Inhoud Woord vooraf 7 Inleiding 9 1 Pastoraat is breder dan je denkt 14 2 De plek van kinderen en jongeren in de kerk 20 3 De kracht van relaties 25 4 Plaats voor iedereen 31 5 In gesprek met kinderen en tieners 37 6 De aanhouder wint (omgaan met weerstand) 43 7 Grenzen 49 8 Coaching en mentoraat voor jongeren 55 9 Zelfbeeld 61 10 Groeien in het geloof 67 11 De rol van leeftijdsgenoten 73 12 Seksualiteit 79 13 Homoseksualiteit 86 14 De uitdaging van randkerkelijke jongeren 92 15 Jongeren met een sociale beperking 98 16 Hoogbegaafde jongeren 104 17 Internetpastoraat 110 18 Pesten 117 19 Echtscheiding 124 20 Omgaan met verdriet en rouw 130 21 Vermoedens van misbruik en mishandeling 138 22 Depressie 144 23 Occultisme 149 24 Verslavingen 157 25 Eetproblemen 164 26 Automutilatie (zelfbeschadiging) 173 27 Zelfdoding 178 Nawoord 185 Bijlage 1 Wegwijs in hulpverlenersland 187 Bijlage 2 Literatuurlijst 213 Bijlage 3 Mediabronnen 218 Over de schrijvers 223
Woord vooraf
7
Woord vooraf
Ooit liep ik als student journalistiek en voorlichting stage bij de organisatie van een Billy Graham-campagne. Als afscheidscadeautje kreeg ik Grahams Handboek voor christen-werkers, eerste Nederlandse uitgave 1988. Het staat nog steeds in mijn boekenkast. Natuurlijk vanwege de boodschap die mijn stagebegeleider er voorin heeft geschreven, pure nostalgie. Maar ook omdat ik het er heel soms nog bij pak, even kijken wat de grote Billy hier nu eigenlijk over zei. Bij elk thema wordt een achtergrond gegeven, gevolgd door een citaat van Billy Graham, een gespreksstrategie en woorden uit de Bijbel. Stellig, soms wat kort door de bocht, maar absoluut ook praktisch. Eigenlijk alles wat een handboek moet hebben! Dus toen de auteurs me meldden dat ze aan de slag gingen met een Handboek voor kinder- en jeugdpastoraat was ik direct enthousiast. Deze zeer getalenteerde en ervaren mensen bundelen alles wat zij weten en al deden in een boek. Een buitenkansje voor jeugdwerk-Nederland! Want hoewel iedereen erkent hoe belangrijk relaties zijn in het werk en hoeveel aandacht pastoraat automatisch zou moeten krijgen, is de praktijk regelmatig weerbarstiger. Hoe graag willen we het beste voor de kinderen, tieners en jongeren die we ontmoeten, maar hoe vaak ontdekken we dat we te druk zijn met van alles behalve met waarmee zij zich bezighouden of waar ze tegenaan lopen? Dit Handboek voor kinder- en jeugdpastoraat is daarom echt een prachtige aanvulling voor mijn boekenkast, het past helemaal naast Grahams boek! Ik zie zelfs dat een deel van de thema’s in beide boeken te vinden zijn (ook toen al ging het over seksualiteit, verslavingen, misbruik, verdriet, zelfdoding en occultisme). Maar wat heerlijk dat het in dit boek om kinderen en jongeren gaat. Want dat boek had ik nog niet. En ik weet zeker dat heel veel werkers in kerken en gemeenten dit boek misten (en stiekem denk ik dat ook docenten beslist van dit boek kunnen profiteren). Een
Handboek voor kinder- en jeugdpastoraat
8
boek dat je eerst weer in de drukte van alledag stilzet bij de plek van de jeugd en het waarom van pastoraat. Dat je basisvaardigheden weer even ophaalt en dan zoals een goed handboek betaamt je heel veel informatie geeft. Een boek ook dat je als beginner inspireert en de weg wijst. Want als je net begonnen bent als jeugd(pastoraal)werker, vind je alles vaak best spannend. Dan moet het toch geweldig zijn als je van je ouderling of oudste dit boek cadeau krijgt? Niet in de laatste plaats vanwege alle bijlagen. Want denk niet dat die er wat bijhangen, voor als je tijd overhebt of zo. Ze bevatten namelijk heel veel praktische tips. Natuurlijk: over twintig jaar zul je hier en daar wat in dit handboek achterhaald vinden of soms typisch 2012. Maar geloof me: dan nog staat dit handboek in je kast (of pak je het ergens online erbij J)! Vincenza La Porta, coördinator Jeugd Evangelische Alliantie www.ea.nl
Inleiding
Er vallen een paar dingen op in deze ontmoeting tussen Jezus en de ‘rijke jongeman’. Laten we ze eens wat van dichterbij gaan bekijken:
Jezus neemt de tijd voor de jongen Dit verhaal is te vinden in drie evangeliën. De evangelisten positioneren het verhaal allemaal direct na de kinderzegening. Je zou kunnen denken dat Jezus na het contact met de groep kinderen nu wel ‘klaar’ is met het kinderwerk. Niets is minder waar, Jezus heeft ook oog voor het individu. Hij stuurt de jongen niet weg, maar gaat in op de vraag van de jongen. Jezus neemt de tijd en geeft zijn onverdeelde aandacht.
Jezus heeft de jongen lief De evangelist Marcus geeft aan dat Jezus met liefde naar de jongen kijkt. Jezus is bewogen en betrokken op de levens van mensen. Zijn hart gaat uit naar kinderen en jongeren en hij ziet geen lastige puber of een verwend rijk kind. Hij ziet een mens die gemaakt is naar Gods beeld. Pastoraat moet geworteld zijn in liefde. Jezus heeft de jongen lief.
9
Inleiding
‘Meester, wat moet ik doen om het eeuwige leven te krijgen?’ Een adolescent valt voor Jezus op de knieën en stelt hem zo ongeveer de beste vraag die je kunt stellen. Kinderen, tieners en jongeren stellen überhaupt goede vragen, toch? De adolescentie is de levensfase waarin de zaken op scherp komen te staan. De essentiële vragen komen als vanzelf bovendrijven, bijvoorbeeld ‘Waarom leef ik?’ en ‘Wat is mijn roeping?’ De rijke jongeman (zie Marcus 10, Lucas 18 en Matteüs 19) windt er geen doekjes om; wat moet ik doen zodat mijn leven zin heeft? Hoe zorg ik ervoor dat ik het onderste uit de kan haal? Jongeren kunnen ons echt overvallen met de goede vragen. Recht voor zijn raap. In your face.
Jezus gaat het gesprek aan Er vindt hier in een vrij kort tijdsbestek een heel wezenlijke ontmoeting plaats. Jezus gaat het gesprek aan, stelt verdiepingsvragen en geeft een praktisch antwoord op de vraag van de jongen. Heel bewust geeft Jezus hem de uitdaging om de geboden te houden. Hij richt zijn aandacht heel bewust op de geboden van de ‘tweede tafel’ en zet deze op het netvlies van de jongen.
Handboek voor kinder- en jeugdpastoraat
10
Jezus confronteert de jongen Het contact met Jezus brengt een reactie bij de jongen teweeg; het gesprek staat op het punt zich te gaan verdiepen. Jezus kiest hierbij voor de confrontatie: ‘Verkoop alles wat je hebt en volg mij’. Pastoraat is meer dan een luisterend oor of een goedbedoelde schouderklop. Het kan nodig zijn om vanuit liefde te confronteren. Jezus gaat in deze situatie de confrontatie niet uit de weg. Zo helpt hij de jongen verder in zijn zoektocht naar het doel van zijn leven.
Jezus daagt de jongen uit Jezus’ antwoord en opdracht aan de jongen gaan verder dan hij zelf had kunnen denken. De uitdaging plaatst zijn hele leven in een breder perspectief. Jezus daagt hem uit om zijn ego te verliezen. Jezus nodigt hem uit om zijn bezit, zijn status, zijn houvast los te laten en zijn vertrouwen op God te stellen. Goed jeugdpastoraat durft de vragen van jongeren in het juiste daglicht te stellen. Jezus durft de horizon van de jongen te verbreden en zijn blikveld te verruimen.
Jezus laat de jongen weer gaan Jezus respecteert de grenzen van de jongen. Hij geeft hem de vrijheid zijn uitnodiging aan te nemen of af te wijzen. Hij geeft ruimte aan deze adolescent om andere keuzes te maken dan zijn adviezen en inzichten. Verschillende facetten uit deze ontmoeting tussen Jezus en de rijke jongeman zul je tegenkomen in dit boek. Het gaat in jeugdpastoraat over liefde en bewogenheid. Het draait in onze zorg voor jonge mensen om ontmoeten, om luisteren en om bevestiging. Toch is dit niet alles, ook confronteren en uitdagen horen thuis in de pas-
torale ontmoeting. We hopen als auteurs dat dit boek ten goede zal komen aan de kinderen, de tieners en de jongeren in jouw kerkelijke gemeenschap. Gods hart gaat uit naar de nieuwe generatie en hij zoekt mensen die hun hart willen openstellen voor hen.
Praktische tips voor het gebruik van het boek
Het boek heeft vijf hoofddelen die elkaar opvolgen:
Deel 1: Visie In het eerste deel van het boek geven we onze visie op het jeugdpastoraat. We bekijken de grondslagen van pastoraat en de plek die kinderen en tieners in de gemeente hebben.
Deel 2: Basisvaardigheden In dit deel van het boek brengen we de basisvaardigheden in kaart die nodig zijn bij de uitvoering van jeugdpastoraat. Je kunt hierbij denken aan gesprekstechnieken, omgaan met weerstand, richtlijnen voor geheimhouding en het hanteren van grenzen.
Deel 3: Ontwikkeling en geloofsontwikkeling In het derde deel bekijken we de ontwikkeling van tieners en jongeren op het gebied van bijvoorbeeld zelfbeeld en seksualiteit. Daarnaast gaan we ook in op de mogelijkheden om de geloofsontwikkeling van jongeren te stimuleren.
11
Inleiding
Het wordt tijd om te gaan kijken naar de opzet van het boek. Het is een uitgebreid boek waar door verschillende auteurs aan is gewerkt. Je krijgt dan ook een heleboel vakkennis aangereikt. Verschillende specialisten hebben hoofdstukken verzorgd, en onze kennis als allrounders in het jeugdwerk aangevuld, verbreed en verdiept. Doordat er door verschillende vakauteurs aan het boek is gewerkt, zal een geoefende lezer of ervaren jeugdpastor misschien wat accentverschillen opmerken. Maar dat maakt het boek juist boeiend en veelkleurig. Zo wordt de lezer gestimuleerd om zelf een mening te vormen en niet alles wat in dit boek wordt gezegd klakkeloos aan te nemen. Bij elk hoofdstuk staan gespreksvragen voor de verwerking. De uitgebreide literatuurlijst kan je op weg helpen als je meer wilt weten over een specifiek onderwerp.
Deel 4: Doelgroepen In deel vier zoomen we in op een aantal groepen jongeren die een specifieke vorm van aandacht nodig hebben. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan rand- of buitenkerkelijke jongeren, jongeren met een ‘rugzakje’ of jongeren die via internet hulp zoeken.
Deel 5: Specifieke (bijzondere) zorg In dit slotdeel behandelen we een aantal problemen waar kinderen en tieners mee kunnen worstelen. Je kunt hierbij denken aan pesten, echtscheiding en zelfdoding.
Handboek voor kinder- en jeugdpastoraat
12
Hoe gebruik je dit boek? Als studieboek Je kunt het handboek in chronologische volgorde lezen. Het boek begint met de basis van de zorg voor jongeren en vervolgt met een aantal meer visionaire thema’s. Naarmate het boek vordert worden de hoofdstukken steeds specifieker en ook praktischer. Je kunt het boek dus goed van het begin tot het eind bestuderen.
Als naslagwerk Je kunt het boek ook zien als een naslagwerk waarin je kunt grasduinen: je zoekt die thema’s op die voor jou bijvoorbeeld actueel zijn in je contact met je doelgroep en je in het onderwerp van je keuze verdiepen. We geven daarom bewust een uitgebreid overzicht van relevante bronnen die je verder kunt bestuderen. Erg handig is het overzicht van de hulpverleningsinstellingen voor wanneer je kinderen of tieners moet doorverwijzen.
Voor discussie en reflectie Je kunt de hoofdstukken uit dit boek gebruiken als verwerking of opstapje naar uit te zetten acties. Er zijn bij elk hoofdstuk verwerkingsvragen en/of opdrachten toegevoegd die je als pastoraal (jeugd)team kunt bespreken. Je kunt een selectie maken uit de hoofdstukken en deze terug laten komen in de teamoverleggen van bijvoorbeeld de jeugdclubs of de jeugdraad.
Auteurs Corien Rietberg en Corjan Matsinger hebben de meeste hoofdstukken geschreven en zijn verantwoordelijk voor de eindredactie van de hoofdstukken van de gastschrijvers. We zijn de diverse
deskundigen dankbaar voor hun bijdrage en inzet. Je vindt hieronder een overzicht van de hoofdstukken die zijn geschreven door de gastauteurs. Meer informatie over de auteurs staat achter in het boek. Rob bedankt Janozien Venderbos voor het meedenken met het hoofdstuk ‘Eetproblemen’ en Willem de Vink voor de illustratie op pagina 83, Corien en Corjan bedanken Reinier Sonneveld voor de begeleiding van het schrijfproces , Rob Hondsmerk voor zijn input voor hoofdstuk verslavingen en Harry Rietberg voor de geweldige foto’s die we mochten gebruiken.
13 Seksualiteit Omgaan met verdriet en rouw Vermoedens van misbruik en mishandeling Pesten Eetproblemen
Martin Tensen
Occultisme
Vereniging dit Koningskind Jongeren met een sociale beperking Rianne Meijer
Internetpastoraat
Fanneke van Til
Depressie
José Korsaan
Hoogbegaafde jongeren
Christa Doornenbal-Nanninga Wegwijs in hulpverleningsland (bijlage) We wensen je heel veel plezier toe bij het doorlezen van dit boek. We hopen en bidden dat het je zal helpen om je hart (verder) open te stellen voor alle rijke jongeren die je zult ontmoeten. Het is ons verlangen dat de gesprekken die je hebt met kinderen, tieners en jongeren zich zullen verdiepen tot het niveau van een daadwerkelijke ontmoeting tussen jou, de ander en God. Corien Rietberg & Corjan Matsinger November 2011
Inleiding
Rob Hondsmerk
