WIJeindhoven, transformatie van het sociaal domein Stand van zaken en vervolgagenda
November 2013
1
Inhoudsopgave
INHOUDSOPGAVE ................................................................................................................................................ 2 AANLEIDING ......................................................................................................................................................... 3 1
BESLUITVORMING TOT HEDEN EN KERN VAN WIJEINDHOVEN ......................................................... 3
2
WAT IN GANG IS GEZET .............................................................................................................................. 4 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
3
ALGEMEEN ................................................................................................................................................ 4 WIJEINDHOVENTEAMS .............................................................................................................................. 4 OPDRACHTGEVERSCHAP EN INSTELLINGEN IN HET SOCIAAL DOMEIN ............................................................ 5 HUIDIG TAKENPAKKET GEMEENTE EN DECENTRALISATIES .......................................................................... 6 ONDERZOEK- EN ONTWIKKELLIJNEN .......................................................................................................... 6 MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN BATEN ANALYSE (MKBA) ........................................................................... 7
VERVOLGAGENDA ....................................................................................................................................... 7 3.1 DE INWONER STAAT CENTRAAL.................................................................................................................. 8 3.2 PROGRAMMALIJN SOCIALE BASISSTRUCTUUR.............................................................................................. 9 3.2.1 Zelfredzaamheid vereist een sociale basisstructuur die op orde is ................................................. 9 3.2.2 Programmaonderdelen sociale basisstructuur ................................................................................ 9 3.3 PROGRAMMALIJN ONDERSTEUNING VANUIT HET PRINCIPE 1+1+1 EN TWEEDE LIJN .................................. 10 3.3.1 Handelingsruimte voor de generalist ............................................................................................ 10 3.3.2 De rol van de specialist ................................................................................................................. 10 3.3.3 Risicomanagement ........................................................................................................................ 11 3.3.4 Programmaonderdelen ondersteuning vanuit het principe 1+1+1 en tweede lijn ........................ 11 3.4 PROGRAMMALIJN INTERNE GEDRAGSVERANDERING .................................................................................. 11 3.5 PROGRAMMALIJN SYSTEEM- EN STRUCTUURVERANDERING ....................................................................... 12 3.5.1 Maatwerk voor de inwoner: geld volgt mens ................................................................................ 12 3.5.2 Programmaonderdelen systeem- en structuurverandering ........................................................... 12
4
BETROKKENHEID GEMEENTERAAD ...................................................................................................... 13
2
Aanleiding Vanaf 2010 is in Eindhoven een ingrijpend veranderingsproces in gang gezet, welke het hele sociale domein van de stad raakt. Na het raadsbesluit in april 2012 heeft het college de eerste praktijkstappen gezet in de realisatie van deze veranderingen. Er is een beweging in gang gezet die niemand in het sociaal domein in onze stad is ontgaan. Overal zien we reuring ontstaan en bereidt men zich voor op grote veranderingen. De landelijke besluitvorming over de drie decentralisaties begint na een lange periode van onzekerheid langzaam meer duidelijkheid te geven en brengt het sociaal domein nog meer veranderingen. Dit alles komt in onze stad samen in WIJeindhoven. In deze notitie brengt het college u de huidige stand van zaken rond de transformatie van het sociaal domein. Ook geeft deze notitie u inzicht in enkele actuele kwesties waarbij het college u de ruimte vraagt om verder werkende weg te leren. Daarbij worden de uitwerkingsrichtingen aangegeven, deze komen voort uit de eerder door u vastgestelde uitgangspunten. De notitie bevat daarnaast een vervolgagenda. De transformatie in het sociaal domein heeft bredere interventies nodig dan alleen de WIJeindhoventeams en de voorbereiding op de drie decentralisaties. In het derde hoofdstuk zetten we uiteen welke onderdelen het Programma Transformatie Sociaal Domein bevat. In het laatste hoofdstuk legt het college u de vraag voor op welke wijze u als raad de komende periode betrokken wilt zijn bij de verdere uitwerking van de transformatie in het sociaal domein. In deze notitie zijn ook de conclusies van de quick scan startgebieden WIJeindhoven en van de notitie drie decentralisaties meegenomen.
1
Besluitvorming tot heden en kern van WIJeindhoven
In april 2011 heeft uw raad de kaderstelling nieuw sociaal beleid vastgesteld. Op basis daarvan heeft een extern comité een adviesrapport opgesteld ( “Eindhoven, de sociaalste: ontwikkeling van samenkracht”). Achtergrond voor het raadsbesluit vormden zowel het rekenkameronderzoek “Beste van twee werelden” als de breed ervaren spanning tussen de systeem- en leefwereld als de onbedoelde effecten van de verzorgingsstaat, die ook in Eindhoven voelbaar en politiek/bestuurlijk onderkend werden. U heeft vervolgens in het voorjaar van 2012 besloten tot een systeeminnovatie in de sociale uitvoeringspraktijk en werkwijze in Eindhoven. In woorden van het comité: ‘met wat eenvoudig verstelwerk lossen we de groter wordende problemen niet meer op. Er is een fundamentele innovatie van het huidige sociale systeem nodig, een ingrijpende omslag in denken en doen . De door uw raad gewenste heroverweging van sociaal beleid heeft inmiddels als werktitel ‘WIJeindhoven’ gekregen. Essentie van het gemeenteraadsbesluit: 1. Investering in ontwikkeling van eigen kracht/samenkracht in de stad en op de sociale basisvoorzieningen zodat er minder noodzaak is tot inzet van generalistische en specialistische ondersteuning. 2. Oprichting van generalistisch werkende teams die los van de bestaande professionele kokers en instellingen in de brede sociale uitvoeringspraktijk kunnen acteren en daartoe een nieuwe onafhankelijke organisatie oprichten. 3. De gemeente treedt op als “eigenaar” van de transformatiebeweging: hetgeen gevolgen heeft voor zowel de eigen werkwijze als de toekomstige BCF afspraken. Kernwaarde WIJeindhoven: mensen (en samenleving) worden sterker naarmate ze in hun leven meer kunnen putten uit eigen kracht en eigen basisvaardigheden dan uit systeemvoorzieningen. Hetgeen overigens onverlet laat dat systeemvoorzieningen ook in de toekomst nodig zijn teneinde a. mensen in staat te stellen basisvaardigheden en eigen kracht te ontwikkelen en b. mensen bij, al dan niet tijdelijke,
3
hulpbehoevendheid te ondersteunen. Overigens worden ook via ingrepen in het systeem (bijv. via het toegankelijker maken van het systeem) eigen kracht en zelfredzaamheid bevorderd. Als mensbeeld staat de ongedeelde mens centraal met als gevolg dat we stoppen “doelgroepen” tot uitgangspunt van beleid te maken. U heeft WIJeindhoven als toekomstig en duurzaam concept voor de lokale invulling van het sociale domein vastgesteld. Het WIJmodel stelt het belang van krachtige burgers met voldoende basisvaardigheden (ten behoeve van zichzelf en hun sociale verbanden) centraal, faciliteert versterking daarvan via de sociale basisvoorzieningen, die voor alle Eindhovenaren beschikbaar zijn en ondersteunt, al dan niet tijdelijk, hulpbehoevende inwoners via de generalistisch werkende wijkteams en ondersteuning in de tweede lijn. Het concept stelt empowerment van mensen ten doel: naarmate de eigen kracht en vaardigheden groter zijn, is inzet van de generalistisch werkende teams en tweede lijn minder wenselijk en nodig.
2
Wat in gang is gezet
2.1
Algemeen
Het raadsbesluit tot de realisatie van WIJeindhoven en de stappen die naar aanleiding van dit besluit gezet zijn, hebben het sociaal domein in beweging gebracht. De verandering naar een andere manier van denken en werken is in gang gezet. Er is een klimaat gecreëerd in de stad, het ambtelijk apparaat, de politiek en het maatschappelijke middenveld dat grote veranderingen in het sociaal domein mogelijk maakt. De ruimte voor het ‘werkende weg leren’ betekent ruimte voor het doorvoeren van grote veranderingen, zonder daarbij flexibiliteit te verliezen.
2.2
WIJeindhoventeams
Na het raadsbesluit in april 2012 zijn de eerste twee WIJeindhoventeams in september 2012 operationeel geworden in de startgebieden Tongelre (Doornakkers, Lakerlopen en Villapark) en Gestel Midden (Bennekel, Blaarthem en Genderdal). Met achttien generalisten en twee teamleiders is een start gemaakt met de generalistisch werkende teams die zich sociaal domein breed in de eerste lijn begeven. In maart 2013 heeft het college het besluit genomen tot de versnelde uitrol van de WIJeindhoventeams teneinde WIJeindhoven ook de landingsbaan voor de drie decentralisaties te laten zijn. In september 2013 heeft de eerste uitbreiding plaatsgevonden. De WIJeindhoventeams in de startgebieden zijn uitgebreid naar de gehele stadsdelen Tongelre en Gestel. En de WIJeindhoventeams in Stratum en Strijp-West (Meerhoven) zijn gestart. Op het moment van schrijven zijn er vier WIJeindhoventeams operationeel met bijna negentig generalisten (uit veertien instellingen) en vier teamleiders. Het bereik van de WIJeindhoventeams is enorm gegroeid, momenteel is er sprake van een caseload van bijna 900 huishoudens. Begin 2014 zal het team in Tongelre uitbreiden naar Centrum en zal een nieuw team starten in Strijp-Oost. Voor 2015 zullen de overige gebieden ook voorzien worden van WIJeindhoventeams. Ter ondersteuning van de WIJeindhoventeams zijn de volgende zaken in gang gezet: Een nieuw registratiesysteem, gebaseerd op de zelfredzaamheidsmatrix, is in samenwerking met de generalisten gebouwd. Met dit registratiesysteem kunnen de generalisten de mate van zelfredzaamheid van inwoners en hun ontwikkeling hierin in kaart brengen. Dit registratiesysteem wordt werkende weg waar nodig aangepast en doorontwikkeld. Voor de verdere uitrol van de WIJeindhoventeams is halverwege 2013 een projectorganisatie opgericht. De projectorganisatie heeft stappen gezet in het verbeteren van de kwaliteit van de selectieprocedure voor de generalisten en teamleiders door de inzet van een assessment. Deze projectorganisatie is tevens belast met het maken van een bedrijfsplan en de verdere
4
2.3
voorbereiding voor de nieuwe organisatie waarin de WIJeindhoventeams ondergebracht gaan worden. In samenwerking met Fontys Hogeschool is er een begin gemaakt met de beschrijving van de methodiek van de generalisten van WIJeindhoven. Deze zal in de komende periode verder worden doorontwikkeld (zie ook hoofdstuk 3). Er is een quick scan over de startgebieden WIJeindhoven gemaakt. Deze laat zien dat de ontwikkeling van de teams kansrijk is. “Op basis van via interviews beschikbaar gekomen informatie wordt geconcludeerd dat de werkwijze van de generalistenteams WIJeindhoven in de startgebieden Tongelre en Gestel overeenkomt met de uitgangspunten voor de systeeminnovatie…..bij de netwerkpartners is sprake van constructief draagvlak…Wijeindhoventeams opereren dichtbij de mensen…..”. Daarnaast laat deze quick scan zien dat er sprake is van een overgangsfase en dat er op al vele punten ook nog vervolgstappen te zetten zijn: communicatie en organisatie van de uitrol, methodiekbeschrijving, registratie, aanpassing van bestaande systemen op de nieuwe werkwijze. De teams werken als laboratorium. In het proces worden gaandeweg steeds strikter vervolgstappen geagendeerd, zowel in het werkproces als in de randvoorwaardelijke sfeer. Daar komen ook bovenstaande punten in de quick scan uit voort.
Opdrachtgeverschap en instellingen in het sociaal domein
Voor de gehele transformatie geldt dat er gewerkt wordt volgens het principe ‘nieuw voor oud’. Dit betekent dat het college de systeeminnovatie plaats laat vinden binnen het bestaande (en smaller wordende) financiële kader. Hierin wordt de markt (zowel voor bestaande als nieuwe verantwoordelijkheden) op een andere manier benaderd. Daarbij staat niet meer de instelling centraal maar de kwaliteit van het product voor de inwoner. We transformeren hierin op dit moment door als gemeente te sturen op het resultaat in termen van maatschappelijk effect. Daarnaast werken we aan een efficiencyslag in de prijs-kwaliteitverhouding van de dienstverlening. Voor de huidige instellingen in het sociaal domein brengt de komst van WIJeindhoven veel veranderingen. In principe worden alle eerste lijns (agogische en ambulante) functies die nu nog verdeeld over de instellingen bestaan, ondergebracht in de WIJeindhoventeams. Over de wijze waarop de gemeente haar rol als opdrachtgever nieuwe invulling geeft wordt regelmatig gesproken met instellingen op operationeel, tactisch en strategisch niveau. Naast het ‘om niet’ leveren van generalisten vraagt het college de instellingen, onder andere via het offertetraject sociaal domein, hun positie te bepalen in het nieuwe sociaal domein. Daarbij wordt ingezet op de versterking van de sociale basisstructuur door de samenwerking tussen informele en formele zorg te stimuleren. Vormen van ondersteuning die worden overgenomen door de WIJeindhoventeams worden in de gebieden waar een WIJeindhoventeam aanwezig is niet meer gehonoreerd. Ook wordt de instellingen gevraagd in hun offerte vraaggericht maatwerk en nieuwe arrangementen aan te bieden. Aanbod gericht op specifieke doelgroepen wordt niet meer gehonoreerd omdat doelgroepenbeleid niet past binnen de visie van WIJeindhoven, we gaan uit van de complete mens. In de tweedelijns ondersteuning gaan we uit van een onderscheid tussen langdurige intensieve ondersteuning en specialistische ondersteuning. De gemeente en de zorgverzekeraars zijn vanaf 2015 de belangrijkste opdrachtgevers in het sociaal en zorgdomein. Om mogelijkheden tot gezamenlijk opdrachtgeverschap te onderzoeken en om de verbinding te verstevigen is het college in overleg met de twee grootste zorgverzekeraars in Eindhoven, CZ en VGZ. In deze overleggen worden bovendien de mogelijkheden verkend om ruimte te creëren in de overgangsfase tot 2015, om zoveel mogelijk extra bureaucratie (zoals dubbele registratie door generalisten) te
5
voorkomen. Hierover worden ook gesprekken gevoerd met de provincie Noord-Brabant inzake de jeugdzorg.
2.4
Huidig takenpakket gemeente en decentralisaties
Ook voor de gemeente brengt WIJeindhoven veel veranderingen. Zowel het huidige takenpakket van de gemeente als de uitbreiding van dit takenpakket door de drie decentralisaties zal volgens de lijnen van WIJeindhoven worden georganiseerd. De eerste stappen zijn daarin gezet door de WIJeindhoventeams niet alleen aan de slag te laten gaan met taken die wij hebben uitbesteed aan instellingen, maar door ook taken die op dit moment door de gemeente worden uitgevoerd gedeeltelijk over te dragen naar de WIJeindhoventeams (bijvoorbeeld op het gebied van de WMO en werk). De voorbereiding voor de decentralisaties is in volle gang. In een notendop gaat het daarbij om participatie en werk1, een goede opvoeding en ondersteuning voor de kinderen in onze stad en langer zelfstandig wonen. Zoals u hebt kunnen lezen in de ‘notitie drie decentralisaties’ organiseren we deze nieuwe verantwoordelijkheden volgens de lijnen van WIJeindhoven en zoveel mogelijk integraal. Dat betekent dat bij iedere vorm van ondersteuning die onder de verantwoordelijkheid van de gemeente komt te vallen wordt bepaald of deze vorm valt in de sociale basisstructuur, de eerste lijn (de WIJeindhoventeams) of de tweede lijn. Het streven naar integraliteit en maatwerk zal er toe leiden dat niet alle huidige vormen van ondersteuning behouden blijven in de vorm zoals we deze nu kennen. Om ook vanuit de gemeentelijke organisatie zo goed mogelijk aan te sluiten bij de nieuwe manier van werken is er gekozen voor een nieuwe inrichting van het gemeentelijke sociaal domein. Deze nieuwe inrichting wordt middels een reorganisatie op dit moment gerealiseerd. De inwoner staat centraal, daarom gaan we werken vanuit Multidisciplinaire Teams op postcodegebied. Deze teams worden gespiegeld aan de WIJeindhoventeams buiten. Vanuit de ondersteunende sector wordt zoveel mogelijk aangesloten bij wat er in de stad gebeurt.
2.5
Onderzoek- en ontwikkellijnen
In de vernieuwing die met WIJeindhoven is ingezet wordt zo goed mogelijk aangesloten bij inzichten en ontwikkelingen die in wetenschap en in politiek bestuur actueel zijn. Omgekeerd geeft WIJeindhoven ook voeding aan die inzichten en ontwikkelingen. We merken dat er landelijk veel aandacht is voor de Eindhovense aanpak. WIJeindhoven wordt daarbij gezien als voorbeeld van een vernieuwende aanpak en visie. Daardoor worden we veelvuldig gevraagd om een bijdrage te leveren aan landelijke bijeenkomsten en congressen. Hierin past ons bescheidenheid. Er zijn nog veel vragen te beantwoorden en onderdelen uit te werken. Daarom kiezen wij er als college voor de focus vooral te blijven richten op het werk dat ons nog te doen staat in deze transformatie van het sociaal domein en ons niet te veel te laten afleiden door verzoeken die we voor landelijke bijeenkomsten ontvangen. Daarbij houden we uiteraard oog voor kansen die kunnen voortkomen uit het bijwonen van landelijke bijeenkomsten en overleggen. Waar wij als college meerwaarde zien, sluiten wij aan bij onderzoeken en landelijke initiatieven. Dit heeft onder andere geleid tot deelname aan een onderzoekstraject “Samenredzaamheid in de doe democratie” met de Universiteit van Tilburg, een voorgenomen samenwerking met de Universiteit van Amsterdam in het onderzoek “Beloften van nabijheid”, en een traject met het (economisch) onderzoeksinstituut Nyfer
1
Binnenkort ontvangt u hierover de notitie ‘Werkgelegenheids- en participatiebeleid Eindhoven’
6
over “Uitkomststuring”. We hebben meegewerkt aan de totstandkoming van een aantal publicaties/essays: “Van 3 decentralisaties naar 3 dimensionaal, een pleidooi voor ruimte” met het Instituut voor Publieke Waarden (Albert Jan Kruiter), “Verkenning Informatievoorziening Sociaal domein” met KING, VNG en transitiebureaus van de decentralisaties, “Burgerkracht in de wijk, sociale wijkteams en lokalisering van de verzorgingsstaat” van Nico de Boer en Jos van der Lans, “Sociale wijkteams in ontwikkeling, sturing en bekostiging” met G32, VNG en transitiebureaus van de decentralisaties (door KPMG). Daarnaast worden onderzoeks- en leerlijnen uitgezet onder eigen beheer. Een voorbeeld is de recente publicatie “Maar heb je het ook nodig?” waarin inwoners en professionals ingaan op hun ervaringen met de eerste generalistenteams in Eindhoven. Ook de opdracht aan Fontys Hogeschool om te komen tot een methodiekbeschrijving is een voorbeeld van een uitgezette ontwikkellijn. Bovendien ondersteunen we innovatieve initiatieven in de stad. Deelname in Coöperatie Slimmer Leven is daar een voorbeeld van.
2.6
Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA)
De MKBA brengt een nieuwe manier van denken in het sociaal domein. Door potentiële kosten en baten van een interventie door te rekenen weten we beter waar kosten en baten te verwachten zijn en welke potentiële opbrengst een interventie voor de samenleving heeft. Begin 2013 is de eerste MKBA opgeleverd die de inzet van de WIJeindhoventeams heeft door gerekend en afgezet tegen de huidige aanpak. Daaruit bleek dat er een potentieel rendement van bijna €10 miljoen behaald kan worden met de inzet van de teams. Ook heeft de MKBA de randvoorwaarden en risico’s geformuleerd voor het realiseren van dit potentiële positieve saldo. Deze randvoorwaarden geven handvatten voor de inrichting van de WIJeindhoventeams en de sturing op de teams. Op dit moment wordt gewerkt aan een tweede MKBA. Waar in de eerste MKBA nog gerekend was met de verwachte bezuinigingen die bekend waren vanuit kabinet Rutte I, zullen in de tweede MKBA de meest recente cijfers van kabinet Rutte II worden gebruikt. Ook zullen in de tweede MKBA naast de inzet van de WIJeindhoventeams ook alle andere toekomstige interventies in het sociaal domein worden doorgerekend (inclusief de drie decentralisaties). De tweede MKBA wordt in cocreatie met partners in de stad tot stand gebracht. De MKBA wordt één van de sturingsinstrumenten in het nieuwe sociaal domein.
3
Vervolgagenda
De transformatie in het sociaal domein krijgt sinds het voorjaar 2012 handen en voeten in onze stad. We zijn nu in een fase gekomen waarin het steeds belangrijker wordt om alle ontwikkelingen die onderdeel zijn van deze transformatie met elkaar te verbinden. Om deze verbindingen te leggen en er op te sturen dat alle ontwikkelingen passen binnen de visie WIJeindhoven is het Programma Transformatie Sociaal Domein ingericht. Onder dit programma vallen alle projecten en veranderingen die gaan leiden tot de systeeminnovatie WIJeindhoven. De focus zal de komende periode liggen op het structureren en inrichten van het nieuwe sociaal domein. Alle onderdelen van het Programma Transformatie Sociaal Domein vormen samen de vervolgagenda. Er zijn vier programmalijnen uitgezet met daarbinnen verschillende projecten en programmaonderdelen. Daarnaast is er een overkoepelend thema, de positie van de burger.
7
Gezien het belang van dit thema is hieraan een aparte paragraaf geweid. Onderstaande programmaindeling ordent de veelheid van projecten en activiteiten binnen de Transformatie Sociaal Domein en helpt daarmee ook uw raad systematisch te informeren. In de transformatie van het sociaal domein deden en doen zich in de actualiteit een aantal kwesties voor die om richting vragen. Deze kwesties vallen binnen de vier programmalijnen en zullen we per programmalijn benoemen. Hierbij worden uitwerkingsrichtingen voorgelegd die aansluiten bij de vastgestelde kaders zoals beschreven in hoofdstuk 1. Werkende weg leren blijft centraal staan in de uitwerking van de verschillende onderdelen van de transformatie. Daarvoor vraagt het college u de ruimte. Deze vervolgagenda reikt verder dan de huidige college- en raadsperiode. Het college is zich daarvan bewust. Om de noodzakelijke vervolgstappen te zetten en de transformatie in het sociaal domein op tijd te realiseren (ingangsdatum van de drie decentralisaties is 1 januari 2015) is de uitwerking van onderstaande onderdelen van groot belang. Dat draagt tevens bij aan het waarborgen van de zorgvuldigheid van het proces naar instellingen en inwoners.
3.1
De inwoner staat centraal
WIJeindhoven stelt de ongedeelde mens, eigen kracht en samenkracht centraal en vanuit dat mensbeeld organiseren we de ondersteuningsrol van de gemeente. Zelfredzaamheid, empowerment (het verhogen van het vermogen tot zelfredzaamheid) en eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen, zijn cruciaal. De inwoner van Eindhoven staat centraal in de sociale basisstructuur, de eerste en de tweede lijn. Dit uitgangspunt heeft stevige consequenties voor de manier waarop we in onze stad het sociaal domein organiseren. In de sociale basisstructuur zien we veel energie in onze stad. De vele burgerinitiatieven leiden tot contact tussen inwoners, tot samenkracht en dragen bij aan de kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Als overheid stellen we ons hier bescheiden op. Burgerinitiatieven staan centraal en we sluiten als overheid aan bij dat wat er gebeurt in de stad. Wanneer het nodig is kaders te ontwikkelen op een vraagstuk, bijvoorbeeld door wettelijke verplichtingen, doen we dit zoveel mogelijk samen met de stad. Het centraal stellen van de inwoners van onze stad leidt tot meer burgerparticipatie. Zo hebben inwoners nu al een grote rol in het traject van maatschappelijk aanbesteden en in de selectiecommissies voor nieuwe generalisten voor de WIJeindhoventeams. Deze burgerparticipatie breiden we de komende periode uit. Ook wanneer sprake is van, al dan niet tijdelijke, (eerste- of tweedelijns) ondersteuning staat de inwoner centraal. Dit uit zich in verschillende uitgangspunten die gelden voor de gehele eerste en tweede lijn: De versterking van de eigen kracht en samenkracht (weerbaarheid) van de inwoner staat voorop. Eén huishouden, één plan, één contactpersoon. De inwoner houdt zoveel mogelijk de regie over de ingezette ondersteuning. Dit uit zich bijvoorbeeld in de mogelijkheid om het eigen dossier in te zien. Mensgerichte bekostiging, met andere woorden geld en product volgen mens Bij de uitwerking van alle onderstaande onderdelen van het Programma Transformatie Sociaal Domein start de redenering telkens bij de inwoner.
8
3.2 3.2.1
Programmalijn sociale basisstructuur Zelfredzaamheid vereist een sociale basisstructuur die op orde is
In WIJeindhoven staat het normale leven centraal. Daarvoor is van groot belang dat de sociale basisstructuur van de stad op orde is. Hieronder verstaan we enerzijds de sociale basisvoorzieningen en anderzijds alle inwoners van de stad en hun sociale verbanden. De sociale basisvoorzieningen (denk daarbij aan het onderwijs, de woningmarkt, de wijkagent, de sportvereniging, etc.) zijn beschikbaar en toegankelijk voor alle Eindhovenaren (inclusieve samenleving). In de sociale verbanden tussen inwoners (denk daarbij zowel aan ongeorganiseerde verbanden als aan georganiseerde verbanden zoals vrijwilligersorganisaties en informele zorg) is de rol van de gemeente bescheiden omdat dit het terrein is waar mensen hun leven zelf vorm geven. De gemeente is hier in grotere mate dan in de eerste en tweede lijn, onderdeel van een groter geheel. We zitten vaker niet dan wel aan het stuur, hetgeen leidt tot minder sturingsmogelijkheden en tot een rolverandering van de gemeente. Dit brengt met zich mee dat inwoners en partners in het veld vaker zullen worden aangesproken op hun kernverantwoordelijkheden. En waar de gemeente wel een rol speelt zal die vooral bestaan uit “faciliteren en mogelijk maken”. We stimuleren partners die verantwoordelijk zijn voor sociale basisvoorzieningen zich te richten op hun kerntaak, hoogwaardige sociale basisvoorzieningen die zoveel mogelijk toegankelijk zijn voor alle inwoners ongeacht eventuele beperkingen. We stimuleren de centraal georganiseerde informele zorg en ondersteuning vraaggericht te werken. We brengen vraag en aanbod van niet-centraal georganiseerde informele zorg en ondersteuning bij elkaar door het faciliteren van een (on- en offline) platform. Mantelzorg en vrijwillige diensten worden niet betaald. En ondersteunen we door voorzieningen zoals respijtzorg. Professionals in de eerste (en tweede lijn) handelen zoveel mogelijk vanuit de context, de inbreng en de sociale verbanden van de inwoners en bevorderen daarbij wederkerigheid. We stellen ons als lokale overheid bescheiden op. Dat betekent dat we op sommige vragen geen antwoord formuleren, maar de vraag bij de stad zelf leggen. Daarnaast stimuleren we burgerinitatieven, en daarmee de maatschappelijke democratie. Dat betekent een andere rol voor de gemeente, ambtelijk, bestuurlijk en politiek. We werken aan een regelarm sociaal domein door onze eigen bestaande verordeningen (en regeldichte nieuwe wetgevingen) terug te brengen vanuit de gedachte “less is more”. 3.2.2
Programmaonderdelen sociale basisstructuur
Deze programmalijn kent twee onderdelen: De uitwerking van de rol van de gemeente in de sociale basisstructuur. Per sociale basisvoorziening wordt uitgewerkt wie de stakeholders zijn en welke rol de gemeente heeft in de versterking van deze basisvoorziening. Op basis van deze analyse wordt een plan van aanpak gemaakt voor de versterking van de sociale basisvoorzieningen in onze stad. De benoemde stakeholders zullen hierbij worden betrokken. Versterking maatschappelijke marktplaats. De maatschappelijke marktplaats staat voor alle onderlinge contacten tussen inwoners. We willen contacten tussen inwoners versterken, specifiek op het verbinden van de vraag en het aanbod voor samenkracht en ondersteuning aan elkaar. De gewenste gedragsverandering staat hierbij centraal. We zullen dit programmaonderdeel expliciet niet zelf ontwikkelen maar samen met de stad.
9
3.3
Programmalijn ondersteuning vanuit het principe 1+1+1 en tweede lijn
De ondersteuning in het sociaal domein brengen we zo dicht mogelijk bij de inwoners. We zien deze ontwikkeling, ook wel geduid als ambulantisering, ook landelijk in zowel het zorgdomein als in het brede sociale domein. Op deze ontwikkeling sluiten we aan en daarbij zoeken we samenwerking met bijvoorbeeld de huisartsen die een belangrijke rol hebben en houden in de fysieke en geestelijke gezondheidszorg in de eerste lijn. Centraal in de organisatie van de eerste lijns ondersteuning in het sociaal domein staat de inwoner en zijn vraag. Juist omdat de inwoner centraal staat zien we een grote noodzaak tot ontkokering in zowel de professionele ondersteuning, als in vervoer en vastgoed. 3.3.1
Handelingsruimte voor de generalist
Wanneer een inwoner (tijdelijk) ondersteuning nodig heeft dan organiseren we deze vanuit het principe één huishouden, één plan, één contactpersoon die vanuit een ontschot budget mandaat heeft zelf ondersteuning te leveren of, indien nodig, in te kopen bij een tweede lijns instelling. Alle eerstelijns ondersteuning wordt op termijn door de generalistische WIJeindhoventeams geleverd. Daarbij zijn we in de overgangsfase realistisch wat betreft het tempo van overdracht, zonder daarbij de visie van WIJeindhoven los te laten. We werken stapsgewijs naar een gebiedsgebonden financieringsvorm van de WIJeindhoventeams. We zien de behoefte aan het vastleggen van het mandaat voor de generalist. Daarin vraagt het college van uw raad de ruimte dit werkende weg in te vullen en vast te leggen. Daarin nemen we onder andere op dat de generalisten een belangrijke rol hebben in handhaving van wet- en regelgeving om het risico op fraude te minimaliseren. Daarnaast zal er vanuit de gemeentelijke organisatie worden ingezet op handhaving. Ieder WIJeindhoventeam ontvangt een klein deel vrij te besteden financiële middelen in te zetten in situaties waar met een kleine financiële bijdrage een structureel probleem kan worden opgelost zonder dat daarbij voorbij wordt gegaan aan geldende wet- en regelgeving. We hebben in het sociaal domein één centrale toegang tot tweedelijns voorzieningen en deze wordt gevormd door de generalist. De generalist is daarmee de operationeel inkoper richting de tweede lijn. De (juridische) vormgeving, de inrichting en het werkproces van de toegangspoort (inclusief het opstellen van de beschikkingen) behoeft uitwerking. Hierbij nemen we de volgende uitgangspunten mee: o Voor diagnosestelling kan gebruik worden gemaakt van een consult bij een (onafhankelijke) specialist (zie 3.3.2). Voor de organisatie van de onafhankelijke diagnosestelling zoeken we overleg met de zorgverzekeraars. o Er is, waar wenselijk en nodig, een nauwe samenwerking en afstemming met de huisarts die vanuit het zorgdomein kan doorverwijzen naar tweedelijns ondersteuning. o Toegang via de generalist vervangt toegang via de huidige toegangspoorten zoals het CIZ, Bureau Jeugdzorg, sector Zorg & Inkomen, sector Werk. o De afspraken die de generalist maakt zijn leidend voor de backoffice en de tweede lijns ondersteuning. De frontoffice-afspraken van de generalist krijgen, waar wenselijk en nodig, dus vervolg in de backoffice en in afspraken met specialisten. 3.3.2
De rol van de specialist
Specialisten vervullen in het nieuwe sociaal domein de volgende rollen:
10
Specialisten ondersteunen generalisten door het stellen van diagnoses en via advies op aanvraag van de generalist. Dit vraagt om een onafhankelijke positionering van specialisten in deze rol. Specialisten ondersteunen generalisten door kennis te delen (op peil houden deskundigheid generalisten). Het geven van specialistische ondersteuning op basis van inkoop door de generalist, doorverwijzing van een daartoe bevoegde arts of door een juridische maatregel.
We organiseren ondersteuningsvormen waar mogelijk in de wijk (bijvoorbeeld dagbesteding). Tenzij een stedelijke, regionale of bovenregionale organisatie wettelijk veplicht is, efficiënter is (bijvoorbeeld zeer specialistische jeugdzorg en het werkleerbedrijf), gezien de aard van de voorziening niet anders mogelijk is. 3.3.3
Risicomanagement
Daar waar er sprake is van een acute crisis of escalatie van een casus zal de benodigde (specialistische) ondersteuning zo snel mogelijk worden ingezet. Ondanks de enorme inzet tijdig in te grijpen, beseffen we dat er altijd gevallen zullen blijven ontstaan waarbij dat niet lukt en dat we daarmee niet alle ernstige crisissen en escalaties gaan voorkomen. We overwegen om analoog aan rampenbestrijding oefeningen te organiseren waarbij we aandacht hebben voor het werkproces van escalatie bij een crisissituatie en de politiek/bestuurlijke reflex in een dergelijke crisissituatie. 3.3.4
Programmaonderdelen ondersteuning vanuit het principe 1+1+1 en tweede lijn
De volgende programmaonderdelen zijn onderdeel van deze programmalijn: - De uitrol van de WIJeindhoventeams Onderdeel van dit programmaonderdeel is ook het vormgeven van de onafhankelijke organisatie WIJeindhoven en het incorporeren van de MKBA als één van de sturingsinstrumenten voor de WIJeindhoventeams. - Drie decentralisaties In november ontving u een notitie met de stand van zaken met betrekking tot de drie decentralisaties. In de voorbereiding op deze decentralisaties zal expliciet aandacht gegeven worden aan thema’s die door landelijke besluitvorming of keuzes (zie paragraaf 3.3.2) niet in de lijn van WIJeindhoven kunnen worden vormgegeven. Denk daarbij aan afspraken rond continuïteit van zorg, afspraken rond bovenlokale inkoop van ondersteuningsvormen en werkgeversbenadering. Ook zal in dit programmaonderdeel de uitwerking plaatsvinden van het vormgeven van cliënteninspraak en –participatie. - Toegang en escalatie In dit programmaonderdeel worden werkafspraken rond toegang en escalatie uitgewerkt. Daarbij wordt de samenwerking gezocht met andere toegangspoorten zoals huisartsen. Ook wordt er aan de hand van casussen een werkproces uitgewerkt met betrekking tot escalatie (o.a. in crisissituaties).
3.4
Programmalijn interne gedragsverandering
Deze programmalijn heeft betrekking op de rol en de inrichting van het gemeentelijke sociaal domein en op de competenties die horen bij de nieuwe rol van de gemeente. De reorganisatie in het gemeentelijk sociaal domein maakt een belangrijk onderdeel uit van deze programmalijn. Via de reorganisatie wordt de gemeentelijke organisatie ontkokerd en sluit de ambtelijke werkwijze beter aan op de kern van WIJeindhoven. Ook wordt flexibiliteit ingebouwd om snel op nieuwe ontwikkelingen te kunnen inspelen.
11
3.5
Programmalijn systeem- en structuurverandering
Naast de meer inhoudelijke programmalijnen over de sociale basisstructuur en de manier waarop de eerste en tweede lijns ondersteuning in onze stad wordt georganiseerd is de ondersteuning van de uitvoering van groot belang. Deze onderdelen zijn randvoorwaardelijk voor het goed functioneren van de uitvoering in zowel de WIJeindhoventeams als in de gemeentelijke organisatie. Een prominent onderwerp is de realisatie van de bezuinigingen en de rol die het offertetraject 2015 hierin in neemt. In het offertetraject 2015 zullen we het gewenste maatschappelijk effect centraal stellen en zullen we de instellingen vragen hun manier van werken nog meer in lijn met de visie WIJeindhoven te brengen. 3.5.1
Maatwerk voor de inwoner: geld volgt mens
Om de ondersteuning in Eindhoven zo dicht mogelijk bij de inwoners te organiseren werken we zoveel mogelijk gebiedsgebonden in het sociaal domein. Daarnaast laten we in situaties waar sprake is van ondersteuning de inwoner zoveel mogelijk zelf de regie houden en keuzes maken. We ontkokeren ondersteuningsvormen en bijbehorende budgetten zoveel mogelijk. We werken, waar mogelijk en gewenst, met raamcontracten met instellingen waarin we niet vooraf vastleggen hoeveel trajecten of producten we gaan afnemen. Daarmee stimuleren we ondernemerschap en innovatie bij instellingen. We kiezen bij zorg in natura voor de inzet van een bekostigingsinstrument waarmee we de inwoner zoveel mogelijk zelf de regie geven. We borgen handhaving in het werkproces van de generalisten op zo’n manier dat we het risico op fraude zo klein mogelijk maken. We professionaliseren onze bedrijfsvoering en internaliseren de aandacht voor bedrijfsvoering in de werkprocessen in het sociaal domein. 3.5.2
Programmaonderdelen systeem- en structuurverandering
De ondersteuning van de uitvoering staat centraal bij het doorvoeren van systeem- en structuurveranderingen. Systeem- en structuurveranderingen kunnen een belangrijke aanjager zijn van de gewenste gedragsverandering. Bij de uitwerking van deze programmaonderdelen zal in de wijze van bekostiging aandacht zijn voor budgetbewaking, Hierbij wordt ook afstemming gezocht met de belangrijkste stakeholders (zoals andere doorverwijzers en opdrachtgevers). De onderdelen die bij deze programmalijn horen zijn: - Realisatie van de bezuinigingen De uitwerking van het offertetraject 2015, de MKBA 2.0 en de uitwerking van de reserve sociaal domein behoren tot dit programmaonderdeel. - Omvorming van de begroting van het sociaal domein Bij de inrichting van de begroting van het sociaal domein wordt aansluiting gezocht bij de visie WIJeindhoven. - Informatie en IT Het gehele informatiesysteem in het sociaal domein wordt opnieuw ingericht op basis van de nieuwe ontkokerde manier van werken. - Opdrachtgeverschap in het sociaal domein De diverse vormen van investeringen in de onderdelen van het sociaal domein vragen om verschillende vormen van sturing en opdrachtgeverschap vanuit de gemeente. Op basis van een landelijk KPMG-rapport (‘sociale wijkteams in ontwikkeling’) zal de vertaling worden gemaakt naar de meest wenselijke vormen van opdrachtgeverschap in Eindhoven. - Regelarm sociaal domein
12
Op basis van de landelijke kaders werken we aan het terugdringen van het aantal regels om zoveel mogelijk ruimte te houden voor burgerinitiatieven. Daarbij worden naast het huidige takenpakket van de gemeente ook de drie decentralisaties mee genomen. - Versnellingsagenda innovatie in het sociaal domein Uitwerking van een strategie om samen met de stad een versnelling te realiseren in de ICT-innovatie in het sociaal domein. De rol van de gemeente is hierin bescheiden. We jagen deze versnelling aan en leggen verbindingen tussen de belangrijkste stakeholders. - Horizontale en verticale verantwoording Dit programmaonderdeel behelst een uitwerking van werkafspraken rond verantwoording naar het Rijk enerzijds en de benodigde sturingsinformatie en informatie over maatschappelijk effect die wij als gemeente nodig hebben anderzijds. - Onderzoeks- en leerlijnen De onderzoeks- en leerlijnen waar we op dit moment bij betrokken zijn, zijn: basis methodiekomschrijving generalist WIJeindhoven door Fontys Hogescholen, monitoring stapelingseffecten landelijke bezuinigingen (in samenwerking met Platform 31), versterking van de informatievoorziening sociaal domein, onderzoekstraject met Universiteit van Tilburg (Samenredzaamheid in de Doe democratie) en het onderzoekstraject met Universiteit van Amsterdam (Beloften van nabijheid). De uitkomsten van deze onderzoeks- en leerlijnen dienen als ondersteuning van de uitwerking van bovenstaande programmalijnen.
4
Betrokkenheid gemeenteraad
Het is aan u als raad te besluiten welke rol u wilt spelen in het proces van de transformatie sociaal domein. Het gaat om een majeur proces en daarom is het van belang dat de raad aan de voor- en achterkant voortdurend betrokken is. Het college heeft zich afgevraagd wat daar de best bijpassende vorm zou kunnen zijn. We denken dat het meeste recht wordt gedaan aan het proces en aan adequate betrokkenheid van de raad door elk kwartaal een reguliere commissievergadering te wijden aan de stand van zaken en ontwikkelingen WIJeindhoven. Alle programmaonderdelen zoals beschreven in deze notitie vinden hun uitwerking in 2014. We nemen u graag ieder kwartaal mee in de stand van zaken rond die uitwerking. Daarmee krijgt u inzicht in welke vraagstukken zich voordoen in het werkende weg leren en kunnen keuzes aan u worden voorgelegd wanneer deze zich voordoen.
13
