Inhoud
Woord vooraf
15
Over de auteur
17
Redactionele verantwoording
19
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.5.1 1.5.2 1.6 1.7 1.8
Medisch meedenken Inleiding Anamnese Speciële anamnese Algemene anamnese Onderzoek Lichamelijk onderzoek Specieel onderzoek Klinisch redeneren in acute situaties Diagnose Behandeling
23 23 23 25 29 29 32 32 33 36 36
2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.1.6
Infectieziekten Inleiding Besmetting, infectie en ontsteking Ziektekiemen en besmettingswegen Belangrijke begrippen bij infectieziekten Meldingsplicht infectieziekten Afweer en vaccinatie Door het rijksvaccinatieprogramma ‘uitgestorven’ infectieziekten Importziekten door wereldreizen en vluchtelingen Virale infecties Aërogene virusinfecties Enterale virusinfecties Virusinfecties via de huid en slijmvliezen Bacteriële infecties Aërogene bacteriële infecties
37 37 37 37 38 38 39
2.1.7 2.2 2.1.1 2.2.2 2.2.3 2.3 2.3.1
41 42 42 43 51 54 69 69
6
Interne geneeskunde en chirurgie
2.3.2
2.4.1 2.4.2 2.4.3
Voedselvergiftiging door toxinen en bacteriële infectie van de darm Bacteriële infecties via de huid en slijmvliezen Infecties door andere ziektekiemen dan bacteriën en virussen Toxoplasmose Malaria Candida-infectie
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.4 3.4.1 3.4.2 3.5 3.6 3.6.1 3.6.2 3.7 3.8 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.9 3.9.1 3.9.2 3.9.3 3.10 3.10.1 3.10.2 3.10.3 3.10.4
Aandoeningen van het steun- en bewegingsapparaat Inleiding Reumatische aandoeningen algemeen Symptomen Aanvullend onderzoek Behandeling Inflammatoire aandoeningen Reumatoïde artritis Systemische lupus erythematodes Sclerodermie Polymyositis en dermatomyositis Syndroom van sjögren Polymyalgia rheumatica Spondylartropathieën Ziekte van bechterew Artritis psoriatica Artrose Metabole gewrichtsaandoeningen Jicht Pseudojicht Gewrichtsaandoeningen en interne ziektebeelden Gewrichtsaandoeningen en infecties Infectieuze artritis Lyme-artritis (ziekte van lyme) Acuut reuma Botaandoeningen Osteoporose Osteomalacie en rachitis Ziekte van paget Wekedelenaandoeningen Myalgie Fibromyalgie (fibrositis) Periarthritis humeroscapularis (frozen shoulder) Lumbago
2.3.3 2.4
79 84 89 89 91 93 94 94 94 95 96 97 100 100 105 108 109 110 111 111 112 113 113 116 116 117 118 118 119 119 120 121 121 125 125 126 126 126 126 127
7
Inhoud
3.11 3.11.1
3.11.4 3.11.5 3.12 3.12.1 3.12.2 3.12.3 3.12.4 3.12.5 3.12.6 3.12.7 3.12.8 3.13 3.13.1 3.13.2 3.13.3 3.13.4 3.13.4 3.13.5 3.13.6 3.13.7
Algemene opvang bij een verwonding Bewaking van de luchtweg en de cervicale wervelkolom (a) Bewaking van de ademhaling (b) Bewaking van de circulatie en controle van uitwendige bloedingen (c) Bewaking van de neurologische toestand (d) Beoordeling van de gehele patiënt (e) Fracturen Indeling fracturen Symptomen Onderzoek Complicaties Fractuurgenezing Stoornissen in de fractuurgenezing Complicaties bij de fractuurgenezing Fractuurbehandeling Specifieke aandoeningen Aandoeningen aan het hoofd Aandoeningen aan de wervelkolom Aandoeningen van de thoraxwand Aandoeningen aan de schouder en de bovenarm Aandoeningen aan de elleboog en onderarm Aandoeningen van pols en hand Aandoeningen van de heup en het bovenbeen Aandoeningen van de knie, onderbeen en voet
130 130 131 131 131 133 134 135 136 138 139 141 145 145 148 155 159 163 166 170 175
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.4 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.5 4.6
Bloedaandoeningen Inleiding Anemie Aanmaak Afbraak Symptomen Onderzoek en behandeling Indelingscriteria Polycytemie Afwijkingen van het wittebloedbeeld Algemeen Leukemie Hodgkin- en non-hodgkinlymfomen Ziekte van kahler Normaal stollingsmechanisme Afwijkingen in de bloedplaatjes
178 178 178 179 180 180 181 181 190 190 191 192 197 198 200 203
3.11.2 3.11.3
127 127 129
8
Interne geneeskunde en chirurgie
4.7 4.8 5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3
Afwijkingen in de stollingseiwitten Behandeling van stollingsafwijkingen (medicamenteus)
205 207 209 209 209 210 215
5.2.4 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4
Bloedvaten Inleiding Atherosclerose Oorzaken Atherosclerose van de perifere vaten Chronische arteriële obstructie van de onderste extremiteiten Acute arteriële afsluiting Afwijkingen van de coronairarteriën Oorzaken Angina pectoris Hartinfarct Afwijkingen van de andere arteriën Trombose en embolie Aneurysma Ontsteking van bloedvaten Afwijkingen van de venen Trombose Varices Chronische veneuze insuffi ciëntie Ontstekingen
6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.4 6.4.1 6.4.2 6.5 6.5.1 6.5.2 6.5.3 6.5.4 6.5.5 6.5.6
Hartaandoeningen Inleiding Endocard Endocarditis Hartklepafwijkingen Myocard Myocarditis Cardiomyopathie Pericard Droge pericarditis Natte pericarditis Afwijkingen prikkelgeleidingssysteem Sinusbradycardie Sinustachycardie Vroegtijdige contracties Paroxysmale supraventriculaire tachycardie Paroxysmale ventrikeltachycardie (pvt) Atriumfibrilleren
248 248 248 248 250 256 257 257 258 258 259 260 260 262 262 263 264 265
215 220 222 223 223 227 232 233 235 240 240 240 243 246 247
9
Inhoud
6.5.7 6.5.8 6.5.9 6.5.10
Ventrikelfibrilleren Hartblok Asystolie Sick-sinus-syndroom
266 269 270 271
7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.5 7.5.1 7.5.2 7.5.3 7.5.4 7.6 7.6.1 7.6.2 7.7 7.7.1 7.7.2 7.7.3 7.7.4 7.7.5 7.8 7.8.1 7.8.2 7.8.3 7.9 7.9.1 7.9.2 7.9.3 7.9.4 7.10
Longaandoeningen Inleiding Respiratie en respiratoire insufficiëntie Oorzaken Symptomen Behandeling Cor pulmonale als complicatie Symptomen en onderzoek bij longziekten Specifieke klachten Lichamelijk onderzoek Aanvullend specifiek (laboratorium)onderzoek Ontstekingen van de luchtwegen en longen Acute bronchitis Pneumonieën Astma en COPD Inleiding Astma bronchiale Copd Behandeling van astma en copd Longembolie en longinfarct Symptomen en onderzoek Behandeling Longcarcinoom Oorzaken Longkankertypen Symptomen Onderzoek Behandeling Sarcoïdose Symptomen Onderzoek Behandeling Bronchiëctasieën Oorzaken Symptomen Onderzoek Behandeling Pleura-aandoeningen
272 272 272 273 274 275 276 276 277 277 279 283 283 285 291 291 295 296 299 302 302 304 305 306 306 307 309 311 313 313 313 314 314 314 315 315 315 315
10
Interne geneeskunde en chirurgie
7.10.1 7.10.2 7.10.3 7.10.4 7.11 7.11.1 7.11.2 7.11.3 7.11.4 7.11.5
Hydrothorax Pleuritis Pleuratumoren Hematothorax Pneumothorax (klaplong) Vormen van pneumothorax Symptomen Onderzoek Behandeling Complicaties
315 316 318 318 319 319 321 322 322 323
8 8.1 8.2 8.2.1
Aandoeningen aan het maag-darmkanaal Inleiding Mondholte Lip-, kaak- en gehemeltespleet (cheilo-, gnathoen palatoschisis) Mondslijmvliesontsteking (stomatitis) Cariës Aandoeningen van de speekselklieren Lip- en tongcarcinoom Aandoeningen van de slokdarm Oesofagitis Hernia hiatus oesophagi Slokdarmcarcinoom Oesophagusdivertikel Oesophagusvarices Achalasie Maag Gastritis Ulcus pepticum Maagcarcinoom Bariatrische chirurgie Alvleesklier Pancreatitis Pancreascarcinoom Lever en galblaas Hepatitis Levercirrose Levertumoren Galgangatresie Galstenen Galblaasontsteking Galwegontsteking
324 324 324
8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.5 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.3.5 8.3.6 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.6.4 8.6.5 8.6.6 8.6.7
325 326 328 328 330 331 331 333 337 339 340 343 344 345 349 354 359 360 361 367 369 370 371 378 379 379 383 384
11
Inhoud
8.6.8 8.6.9 8.7 8.7.1 8.7.2 8.7.3 8.7.4 8.7.5 8.7.6 8.7.7 8.7.8 8.8 8.8.1 8.8.2 8.8.3 8.8.4 8.8.5 8.9 8.9.1 8.9.2 8.9.3 8.9.4 8.9.5 8.9.6 8.9.7
Galwegcarcinoom Galblaascarcinoom Acute buik Acute appendicitis Buikwandhernia Liesbreuk Dijbeenbreuk Navelbreuk Hernia in het gebied van de navel Bovenbuikbreuk Littekenbreuk Dunne darm Ontstekingen Verteringsstoornissen Malabsorptie Coeliakie Tumoren Dikke darm Ontstekingen Malabsorptie Benigne tumoren Maligne tumoren Prikkelbaredarmsyndroom Aambeien (hemorroïden) Fissura ani
384 385 385 388 392 395 397 397 398 398 398 399 400 410 411 413 414 415 416 420 420 421 430 431 433
9 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.2 9.2.1 9.2.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.3.4 9.3.5 9.4 9.4.1
Aandoeningen aan de nieren en urinewegen Inleiding Anatomie van de nier Fysiologie van de nier Nieronderzoek Aangeboren afwijkingen Dysplasie Hoefijzernier Glomerulaire aandoeningen Inleiding Pathologie Nefritisch syndroom Chronische glomerulonefritis Nefrotisch syndroom Interstitiële nefritis Bacteriële interstitiële nefritis
435 435 435 435 438 441 441 443 445 445 445 446 450 450 453 453
12
Interne geneeskunde en chirurgie
9.4.2 9.5 9.5.1 9.5.2 9.6 9.6.1 9.7 9.7.1 9.7.2 9.7.3 9.7.4 9.7.5 9.7.6 9.8 9.8.1 9.8.2 9.8.3 9.9 9.9.1 9.9.2 9.9.3 9.9.4 9.9.5 9.9.6 9.9.7 9.10 9.11 9.11.1 9.11.2 9.11.3 9.11.4 9.12
Niet-bacteriële interstitiële nefritis Nierinsufficiëntie Acute nierinsufficiëntie Chronische nierinsufficiëntie Tumoren van de nieren Niercelcarcinoom Aandoeningen van de urinewegen Infecties van de urinewegen Nierstenen Urine-incontinentie Bemoeilijkte mictie Tumoren van de urinewegen Urineafleidingen Prostaataandoeningen Prostatitis Prostaathypertrofie Prostaatcarcinoom Aandoeningen van scrotum en penis Goedaardige zwellingen in het scrotum Pijnlijke zwellingen in het scrotum Testistumoren Fimosis en parafimosis Infecties van de penis Ziekte van peyronie Peniscarcinoom Trauma aan de nier en urinewegen Dialyse Werkingsprincipe van hemodialyse Peritoneale dialyse Indicaties voor dialyse Effect van de behandeling Niertransplantatie
455 455 455 459 464 464 466 466 470 476 479 480 484 486 486 487 490 494 494 496 497 498 499 501 501 502 504 504 505 507 508 508
10 10.1 10.1.1 10.1.2 10.1.3 10.2 10.2.1 10.2.2 10.3 10.3.1
Hormonale aandoeningen Inleiding Het regulatiemechanisme Algemeen overzicht Uitwerking Bijnieren Hyperfunctie Hypofunctie Schildklier Hyperfunctie
510 510 510 512 512 514 517 523 524 526
13
Inhoud
10.3.2 10.3.3 10.3.4 10.3.5 10.3.6 10.4 10.4.1 10.4.2 10.5 10.5.1 10.5.2 10.5.3 10.5.4 10.6 10.6.1 10.6.2
Hypofunctie Struma Carcinoom Thyreoïditis Schildklieroperatie Bijschildklier Hyperfunctie Hypofunctie Hypofyse Hyperfunctie voorkwab Hypofunctie voorkwab Hyperfunctie achterkwab Hypofunctie achterkwab Pancreas Hyperfunctie Hypofunctie
530 531 533 534 534 536 537 539 540 540 543 544 545 546 546 547
11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6
566 566 566 568 571 575
11.7
Aandoeningen aan de borsten Mammacarcinoom Oorzaken mammacarcinoom Symptomen mammacarcinoom Onderzoek mammacarcinoom Behandeling mammacarcinoom Mammacarcinoom en borstkliervergroting bij de man Goedaardige tumoren van de borst
12 12.1 12.1.1 12.1.2 12.1.3 12.1.4 12.1.5 12.1.6 12.2 12.2.1 12.2.2 12.2.3 12.2.4 12.3 12.4 12.5 12.5.1
Operatie en anesthesie Preoperatief onderzoek Anamnese Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Operatierisico’s Voorlichting Anesthesie Voorbereiding op de operatie Kijkoperatie Robotchirurgie Recovery Intensive care Premedicatie Medicamenteuze profylaxe Anesthesie Anesthesietechnieken
584 584 584 585 585 586 586 587 587 588 588 589 590 590 592 594 594
581 582
14
Interne geneeskunde en chirurgie
12.5.2 12.5.3 12.5.4 12.5.5 12.6 12.6.1 12.6.2 12.6.3 12.6.4 12.6.5 12.6.6
Algehele anesthesie Regionale anesthesie Lokale anesthesie Postoperatieve bijwerkingen en complicaties Wonden Open wonden Verschijnselen van een wond Wondgenezing Vertraagde wondgenezing Wondcomplicaties Algemene wondbehandeling
595 599 602 602 605 606 608 608 609 612 613
Literatuurlijst
615
Register
617
Woord vooraf
Het boek Interne geneeskunde en chirurgie maakt deel uit van de reeks Basiswerk voor mbo-verpleegkundigen. Het boek sluit aan op de basiswerken anatomie en fysiologie en algemene ziekteleer. In deze boeken wordt de basis gelegd voor een goed begrip van de interne en chirurgische ziektebeelden. Om op verantwoorde wijze verpleegkundige zorg te verlenen en medisch mee te denken, moet de verpleegkundige inzicht hebben in de verschijnselen, complicaties en behandeling van de meest voorkomende ziektebeelden op het gebied van zowel interne geneeskunde als chirurgie. Het boek begint met het hoofdstuk Medisch meedenken. Bij alle onderdelen van het diagnostisch proces spelen verpleegkundigen een belangrijke rol. Aan de hand van casuïstiek wordt verhelderd hoe het diagnostisch proces verloopt en hoe verpleegkundigen hierin een rol kunnen en moeten spelen. In de volgende hoofdstukken worden de meest voorkomende ziektebeelden met hun verschijnselen, complicaties en behandeling naar orgaansysteem beschreven. Steeds wordt geprobeerd om de verschijnselen en complicaties vanuit de fysiologie te verklaren, zodat de verpleegkundigen beter kunnen observeren (wat kan men observeren, hoe kan men observeren en met welk doel wordt geobserveerd) en daardoor beter kunnen signaleren en beredeneren welke verpleegkundige interventies noodzakelijk zijn. Behalve de hoofdstukken Medisch meedenken, Infectieziekten, Operatie en anesthesie en Aandoeningen aan de borsten, zijn de hoofdstukken ingedeeld naar orgaanstelsel. Bij deze hoofdstukken wordt zowel de interne als de chirurgische problematiek beschreven. Zo komen bijvoorbeeld bij het hoofdstuk Aandoeningen van het steun- en bewegingsapparaat de reumatische en orthopedische aandoeningen ter sprake.
16
Interne geneeskunde en chirurgie
Bij bestudering van de verschillende hoofdstukken wordt uitgegaan van de kennis die de student heeft verworven bij de bestudering van de anatomie, fysiologie en algemene ziekteleer. Er wordt regelmatig verwezen naar de boeken uit de serie Basiswerk. Er is niet voor gekozen een verklarende woordenlijst toe te voegen. In dit boek wordt eerst in het Nederlands de term toegelicht met vervolgens de medische (Latijnse) naam. Het gedeelte over interne geneeskunde is een herziening van het eerder verschenen boek Interne geneeskunde uit de serie Basiswerk niveau 5 van drs. J.Y.E. de Jong en anderen. Grote dank is verschuldigd aan Simone Ennecker-Jans, internist, voor het actualiseren van dit gedeelte. Het boek is allereerst bestemd voor mbo-leerling-verpleegkundigen, maar het is ook een nuttig naslagwerk voor verpleegkundigen en verzorgenden die na hun opleiding verdieping willen. Daarnaast is het boek geschikt voor leerlingen van (para)medische opleidingen om hun kennis ten aanzien van interne aandoeningen en chirurgische ingrepen te verrijken. Iedereen die opmerkingen of suggesties heeft ter verbetering van dit boek wordt van harte uitgenodigd te reageren. IJbelien Jüngen
