Inhoud Woord vooraf 1 Diverse aspecten van de controle 1.1 Doelstelling van de controle van de jaarrekening 1.1.1 Basisprincipes 1.1.2 De specifieke Belgische context 1.2 Andere controleopdrachten 1.2.1 De opdrachten zoals bepaald in het Wetboek van Vennootschappen 1.2.2 Controle van welbepaalde ondernemingen 1.2.3 Controle van bepaalde rubrieken of delen van de jaarrekening 1.2.4 Een beperkte controle 1.2.5 Het onderzoek van de interne controlemaatregelen 1.2.6 Andere controleopdrachten 1.3 Controle en beheer 1.4 Fraude 1.4.1 Hoe worden vergissingen, fraude en andere onwettige handelingen gedefinieerd? 1.4.2 Boekhoudkundige fraude 1.4.3 Soorten van fraude 1.4.4 Te volgen procedure bij aanwijzingen van fraude 1.4.5 Meldingen door de revisor 1.5 Strijd tegen het witwassen 1.6 Het onderscheid tussen de verantwoordelijkheid van de onderneming, de interne auditor en de externe auditor 1.7 Controlenormen 1.7.1 Inleiding 1.7.2 Algemeen aanvaarde controlenormen 1.7.3 Algemene controlenormen 1.7.4 De normen bij de controlewerkzaamheden 1.7.5 De normen voor de verslaggeving 1.7.6 De bevestigingsbrief (letter of representation) 1.8 Interne controle 1.8.1 Inleiding 1.8.2 Begripsomschrijving 1.8.3 De voornaamste karakteristieken van de interne controle
7 9 9 9 10 13 14 16 17 17 17 17 18 18 19 19 20 20 22 25 26 27 27 27 28 29 29 33 38 38 38 39
1
1.8.4 1.8.5 1.8.6 1.9
De functie van de interne auditafdeling De studie van het interne controlesysteem Het verband tussen interne controle, onregelmatigheden en de externe revisor Technologie in de controle 1.9.1 Inleiding 1.9.2 De complexiteit van IT-systemen 1.9.3 Technische complexiteit 1.9.4 De inherente risico’s van een IT-systeem voor de organisatie 1.9.5 Interne controles binnen een IT-omgeving 1.9.6 Audit met behulp van de computer 1.9.7 Audit rond de computer
40 41 41 42 42 43 43 44 45 49 50
2 Controle van de jaarrekening 51 2.1 Auditrisico en controledoelstellingen 52 2.1.1 Auditrisico 52 2.1.2 Controledoelstellingen 53 2.1.3 Verband tussen de controledoelstellingen en controlewerkzaamheden 55 2.2 Tijdsspanne van de controlewerkzaamheden 56 2.3 Risicoprofiel van de onderneming 57 2.3.1 Belangrijkste bekommernissen bij de controle 57 2.3.2 Referentiekader voor risico-identificatie 58 2.4 Verwerven van het inzicht in de omgeving en kenmerken van de onderneming 59 2.4.1 Materialiteitsprincipe 59 2.4.2 Initiële risicobepaling 60 2.4.3 Begrijpen van de omgeving van de onderneming 61 2.4.4 Inzicht verwerven in de financiële positie van de onderneming 62 2.4.5 Begrijpen van de effectiviteit van het management van de onderneming 63 2.5 Verwerven van inzicht in de informatiestromen en procedures van de onderneming 63 2.6 Bepalen van de uit te voeren controlewerkzaamheden 67 2.6.1 Proceduretesten 68 2.6.2 Substantieve testen 69 2.7 Bijkomende voorafgaande controlewerkzaamheden 70 2.8 Eindejaarscontrolewerkzaamheden 71 3 Organisatie van de controle 3.1 Controleprogramma 3.2 Controledossier 3.2.1 Het permanente dossier 3.2.2 De werkdossiers per jaar 2
73 73 75 76 78
4 Testen van de basisprocedures 4.1 Inleiding 4.2 De test van de verkoopprocedures 4.2.1 Interne controleaspecten 4.2.2 Doelstellingen van de controle 4.2.3 Controlewerkzaamheden 4.3 De test van de uitgavenprocedures 4.3.1 Interne controleaspecten 4.3.2 Doelstellingen van de controle 4.3.3 Controlewerkzaamheden 4.4 De test van de procedure voor wedden en lonen 4.4.1 Interne controleaspecten 4.4.2 Doelstellingen van de controle 4.4.3 Controlewerkzaamheden
91 91 91 92 93 94 96 96 98 98 100 101 103 103
5 Controle van de balans 5.1 Oprichtingskosten en immateriële vaste activa 5.1.1 Oprichtingskosten 5.1.2 Immateriële vaste activa 5.1.3 Interne controleaspecten 5.1.4 Doelstellingen van de controle 5.1.5 Controlewerkzaamheden 5.2 Materiële vaste activa 5.2.1 Elementen van de jaarrekening 5.2.2 Interne controleaspecten 5.2.3 Doelstellingen van de controle 5.2.4 Controlewerkzaamheden 5.2.5 Modelbrief voor de aanschrijving van de hypotheekbewaarder 5.3 Financiële vaste activa en geldbeleggingen 5.3.1 Financiële vaste activa 5.3.2 Geldbeleggingen 5.3.3 Interne controleaspecten 5.3.4 Doelstellingen van de controle 5.3.5 Controlewerkzaamheden 5.4 Vorderingen 5.4.1 Elementen van de jaarrekening 5.4.2 Interne controleaspecten 5.4.3 Doelstellingen van de controle 5.4.4 Controlewerkzaamheden 5.4.5 Modelbrief voor de aanschrijving van klanten voor saldobevestiging 5.5 Voorraden 5.5.1 Elementen van de jaarrekening 5.5.2 Interne controleaspecten
107 107 107 108 108 109 109 110 111 112 113 114
Inhoud
119 120 120 121 122 122 122 126 126 127 129 129 137 138 138 140 3
5.6
5.7
5.8
5.9
5.10
5.11
5.12
4
5.5.3 Doelstellingen van de controle 144 5.5.4 Controlewerkzaamheden 144 5.5.5 Modelbrief voor de aanvraag tot opgave van goederen bij derden 155 Liquide middelen 156 5.6.1 Elementen van de jaarrekening 156 5.6.2 Interne controleaspecten 156 5.6.3 Doelstellingen van de controle 159 5.6.4 Controlewerkzaamheden 159 5.6.5 Modelbrief voor de aanschrijving van banken 161 5.6.6 Attest 162 Overlopende rekeningen van het actief 164 5.7.1 Elementen van de jaarrekening 165 5.7.2 Interne controleaspecten 165 5.7.3 Doelstellingen van de controle 165 5.7.4 Controlewerkzaamheden 166 Eigen vermogen 167 5.8.1 Elementen van de jaarrekening 167 5.8.2 Interne controleaspecten 167 5.8.3 Doelstellingen van de controle 168 5.8.4 Controlewerkzaamheden 168 5.8.5 Modelbrief met opgave van de vergaderingen van de aandeelhouders en van de Raad van Bestuur 170 Schulden op meer dan een jaar en ontvangen kapitaalsubsidies 171 5.9.1 Elementen van de jaarrekening 171 5.9.2 Interne controleaspecten 172 5.9.3 Doelstellingen van de controle 172 5.9.4 Controlewerkzaamheden 172 5.9.5 Modelbrief voor de aanvraag tot bevestiging van leningen 176 Schulden op ten hoogste één jaar 177 5.10.1 Elementen van de jaarrekening 177 5.10.2 Interne controleaspecten 178 5.10.3 Doelstellingen van de controle 178 5.10.4 Controlewerkzaamheden 179 5.10.5 Modelbrief voor de aanvraag van saldo-opgave aan leveranciers 183 Voorzieningen voor risico’s, kosten en overlopende rekeningen 183 5.11.1 Elementen van de jaarrekening 184 5.11.2 Interne controleaspecten 185 5.11.3 Doelstellingen van de controle 185 5.11.4 Controlewerkzaamheden 185 Controle van de verschuldigde en terugvorderbare vennootschapsbelasting 187 5.12.1 Elementen van de jaarrekening 188 5.12.2 Interne controleaspecten 189
5.13
5.12.3 Doelstellingen van de controle 5.12.4 Controlewerkzaamheden Controle van de resultatenrekening 5.13.1 Elementen van de jaarrekening 5.13.2 Interne controleaspecten 5.13.3 Doelstellingen van de controle 5.13.4 Controlewerkzaamheden
6 Het controleverslag 6.1 Inleiding 6.2 Het controleverslag en het Wetboek van Vennootschappen 6.3 De eisen gesteld aan een degelijk controleverslag 6.4 De inhoud van het controleverslag 6.4.1 Inleiding van het controleverslag 6.4.2 Verklaring over de jaarrekening 6.4.3 Bijkomende verklaringen en inlichtingen 6.5 Goedkeurende verklaring 6.6 Het toevoegen van een toelichtende paragraaf 6.7 Voorbeelden van teksten voor andere dan goedkeurende verklaringen 6.7.1 Verklaring met voorbehoud 6.7.2 Afkeurende verklaring 6.7.3 De onthoudende verklaring 7 Bijzondere controlewerkzaamheden bij een eerste of eenmalige controleopdracht 7.1 Inleiding 7.2 De bijkomende controlewerkzaamheden 7.2.1 Het onderzoek van de werkpapieren van de vroegere revisor 7.2.2 De controle van bepaalde openingssaldi 8 De controle van de geconsolideerde jaarrekening 8.1 Inleiding 8.2 De bepaling van de uit te voeren controlewerkzaamheden betreffende de afzonderlijke jaarrekeningen 8.3 Interne controleaspecten 8.4 De controlewerkzaamheden betreffende de consolidatie 8.5 Het controleverslag over de geconsolideerde jaarrekening 8.5.1 Het controleverslag en het Wetboek van Vennootschappen 8.5.2 Voorbeeld van een tekst voor een goedkeurende verklaring over een geconsolideerde jaarrekening 8.5.3 Voorbeeld van een verklaring als ondernemingen door een andere revisor gecontroleerd zijn
Inhoud
189 189 192 192 193 193 193 197 197 197 198 199 199 199 201 203 206 208 209 209 210
211 211 211 211 212 215 215 215 217 217 219 219 221 223 5
