Verantwoord beleggen 2012
Verantwoord beleggen Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) is verantwoordelijk voor een goede financiële uitvoering van de pensioenregeling. Tegelijkertijd hebben we een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Verantwoord beleggen is daarom al jaren een belangrijke basis bij het bepalen van het beleggingsbeleid. Hierin gaat het om een goed én verantwoord rendement. Voor PFZW betekent verantwoord beleggen: het bewust rekening houden met de invloed van milieu, sociale factoren en goed ondernemingsbestuur in alle beleggingsactiviteiten.
Beleid en transparantie De geschiedenis van PFZW op het gebied van verantwoord beleggen gaat terug tot 1985. Het huidige beleid Verantwoord Beleggen legt de nadruk op het strategische belang van verantwoord beleggen. De United Nations Principles for Responsible Investment (PRI) die PFZW heeft ondertekend vormen hierbij een verbindend kader. Verder zijn wij deelnemer van Eumedion. Dit is een belangenbehartiger en opiniemaker voor institutionele beleggers op het terrein van corporate governance. Peter Borgdorff, directeur van PFZW, is voorzitter van Eumedion. PFZW heeft gekozen voor een aantal aandachtsgebieden. Deze aandachtsgebieden zijn: mensenrechten, goed ondernemingsbestuur, klimaatverandering, gezondheid en het uitsluiten van controversiële wapens. Wij zijn transparant in de uitvoering van het beleid en publiceren de kwartaalcijfers en het jaarverslag Verantwoord Beleggen van de uitvoeringsorganisatie. Ook in 2012 vergeleek en beoordeelde de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) het beleid maatschappelijk verantwoord beleggen van 50 pensioenfondsen. PFZW bleek voor de zesde keer op rij de best presterende pensioenaanbieder volgens de VBDO.
Nemen van verantwoorde beleggingsbeslissingen PFZW is ervan overtuigd dat financieel en maatschappelijk rendement samen kunnen gaan. Daarom houden wij bij beleggingsbeslissingen rekening met de materiële risico’s en kansen op het gebied van milieu, sociale factoren en goed ondernemingsbestuur. Bijvoorbeeld het risico op ernstige milieuvervuiling in een mijnbouwproject en de financiële gevolgen voor de belegging daarvan. In 2012 heeft PFZW zijn uitvoeringsorganisatie aangezet tot verdere integratie van factoren op het gebied van milieu, sociale factoren en goed ondernemingsbestuur (ESG-factoren) in de beleggingsprocessen. Voor de beleggingscategorieën private equity en infrastructuur heeft de uitvoeringsorganisatie gepubliceerd hoe ESG factoren in deze beleggingsprocessen worden meegenomen. PFZW heeft zijn uitvoeringsorganisatie laten onderzoeken hoe de bijdrage aan een duurzamere wereld is te vergroten met behoud van een goed risico-rendementsprofiel van de passieve aandelenportefeuille tegen acceptabele kosten. In 2012 is daarvoor een ESG-index ontwikkeld. ESG staat voor Environment, Social en Governance en heeft dus betrekking op factoren op het gebied van milieu, sociale omstandigheden en goed ondernemingsbestuur. De ESG-index selecteert de top 90%-ondernemingen uit de FTSE All World Index, op basis van een brede set ESG-indicatoren. Dat betekent dat aandelenbelangen in bedrijven die relatief slecht scoren als het gaat om milieu, sociale omstandigheden of goed ondernemingsbestuur binnen hun sector niet in de index worden opgenomen. De ESG-index zorgt voor meer inzicht in de bestaande beleggingen en helpt de dialoog met ondernemingen gerichter te voeren. Daarnaast geeft het aan de ongeveer 300 ondernemingen die afvallen de boodschap dat ze moeten verbeteren op ESG-gebied om weer aantrekkelijk te worden om in te beleggen.
2
Investeringen in maatschappelijk verantwoorde projecten PFZW belegde ook in 2012 in projecten met een duidelijke maatschappelijke waarde. Zo beleggen wij in het ontwikkelen van schonere technologie en windenergie om de uitstoot van schadelijke broeikasgassen te verminderen. Deze diverse beleggingen staan toegelicht in onderstaande tabel.
Gerichte ESG-beleggingen 2% 23%
44%
11%
Aandelen Private equity Infrastructuur Real assets Overig (o.a. microfinanciering)
20%
Beleggingscategorie Infrastructuur Microfinanciering Private equity Real assets Aandelen
Toelichting van maatschappelijk verantwoorde beleggingen Hieronder vallen diverse fondsen gericht op duurzame energie-projecten en beleggingen in windparken. Dit zijn fondsen die investeren in het vermogen van lokale banken in ontwikkelingslanden. Beleggingen in fondsen die diverse maatschappelijke doelen nastreven zoals schonere technologie, verbeteren van de voedselproductie. Beleggingen in onder andere fondsen die gericht zijn op duurzame bosbouw en landbouw. Beleggingen in de Responsible Equity Portefeuille (REP) richten zich op beursgenoteerde ondernemingen die vooroplopen in het aanbieden van duurzame oplossingen.
In totaal bedroegen de gerichte ESG beleggingen 4.220 miljoen euro, dit is 3,3% van het totaal beheerd vermogen.
3
Stimuleren van maatschappelijk verantwoord gedrag Stemmen Op aandeelhoudersvergaderingen en via stemrecht worden ondernemingsbesturen namens PFZW aangesproken op hun governance en gedrag op milieu- en sociaal gebied. Er wordt gestemd op basis van door PFZW bepaalde stemrichtlijnen op voorstellen van ondernemingen die op de Stemfocuslijst staan. Dit zijn ondernemingen die van een bepaalde strategische waarde zijn, waaronder alle Nederlandse ondernemingen en ondernemingen waarin PFZW procentueel grote belangen heeft. In 2012 waren dit 72 beursgenoteerde ondernemingen. Het stemmen op aandelen van andere ondernemingen werd uitgevoerd door een gespecialiseerde dienstverlener volgens door PFZW bepaalde stemrichtlijnen. In 2012 is wereldwijd in totaal gestemd op 3.106 aandeelhoudersvergaderingen. De vergaderingen waarop volgens beleid is gestemd, vertegenwoordigen samen 99,7% van het totale aantal (buitengewone) aandeelhoudersvergaderingen van de ondernemingen in de beheerde portefeuille. In 2012 schonken aandeelhouders, waaronder PFZW, veel aandacht aan de beloningsvoorstellen van de bestuurders van diverse ondernemingen. Zo stemde de meerderheid van de aandeelhouders tegen het beloningsvoorstel van Citigroup vanwege de hoge variabele beloning voor de CEO ondanks tegenvallende prestaties van deze financiële onderneming. Bij het vastgoedfonds Simon Property Group werd ook door de meerderheid van de aandeelhouders tegen het beloningsvoorstel gestemd. In dit geval was het stemresultaat uitzonderlijk omdat de onderneming goed had gepresteerd ten opzichte van de rest van de sector. Aan aandeelhoudersvoorstellen op milieuen sociaal gebied besteedde PFZW extra aandacht. In 2012 waren dit bijvoorbeeld voorstellen over schaliegaswinning. Bij schaliegaswinning wordt in zeer diepe gesteenten horizontaal geboord om vervolgens deze gesteenten te verpulveren door een mengsel van water, zand en chemicaliën onder hoge druk te injecteren. Dit complexe proces brengt mogelijk risico’s voor het milieu en de veiligheid voor omwonenden met zich mee. Aandeelhoudersvoorstellen om meer informatie te verschaffen over de risico’s heeft PFZW daarom gesteund. Geen van deze voorstellen heeft echter de meerderheid van de stemmen behaald.
Dialoog PFZW heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid en wil graag dat ondernemingen rekening houden met mens en milieu. Op het gebied van mensen- en arbeidsrechten volgt PFZW de richtlijnen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties en de rechten voor werknemers van de International Labour Organisation. Kinderarbeid is bijvoorbeeld een onderwerp dat de aandacht heeft. PFZW gaf in 2012 ook extra aandacht aan ondernemingen die activiteiten uitvoeren die het milieu aantasten of betrokken zijn bij bepaalde controversiële regimes. De uitvoeringsorganisatie voerde namens PFZW in dit kader gesprekken met ondernemingen en ook met marktpartijen, zoals toezichthouders en beleidsmakers. De engagementactiviteiten richtten zich op de thema’s die voor PFZW belangrijk zijn: corporate governance, mensenrechten, klimaatverandering en gezondheid. In 2012 is met 746 ondernemingen engagement gevoerd. In totaal leverden de engagementactiviteiten 225 successen op. Voor het thema mensenrechten werd in 2012 de dialoog onder andere gevoerd met het Amerikaanse supermarktconcern Walmart over het naleven van arbeidswetgeving in zijn thuismarkt. Daarnaast heeft PFZW gevraagd om meer informatie over de beschuldigingen van grootschalige omkoping door de Mexicaanse dochteronderneming van Walmart. Helaas ging het bestuur van Walmart niet op deze verzoeken in. Gezien het gebrek aan informatie en mogelijkheden om met het bestuur in gesprek te gaan, heeft de uitvoeringsorganisatie namens PFZW tegen de herbenoeming van het bestuur gestemd. PFZW heeft uiteindelijk Walmart op 1 juli 2013 toegevoegd aan de uitsluitingenlijst. Aanleiding voor deze stap is dat Walmart niet tegemoet wil komen aan de zorgen over de gespannen arbeidsverhoudingen bij het concern in zijn thuismarkt en dat het bestuur van Walmart niet open staat voor een vruchtbare dialoog met de aandeelhouder.
4
Ook is PFZW actief op het gebied van het duurzaam omgaan met grondstoffen. Grondstoffen worden steeds schaarser en daarom wil PFZW het duurzaam omgaan met schaarse grondstoffen stimuleren. Samen met een Noors pensioenfonds is om die reden een project gestart met mijnbouw- en elektriciteitsbedrijven in China en India rondom waterschaarste. Waterschaarste is een groeiend probleem en is met name urgent in snel groeiende economieën zoals China en India. De ondernemingen worden aangespoord waterrisico’s te verminderen en te rapporteren over het watergebruik. Verder hechten wij veel waarde aan goed ondernemingsbestuur bij ondernemingen waarin wij beleggen. In de Verenigde Staten hebben aandeelhouders doorgaans minder rechten dan in Europa. De Verenigde Staten kennen bijvoorbeeld geen corporate governance-code. In 2012 is het project voortgezet om te onderzoeken of een corporate governance-code ook in de Verenigde Staten haalbaar is. Uit diverse georganiseerde bijeenkomsten blijkt dat de aanwezige partijen positief staan tegenover het ontwikkelen van een corporate governance-code. Een dergelijke code is gebaseerd op principes van goed ondernemingsbestuur en geeft ondernemingen de mogelijkheid om corporate governance-maatregelen op verschillende manieren te implementeren. In de dialoog met ondernemingen richtte de uitvoeringsorganisatie van PFZW zich in sectoren met een hoog risico op de onderwerpen en risico’s die voor die sector relevant zijn. Een voorbeeld is de mijnbouwsector, waar de uitvoeringsorganisatie namens PFZW actief in gesprek is met ondernemingen om een werkwijze te kiezen met zo min mogelijk sociale en milieu-impact. Door te werken met erkende standaarden (‘best practice’) kunnen ondernemingen risico’s beter tegengaan. Een andere sector waar in 2012 veel aandacht naar uit ging was de financiële sector. PFZW heeft een relatief grote betrokkenheid bij de financiële sector, als klant en als zakenpartner. In de dialoog met financiële ondernemingen zoals banken heeft de uitvoeringsorganisatie thema’s als verantwoording, transparantie, ondernemingscultuur en hoogte en structuur van beloningen aan de orde gesteld. Om verslaggeving over financiële risico’s te verbeteren is samengewerkt met andere institutionele beleggers in het kader van de ‘Enhanced Disclosure Task Force’. Dit is een raamwerk voor betere verslaglegging van risico’s van banken.
Voorbeelden van bereikte engagementresultaten in 2012
• • • • • •
Nieuwe onafhankelijke bestuurders in raad van toezicht bij diverse ondernemingen. Nieuw ESG-beleid gepubliceerd door banken. Verbeterde relatie met omliggende gemeenschap van een mijnbouwonderneming. Uitsluiting van investeringen in controversiële wapens. Milieu- en sociaal beleid ingevoerd voor financiering schaliegasprojecten. Investeringen voor CO2-reductie.
Juridische procedures Namens PFZW werden er ook juridische procedures gevoerd, zowel in Nederland als daarbuiten. Wij hebben daarbij de doelstelling om naast financiële compensatie voor de geleden schade, ook te komen tot verbeteringen op het gebied van corporate governance. In 2012 kwam er een einde aan een langslepend conflict met Bank of America, waarbij PFZW mede als hoofdeiser heeft opgetreden. In de ‘class action’ die wij voerden ten behoeve van alle gedupeerde beleggers kwam een record schikking van ruim US$ 2,4 miljard tot stand. De kwestie draaide om de overname van Merrill Lynch door Bank of America in september 2008 toen de financiële crisis in alle hevigheid losbarstte. Aandeelhouders hebben deze overname van ruim US$ 50 miljard goedgekeurd, maar hebben zich bij hun stemgedrag op onvolledige en onjuiste informatie gebaseerd. Bank of America heeft een reeks van misleidende mededelingen gedaan die cruciaal waren voor beleggers. Met name de opgelopen verliezen van Merrill Lynch van zo’n US$ 15 miljard en geheime bonusregelingen waren niet onthuld. Aandeelhouders is daarmee het elementaire recht onthouden om geïnformeerd te kunnen stemmen. De waarde van de aandelen Bank of America halveerde toen de werkelijke gang van zaken rondom de overname van Merrill Lynch in 2008 aan het licht kwam. Deze schikking is de grootste ooit ten aanzien van de schadevergoeding voor deze specifieke claim. Daarnaast maken verbeteringen van de corporate governance deel uit van de schikking. Dit betreft onder andere verhoogde transparantie-eisen en een systeem waardoor bestuurders die geen meerderheid van stemmen van aandeelhouders weten te krijgen niet kunnen worden (her)benoemd.
5
Uitsluiten van ondernemingen en staatsobligaties Sinds 1985 hanteert PFZW criteria waardoor in bepaalde ondernemingen niet wordt belegd. Bijvoorbeeld ondernemingen die controversiële wapens maken, worden uitgesloten. Dit zijn massavernietigingswapens, zoals nucleaire wapens, clusterbommen en landmijnen. Ook als ondernemingen mensenrechten schenden en hun gedrag niet veranderen, worden ze uitgesloten. PFZW heeft per 1 juli 2013 ook de tabaksproducenten op de uitsluitingenlijst van beleggingen gezet. PFZW is eerst met ondernemingen uit de tabakssector in gesprek gegaan over problemen rond de productie van tabak zoals arbeidsomstandigheden en kinderarbeid. Daarnaast waren er bezwaren tegen de marketing en verkoop van tabaksproducten gericht op jongeren. De betreffende ondernemingen hebben in deze gesprekken de zorgen van PFZW niet weg kunnen nemen. Hoewel roken een eigen keuze is, heeft PFZW altijd de problemen gezien en benoemd. Deze belegging past niet bij PFZW. Het uitsluiten van de tabaksproducenten is daarom de juiste keuze, zowel ten opzichte van het beleid van PFZW als ten opzichte van de sector zorg en welzijn waarin de deelnemers actief zijn. Ook ondernemingen die een controlerend belang hebben in ondernemingen die tabak en/of tabaksproducten produceren, worden uitgesloten. In totaal zijn er 75 tabaksondernemingen op de uitsluitingenlijst geplaatst. Staatsobligaties van landen waarop een sanctie van de Verenigde Naties rust, zijn ook uitgesloten. Het gaat hierbij met name om mensenrechtenvraagstukken en wapens. Per eind 2012 waren 42 ondernemingen uitgesloten: 37 op het wapencriterium en 5 op het mensenrechtencriterium. PFZW sluit ook staatsobligaties uit van de volgende landen: Soedan, Zuid-Soedan, Somalië, Myanmar (Birma), Iran, Eritrea, Ivoorkust, Libië, Syrië, Zimbabwe, Wit-Rusland en Noord-Korea. Het uitsluitingenbeleid wordt op 99,1% van het vermogen van PFZW toegepast. In 2012 kon het beleid niet volledig worden toegepast bij hedge funds en bij exchange traded funds in een relatief klein deel van de liquide aandelenportefeuille. Bij hedge funds is de toepassing van het beleid de afgelopen jaren wel aanzienlijk verhoogd, wat in deze beleggingscategorie nog slechts beperkt plaatsvindt.
6
12-5899 september 2013
