V E R A N T WOORD BE L EGGE N Samenvatting jaarverslag 2009
VERANTWOORD BEL Verantwoord beleggen loont en financieel en maatschappelijk rendement gaan heel goed samen. Verantwoord beleggen is het geheel van beleggingsactiviteiten waarbij bewust rekening wordt gehouden met de invloed van milieu-, sociale en corporate governance factoren.
2
VERANTWOORD BELEGGEN
LEGGEN LOONT PGGM Vermogensbeheer B.V., de beleggingsorganisatie
Verantwoord beleggen PGGM
van uitvoeringsorganisatie PGGM N.V., en hierna PGGM genoemd, werkt voor de volgende pensioenfondsen:
VER
Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn, Stichting
ANTW
OORD BELEG
GEN
Bedrijfstakpensioenfonds voor de Particuliere Beveiliging, Stichting Beroepspensioenfonds voor Zelfstandige
Uitsluitingen
Kunstenaars AENA, Stichting Pensioenfonds voor de
ESG-integratie
Architectenbureaus en Stichting Pensioenfonds Cultuur (per 1 maart 2010). Onze klanten zijn zelf eigenaar van
Juridische procedures
hun vermogen en bepalen hun eigen beleggingsbeleid. PGGM geeft hen daarbij advies en beheert hun vermogen.
Gerichte ESGbeleggingen
In dialoog met ondernemingen en markten
Het vermogen van onze klanten willen wij zo verantwoord mogelijk beleggen.
Bele
Wij sturen de beleggingen op basis van fundamentele
Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen
id e n tr a n s p ara ntie
risicofactoren in financiële markten. Zes overtuigingen
vormen de leidraad voor ons handelen en onze toegevoegde waarde:
hoog rendement zonder risico; • geen is essentieel; • risicodiversificatie toegevoegde waarde haalbaar; • kostenefficiëntie heeftisimpact; • benut onze kracht als langetermijnbelegger; • verantwoord beleggen loont. •
Wij focussen op de volgende aandachtsgebieden: gezondheid, ondernemingsbestuur, klimaatverandering, mensenrechten en wapens. Deze thema’s zijn tot stand gekomen na uitvoerige raadpleging van onze klanten, hun achterban en diverse maatschappelijke organisaties. PGGM, toen nog deel uitmakend van het huidige
Verantwoord beleggen
Pensioenfonds Zorg en Welzijn, is al sinds 1985 bezig
Verantwoord beleggen loont en financieel en
met verantwoord beleggen. De financiële crisis heeft
maatschappelijk rendement gaan heel goed samen.
ons geleerd dat wij hier goed aan doen. Wij zijn allemaal
Met verantwoord beleggen bedoelen wij het geheel
gewezen op onze verantwoordelijkheden. Verder past
van beleggingsactiviteiten waarbij bewust rekening
verantwoord beleggen bij onze identiteit en die van onze
wordt gehouden met de invloed van milieu-, sociale en
klanten.
corporate governance factoren (ESG). Dit is vastgelegd in ons Beleid Verantwoord Beleggen. Wij brengen verantwoord beleggen op verschillende manieren in de praktij. Zo nemen wij bij onze beleggingen ESG-factoren mee in onze beleggingsbeslissingen (ESG-integratie). Bovendien doen wij gerichte ESG-beleggingen waarbij wij beleggingen niet alleen beoordelen op het financiële rendement, maar ook op hun maatschappelijke relevantie. Ook bredere beleggingsactiviteiten als het stemmen namens onze klanten, het voeren van juridische procedures, het opzetten en uitvoeren van engagement projecten en ons uitsluitingenbeleid zijn onderdeel van
‘PGGM wil graag een goede en dus verantwoorde belegger zijn. Daarbij past transparantie van het beleid en in de uitvoering. Deze samenvatting en ons Jaarverslag Verantwoord Beleggen zijn belangrijke uitingen daarvan. Wij willen ons blijven ontwikkelen. Reacties op deze publicatie en ons jaarverslag zijn zeer welkom.’
verantwoord beleggen.
Johan van der Ende, CIO PGGM N.V. SAMENVATTING JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2009
3
Strategisch belang
onze klanten wereldwijd op 4.678 aandeelhouders
Verantwoord beleggen is voor PGGM van strategisch
vergaderingen op meer dan 40.000 agendapunten.
belang. Wij hebben daarom ons beleid in zes kernpunten
In onze dialoog met ondernemingen hebben wij mooie
geformuleerd, die voor alle beleggingscategorieën en
successen geboekt. Een ander positief resultaat is dat
-activiteiten gelden. Daarbij laten wij ons leiden door de
ons uitsluitingenbeleid op minimaal 98% van de totale
Principles for Responsible Investment die de VN heeft
portefeuille daadwerkelijk wordt toegepast. Gezien de
opgesteld. Deze kernpunten zijn:
diversiteit van de beleggingscategorieën waarin wij
financieel en maatschappelijk rendement gaan • goed samen; rendementsbronnen waarbij de invloed van • Ebenut SG-factoren van belang is; draag bij aan de kwaliteit en de continuïteit van • ondernemingen door aandeelhouders actief te vertegenwoordigen;
• identiteit; partners in de financiële sector om • vstimuleer erantwoord te beleggen; leg verantwoording af over doelen, activiteiten en • resultaten op het gebied van verantwoord beleggen.
beleggen is dit zeer hoog.
Enkele activiteiten uitgelicht
PGGM heeft een structureel plan opgesteld voor het • integreren van ESG-factoren. Per beleggingscategorie zijn wij de ESG-factoren aan • het inventariseren, implementeren en internaliseren.
stel grenzen en bepaal keuzes op basis van onze
In 2009 hebben wij op dit gebied grote vooruitgang geboekt. De inventarisatietrajecten uit 2008 zijn in 2009 grotendeels geïmplementeerd. Dit heeft bijvoorbeeld geresulteerd in het beleid ‘Responsible Investment policy for Real Estate’.
Op het gebied van engagement hebben wij een • aantal concrete stappen gezet, onder andere in het
Transparantie
kader van klimaatverandering en de schending van
Verantwoord beleggen hangt nauw samen met
mensenrechten.
Als het gaat om verantwoord beleggen is hierbij ons
Wij hebben op 99% van de aandeelhouders • vergaderingen gestemd namens onze klanten. Wij sloten in 2009 33 ondernemingen en 5 staats • obligaties uit. Ook hebben wij een begin gemaakt met
Jaarverslag Verantwoord Beleggen het belangrijkste
het toepassen van ons uitsluitingenbeleid op hedge
document. Daarnaast publiceren wij periodiek het PGGM
funds.
transparantie. Wij willen een betrouwbare partner zijn en besteden daarom veel aandacht aan het rapporteren over ons beleid en de resultaten die wij behalen.
Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap op onze website. Ook geven wij onze klanten de mogelijkheid
Vooruitblik 2010
om jaarlijks inzage te geven in de beleggingsportefeuille
In 2010 willen wij de ESG-factoren in alle beleggings
en in de partijen waarmee zij zaken doen via PGGM.
activiteiten inventariseren. Verder willen wij doorgaan
Deelnemers van onze klanten hebben het recht om te
met het wereldwijd stemmen namens onze klanten en
weten hoe hun pensioengelden worden belegd. Daarom
willen wij het aantal engagementprojecten dat wij zelf
ondersteunen wij onze klanten bij hun communicatie
uitvoeren verder laten toenemen. Ook streven wij naar
hierover. Verder geven wij via een website inzicht in ons
een constante hoge dekking van het uitsluitingenbeleid.
stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen.
Daarbij blijven wij het belangrijk vinden om zo transparant mogelijk te communiceren over ons beleid en onze
Doelstellingen 2009
resultaten, onder meer via onze website. Daarom zullen
De doelstellingen voor 2009 op het gebied van
wij het Beleid Verantwoord Beleggen en de beleids
verantwoord beleggen heeft PGGM ruimschoots behaald.
documenten die hierbij horen verder actualiseren.
Ook namen wij onze verantwoordelijkheid tijdens vele
De aanbevelingen uit het rapport ‘Pensioen:
aandeelhoudersvergaderingen: zo stemden wij namens
Onzekere Zekerheid’ nemen wij mee in ons beleid.
Kerngegevens Omvang totaal beheerd vermogen (€ miljard, jaareinde)
4
2007
2008
2009
88
72
88
Omvang totaal beheerde aandelenportefeuille (€ miljard, jaareinde)
36
28
36
Aantal ondernemingen in de totale aandelenportefeuille (jaareinde)
4.230
4.340
4.248
VERANTWOORD BELEGGEN
ACTIVITEITEN
De strategische portefeuille van PGGM bestaat uit • beleggingen met een strategisch karakter, zoals het
Gerichte ESG-beleggingen
belang van 6% in Triodos Bank. Verder belegt PGGM in
PGGM belegt in een aantal gevallen gericht in
Albright Capital Management (€ 212 miljoen), gericht
ESG-thema’s. De totale omvang van deze gerichte
op opkomende markten.
ESG-beleggingen is gegroeid naar € 2,6 miljard euro. Deze beleggingen hebben in principe altijd zowel een
Actief stembeleid
financieel als een maatschappelijk rendement en zijn
Het stemrecht is voor PGGM een van de belangrijkste
binnen alle categorieën mogelijk.
rechten van aandeelhouders. Wij streven ernaar om
Een selectie van de gerichte ESG-beleggingen:
wereldwijd altijd goed geïnformeerd namens onze
Met de Responsible Equity Portfolio (REP) streeft
klanten te stemmen. Dat hebben wij in 2009 gedaan op
•
PGGM naar een verantwoord rendement, dat minimaal
99% van de aandeelhoudersvergaderingen. Het beleid
gelijk is aan de benchmark. PGGM heeft in 2009
Aandeelhouderschap Beursgenoteerde Ondernemingen
€ 800 miljoen belegd in acht ondernemingen. Een
fungeert hierbij als basis.
goed voorbeeld is Geberit, een Zwitserse producent van toe- en afvoersystemen voor huishoudelijk water
Vanuit een eigen oordeel stemmen wij op alle aandelen
met een sterke focus op duurzaamheid.
van ondernemingen die op de Stemfocuslijst staan.
Binnen structured credit heeft PGGM een transactie • afgesloten met Banco Santander. Het gaat om
•
Dit zijn onder meer ondernemingen die voor onze klanten van strategische waarde zijn, alle Nederlandse onder
een belegging waarmee onder andere alternatieve
nemingen en ondernemingen waarin wij in financiële
energieprojecten op het gebied van zonne- en
en/of procentuele zin grote belangen beheren. In 2009
windenergie worden gefinancierd.
voldeden 98 beursgenoteerde ondernemingen aan
AlpInvest (waarvan PGGM N.V. voor 50% eigenaar
deze criteria. Bij het stemmen op aandelen van andere
is) investeert namens PGGM in schone technologie
ondernemingen gebruiken wij een gespecialiseerde
(cleantech) via private equity. Daarbij wordt gezocht
dienstverlener die stemt op basis van onze eigen
naar fondsen die een bijdrage leveren aan het
stemrichtlijnen. Wij monitoren deze stemuitvoering
verbeteren van het duurzame en efficiënte gebruik
vooraf en stemmen waar nodig zelf. Wij brengen ieder
van natuurlijke bronnen en het verminderen van
kwartaal een rapportage uit over ons stemgedrag en
de impact op het milieu. Sinds 2008 investeert
communiceren hier ook over op onze website.
AlpInvest bijvoorbeeld in Quench USA via het fonds
•
•
Element Partners, een onafhankelijke distributeur van
Engagement
drinkwaterzuiveringssystemen.
PGGM stimuleert ondernemingen en markten om hun
PGGM investeert ook in infrastructuurfondsen die
beleid en activiteiten op ESG-vlak waar nodig aan te
beleggen in duurzame energieprojecten vanwege het
passen. Deze vorm van engagement is gericht op het
aantrekkelijk en stabiele rendement. Daarbij gaat het
tot stand brengen van een dialoog met onder andere
bijvoorbeeld om het Nederlandse Ampèrefonds, dat
ondernemingen, toezichthouders en beleidsmakers.
belegt in onder andere windparken, zonne-energie en
Op basis van de thema’s ondernemingsbestuur,
biomassacentrales. Andere voorbeelden zijn
mensenrechten, klimaatverandering en gezondheid
Hg Renewable Power Partners, dat belegt in onshore
hebben wij actieplannen gemaakt.
windparken en waterkrachtprojecten, en Fortis
In 2009 zijn 53 nieuwe engagementtrajecten gestart
Clean Energy Fund, dat belegt in diverse vormen van
en hebben wij 81 engagementprojecten zelf uitgevoerd.
duurzame energie.
Namens PGGM heeft het Britse F&C 1.528 projecten
Via gespecialiseerde fondsmanagers belegt PGGM
uitgevoerd, gericht op 495 ondernemingen.
indirect in microkredieten. Met behulp van micro kredieten kunnen families en kleine bedrijven zelf een
Wij hebben alle ondernemingen in onze portefeuille die
beter bestaan opbouwen. PGGM belegt onder andere
actief zijn in Soedan en Myanmar (Birma) gewezen op het
in een nieuw fonds van Grassroots Capital
risico van mensenrechtenschendingen. Wij willen deze
(USD 49 miljoen), gericht op microfinanciering in India.
ondernemingen bewust maken van deze risico’s. Verder hebben wij intensief gesproken met Europarlementariërs over klimaatverandering en hebben aangedrongen op een krachtig akkoord in Kopenhagen. Wij richten ons daarbij op een klimaatbeleid in Europa en Nederland.
SAMENVATTING JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2009
5
Ook hebben wij ons gericht op het verbeteren van de corporate governance richtlijnen en het uitoefenen van stemrecht, onder meer in Azië. Met de farmaceutische industrie zijn wij in gesprek over de toegang tot
vanwege de continuïteit van de activiteiten • van de onderneming; om goede corporate governance en goed • ondernemingsgedrag te realiseren.
medicijnen. Daarnaast hebben wij de beleggersverklaring van de Access to Medicine Index ondertekend.
In 2009 waren wij onder meer betrokken bij juridische procedures rond AIG, Shell en Bank of America. In totaal
Juridische procedures
zijn de opbrengsten van passieve procedures in 2009
Binnen en buiten Nederland is PGGM betrokken
opgelopen tot € 16,6 miljoen (cumulatief sinds 2004).
bij juridische procedures. Wij maken onderscheid tussen actieve en passieve (zogeheten Class Actions)
Uitsluitingenbeleid
procedures. Wij gaan pas over tot een actieve juridische
Verantwoord beleggen betekent dat wij niet in alle
procedure als wij hiervoor duidelijk aanwijsbare redenen
entiteiten willen beleggen. Wij willen voorkomen dat wij
hebben, zoals fraude of vormen van ondeugdelijke
namens onze klanten beleggen in ondernemingen die niet
corporate governance. De meeste juridische procedures
bij hen en ons passen. Zo sluiten wij ondernemingen uit
betreffen ondernemingen in de Verenigde Staten, omdat
die substantieel betrokken zijn bij de productie van en
wij daar een relatief groot deel van het vermogen van
handel in controversiële wapens (zoals nucleaire wapens
onze klanten hebben belegd. Beleggers hebben in de
en landmijnen).
Verenigde Staten relatief weinig aandeelhoudersrechten om veranderingen in ondernemingen te realiseren. Dan
Als er gevallen van mensenrechtenschendingen zijn
is een juridische procedure een effectief en tactisch
vastgesteld binnen de invloedssfeer van een bepaalde
instrument om met ondernemingen in dialoog te gaan.
onderneming, gaan wij in gesprek met die onderneming om te streven naar een verbetering van de situatie.
Wij voeren een procedure:
Indien verbetering uitblijft, en verbetering ook niet meer
om een schadevergoeding te verkrijgen;
te verwachten is, sluiten wij de onderneming uit.
• om op lange termijn waarde te creëren; • Gerichte ESG-beleggingen
Doelstelling
2007
2008
2009
2010
Omvang ESG-gerichte beleggingen/commitments (€ miljoen)
1.700
2.400
2.568
4.000
1,9%
3,3%
2,9%
Percentage gerichte ESG-beleggingen in totaal beheerd vermogen
Stemmen Aantal aandeelhoudersvergaderingen (AVA’s en BAVA’s) waarop is gestemd
Doelstelling 2007
2008
2009
2010
2.025
4.792
4.678
18.018
40.618
40.819
Aantal gestemde (B)AVA’s als percentage van het totale aantal (B)AVA’s
41%
92%
99%
≥ 95%
Aantal gestemde (B)AVA’s als percentage van de Stemfocuslijst
70%
99%
99%
≥ 99%
Aantal uitgebrachte stemmen
Engagement Aantal ondernemingen waarmee indirect (via F&C) engagement is gevoerd Aantal ondernemingen waarmee direct engagement is gevoerd
Doelstelling 2007
2008
2009
715
569
495
13
34
48
41%
48%
48%
2010 ≥ 48
Waarde van de ondernemingen waarmee engagement is gevoerd als percentage van de beheerde aandelenportefeuille
6
VERANTWOORD BELEGGEN
Verder sluiten wij staatsobligaties uit van een aantal
bepalingen uit het uitsluitingenbeleid opgenomen
landen. Wij baseren ons hierbij op uitspraken en
in contracten met onze beleggingspartners.
sancties van de VN Veiligheidsraad en oproepen van de International Labour Organisation (ILO). Daarnaast gaan
Eind 2009 hebben wij vastgesteld dat 98% van onze
wij ook af op ons eigen oordeel als staten de bepalingen
portefeuille het uitsluitingenbeleid niet schendt. Dit wil
van ons uitsluitingenbeleid op grote schaal schenden,
niet zeggen dat de overige 2% dit beleid wel schendt,
zonder positieve recente ontwikkelingen of uitzicht daarop
maar wij kunnen dit niet met zekerheid vaststellen.
in de nabije toekomst. Eind 2009 stonden 33 ondernemingen op onze lijst van Wij passen ons uitsluitingenbeleid ook op illiquide
uit te sluiten aandelen: 32 vanwege de wapens die zij
beleggingen toe. Omdat de lijst van uitgesloten aandelen
produceren en 1 vanwege de mensenrechten. Op de lijst
en staatsobligaties alleen betrekking heeft op beurs
van uitgesloten staatsobligaties stonden op dat moment
genoteerde beleggingen, is het beleid zelf voor illiquide
5 landen: Soedan, Somalië, Myanmar (Birma), Iran en
beleggingen het meest relevant. Ook in 2009 zijn de
Noord-Korea.
Juridische procedures
2007
2008
2009
1
2
3
Actieve procedures Opbrengsten Class Actions
€ 4.646.307 € 3.674.956 € 6.574.827
Uitsluitingen Aantal uitgesloten ondernemingen
Doelstelling 2007
2008
2009
29
30
33
Percentage van totaal beheerd vermogen dat door het uitsluitingenbeleid is gedekt
90%
98%
98%
Omvang uitsluitingen t.o.v. FTSE All World benchmark
0,9%
1,2%
1,2%
SAMENVATTING JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2009
2010 ≥ 98%
7
Colofon Deze samenvatting van het Jaarverslag Verantwoord Beleggen 2009 is een uitgave van PGGM. Het volledige jaarverslag kunt u lezen op onze website of opvragen bij de afdeling Responsible Investment. Dr. Marcel Jeucken Hoofd Responsible Investment PGGM Investments Kroostweg Noord 149 3704 DV Zeist Postbus 117 3700 AC Zeist Telefoon: 030 277 13 77 E-mail:
[email protected] Website: www.PGGM.nl/investments
Disclaimer Wij bieden de samenvatting van het PGGM Jaarverslag Verantwoord Beleggen 2009 aan als een vorm van dienstverlening aan onze klanten en daarnaast aan overige geïnteresseerden. Hoewel wij de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht hebben genomen bij de samenstelling van deze samenvatting, kunnen wij niet garanderen dat deze informatie altijd volledig en/ of juist is. Evenmin garanderen wij dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses voor specifieke doeleinden. Wij kunnen derhalve nimmer verantwoordelijk worden gehouden voor onder andere maar niet uitsluitend een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het genoemde doel waarvoor wij deze rapportage hebben opgesteld.
10-3490 maart 2010
eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op
