghege. Hij was een uitgesproken neo-romantisch dichter, die in zijn in het Haaksbergs dialect geschreven gedichten de herinneringen aan zijn jeugdjaren heel beeldend heeft vastgelegd. Deze gedichten zijn in 1920 uitgegeven onder de titel "Uit het land van de Tubant", en later enige malen herdrukt met als titel "Oet Hoksebarge" . Velen kennen zijn gedicht: "De watermölle biej Hoksebarge", waarvan het eerste couplet luidt: Nog heurt mien oor het stöarig soezen Nog zut mien ooge 't draeiend rad, Woar ü wit van schoem kwamp oaver broezen, Het röstloos water, 't frisse nat Andere bekende, vaak verhalende gedichten van zijn hand zijn: De Marktlinde, Het nieje klokkentouw, Den Duvelskolk biej Hoksebarge en 't Geetlinknus. In 1907 publiceerde hij een serie artikelen in de rubriek "Oet d'n ölen tied en d'n niejen", over toen nog bestaande Haaksbergse volksgebruiken, kinderspelen en volksgeneeswijzen, die in de loop der jaren zeker aan belang gewonnen hebben. Zes gedichten zijn omstreeks 1930 door L. de Bij op muziek gezet onder de titel "Twente zingt". Ze leenden zich door het melodieus woordgebruik daarvoor dan ook uitstekend. In het dagelijks leven was Herman Berghege belastingambtenaar en later gemeenteambtenaar resp. in Groenlo en Deventer, waar hij in 1937 overleed. (zie Historie van Haaksbergen deel 3,pag. 185 en 186)
JOHANNES ANTONIUS (TOON) MIDDELHUIS (1902-1978). Toon Middelhuis werd op 5 maart 1902 in Haaksbergen geboren. Na de lagere school kwam hij in dienst van de textielfabriek Jordaan en volgde een avondopleiding. Op 13 jarige leeftijd werd hij ontslagen en mocht op geen andere Haaksbergse textielfabriek meer werken. Een jaar later, in 1916, werd hij in dienst genomen door de Boekelose Stoomblekerij, waar hij een bliksem-carriëre maakte.
2599 Hij was lid van de R.K. Textielbond en al bij stakingen betrokken. In 1926 werd hij propagandist bestuurder bij deze bond in Twente. Na in 1941 door de bezetter te zijn ontslagen kwam hij in dienst van de bedrijfsvereniging. In 1945 werd hij secretaris van de Ned. Textielarbeidersbond en in 1948 ook van de Katholieke Arbeiders Beweging, waarvan hij in 1952 voorzitter werd. Daarnaast maakte hij deel uit van het partijbestuur van de Katholieke Volks Partij, was lid van de Ie Kamer en voorzitter van de Raad van Commissarissen van de "Volkskrant". Hij overleed op 18 november 1978 in Utrecht. DICK JORDAAN J.G.H.zn. (1913-1989) Dick Jordaan werd in 1913 als zoon van J.G.H. Jordaan, directeur van de textielfabrieken DJordaanen Zonen, in Haaksbergen geboren. Na zijn middelbare schoolopleiding volgde hij een textielopleiding in Mönchen Gladbach. Hij trad in dienst van het familiebedrijf waar hij in 1940 tot onderdirecteur werd benoemd en in 1951 zijn vader als directeur opvolgde. Hij was vanaf zijn jongensjaren enthousiast padvinder en maakte tot in de jaren 50 deel uit van de leiding. Hij was de initiatiefnemer tot oprichting van de Han Jordaanstichting (genoemd naar zijn in de oorlog in krijgsgevangenschap omgekomen broer), die de Dievelaarschuur bij het Scholtenhagen liet herbouwen als padvinderstroephuis. Zijn grote interesse in vooral de Haaksbergse en streekgeschiedenis leidde tot vele publicaties van zijn hand. In 1967 nam hij het initiatief tot oprichting van de Historische Kring Haaksbergen en werd tot 1985 haar eerste voorzitter. Hij heeft een aanzienlijk aantal publicaties op historisch gebied op zijn naam staan. Daarvoor had hij in 1953 tesamen met dokter JJVI.Scaf de Kunstkring Haaksbergen opgericht. Ook hiervan was hij de zeer enthousiaste en initiërende eerste voorzitter tot 1976 Verder was hij in 1962 één van de grondleggers en voorzitter van het "Jaarboek Twente". Bovendien was hij jarenlang voorzitter van de Oudheidkamer Twenthe (tot 1983), voorzitter van de Stichting Textielgeschiedenis, bestuurslid van het Twents-Gelders Textielmuseum in Enschede, voorzitter van de afdeling Musea, Oudheidkunde en Monumenten van de Culturele Raad voor Overijssel, voorzitter van de Bertha Jordaan-van Heek stichting te Welbergen (Duitsland), voorzitter van de Fondation Jordaan van Heek te Enschede en vice-voorzitter van de Edwina van Heekstichting. Dick Jordaan is gedurende decennia van bepalende betekenis geweest voor de ontwikkeling van kunst, cultuur en historie in Haaksbergen, Twente en Overijssel. (zie Jaarboek Twente 1991- pag. 136 en 137)
Een wisselvallig klimaat vraagt om kozijnen van een constante kwaliteit. Zoals TEHA Quality Line en TEHA Classic Line houten kozijnsystemen, TEHA Style Line kunststof kozijnsystemen en TEHA prefab elementen. Gemonteerd uiteraard door de mensen van TEHA Montage. En met TEHA Kozijnbeheer zorgen we ook nog eens voor
ELEMENTENGROEP
een perfecte nazorg. Deze vijf disciplines maken dat de elementen vragen om TEHA. TEHA Elementengroep, Bouwstraat 8, 7483 PA Haaksbergen. Tel. (053) 573 66 66, fax (053) 573 66 65, www.teha.nl, e-mail
[email protected]
