Inhoud
Woord vooraf Over de auteurs Redactionele verantwoording
13 14 16
1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.4 1.4.1 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.7 1.7.1 1.7.2 1.8 1.8.1 1.8.2 1.8.3 1.9 1.9.1 1.9.2 1.9.3 1.9.4 1.10 1.10.1 1.10.2
Cellen en weefsels Kenmerken van het leven Hie¨rarchische opbouw Het menselijk lichaam als eenheid Homeostase De cel: de fundamentele eenheid van het lichaam Bouw en functie van cellen Celstofwisseling: verbranding in de cel Aerobe verbrandingsprocessen Anaerobe verbrandingsprocessen Koolhydraten, vetten en eiwitten Celmembraantransport Passief transport Actief transport Endocytose en exocytose Celdeling Mitose Meiose of reductiedeling Celcyclus Celdood Groei Veroudering Weefsels Dekweefsel Steunweefsels Spierweefsel Zenuwweefsel Algemene topografie Statische en dynamische richtingaanduidingen Lichaamswand en lichaamsholten
19 19 20 21 21 26 26 30 30 30 30 31 31 35 35 37 38 38 43 43 44 44 45 45 47 54 56 57 57 58
2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3
Circulatie Bloed Samenstelling van het bloed Functies van het bloed Bloedplasma
65 66 66 66 67
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 005
6
Anatomie en fysiologie niveau 4
2.1.4 2.1.5 2.1.6 2.1.7 2.1.8 2.1.9 2.1.10 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6
Bloedcellen Rode bloedcellen (erytrocyten) Witte bloedcellen (leukocyten) Bloedplaatjes Bloedgroepen Bloedstelping (hemostase) Gastransport in het bloed Bloedvatstelsel Het hart Bloedvaten Bloeddruk Foetale circulatie Uitwisseling tussen capillairen en weefselvocht Lymfatisch systeem
68 71 76 77 78 83 87 88 89 99 1 08 1 16 1 18 1 20
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.3.1 3.3.2
1 26 1 26 1 28 1 28 1 28 1 29 1 29
3.3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.6 3.7 3.8 3.9 3.9.1 3.9.2 3.9.3
Afweer Afweer Exogene aspecifieke afweer Mechanische barrie`res Fysiologische barrie`res Endogene aspecifieke afweer Ontstekingsproces Aspecifieke afweer door witte bloedcellen (leukocyten) Cytokinen Immuniteit: specifieke afweer Cellen van het immuunsysteem Indeling van de immuniteit Humorale immuunrespons Werking humorale immuunrespons Immunoglobulinen Complementsysteem Cellulaire immuunrespons Regulatie van de afweer Natuurlijke en kunstmatige immuniteit HLA-antigenen en orgaantransplantaties HLA-antigenen Orgaantransplantaties HLA en transplantatie van allogeen beenmerg
1 30 1 33 1 33 1 33 1 36 1 37 1 37 1 39 1 40 141 1 43 1 44 1 46 1 46 1 47 1 48
4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.2 4.2.1 4.2.2
Ademhaling Ademhalingsstelsel Neusholte Keelholte Strottenhoofd Luchtpijp Longen (pulmones) Longventilatie en distributie Inademing Uitademing
1 49 1 49 1 50 1 53 1 53 1 55 1 57 1 59 1 59 161
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 006
7
Inhoud
4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.3 4.3.1 4.4 4.4.1 4.4.2 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3
Ademfrequentie en longcapaciteit Ademarbeid Distributie in de longen Gasuitwisseling Diffusiesnelheid Transport van gassen Transport van zuurstof Transport van koolstofdioxide Regulatie van de ademhaling Chemosensoren Ademcentrum Reflexen met invloed op de ademhaling
1 62 1 64 1 66 1 66 1 66 1 67 1 67 1 68 1 68 1 68 1 69 1 69
5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3
Nieren Nieren Bouw van de nieren Werking van de nieren Andere functies van de nieren Urinewegen Urineleider Urineblaas Urinebuis Urine
1 72 1 72 1 73 1 74 1 77 1 80 1 80 1 80 1 84 1 84
6 6.1 6.1.1 6.1.2 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.3 6.3.1 6.3.2 6.4 6.5 6.5.1 6.5.2 6.5.3 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3 6.7 6.8 6.8.1 6.8.2 6.9 6.10
Zenuwstelsel Cellen van het zenuwstelsel Neuron Gliacellen Neurofysiologie Impulsgeleiding Impulsoverdracht Neurotransmitters Indeling van het zenuwstelsel Anatomische indeling Fysiologische indeling Grote hersenen Tussenhersenen Thalamus Hypothalamus Epithalamus Hersenstam Hersenzenuwen Reticulaire formatie Onderdelen van de hersenstam Kleine hersenen Ruggenmerg Bouw van het ruggenmerg Ruggenmergszenuwen Reflexen Autonoom zenuwstelsel
1 86 1 86 1 86 1 87 1 87 1 88 1 89 1 90 1 90 1 90 191 1 92 1 97 1 97 1 98 1 99 1 99 1 99 200 20 1 20 1 202 203 205 207 208
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 007
8
Anatomie en fysiologie niveau 4
6.10.1 6.10.2 6.10.3 6.11 6.11.1 6.11.2 6.11.3 6.12 6.13 6.13.1 6.13.2 6.13.3 6.14 6.14.1 6.14.2 6.14.3 6.15 6.15.1 6.15.2 6.15.3 6.16 6.16.1 6.16.2 6.16.3
Sympathisch zenuwstelsel Parasympathisch zenuwstelsel Intramurale systemen Hersenvliezen Zachte hersenvlies Spinnenwebvlies Hard hersenvlies Hersenvocht en liquorcirculatie Bloedvoorziening van de hersenen Hersenslagaders Hersenaders Barrie`res Systemen Sensibel systeem Motorisch systeem Limbisch systeem Geheugen en leren Zintuiglijk geheugen Werkgeheugen en kortetermijngeheugen Langetermijngeheugen Pijn Nocisensoren Somatische en viscerale pijn Pijnbeleving
209 210 210 21 1 212 212 212 213 214 214 216 217 218 218 218 220 22 1 22 1 222 222 223 223 223 224
7 7.1 7.1.1 7.1.2 7.1.3 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2 7.5.3 7.6 7.6.1 7.6.2 7.7
Hormoonstelsel Hormonen Receptoren Wateroplosbare en niet-wateroplosbare hormonen Regulatie van de hormoonproductie Hypofyse Neurohypofyse Adenohypofyse Schildklier Synthese van de schildklierhormonen Werking van de schildklierhormonen Bijschildklieren Alvleesklier Eilandjes van Langerhans Insuline en glucagon Somatostatine Bijnieren Bijnierschors Bijniermerg Gonaden
226 226 227 227 228 229 230 232 235 236 236 238 238 239 239 242 242 243 246 247
8 8.1 8.1.1 8.1.2
Zintuigen Sensoren Chemosensoren Thermosensoren
248 248 250 253
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 008
9
Inhoud
8.1.3 8.1.4 8.1.5 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3
Mechanosensoren Fotosensoren of elektromagnetische sensoren Nocisensoren Oor Bouw van het oor Gehoororgaan Evenwichtsorgaan Oog Ligging, bouw en functie van de oogbol Beeldvorming Hulporganen van het oog
253 255 255 255 255 257 262 263 263 267 272
9 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.1.4 9.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.3.4 9.3.5 9.3.6 9.4 9.4.1 9.4.2 9.5 9.5.1 9.5.2 9.5.3 9.5.4
Huid en temperatuurregulatie Bouw van de huid Opperhuid Lederhuid Onderhuids bindweefsel Bloedvoorziening van de huid Functies van de huid Bijzondere vormsels Haren Nagels Zweetklieren Talgklieren Oorsmeerklieren Borstklieren Lichaamstemperatuur Kern- en schiltemperatuur Fysiologische processen Temperatuurregulatie Thermosensoren Warmteafgifte Warmteproductie Koorts
277 277 277 279 280 280 280 282 282 283 283 285 285 285 286 286 287 287 288 288 290 29 1
10 10.1 10.1.1 10.1.2 10.1.3 10.2 10.3 10.3.1 10.3.2 10.3.3 10.4 10.4.1 10.4.2 10.5 10.5.1
Voedsel en spijsvertering Voedsel en stofwisseling Voedsel en energie Enzymen Nucleı¨nezuren Noodzakelijke voedingsstoffen Koolhydraten Enkelvoudige suikers Tweevoudige suikers Samengestelde suikers Eiwitten Aminozuren Eiwitvertering Vetten Triglyceriden
293 293 293 294 295 295 296 296 296 297 298 298 299 300 300
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 009
10
Anatomie en fysiologie niveau 4
10.5.2 10.5.3 10.6 10.7 10.7.1 10.7.2 10.7.3 10.7.4 10.7.5 10.7.6 10.7.7 10.7.8 10.7.9 10.8 10.8.1 10.8.2 10.9 10.10 10.10.1 10.10.2 10.10.3 10.11 10.12 10.13 10.13.1 10.13.2 10.13.3 10.13.4 10.14 10.14.1 10.14.2 10.14.3 10.14.4 10.15 10.15.1 10.15.2 10.16 10.16.1 10.16.2 10.17 10.17.1 10.17.2 10.17.3 10.17.4 10.18
Fosfolipiden Sterolen Water Mineralen Natrium, kalium en chloride Calcium Fosfaat (P-verbindingen) IJzer Magnesium Jood Zwavel Zink Selenium Vitaminen In vet oplosbare vitaminen In water oplosbare vitaminen Bouw en functie van de spijsverteringsorganen Mondholte Speekselklieren Tong Gebit Keelholte Slokdarm Maag Bouw en ligging van de maag Maagvulling Maaglediging Maagsap en maagsapsecretie Dunne darm Bouw en ligging van de dunne darm Bouw van de wand van de dunne darm Darmsap Resorptie Dikke darm Functies van de dikke darm Defecatie Alvleesklier Functies van de alvleesklier Alvleeskliersap Lever en galwegen Ligging en macroscopische bouw van de lever Microscopische bouw van de lever Galgangen en galblaas Functies van de lever Buikvlies
302 302 303 304 305 306 306 306 307 307 307 307 307 308 308 31 1 315 315 316 318 319 32 1 322 324 324 326 326 327 328 328 329 330 33 1 333 334 336 337 338 338 338 338 339 340 340 348
11 11.1 11.1.1 11.1.2
Beweging Skelet Bouw en functie van het bot Soorten beenderen
350 350 350 352
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 010
11
Inhoud
11.1.3 11.1.4 11.2 11.2.1 11.2.2 11.2.3 11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.4 11.4.1 11.4.2 11.5 11.6 11.6.1 11.6.2 11.6.3 11.7 11.7.1 11.7.2 11.7.3
Ontwikkeling van het bot Beenverbindingen Beenderen van het hoofd Hersenschedel Aangezichtsschedel Ontwikkeling van de schedel Beenderen van de romp Wervelkolom Borstkas Bekken Beenderen van de extremiteiten Beenderen en gewrichten van arm en hand Beenderen en gewrichten van been en voet Beenderen van de gordels Spierstelsel Bouw en werking van een skeletspier Bouw en werking van de hartspier Bouw en werking van gladde spieren Spiergroepen Hoofd- en halsspieren Rompwandspieren Extremiteitsspieren
353 356 358 359 362 363 363 364 367 368 368 369 37 1 376 376 377 378 379 379 379 380 386
12 12.1 12.2 12.2.1 12.2.2 12.3 12.3.1 12.3.2 12.3.3 12.3.4 12.3.5 12.4
Voortplanting Ongeslachtelijke en geslachtelijke voortplanting Geslachtskenmerken Primaire en secundaire geslachtskenmerken Geslachtsdifferentiatie Vrouwelijke geslachtsorganen Eierstok Eileider Baarmoeder Vagina Uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen Fysiologische veranderingen in de vrouwelijke geslachtsorganen Ontwikkeling van follikel en endometrium Hormonale regulatie van de menstruatiecyclus Effecten van oestrogeen Conceptie en implantatie Ontwikkeling embryo in de baarmoeder Mannelijke geslachtsorganen Testes Bijballen Zaadleider en zaadblaasjes Prostaat Penis Sperma Fysiologie van het seksueel functioneren
390 390 39 1 39 1 39 1 393 393 395 395 398 398
12.4.1 12.4.2 12.4.3 12.4.4 12.4.5 12.5 12.5.1 12.5.2 12.5.3 12.5.4 12.5.5 12.5.6 12.6
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
399 399 400 402 403 406 409 409 414 414 415 416 418 419
Pre Press Zeist
04/09/2007 Pg. 011
12
Anatomie en fysiologie niveau 4
13 13.1 13.1.1 13.1.2 13.1.3 13.1.4 13.1.5 13.2 13.2.1 13.2.2 13.3 13.3.1 13.3.2 13.4 13.4.1 13.4.2 13.5 13.5.1 13.5.2 13.6 13.7 13.8 13.9 13.10 13.11 13.11.1 13.11.2 13.12
Erfelijkheid en DNA Erfelijkheid Genotype en fenotype Gen en allel Homozygoot en heterozygoot; dominant en recessief Wetten van Mendel Onvolledige dominantie Chromosomen Autosomen Heterosomen Overervingspatronen Monogene overervingspatronen Polygene overervingspatronen Erfelijke stofwisselingsziekten en hielprik Erfelijke stofwisselingsziekten Neonatale screening door middel van de hielprik Structuur en eigenschappen van DNA DNA in mitochondrie¨n Replicatie van DNA Genexpressie en RNA Regulatie van de genexpressie Coderend en niet-coderend DNA Mutaties Oncogenen Virussen Bouw en werking van virussen Indeling van de virussen Prionen Referenties Bijlage I Medische terminologie A Afkortingen B Voor- en achtervoegsels C Anatomische termen Bijlage II Referentiewaarden laboratoriumbepalingen Register
BSL – ID 1606_9789031346837 – ALG_A4_1KMM – Anatomie en fysiologie niveau 4
Pre Press Zeist
42 1 42 1 42 1 422 423 423 425 425 425 425 427 427 43 1 432 432 433 433 433 435 435 436 436 437 438 440 440 440 44 1 443 445 445 445 449 456 459
04/09/2007 Pg. 012
