Inhoud
Woord vooraf
7
Over de auteur
9
1 1.1 1.2 1.3 1.4
De verstandelijk-gehandicaptenzorg Het begrip ‘verstandelijke handicap’ Historische ontwikkelingen naar de hedendaagse zorg De rol van de begeleider Voorzieningen
10 11 11 13 15
2 2.1 2.2 2.3
Verschillende soorten verstandelijke handicaps Oorzaken Veelvoorkomende syndromen Indeling naar niveau van de verstandelijke handicap
20 20 22 31
3 3.1 3.2 3.3 3.4
Het ondersteuningsplan Individueel plan Methodische zorgverlening Algemene regels Voorbeeld van een ondersteuningsplan
35 35 36 40 41
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7
Zorg bij lichamelijke problemen Voedings- en eetgerelateerde problemen Bewegingsproblemen en motoriek Zintuiglijke problemen Epilepsie Obstipatie Diabetes mellitus Wonden
46 46 53 62 65 73 76 78
6
Zorg voor de verstandelijk gehandicapte
5 5.1 5.2 5.3 5.4
Psychische en gedragsproblemen Psychische problemen Seksualiteit Ouder worden Sterven en stervensbegeleiding
82 82 97 99 104
6 6.1 6.2 6.3 6.4
Begeleiding en communicatie Communicatie Benaderingswijzen Fixatie Begeleiden van een groep
109 109 112 122 125
7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8
Multidisciplinaire zorg Inschakelen van medische zorg Paramedische zorg Activiteiten en zinvolle dagbesteding Psychologische zorg Orthopedagogische zorg Maatschappelijk werk Levensbeschouwelijke ondersteuning Vertrouwenspersoon
128 128 131 135 137 137 138 139 140
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5
Wet- en regelgeving Belangrijkste wetten voor de VGZ Indicatiestelling Budgettering Verantwoorde zorg in de VGZ Veiligheid en ongevallen
142 143 150 152 154 161
Register
165
Woord vooraf
Het boek Zorg voor de verstandelijk gehandicapte is onderdeel van de reeks Basiswerken. Dit boek biedt basiskennis aan in de verstandelijkgehandicaptenzorg (VGZ). In de VGZ werken hoofdzakelijk begeleiders die zijn opgeleid vanuit een opleiding Maatschappelijke Zorg (MZ) of een opleiding tot Verzorgende (VZ). Beide doelgroepen kunnen uit dit boek basiskennis opdoen. De begeleider moet vaardigheden hebben om cliënten te ondersteunen in het vormgeven van hun dagelijks leven. Bij verzorgenden staat de aandacht voor welzijn en levensinvulling vaak minder centraal dan het verlenen van lichamelijke zorg. Bij begeleiders uit de maatschappelijke zorg is dit vaak andersom. Met behulp van dit boek kunnen beiden een ontwikkeling doormaken. Begeleiders kunnen binnen verschillende doelgroepen van de VGZ werken: verstandelijk gehandicapten met gedragsproblematiek; meervoudig verstandelijk gehandicapten; ouder wordende verstandelijk gehandicapten; ernstig en zeer ernstig verstandelijk gehandicapten. Vaak hebben cliënten op meerdere levensgebieden beperkingen. Vaak zijn niet alleen het denken, maar ook het redeneren, de sociale vaardigheden, het psychisch welzijn en de lichamelijke gezondheid verstoord. De zorg aan deze doelgroepen vereist daarom dat begeleiders kunnen werken vanuit een holistische mensvisie. Dit betekent dat zowel naar lichamelijke aspecten wordt gekeken als naar psychische en sociale aspecten. Onvoorspelbare situaties kunnen zich voordoen op het gebied van moeilijk gedrag, keuzes maken, het samenvallen van meerdere handicaps, levensvragen en moeilijkheden in de omgang met andere mensen. Specifieke kennis over verstandelijke beperkin-
8
Zorg voor de verstandelijk gehandicapte
gen en het gedrag dat daarmee gepaard kan gaan, is daarom noodzakelijk voor de begeleider. De beroepshouding van de begeleider zal gericht zijn op gelijkwaardigheid tussen cliënt en begeleider. De waardigheid en het uniek-zijn van iedere cliënt vormen het uitgangspunt voor de zorgverlening. Er wordt rekening gehouden met de gevoelens van de cliënt en het recht op vrijheid, zelfbeschikking en een eigen levensinvulling wordt erkend. Dit boek reikt basiskennis aan en kan ook als naslagwerk in de praktijk worden gebruikt. Om de stof zo dicht mogelijk bij de praktijk aan te laten sluiten wordt veel casuïstiek gepresenteerd. Iedere overeenkomst met cliënten hierin berust op toeval. Alle namen zijn verzonnen, tenzij anders is aangegeven. In dit boek wordt met ‘hij’ verwezen naar de begeleider. Hiermee worden zowel mannelijke als vrouwelijke begeleiders bedoeld. Begeleiders kunnen verschillende opleidingen hebben. In officiële stukken wordt vaak de term ‘gehandicapt’ gebruikt. In spreektaal is het woord ‘beperkt’ inmiddels gangbaar. Beide termen worden in dit boek gebruikt. Met ‘cliënt’ wordt verwezen naar mensen met een verstandelijke beperking die professioneel worden ondersteund. Yvonne van de Ven
Over de auteur
Yvonne van de Ven werkt als verpleegkundedocent op ROC Midden Nederland. Zij is vanaf 1993 werkzaam in de zorg, vooral in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Haar passie voor dat vak geeft ze daarnaast nog vorm in de zorg aan die cliëntencategorie. Haar ervaring en deskundigheid past ze ook toe in haar eigen bureau BIGger, advies en trainingen in de zorg. In dit boek heeft zij praktijkervaring en theoretische kennis samengebracht.
