Inhoud
Woord vooraf
11
Over de auteurs
12
Redactionele verantwoording Curriculummodel Didactisch concept ‘Basiswerken’
13 13 14
1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.4 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.7.4 1.8
Cellen en weefsels Kenmerken van het leven De opbouw van het menselijk lichaam Samenwerking Het zenuwstelsel en het hormoonstelsel Homeostase Vochtbalans Mineralen De pH Bouw en functie van cellen Transport: diffusie, osmose en filtratie Diffusie Osmose Filtratie Celdeling Gewone celdeling Reductiedeling Erfelijkheid Weefsels Dekweefsel Steunweefsels Spierweefsel Zenuwweefsel Veroudering
16 17 17 18 18 18 18 20 20 21 23 23 24 26 26 26 27 28 30 30 34 39 40 41
2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4
Circulatie De ligging en de bouw van het hart De kleine en grote circulatie Bloedvaten en hun functie De bloedvoorziening van het hart zelf De ligging en bouw van de slagaderen De functie van de slagaderen en haarvaten De ligging en bouw van de aderen
42 42 45 46 46 47 48 50
BSL - ALG_A4_1KMM -
005
6
BSL - ALG_A4_1KMM -
Anatomie en fysiologie
2.3.5 2.4 2.5 2.5.1
Bijzondere vaatsystemen De werking van het hart Bloeddruk Regulatie van de bloeddruk
51 53 55 56
3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.5 3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3
Bloed en afweer Samenstelling van het bloed Functies van het bloed Bloedcellen Rode bloedcellen Witte bloedcellen Bloedplaatjes Bloedgroepen ABO-stelsel Resusstelsel Bloedstelping Afweer Gewone afweer Ontsteking Afweer door witte bloedcellen (leukocyten) Immuniteit: specifieke afweer Humorale immuniteit Cellulaire immuniteit Vormen van immuniteit
59 60 60 61 61 62 63 63 63 64 65 67 68 69 70 72 72 73 74
4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.4 4.5
Ademhaling Ademhalingsstelsel Neusholte Keelholte Strottenhoofd Luchtpijp Longen In- en uitademing Inademing Uitademing Distributie in de longen Gasuitwisseling Ademcentrum Reflexen met invloed op de ademhaling
76 77 77 81 81 83 84 86 87 88 89 89 90 91
5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3
Nieren Bouw van de nieren Microscopische bouw van een nier Werking van de nieren Urinewegen Urineleider Urineblaas Urinebuis Urine
94 94 96 97 1 00 1 00 1 00 1 04 1 04
006
7
Inhoud
6 6.1 6.1.1 6.1.2 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.3 6.3.1 6.3.2 6.4 6.5 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 6.11.1 6.11.2 6.11.3 6.12 6.13 6.14 6.15 6.15.1 6.15.2 6.15.3 6.15.4 6.16 6.16.1 6.16.2 6.16.3 6.17 6.17.1 6.17.2 6.17.3
Zenuwstelsel Cellen van het zenuwstelsel Zenuwcellen Steuncellen Impulsvorming en impulsoverdracht Myeline Synaps Neurotransmitters Indeling van het zenuwstelsel Anatomische indeling Fysiologische indeling Grote hersenen Tussenhersenen Hersenstam Hersenzenuwen Netwerk Onderdelen van de hersenstam Kleine hersenen Ruggenmerg Reflexen Autonoom zenuwstelsel Hersenvliezen Zacht hersenvlies Spinnenwebvlies Hard hersenvlies Hersenvocht Bloedvoorziening van de hersenen Barrie`res Systemen Sensibel systeem Motorisch systeem Basale kernen Limbisch systeem Geheugen en leren Zintuiglijk geheugen Werkgeheugen en kortetermijngeheugen Langetermijngeheugen Pijn Pijnsensoren Somatische en viscerale pijn Pijnbeleving
1 07 1 07 1 08 1 08 1 08 1 08 1 09 1 09 1 10 1 10 111 1 12 1 15 1 16 1 16 1 16 1 16 1 17 1 18 1 20 1 22 1 23 1 24 1 24 1 24 1 24 1 25 1 26 1 26 1 26 1 27 1 27 1 27 1 28 1 28 1 28 1 29 1 29 1 29 1 30 1 32
7 7.1 7.1.1 7.1.2 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3
Hormoonstelsel Hormonen Receptoren Negatieve feedback Hypofyse Hypofyseachterkwab Hypofysevoorkwab Schildklier
1 34 1 34 1 34 1 35 1 36 1 36 1 38 1 40
BSL - ALG_A4_1KMM -
007
8
BSL - ALG_A4_1KMM -
Anatomie en fysiologie
7.3.1 7.3.2 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2 7.6 7.6.1 7.6.2 7.7
Productie van de schildklierhormonen Werking van de schildklierhormonen Bijschildklieren Alvleesklier Eilandjes van Langerhans Insuline en glucagon Bijnieren Bijnierschors Bijniermerg Geslachtsklieren
1 40 141 1 43 1 43 1 44 1 44 1 47 1 47 1 49 1 50
8 8.1 8.1.1 8.1.2 8.1.3 8.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.4 8.4.1 8.5 8.5.1 8.5.2 8.6 8.7 8.7.1 8.7.2 8.7.3 8.7.4 8.7.5 8.8 8.9 8.10 8.10.1 8.10.2 8.10.3 8.11 8.12 8.13 8.13.1 8.13.2 8.13.3 8.13.4 8.14 8.14.1 8.14.2 8.14.3
Spijsvertering Voedsel en stofwisseling Voedsel en energie Enzymen Nucleı¨nezuren Noodzakelijke voedingsstoffen Koolhydraten Enkelvoudige suikers Tweevoudige suikers Samengestelde suikers Eiwitten Aminozuren Vetten Triglyceriden Fosfolipiden en sterolen Water Mineralen Natrium, kalium en chloride Calcium Fosfor IJzer Jood Vitaminen Bouw en functie van de spijsverteringsorganen Mondholte Speekselklieren Tong Gebit Keelholte Slokdarm Maag Bouw en ligging van de maag Maagvulling Maaglediging Maagsap en maagsapsecretie Dunne darm Bouw en ligging van de dunne darm Bouw van de wand van de dunne darm Darmsap
151 151 151 1 52 1 53 1 53 1 54 1 54 1 54 1 56 1 56 1 57 1 58 1 58 1 60 161 161 161 161 161 161 1 62 1 62 1 65 1 67 1 68 1 69 1 70 1 72 1 73 1 74 1 74 1 75 1 75 1 76 1 76 1 76 1 77 1 79
008
9
Inhoud
8.14.4 8.15 8.15.1 8.15.2 8.16 8.16.1 8.16.2 8.17 8.17.1 8.17.2 8.17.3 8.17.4
Resorptie Dikke darm Functies van de dikke darm Defecatie Alvleesklier Functies van de alvleesklier Alvleeskliersap Lever en galwegen Ligging en macroscopische bouw van de lever Bouw van de lever Galgangen en galblaas Functies van de lever
1 79 1 80 181 1 82 1 85 1 85 1 85 1 86 1 86 1 86 1 87 1 88
9 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.1.4 9.1.5 9.2 9.2.1 9.2.2 9.2.3 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3
Zintuigen Zintuigcellen Reuk-, smaak- en pH-sensoren Warmte- en koudesensoren Tast-, druk- en pijnsensoren Fotosensoren Pijnsensoren Oor Bouw van het oor Voortplanting van het geluid in het oor Evenwichtsorgaan Oog Ligging, bouw en functie van de oogbol Beeldvorming Hulporganen van het oog
1 92 1 92 1 93 1 96 1 97 1 97 1 98 1 98 1 98 202 205 206 206 210 213
10 10.1 10.1.1 10.1.2 10.1.3 10.1.4 10.2 10.3 10.3.1 10.3.2 10.3.3 10.3.4 10.3.5 10.3.6 10.4 10.4.1 10.4.2 10.4.3
Huid en temperatuurregulatie Bouw van de huid Opperhuid Lederhuid Onderhuids bindweefsel Bloedvoorziening van de huid Functies van de huid Haren, nagels en diverse klieren Haren Nagels Zweetklieren Talgklieren Oorsmeerklieren Borstklieren Lichaamstemperatuur Temperatuurregulatie Warmteafgifte en warmteproductie Koorts
217 217 217 220 22 1 22 1 22 1 223 223 224 224 225 226 226 227 227 228 229
11 11.1
Beweging Skelet
232 232
BSL - ALG_A4_1KMM -
009
10
BSL - ALG_A4_1KMM -
Anatomie en fysiologie
11.1.1 11.1.2 11.1.3 11.1.4 11.2 11.2.1 11.2.2 11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.4 11.4.1 11.4.2 11.5 11.6 11.6.1 11.6.3 11.7 11.7.1 11.7.2 11.7.3
Bouw en functie van het bot Soorten beenderen Ontwikkeling van het bot Beenverbindingen Beenderen van het hoofd Hersenschedel Aangezichtsschedel Beenderen van de romp Wervelkolom Borstkas Bekken Beenderen van de armen en benen Beenderen en gewrichten van arm en hand Beenderen en gewrichten van been en voet Schoudergordel en bekkengordel Spierstelsel Bouw en werking van een skeletspier Bouw en werking van gladde spieren Spiergroepen Hoofd- en halsspieren Rompwandspieren Spieren van armen en benen
232 235 235 237 238 238 240 242 242 245 246 247 25 1 252 254 255 255 256 256 257 257 260
12 12.1 12.2 12.2.1 12.2.2 12.2.3 12.2.4 12.2.5 12.3 12.3.1 12.3.2 12.3.3 12.3.4 12.3.5 12.3.6 12.4 12.4.1 12.4.2 12.4.3 12.4.4 12.4.5 12.4.6 12.5
Voortplanting Geslachtskenmerken Vrouwelijke geslachtsorganen Eierstok Eileider Baarmoeder Vagina Uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen Van eicel tot embryo De menstruatiecyclus De bevruchting De innesteling Tweelingen Ontwikkeling van het embryo Effecten van oestrogeen Mannelijke geslachtsorganen Testes Bijballen Zaadleider en zaadblaasje Prostaat Penis Sperma Erfelijkheid
263 263 264 264 265 266 268 268 268 268 27 1 272 273 274 276 277 277 278 279 279 280 28 1 283
Medische terminologie
284
Register
290
010
Woord vooraf
Het boek Anatomie en fysiologie vormt een onderdeel van de reeks Basiswerken voor verzorgende-IG, niveau 3. In dit boek wordt de basis gelegd voor een goed begrip van anatomie en fysiologie. Om op verantwoorde wijze zorg te kunnen verlenen, is het van groot belang kennis en inzicht te hebben in het functioneren van het menselijk lichaam. In het boek worden systematisch de verschillende orgaansystemen uitgewerkt. Er wordt een duidelijke relatie gelegd tussen de fysiologie en ziekteverschijnselen. Hoe zijn de ziekteverschijnselen die een verzorgende kan waarnemen te verklaren vanuit de anatomie en fysiologie? In elk hoofdstuk wordt in aparte kaders (in de rubriek ‘In de praktijk’) een aantal verschijnselen vanuit de fysiologie verklaard, bijvoorbeeld bij het hoofdstuk ‘Spijsvertering’: slechte adem, beslagen tong, geelzucht en diarree. Bij het hoofdstuk ‘Huid’ komen de observatiepunten van de huid aan de orde en bij het hoofdstuk ‘Zenuwstelsel’ wordt een verband gelegd tussen de anatomie en uitvalsverschijnselen. De stof wordt op een aantrekkelijke manier gepresenteerd, zodat de student de situaties uit de praktijk kan herkennen en direct een koppeling kan maken naar de theorie. De Nederlandse terminologie wordt gebruikt, soms aangevuld met de meest voorkomende Latijnse namen. Het boek is allereerst bestemd voor de verzorgende in opleiding, maar het is ook een nuttig naslagwerk voor werkenden die zich na hun opleiding willen verdiepen. Iedereen die opmerkingen of suggesties heeft ter verbetering van dit boek wordt van harte uitgenodigd om te reageren. Nicolien van Halem IJbelien Ju¨ngen
BSL - ALG_A4_1KMM -
011
