Uw vermogen om te leven. Verslag Verantwoord Beleggen 2012

Uw vermogen om te leven

Verslag Verantwoord Beleggen 2012

3

ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012

Inhoudsopgave

Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Woord vooraf

5

Kengetallen in 2012

7

Het ABP beleid voor verantwoord beleggen

9

Uitsluitingen 9 Informatiebronnen 10 De integrale aanpak voor alle beleggingstrategieën

15

Vastrentende waarden

19

Overige duurzame beleggingen

21

Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en ondernemingsbestuur 31 Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen

32

Dialoog en engagement

33

Dialoog met markt, beleidsmakers en maatschappelijk middenveld

39

Rio+20 39 Robuuste klimaatwetgeving

39

Geïntegreerde bedrijfsrapportage

40

OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen

40

EITI, Dodd-Frank-wet en de SEC en Europese voorstellen 41 Bijdragen aan nationale en internationale consultaties

41

Deelname aan onderzoek

41

Vooruitblik op 2013

43

<< inhoudsopgave

5


Woord vooraf 2012 is opnieuw een moeilijk politiek en economisch jaar

internationale beleggerso rganisatie ter bevordering van

gebleken. De eurocrisis, de Amerikaanse verkiezingen,

verantwoord beleggen. Hij benadrukte in de discussie

schandalen bij grote financiële partijen en aanhoudende

nog eens hoe belangrijk het voor pensioenf ondsen is

politieke onrust in het Midden-Oosten zorgden voor

om hun visie op verantwoord beleggen mee te nemen

turbulente financiële markten en een verdere daling

in hun beleggingsbeginselen, zoals ABP dat doet. Dat is

van vertrouwen in overheden en de financiële sector.

een aanvulling op het beginsel dat beleggen voor de

ABP heeft met zijn beleggingen op al deze externe

lange termijn loont en dat ABP zijn omvang en lange

ontwikkelingen ingespeeld.

termijnd oelen daarvoor kan aanwenden

Het afgelopen jaar is ABP vaak direct of indirect via

Bij een langetermijnstrategie past ook een grotere

de media aangesproken op zijn maatschappelijke

betrokkenheid als aandeelhouder. In 2012 is er namens

verantwoordelijkheid als Nederlands pensioenfonds

het ABP met veel ondernemingen gesproken over

en zijn beleggingsb eleid. Toonaangevende mensen

hoe zij omgaan met duurzaamheid en de beloning en

uit het maatschappelijke middenveld deden een

kwaliteit van hun bestuur.

oproep aan de grote pensioenfondsen om een aantal maatschappelijke knelpunten te helpen oplossen.

Vorig jaar zijn de Britse grondstoffenhandelaar Glencore

Als pensioenfonds is het belangrijk invulling te geven

International en het Zwitserse mijnbouwconcern Xstrata

aan onze maatschappelijke rol en te luisteren naar

gefuseerd. ABP stemde voor de fusie omdat wij van

de verschillende belanghebbenden. Daar waar nodig

mening zijn dat beide bedrijven er op vooruit zullen

is, zetten wij ons in om ons beleggingsbeleid en

gaan. Tegelijkertijd hadden wij een aantal reserveringen.

-uitgangspunten te verduidelijken.

Door de fusie zouden 71 managers in totaal een bedrag van £ 144 miljoen kunnen ontvangen. Wij hebben tegen

Wij hebben daarom deelgenomen aan verschillende

de toekenning van die pakketten gestemd. Omdat bijna

gesprekken over de manier waarop pensioenfondsen

80 procent van de aandeelhouders de bonus voor de

hun maatschappelijke verantwoordelijkheid zouden

71 managers ook exorbitant vonden, is de vergoeding

kunnen invullen. ABP heeft bijvoorbeeld een eigen

niet uitgekeerd.

seminar gehouden over beleggen in Nederland waar een aantal toonaangevende sprekers hun visie gaven op de

Wij verwachten van bedrijven dat zij in lijn handelen met

mogelijkheden van beleggen in Nederland.

de Global Compact van de Verenigde Naties. De Global Compact omvat 10 uitgangspunten voor mensenrechten,

ABP heeft het afgelopen jaar meegedaan aan

milieu en anticorruptie. De gesprekken met de bedrijven

een onderzoek van de Universiteit van Tilburg in

hebben geleid tot concrete positieve resultaten.

opdracht van Eumedion naar de vermeende korte

Zo heeft het Indiase conglomeraat Mahindra Mahindra

termijng eneigdheid van institutionele beleggers.

onder onze druk beloofd een financiële tegemoet

In tegenstelling tot wat er in het maatschappelijk

koming te doen aan de ontslagen werknemers van hun

debat soms wordt gesteld houden pensioenfondsen

fabriek in Zuid-Korea.

het grootste deel van hun aandelen in Nederlandse beursg enoteerden ondernemingen voor een lange

De Zuid-Koreaanse elektronicaproducent Samsung

periode aan. Meer dan 80 procent van de aandelen

heeft een plan van aanpak ter voorkoming van kinder

portefeuilles wordt voor vijf jaar of langer aangehouden.

arbeid gepresenteerd, nadat wij de onderneming

Aan het onderzoek deden ook andere grote pensioen

hadden aangesproken op het feit dat een van zijn toe

fondsen mee.

leveranciers kinderen te werk stelde.

Beleggen voor de lange termijn

Beoordeling private equity op duurzaamheid

Tijdens de internationale conferentie voor duurzame

Private Equity fondsen beleggen in niet-

ontwikkeling van de Verenigde Naties in Rio de Janeiro

beursgenoteerde ondernemingen. ABP heeft belangen

nam een van onze vicevoorzitters deel aan het

in deze private equity fondsen. Vanwege het private

openingsd ebat van een bijeenkomst georganiseerd door

karakter en minder strenge regulering van deze fondsen

de Principles for Responsible Investment (PRI) – een

en hun beleggingen vindt ABP dat de ESG prestaties

<< inhoudsopgave

van de private equity beleggingen met extra aandacht beoordeeld moeten worden op hun ESG-prestaties. ABP is actief geweest met andere institutionele beleggers in het ontwikkelen van een raamwerk voor transparantie over de duurzaamheidsp restaties van fondsmanagers van private equity. Wij verwachten van de private-equity-partijen met wie wij in zee gaan dat zij passen binnen ons verantwoord beleggingsb eleid en dat zij zich verbinden aan afspraken over periodieke verantwoording en transparantie. Op die manier kunnen wij deze ondernemingen en fondsen goed monitoren in hun ESG-prestaties. De inspanningen sinds 2007 om verantwoord beleggen te verankeren in alle beleggingsp rocessen, heeft in 2012 geleid tot volledige integratie van een ESG-beoordeling bij alle beleggingsc ategorieën. Concrete voorbeelden hiervan kunt u terugvinden in het verslag. ABP hoopt dat u dit verslag met plezier zult lezen en zien uit naar uw reactie. Deze zijn welkom op [email protected]. Namens het bestuur van de Stichting Pensioenfonds ABP HJ Brouwer voorzitter

6


<< inhoudsopgave

7


2. Kengetallen in 2012 Het percentage van aandelen- en obligatiebeleggingen

Het aantal uitgesloten bedrijven vanwege activiteiten in

dat op schendingen van de uitgangspunten van de

clustermunitie, chemische en/of biologische wapens of

Global Compact van de Verenigde Naties is beoordeeld:

kernwapens en bedrijven die in strijd zijn met het non-

100 procent.

proliferatieverdrag: 14

Het aantal ondernemingen waarmee in 2012 contact is geweest in het kader van de UN Global Compact:

Uitsluitingen

20. Daarvan zijn twee ondernemingen per 1 januari

ABP wil niet beleggen in ondernemingen met

2012 uitgesloten vanwege het handelen in strijd met

activiteiten die door Nederlandse wetgeving

de uitgangsp unten van de Global Compact van de

of het internationale recht verboden zijn.

Verenigde Naties (zie kader).

Daarom beleggen we niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van landm ijnen,

Het totaal aantal ondernemingen waarmee in 2012

clusterm unitie of chemische en biologische wapens

contact is geweest over milieub eleid, sociale en

of in kernwapens daar waar in strijd met het

maatschappelijke factoren en goed ondernemings

Non Proliferatieverdrag. Nederlandse financiële

bestuur is 351. Deze contacten verliepen als volgt:

instellingen mogen onder vanaf 1 januari 2013 bij

In persoon:

101

Nederlandse wet niet meer beleggen in bedrijven

Via telefoon:

120

die clusterm unitie produceren, verkopen en/of

Via e-mail:

57

verspreiden. Het verbod geldt voor directe en

Via brief:

53

aantoonbare beleggingen in ondernemingen. Dat geldt dus ook voor ABP.

VN Global Compact Global Compact is een initiatief van de Verenigde Naties (VN) om bedrijven, vakbonden, maatschappelijke organisaties en VN-organisaties te verbinden. Global Compact wil een bijdrage leveren aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en helpt het bedrijfsleven bij het realiseren van daaraan gerelateerde doels tellingen. Global Compact heeft tot doel tien principes op het gebied van mensenrechten, arbeids omstandigheden, milieub escherming en corruptie bestrijding te bevorderen. Wereldwijd hebben 7000 ondernemingen zich aan de Global Compact en het naleven van de doels tellingen verbonden.

Het aantal aandeelhoudersvergaderingen in 2012 waarop is gestemd: 3791 • P ercentage van stemmen voor (her)benoeming van bestuurders: 89 procent • P ercentage van stemmen voor voorstellen over beloningsb eleid: 80 procent

<< inhoudsopgave

9


3. Het ABP beleid voor verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is belangrijk voor ABP.

ondernemingen waarin we beleggen. Als aandeel

Met verantwoord beleggen nemen we onze

houder bevinden wij ons vaak in een positie waarin we

maatschappelijke verantwoordelijkheid. Tevens weten

ondernemingen kunnen aansporen om maatschappelijk

wij uit ervaring dat het mee laten wegen van factoren

verantwoord te opereren. Zo verwachten we van alle

op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur

ondernemingen waarin wij beleggen dat ze handelen

(afgekort ESG: environmental, social & governance)

volgens de uitgangspunten van de Global Compact

de financiële prestaties van ondernemingen op de

van de VN. Met bedrijven die nog achterblijven in hun

lange termijn positief beïnvloeden. Alle beleggings

naleving gaan we actief in gesprek. Door middel van dit

beslissingen van ABP worden daarom niet alleen

zogeheten ‘engagement’ proberen we ondernemingen

op financiële criteria beoordeeld, maar ook op

te overtuigen van de noodzaak tot verandering.

ESG-factoren. ABP heeft een deskundig team van

Mochten onze inspanningen geen effect hebben, dan

duurzaamheidss pecialisten die daarmee bezig

kiezen we er soms voor om onze belangen in een

zijn. Door ESG-criteria mee te laten wegen in onze

dergelijke onderneming op te geven. Dat doen we liever

beleggingsb eslissingen kunnen wij een betere

niet, omdat wij geloven dat we met engagement meer

afweging maken tussen risico en rendement. Op die

invloed kunnen uitoefenen. Maar als een onderneming

manier hanteren wij een zeer integrale aanpak van

onvoldoende gehoor geeft aan onze wensen, is

onze beleggingen waarmee we de financiële en

uitsluiting vaak de enige manier om ons verantwoord

maatschappelijke belangen van onze deelnemers goed

beleggingsb eleid te laten gelden.

kunnen waarborgen. Per 1 januari 2012 hebben we twee bedrijven uitgesloten Hiermee draagt ons verantwoord beleggen beleid

omdat ze volgens ons in strijd met de VN Global

bij aan onze hoofdd oelstelling; zorgen voor een

Compact handelden: PetroChina en Walmart Stores.

aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie.

Walmart Stores is een internationaal opererende

Meer specifiek heeft ons beleid (zie appendix) drie

supermarktketen met 2,1 miljoen medewerkers. De keten

doelen:

staat al langer bekend om zijn controversiële beleid

• Verbeteren van financiële rendement;

op het gebied van arbeidsomstandigheden en slechte

• L aten zien dat ABP maatschappelijke

relaties met werknemers. Hoewel Walmart onder

verantwoordelijkheid neemt; • Bijdragen aan de integriteit van financiële markten.

invloed van onze dialoog enige verbeteringen in zijn bedrijfspraktijk doorvoerde, bleek zijn aanpak voor ons niet genoeg. Walmart hield vast aan zijn benadering om alle vakbondsa ctiviteiten onder het personeel in

Verdieping

de Amerikaanse winkels en distributiecentra te weren.

Ons beleggingsbeleid wordt voortdurend bijgesteld aan

Dat is volgens ons in strijd met de internationale

ontwikkelingen binnen zowel de Nederlandse pensioen

afspraken die vastgelegd zijn door de International

sector als relevante wereldwijde actualiteiten. Zo heeft

Labor Organization (ILO) en in de Global Compact

ABP in 2012 nog een verdere verdieping aangebracht in

van de Verenigde Naties. Daarom hebben we na een

de uitvoering van zijn verantwoord beleggingsbeleid.

intensieve dialoog van drie jaar besloten om Walmart

Pensioendeelnemers en belanghebbenden hebben ons

uit te sluiten van onze beleggingsp ortefeuille per

in 2012 via diverse kanalen benaderd voor een gesprek

1 januari 2012.

over verschillende maatschappelijke onderwerpen en wij verwelkomen hun belangstelling. Daarnaast draagt ABP

PetroChina is een van de grootste oliebedrijven in de

ook frequent actief bij aan maatschappelijke discussies.

wereld dat in 1999 naar de aandelenm arkt is gegaan.

Daarmee nemen wij onze taak als verantwoorde

Het Chinese staatso lieb edrijf CNPC beheert nog

belegger dus een stap verder dan alleen het intern

steeds 86 procent van de aandelen en bepaalt volgens

toepassen van een verantwoord beleggingsb eleid.

ons daarmee de strategie van PetroChina. Door het uitsluiten van PetroChina willen we een signaal afgeven

3.1 Uitsluitingen

aan CNPC dat wij het niet eens zijn met de manier

Wij vinden het belangrijk om als grote institutionele

waarop het bedrijf zijn activiteiten in Soedan en Birma

belegger maximale invloed uit te oefenen op

heeft ontplooid. Wij hebben drie jaar een intensieve

<< inhoudsopgave

10


dialoog gehad met PetroChina en met moederb edrijf CNPC, maar de laatste weigert te spreken over de

Per 1 januari 2013 is de lijst

politieke- en mensenrechtenr isico’s van zijn activiteiten.

van uitgesloten ondernemingen als volgt:

Daarnaast neemt het bedrijf onvoldoende structurele maatregelen om de gevolgen van zijn operaties voor het

• Aeroteh S.A.

Roemenië

clusterwapens

milieu en lokale gemeenschappen in kaart te brengen

• A lliant

VS

clusterwapens

en de schade daarvan te beperken. ABP besloot daarom om PetroChina uit te sluiten per 1 januari 2012. Clusterwapens

Techsystems Inc. • Aryt Industries Ltd. Israël

clusterwapens

• Ashot Ashkelon

Israël

clusterwapens

• C hina Aerospace

China

clusterwapens

China

clusterwapens

Sinds 1 januari 2013 is het in Nederland verboden om

International

direct te beleggen in producenten van clusterwapens.

Holdings

ABP heeft bijgedragen aan de totstandkoming van

• China Spacesat

deze algemene maatregel van bestuur. De Nederlandse

• Hanwha Corporation Zuid-Korea clusterwapens

overheid heeft geen lijst van verboden ondernemingen

• Kaman Corporation VS

clusterwapens

gepubliceerd, maar verwacht dat beleggers zelf

• Lockheed Martin

clusterwapens

gedegen onderzoek naar ondernemingen doen. Op basis van ons eigen onderzoek hebben wij onderstaande 14 beursg enoteerde bedrijven uitgesloten vanwege hun betrokkenheid bij de productie van clusterwapens.

VS

Corporation, • Norinco International China Cooperation Ltd. • PetroChina

China

• P oongsan

Zuid-Korea clusterwapens

in clusterm unitie mijden. De beheerders van de portefeuille- en fondsm anagers zijn hiertoe contractueel verplicht en doen daarom zorgvuldig onderzoek naar de activiteiten van ondernemingen voordat we in ze beleggen.

VN Global Compact

Ook zorgen wij ervoor dat we niet-beursg enoteerde clusterm unitiep roducenten en indirecte beleggingen

clusterwapens

Corporation • P oongsan Holdings Zuid-Korea clusterwapens Corporation • S ingapore

Singapore

clusterwapens

Technologies Engineering

In 2012 is voor een aantal landen besloten om niet in

• Textron

VS

clusterwapens

hun overheidsobligaties te beleggen omdat het wapen

• Walmart Stores

VS

VN Global Compact

embargo van de VN Veiligheidsraad voor hen van kracht is. Dat betekent dat we sinds 2012 geen overheids obligaties hebben in de Democratische Republiek van Congo, Eritrea, Irak, Iran, Ivoorkust, Liberia, Libië, Noord-Korea, Soedan en Somalië. 3.2 Informatiebronnen

De beleggingskeuzes van ABP zijn altijd gebaseerd op deskundige analyses van zowel de beleggingsexperts als de ESG-specialisten. Voor deze analyses gebruiken zij informatie die beschikbaar wordt gesteld door de ondernemingen waarin wij potentieel beleggen, maar ook informatie van effectenm akelaars en bureaus die zich in duurzaamheido nderzoek hebben gespecialiseerd. Daarnaast wordt van nationale en internationale gespecialiseerde bureaus onderzoek gekocht dat onze eigen analyses op het gebied van verantwoord bestuur en ons stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen kan ondersteunen. Voor een grote institutionele belegger als ABP is het van belang dat wij regelmatig spreken met thema

<< inhoudsopgave

specialisten, vertegenwoordigers van belangen organisaties en andere maatschappelijke instellingen zoals vakbonden, politici, academici, milieu- en mensen rechteno rganisaties. Hieruit kunnen wij relevante informatie op doen voor onze verantwoorde beleggings activiteiten. Daarnaast spreken wij frequent met andere institutionele beleggers en deskundigen op het gebied van verantwoord en duurzaam beleggen. Met deze gesprekken blijven wij op de hoogte van wat er van aandeelh ouders en ondernemingen wordt verwacht. Daarnaast kunnen wij beter rekening houden met, inspelen op en bijdragen aan maatschappelijke wensen en verwachtingen. Zo willen wij zorgen voor het waarborgen van de maatschappelijke acceptatie van onze activiteiten evenals die van de ondernemingen waarin wij beleggen. 3.3 ESG-team Het uitvoeringsbedrijf dat voor ABP belegt, heeft een team van negen mensen die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het verantwoord beleggingsbeleid. Deze teamleden hebben verschillende achtergronden en expertises die bijdragen aan een efficiënte integratie van het beleid in onze uiteenlopende beleggings categorieën. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de portefeuilleb eheerders. Zo is de specialist op het gebied van duurzaam vastgoed onderdeel van het team van vastgoedb eleggingen en is er een ESG-specialist op het kantoor in Hongkong om te zorgen voor een integrale beleggingsa anpak voor onze beleggingen in Azië en Oceanië. Integratie betekent dat ESG-aspecten een prominente rol spelen in beleggingsa nalyses, waardoor een betere afweging tussen risico en rendement kan worden gemaakt. In dit verslag geven we een aantal voorbeelden die laten zien dat ESG-factoren een belangrijk onderdeel zijn van onze beleggingsp rocessen en -beslissingen.

11


Myanmar: Monitoring onder andere op VN Global Compact In 2012 vonden er belangrijke politieke ontwikkelingen plaats in Myanmar (o.a. vrij lating oppositieleider Aung San Suu Kyi, haar verkiezing in het parlement van Myanmar en de voortgaande democratisering). ABP vond het belangrijk om contact te leggen met betrokkenen in het land. Tijdens een bezoek is gesproken met deskundigen, mensenrechtenverdedigers, nationale en internationale bedrijven actief in land. ABP is van mening dat het reputatierisico van beleggingen in Myanmar kleiner is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden en de vooruitzichten lijken gunstig. De ondernemingen waar wij in beleggen die activiteiten ontplooien in Myanmar worden nauw door ons gemonitord. Dat doen wij vanwege de politieke risico’s en omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich houden aan de VN Global Compact. Meer hierover op pagina 20

Respecteren uitgangspunten van de VN Global Compact ABP verwacht van ondernemingen dat zij handelen met respect voor de uitgangspunten van de VN Global Compact en kan zijn belangen verkopen als dialoog niet leidt tot verbetering. In het VN Global Compact zijn de minimale normen voor bedrijven samengevat op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie.

<< inhoudsopgave

15


4. De integrale aanpak voor alle beleggingscategorieën ABP is een actieve belegger. De invloed van ESG-

Vertalen in Hoge Duurzaamheidbelegging per

factoren wordt continu voor onze gehele beleggings

beleggingc ategorie ABP

portefeuille geanalyseerd en beoordeeld. Wij vinden dat deze factoren de financiële prestaties op de lange termijn beïnvloeden. Deze overtuiging weegt daarom

High Sustainability Investments per beleggingscategorie

mee in de risico- en rendementsvooruitzichten van de verschillende beleggingsc ategorieën. Het is dus van belang dat we duurzaamh eid steeds verder in

Grondstoffen 8%

Andere 2%

onze beleggingsb eslissingen integreren. De uitvoering daarvan verschilt per beleggingsc ategorie. Omdat

Beursgenoteerde aandelen 19%

Infrastructuur 19%

ABP 80 procent van zijn vermogen intern laat beheren, worden de voordelen van ESG-integratie ten volle benut. We gaan daar hieronder nader op in. Private equity 9% Hedgefondsen 2%

Vastgoed 41%

Beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde ABP wil door middel van zijn beleggingen een positieve bijdrage leveren aan maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, schaarste

4.1 Beursgenoteerde aandelen

van water en materialen, gezondheidszorg en

ABP hanteert voor zijn beleggingen in beursg enoteerde

armoedeb estrijding. We blijven continu op zoek

aandelen verschillende strategieën. Elke strategie

naar nieuwe mogelijkheden om te investeren in

heeft een eigen stijl en eigen beleggingsc riteria

bijvoorbeeld duurzame energie, energie-efficiëntie,

en –processen. Daar is de analyse van ESG-factoren

openbaar vervoerinfrastructuur, waterz uivering en

een belangrijk onderdeel van. De ESG-analyses zijn

afvalb eheer, duurzame bosbouw, microf inanciering

maatwerka ctiviteiten die door een goede interne

en zorginfrastructuur. Voorop staat dat dergelijke

samenwerking worden uitgevoerd. Net als in voor

beleggingen marktconforme rendementen

gaande jaren is in 2012 gebleken hoe waardevol de

opleveren en aan onze beleggingsc riteria voldoen.

intensieve samenwerking tussen het ESG-team en de

In totaal belegt ABP € 8,5 miljard in beleggingen

portefeuillem anagers is voor de door onze uitvoerings

met een hoge duurzaamheidswaarde.

organisatie beheerde portefeuilles. Wij zullen die

Deze beleggingen zijn onderdeel van verschillende

samenwerking hieronder illustreren met gemaakte

beleggingss trategieën. Circa 20 procent van onze

beleggingsb eslissingen en engagementa ctiviteiten.

infrastructuurbeleggingen kent bijvoorbeeld

ABP hanteert de volgende strategieën voor beurs

een dergelijke hoge duurzaamheidswaarde.

genoteerde aandelen:

We zien ook aantrekkelijke mogelijkheden via

• D e Europese focusstrategie: een strategie

inflatie gecorrigeerde leningen (zie meer in

geïntroduceerd in 2011 waarbij de intentie is om

4.3.2). Ten slotte heeft ABP circa € 3,5 miljard

op termijn in ongeveer 30 middelgrote Europese

geïnvesteerd in vastgoed dat in de Global Real

bedrijven beleggen;

Estate Sustainability Benchmark (GRESB) een ‘Green Star’ score heeft. Dat wil zeggen dat we met onze vastgoedb eleggingen zorgen voor 3,5 procent energieb esparing terwijl de gemiddelde

• D e Europese fundamentele strategieën, waarbij we momenteel in circa 315 grote Europese multinationale ondernemingen beleggen; • D e ‘global emerging market’-strategie, waarbij we in

jaarlijkse energieb esparing in de vastgoeds ector

circa 385 grote bedrijven in opkomende markten in

op 1 procent ligt. Onderstaande figuur geeft de

Azië, Latijns Amerika en Afrika beleggen;

categoriale verdeling weer van onze beleggingen

• D e wereldwijde kwantitatieve strategieën, waarbij we

die wij bestempelen als ‘High Sustainability

in circa 2500 grote bedrijven beleggen op basis van

Investments’ (HSI) op basis van hun ESG-

econometrische modellen;

kwaliteiten en hun sterke bijdrage aan ons verantwoord beleggingsbeleid.

<< inhoudsopgave

• Wereldwijd beleggen via externe managers: een

16


Een aantal voorbeelden van ESG-factoren die zijn

strategie waarmee we de beste fondsmanagers in de

meegewogen in onze beleggingsb eslissingen en geleid

sector selecteren op basis van deskundig onderzoek

hebben tot een positieve of een negatieve selectie:

en strenge beleggingscriteria

• We hebben besloten niet in een energie-onderneming te beleggen omdat er sprake was van een hoog

De integratie van ESG-factoren in bovenstaande

ondernemingsr isico bij escalatie van spanningen in het

beleggingss trategieën is in 2012 verder verdiept en

Midden-Oosten. We hebben vervolgens belegd in een

uitgewerkt dankzij de uitbreiding en professionalisering

minder risicovol bedrijf in dezelfde sector.

van het ESG-team Dit is verwezenlijkt door een nog

• We hebben veel aandacht besteed aan het risico

intensievere betrokkenheid van ESG-specialisten bij

van omkoping en corruptie ook vanwege strengere

nieuwe beleggingsvoorstellen en bij het monitoren van

wetgeving in de Verenigde Staten en het Verenigd

bestaande beleggingen. Daarnaast hebben ons actieve

Koninkrijk die een internationale reikwijdte heeft.

aandeelhouders chap en onze engagementa ctiviteiten

Bij drie bedrijven hebben we onze belegging

bijgedragen aan een versterkte integratie van ESG-

uitgesteld totdat we voldoende zicht hadden op

factoren in deze beleggingsc ategorieën. Dat heeft

de interne systemen die bedrijven hebben om

geleid tot specifieke beleggingsb eslissingen waarvan we

omkoping en fraude effectief tegen te gaan. Bij een

een aantal in dit hoofdstuk toelichten.

andere onderneming hebben we afgezien van beleggen vanwege een lopend fraudeo nderzoek.

4.1.1 Europese focusstrategie De Europese focusstrategie concentreert zich op

Daarvan monitoren we nu het verloop. • B ij een onderneming hebben we een aantal

de groep Europese beursgenoteerde middelgrote

bestuurlijke aandachtsp unten geïdentificeerd

ondernemingen. De intentie is te beleggen in ongeveer

op het terrein van operationele aansturing en

30 middelgrote bedrijven, waarbij gedetailleerd

controle. We hebben een intensieve dialoog met de

onderzoek naar specifieke ondernemingen waarin hun

onderneming over deze zaken gehad.

financiële prestaties en hun prestaties op het gebied

• B ij drie middelgrote beursvennootschappen was

van duurzaamheid centraal staan. Eind 2012 stond het

er geen goed plan voor de opvolging van de CEO.

aantal actieve beleggingen op 16. In de beleggings

Dit had de hoogste prioriteit in onze dialoog met de

analyses spelen ESG-factoren een prominente rol.

onderneming en was een belangrijk onderdeel van

Omdat deze strategie relatief grote financiële belangen

het monitoren van de verbeteringen. Intussen hebben

betreft met een langetermijnv isie, is het belangrijk

de ondernemingen een degelijk opvolgingsp lan

om voorafgaand aan de investeringsb eslissing specifieke risico’s en kansen op ESG-gebied goed te

gepresenteerd. • We vernamen dat een onderneming waarin wij

doorgronden. Onze aandacht is onder andere gericht

beleggen het risico liep op een conflict met

op de aandeelh ouderss tructuur, het beloningsb eleid,

vakbonden. Wij maakten ons zorgen over een

de effectiviteit en de onafhankelijkheid van de raad van

negatieve invloed hiervan op de betrokkenheid

commissarissen, beschermingsconstructies en bedrijfs

en motivatie van het personeel. Bij gedetailleerde

specifieke sociale en milieutechnische zaken. Daarnaast

navraag bij het bedrijf bleek er van arbeidso nrust geen

wordt per bedrijf ook gekeken of het kan profiteren van

sprake. De onderneming kon via de resultaten van een

verduurzaming van de samenleving.

tevredenheido nderzoek onder werknemers aantonen

In 2012 zijn binnen de Europese focusstrategie

dat haar werknemers juist zeer gemotiveerd waren.

15 gedetailleerde ESG-onderzoeken gedaan. Met een

Ook hebben we vastg esteld dat de onderneming

aantal bedrijven is voorafgaand aan de beleggings

de juiste procedures heeft gevolgd en goede

beslissing contact gezocht om de risico’s op het ESG-gebied met het management te bespreken.

communicatie met de medewerkers onderhoudt. • B ij bedrijven met in onze ogen al te ruime bevoegd

Dergelijke dialogen worden ook na de initiële belegging

heden om nieuwe aandelen uit te geven, hebben wij in

onderhouden om de ontwikkelingen te kunnen

aandeelhoudersvergaderingen tegen verlenging van

blijven volgen.

deze bevoegdheid gestemd. Daarnaast hebben wij rekening gehouden met het risico op verwatering in onze inschatting van de juiste waarde van aandelen.

<< inhoudsopgave

•B ij vijf bedrijven hebben we het personeelsverloop

17


portefeuillemanagers eenvoudig inzicht in de ESG-

en de veiligheidsp restaties nadrukkelijk onder de

prestaties van de bedrijven in hun portefeuille evenals

loep gehouden. Bij een aantal bedrijven zou een

relevante ESG-issues in de desbetreffende sectoren.

hoog personeelsverloop een bedreiging kunnen

In nauw overleg met de portefeuillem anagers is

vormen voor de groeiambities. Aan de andere kant

een aantal duurzaamheidsr isico’s en -thema’s

versterkten boveng emiddelde veiligheidsp restaties

binnen verschillende sectoren nader geanalyseerd.

ons vertrouwen in een aantal bedrijven.

Deze thema’s zijn integraal onderdeel van de ‘sector outlook’ die door de portefeuillemanagers wordt opgesteld. Daarnaast definieert en documenteert de

Voto di Lista

portefeuillem anager, zonodig in samenspraak met

Voto di Lista is een Italiaans systeem dat

het ESG-team, voor iedere investeringsb eslissing de

minderheidsa andeelhouders de mogelijkheid

materiële ESG-risico’s.

geeft om via een gezamenlijke onafhankelijke

Van de ruim honderd grootste posities blijken in

commissaris invloed uit te oefenen bij een

14 procent (12 bedrijven) van de gevallen de ESG-risico’s

onderneming waar zij een relatief klein aandeel

significant tot groot te zijn. In 47 procent (40 bedrijven)

in hebben. Het systeem bestaat sinds 2007

van de gevallen zijn deze risico’s gemiddeld en voor

en verplicht beursg enoteerde ondernemingen

38 procent (33 bedrijven) zijn de risico’s op milieu-,

om minderheidsa andeelhouders een ‘eigen’

sociaal en governanceg ebied laag.

commissaris te laten kiezen. Het systeem is niet optimaal omdat de groota andeelh ouders nog

Hoewel ESG-overwegingen niet altijd doorslaggevend

steeds meer commissarissen kunnen benoemen,

zijn, beïnvloeden deze wel de mate van vertrouwen in

maar het biedt de minderheidsa andeelhouders de

investeringsvoorstellen. Dat vertrouwen heeft een sterke

mogelijkheid om beter geïnformeerd te zijn over

impact op onze beleggingsb eslissingen. Hieronder

de onderneming. In 2012 kwam dit systeem ABP

beschrijven wij enkele relevante beslissingen en situaties

goed van pas bij het navragen naar de aard van de

uit 2012:

activiteiten en betrokkenheid van Finmeccanica

•O ndanks gunstige financiële vooruitzichten heeft

in Syrië omdat ABP in 2011 een onafhankelijke

slecht inzicht in de veiligheids- en milieuprestaties

commissaris bij het bedrijf had voorgedragen.

van een oliebedrijf de doorslag gegeven om onze

Deze commissaris konden we toen direct benaderen om te praten over het landenr isico

aandelenp ositie niet verder uit te bouwen. • N a intensieve gesprekken met een elektriciteits

beleid van het bedrijf en zijn activiteiten in Syrië.

producent over onze twijfels over de kwaliteit van het

Hij heeft onze zorgen over het landr isicobeleid en

bestuur en de beperkte mogelijkheden om de CO 2-

Syrië ter sprake gebracht waarna Finmeccanica

uitstoot te reduceren, hebben wij ons aandeel in de

ons bevestigde dat het geen militair materieel

onderneming teruggebracht.

aan Syrië levert en het haar landenr isicob eleid heeft aangepast.

•H et ESG-team maakte een uitgebreide analyse van de ESG-strategie en –prestaties van een onderneming in de olie-en gasindustrie. We hebben met de onderneming onze bevindingen besproken tijdens een telefonische conferentie en later nog een keer

4.1.2 Europese fundamentele strategieën

onze zorgen over de ESG-prestaties overgebracht

De Europese fundamentele strategieën richten zich

via een brief aan de CEO. Pas als we substantiële

op ondernemingen in de Morgan Stanley Capital

verbeteringen op ESG-gebied zien, zullen we ons

International Index (MSCI Index) Europe. Deze

aandeel in het bedrijf vergroten ondanks goede

aandelenindex is samengesteld uit 436 ondernemingen

financiële vooruitzichten.

in West-Europa. ABP belegt momenteel in ongeveer 315

• N a een intensieve periode van engagement met een

bedrijven uit deze groep.

olie- en gasonderneming hebben we meer vertrouwen

Voor de fundamentele strategieën zijn speciale

gekregen in de veiligheidsmaatregelen en het risico

instrumenten intern ontwikkeld om de ESG-prestaties

management. Het gegroeide vertrouwen heeft ertoe

van bedrijven te beoordelen: het ‘ESG Dashboard’,

geleid dat we een groter aandelenb elang in de

de ‘Bloomberg ESG Perfomance Monitor’ en de

onderneming hebben genomen.

‘ESG Country Risk Monitor’. Hiermee krijgen de

<< inhoudsopgave

•E en onderneming actief in de dienstverlening

18


gesprek aangaat. Ook spraken we met Samsung

aan de olie-industrie werd geconfronteerd met

over arbeidso mstandigheden in de productieketen.

beschuldigingen over omkoping en corruptie.

Samsung werkt met de Taiwanese toeleverancier

Wij hebben onze belegging in dat bedrijf verkleind

Foxconn. Foxconn is regelmatig in het nieuws vanwege

en ons belang in een vergelijkbaar bedrijf met

slechte arbeidso mstandigheden. ABP heeft Samsung

aantoonbaar betere prestaties ter voorkoming van

ook aangesproken op de arbeidso mstandigheden bij

omkoping en corruptie vergroot.

alle fabrieken in China. Zo heeft de maatschappelijke organisatie China Labor Watch ontdekt dat bij een

4.1.3 ‘Global emerging market’ strategie

toeleverancier van Samsung sprake was van kinder

Binnen de ‘global emerging market’-strategie belegt

arbeid. Nadat ABP contact heeft gezocht met de

ABP in circa 385 bedrijven in de regio’s Oost-Europa,

onderneming over de controle van de productie

Afrika, Latijns Amerika en Azië. Deze strategie legt

keten, heeft Samsung een persbericht gepubliceerd

tegelijkertijd nadruk op een gebalanceerde landen

over haar standpunt op het gebied van kindera rbeid.

selectie. Om te bepalen welk gewicht een land in de

Ook publiceerde Samsung een plan van aanpak om

portefeuille moet krijgen, gebruiken we een model met macro-economische en financiële risico’s evenals ESG-

kindera rbeid in haar productieketen te voorkomen. • I n maart vorig jaar is een ESG-teamlid meerdere keren

indicatoren. In deze strategie is de analyse van ESG-

op bezoek geweest bij de Indiase vertegenwoordiging

factoren in relatie tot een land en/of een onderneming

van POSCO. POSCO is een Zuid-Koreaans staal

een vast onderdeel van het beleggingsproces voor grote

bedrijf dat zeven jaar geleden wilde beginnen aan

of strategische beleggingen. Het uitvoeringsbedrijf

de bouw van een staalfabriek in India. Het project

dat de beleggingen voor ABP beheert, doet dit in Azië

van $ 12 miljard heeft deze vertraging onder meer

vanuit het kantoor in Hongkong. Het heeft daar een

opgelopen vanwege protesten van de lokale bevolking

specialist die ESG-analyses doet en de dialoog met

die zorgen heeft over de milieus chade die de staal

bedrijven en beleidsmakers aangaat. Een interne analyse

fabriek mogelijk zal veroorzaken. Vanwege de

van de ESG-issues bij beursgenoteerde bedrijven in

protesten en het terugdraaien van de bouwvergunning

China, Zuid- Korea en Taiwan is aanleiding geweest

door de National Green Tribunal van India is ABP in

om een dialoog te starten ter verbetering van hun

een intensieve dialoog met POSCO over de manier

‘corporate-governance’-prestaties.

waarop de onderneming in India de staalfabriek wil vestigen. ABP benadrukt daarbij de noodzaak van

Het afgelopen jaar is dan ook het meeste aandacht

een constructieve dialoog met de lokale bevolking.

besteed aan de verbetering van het bestuur van

Vanwege deze langs lepende zaak is hebben een groep

beursgenoteerde ondernemingen in Azië. Incidenten in

non gouvernementele organisaties (NGO’s) een klacht

het kader van mensenrechtenschendingen hebben het

ingediend bij het meldpunt van de OESO (Organisatie

afgelopen jaar significante media-aandacht gekregen,

voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling )

wat heeft gezorgd voor extra gevoeligheid voor

in drie OESO-lidstaten tegen POSCO en minderheids

onze argumenten en aanbevelingen tot verbetering

aandeelh ouders in het bedrijf: ABP en het Noorse

bij ondernemingen met wie wij in gesprek waren.

staatsp ensioenf onds NIBM. Wij bespreken deze klacht

Hieronder geven we voorbeelden van ondernemingen in

uitgebreider in hoofdstuk 6.

opkomende economieën die in 2012 extra aandacht van

• M ahindra Mahindra is een Indiaas conglomeraat dat

ons hebben gevraagd:

onder andere actief is in de automobielindustrie.

•H et afgelopen jaar is er uitgebreid contact geweest

Het bedrijf heeft in 2011 de noodlijdende Zuid-

met het Zuid-Koreaanse Samsung Electronics over

Koreaanse autop roducent Ssangyong overgenomen

gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en kinder

en vervolgens een ingrijpende reorganisatie door

arbeid. Een terugkerend onderwerp op de agenda

gevoerd die tot veel protesten van de ontslagen

was de zorg van ABP over de gebrekkige aandacht

medewerkers hebben geleid. Het protest en een aantal

die Samsung had besteed aan zijn (voormalige)

zelfmoorden onder het ontslagen personeel was voor

werknemers met leukemie en de nabestaanden van

ABP aanleiding om een intensieve dialoog met de

overleden werknemers die werkzaam waren bij een

onderneming aan te gaan. Mahindra Mahindra heeft

inmiddels gesloten productielijn. Wij zijn dan ook

toegezegd een financiële tegemoetkoming te zullen

positief over het feit dat Samsung in 2012 een gebaar

geven aan het ontslagen personeel.

heeft gemaakt naar de getroffenen en met hen het

<< inhoudsopgave

19


4.1.4 Kwantitatieve strategieën

ESG Dashboard

Bij de kwantitatieve beleggingsstrategieën selecteren

Het ESG Dashboard is een nieuw instrument dat is

we op grond van statistische analyses bedrijven om

ontwikkeld door het ESG-team in samenwerking

in te beleggen. Dit gebeurt met behulp van modellen

met de portefeuillemanagers. Het biedt aan

gebaseerd op financiële en statistische indicatoren.

de portefeuille managers bij aandelen en

Dit heeft als voordeel dat de portefeuillem anagers

vastrentende waarden de mogelijkheid om in

op efficiënte wijze in een groot aantal bedrijven

één oogopslag een breed beeld te krijgen van

kunnen beleggen. Hoewel het hier gaat om meer

een specifieke beursgenoteerde onderneming en

dan 2500 ondernemingen is ABP zich bewust van

haar prestaties op ESG-gebied. In het instrument

de noodzaak van betrokken aandeelhouders chap.

komt informatie uit vijf verschillende interne en

Een belangrijk onderdeel daarvan is het uitoefenen

externe bronnen bij elkaar. Het ESG Dashboard

van stemrecht. Als er aanleiding toe is, gaan we ook de

geeft inzicht in het stemgedrag van ABP bij een

dialoog met de ondernemingen aan.

bedrijf, de engagementactiviteiten van ABP

Tegelijkertijd onderzoeken de kwantitatieve beleggings

met een onderneming en een analyse van drie

experts hoe zij ESG-indicatoren kunnen identificeren

onafhankelijke onderzoeksbureaus gespecialiseerd

die een directe relatie met de financiële prestaties van

in ESG-strategie, -beleid en –prestaties van

beursg enoteerde bedrijven hebben. De eerste resultaten

ondernemingen. Portefeuillemanagers raadplegen

zijn hoopgevend, maar nader onderzoek is noodzakelijk.

dit instrument om zelf een inschatting van ESG-

Gedetailleerde data is nodig en die moet verzameld

risico’s te maken.

worden in een vervolgo nderzoek. Daarom zijn we vorig jaar een exclusieve strategische alliantie aangegaan met een extern onderzoeksb ureau.

4.2.1 Staatsobligaties

Het doel van dit onderzoek is het vinden van

ABP belegt niet in staatsobligaties van tien specifieke

zogenoemde verborgen risico’s die nog niet door de

landen. Dat zijn de landen waarvoor een wapenembargo

markt in de prijs van het aandeel zijn verwerkt en waar

van de VN Veiligheidsraad van kracht is (zie 3.1).

ABP een financieel voordeel mee zou kunnen behalen.

Met Sustainalytics, een onderzoeksb ureau op het

Vooral ESG-risico’s zijn nog een onontgonnen terrein

gebied van duurzaamheid, is een speciaal instrument

die niet altijd door de aandelenm arkt op juiste waarde

ontwikkeld dat ABP een goed inzicht geeft in ESG-

geschat worden en daardoor niet verdisconteerd

gerelateerde risico’s van nagenoeg alle landen van de

worden in de aandelenkoers. Daarnaast worden

wereld. Dit effectieve instrument wordt gebruikt om

ESG-risico’s over het algemeen pas onderkend op

land/regio specifieke analyses te maken, waardoor wij

het moment dat een incident in de media komt, wat

beter geïnformeerd kunnen beleggen in staatso bligaties.

consequenties kan hebben voor de aandelenkoers.

Het instrument biedt in één oogopslag inzicht in

De publieke reacties en de reacties in de financiële

het ESG-profiel van een land gebaseerd op macro-

markten op dergelijke incidenten verschillen ook

economische informatie en 33 specifieke ESG-factoren

per incident. Reputatieschade die ondernemingen

op basis waarvan een vergelijking met landen in de

bij ESG-gerelateerde incidenten lopen, is moeilijk te

regio kan worden gemaakt. Het instrument biedt een

meten en te kwantificeren. Op dit gebied ligt dus een

sterke basis voor het maken van beleggingskeuzes in

relevante uitdaging voor zowel de markt als voor ABP.

staatso bligaties maar wordt ook gebruikt bij andere

Ons kwantitatieve beleggingsteam zal daarom in 2013

beleggingss trategieën waar een landenr isico van

met dit onderzoek verder gaan.

toepassing is.

4.2 Vastrentende waarden

4.2.2 Bedrijfsobligaties

ABP verstrekt leningen aan overheden en bedrijven

Binnen de bedrijfsobligatieportefeuilles maakt ABP

in de vorm van staatsobligaties en bedrijfso bligaties.

analyses van diverse sectoren in uiteenlopende

Portefeuillem anagers en het ESG-team beoordelen

regio’s. Daarbij worden relevante ESG-issues en

de financiële en ESG-risico’s van deze vastrentende

duurzaamheidp restaties van bedrijven in kaart

waarden. Per beleggingsc ategorie binnen de vast

gebracht en meegenomen in beleggingsb eslissingen.

rentende waarden leggen wij hieronder uit hoe wij

Uit gezamenlijke besprekingen met portefeuille

ons verantwoord beleggingsb eleid in de beleggings

managers voor aandelen, waarin de belangrijkste

processen integreren.

sectorale ontwikkelingen doorgenomen zijn,

<< inhoudsopgave

20


concludeerden wij dat de relevantie van ESG-factoren

Myanmar

per beleggingscategorie aanzienlijk kan verschillen. Een

In 2012 heeft een van de leden van het ESG-

ESG-factor kan bijvoorbeeld de prijsontwikkeling van

team een bezoek gebracht aan Myanmar Burma).

een aandeel beïnvloeden en tegelijkertijd nauwelijks

Er vonden belangrijke politieke ontwikkelingen

effect hebben op de kredietwaardigheid van het

plaats zoals het vrijlaten van oppositieleider

bedrijf. Toch kunnen ESG-factoren ook specifiek voor

Aung San Suu Kyi en vervolgens haar verkiezing

bedrijfsobligaties relevant zijn.

in het parlement van Myanmar en de voortgaande

In 2011 hebben we aangekondigd dat de integratie

democratisering. Daarom vond ABP het belangrijk

van ESG-analyses in het beleggingsproces van

om contacten te leggen met diverse betrokkenen

bedrijfsobligaties verder zou verbeteren en dat

in het land. Tijdens het bezoek is gesproken met

doel is bereikt. Zo namen de kredietanalisten voor

deskundigen, mensenrechtenverdedigers, nationale

energiesectoren deel aan periodieke bijeenkomsten

en internationale bedrijven actief in land.

van het ESG-team en van de managers van

De toenemende openheid van het land naar

de aandelenportefeuilles om de belangrijkste

de buitenwereld zorgt voor veranderingen die

ontwikkelingen onder de aandacht te brengen en de

invloed kunnen hebben op de manier waarop

prioriteiten voor nader ESG-onderzoek en engagement

beleggingsr isico’s in Myanmar worden beoordeeld.

gezamenlijk te bepalen. Daarnaast zijn twee

Beleggingen in Myanmar werden tot op heden

instrumenten ontwikkeld waarmee portefeuillemanagers

doorgaans bestempeld als zeer risicovol met

en analisten op eenvoudige wijze inzicht kunnen

betrekking tot potentiële ESG-incidenten.

verwerven in de ESG-prestaties van bedrijven.

Dergelijke incidenten zouden de reputatie van

Eén van die instrumenten is het eerder genoemde

ABP kunnen schaden. ABP is van mening dat het

ESG Dashboard.

reputatier isico van beleggingen in Myanmar kleiner

Het andere instrument is het ‘ESG Company Risk

is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden

Comparison Profile’ dat het afgelopen jaar met

en de vooruitzichten lijken gunstig. We zijn dan

dataleverancier Bloomberg is ontwikkeld. Dit instrument

ook voorzichtig positief over mogelijkheden voor

biedt inzicht in de trendmatige ontwikkelingen

bedrijven en bevolking.

zoals vijf achtereenvolgende jaren energieverbruik,

Terwijl de politieke situatie is veranderd, blijven

CO2-emissies en bijvoorbeeld het aantal (dodelijke)

economische en sociale omstandigheden

ongelukken in bepaalde sectoren. Hiermee kunnen we

onwenselijk. De conflicten in de grensstreken en de

specifieke bedrijven toetsen aan relevante trends en

grote armoede en slechte arbeidso mstandigheden,

daaruit conclusies trekken over hun ESG-prestaties.

gebrekkige veiligheid op de werkvloer, corruptie en

Tegelijkertijd maakt dit instrument het mogelijk om deze

omkoping vormen een bron van zorg. Daarnaast is

prestaties te vergelijken met sector- of branchegenoten.

het de vraag of het verantwoord is om nu al in het land te beleggen aangezien de wetgeving en

4.2.3 Voor inflatie gecorrigeerde leningen

-handhaving nog zwak is. Ook heeft Aung San Suu

ESG-risico’s en -kansen wegen ook mee in onze inflatie

Kyi buitenlandse investeerders afgeraden om in de

gecorrigeerde leningen aan bedrijven. Dergelijke

energiesector te investeren omdat beleggers dan

leningen houdt ABP lang in de portefeuille om het

een joint venture zouden moeten sluiten met het

vermogen tegen inflatie te beschermen. Dit betekent

olies taatsbedrijf MOGE.

wel dat we de potentiële ESG-risico’s op de lange

De ondernemingen waar wij in beleggen die

termijn goed in kaart willen brengen voordat we zulke

activiteiten ontplooien in Myanmar worden

leningen aangaan. Als Nederlands pensioenfonds

nauw door ons gemonitord. Dat doen wij niet

luisteren we goed naar onze lokale stakeholders en zijn

alleen vanwege de politieke risico’s maar ook

we in voortdurend gesprek met het maatschappelijk

omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich

middenveld in Nederland. Daar waar mogelijk willen

houden aan de Global Compact Principes van de

we bijdragen aan de specifieke belangen van onze

Verenigde Naties.

stakeholders aan het thuisfront. Daarom spelen we graag in op de beleggingskansen in Nederland, mits deze voldoen aan zowel onze duurzaamheidscriteria als aan onze risico-rendement vereisten.

<< inhoudsopgave

21


N33

Voor ABP is het voordeel dat de financiering van de

ABP heeft vorig jaar het initiatief genomen voor

N33 een langjarige belegging is met een beperkt risico.

een uniek beleggingsproject: het financieren van de

Dat is aantrekkelijk voor een pensioenfonds dat er naar

verbreding en het onderhoud van de rijksweg N33

streeft om het pensioenvermogen tegen inflatie te

tussen Assen en Zuidbroek. Het is voor het eerst dat een

beschermen en de koopkracht van de gepensioneerden

Nederlands pensioenfonds een lening heeft verstrekt

op peil wil houden.

aan een infrastructureel project in Nederland.

Inflatie gekoppelde leningen worden op dit

Het project N33 is een typisch voorbeeld van een

moment voornamelijk verstrekt aan geselecteerde

publiek-private-samenwerking (PPS). De overheid

ondernemingen, infrastructuurp rojecten en/of

heeft de opdracht voor het verbreden en onderhouden

vastgoed. Door een goede interne afstemming

van de weg gegeven aan een bouwbedrijf (Koninklijke

van de diverse beleggingsp ortefeuilles, wordt een

BAM Groep). Het project krijgt van ABP een lening van

concentratie van risico’s of onderlinge concurrentie in

ongeveer € 80 miljoen en ABP krijgt hiervoor een rente

de portefeuille voorkomen.

vergoeding met een inflatiecorrectie. Beleggen in Nederland

wij in projecten met bewezen technologieën, zoals

In 2012 is er publiekelijk opnieuw veel gesproken

windmolenp arken, en moeten de beleggingen een

over de rol van Nederlandse pensioenfondsen

zekere omvang hebben. Daarnaast is het belangrijk

bij het oplossen van financiële knelpunten bij

om te benadrukken dat een goed beleggings

o.a. hypotheken, het midden- en kleinb edrijf

beleid gebaseerd is op diversificatie. Dat betekent

en investeringen in infras tructuur. ABP heeft

dat het vermogen van ABP zoveel mogelijk over

een bijdrage geleverd aan het debat met een

diverse landen en markten in de wereld verspreid

eigen seminar over beleggen in Nederland.

belegd wordt. Daarmee worden financiële

Daarnaast neemt ABP deel aan gesprekken met de

concentratier isico’s beperkt. Diversificatie is een

verschillende betrokken ministeries over de nood

essentieel onderdeel van prudent beleggen en is de

zakelijke investeringen in Nederland. Daar leggen

belangrijkste reden dat wij niet slechts in één land

we regelmatig uit dat pensioenfondsen niet zomaar

kunnen beleggen.

hun vermogen kunnen beleggen als de overheid of het maatschappelijk middenveld dat vraagt. Het geld

Vanwege onze lange termijndoelstellingen belegt

is immers niet van het ABP, maar van alle pensioen

ABP graag in projecten met een aan de Nederlandse

gerechtigden en toekomstige begunstigden die elke

inflatie gebonden rendement. In Nederland zijn

maand voor hun pensioen sparen. Zij mogen van

de partijen die krediet nodig hebben doorgaans

ABP verwachten (en dat moeten wij ook volgens de

terughoudend in het verstrekken van dergelijke

wet) dat wij verantwoordelijk en prudent met hun

inflatie gekoppelde producten. Dat is jammer, omdat

geld omgaan.

het beleggen in Nederlandse leningen daardoor aantrekkelijker zou worden. In het buitenland –

Dat wil niet zeggen dat ABP wegloopt voor de

Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland– hebben

mogelijkheden en kansen om in Nederland te

overheden, bedrijven en andere beleggers daar al

beleggen. ABP wil juist graag beleggen in Nederland.

ervaring mee en werkt het goed.

Wij beleggen echter alleen onder dezelfde

ABP hoopt dat de ervaring met de N33 zal leiden

voorwaarden waarop alle minder liquide beleggingen

tot meer inflatie gekoppelde leningen voor

worden beoordeeld: een laag kredietr isico en een

infrastructurele en mogelijke andere projecten

aanvaardbaar rendement. Tegelijkertijd beleggen

in Nederland.

4.3 Overige duurzame beleggingen

en van de toekomst een goede kwaliteit van leven kan

ABP is voortdurend op zoek naar

bieden. Deze beleggingen moeten naast het bieden

investeringsmogelijkheden die een duurzame

van een maatschappelijk gewin ook in lijn zijn met onze

maatschappelijke ontwikkeling kunnen ondersteunen en

financiële rendementsverwachtingen.

bespoedigen. Dat doen we omdat we willen bijdragen

We beleggen in activiteiten die oplossingen bieden

aan een betere wereld die voor de generaties van nu

voor bijvoorbeeld klimaatverandering, waters chaarste

<< inhoudsopgave

22


en waterovervloed, vervuiling en verlies van leef

is uitgegroeid tot de toonaangevende wereldwijde

gebieden en diersoorten. Tevens zijn wij geïnteresseerd

duurzaamheidsbenchmark voor vastgoedbeleggingen.

in beleggingen die bijdragen aan de ontwikkeling

Met een startpositie van 3 mondiale institutionele

van mensen en landen in armoede en gebrekkige

beleggers wordt GRESB nu gesteund door meer dan

economische en sociale omstandigheden.

40 beleggers en ondersteund door alle grote regionale

Wij streven altijd naar een aantrekkelijk financieel

vastgoedassociaties zoals de European Public Real

rendement, maar beleggingen worden door ons vooral

Estate Assocciaton (EPRA) en de Amerikaanse National

op waarde geschat als ze een duidelijke bijdrage leveren

Association of Real Estate Investment Trusts (NAREIT) 1.

aan de oplossing van een sociaal- en/of milieup robleem.

Daarnaast neemt het aantal private vastgoedfondsen

Dat betekent dat wij kritisch kijken naar ondernemingen

en beursgenoteerde vastgoedbedrijven die meedoen

en sectoren en hun prestaties op duurzaamheidg ebied.

aan het jaarlijkse onderzoek toe. Aan de GRESB-survey deden in 2012 443 respondenten mee, tegen 340 in 2011.

Van de totale beleggingsportefeuille van ABP is 23%

Jaarlijks worden de bestaande vastgoedbeleggingen van

van het vermogen belegd in illiquide beleggings

ABP met behulp van de GRESB-benchmark gescreend

categorieën . Deze beleggingen kwalificeren zich als

op milieuprestaties op het gebied van energieverbruik,

illiquide omdat ze niet op de beurs verhandeld worden.

waterverbruik, afvalniveaus en CO2-uitstoot. Op basis

Daarbij komt dat deze beleggingen ook vaak voor een

van de uitkomsten van deze screening gaan we met

lange periode worden aangegaan en hogere eenmalige

betrokkenen in overleg om de duurzaamheidprestaties

investeringswaarden hebben. Het is belangrijk dat

van de portefeuille te verbeteren. Op het gebied

daarvoor grote financiële risico’s vermeden of verkleind

van duurzaamheid, uitgedrukt in een ‘GRESB-score’,

worden. Daarnaast wegen risico’s op het gebied van

presteert onze vastgoedportefeuille (van bijna 200

milieu, klimaatverandering en sociale omstandigheden

vastgoedbeleggingen) beter dan de benchmark

bij dit soort beleggingen zwaar mee. Om deze reden

(van 443 vastgoedbeleggingen). Kortom, onze

is een ESG-analyse en goedkeuring van het ESG-team

vastgoedportefeuille bevat vastgoedfondsen en

een standaard onderdeel van het beleggingsp roces.

beursgenoteerde vastgoedbedrijven die relatief beter

De ESG-beoordeling is een zeer belangrijk element van

scoren dan het gemiddelde van de GRESB-benchmark.

nieuwe beleggingsvoorstellen. Zo komt het voor dat een

De toetsing aan GRESB is een verplicht onderdeel

belegging niet doorgaat vanwege ESG-issues, of dat

van het zogenoemde ‘due diligenceproces’

beleggingen alleen onder specifieke duurzaamheids

(gedegen onderzoeksproces) van de beleggingen

voorwaarden door het ESG-team worden goedgekeurd.

in de strategische vastgoedportefeuille. Binnen dat proces dienen externe vastgoed(fonds)managers

4.3.1 Vastgoed

en vastgoedondernemingen de online GRESB-

ABP is een grote belegger in vastgoed. Onze portefeuille

survey in te vullen. Het jaarlijkse GRESB-onderzoek

van beursg enoteerd en niet-beursg enoteerd vastgoed

wordt gebruikt om de duurzaamheidprestaties van

omvat ongeveer 10 procent van de totale beleggings

vastgoedbeleggingen te meten, te blijven volgen en,

portefeuille. Dat betekent dus dat wij ongeveer

waar nodig, bij te sturen door het voeren van een

€ 28 miljard (per eind 2012)in vastgoed beleggen.

actieve dialoog met het management.

Deze beleggingen omvatten vaak grote belangen van

Alle nieuwe vastgoedbeleggingen binnen de

meestal meer dan 5 procent tot soms wel 50 procent

strategische vastgoedportefeuille moeten binnen een

van het fonds of de onderneming waarin we beleggen.

periode van twee jaar beter scoren dan het gemiddelde

Omdat de vastgoeds ector een grootverbruiker van

van hun GRESB vergelijkingsgroep.

natuurlijke hulpb ronnen is, hebben we veel geïnvesteerd

De vergelijkingsgroep is zo opgesteld dat een

in het analyseren en verbeteren van de milieup restaties

vastgoedfonds of beursgenoteerd vastgoedbedrijf

van de vastgoedb eleggingen in onze portefeuille.

alleen vergeleken wordt met andere vastgoedfondsen

Uit onderzoek is gebleken dat meer duurzaam vastgoed

en beursgenoteerde vastgoedbedrijven opererend in

en betere milieup restaties (bijvoorbeeld in de vorm van

dezelfde regio en zelfde vastgoedsectoren (winkels,

lager energieverbruik en een lagere CO 2-uitstoot) in de

kantoren en logistiek vastgoed bijvoorbeeld).

vastgoeds ector tot betere rendementen en lagere risico profielen van de beleggingen kunnen leiden. Ons initiatief voor het ontwikkelen van de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) in 2009

1M eer informatie over GRESB en andere organisaties die deelnemen, kunt u vinden op www.gresb.com.

<< inhoudsopgave

23


In 2012 is uit naam van GRESB met 241 managers van

Power Partners 2. Dit is een infrastructuurf onds met een

beursg enoteerde vastgoedondernemingen en niet-

vermogen van € 500 miljoen dat investeert in projecten

beursg enoteerde vastgoedfondsen over hun prestaties

voor opwekking van duurzame energie in West-Europa.

gecorrespondeerd. In 2011 waren dat 171 bedrijven.

Het fonds belegt in duurzame energiep rojecten die

De fondsen en bedrijven krijgen hiermee inzicht in hun

werken met bewezen technologieën, zoals windparken

scores in verhouding tot diverse vergelijkingsgroepen.

op land en kleine waterkrachtcentrales. In 2012 is

Tevens krijgen zij advies over een stappenplan voor de

geïnvesteerd in drie windparken en in 14 operationele

verbetering van hun duurzaamheidprestaties.

waterkrachtp rojecten.

4.3.2 Infrastructuur

Afval

De infrastructuurportefeuille is sinds de opzet ervan

ABP heeft een relatief groot belang in het Italiaanse

in 2004 flink gegroeid. ABP belegt momenteel bijna

afvalbedrijf Herambiente. Het is een onderdeel van de

2 procent van zijn beleggingen in infrastructuur.

Hera Group, waarvan ABP ook aandelen in portefeuille

We beleggen in wegen, (openbaar) vervoers

heeft. Herambiente is een prominent afvalbedrijf in

netwerken, water, energieo pwekking, transmissie-

Italië en actief in de totale keten van afvalverwerking in

en distributien etwerken, communicatie en havens.

het noorden van het land. Van de 80 afvalverwerkings

Diverse infrastructuurb eleggingen die aan onze

installaties heeft het bedrijf zeven zogenoemde ‘energie

risico-rendementsd oelstellingen bijdragen, helpen

uit afval–centrales’ in beheer. Het streven is zoveel

tegelijkertijd ook bij de aanpak van belangrijke sociale

mogelijk afval te recyclen en te verwerken tot duurzame

of milieu-uitdagingen, zoals de strijd tegen klimaat

energieb ronnen. Voor het afval dat overblijft of te

verandering. Hiertoe behoren onder meer beleggingen

gevaarlijk is, heeft het bedrijf de beschikking over elf

in duurzame energie, drink- en afvalwaterz uivering,

stortp laatsen. ABP draagt met zijn beleggingen graag

afvalverwerking, scholen en ziekenhuizen. Direct en

bij aan de ontwikkeling van duurzame energieb ronnen

indirect via onze externe fondsm anagers zetten we

en het terugd ringen van de wereldwijde afvalmassa.

beleggingsp rojecten op die in deze twee opzichten waarde toevoegen.

Scholen

Van de vele beleggingsvoorstellen die worden

Schoolgebouwen zijn ook aantrekkelijk om in te

gescreend, leidt lang niet ieder voorstel tot een

beleggen via een publiek-private-samenwerking (PPS).

investering. We stellen immers strenge voorwaarden

Deze samenwerkingsvorm is in Nederland nog niet

aan het risico-, rendements- en duurzaamheidsp rofiel

zo gebruikelijk, maar dat is die wel in bijvoorbeeld

van iedere belegging. De portefeuille van duurzame

het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Beleggingen

en maatschappelijk verantwoorde beleggingen

in schoolg ebouwen bevatten een beperkt risico en

groeit gestaag. Hieronder beschrijven we een

doorgaans een fatsoenlijk rendement. Daarnaast spreekt

aantal voorbeelden.

het voor zich dat de financiële bijdrage aan publieke scholing een maatschappelijke taak vervult die goed

Duurzame energie

bij ons verantwoord beleggingsb eleid past. ABP heeft

Beleggingen in duurzame energie (wind-, zonne-, bio-

verschillende beleggingen in scholen en ziekenh uizen in

en waterkrachte nergie) zijn doorgaans erg interessant

de vorm van een publiek-private-samenwerking (PPS).

voor onze infrastructuurp ortefeuille, vooral vanwege de positieve milieuef fecten ervan. Bij duurzame energie

4.3.3 Hedgefondsen

is echter sprake van continu veranderende regel

ABP belegt indirect in diverse hedgefondsen.

geving en beleid op zowel nationaal als internationaal

Deze beleggingen omvatten 4,5% van het belegd

niveau. Daarom letten we bij duurzame energie

vermogen van ABP. Hedgef ondsen zijn beleggings

projecten specifiek op zogenoemde regelgevingsr isico’s

fondsen die een grote verscheidenheid aan strategieën

die van invloed kunnen zijn op onze beleggingen.

toepassen om rendementen op de financiële markten

Daarnaast analyseren we technologier isico’s, omdat

te behalen. In de nasleep van de financiële crisis is

de technieken voor duurzame energiew inning zich snel

regelmatig kritiek geopperd vanuit de samenleving

ontwikkelen.

over de manier waarop hedgefondsen opereren. Onderwerp van dergelijke kritiek is veelal het gebrek

Recent hebben we ons gecommitteerd aan een

aan transparantie van dergelijke fondsen, evenals een

belegging van € 100 miljoen in HgCapital Renewable

onverantwoorde risicolust en een gebrek aan prudent

<< inhoudsopgave

24


toezicht hierop. ABP vindt dat nuances tussen hedge

uitbrengen. Op die manier kunnen wij deze beleggingen

fondsen op zijn plaats zijn en dat beleggingen in hedge

goed monitoren op hun ESG-prestaties.

fondsen wel degelijk een constructieve bijdrage kunnen

De kredietcrisis heeft geleid tot een aantal initiatieven

leveren aan een goed gespreide beleggingsp ortefeuille.

voor lokale richtlijnen voor private-equityf ondsen om

De beleggingen in hedgefondsen worden door ABP

onder meer transparantie en verantwoord bestuur te

gescreend op ESG-factoren, waarbij het ESG-team

bevorderen. Dit gebeurde in Frankrijk, Groot-Brittannië

een belangrijke stem heeft in de beoordeling van

en Australië. ABP is actief geweest met andere

de fondsen. Het ESG-team is daarom nadrukkelijk

institutionele beleggers in het raamwerk voor ESG

betrokken bij de beoordeling van nieuwe beleggings

transparantie van fondsm anagers van private equity.

voorstellen. De analyse van het ESG-team wordt

Hiermee zullen we in 2013 verder aan de slag gaan om

bovendien door een intern beleggingscomité bestaande

fondsmanagers van private equity aan te moedigen

uit senior-managers beoordeeld.

deze uitgangspunten te gebruiken transparanter te zijn

ABP werkt samen met de hedgefondsesector hard

over hun ESG-activiteiten.

aan het verbeteren van het gedrag van fondsen en de perceptie ervan. Zo is in 2007 al de Hedge

Gezondheidszorg in Afrika

Fund Standards Board (HFSB) opgericht. Meer dan

Eén van de private-equityfondsen waar ABP in

75 hedgefondsen hebben deze standaard ondertekend,

geïnvesteerd heeft is het Investment Fund for Health

die inhoudt dat de fondsen zich houden aan hoge

in Africa (IFHA). Dit fonds investeert op commerciële

standaarden met betrekking tot o.a. transparantie,

basis in ondernemingen actief in de gezondheidszorg in

invloed op sociaalm aatschappelijke factoren en

Afrika. Uniek aan IFHA is dat het streeft naar sociale en

verantwoord bestuur. Zestig grote internationale

economische ontwikkeling en het als doel heeft om bij

beleggers zetten zich ervoor in om te zorgen dat de

te dragen aan een beter milieu. Zo heeft het fonds onder

partijen die de standaard ondertekend hebben zich

andere geïnvesteerd in zorgverzekeraars in verschillende

daar ook aan houden en dat meer hedgefondsen de

Afrikaanse landen.

standaard ondertekenen.

Het IFHA voldoet aan internationale standaarden

ABP heeft ook zijn eigen richtlijnen voor de hedge

opgesteld door de Wereldbank op het gebied van

fondsen waar wij mee werken. Zo is ons uitsluiting

milieu, arbeid en goed bestuur. Daarnaast heeft

beleid, beschreven in hoofdstuk 3, ook van toepassing

het fonds een methode ontwikkeld waarmee het

op hedgefondsen. De hedgefondsmanagers waarmee

probeert vooruitgang op milieu- en sociaal gebied te

wij werken, beleggen niet in de door ons uitgesloten

meten. De methode is gebaseerd op de zogenoemde

ondernemingen en landen.

Millennium Development Goals opgesteld door de

ABP belegt niet in hedgefondsen die overwegend

Verenigde Naties. De Nederlandse fondsm anager van

waarde kunnen creëren met aandeelhoudersactivisme.

het IFHA doet regelmatig verslag van de financiële en

Wij onthouden ons in ieder geval van aandeelhouders-

ESG-prestaties van het fonds.

activisme omdat wij dergelijke genuanceerde meningsvorming rond bedrijven niet willen overlaten

4.3.5 Grondstoffen

aan andere partijen.

De grondstoffenportefeuille bedraagt 3,6 procent van het totale vermogen van ABP en bestaat voor een deel

4.3.4 Private Equity

uit de portefeuille natuurlijke grondstoffen. In deze

Private equity is een beleggingscategorie die niet zo

portefeuille wordt direct of indirect via fondsen in niet

streng is gereguleerd als beleggingen op de openbare

aan de beursgenoteerde ondernemingen belegd die

kapitaalmarkt. Private equity fondsen investeren in niet-

actief zijn in bosbouw, landbouw, mijnbouwactiviteiten

beursgenoteerde bedrijven. ABP houdt belangen in deze

en olie- en gasexploratie en -productie. Wij stellen hoge

gespecialiseerde fondsen. Vanwege het private karakter

eisen aan de ESG-prestaties van deze ondernemingen,

en de minder regulering van deze fondsen en hun

evenals het toezicht hierop van de fondsen waarin

beleggingen vindt ABP dat de ESG-prestaties van de

wij beleggen. We vragen van alle fondsen die in de

private equity beleggingen met extra aandacht moeten

mijnbouw en olie- en gaswinning in opkomende

worden beoordeeld.

markten beleggen, dat zij contractueel instemmen met

Wij verwachten van private equity managers met wie

een werkwijze conform internationaal geaccepteerde

wij in zee gaan dat zij zich houden aan ons verantwoord

richtlijnen. Dit betreft de prestatienormen voor

beleggingsbeleid en regelmatig aan ons verslag

maatschappij en milieu van de International Finance

<< inhoudsopgave

25


Corporation (IFC) en bijvoorbeeld ook de richtlijnen

al sprake zijn van enig effect op de volatiliteit in

ten aanzien van milieu, gezondheid en veiligheid in de

de termijnm arkten, een dempend effect hebben. 4

mijnbouw en olie- en gaswinning van de World Bank

Ondanks deze bevindingen willen wij blijven deelnemen

Group (de zogenoemde EHS- richtlijnen).

aan het debat over de invloed van grondstoffen- en

Iedere belegging in deze portefeuille is bovendien

landbouwb eleggingen op de prijsvorming van de

afhankelijk van goedkeuring van het ESG-team,

natuurlijke hulpbronnen.

dat zijn besluit baseert op grondige analyses. Daarnaast vindt regelmatig een bezoek plaats van de portefeuillemanagers aan de beleggingsprojecten in

Farmland Principles

de grondstofportefeuille. Deze bezoeken zorgen ervoor

Deze richtlijnen drukken het voornemen uit van

dat o.a. de ESG-prestaties van de beleggingen gedegen

de ondertekenaars om zich in te zetten en te

kunnen worden beoordeeld. De ESG-analyses van deze

houden aan:

beleggingen worden doorgaans gebaseerd op hoge

• h et bevorderen van de duurzaamheid van

internationale standaarden, zoals de IFC Performance Standards en bijvoorbeeld het Sustainable Development Framework van de International Council on Mining and Metals (ICMM) bij mijnexploitaties. 2

Op het gebied van landbouw analyseren en beoordelen we niet alleen onze eigen beleggingen op ESG-factoren, maar leveren we ook een bijdrage aan de ontwikkeling van de standaarden voor beleggen in landbouwgronden.

het milieu • h et respecteren van arbeidsrechten en mensenrechten • het respecteren van bestaande rechten op land en hulpbronnen • het handhaven van hoge ethische normen en waarden • het rapporteren over de vooruitgang met

Samen met andere institutionele beleggers zijn de

betrekking tot het invoeren en bevorderen van

Principles for Responsible Investment in Farmland

deze richtlijnen

opgesteld, om duurzaamheid, transparantie en verantwoording op dit gebied te verbeteren. In 2012 hebben we voor het tweede jaar achtereen Het andere deel van de grondstoffenportefeuille bestaat

de Farmland Principles toegepast op onze landbouw

uit beleggingen in de termijnmarkt met derivaten

beleggingen. De managers van de landbouwf ondsen

(‘futures’). De grondstoffend erivatenmarkt is een liquide

zijn opnieuw door ABP gevraagd naar de implementatie

handelsmarkt waarin wij beleggen om te profiteren van

van de principes en we hebben kunnen constateren

grondstofp rijsontwikkelingen en om prijsrisico’s van

dat de managers die onze landbouwgrondb eleggingen

grondstoffen af te dekken. ABP is sinds 2001 actief op

beheren de uitgangsp unten in hun bedrijfspraktijk

de grondstoffend erivatenmarkt.

hebben geïntegreerd.

De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over de invloed van grote beleggers op de prijzen van grondstoffen. Hen werd verweten dat zij met hun beleggingsa ctiviteiten de grondstofp rijzen opdrijven. ABP heeft eigen onderzoek gedaan en geen aanwijzingen gevonden dat onze beleggingen in deze producten bijdragen aan de gestegen grondstofp rijzen. Die mening wordt ondersteund door onderzoeks bureau Profundo, dat in samenwerking met het Landbouw-Economisch Instituut in Wageningen hiernaar onderzoek heeft gedaan. De resultaten van dat onderzoek zijn 1 februari 2012 gepubliceerd onder de titel ‘Voedselprijzen en speculatie op agrarische termijnm arkten’. 3 Overigens vormen onze beleggingen in gronds toffen al jaren een stabiel aandeel in de portefeuille. Daartoe verkoopt onze vermogens beheerder bij prijsstijgingen en koopt bij in geval van prijsd alingen . Hierdoor zouden wij, mocht er

2 h ttp://www.icmm.com/our-work/sustainable-developmentframework 3 http://www.profundo.nl/page/show/thema-s/p515 4 h ttp://www.abp.nl/images/10.0065.12.2-positionpaper_ tcm160-139990.pdf

<< inhoudsopgave

26


De Farmland Principles bieden ons als belegger een

portefeuille. Ook vinden wij duurzaamheidcertificaten

effectief kader op basis waarvan we beleggingen

op het hoogste niveau voor bosbouw belangrijk en

kunnen beoordelen. Daarnaast bieden de Principles

stellen we deze als voorwaarde aan onze bosbouw

ook richtlijnen voor het rapporteren over de belangrijke

beleggingen.

aspecten die spelen bij landbouwbeleggingen.

Wij hebben belegd in bosbouwprojecten op

Zo rapporteerde een van de managers aan ons over de

verschillende continenten. Sinds 2007 belegt ABP in een

voortgang die is geboekt bij een herverkavelingtraject

op Mozambikaanse bosbouw gericht fonds dat beheerd

en de dilemma’s die de manager daarbij tegenkwam.

wordt door Global Solidarity Fund International (GSFI),

De manager slaagde erin om de versnipperde grond

een internationale vermogensb eheerder die eigendom is

rechten in kaart te brengen en met de kleine lokale

van Zweedse en Noorse kerken. Om er zeker van te zijn

boeren overeenstemming te bereiken over een goede

dat deze bosbouwb eleggingen voldoen aan onze eisen

verdeling van landrechten in het voordeel van beiden.

op het gebied van verantwoord beleggen, is ten tijde van de start met het fonds contractueel afgesproken

Beleggingen in agrarische activiteiten

dat er een traject gestart zou worden om de bosbouw

Sinds 2008 belegt ABP ongeveer 0,25 procent van het

projecten een Forest Stewartship Council (FSC)

vermogen in agrarische activiteiten.

certificering te laten verkrijgen. Dit certificaat van is een belangrijke maatstaf voor de kwaliteit en duurzaamheid

Graan en oliezaden

van de bossen waarin wordt belegd. Al onze bosbouw

Wij participeren in twee fondsen die beleggen in

beleggingen moeten aan de FSC-standaard voldoen

landbouwg ronden. Eén fonds richt zich op het oostelijk

of, daar waar het gaat om bosbouwb eleggingen in

deel van de Europese Unie; het ander investeert in

Noord-Amerika, die van het Sustainable Forest Initiative

Latijns Amerika.

(SFI). Ook moeten ze voldoen aan de principes van de

Het eerstgenoemde fonds heeft land in bezit dat

VN Global Compact, de eerder genoemde richtlijnen op

verpacht wordt aan lokale boeren. Dat betekent dat het

het gebied van milieu, mensenrechten, arbeidsn ormen

land niet voor rekening van de beleggers wordt bewerkt

en anti-corruptie.

en dat de opbrengst van de granen en oliezaden voor rekening van de boeren komen. Doel van het fonds is

Gaandeweg is ons duidelijk geworden dat de projecten

om de effectiviteit te vergroten, productieverlies te

in Mozambique niet voldeden aan de genoemde

verkleinen en de prestaties van de landbouwgrond

eisen. Dat werd onder andere zichtbaar na een

te monitoren. Daarnaast wordt verantwoordelijkheid

onafhankelijke beoordeling in het kader van FSC-

genomen voor het verbeteren van de landbouw

certificering. Tegelijkertijd werden de projecten door

grond door middel van efficiënter waterm anagement

maatschappelijke organisaties (Non-Governmental

en het toepassen van duurzame landbouwm ethoden.

Organizations, NGO’s) beschuldigd van het onrecht

Ook wordt door de fondsmanagers onderzocht of de

matig verkrijgen van landrechten van de lokale

betreffende boerderijen met olie of asbest vervuild zijn.

bevolking. De zogeheten landroof is publiekelijk ter

Ze worden dan schoong emaakt en geherstructureerd.

discussie gesteld.

In Latijns Amerika gebeurt het verbouwen van graan

In de afgelopen jaren hebben we, samen met de andere

en oliezaden wél voor rekening van de beleggers.

investeerders in dit project, stevig aangedrongen

De verschillende boerderijen worden regelmatig

op verbeteringen van de ESG-prestaties. Dit heeft

bezocht en beoordeeld op milieu- en sociale risico’s.

onder meer geleid tot het aanstellen van een nieuw

Het nagestreefde principe van ‘no-till farming’ –het niet

managementteam dat nu bestaat uit een gezonde mix

omploegen van het land– moet ervoor zorgen dat er

van lokale getalenteerde professionals en internationaal

efficiënter met water wordt omgegaan en dat bodems

georiënteerde managers met ruime ervaring in

tegen uitputting en erosie worden beschermd.

de bosbouw. In april 2012 is een lid van het ESG-team ter plaatse

Bosbouw

gaan kijken of aan onze wensen tegemoet gekomen was

Beleggingen in bosbouw zijn volgens ABP een geschikte

en om de beschuldigingen van NGO’s te onderzoeken.

manier om lange-termijnrendementen te genereren

Uit de vele gesprekken met lokale organisaties,

en tevens bij te dragen aan duurzaamheid. Wij zijn

werknemers en dorpelingen vonden wij geen

ervan overtuigd dat bosbouw, mits goed beheerd,

aanwijzingen voor landroof. Voor alle beplante hectares

een waardevolle aanvulling is op onze beleggings

zijn de juiste vergunningen aanwezig. We konden

<< inhoudsopgave

27


wel concluderen dat het vorige management niet

Palmolie

zorgvuldig een administratie had bijgehouden en dat er

De producenten en afnemers van palmolie staan onder

verwachtingen bij de lokale bevolking waren gewekt die

groeiende druk om zich in te zetten voor duurzame

niet konden worden waargemaakt.

productie van palmolie. De groeiende vraag naar

Wij zijn positief over de manier waarop het huidige

palmolie is een bedreiging voor tropische regenwouden.

management met de lokale bevolking omgaat en met

Ook in 2012 zijn topische regenwouden gesneuveld aan

haar in gesprek blijft. Mochten de bewoners geen

het verbouwen ervan. Het rendement op het gewas

instemming geven voor het gebruik van land waar

op de wereldmarkt is hoog, omdat het gebruikt wordt

zij wonen en/of verbouwen, is afgesproken dat het

in veel consumentenp roducten voor onder andere

management ander geschikt land zal zoeken.

lichaamsverzorging en ook als biobrandstof. Dat maakt

Voor het verkrijgen van een FSC-certificering, waar wij

palmolie een financieel aantrekkelijke investering.

veel waarde aan hechten, zal in 2013 een zogeheten

Het afgelopen jaar is ABP een intensieve dialoog gestart

‘baseline study’ - een onderzoek naar de sociale en

met de palmolies ector en zijn we in gesprek gegaan

milieue ffecten - gehouden worden. Een dergelijk

met producenten in Maleisië en Indonesië. We hebben

onderzoek duurt een jaar en dat betekent dat de FSC-

voor onze beleggingen gerelateerd aan palmolie in

certificering in 2014 een feit moet zijn.

Azië een beleggingss trategie voor duurzame palmolie ontwikkeld. Die houdt in dat ABP bij beursg enoteerde

Mijnbouw

ondernemingen hun beleid op het gebied van palmolie-

ABP heeft via de natuurlijke grondstoffenp ortefeuille

activiteiten toetst versus de ’best practice’ in de sector

ook belegd in een aantal mijnen in Afrika. De onrust

en tevens een actieve dialoog onderhoudt met beurs

in de Zuid-Afrikaanse mijnen in september 2012

vennootschappen die actief zijn in palmolie.

heeft nog eens aangetoond dat het voor beleggers van belang is een scherp oog te houden op de

Via onze indirecte beleggingen in natuurlijke

mensen-en arbeidsrechten in de mijnbouwsector.

hulpbronnen stellen wij ook als voorwaarde dat

Tegelijkertijd hebben we in 2012 onze externe managers

de fondsen waarin wij beleggen deelnemer zijn

die namens ons in mijnbouwbedrijven beleggen

aan de internationale ‘Ronde Tafel voor Duurzame

uitgebreid ondervraagd over hun implementatie

Palmolie’. Daarnaast moeten de betreffende fondsen

van onze criteria voor verantwoord beleggen in de

aangeven wanneer ze de doelen voor gecertificeerde

mijnbouwi ndustrie.

palmolie behalen en een beleid hebben ten aanzien van landaankopen, afval- en waterm anagement,

We brengen jaarlijks een bezoek aan de mijnen om

pesticideng ebruik, arbeidso mstandigheden, corruptie

ons te informeren over de situatie. Mede vanwege de

en omkoping en beleggingen in de lokale economie.

mijnwerkerss takingen in Zuid-Afrika hebben wij bij de

Tevens moeten deze fondsen aan kunnen tonen dat

mede-eigenaren en leidingg evenden opnieuw onder de

het land in hun bezit op legitieme wijze is verkregen.

aandacht gebracht hoe belangrijk wij het als beleggers

Het ESG-team is nauw betrokken bij de monitorende rol

vinden dat mijnwerkers een loon krijgen waar ze van

van de managers van de grondstoffenp ortefeuille waar

kunnen leven, dat de werko mstandigheden veilig en

deze fondsen deel van uitmaken.

gezond zijn en dat de medewerkers zelf mogen bepalen

Via onze uitvoeringso rganisatie participeren wij in een

van welke vakbond ze lid zijn. Ook stelden we dat het

internationaal forum van institutionele beleggers dat

management van de mijnen beschikbaar moet zijn voor

wereldwijd bedrijven aanmoedigt om alleen duurzaam

gesprekken met de vakbonden, lokale bevolking en de

geproduceerde palmolie te gebruiken en deel te nemen

medewerkers.

aan de Ronde Tafel voor Duurzame Palmolie.

Dat onze beleggingscriteria niet ten koste gaan van de levensvatbaarheid van de mijnen blijkt uit het feit dat de mijnen waarin wij belegd hebben nog steeds mensen aannemen.

N33: Belegging N33: met Bele een hoge duur een hoge zaamheidswaarde zaamheid in Nederlandin Nederl

ABP heeft vorig jaar het initiatief ABP genomen heeft vorig voorjaar het

een uniek beleggingsproject: heteen financieren uniek beleggingspr van

de verbreding en het onderhoudde van verbreding de rijksweg en het on

N33 tussen Assen en Zuidbroek.N33 Hettussen is voorAssen het en Zu

eerst dat een Nederlands pensioenfonds eerst dat een Nederland

lening heeft verstrekt aan een infrastructureel lening heeft verstrekt a project in Nederland.

project in Nederland.

Het project N33 is een typisch voorbeeld Het project van N33 is een t

een publiekprivatesamenwerking een publiekprivatesam (PPS).

De overheid heeft de opdracht voor De overheid het heeft de op

verbreden en onderhouden van verbreden de weg gegeven en onderhou

aan een bouwbedrijf. Het project aan krijgt eenvan bouw ABP bedrijf. H

een lening van ongeveer € 80 miljoen een lening en ABP van ongevee

krijgt hiervoor een rentevergoeding krijgt met hiervoor een een rent inflatiecorrectie.

inflatiecorrectie.

Meer hierover op pagina 21

Meer hierover op pagin

Beleggingen met een hoge duurzaamheids waarde ABP wil door middel van zijn beleggingen een positieve bijdrage leveren aan maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, schaarste van water en materialen, gezondheidszorg en armoedebestrijding. We blijven continu op zoek naar nieuwe mogelijkheden om te investeren in bijvoorbeeld duurzame energie, energieefficiëntie, openbaar vervoerinfra structuur, waterzuivering en afvalbeheer, duurzame bosbouw, microfinanciering en zorginfrastructuur. Voorop staat dat dergelijke beleggingen marktconforme rendementen opleveren en aan onze beleggingscriteria voldoen.

<< inhoudsopgave

31


5. Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en ondernemingsbestuur ABP belegt wereldwijd in meer dan 4000 beurs

Wanneer er aanwijzingen zijn dat een bedrijf niet in

genoteerde ondernemingen. Als betrokken aandeel

lijn opereert met wat wij wenselijk achten, spreken

houder gericht op de lange termijn is het voor ons

wij het bestuur en andere vertegenwoordigers daarop

belangrijk om deze bedrijven goed te (leren) kennen,

aan. Er zijn verschillende manieren waarop wij onze

ook als ze in een fonds zitten dat extern beheerd wordt.

invloed bij ondernemingen kunnen doen gelden:

Dat doet ABP omdat het een goed beeld wil vormen

via ons stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen,

van het bestuur en de strategie van de ondernemingen

via dialoog en engagement (individueel of gezamenlijk),

waarin het belegt. Uiteraard is ABP ook geïnteresseerd

en via juridische maatregelen.

in informatie over de bedrijfsp restaties op financieel, milieu- en sociaal gebied.

Onderwerp Klimaatverandering

Bedrijven waarmee we hebben gesproken BASF, BP, BT, Deutsche Telekom, Drax, EDP, E.on, Gas Natural Fenosa, Iberdrola, National Grid, Posco, Rautaruukki, Renault, RWE, Shell, Sime Darby, SSAB, Telefonica,

Corporate Governance

Telecom Italia, Vodafone Aeon Mall, Affymetrix, Ahold, Altarea, Amec, Apache, Arcelor Mittal, ASML, Baidu, Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, Balfour Beatty, Barclays, Big Yellow Group, Binck Bank, BNP Parisbas, Bristol Myer Squibb, Britvic, Carrefour, Clariant, Corio, Danone, DE Masterblenders, Eon, Eurasian Natural Resource Company (ENRC), Faurecia, Fonciere des Régions, Forest Laboratories, France Telecom, Glencore, Goldman Sachs, Heineken, Helical Bar, H&M, Hitachi, HSBC, Imtech, International Paper, Kas Bank, Kingfisher, KPN, Kyocera, LIXIL, Merck, Newscorp, Norilsk Nickel, Novartis, Olympus, Petrobas, Philips, Ping An, Posco, Post NL, PTT EP, Quantas, Rakuten, Randstad, Reckitt Benckiser, Reed Elsevier, Schneider Electric, Segro, Sinopec, Societe Generale, SSAB, Sun Hing Kai Property, Swiss Reinsurance, Syntega, Technip, Tepco, Toshiba, Total, Unilever, Vale, Van Lanschot, Vastned Retail, Vivendi, Wereldhave,

Milieumanagement

Wolters Kluwer, Xstrata. Aegon, Allianz RE, Anglo American, Arcelor Mittal, AvalonBay Communities, BAA, Bumitama Agri, Casino Guichard Perrachon, Colruyt, Delhaize, Derwent London, Goodman Group, Grainger, ICADE, Hammerson, Holcim, KanAM, Kerry Group, Land Securities, LaSalle, MahindraMahindra, Metcash, Metro, Norilsk Nickel, Norwegian Property (NPRO), Nutreco, Reckitt Benckiser, Sainsbury Group, Shiseido, Shell, Siemens, Suez Environment, Syntega, Tesco, Total, Unibail-Rodamco, Woolworths,

Veiligheid & gezondheid

Rio Tinto Apple, BASF, BP, Carnival, Deutsche Bank, Iberdrola, Impala, Petrobas, Petrofac,

Mensenrechten

SBM Offshore, Shell, SSAB, Total, Transocean, Alcatel-Lucent, Anglo American, Barrick Gold, Daewoo International, Finmeccanica, General Electric, Goldcorp, GSFF, MTN Telecom, NettApp, Orascom telecom, Posco,

Arbeidstandaarden

RWE, Samsung, Shell, Sime Darby, TeliaSonera, Total, Vale, Vedanta, Ahold, Amer Sports, Anglo Platinum, Apple, DE Masterblenders, Faurecia, Impala,

Transparantie&

Lonmin, MahindraMahindra, Philips, Renault, Samsung Aegon, Apache, Arcelor MIttal, Barclays, BP, Danone, DE Masterblenders, EDP, Glencore,

verantwoording

HSBC, KKR, Orpea, Pirelli, Reed Elsevier, RWE, Shell, Standard Chartered, Syntega, Transocean, Vale

<< inhoudsopgave

32


Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen

Stembeleid

Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen is een

ABP belegt in meer dan 4000 beursgenoteerde

belangrijke manier om aan het bestuur van een

bedrijven wereldwijd. Dat grote aantal weerhoudt

onderneming duidelijk te maken hoe wij over bepaalde

ons er niet van onze stem te laten horen via

zaken denken. Op onze website is te vinden hoe

het stemmen op de jaarlijkse en/of bijzondere

wij gestemd hebben tijdens de aandeelhouders

aandeelhoudersvergaderingen.

vergaderingen. Wij vinden het belangrijk om transparant

In 2012 hebben we op 3791 aandeelhouders

te zijn over ons stembeleid en hoe onze stem in de

vergaderingen gestemd. Voor het stemmen op

praktijk uitpakt.

de aandeelhoudersvergaderingen van de meeste

Hieronder geven wij uitleg over ons stembeleid van het

bedrijven maken we gebruik van een systeem

afgelopen jaar en tonen we de wereldwijde verdeling

waarmee wij op afstand onze stem kunnen

van onze stemmen in een diagram.

uitbrengen. In dit systeem is het stembeleid van ABP geïntegreerd waardoor we ook op de aandeelhoudersvergaderingen van de bedrijven

Wereldwijde verdeling stemmen

die minder onze aandacht nodig hebben in lijn met ons interne beleid kunnen stemmen. Voor extra

Brazilië 4%

Rest van de wereld 2%

Australië 4%

Centraal en Zuid-Amerika 5% Canada 5%

Azië & Ocenië (excl. Japan en Australië) 23%

informatie over de bedrijven gebruiken wij een stema dviesb ureau. Deze heeft een databank met informatie over beursg enoteerde bedrijven in ontwikkelde landen en in opkomende economieën waar wij gebruik van kunnen maken. Die informatie

Verenigd Koninkrijk 6%

dient onder andere om te bepalen hoe ABP zijn stemb eleid toepast. ABP doet natuurlijk ook zijn

Japan 11%

Verenigde Staten 21% Europa 19%

eigen onderzoek in relatie met de verschillende beleggingss trategieën die besproken zijn in hoofdstuk 4. Die onderzoeken bepalen ook ons stemb eleid. Bij het bepalen van onze stem positie is onze eigen verantwoord beleggings criteria en onze visie op de onderneming leidend.

Aandeelhoudersvergaderingen

Daarnaast kijken we met de portefeuillem anagers

In 2012 heeft ABP zich op verschillende aandeel

naar de verschillende agendap unten en bepalen we

houdersvergaderingen uitgesproken over diverse zaken

gezamenlijk onze stempositie en de prioriteiten

die ABP belangrijk vindt. Het bezoldigingsb eleid is een

voor een dialoog.

terugkerend onderwerp, net als de onafhankelijkheid van commissarissen. Het afgelopen jaar kwam daar een nieuwe ontwikkeling bij: de welkomstb onus, een

Hieronder worden enkele bedrijven uitgelicht waar

eenmalige vergoeding aan een nieuw bestuurslid om

wij het afgelopen jaar een dialoog mee hebben gehad

zijn komst naar het bedrijf aantrekkelijk te maken.

en het desondanks nodig vonden om in de aandeel

ABP vindt dat een zorgelijke ontwikkeling en heeft de

houdersvergaderingen aandacht te vestigen op een

ondernemingen die daartoe overgingen (Reed Elsevier

aantal gevoelige zaken.

en Van Lanschot) daar op aangesproken.

• O p de Algemene vergadering van Aandeelhouders (Ava) van het Franse olie-en gasbedrijf Total zijn

In Frankrijk heeft een aantal beursgenoteerde

onze zorgen geuit via onze stempositie over de

ondernemingen geen moeite met het combineren van

gecombineerde functie van bestuursvoorzitter

de functie van president-commissaris (chairman) en

(chairman) en CEO. Daarnaast hebben de leden

voorzitter van de raad van bestuur (CEO). ABP vindt

van het bestuur allemaal een groot aantal andere

dat een slechte zaak en heeft in 2012 op verschillende

bestuursf uncties, waardoor er twijfel is of de bestuurs

manieren zijn mening daarover kenbaar gemaakt.

leden wel genoeg tijd kunnen besteden aan de olie- en gaso nderneming. Eén van de bestuursleden heeft daarnaast een zeer laag aanwezigheidsp ercentage op bestuursvergaderingen

<< inhoudsopgave

•O p de AvA van retailbedrijf Ahold hebben wij opnieuw

33


Voorafgaand aan de aandeelhoudersvergadering en de

onze zorgen uitgesproken over de houding van het

fusie heeft ons ESG-team regelmatig contact gehad met

management van de Amerikaanse supermarktketen

beide bedrijven. Tijdens die gesprekken is informatie

Giant-Carlisle tegenover vakbonden. Deze keten

uitgewisseld over de duurzaamheidp restaties van

was actief in het ontmoedigen van werknemers die

beide beursvennootschappen. Wij hebben toen onze

zich willen aansluiten bij een vakbond. Wij hebben

zorgen geuit over de toekomstige bestuurss tructuur,

Ahold ook gevraagd onderzoek te doen naar

het voldoen aan regels met betrekking tot verantwoord

werknemerstevredenheid onder alle personeelsleden

bestuur, en risicom anagement in relatie tot de op

wereldwijd. Tevens heeft ABP zijn zorgen uitgesproken

handen zijnde fusie.

over bezoldigingsbeleid. • H et Amerikaanse mediaconcern van Rupert Murdoch,

Olympus

News Corp, was het afgelopen jaar in het nieuws

Eind november 2011 kwam aan het licht dat de Japanse

omdat journalisten van een Britse krant ingebroken

cameramaker Olympus sinds de jaren negentig grote

hadden in de voicemail van verschillende mensen.

verliezen heeft verborgen gehouden. Het bedrijf

ABP maakt zich zorgen over het gebrek van toezicht en

verloor bijna 70 procent van zijn beurswaarde door

rekenschap door leidinggevenden in de onderneming.

de onthulling. ABP heeft samen met andere aandeel

Daarom hebben wij op de aandeelhoudersvergadering

houders de onderneming aangesproken op dit

tegen de verlenging van de aanstelling van de niet-

schandaal en gevraagd om een drastische ingreep in

onafhankelijke bestuursleden gestemd.

de bestuurss tructuur van de onderneming, zoals het

• D e nieuwe beursonderneming D.E. Masterblenders

aanstellen van onafhankelijke commissarissen. Alleen

1753 moest begin augustus 2012 een grote boekhoud

daarmee kan het vertrouwen van de beleggers in het

fraude in Brazilië bekendmaken. De fraude heeft

bedrijf hersteld worden. Tijdens de aandeelhouders

plaatsg evonden voordat het nieuwe bedrijf naar de

vergadering stemde ABP tegen een beschermings

beurs ging en viel onder de verantwoordelijkheid van

constructie die niet in het belang zou zijn van de

het oude bestuur van Sara Lee. We hebben voor de

minderheidsa andeelhouders.

decharge van het bestuur gestemd omdat de fraude

Het schandaal rond Olympus is voor de Japanse

niet onder zijn verantwoordelijkheid heeft plaats

beursa utoriteiten aanleiding geweest om strengere

gevonden en omdat we vertrouwen hebben dat het

corporate governance-regels op te stellen. We blijven

bestuur voldoende maatregelen heeft genomen om dit

de ontwikkelingen in Japan en bij Olympus op de

soort misstanden in de toekomst te voorkomen.

voet volgen.

Dialoog en engagement

Reed Elsevier

In het afgelopen jaar hebben we met een aantal beurs

In het afgelopen jaar heeft het ESG-team gesproken met

vennootschappen een uitgebreide dialoog gevoerd om

Reed Elsevier over de bezoldigingss tructuur van de raad

uiteenlopende redenen.

van bestuur. Tevens spraken wij over de verandering van het bedrijfsmodel vanwege vergaande digitalisering

Xstrata en Glencore

en de consequenties daarvan voor het duurzaamheid

In februari 2012 werd bekend dat de Britse grond

profiel en het ketenbeheer. ABP heeft de onderneming

stoffenh andelaar Glencore International het Zwitserse

aangesproken op de ruimhartige beloning voor de

mijnbouwconcern Xstrata had benaderd voor een

nieuwe CFO en op de eenmalige vergoeding die hem

fusie. Na lange onderhandelingen en consultaties met

werd geboden om de overstap naar de onderneming

toezichth ouders wereldwijd stemden in november 2012

te maken. Reed Elsevier heeft aangegeven dat het de

de aandeelh ouders voor de fusie. ABP stemde voor de

zorgen van de institutionele beleggers begrijpt, maar

fusie omdat wij van mening zijn dat beide bedrijven

heeft geen wijzigingen aangebracht in de financiële

er op vooruit zullen gaan. Tegelijkertijd hadden wij

vergoeding van haar bestuurders.

een aantal reserveringen. Door de fusie zouden 71 managers in totaal een bedrag van £ 144 miljoen

Apple

kunnen ontvangen. Wij hebben tegen de toekenning

De Amerikaanse elektronicaproducent Apple heeft in

van die pakketten gestemd. Omdat bijna 80 procent van

2012 opnieuw de aandacht van beleggers getrokken

de aandeelh ouders de bonus voor de 71 managers ook

vanwege slechte arbeidsomstandigheden van zijn

exorbitant vonden, is de vergoeding niet uitgekeerd.

toeleveranciers in China. Vooral Foxconn trekt daarbij

<< inhoudsopgave

34


de aandacht. In 2012 heeft ABP opnieuw met Apple

geweest met het lokale management van Shell Nigeria.

gecorrespondeerd over de noodzaak van goede

Daarbij hebben we inzicht gekregen in de omvang

arbeidsomstandigheden en een goed toezicht van

van de vervuiling en het probleem van de illegale

de onderneming zelf op de hele productieketen.

raffinaderijen en illegale olieopslag.

Zo hebben wij Apple gevraagd om een bredere basis van producenten en andere toeleveranciers te creëren

Mede onder invloed van de aanhoudende aandacht voor

zodat het gemakkelijker is over te stappen, mocht er bij

de kwestie van ons en andere institutionele beleggers

één van hen misstanden ontstaan. Daarnaast hebben wij

heeft Shell de afgelopen jaren vooruitgang geboekt.

Apple gevraagd nog meer te doen aan het reduceren

Er is nu bijvoorbeeld beter inzicht in de voortgang van

van overwerken door fabrieksarbeiders.

het opruimen van bestaande en nieuwe vervuiling. Shell staat nu meer open voor onafhankelijke audits

Apple heeft zelf de Fair Labor Association (FLA)

en advies. Daarnaast is ook het contact van de olie

ingeschakeld om onderzoek te doen naar de arbeids

maatschappij met lokale organisaties verbeterd.

omstandigheden in de fabrieken die voor Apple

Toch is voor een duurzame oplossing voor de hele

produceren in onder meer China. De bevindingen van

Niger-delta nog heel veel werk te doen. Ondanks de

de FLA over arbeidso mstandigheden in de fabrieken

verbeterde relaties is het wantrouwen bij lokale

zijn publiek gemaakt en laten zien dat er verbeteringen

gemeens chappen en niet-gouvernementele organisaties

worden doorgevoerd en vorderingen worden geboekt.

(NGO’s) nog groot. Zij zetten bijvoorbeeld vraagtekens

Hoewel er nog een weg te gaan is, zien we aanwijzingen

bij de methode die Shell gebruikt om de olievervuiling

dat de doorgevoerde verbeteringen daadwerkelijk leiden

op te ruimen en worden ondersteund door kritische

tot betere arbeidso mstandigheden op de werkvloer. In

geluiden van het Milieup rogramma van de VN (UNEP)

2013 zullen we de ontwikkelingen nauwlettend blijven

dat onderzoek heeft gedaan in het gebied en daarover

volgen en met Apple in gesprek blijven.

een rapport publiceerde in 2011.

MTN

ABP heeft Shell na de publicatie van het UNEP rapport

MTN is één van de grootste telecommunicatieb edrijven

gevraagd naar een extern geverifieerd onderzoek dat

van Zuid-Afrika en heeft activiteiten in Syrië. Hoewel

de effectiviteit en toepasselijkheid van de methode

die activiteiten geen militaire activiteiten betreffen en

vaststelt en waar nodig verbetert. Shell heeft hiervoor

daarmee niet onder het embargo van de Verenigde

Buro Veritas ingeschakeld en heeft de onderneming

Naties vallen, maakt ABP zich zorgen over de manier

een aantal lokale NGO’s bij het onderzoek betrokken.

waarop MTN in Syrië betrokken zou kunnen zijn bij de

We vinden dit positief. Het is van groot belang dat de

burgero orlog in het land. Diverse maatschappelijke

uitkomsten en aanbevelingen in het eindrapport van

organisaties hebben bijvoorbeeld gezegd dat de

Buro Veritas het draagvlak vergroot voor de manier

dienstverlening van MTN in Syrië gebruikt wordt

waarop Shell zijn verantwoordelijkheid neemt voor de

door het regime dat schendingen van de mensen

vervuiling in Nigeria.

rechten van burgers maakt. Wij hebben daarom de beurso nderneming om opheldering gevraagd en zijn

Financiële sector

momenteel in gesprek over haar activiteiten en het

In 2012 kreeg de bankensector opnieuw negatieve pers

beleid. MTN heeft onlangs een uitgebreide toelichting

en werden financiële instellingen ervan beschuldigd

gegeven op haar activiteiten en de herziening van het

niet zorgvuldig om te gaan met het geld van hun

huidige beleid. We blijven de dialoog voortzetten over

klanten. Zelfs banken met een goede reputatie als HSBC

het mensenrechtenb eleid en de activiteiten in Syrië.

en Standard Chartered werden onderzocht vanwege overtredingen van bankregels en moesten flinke boetes

Shell

betalen. APG voert met vertegenwoordigers van beide

ABP voert al geruime tijd een actieve dialoog met

banken constructieve gesprekken over de aanpak van

Shell over de zorgwekkende olievervuiling in Nigeria.

het gebrek aan toezicht op dit soort gedrag.

Dit jaar hebben we wederom gesproken met de CEO

Barclays is een schikking overeengekomen met de

van Shell, de directeur verantwoordelijk voor de

Amerikaanse ‘Commodity Futures Trading Commission’,

Nigeriaanse activiteiten en de voorzitter van de raad van

het Amerikaanse ministerie van Justitie en de autoriteit

commissarissen. In oktober 2012 is een lid van het ESG-

financiële markten in het Verenigd Koninkrijk over

team in Nigeria geweest waar namens ABP contact is

het manipuleren van het Libor-tarief. Dat leidde tot

<< inhoudsopgave

een chaotische periode van bestuursw isselingen bij Barclays en resulteerde uiteindelijk in het vertrek van de CEO. Het is van groot belang dat bij Barclays aanzienlijke veranderingen plaatsvinden in de cultuur en beloningsstructuur. In 2013 blijven we met financiële instellingen in gesprek om veranderingen in de cultuur en verantwoord gedrag in de financiële sector te versterken.

35


Geïntegreerde bedrijfsrapportage

G b

ABP is zeer betrokken bij de discussie rond

A

en ontwikkeling van geïntegreerde bedrijfs

e

rapportage om transparantie van bedrijven

r

over hun strategie, beleid en (ESG)prestaties

o

te bevorderen. Onze uitvoeringsorganisatie

t

is in de International Integrated Reporting

i

Council (IIRC) actief op het hoogste niveau van

C

de Council. Het IIRC is een interdisciplinair

d

initiatief van toonaangevende mensen uit

i

het bedrijfsleven, financiële sector, wet en

h

regelgevers, accountants, academici en

r

maatschappelijke organisaties. In 2012 heeft

m

het IIRC zijn eerste raamwerk gepubliceerd,

h

waar nu met betrokkenen verder aan wordt

w

gewerkt. Naar verwachting zal versie 1.0 van het

g

IR Framework in 2013 gepubliceerd worden na

I

een uitgebreide consultatie.

e

Lees meer op pagina 40

L

Betrouwbare regelgeving

ABP maakt zich nationaal en internationaal sterk voor betrouwbare regelgeving om duurzaamheid en goed ondernemingsbestuur te verankeren. We spreken regelmatig met wet en regelgevers over duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Ook dragen we bij aan de ontwikkeling van normen met als doel de integriteit van financiële markten op de lange termijn te verbeteren.

<< inhoudsopgave

39


6. Dialoog met markt, beleidsmakers en maatschappelijk middenveld Als het grootste pensioenfonds van Nederland is het

Deze oproep werd gedaan onder het ‘Framework for

voor ABP van groot belang dat wij voortdurend in

action’ dat in de ‘Rio+20-verklaring’ staat.

gesprek zijn met andere financiële partijen, beleids

Onze uitvoeringsorganisatie heeft namens de ICGN bij

makers en maatschappelijke organisaties in binnen- en

de politici aangedrongen op steun voor de oproep tot

buitenland. Die dialoog is belangrijk om wereldwijd

betere geintegreerde verslaglegging.

duurzame bedrijfsvoering en goed ondernemings

Daarnaast steunt ABP actief de initiatieven van de

bestuur te bevorderen. Tegelijkertijd houden de

VN Principles of Responsible Investment om meer

gesprekken met onze collega’s en belangh ebbenden

aandacht te besteden aan het verbinden van variabele

ons scherp op de thema’s en ontwikkelingen die onze

beloning van de raad van bestuur en de ESG-prestaties

organisatie en reputatie kunnen raken. Dat zorgt ervoor

van ondernemingen. Tijdens de conferentie in Rio is

dat wij daar beter op kunnen inspelen. Het afgelopen

daarover gesproken. We voeren al langere tijd dialoog

jaar zijn we regelmatig bevraagd over onze rol in en

met ondernemingen over deze thema’s.

onze standpunten over o.a. mensenrechten, beleggen in fossiele brands toffen en beleggen in Nederland.

6.2. Robuuste klimaatwetgeving

Dit gebeurde naar aanleiding van publicaties van

2012 kende opnieuw veel schade door extreem weer:

verschillende rapporten betreffende het beleggings

grote bosbranden in Rusland eind juli en in Australië in

beleid van institutionele beleggers.

december, overstromingen in het Verenigd Koninkrijk

ABP wil actief bijdragen aan de ontwikkeling van beleid,

en de orkaan Sandy aan de oostkust van de Verenigde

normen en gedragscodes voor een betrouwbaar en

Staten. Het debat over de kwestie dat extreem weer al

robuust beleidskader en integere financiële markten.

dan niet wordt veroorzaakt door klimaatverandering

Deze zaken vinden wij belangrijk om ook op lange

blijft wereldwijd gevoerd worden. Tegelijkertijd wordt

termijn de pensioenb elangen van onze deelnemers

er wereldwijd geïnvesteerd in energie-efficiëntie, het

veilig te stellen. Daar hoort aandacht en inzet voor

terugd ringen van de uitstoot van broeikasgassen en het

betrokken aandeelhouders chap en het herstel van het

beperken en zelfs voorkomen van schade door extreem

vertrouwen in de financiële sector bij.

weer dat leidt tot droogte of juist overstromingen. ABP belegt, zoals we in hoofdstuk 4 hebben laten zien,

6.1. Rio+20

een deel van zijn portefeuille direct in duurzaamheid.

Het Braziliaanse Rio de Janeiro mocht in 2012 opnieuw,

Daarmee dragen we bij aan een gezonder milieu en een

net als in 1992, de gastheer zijn van de internationale

betere leefwereld.

conferentie voor duurzame ontwikkeling van Verenigde Naties. Principles for Responsible Investment (PRI) –

Klimaatonderhandelingen

een internationale beleggerso rganisatie ter bevordering

Sinds 1990 is de uitstoot van broeikasgassen met meer

van verantwoord beleggen - organiseerde in Rio een

dan 50 procent gestegen. Onder het verdrag van Kyoto

conferentie over duurzaam beleggen en een van

(in 1997) was op internationaal niveau afgesproken dat

onze vicevoorzitters nam deel aan het openings

eind 2012 een reductie van 5 procent zou plaatsvinden.

debat. Hij benadrukte in de discussie nog eens hoe

Die doelstelling is dus niet bereikt. Als we de

belangrijk het voor pensioenfondsen is om hun visie op

temperatuurs tijging van de aarde willen beperken tot

verantwoord beleggen mee te nemen in hun beleggings

maximaal 2 graden Celsius, zoals afgesproken in het

beginselen, zoals ABP dat doet. Dat is een aanvulling

Mexicaanse Cancun in 2011, zullen de wereldwijde CO 2-

op het beginsel dat beleggen voor de lange termijn

emmissies in 2050 met 80 procent gereduceerd moeten

loont en dat ABP zijn omvang en lange termijnd oelen

worden. Begin december vorig jaar vonden in Doha

daarvoor kan aanwenden.

(Qatar) de jaarlijkse klimaatonderhandelingen plaats. De bijeenkomst leverde geen zichtbare wijzigingen

Eén van de uitkomsten van de internationale conferentie

op in internationale afspraken en weten regelgeving

in Rio was de aanbeveling dat beursg enoteerde en grote

rond energie en broeikasg assen. Eén van de redenen

niet-beursg enoteerde ondernemingen hun rapportage

daarvoor zou kunnen zijn dat er wordt gewerkt aan een

over strategie, beleid en prestaties op het gebied van

klimaatakkoord in 2015.

duurzaamheid zouden moeten integreren met hun

Institutionele beleggers wereldwijd maken zich zorgen

gebruikelijke verslaggevingsverplichtingen en –schema.

over de gevolgen van klimaatverandering vanwege hun

<< inhoudsopgave

40


belangen met betrekking tot de lange termijn. Daarom is

maken van geïntegreerde jaarverslagen en zo hun

ABP via onze uitvoeringsorganisatie lid van de European

ervaringen kunnen delen voor verdere ontwikkeling van

Institutional Investors Group on Climate Change (IIGCC).

het raamwerk. Het doel van ABP is om te zorgen dat

Samen met andere regionale beleggersgroepen (Noord-

het IR Framework tegemoet komt aan de wensen van

Amerika, Azië en Australië/Nieuw-Zeeland) hebben wij

de beleggers.

voorafgaand aan de klimaattop in Doha aangedrongen

Geïntegreerde verslaglegging is werk in uitvoering.

op een standvastiger overheidsbeleid, een betere

Het is een volgende stap in een proces van toenemende

samenwerking tussen regeringen en strengere

transparantie van beursg enoteerde ondernemingen

internationale afspraken.

over hun strategie, beleid en prestaties in de breedste

Tevens steunt de IIGCC de pogingen van verschillende

zin. De meningen over wat het is en hoe het aangepakt

politieke partijen in het Europees Parlement om het

moet worden, lopen nog uiteen. Voor ABP betekent

Europese Emissions Trading System voor een ondergang

geïntegreerde verslagg eving dat er een duidelijk

te behoeden. Zoals de Europese Commissie zelf

verband gelegd wordt met de strategie van de

constateert: er is een enorm overschot aan concessies

onderneming en haar ESG-prestaties. Dat vergt van

door deze emissiehandel. De prijs van CO2 is daardoor

bedrijven een andere manier van informatievoorziening

gedaald naar nog geen € 7 per ton, terwijl een prijs

en een andere bedrijfsvoering.

van € 25 per ton nodig zou zijn om het aantrekkelijk

Net zoals ABP streeft naar de integratie van financiële

te maken om te beleggen in schonere energie

analyses en ESG-analyses voor zijn eigen beleggings

technologieën. De daling is weliswaar een combinatie

beleid, zouden beursvennootschappen ook veel meer

van goede factoren, zoals hogere energie-efficiëntie,

geïntegreerd moeten denken. Een voorbeeld daarvan

en slechte factoren zoals de economische crisis en een

is het streven van telecomb edrijven om efficiënter met

overvloed aan gratis rechten. Het blijft echter belangrijk

energie om te gaan. Datacentra en telefoonn etwerken

dat we de kosten van klimaatverandering op een goede

gebruiken veel energie. Door de exponentiële groei

manier kunnen verrekenen.

van dataverkeer door bedrijven en consumenten en

De Commissie heeft in november vorig jaar een

de grote concurrentie in de markt zijn besparingen op

rapport geschreven voor het Europese parlement en de

de kosten van energie een belangrijk aandachtsp unt

Europese raad met zes aanbevelingen om de ETS en de

voor telecombedrijven. Daarom mogen energie- en

prijs van CO2 weer van waarde te maken. Wij kijken uit

klimaatbeleid niet beperkt blijven tot de duurzaamheid

naar een goede oplossing.

afdeling, maar moeten ze een integraal onderdeel worden van het totale beleid van de onderneming.

6.3 Geïntegreerde bedrijfsrapportage

Als we diverse grote telecomb edrijven met elkaar

ABP is zeer betrokken bij de discussie rond en

vergelijken dan zien we nog ruime verschillen in de

ontwikkeling van ‘integrated reporting’, ofwel

manier waarop energiem anagement is verankerd

geïntegreerde bedrijfsrapportage. Deze manier van

in de organisatie en de manier waarop daarover

rapporteren is bedoeld om transparantie van bedrijven

wordt gecommuniceerd. Wij zien daar nog ruimte

over hun strategie, beleid en (ESG-)prestaties te

voor verbetering.

bevorderen. Onze uitvoeringso rganisatie is in de International Integrated Reporting Council (IIRC) actief

6.4 OESO-richtlijnen voor multinationale

op het hoogste niveau van de Council. Daarin neemt zij

ondernemingen

deel aan de zogenoemde Working Group en de Investors

De Nederlandse, Noorse en Zuid-Koreaanse Nationaal

Testing Group. Het IIRC is een interd isciplinair initiatief

Contact Punten (NCP) van de Organisatie voor

van toona angevende mensen uit het bedrijfsleven,

Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)

financiële sector, weten regelg evers, accountants,

ontvingen afgelopen jaar een klacht over de Zuid-

academici en maatschappelijke organisaties. In 2012

Koreaanse staalproducent POSCO. De klacht ging

heeft het IIRC zijn eerste raamwerk gepubliceerd en

om het voornemen van het bedrijf om in India een

daar wordt nu verder met de betrokkenen aan gewerkt.

staalfabriek te vestigen. ABP werd samen met het

Naar verwachting zal versie 1.0 van het IR Framework

Noorse staatsp ensioenfonds aangesproken als aandeel

in 2013 gepubliceerd worden na een uitgebreide

houder van POSCO via de vernieuwde OESO-richtlijnen

consultatie. Tientallen beurs- en niet-beursg enoteerde

voor multinationale ondernemingen.

bedrijven doen mee aan een testprogramma (‘pilot’)

ABP ondersteunt de OESO-richtlijnen voor multi

zodat zij praktische ervaring op kunnen doen met het

nationale ondernemingen. Ze zijn onderdeel van de

<< inhoudsopgave

41


criteria van het verantwoord beleggingsb eleid. Hoe de

geving en duurzaamheid beogen we de inhoud van

financiële organisaties met de richtlijnen moeten

weten regelg eving te beïnvloeden die gevolgen kan

omgaan is nog onderwerp van gesprek, omdat de

hebben voor onze positie en onze rechten als belegger.

reikwijdte van de richtlijn voor de financiële sector (nog)

Het is voor ABP als belegger en aandeelh ouder erg

niet duidelijk is. ABP participeert in het consultatie

belangrijk om enige invloed uit te kunnen oefenen op

proces dat de OESO-werkgroep voor de financiële

nationale en internationale regels die gevolgen kunnen

sector is begonnen.

hebben voor onze activiteiten en doelstellingen. Om die invloed kracht bij te zetten, zoeken we medestanders

6.5 EITI, Dodd-Frank-wet en de SEC en Europese

en gelijkgestemde organisaties. Afgelopen jaar hebben

voorstellen

we via onder andere het Nederlandse corporate

ABP is een ondertekenaar van het Extractive Industries

governance- platform Eumedion een reactie gegeven

Transparancy Initiative (EITI). Dit initiatief vraagt

op diverse Nederlandse wetsvoorstellen en meegedaan

overheden gecontroleerde jaarrekeningen te publiceren

aan Europese consultaties. Eén van die Europese

van de bedragen die zij via belastingen, royalty’s

consultaties ging over mogelijke maatregelen om het

en andere vergoedingen ontvangen van mijnbouw

aantal vrouwelijke bestuurders en commissarissen

bedrijven en andere ondernemingen in de olie-en

te verhogen. Daarnaast was er een consultatie over

gasindustrie. Van de ondernemingen wordt tegelijkertijd

aanpassingen in de Transparantier ichtlijn en de

verwacht dat zij publiceren wat ze aan overheden

aanpassing van de Marktm isbruikr ichtlijn.

hebben betaald. De Verenigde Staten heeft zich in 2011

Ook hebben we meegedaan aan de consultatie van het

aangesloten bij de EITI en heeft via de ‘Dodd-Frank-

ministerie van Financiën over het wetsvoorstel voor

wet’ nu een verplichting gesteld aan mijnbouw- en

het verbod op beleggen in clustermunitie. Dat verbod

energieb edrijven om transparant te zijn over hun

is vastgelegd in een algemene maatregel van bestuur,

betalingen. De Securities and Exchange Commission

maar de wetgever heeft geen officiële uitsluitingslijst

(SEC), de Amerikaanse beurstoezichthouder, heeft

gepubliceerd. Wij hebben onze eigen selectie gemaakt

de wettelijke verplichting omgezet in regels voor in

zoals die in onze uitsluitingenlijst op pagina 6 te

de VS beursg enoteerde ondernemingen. Hoe deze

vinden is. Via Eumedion, waar ABP deelnemer van is,

regels in de praktijk werken, zal in 2013 moeten blijken.

is gevraagd om een door de Nederlandse overheid

Vooralsnog zoekt een aantal door deze regelg eving

opgestelde lijst van verboden clustermunitiefabrikanten

geraakte bedrijven via de rechter de mogelijkheid om de

te publiceren. Daarnaast stelt ABP het op prijs als

wetgeving ongedaan te maken.

er vanuit de overheid meer duiding komt over de

De Europese Commissie heeft in 2012 een eerste

nieuwe maatregel, evenals de implementatie en de

voorstel voor deze zogenoemde country-by-country-

naleving daarvan.

reporting gedaan en beoogde niet alleen de mijnbouw-, olie-en gassector, maar ook de bosbouws ector daarin

6.7 Deelname aan onderzoek

mee te nemen. In het eerste kwartaal van 2013 zullen

In 2012 heeft ABP deelgenomen aan een onderzoek van

de Europese voorstellen verder besproken worden

de Universiteit van Tilburg in opdracht van Eumedion

als onderdeel van de Europese Transparantier ichtlijn.

naar de vermeende kortetermijng eneigdheid van

Veel bedrijven zijn tegen rapportage op projectn iveau,

institutionele beleggers. Mede onder invloed van de

maar aan de andere kant is het voor ondernemingen,

kredietcrisis kregen pensioenfondsen en vermogens

regeringen en beleggers efficiënter als de Europese

beheerder het verwijt te veel op de korte termijn gericht

wetgeving eenzelfde rapportagesysteem nastreeft

te zijn. Volgens de UvT-onderzoekers zijn institutionele

als de Amerikanen. Dat zorgt voor een wereldwijd

beleggers niet de kortetermijnb eleggers zoals soms

wederzijds erkend rapportagep roces dat in alle rechts

in het maatschappelijk debat wordt gesteld. Uit het

gebieden van toepassing is. Het is belangrijk dat de

UvT-onderzoek blijkt dat Nederlandse institutionele

uitwerking van het voorstel zorgvuldig gebeurt.

beleggers het grootste deel van hun aandelen in Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen voor

6.6 Bijdragen aan nationale en internationale

een lange periode aanhouden. Meer dan 80% van de

consultaties

omvang van de aandelenp ortefeuilles wordt voor vijf

Met ons lidmaatschap van diverse organisaties

jaar of langer aangehouden en ten minste 55% voor

en initiatieven op het gebied van verantwoord

een periode van ten minste 10 jaar. Naast ABP deden

aandeelhouders chap, corporate governance, verslag

ook Pensioenfonds Zorg en Welzijn, PME en Spoorweg

<< inhoudsopgave

pensioenfonds mee, en de Nederlandse vermogens beheerders Robeco (beleggingsfonds Hollands Bezit) en Teslin Capital Management.

42


<< inhoudsopgave

43


7. Vooruitblik op 2013 De eerste maanden van 2013 hebben aangetoond hoe

factoren mee te wegen. Daarom zijn de portefeuille

belangrijk het is dat pensioenfondsen zoals ABP in

managers een onderzoek gestart naar de zogenoemde

hun beleggingsb eleid ook risico’s en kansen op ESG-

verborgen risico’s die nog niet door de markt in de

gebied meewegen. Op 1 januari 2013 is bijvoorbeeld

prijs van het aandeel zijn verwerkt en waar dus een

de algemene maatregel van bestuur voor het verbod

kwantitatieve beleggingss trategie een voordeel mee

op beleggen in clusterm unitie ingegaan. Omdat wij al

zou kunnen behalen. Dat onderzoek zal in 2013 verdere

langer de overtuiging hadden dat we pensioengelden

gestalte krijgen.

niet in dergelijke wapens willen beleggen, hadden wij de producenten ervan al uitgesloten uit onze portefeuille.

Eind 2012 heeft ABP een belangrijke stap gezet in het verder verbeteren van het stemproces. Met de

Ook in 2013 zullen we het gesprek met de samenleving

introductie van een nieuw instrument van ons stem

blijven aangaan over maatschappelijke vraagstukken

adviesb ureau is het voor alle medewerkers die

waar wij als pensioenb elegger invloed op hebben.

betrokken zijn bij een beleggingsp roces eenvoudiger

De informatie en overwegingen van deelnemers en

om in een vroegtijdig stadium invloed te hebben op de

maatschappelijke organisaties is van groot belang

vaststelling van het stembeleid.

voor onze taak om het pensioenvermogen van onze deelnemers veilig te stellen voor de toekomst.

In 2013 zullen we de ESG-integratie in alle beleggings categorieën verder verdiepen. De kennis en ervaring

Vanzelfsprekend wordt in 2013 de dialoog met

die we de afgelopen jaren hebben opgedaan in de

ondernemingen – beursgenoteerd en niet-beurs

afzonderlijke categorieën willen we breder toepassen op

genoteerd –door onze uitvoerder namens ABP

de gehele portefeuille.

voortg ezet. Belangrijke onderwerpen waar we met

Daarnaast staan dit jaar de categorieën infrastructuur

ondernemingen over blijven spreken s zijn onder

en private equity centraal in een verdere verdieping van

andere goed personeelsbeleid, efficiënt waterbeheer

ESG-integratie.

en de gevolgen van klimaatverandering. Thema’s op het gebied van bestuur zoals bezoldigingsb eleid,

ABP speelt een prominente rol in het verduurzamen

onafhankelijkheid van bestuurders en opvolgings

van vastgoed via de Global Real Estate Sustainability

planning zullen opnieuw aan de orde komen.

Benchmark. Ook in 2013 zal ABP via de zogenoemde

Daarnaast zijn er onderwerpen waar we al over in

GRESB survey beursgenoteerde en niet-beurs

gesprek zijn, maar die nu door een aantal incidenten

genoteerde vastgoedbedrijven aansporen om

en wetgeving prominenter op de agenda staan.

transparanter te worden over hun ESG-prestaties.

Een voorbeeld daarvan is fraude en corruptie en de manier waarop bestuurders werkelijk zicht hebben op

In 2013 gaat de ontwikkeling van geïntegreerde

de activiteiten van dochtero ndernemingen. De kwaliteit

verslagg eving door. Als institutionele belegger is

van bestuurders en hun vermogen om een integere

ABP via zijn uitvoeringso rganisatie betrokken bij

bedrijfsc ultuur te onderhouden speelt daarbij een

het International Integrated Reporting Council via

belangrijke rol.

het bestuur en een aantal technische commissies. In de loop van 2013 worden de eerste ervaringen van

Afgelopen jaar heeft ABP ervaren hoe waardevol

ondernemingen met het zogenoemde integrated

de vergaande integratie van ESG-factoren in het

reporting framework verwacht. Het is voor beleggers

beleggingsp roces is geweest. Met de ondersteuning

van belang dat een geïntegreerde verslaggeving een

van de in 2012 ontwikkelde instrumenten zoals het ESG

beter inzicht in de waarde en de waardec reatie van de

Dashboard en de ESG Country Risk Monitor hebben de

onderneming oplevert.

portefeuillem anagers de middelen in handen om ESGrisico’s nog beter te kunnen meewegen in de waardering

Ook in 2013 zal ABP zich blijven inzetten voor een

van ondernemingen.

integere discussie over de rol die pensioenfondsen willen spelen in de ontwikkeling van Nederland.

De kwantitatieve aandelenstrategieën vormen nog

Wij zijn via onze uitvoeringsorganisatie betrokken

een relatief nieuw terrein waar behoefte is om ESG-

bij het zogenoemde Catshuisoverleg waar met de

<< inhoudsopgave

sociale partners gesproken wordt over beleggen in Nederland door pensioenfondsen. Wij willen beleggen in Nederland maar alleen als dat in overeenstemming is met onze wettelijke fiduciaire verplichtingen en als de beleggingsvoorstellen voldoen aan onze financiële rendementse isen met een bijbehorend risico- en duurzaamheidsprofiel. Wij hebben een verantwoordelijkheid naar de deelnemers voor wie wij pensioen verzorgen. Zij verwachten van ons dat we prudent met hun pensioen omgaan. Daarom verwacht ABP van de partijen die ons willen betrekken bij bepaalde beleggingen dat ze open staan voor financiële oplossingen die bij ons passen en in een aantal Europese landen heel gebruikelijk zijn, bijvoorbeeld de aan inflatieg erelateerde leningen.

44


<< inhoudsopgave

Appendix

45


ABP investeert in oplossingen voor vraagstukken op het gebied van duurzaamheid.

ABP Beleid inzake verantwoord beleggen

We beleggen in ondernemingen (direct of indirect)

Samenvatting

die duurzaamheid bevorderen. Deze beleggingen moeten natuurlijk ook voldoen, in het belang van onze

Doelstelling

deelnemers, aan onze eisen ten aanzien van risico

De hoofddoelstelling van ABP is zorgen voor

en rendement.

aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie. Ook ons Beleid Verantwoord Beleggen, waarover het

ABP overlegt met beleidsmakers en regelgevers om in

hier gaat, moet daaraan bijdragen. Dit beleid heeft

de markt als geheel duurzaamheid te bevorderen en

daarom drie doelen:

om normen voor corporate governance te verbeteren.

• h et financiële rendement (gecorrigeerd voor risico)

We willen als grote institutionele belegger nationaal en

verbeteren, • laten zien dat ABP maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt,

internationaal beleid en normen bevorderen die ons in staat stellen om aantrekkelijke duurzame beleggingen te doen, en bijdragen aan een duurzame bedrijfsvoering en

• a an de integriteit van de financiële markten bijdragen.

een betere corporate governance in het algemeen.

Om deze doelstellingen te bereiken geven we als volgt

ABP belegt niet in ondernemingen die betrokken zijn

inhoud aan het verantwoord beleggen.

bij de productie van verboden goederen. Het gaat hierbij om goederen die op grond van

ABP houdt bij het beleggen rekening met milieu,

nationale of internationale weten regelgeving nu of

sociale en ondernemingsbestuur (ESG)-factoren.

binnenkort verboden zijn. Ook kunnen we besluiten

We onderzoeken de effecten van ESG-factoren op

niet te beleggen in activiteiten die volgens zeer breed

onze beleggingen en waar relevant en praktisch

in Nederland gedragen opvattingen als verwerpelijk

mogelijk houden we daar bij onze beleggings

worden beschouwd.

beslissingen rekening mee. Het gaat hierbij om milieua specten, sociale aspecten en aspecten ten

ABP investeert niet in overheidsobligaties van landen

aanzien van ondernemingsb estuur (‘environment,

waarvoor een wapenembargo van de Veiligheidsraad

social, governance’).

van de VN van kracht is. De Veiligheidsraad van de VN legt zo’n embargo op

ABP gaat de dialoog aan met ondernemingen waarin

om schendingen van het internationale recht of van

het belegt, om de duurzaamheid en het bestuur van

mensenrechten te veroordelen. We beleggen niet in de

de onderneming te verbeteren.

overheidsobligaties van landen waarvoor zo’n embargo

We verwachten van ondernemingen dat zij zich houden

van kracht is.

aan de normen die zijn vastgelegd in het VN Global Compact, de OESO Richtlijnen voor Multinationale

ABP werkt met andere partijen samen om het beleid

Ondernemingen, de OESO Principes voor Corporate

ten aanzien van verantwoord beleggen uit te voeren.

Governance en de Global Corporate Governance

We werken samen met pensioenfondsen, andere

Principles van het International Corporate Governance

langetermijnb eleggers, financiële dienstverleners,

Network. We zullen als belegger invloed uitoefenen op

analisten en andere partijen op het gebied van beleggen

de ondernemingen die deze normen onvoldoende in

om duurzame bedrijfsvoering en goede corporate

achtnemen. Blijft een onderneming dat toch doen, dan

governance te bevorderen.

zullen we onze belegging heroverwegen. ABP legt over het beleid ten aanzien van verantwoord ABP voert een actief en verantwoord beleid op het

beleggen verantwoording af.

gebied van corporate governance.

We luisteren naar de meningen van alle belang

Waar mogelijk gebruiken we als aandeelhouder

hebbenden bij ABP, onder andere onze deelnemers, over

ons stemrecht. Wanneer dat nodig is, gaan we met

ons beleid ten aanzien van duurzaamheid en corporate

managers van ondernemingen in gesprek over hun

governance. We rapporteren aan hen over de uitvoering

strategie en corporate governance.

van het beleid.

<< inhoudsopgave

Colofon Uitgave ABP Postbus 4874, 6401 JP Heerlen Oude Lindestraat 70, 6411 EJ Heerlen Telefoon (045) 5792911 [email protected] www.abp.nl

Fotografie Hollandse Hoogte en ANP Druk- en bindwerk Roto Smeets GrafiServices, Eindhoven

24.0900.13

Heerlen, 2013 ABP

46


Uw vermogen om te leven. Verslag Verantwoord Beleggen 2012

Recommend Documents