Werkblad beschrijving interventie

Werkblad beschrijving interventie

Preventie Alcoholgebruik Scholieren (PAS)

Gebruik de handleiding bij dit werkblad www.nji.nl/jeugdinterventies of www.loketgezondleven.nl/kwaliteit-van-interventies/beoordeling (vanaf 1 juni 2009 beschikbaar)

Contact NJi

Gert van den Berg [email protected] 030-2306873

Contact RIVM

Sandra van Dijk [email protected] 030-2748678

Interventienummer


Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam: Adres: Plaats: E-mail: Telefoon.: Fax: Website: (van de interventie)

Trimbos-instituut Postbus 725, 3500 AS Utrecht [email protected] 030-2971000 030-2971111 www.dgsg.nl

Contactpersoon

Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder

Naam: Jeroen Lammers; Ina Koning Adres: Plaats: E-mail: [email protected] / [email protected] Telefoon: 030-2959309 / 030-2959307 Fax:

Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM

Documentatie voor de erkenningscommissie

De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie:

Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd.

Deelcommissie

Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen.

Documentnummer

1. 2. 3. 4. 5.

Interventiebeschrijving

Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn Deelcommissie IV preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen

Werkblad beschrijving interventie april 2009

2

Interventienummer


Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1

Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven?

Ja

Nee

Vraag 2

Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen?

Ja

Nee

Vraag 3.1

Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken?

Ja

Nee

Vraag 3.2

Indien relevant: bevat de documentatie gegevens over indicatie- en contra-indicatiecriteria? (zie hiervoor ook de handleiding bij dit werkblad)

Ja

Nee

Vraag 4.1

Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd?

Ja

Nee

Vraag 4.2

Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten?

Ja

Nee

Vraag 5

Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn?

Ja

Nee

Vraag 6

Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)?

Ja

Nee

Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse?

Ja

Nee

Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten?

Ja

Nee

Vraag 8

Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen?

Ja

Nee

Overige

Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn?

Ja

Nee


3

Interventienummer


Samenvatting

Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden.

Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie.

Noem de doelgroep waar de interventie direct op gericht is .

Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie.

Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is.

Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden.

Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden

Doel Doel van de interventie is het alcoholgebruik onder jongeren uit te stellen middels het motiveren van het stellen van regels door ouders en het ontwikkelen van zelf-controle en gezonde attitude t.a.v. alcoholgebruik bij jongeren. Doelgroep De interventie is gericht op jongeren tussen 12-16 jaar en hun ouders.

Aanpak De interventie bestaat uit een ouderinterventie en een leerlingen interventie. In de ouderinterventie wordt er op de 1e ouderavond van leerjaar 1, 2 en 3 van de middelbare school een korte presentatie (20 minuten) gegeven over de risico's van vroegtijdig alcoholgebruik en de rol van ouders hierin. Tevens krijgen ouders de mogelijkheid om afspraken te maken rondom het alcoholgebruik van hun kind met andere ouders van kinderen uit dezelfde klas en ontvangen ze naderhand nog een folder. De leerling-interventie bestaat uit 4 digitale lessen in leerjaar 1 en 1 herhalingsles op papier in leerjaar 2. In de digitale lessen kunnen leerlingen zowel individueel als gezamenlijk (chatroom: discuzz) opdrachten maken, filmpjes kijken en vragen beantwoorden. De verdiepingsles in leerjaar twee is een herhaling (booster) van hetgeen in leerjaar 1 is behandeld. Materiaal Ten behoeve van de uitvoering van PAS zijn er handleidingen beschikbaar voor de preventiefunctionarissen van GGD'en en instellingen voor verslavingszorg. Tevens zijn materialen zoals een PowerPoint presentatie en brochures voor ouders beschikbaar. Onderzoek In het PAS onderzoek wordt de afzonderlijke en gezamenlijke effectiviteit onderzocht van een leerling-interventie en een ouderinterventie. De ouderinterventie is gebaseerd op het Zweedse ouderprogramma (OPP). In Zweden bleek deze interventie effectief de frequentie van dronkenschap te verminderen. De leerling-interventie is gebaseerd op de alcohollessen van De Gezonde School en Genotmiddelen (DGSG). Ook deze interventie bleek effectief te zijn. Huidige analyses laten zien dat de PAS interventie effectief het beginnen met (zwaar) wekelijks drinken kan uistellen tot 34 maanden (baseline is 12 jaar) als jongeren en ouders worden betrokken in de interventie. Een reductie van 10-15% is te zien bij de gecombineerde interventie. Echter, het betrekken van alleen jongeren of alleen ouders heeft geen effect op het uistellen van drinken. De PAS interventie heeft een groot bereik (ouders: >80%, leerlingen:


4

Interventienummer


>94%) en is makkelijk uit te voeren door de scholen. Het betreft een zeer korte interventie die goed binnen de bestaande structuur ingepast kan worden.


5

Interventienummer


Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd

A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waar de interventie zich op richt en van wie het probleem is. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Geef, indien van toepassing, ook aan dat deze informatie er niet is. Maximaal 400 woorden.

Recent onderzoek laat zien dat kinderen in Nederland op steeds jongere leeftijd alcohol drinken. De maandprevalentie van alcoholgebruik is tussen 1992 en 2003 onder scholieren van het voortgezet onderwijs (12-16 jaar) gestegen van 40% tot 57%. Nog verontrustender is dat de maandprevalentie onder de jongste groep (12 tot 14 jaar) bijna is verdubbeld in deze periode (de stijging onder de oudere leeftijdsgroep was veel minder sterk). Cijfers uit 2003 lieten zien dat de helft van de kinderen uit groep 7 of 8 van de basisschool al ooit alcohol heeft gedronken en dat één op de 5 dit de afgelopen maand heeft gedaan (Monshouwer et al., 2004). En als jongeren drinken blijft het vaak niet bij een glaasje. Een Nederlandse studie wees uit dat na het eerste alcoholgebruik, de consumptie van jongeren al snel toeneemt (Monshouwer et al., 2003). De gevolgen hiervan zijn aanzienlijk. Uit onderzoek blijkt steeds duidelijker dat het drinken van (grote) hoeveelheden alcohol op jonge leeftijd ernstige gevolgen heeft op de ontwikkeling van de hersenen (Tapert et al., 2002; Hiller-Sturmhöfel et al., 2004). Daarnaast is bij geweld, vandalisme, onveilige sex en ongevallen vaak alcohol in het spel (Hingson et al., 2000; Bonomo et al., 2001; Verdurmen et al., 2006). Tevens blijkt uit onderzoek dat het op vroege leeftijd beginnen met het drinken van alcohol een belangrijke risicofactor is voor latere verslavingsproblemen (DeWit et al., 2000; Grant et al., 2006; Verdurmen et al., 2006) en dat de kans dat vroege starters later stoppen met alcoholgebruik kleiner is vergeleken met hen die op latere leeftijd met het gebruik van alcohol zijn begonnen (DeWit et al., 1997).

2. Doel van de interventie Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART.

Hoofddoel: Uitstellen en verminderen van alcoholgebruik tot 16 jaar door jongeren. Dit hoofddoel wordt bereikt door middel van de volgende subdoelen: 1. Verhogen van het aantal ouders dat hun kind geen alcohol laat drinken. 2. Versterken van een negatieve attitude en verhogen van de zelfcontrole bij jongeren ten aanzien van alcoholgebruik.

3. Doelgroep van de interventie Werkblad beschrijving interventie april 2009

6

Interventienummer

Wat is de doelgroep van de hier beschreven interventie? Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken. Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep.

Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores.

Geef aan of de interventie (ook) geschikt is voor (specifieke) migrantengroepen, en zo ja voor welke.


3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? Jonge adolescenten in de eerste drie klassen van alle onderwijstypen (vmbo t/m vwo) van de middelbare school (12-16 jaar) en hun ouders. De interventie wordt aangeboden via scholen. Er zijn geen verschillen in effectiviteit gevonden bij jongens versus meiden. Wel blijkt dat de interventie effectiever is bij VMBO leerlingen in vergelijking met HAVO/VWO leerlingen.

3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Het betreft een universele interventie die op scholen aangeboden wordt aan alle kinderen vanaf de brugklas. Er is dus geen specifieke doelgroep of selectie. Contra-indicatie: De interventie is minder geschikt voor scholen met een hoog percentage kinderen van islamitische afkomst, aangezien bij deze kinderen en hun ouders al een negatieve attitude ten aanzien van alcoholgebruik bestaat. 3.3 Toepassing bij migranten Zie 3.2

4. Aanpak van de interventie Beschrijf de opzet van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd.

4.1 Opzet van de interventie De PAS-interventie is gericht op leerlingen in de eerste klas van de middelbare school en hun ouders. PAS heeft een looptijd van 3 jaar, leerjaar 1 t/m leerjaar 3 van de middelbare school. A. Ouderinterventie. 1. De ouderinterventie bestaat uit: a. Presentatie (20 minuten) op een bestaande ouderavond aan het begin van het schooljaar. b. Gezamenlijke afspraken maken over alcoholgebruik in de mentorklas c. Toesturen van folder met een samenvatting van de presentatie en een brief waarin de gezamenlijke afspraken beschreven zijn. Via deze weg ontvangen ook de ouders die niet aanwezig konden zijn op de ouderavond de informatie. 2. De ouderinterventie wordt gedurende de eerste drie schooljaren van de middelbare school uitgevoerd binnen reeds bestaande ouderavonden. Elk jaar wordt de inhoud van de presentatie aangepast n.a.v. de leeftijd van het kind. Ouders kunnen elk jaar de gemaakte afspraken aanvullen en/of herzien. 3. De uitvoering van de ouderinterventie is voor de scholen makkelijk uit te voeren en vergt weinig werk en tijd voor de school. De presentatie wordt gegeven door een preventiefunctionaris van de GGD/IVZ. Ter voorbereiding


7

Interventienummer


ontvangt de school een beknopte handleiding voor mentoren. De school wordt gevraagd (1) de apparatuur te verzorgen (laptop/beamer), (2) tijd in te plannen op de ouderavond (20 minuten), (3) tijd in te plannen in de mentorbijeenkomst (15 minuten) en (4) de uitkomst van de mentorbijeenkomst terug te koppelen. B. Leerling-interventie. 1. De leerling-interventie bestaat uit: Vier digitale lessen over alcoholgebruik die door elke leerling individueel in de klas worden uitgevoerd nadat de ouderinterventie is uitgevoerd. 2. De leerling-interventie wordt in leerjaar 1 in digitale vorm uitgevoerd. In leerjaar 2 is er een verdiepingsles op papier, die zowel individueel als klassikaal uitgevoerd kan worden. Beide lessen vinden plaats na de ouderinterventie van leerjaar 1 en 2. In de meeste gevallen vindt de uitvoering van de leerlingenlessen plaats tijdens een mentoruur of biologieles. 3. Voor de uitvoering van de leerling-interventie wordt het volgende gevraagd van de scholen: a. Beschikbaarheid van voldoende computers/laptops b. Training van de betreffende docenten (mentor of biologiedocent). De training (1,5 uur) vindt plaats op school. 3. Voor de verdiepingsles: lezen korte instructie uitvoering van de verdiepingsles op papier. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden.

4.2 Inhoud van de interventie A. Ouderinterventie 1. Presentatie op de ouderavond. Ouders worden geïnformeerd over het alcoholgebruik onder jongeren in Nederland en de rol van ouders hierin. Aan de hand van cijfers van het alcoholgebruik onder jongeren, en de tussen kinderen van strenge en tolerante ouders adviseren we ouders om regels te stellen omtrent het alcoholgebruik van hun kind. Het advies is eenduidig; geen alcohol onder de 16 jaar. Aan de hand van een aantal mythes wordt geprobeerd om dicht bij de praktijk/opvoedsituatie te blijven waardoor ouders zich makkelijker kunnen identificeren met de uitgedragen boodschap. Voorbeelden hiervan zijn ‘ik drink zelf alcohol, dan kan ik dat bij mijn kind toch niet verbieden’ en ‘als ik streng ben, gaat mijn kind juist alcohol drinken’. In de derde klas wordt er bijvoorbeeld ingegaan op ‘mijn kind heeft al gedronken’. 2. Afspraken maken in de mentorklas. De mentoren zijn vooraf geïnformeerd over hoe zij het beste ouders de mogelijkheid kunnen bieden om afspraken te maken. Van belang is dat de mentor alleen de mogelijkheid biedt om afspraken te maken en niet zelf de discussieleider hierin is. Dit is van belang zodat het maken van afspraken in alle klassen op dezelfde manier uitgevoerd kan worden, onafhankelijk van de rol van de mentor hierin. De mentor krijgt handvatten om ouders op gang te helpen in de bespreking van mogelijke afspraken. Er kan hierbij gebruik gemaakt worden van een afsprakenformulier waarop een aantal afspraken voorgedrukt staan. Ouders kunnen op dit formulier eventuele nieuwe afspraken aanvullen. 3. Toesturen folder en overzicht afspraken. Zo’n drie weken na de ouderavond wordt er een folder en een brief naar de ouders thuisgestuurd. Het doel van dit deel van de interventie is om ook de


8

Interventienummer


ouders die niet op de ouderavond aanwezig waren voorzien van dezelfde informatie en is een herhaling van de boodschap voor de ouders die wel aanwezig waren. In de brief wordt er nog kort teruggekomen op de ouderavond en wat hierin is verteld. Tevens wordt er ingegaan op de afspraken die op die school zijn gemaakt. B. Leerling-interventie 1. Digitale lessen De betreffende docenten hebben vooraf een training gekregen over hoe zij de leerlingen kunnen begeleiden in het doorlopen van de lessen. Er wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe de leerlingen aangemeld kunnen worden in het systeem. Verder krijgen de docenten inzicht in hoe ze via de docentenomgeving de uitvoering van de lessen kunnen volgen. Tijdens de interactieve lessen krijgen leerlingen informatie over alcohol en leren ze over de risico’s. Daarnaast komen houdingsaspecten en sociale vaardigheden, zoals groepsdruk en weerbaarheid, aan bod. De lessen bestaan onder meer uit filmpjes, korte tekstjes, animaties en sleepopdrachten. In het onderdeel Discuz kunnen de leerlingen, net als op een echt forum, meningen met elkaar uitwisselen. Elke les wordt afgesloten met een samenvattende opdracht, zoals het maken van een flyer, poster of bierviltje. 2. Verdiepingsles De verdiepingsles bestaat uit opdrachten die gebaseerd zijn op de digitale alcohollessen van leerjaar 1. Zo komen er eerst een aantal kennisvragen aanbod, waarna de leerlingen (in groepjes) aan de slag gaan met een aantal stellingen.

5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er voorzieningen zijn voor migranten en zo ja welke.

PAS is een onderdeel van het preventieprogramma De gezonde school en genotmiddelen. De ouderinterventie van PAS is een nieuw onderdeel van het programma, dit in tegenstelling tot de e-learning module alcohol, dat sinds 2007 deel uitmaakt van het lesmateriaal voor leerlingen. De gezonde school en genotmiddelen bestaat uit vier pijlers: lesgeven, ouderparticipatie, reglementeren en signaleren en begeleiden. Met PAS worden de eerste twee pijlers bediend. Naast PAS wordt binnen het programma ook aandacht besteed aan het opstellen van een schoolreglement over middelengebruik en het signaleren en begeleiden van leerlingen met (beginnende) problematiek. Ten behoeve van de ouderinterventie is een handleiding beschikbaar voor preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg (intermediairs). In de handleiding staat beschreven hoe de interventie uitgevoerd dient te worden en welke materialen nodig zijn. De handleiding voor PAS is opgenomen in de handleiding van De gezonde school en genotmiddelen voor het voortgezet onderwijs voor intermediairs. Naast de handleiding zijn de volgende materialen beschikbaar voor preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg: - power point presentatie voor de ouderavond; - instructie voor de mentoren; - brochure voor ouders met informatie over alcohol en opvoeding; - voorbeeldbrieven. Ten behoeve van de leerling interventie zijn de volgende materialen beschik-


9

Interventienummer


baar voor preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg: - handleiding voor het geven van een workshop aan docenten; - power point presentatie t.b.v. de workshop aan docenten. Ten behoeve van de leerling interventie zijn de volgende materialen beschikbaar voor docenten: - de e-learning module alcohol (voor klas 1). De e-learning module is een onderdeel van www.rokendrinkendrugs.nl en bestaat uit een vmbo en havo/vwo versie; - een herhalingsles (voor klas 2); - een handleiding voor het uitvoeren van de lessen (vmbo, havo/vwo). Ten slotte is er een wervingsfolder over PAS beschikbaar voor preventiefunctionarissen ten behoeve van het werven van scholen. De handleidingen en de materialen voor PAS zijn te bestellen en te downloaden via de website van De gezonde school en genotmiddelen www.dgsg.nl en via de website voor preventieprofessionals van het Trimbos-instituut www.trimbospreventie.nl.


10

Interventienummer


B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een ratio of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en of beschermende factoren. Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en/of internationaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. Voor meer uitleg en informatie zie de handleiding bij dit werkblad.

De laatste jaren is er veel aandacht voor de rol van ouders in het alcoholgebruik van hun kind. Het blijkt dat ouders namelijk, middels de alcoholspecifieke opvoeding, een grote invloed hebben op het drinkgedrag van hun kind. De meeste jongeren krijgen hun eerste glas alcohol thuis, en een groot deel van hun alcoholconsumptie vindt thuis plaats (Monshouwer et al., 2004). Voor de beschikbaarheid van alcohol op deze jonge leeftijd spelen ouders dus een sleutelrol. De restrictiviteit van de regels die ouders thuis stellen voor het gebruik van alcohol heeft een zeer grote invloed op de alcoholconsumptie van hun kinderen, vooral als de kinderen nog niet zijn gaan drinken (Koning et al., 2010; Van der Vorst et al., 2005, 2006; Van Zundert et al., 2006; Yu, 2003). Hieruit volgt dat beïnvloeding van opvoedingsgedrag van ouders een belangrijke component van een interventie kan zijn, en wellicht vooral bij deze jonge kinderen. In overeenstemming met de theorie van gepland gedrag (Ajzen & Fishbein, 1980) en de sociale cognitieve theorie (Bandura, 1996) wordt de mate van zelf-controle en atttiude t.a.v. alcoholgebruik vaak in verband gebracht met het drinkgedrag van jongeren. Uit onderzoek blijkt dat jongeren met een hogere zelf-controle en een gezondere atttiude t.a.v. alcohol later beginnen met drinken en ook minder alcohol drinken (Kam et al., 2009). Dus, jongeren die sterker in hun schoenen staan en 'nee' kunnen zeggen als er alcohol wordt aangeboden en jongeren die vinden dat alcoholgebruik op hun leeftijd niet geaccepteerd is, beginnen op een latere leeftijd met drinken. Verschillende onderzoeken laten zien dat het betrekken van zowel ouders als jongeren effectiever is dan het betrekken van een van beide (Smit et al., 2008; Spoth et al., 2008). Zowel de opvoeding bij ouders als de zelf-controle en attitude bij jongeren zijn vaak een target bij alcohol preventie programma's. Uit een review van Faggiano et al. (2008), bleek dat de meeste interventies gericht op jongeren inderdaad de zelf-controle en atttiude van jongeren ten gunste beïnvloedden. Ook studies gericht op ouders laten zien dat restrictief opvoeden veranderd kan worden door een interventie (Ennet et al., 2001; Koutakis et al., 2009; Park et al., 2000). Er is echter weinig bekend over het toegevoegde effect van een gecombineerde ouder-kind interventie op de veranderbare factoren. In de ouderinterventie, die is gebaseerd op het Zweedse programma OPP (Koutakis et al., 2008), worden ouders aangemoedigd om strikte attituden ten aanzien van vroegtijdig drinken te ontwikkelen en om strikte regels te stellen rondom het alcoholgebruik van hun kind. De leerling-interventie van PAS is een onderdeel van De gezonde school en genotmiddelen (Cuijpers et al., 2002). Deze interventie is gebaseerd op het ASE model, welke is afgeleid van de theorie van gepland gedrag (Ajzen & Fishbein, 1980) en de sociale cognitieve theorie (Bandura, 1996). Het ASE model veronderstelt dat attitude, sociale invloed en eigeneffectiviteit via gedragsintenties het gedrag bepalen.


11

Interventienummer


De attitude wordt bepaald door de afweging die iemand maakt tussen de verschillende uitkomstverwachtingen. Door te focussen op specifieke vooren nadelen kan de attitude worden veranderd (O'Keefe, 2002; Koning et al., 2010). Een verandering in attitude kan verder optreden als gevolg van overredende communicatie. Daarbij moeten de argumenten aansluiten bij de belevingswereld, refereren aan korte termijn uitkomsten en gebaseerd zijn op duidelijke causale verbanden tussen het gedrag en de vooren nadelen (O'Keefe, 2002). Gebruik maken van geanticipeerde spijt is tevens een manier om de attitude te veranderen. Dit kan worden gerealiseerd door mensen te laten nadenken over de gevoelens die ze zouden hebben na het uitvoeren van ongewenst gedrag (Sandberg & Conner, 2008). In de leerling-interventie vindt de focus op specifieke vooren nadelen plaats door in te gaan op redenen om wel of niet te drinken. In lijn met de voorwaarden voor overredende communicatie gaan de opdrachten met name in op de korte termijn effecten van alcohol. Zo wordt er ingegaan op de nadelige invloed van alcohol op verkeer, ongewenste sex, gewicht en agressie. Ook komen de risico's van overmatig drankgebruik aan bod. Hiertoe identificeren leerlingen zich met een leeftijdsgenootje die door comazuipen in het ziekenhuis is beland. Spijt komt in de interventie terug in de vorm van ongewenste uitkomsten ten gevolge van alcoholgebruik (bijvoorbeeld in het ziekenhuis belanden, zoenen met een 'ander'). Leerlingen denken na over mogelijke gevoelens en reacties bij dergelijke uitkomsten. Wat betreft de sociale invloed is vooral de sociale norm met betrekking tot alcohol die in een groep heerst van invloed op de alcoholconsumptie. Deze kan zowel beschermend zijn als aanzetten tot gebruik (Schrijvers & Schuit, 2010). Daarbij kan ook sociale druk een rol spelen (Borsari & Carey, 2001). Er zijn verschillende effectieve methodieken om de sociale invloed te veranderen: door het corrigeren van misverstanden (Berkowitz, 2005), door het versterken van de assertiviteit en de weerbaarheid (Bandura, 1986;Petty & Wegner, 1998) en door middel van model-leren (Brug, 2007). Het versterken van de assertiviteit en weerbaarheid en model-leren heeft ook invloed op de zelfcontrole van jongeren. Zelfcontrole is een sterke voorspeller van alcoholgebruik en effectieve alcoholinterventies zijn vaak gericht op het verhogen van de zelfcontrole (Kam et al., 2009; Foxcroft et al., 2003; Tobler et al., 2000; Koning et al., 2010). Het corrigeren van misverstanden vindt in de e-learning interventie plaats door jongeren vragen te laten maken die ingaan op het werkelijke gebruik onder jongeren, de werkelijke ervaringen van jongeren en de werkelijke opvattingen van jongeren (meisjes vallen niet op dronken jongens). Het versterken van de assertiviteit en weerbaarheid gebeurt door jongeren opdrachten te laten maken die ingaan op groepsdruk, de invloed van anderen en de invloed van reclame. Door het gebruik van een rolmodel (populaire jongere) in een filmpje is model-leren in de interventie toegepast. Het rolmodel geeft aan dat hij zich van dansen alleen al prettig voelt en drank niet nodig is. Je moet je niet door je vrienden laten overhalen om te drinken als je dat niet wilt. Bij jongeren staat een lage eigen-effectiviteitsverwachting in relatie met meer gebruik van alcohol (Norman, 1998) en drugs (Armitage, 1999; Barkin, Smith & Durant, 2002; Conner, 1999). Door middel van model-leren en begeleid leren en feedback (Brug, 2007) kan de eigen-effectiviteitsverwachting worden beïnvloed (Graham, 1991; Brug, 2007; Den Boer et al., 1991). Bij begeleid leren leert men de gevolgen van het gedrag door actieve oefening.


12

Interventienummer


In de leerling-interventie is dit verwerkt door leerlingen na te laten denken over hoe zij in bepaalde situaties handelen, bijvoorbeeld op een schoolfeest. Leerlingen krijgen bijvoorbeeld een reeks filmpjes te zien van een jongen op een schoolfeest. Leerlingen kunnen zelf kiezen of de jongen drank weigert of niet. Bij herhaalde weigering van de leerling om mee te drinken, loopt het filmpje goed af. De resultaten van PAS laten zien dat het beginnen met (zwaar) wekelijks drinken alleen uitgesteld kan worden als zowel ouders als jongeren worden betrokken in het programma. Deze effecten zien we terug na 10, 22 en 34 maanden als de jongeren respectievelijk 13, 14 en 15 jaar zijn (Koning et al., 2009; Koning et al., submitted). Het benaderen van alleen ouders of alleen jongeren heeft geen significant effect op het uitstellen van drinken. Een toename in de zelf-controle van jongeren en in het stellen van restrictieve regels door ouders zijn mechanismen die verantwoordelijk zijn voor het effect in de PAS interventie (Koning et al., 2010). De afzonderlijke ouder interventie beïnvloedde wel de attituden van ouders, echter dit was niet voldoende om een verandering in de uitkomstmaat (alcoholgebruik van jongeren) te bewerkstelligen. Deze bevindingen ondersteunen het belang van het betrekken van zowel jongeren als hun ouders in alcoholpreventie. Tevens blijkt dat de zelf-controle van de jongere en de strikte regels die door ouders worden gesteld belangrijke mechanismen zijn om het alcoholgebruik van jongeren uit te stellen.

7. Samenvatting onderbouwing Geef in één tot drie zinnen de logica van het verband tussen probleem, doelgroep, doel en methode.

De meeste Nederlandse jongeren beginnen vroeg met het drinken van alcohol (< 16 jaar), wat verschillende (gezondheids)risico's met zich meebrengt. Het is van groot belang het alcoholgebruik onder jongeren zo lang mogelijk uit te stellen, in ieder geval tot 16 jaar. Niet alleen de jongeren zelf (attitude en zelf-controle), maar vooral ook hun ouders (regels stellen en attitude t.a.v. alcohol) spelen een grote rol in het vroegtijdig alcoholgebruik. Daarom moeten zowel de jongeren als hun ouders in alcoholpreventie worden betrokken.


13

Interventienummer


C. Overdraagbaarheid

8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Welke eisen zijn er t.a.v. opleiding, training, certificering, licenties en/of supervisie van de uitvoerend werkers? Beschrijf deze randvoorwaarden voor de toepassing. Meld indien van toepassing: Er zijn geen specifieke eisen voor de uitvoering en begeleiding van de uitvoerend werkers.

Is er voor de overdracht of implementatie een handleiding of protocol? Zijn er eerdere ervaringen waaruit blijkt dat de interventie overdraagbaar is? Meld indien van toepassing: Er is geen handleiding of protocol voor overdracht of implementatie.

Hoe wordt de kwaliteit van de interventie beoordeeld en bewaakt? Denk bijvoorbeeld aan registratie van activiteiten en resultaten. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De wijze van kwaliteitsbewaking wordt (verder) bepaald door de uitvoerder.

8.1 Eisen ten aanzien van opleiding Ouderinterventie Voor het uitvoeren van de PAS interventie worden studiemiddagen georganiseerd voor de intermediairs van De gezonde school en genotmiddelen (preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg). Tijdens deze studiemiddag wordt informatie gegeven over PAS en krijgen de preventiefunctionarissen instructies over het uitvoeren van de interventie op de scholen. Leerling-interventie Alvorens te kunnen werken met de e-learning module dienen preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg een training te volgen. Het betreft een 1-daagse train-de-trainer. Als een preventiefunctionaris de training gevolgd heeft krijgt deze de handleiding en toegang tot www.rokendrinkendrugs.nl. De training wordt gegeven door het Trimbosinstituut en maakt onderdeel uit van De gezonde school en genotmiddelen. De preventiefunctionarissen trainen vervolgens de docenten . Na de workshop ontvangt de docent van de preventiefunctionaris de inloggegevens voor www.rokendrinkendrugs.nl. 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie Ten behoeve van de uitvoering van PAS is een handleiding beschikbaar voor intermediairs (preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg). In de handleiding staat beschreven hoe de interventie uitgevoerd dient te worden op scholen en welke materialen nodig zijn. De handleiding voor PAS is opgenomen in de handleiding van De gezonde school en genotmiddelen voor het voortgezet onderwijs voor intermediairs. Ook voor de uitvoering van de e-learning module alcohol is een handleiding beschikbaar voor intermediairs en een handleiding voor docenten om de module in de klas te kunnen gebruiken.

8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking Jaarlijks wordt vanuit De gezonde school en genotmiddelen een implementatiemeting verricht onder preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg. Hierin wordt ook gekeken naar het aantal ouderavonden dat wordt uitgevoerd op scholen. De registratie van de e-learning module vindt plaats aan de hand van de bestellingen. Daarnaast vinden er jaarlijks regionale bijeenkomsten plaats, waarin terugkoppeling plaatsvindt van de regiofunctionarissen over de implementatie van de verschillende onderdelen van De gezonde school en genotmiddelen, waaronder de e-learning. Vanaf 2011 wordt daar de PAS interventie in meegenomen. Ten slotte maakt De gezonde school en genotmiddelen gebruik van een


14

Interventienummer


klankbordgroep, om regelmatig actuele informatie en feedback te krijgen van regiofunctionarissen over de implementatie van (nieuwe) interventies van De gezonde school en genotmiddelen. Evaluatie van de uitvoering van de ouderavond en de leerling-interventie gebeurt door de preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg.

8.4 Kosten van de interventie Wat zijn de kosten voor de uitvoering? Noem zo mogelijk kosten voor licentie, materiaal, trainingen, kwaliteitsbewaking, Vermeld het jaartal waarvoor de prijzen gelden. Noem ook de tijdinvestering van betrokken professionals (uitvoering en coördinatie). Meld indien van toepassing: de kosten van de interventie zijn niet bekend

Kosten ouderinterventie (prijzen schooljaar 2010/2011): - handleiding preventiefunctionarissen: gratis te downloaden - power point presentatie: gratis te downloaden - ouderbrochure: € 1,50 per stuk Kosten E-learnig module (prijzen schooljaar 2010/2011): - e-learning module: € 26,- per klas (maximaal 35 leerlingen) - handleiding docent: € 3,70 - workshop docenten: gratis - training preventiefunctionarissen: € 75,- handleiding en powerpoint preventiefunctionarissen: gratis Een schatting van de tijdsinvestering van de preventiefunctionaris: - werving en contact school: 3 uur - presentatie ouderavond: 6 uur (inclusief voorbereiding, instructie mentoren; verdeeld over 3 jaar) - training docenten: 3 uur (inclusief voorbereiding) - overig: 2 uur (brieven versturen ouders , herhalingsles versturen, etc.)

9. Onderzoek naar de uitvoering van de interventie Is er onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie? Beschrijf doel, type onderzoek (bijvoorbeeld procesevaluatie, behoefteanalyse, nul-meting, haalbaarheidonderzoek, tevredenheidmeting etc.), methode en relevante uitkomsten. Geef aan wat het bereik is, de succes- en faalfactoren en waardering door de doelgroep. Geef ook aan hoe de interventie, indien noodzakelijk, wordt aangepast. Meld indien van toepassing: er is geen onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie.

Het doel van PAS is het uitstellen van het alcoholgebruik onder vroeg adolescenten in Nederland. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een interventie gericht op zowel ouders als leerlingen. Aangezien beide interventies worden uitgevoerd binnen de schoolsetting, zijn de interventies zo ontwikkeld dat ze makkelijk uitvoerbaar zijn. Voor zowel de leerlingen- als de ouderinterventie is er een procesevaluatie uitgevoerd. Hierbij is gebruik gemaakt van evaluatieformulieren ingevuld door de betreffende docenten. A. Ouderinterventie. 1. Presentatie op de ouderavond. Na de ouderavond in leerjaar 1 en 2 hebben mentoren een evaluatie ingevuld over de ouderavond. Bijna alle docenten hebben de presentatie op de ouderavond als positief beoordeeld (respectievelijk 93% / 95%). In de opmerkingen gaven de docenten aan het een duidelijk, kort en krachtig verhaal was. In leerjaar 2 vond een docent de presentatie gedeeltelijk teveel herhaling van de presentatie in leerjaar 1. Volgens de mentoren heeft het merendeel van de ouders (97% / 89%) positief of neutraal gereageerd op de presentatie. Zo werd er aangegeven dat “verwachte reacties als ‘betuttelend’ uitbleven”, maar ook, als de ouders niet positief reageerden “het is toch normaal dat onze kinderen op deze leeftijd geen alcohol mogen” en “Gedeeltelijk herhaling van wat er vorig jaar is verteld”.


15

Interventienummer


Naast de procesevaluatie onder docenten, laten de presentielijsten van de ouders op de ouderavond ook een positief beeld zien. De opkomst van de ouders op de ouderavonden was alle jaren >80%. Dit geeft aan dat het gros van de ouders wordt bereikt in de PAS interventie. 2. Afspraken maken in de mentorklas. Uit de procesevaluatie onder mentoren is gebleken dat 80% van de ouders in leerjaar 1 en 79% in leerjaar 2 afspraken hebben gemaakt over het alcoholgebruik van hun kinderen. De meeste ouders gaven aan het prettig te vinden om te weten van elkaar hoe ouders denken over alcoholgebruik bij hun kind. Wel gaven een aantal mentoren aan niet altijd gebruik te maken van het afsprakenformulier, maar lieten het bij een mondelinge afspraak. Aangezien het doel van dit deel van de interventie is dat ouders van elkaar weten hoe ze omgaan met alcohol, is dit onderdeel in jaar 2 aangepast. Het was niet meer verplicht om gebruik te maken van een afsprakenformulier, maar ouders konden de afspraken ook mondeling maken. Het merendeel van de mentoren (75%) vond het zinvol om de ouders de mogelijkheid te bieden afspraken te maken, al vond een aantal het ook wel moeilijk (19%). B. Leerling-interventie. Digitale alcohollessen. Training en handleiding. Ter voorbereiding op de uitvoering van de digitale alcohollessen, heeft 82% van alle docenten de training gevolgd. De meeste docenten waren (zeer) tevreden (73%) over de training (gemiddeld cijfer 7,2) en vonden de training nodig als voorbereiding op de lessen (77%). Ondanks dat een aantal docenten de handleiding niet altijd even relevant vond (training was voldoende, of meer ruimte voor eigen aantekeningen), was meer dan de helft (60%) (zeer) tevreden over de handleiding en gaf men een gemiddeld cijfer van 7,1. Inhoud van de lessen. De meeste docenten (74%) gaven aan dat de leerlingen de lessen interessant en leuk vonden om uit te voeren. Docenten op het VMBO vonden dat de leerlingen voldoende hebben geleerd. HAVO en VWO docenten waren daar wat minder zeker van. Dit komt overeen met de inschatting van de moeilijkheidsgraad; voor VMBO-leerlingen werd de lesstof wat moeilijker bevonden dan voor de HAVO/VWO leerlingen. Dit zou te maken kunnen hebben met het taalniveau van de lessen; voor VMBO leerlingen werd dit vaker niet gemakkelijk bevonden dan voor HAVO/VWO leerlingen. Wat betreft de uitvoering van de lessen in de aangegeven tijd, vonden de meeste docenten dat er meer tijd nodig was. Bij de implementatie van de digitale alcohollessen zou meegenomen moeten worden dat er toch zeker 6 lesuren (i.p.v. 4) voor vrijgemaakt moet worden. Verder hebben docenten aangegeven dat het programma verbetert kan worden als de opdrachten opgeslagen kunnen worden. Ook was het in een aantal klassen lastig om de gezamenlijke opdrachten te maken vanwege een verschillend werktempo van de leerlingen. Het succes van PAS is te vinden in de uitvoerbaarheid van de interventies; kort en praktisch goed uit te voeren. Dat is op te maken uit de procesevaluatie onder de docenten. De ouderinterventie bestaat uit een korte presentatie zodat het op een bestaande ouderavond uitgevoerd kan worden. De leerlinginterventie bestaat uit vier digitale lessen en één verdiepingsles, die goed in


16

Interventienummer


een mentoruur of biologieles in te plannen zijn. Door de interventies in te passen in bestaande schoolactiviteiten, is het merendeel van de doelgroep bereikt; 97% van de leerlingen en >80% van de ouders. Uit de procesevaluatie blijkt dat het maken van afspraken middels een afsprakenformulier niet altijd positief is beoordeeld. Dit deel van de ouderinterventie is daarom aangepast. Deze wijziging houdt in dat het maken van afspraken middels een afsprakenformulier kan plaatsvinden, maar mondelinge afspraken t.a.v. het alcoholgebruik is ook mogelijk. Voor de uitvoering van de alcohollessen is het van belang mee te geven dat het 4 lessen betreft, maar die zeker wel 6 lesuren in beslag kunnen nemen. Een andere aanbeveling is dat de opdrachten opgeslagen zouden kunnen worden om hier eventueel later nog iets mee te doen.


17

Interventienummer


Voor u verder gaat Check met behulp van onderstaande lijst of u de vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. De vraagnummers corresponderen met de desbetreffende onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de criteria voor erkenning op Niveau II en III. Op de sites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM kunt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop vinden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad).

Criteria voor erkenning op Niveau II-III: waarschijnlijk of bewezen effectief Vraag 10.1 Is de interventie via Nederlandse studies met een matige tot sterke bewijskracht onderzocht en maken deze studies het aannemelijk dat de interventie de gestelde doelen bij de doelgroep daadwerkelijk bereikt? (Voor een overzicht van de bewijskracht van onderzoek, zie de handleiding bij dit werkblad.)

Ja

Nee

Vraag 11

Ja

Nee

Is er onderzoek naar buitenlandse versies van de interventies

LET OP Indien vraag 10 met ja beantwoord wordt, vul dan ook Bijlage 1 in: Beschrijving kenmerken en resultaten onderzoek. Indien vraag 10 en 11 met nee beantwoord moeten worden, komt uw interventie niet in aanmerking voor een beoordeling op niveau II of III. Vul in dat geval paragraaf 10.1 en 11 op de gevraagde manier in en ga verder met paragraaf 12 onder Overige informatie. Vergeet niet het logboek in te vullen aan het einde van dit werkblad.


18

Interventienummer


Beschrijving voor erkenning op niveau II-III: waarschijnlijk of bewezen effectief D. Effectiviteit 10. Nederlandse effectstudies 10.1 Studies naar de effectiviteit van de interventie in Nederland Wat zijn de kenmerken en uitkomsten van onderzoek naar het effect van de interventie in Nederland? Noem per studie auteur(s) en publicatiejaar, onderzochte (primaire) doelen van de interventie, onderzoeksgroep, onderzoeksdesign en resultaten. Vermeld effectgroottes d of ES, of de gegevens om deze te berekenen. (Zie de handleiding bij dit werkblad.) Beschrijf ook de kenmerken en resultaten van reviews en metaanalyses over de effectiviteit van de interventie in Nederland.

Meld indien van toepassing: Er is geen Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de interventie.

Studie 1 Koning, I.M., Vollebergh, W.A.M., Smit, F., Verdurmen, J.E.E., van den Eijnden, R.J.J.M., ter Bogt, T.F.M. et al. (2009). Preventing heavy alcohol use in adolescents (PAS): cluster randomized trial of a parent and student intervention offered separately and simultaneously. Addiction, 104, 16691678. In een cluster randomized trial is de effectiviteit onderzocht van een leerlinginterventie en een ouderinterventie zowel afzonderlijk als gecombineerd op het uitstellen van (zwaar) wekelijks drinken. Hiervoor zijn random 80 scholen geselecteerd uit het middelbare scholierenbestand op basis van een aantal criteria (1) > 100 leerlingen in leerjaar 1, (2) < 25% allochtone leerlingen en (3) geen speciaal onderwijs. Deze scholen zijn random toegewezen aan een van de vier condities: (1) alleen ouderinterventie, (2) alleen leerlinginterventie, (3) ouderen leerling-interventie en (4) geen interventie, controle conditie. Bijna 3000 eerste jaarsleerlingen (m leeftijd = 12.66, SD = 0.49) hebben gedurende 3 jaren deelgenomen aan het onderzoek. In de analyses (intention-to-treat en completers-only) is rekening gehouden met verschillen tussen condities op achtergrondvariabelen (leeftijd, geslacht en opleidingsniveau) en met het clustereffect (leerlingen zitten in klassen). De resultaten laten zien dat alleen de gecombineerde interventie na één jaar zowel het zwaar wekelijks (OR = 0.36, 95% CI 0.15 – 0.86, NNT = 45.3) als het wekelijks drinken (OR = 0.67, 95% CI 0.45 – 0.99, NNT = 39.1) significant heeft uitgesteld. Na twee jaar heeft wederom de gecombineerde het beginnen met wekelijks drinken uitgesteld (OR 0.71, 95% CI 0.53 – 0.94, NNT = 17.2), maar zijn er geen effecten gevonden op het beginnen met zwaar wekelijks drinken. Om het beginnen met drinken uit te stellen zouden alcoholinterventies gericht moeten zijn op zowel ouders als leerlingen, bij voorkeur voordat ze zijn begonnen met wekelijks drinken. Studie 2 Koning, I.M., van den Eijnden, R.J.J.M., Verdurmen, J.E.E., Engels, R.C.M.E., & Vollebergh, W.A.M. Long-term effects of a Parent and Student Intervention on alcohol use in adolescents; a Cluster Randomized Trial. Manuscript submitted for publication. In een cluster randomized trial is de effectiviteit onderzocht van een leerlinginterventie en een ouderinterventie zowel afzonderlijk als gecombineerd op het uitstellen van (zwaar) wekelijks drinken. Hiervoor zijn random 80 scho-


19

Interventienummer


len geselecteerd uit het middelbare scholierenbestand op basis van een aantal criteria (1) > 100 leerlingen in leerjaar 1, (2) < 25% allochtone leerlingen en (3) geen speciaal onderwijs. Deze scholen zijn random toegewezen aan een van de vier condities: (1) alleen ouderinterventie, (2) alleen leerlinginterventie, (3) ouderen leerling-interventie en (4) geen interventie, controle conditie. Bijna 3000 eerste jaarsleerlingen (m leeftijd = 12.66, SD = 0.49) hebben gedurende 3 jaren deelgenomen aan het onderzoek. In de analyses (intention-to-treat en completers-only) is rekening gehouden met verschillen tussen condities op achtergrondvariabelen (leeftijd, geslacht en opleidingsniveau) en met het clustereffect (leerlingen zitten in klassen). De resultaten laten zien dat alleen de gecombineerde interventie na drie jaar zowel het zwaar wekelijks (OR = 0.48, 95% CI 0.34 – 0.68, NNT = 12.4) als het wekelijks drinken (OR = 0.68, 95% CI 0.49 – 0.93, NNT = 14.6) significant heeft uitgesteld. Tevens dronken jongeren in de gecombineerde interventie minder glazen alcohol per week in vergelijking met jongeren in de controle groep (respectievelijk 6.1 en 7.9 glazen). Resultaten laten zien dat zelfs na drie jaar de PAS interventie effectief het alcoholgebruik van jongeren kan uitstellen en verminderen als zowel ouders als jongeren worden betrokken.

Vat elke studie in telegramstijl samen. Kies bij Bewijskracht voor: 1 zeer zwak; 2 zwak; 3 matig; 4 redelijk; 5 vrij sterk; 6 sterk; 7 zeer sterk. Kies bij Mate van effectiviteit voor: 1 effectief; 2 deels effectief; 3 effectiviteit niet vastgesteld; 4 negatief effect; of 5 effectiviteit onduidelijk of onbekend. (Zie de handleiding bij dit werkblad.)

10.2 Samenvatting Nederlandse effectstudies Studie 1 Auteurs: Ina M. Koning, Wilma A.M. Vollebergh, Filip Smit, Jacqueline E.E. Verdurmen, Regina J.J.M. van den Eijnden, Tom F.M. ter Bogt, Håkan Stattin, Rutger C.M.E. Engels. Jaar: 2009 Onderzoekstype: Cluster randomized trial onder ruim 3000 leerlingen en hun ouders, ingedeeld in vier condities; (1) alleen ouderinterventie, (2) alleen leerlinginterventie (3) ouder en leerling-interventie en (4) geen interventie, controle conditie. Effecten zijn onderzocht voor 1 en 2 jaar na de nulmeting. Belangrijkste resultaten: Alleen wanneer de alcoholinterventie is gericht op zowel ouders als leerlingen, wordt het beginnen met wekelijks drinken uitgesteld. Het richten van de interventie op alleen ouders of alleen leerlingen heeft geen effect op het alcoholgebruik. Bewijskracht van het onderzoek: 7 Mate van effectiviteit van de interventie: 1 Studie 2 Auteurs: Koning, I.M., van den Eijnden, R.J.J.M., Verdurmen, J.E.E., Engels, R.C.M.E., & Vollebergh, W.A.M. Jaar: under review Onderzoekstype: Cluster randomized trial onder ruim 3000 leerlingen en hun ouders, ingedeeld in vier condities; (1) alleen ouderinterventie, (2) alleen leerlinginterventie (3) ouder en leerling-interventie en (4) geen interventie, controle conditie. Effecten zijn onderzocht voor 3 jaar na de nulmeting. Belangrijkste resultaten:


20

Interventienummer


In overeenstemming met de korte en middenlange termijn effecten, vinden we ook na drie jaar dat alleen wanneer de alcoholinterventie is gericht op zowel ouders als leerlingen, het beginnen met zwaar wekelijks en wekelijks drinken uitgesteld kan worden. Tevens zijn er significante effecten van de combinatie interventie op het aantal glazen dat jongeren gemiddeld per week drinken. Het richten van de interventie op alleen ouders of alleen leerlingen heeft geen effect op het alcoholgebruik. Bewijskracht van het onderzoek: 7 Mate van effectiviteit van de interventie: 1

11. Buitenlandse effectstudies Wat zijn de kenmerken en uitkomsten van effectstudies, reviews of meta-analyses naar de effectiviteit van buitenlandse versies van de interventie?

Studie 1 Koutakis, N., Stattin, H. & Kerr, M. (2008). Reducing youth alcohol drinking trough a parent-targeted intervention: the Orebro prevention program. Addiction, 103, 1629-1637.

Noem per studie auteur(s) en publicatiejaar, onderzochte doelen van de interventie, methode en resultaten. Vermeld effectgroottes d of ES of de gegevens om deze te berekenen.

Het Orebro Prevention Program (OPP) is gericht op het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren (13 – 16 jaar) door het benaderen van ouders. In een quasi-experimentele studie onder 900 adolescenten en hun ouders zijn de effecten onderzocht van OPP op maandfrequentie van dronkenschap na 2,5 jaar. De interventie heeft significant de frequentie van dronkenschap beïnvloedt; jongeren in de interventiegroep zijn significant minder vaak dronken geweest. Tevens hebben ouders in de interventiegroep een negatievere attitude jegens alcoholgebruik ontwikkeld*.

Gebruik per onderzoek niet meer dan 150 woorden. Meld indien van toepassing: Er zijn geen studies die de effectiviteit van buitenlandse versies van de interventie aantonen.

*

Er zijn aanwijzingen dat het verschil in effectiviteit van de ouderinterventie in Zweden en Nederland toe te wijzen is aan cultuurverschillen. Een groot verschil met betrekking tot de alcoholcultuur is het alcoholbeleid. In Zweden geldt een veel strikter alcoholbeleid dan in Nederland. Er zijn drie bevindingen die het verschil in alcoholbeleid als verklaring onderbouwen. Ten eerste, zowel in Nederland als in Zweden behouden de ouders in de experimentele groepen hun strikte attitude. Echter, de Zweedse ouders zijn gemiddeld strikter dan de Nederlandse ouders. Ten tweede, de leerlingeninterventie wordt effectief als ouders een strikte attitude hebben (moderatie effect van regels). Een strikte houding en het betrekken van jongeren is van belang. Ten derde, de combinatie interventie blijkt effectief te zijn door verandering van zowel het oudergedrag (striktere houding) als een hogere zelfcontrole bij de jongeren. Deze bevindingen wijzen op het belang van het betrekken van zowel ouders als leerlingen in Nederland. Alleen het verhogen van een striktere houding, zoals in Zweden is gedaan, is in Nederland niet voldoende om het alcoholgebruik van de jongeren te beïnvloeden, ook de jongeren zelf moeten betrokken worden (Koning, 2009).


21

Interventienummer


E. Overige informatie 12. Toelichting op de naam van de interventie Is de naam van de interventie helder? Noem de herkomst of diepere betekenis. Is de interventie bekend onder een andere naam? Noem de naam van de buitenlandse versie van de interventie.

De naam van de interventie zoals deze in Nederland is uitgevoerd en onderzocht is: Preventie Alcoholgebruik Scholieren (PAS). De ouderinterventie is eerder onderzocht in Zweden onder de naam: Örebro Prevention Program (ÖPP). De leerling-interventie is een onderdeel van De gezonde school en genotmiddelen (DGSG). DGSG wordt momenteel onderzocht op effectiviteit in een RCT onderzoek.

13. Uitvoering (uitvoerende en of ondersteunende organisaties en partners) Waar, door welk soort organisaties en op welke schaal wordt de interventie toegepast? Beschrijf op welke locatie de interventie wordt uitgevoerd. Noem eventueel lokale en/of regionale varianten. Noem eventueel ook samenwerkingspartners in de uitvoering.

De PAS interventie is een onderdeel van De gezonde school en genotmiddelen. Dit programma wordt op 59% van de middelbare scholen in Nederland uitgevoerd. De implementatie op scholen wordt uitgevoerd door preventiefunctionarissen van GGD’en en instellingen voor verslavingszorg. Alle instellingen voor verslavingszorg en nagenoeg alle GGD’en werken met De gezonde school en genotmiddelen.

Meld indien van toepassing: • De locatie waar de interventie dient te worden uitgevoerd is niet aangegeven. • Er zijn geen gegevens over de uitvoerende organisatie bekend.

14. Overeenkomsten met andere interventies Zijn er soortgelijke interventies? Noem relevante en in het oog springende overeenkomsten en /of verschillen; beperk dit tot sterk vergelijkbare interventies. Meld indien van toepassing: Er zijn geen gegevens over soortgelijke interventies

Binnen De gezonde school en genotmiddelen is er naast de PAS interventie een algemene ouderavond. Dit is een uitgebreide thema ouderavond van 1,5 uur, gericht op alcohol, roken en drugs en is ook bedoeld voor ouders van tweede en derdejaars leerlingen. Beide ouderinterventies kunnen naast elkaar ingezet worden. Een school kan er voor kiezen om naast de PAS interventie een ouderavond te organiseren om dieper op de materie in te gaan. Tijdens de ouderavond worden bijvoorbeeld handreikingen gegeven aan ouders over alcohol en opvoeding (‘hoe zeg ik nee tegen mijn kind’), die tijdens de PAS interventie niet aan bod komen.

Aangehaalde literatuur Werkblad beschrijving interventie april 2009

22

Interventienummer

Beschrijf de in dit document aangehaalde literatuur volgens APA-normen


Ajzen, I. & Fishbein, M. (1980). Understanding Attitudes and Predicting Social Behaviour. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Armitage, C.J., Conner, M., Loach, L. & Willetts, D. (1999) Different perceptions of control: Applying an extended theory of planned behavior to legal and illegal drug use. Basic and Applied Social Psychology, Vol. 21 (4), 301 – 316. Bandura, A. (1996). Social Foundation of Thought and Actions: a Social Cognitive Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Barkin, S.L., Smith, K.S. & DuRant, R.H. (2002) Social skills and attitudes associated with substance use behaviors among young adolescents. J Adolesc Health. Vol. 30(6), 448-454. Berkowitz, A.D. (2005) An overview of the social norm approach. In L.C. Ledermann & L.P. Stewart (eds.), Changing the culture of college drinking: A socially situated health communications campaign (p 193-214). Cresskill: Hampton Press. Boer, D-J. den, Kok, G., Hospers, H.J., Gerards, F.M. & Strecher, V.J. (1991) Health education strategies for attributional retraining and selfefficacy improvement. Health education research, Vol. 6, 239-248. Borsari, B. & Carey, K.B. (2001). Peer influences on college drinking: A review of the research. J Subst Abuse. Vol. 13(4), 391–424. Brug, J., Assema, P. & Lechner, L. (2007) Gezondheidsvoorlichting en gedragverandering: een planmatige aanpak. Van Gorcum, Open Universiteit Nederland. Vijfde druk. Conner, M. & McMillan, B. (1999) Interaction effects in the theory of planned behaviour: Studying cannabis use. British Journal of Social Psychology, Vol. 38, 195-222. Cuijpers, P., Jonkers, R., de Weerdt, W. I., & de Jong, J. A. (2002). The effects of drug abuse prevention at school: the 'Healthy School and Drugs' project. Addiction, 97, 67-73. Dewit, D.J., Adlaf, E.M., Offord, D.R., & Ogborne, A.C. (2000). Age at first alcohol use: a risk factor for the development of alcohol disorders. American Journal of Psychiatry, 157, 745-750. Ennett, S. T., Bauman, K. E., Pemberton, M., Foshee,V. A., Chuang, Y.C., King, T., et al. (2008). Mediation in a family-directed program for prevention of adolescent tobacco and alcohol use. Preventive Medicine, 33, 333– 346. Faggiano, F., Vigna-Taglianti, F.D., Versino, E., Zambon, A., Borraccino, A., & Lemma, P. (2008). School-based prevention for illicit drug use: a systematic review. Preventive Medicine, 46, 385-396.


23

Interventienummer


Foxcroft D. R., Ireland D., Lister-Sharp D. J., Lowe G., Breen R. Longerterm primary prevention for alcohol misuse in young people: a systematic review. Addiction 2003; 98: 397–411. Graham, S. (1991) A review of attributrion theory in achievement contexts. Educational Psychology reviews, Vol. 3, 5-39. Kam, J.A., Matsunaga, M., Hecht, M.L., & Ndiaye, K. (2009). Extending the theory of planned behaviour to predict alcohol, tobacco, and marijuana use among youth of Mexican heritage. Prevention Science. 10, 41-53.

Koning, I.M., van den Eijnden, R.J.J.M., Engels, R.C.M.E., Verdurmen, J.E.E., & Vollebergh, W.A.M. Why target early adolescents and parents in alcohol prevention? The mediating effects of self-control, rules and attitudes about alcohol use. Accepted for publication in Addiction. Koning, I.M., van den Eijnden, R.J.J.M., Verdurmen, J.E.E., Engels, R.C.M.E., & Vollebergh, W.A.M. Long-term effects of a Parent and Student Intervention on alcohol use in adolescents; a Cluster Randomized Trial. Manuscript submitted for publication. Koning, I.M., Engels, R.C.M.E., Verdurmen, J.E.E., & Vollebergh, W.A.M. (2010). Alcohol-specific socialization practices and alcohol use in Dutch early adolescents. Journal of Adolescence, 33, 93-100. Koning, I.M., Vollebergh, W.A.M., Smit, F., Verdurmen, J.E.E., van den Eijnden, R.J.J.M., ter Bogt, T.F.M. et al. (2009). Preventing heavy alcohol use in adolescents (PAS): cluster randomized trial of a parent and student intervention offered separately and simultaneously. Addiction, 104, 16691678. Koning, I.M. (2009). Alcoholpreventie in Nederland en Zweden; it takes two to tango. Kind en Adolescent, 30(4), 260-265.) Koutakis, N., Stattin, H., & Kerr, M. (2008). Reducing Youth Alcohol Drinking Through a Parent-Targeted Intervention: The Örebro Prevention Program. Addiction, 103, 1629-1637. Norman, P., Bennett, P. & Lewis, H. (1998) Understanding binge drinking among young people: an application of the Theory of Planned Behaviour. Health Education Research, Vol. 13(2), 163-169. O'Keefe, D.J. (2002) Persuasion: Theory and research. Thousand Oaks: Sage. Park, J., Kosterman, R., Hawkins, J.D., Haggerty, K.P., Duncan, T.E., Duncan, S.C. et al. Effects of the “Preparing for the Drug Free Years” curriculum on growth in alcohol use and risk for alcohol use in early adolescence. (2000). Prevention Science, 1, 125-138. Petty, R.E. & Wegner, D.T. (1998) Attitude change: Multiple roles for persuasion variables. In D.T. Gilbert, S.T. Fiske & G. Lindzey (eds.), The hand-


24

Interventienummer


book of social psychology (p. 323-390). Boston: McGraw-Hill. Sandberg, T. & Conner, M. (2008) Anticipated regret as an additional predictor in the theory of planned behaviour: a meta-analysis. The British journal of social psychology, Vol . 47, 589-606. Schrijvers, C.T.M. & Schuit, A.J. (2010) Middelengebruik en seksueel gedrag van jongeren met een laag opleidingsniveau. Bilthoven: RIVM. Smit, E., Verdurmen, J., Monshouwer, K., & Smit, F. (2008). Family interventions and their effect on adolescent alcohol use in general populations; a meta-analysis of randomized controlled trials. Drug and Alcohol Dependence, 97, 195-206. Spoth, R., Greenberg, M., Turrisi, R. (2008). Preventive Interventions Addressing Underage Drinking: State of the Evidence and Steps Toward Public Health Impact. Pediatrics, 121, 311-336. Tobler N. S., Roona M. R., Ochshorn P., Marshall D. G., Streke A. V., Stackpole M. School-based adolescent drug prevention program: 1998 metaanalysis. J Prim Prev 2000; 20: 275–336. Van der Vorst, H., Engels, R. C. M. E., Meeus, W., & Dekovi , M. (2006). The impact of alcohol-specific rules, parental norms about early drinking and parental alcohol use on adolescents’ drinking behavior. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47, 1299-1306. Van der Vorst, H., Engels, R. C. M. E., Meeus, W., Dekovic, M., & Van Leeuwe, J. (2005). The role of alcohol-specific socialization in adolescents' drinking behaviour. Addiction, 100, 1464-1476. Yu, J. The association between parental alcohol-related behaviors and children's drinking. (2003). Drug & Alcohol Dependence, 69, 253-262.


25

Interventienummer


Bijlage 1. Beschrijving kenmerken en resultaten onderzoek Scoor met dit formulier elke effectstudie apart. Licht de score bij een item eventueel toe. Studie 1 Auteur : titel (jaartal)

A. Waar en waarover is de studie uitgevoerd Kruis ‘ja’ of ‘nee’ aan 1

De studie is in Nederland uitgevoerd.

2

De studie betreft de hier beschreven, Nederlandse interventie (en niet een andere, soortgelijke interventie of een buitenlandse versie of variant)

Ja

Nee

B. Typering methodologische kenmerken van het onderzoek Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan. 1

De meting is (mede) gericht op de doelen en de doelgroep van de interventie.

2

De meting is verricht met instrumenten die voldoende betrouwbaar zijn.

3

De meting is verricht met instrumenten die de doelen van de interventie valide operationaliseren.

4

Er is een voormeting (voorafgaand aan / bij start van de interventie).

5

Er is een nameting (aan het einde van de interventie).

6

De resultaten zijn met een adequate statistische techniek geanalyseerd en op significantie getoetst.

7

De resultaten zijn vergeleken met ander onderzoek naar de effecten van de gebruikelijke situatie, handelwijze of zorg (care-as-usual) of een andere zorgvorm bij een soortgelijke doelgroep.

8

Er is een (quasi-)experimentele en een controlegroep (care-as-usual) of een herhaald N=1 onderzoek met een baseline of een timeseries design met een multiple baseline of alternating treatments of een studie naar de samenhang tussen de mate waarin een interventie is toegepast en de mate waarin bedoelde uitkomsten zijn opgetreden.

9

Het onderzoek is uitgevoerd in de praktijk.

10 Er is een follow-upmeting van minimaal 6 maanden na einde interventie.

11 De experimentele en de controlegroep zijn ´at random´ samengesteld.


26

Interventienummer


1-6

Zwak

Veranderingsonderzoek

8

Matig

Resultaten van veranderingsonderzoek zijn vergeleken met ander onderzoek

Redelijk

Onderzoek met (quasi-) experimenteel design (niet in de praktijk)

1-6 1-6 1-6 1-6 1-6 7 1-6

Vrij sterk

Onderzoek met (quasi-) experimenteel design in de praktijk

1-6

8

9

Sterk

Onderzoek met (quasi-) experimenteel design in de praktijk en met follow-up

1-6

8

9

10

Zeer sterk

Onderzoek met experimenteel design in de praktijk en met follow-up

1-6

8

9

10

Niveau 5

Geen van de onderstaande alternatieven

Niveau 4

Zeer zwak

Niveau 3

Niveau 2

Niveau 1

Bewijskracht

Typering opzet: Kruis aan van welk type de opzet is op basis van de aangekruiste antwoorden in het bovenstaande schema. Alle antwoorden in de aangegeven range moeten aangekruist zijn

9 9

10 10

11

Typering overige methodologische kenmerken: Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan. 12 Er is een controlegroep zonder interventie en/of placebo. 13 Er is een controlegroep met een gespecificeerde andere, duidelijk gespecificeerde interventie. 14 Het design bevat een herhaalde N=1-opzet met een baseline-controleconditie. 15 Het onderzoek is uitgevoerd door anderen dan de ontwikkelaars of de aanbieders van de interventie. 16 De mate van uitval van subjecten tussen de meetmomenten is gespecificeerd. 17 De implementatiegetrouwheid is bepaald (i.e. nagegaan is wat de mate is waarin het protocol, de handleiding of de methodiek getrouw is gevolgd - ook wel behandelingsintegriteit, ‘treatment integrity’ of ‘fidelity’genoemd).

C. Typering resultaten van het onderzoek Kruis bij de onderstaande uitspraken één hokje aan. 0

Geen van de onderstaande rubrieken zijn van toepassing (licht toe!).

1

Effectief: De studie rapporteert positieve effecten# ten aanzien van alle doelen van de interventie.

2

Deels effectief: De studie rapporteert positieve effecten# ten aanzien van een aantal doelen, bij andere doelen geen effecten.

3

Effectiviteit niet aangetoond: De studie rapporteert dat er geen effecten# ten aanzien van de doelen van de interventie zijn.

4

Negatief effect: De studie rapporteert negatieve effecten# .

8

Effectiviteit onduidelijk of onbekend.

#

Positief effect = een doel van de interventie wordt (deels) gerealiseerd en deze winst is statistisch significant. Geen effect = een doel van de interventie wordt niet of deels gerealiseerd en deze winst is niet statistisch significant. Negatief effect: de interventie werkt statistisch significant - averechts of heeft ernstige, duidelijk aantoonbare ‘bijwerkingen’. Noteer hieronder eventueel beschikbare gegevens over effectsizes


27

Interventienummer


Beschrijving kenmerken en resultaten onderzoek Scoor met dit formulier elke effectstudie apart. Licht de score bij een item eventueel toe. Studie 2 Auteur : titel (jaartal)

A. Waar en waarover is de studie uitgevoerd Kruis ‘ja’ of ‘nee’ aan 1

De studie is in Nederland uitgevoerd.

2

De studie betreft de hier beschreven, Nederlandse interventie (en niet een andere, soortgelijke interventie of een buitenlandse versie of variant)

Ja

Nee

B. Typering methodologische kenmerken van het onderzoek Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan. 1

De meting is (mede) gericht op de doelen en de doelgroep van de interventie.

2

De meting is verricht met instrumenten die voldoende betrouwbaar zijn.

3

De meting is verricht met instrumenten die de doelen van de interventie valide operationaliseren.

4

Er is een voormeting (voorafgaand aan / bij start van de interventie).

5

Er is een nameting (aan het einde van de interventie).

6

De resultaten zijn met een adequate statistische techniek geanalyseerd en op significantie getoetst.

7

De resultaten zijn vergeleken met ander onderzoek naar de effecten van de gebruikelijke situatie, handelwijze of zorg (care-as-usual) of een andere zorgvorm bij een soortgelijke doelgroep.

8

Er is een (quasi-)experimentele en een controlegroep (care-as-usual) of een herhaald N=1 onderzoek met een baseline of een timeseries design met een multiple baseline of alternating treatments of een studie naar de samenhang tussen de mate waarin een interventie is toegepast en de mate waarin bedoelde uitkomsten zijn opgetreden.

9

Het onderzoek is uitgevoerd in de praktijk.

10 Er is een follow-upmeting van minimaal 6 maanden na einde interventie.

11 De experimentele en de controlegroep zijn ´at random´ samengesteld.


28

Interventienummer


1-6

Zwak

Veranderingsonderzoek

8

Matig

Resultaten van veranderingsonderzoek zijn vergeleken met ander onderzoek

Redelijk

Onderzoek met (quasi-) experimenteel design (niet in de praktijk)

1-6 1-6 1-6 1-6 1-6 7 1-6

Vrij sterk

Onderzoek met (quasi-) experimenteel design in de praktijk

1-6

8

9

Sterk

Onderzoek met (quasi-) experimenteel design in de praktijk en met follow-up

1-6

8

9

10

Zeer sterk

Onderzoek met experimenteel design in de praktijk en met follow-up

1-6

8

9

10

Niveau 5

Geen van de onderstaande alternatieven

Niveau 4

Zeer zwak

Niveau 3

Niveau 2

Niveau 1

Bewijskracht

Typering opzet: Kruis aan van welk type de opzet is op basis van de aangekruiste antwoorden in het bovenstaande schema. Alle antwoorden in de aangegeven range moeten aangekruist zijn

9 9

10 10

11

Typering overige methodologische kenmerken: Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan. 12 Er is een controlegroep zonder interventie en/of placebo. 13 Er is een controlegroep met een gespecificeerde andere, duidelijk gespecificeerde interventie. 14 Het design bevat een herhaalde N=1-opzet met een baseline-controleconditie. 15 Het onderzoek is uitgevoerd door anderen dan de ontwikkelaars of de aanbieders van de interventie. 16 De mate van uitval van subjecten tussen de meetmomenten is gespecificeerd. 17 De implementatiegetrouwheid is bepaald (i.e. nagegaan is wat de mate is waarin het protocol, de handleiding of de methodiek getrouw is gevolgd - ook wel behandelingsintegriteit, ‘treatment integrity’ of ‘fidelity’genoemd).

C. Typering resultaten van het onderzoek Kruis bij de onderstaande uitspraken één hokje aan. 0

Geen van de onderstaande rubrieken zijn van toepassing (licht toe!).

1

Effectief: De studie rapporteert positieve effecten# ten aanzien van alle doelen van de interventie.

2

Deels effectief: De studie rapporteert positieve effecten# ten aanzien van een aantal doelen, bij andere doelen geen effecten.

3

Effectiviteit niet aangetoond: De studie rapporteert dat er geen effecten# ten aanzien van de doelen van de interventie zijn.

4

Negatief effect: De studie rapporteert negatieve effecten# .

8

Effectiviteit onduidelijk of onbekend.

#

Positief effect = een doel van de interventie wordt (deels) gerealiseerd en deze winst is statistisch significant. Geen effect = een doel van de interventie wordt niet of deels gerealiseerd en deze winst is niet statistisch significant. Negatief effect: de interventie werkt statistisch significant - averechts of heeft ernstige, duidelijk aantoonbare ‘bijwerkingen’. Noteer hieronder eventueel beschikbare gegevens over effectsizes


29

Interventienummer


Logboek Vul hieronder in wie iets met de beschrijving doet, wanneer dat gebeurt, en wat er gebeurd is. Pas bij volgende handelingen het versienummer aan, indien van toepassing. Naam

Datum


Handeling Beginnen met het maken van de beschrijving

Documentnummer …….. / 1

30

Werkblad beschrijving interventie

Recommend Documents