Uw vermogen om te leven
Verslag Verantwoord Beleggen 2012
3
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Inhoudsopgave
Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Woord vooraf
5
Kengetallen in 2012
7
Het ABP beleid voor verantwoord beleggen
9
Uitsluitingen 9 Informatiebronnen 10 De integrale aanpak voor alle beleggingstrategieën
15
Vastrentende waarden
19
Overige duurzame beleggingen
21
Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en ondernemingsbestuur 31 Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen
32
Dialoog en engagement
33
Dialoog met markt, beleidsmakers en maatschappelijk middenveld
39
Rio+20 39 Robuuste klimaatwetgeving
39
Geïntegreerde bedrijfsrapportage
40
OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen
40
EITI, Dodd-Frank-wet en de SEC en Europese voorstellen 41 Bijdragen aan nationale en internationale consultaties
41
Deelname aan onderzoek
41
Vooruitblik op 2013
43
<< inhoudsopgave
5
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Woord vooraf 2012 is opnieuw een moeilijk politiek en economisch jaar
internationale beleggerso rganisatie ter bevordering van
gebleken. De eurocrisis, de Amerikaanse verkiezingen,
verantwoord beleggen. Hij benadrukte in de discussie
schandalen bij grote financiële partijen en aanhoudende
nog eens hoe belangrijk het voor pensioenf ondsen is
politieke onrust in het Midden-Oosten zorgden voor
om hun visie op verantwoord beleggen mee te nemen
turbulente financiële markten en een verdere daling
in hun beleggingsbeginselen, zoals ABP dat doet. Dat is
van vertrouwen in overheden en de financiële sector.
een aanvulling op het beginsel dat beleggen voor de
ABP heeft met zijn beleggingen op al deze externe
lange termijn loont en dat ABP zijn omvang en lange
ontwikkelingen ingespeeld.
termijnd oelen daarvoor kan aanwenden
Het afgelopen jaar is ABP vaak direct of indirect via
Bij een langetermijnstrategie past ook een grotere
de media aangesproken op zijn maatschappelijke
betrokkenheid als aandeelhouder. In 2012 is er namens
verantwoordelijkheid als Nederlands pensioenfonds
het ABP met veel ondernemingen gesproken over
en zijn beleggingsb eleid. Toonaangevende mensen
hoe zij omgaan met duurzaamheid en de beloning en
uit het maatschappelijke middenveld deden een
kwaliteit van hun bestuur.
oproep aan de grote pensioenfondsen om een aantal maatschappelijke knelpunten te helpen oplossen.
Vorig jaar zijn de Britse grondstoffenhandelaar Glencore
Als pensioenfonds is het belangrijk invulling te geven
International en het Zwitserse mijnbouwconcern Xstrata
aan onze maatschappelijke rol en te luisteren naar
gefuseerd. ABP stemde voor de fusie omdat wij van
de verschillende belanghebbenden. Daar waar nodig
mening zijn dat beide bedrijven er op vooruit zullen
is, zetten wij ons in om ons beleggingsbeleid en
gaan. Tegelijkertijd hadden wij een aantal reserveringen.
-uitgangspunten te verduidelijken.
Door de fusie zouden 71 managers in totaal een bedrag van £ 144 miljoen kunnen ontvangen. Wij hebben tegen
Wij hebben daarom deelgenomen aan verschillende
de toekenning van die pakketten gestemd. Omdat bijna
gesprekken over de manier waarop pensioenfondsen
80 procent van de aandeelhouders de bonus voor de
hun maatschappelijke verantwoordelijkheid zouden
71 managers ook exorbitant vonden, is de vergoeding
kunnen invullen. ABP heeft bijvoorbeeld een eigen
niet uitgekeerd.
seminar gehouden over beleggen in Nederland waar een aantal toonaangevende sprekers hun visie gaven op de
Wij verwachten van bedrijven dat zij in lijn handelen met
mogelijkheden van beleggen in Nederland.
de Global Compact van de Verenigde Naties. De Global Compact omvat 10 uitgangspunten voor mensenrechten,
ABP heeft het afgelopen jaar meegedaan aan
milieu en anticorruptie. De gesprekken met de bedrijven
een onderzoek van de Universiteit van Tilburg in
hebben geleid tot concrete positieve resultaten.
opdracht van Eumedion naar de vermeende korte
Zo heeft het Indiase conglomeraat Mahindra Mahindra
termijng eneigdheid van institutionele beleggers.
onder onze druk beloofd een financiële tegemoet
In tegenstelling tot wat er in het maatschappelijk
koming te doen aan de ontslagen werknemers van hun
debat soms wordt gesteld houden pensioenfondsen
fabriek in Zuid-Korea.
het grootste deel van hun aandelen in Nederlandse beursg enoteerden ondernemingen voor een lange
De Zuid-Koreaanse elektronicaproducent Samsung
periode aan. Meer dan 80 procent van de aandelen
heeft een plan van aanpak ter voorkoming van kinder
portefeuilles wordt voor vijf jaar of langer aangehouden.
arbeid gepresenteerd, nadat wij de onderneming
Aan het onderzoek deden ook andere grote pensioen
hadden aangesproken op het feit dat een van zijn toe
fondsen mee.
leveranciers kinderen te werk stelde.
Beleggen voor de lange termijn
Beoordeling private equity op duurzaamheid
Tijdens de internationale conferentie voor duurzame
Private Equity fondsen beleggen in niet-
ontwikkeling van de Verenigde Naties in Rio de Janeiro
beursgenoteerde ondernemingen. ABP heeft belangen
nam een van onze vicevoorzitters deel aan het
in deze private equity fondsen. Vanwege het private
openingsd ebat van een bijeenkomst georganiseerd door
karakter en minder strenge regulering van deze fondsen
de Principles for Responsible Investment (PRI) – een
en hun beleggingen vindt ABP dat de ESG prestaties
<< inhoudsopgave
van de private equity beleggingen met extra aandacht beoordeeld moeten worden op hun ESG-prestaties. ABP is actief geweest met andere institutionele beleggers in het ontwikkelen van een raamwerk voor transparantie over de duurzaamheidsp restaties van fondsmanagers van private equity. Wij verwachten van de private-equity-partijen met wie wij in zee gaan dat zij passen binnen ons verantwoord beleggingsb eleid en dat zij zich verbinden aan afspraken over periodieke verantwoording en transparantie. Op die manier kunnen wij deze ondernemingen en fondsen goed monitoren in hun ESG-prestaties. De inspanningen sinds 2007 om verantwoord beleggen te verankeren in alle beleggingsp rocessen, heeft in 2012 geleid tot volledige integratie van een ESG-beoordeling bij alle beleggingsc ategorieën. Concrete voorbeelden hiervan kunt u terugvinden in het verslag. ABP hoopt dat u dit verslag met plezier zult lezen en zien uit naar uw reactie. Deze zijn welkom op
[email protected]. Namens het bestuur van de Stichting Pensioenfonds ABP HJ Brouwer voorzitter
6
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
<< inhoudsopgave
7
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
2. Kengetallen in 2012 Het percentage van aandelen- en obligatiebeleggingen
Het aantal uitgesloten bedrijven vanwege activiteiten in
dat op schendingen van de uitgangspunten van de
clustermunitie, chemische en/of biologische wapens of
Global Compact van de Verenigde Naties is beoordeeld:
kernwapens en bedrijven die in strijd zijn met het non-
100 procent.
proliferatieverdrag: 14
Het aantal ondernemingen waarmee in 2012 contact is geweest in het kader van de UN Global Compact:
Uitsluitingen
20. Daarvan zijn twee ondernemingen per 1 januari
ABP wil niet beleggen in ondernemingen met
2012 uitgesloten vanwege het handelen in strijd met
activiteiten die door Nederlandse wetgeving
de uitgangsp unten van de Global Compact van de
of het internationale recht verboden zijn.
Verenigde Naties (zie kader).
Daarom beleggen we niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van landm ijnen,
Het totaal aantal ondernemingen waarmee in 2012
clusterm unitie of chemische en biologische wapens
contact is geweest over milieub eleid, sociale en
of in kernwapens daar waar in strijd met het
maatschappelijke factoren en goed ondernemings
Non Proliferatieverdrag. Nederlandse financiële
bestuur is 351. Deze contacten verliepen als volgt:
instellingen mogen onder vanaf 1 januari 2013 bij
In persoon:
101
Nederlandse wet niet meer beleggen in bedrijven
Via telefoon:
120
die clusterm unitie produceren, verkopen en/of
Via e-mail:
57
verspreiden. Het verbod geldt voor directe en
Via brief:
53
aantoonbare beleggingen in ondernemingen. Dat geldt dus ook voor ABP.
VN Global Compact Global Compact is een initiatief van de Verenigde Naties (VN) om bedrijven, vakbonden, maatschappelijke organisaties en VN-organisaties te verbinden. Global Compact wil een bijdrage leveren aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en helpt het bedrijfsleven bij het realiseren van daaraan gerelateerde doels tellingen. Global Compact heeft tot doel tien principes op het gebied van mensenrechten, arbeids omstandigheden, milieub escherming en corruptie bestrijding te bevorderen. Wereldwijd hebben 7000 ondernemingen zich aan de Global Compact en het naleven van de doels tellingen verbonden.
Het aantal aandeelhoudersvergaderingen in 2012 waarop is gestemd: 3791 • P ercentage van stemmen voor (her)benoeming van bestuurders: 89 procent • P ercentage van stemmen voor voorstellen over beloningsb eleid: 80 procent
<< inhoudsopgave
9
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
3. Het ABP beleid voor verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is belangrijk voor ABP.
ondernemingen waarin we beleggen. Als aandeel
Met verantwoord beleggen nemen we onze
houder bevinden wij ons vaak in een positie waarin we
maatschappelijke verantwoordelijkheid. Tevens weten
ondernemingen kunnen aansporen om maatschappelijk
wij uit ervaring dat het mee laten wegen van factoren
verantwoord te opereren. Zo verwachten we van alle
op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur
ondernemingen waarin wij beleggen dat ze handelen
(afgekort ESG: environmental, social & governance)
volgens de uitgangspunten van de Global Compact
de financiële prestaties van ondernemingen op de
van de VN. Met bedrijven die nog achterblijven in hun
lange termijn positief beïnvloeden. Alle beleggings
naleving gaan we actief in gesprek. Door middel van dit
beslissingen van ABP worden daarom niet alleen
zogeheten ‘engagement’ proberen we ondernemingen
op financiële criteria beoordeeld, maar ook op
te overtuigen van de noodzaak tot verandering.
ESG-factoren. ABP heeft een deskundig team van
Mochten onze inspanningen geen effect hebben, dan
duurzaamheidss pecialisten die daarmee bezig
kiezen we er soms voor om onze belangen in een
zijn. Door ESG-criteria mee te laten wegen in onze
dergelijke onderneming op te geven. Dat doen we liever
beleggingsb eslissingen kunnen wij een betere
niet, omdat wij geloven dat we met engagement meer
afweging maken tussen risico en rendement. Op die
invloed kunnen uitoefenen. Maar als een onderneming
manier hanteren wij een zeer integrale aanpak van
onvoldoende gehoor geeft aan onze wensen, is
onze beleggingen waarmee we de financiële en
uitsluiting vaak de enige manier om ons verantwoord
maatschappelijke belangen van onze deelnemers goed
beleggingsb eleid te laten gelden.
kunnen waarborgen. Per 1 januari 2012 hebben we twee bedrijven uitgesloten Hiermee draagt ons verantwoord beleggen beleid
omdat ze volgens ons in strijd met de VN Global
bij aan onze hoofdd oelstelling; zorgen voor een
Compact handelden: PetroChina en Walmart Stores.
aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie.
Walmart Stores is een internationaal opererende
Meer specifiek heeft ons beleid (zie appendix) drie
supermarktketen met 2,1 miljoen medewerkers. De keten
doelen:
staat al langer bekend om zijn controversiële beleid
• Verbeteren van financiële rendement;
op het gebied van arbeidsomstandigheden en slechte
• L aten zien dat ABP maatschappelijke
relaties met werknemers. Hoewel Walmart onder
verantwoordelijkheid neemt; • Bijdragen aan de integriteit van financiële markten.
invloed van onze dialoog enige verbeteringen in zijn bedrijfspraktijk doorvoerde, bleek zijn aanpak voor ons niet genoeg. Walmart hield vast aan zijn benadering om alle vakbondsa ctiviteiten onder het personeel in
Verdieping
de Amerikaanse winkels en distributiecentra te weren.
Ons beleggingsbeleid wordt voortdurend bijgesteld aan
Dat is volgens ons in strijd met de internationale
ontwikkelingen binnen zowel de Nederlandse pensioen
afspraken die vastgelegd zijn door de International
sector als relevante wereldwijde actualiteiten. Zo heeft
Labor Organization (ILO) en in de Global Compact
ABP in 2012 nog een verdere verdieping aangebracht in
van de Verenigde Naties. Daarom hebben we na een
de uitvoering van zijn verantwoord beleggingsbeleid.
intensieve dialoog van drie jaar besloten om Walmart
Pensioendeelnemers en belanghebbenden hebben ons
uit te sluiten van onze beleggingsp ortefeuille per
in 2012 via diverse kanalen benaderd voor een gesprek
1 januari 2012.
over verschillende maatschappelijke onderwerpen en wij verwelkomen hun belangstelling. Daarnaast draagt ABP
PetroChina is een van de grootste oliebedrijven in de
ook frequent actief bij aan maatschappelijke discussies.
wereld dat in 1999 naar de aandelenm arkt is gegaan.
Daarmee nemen wij onze taak als verantwoorde
Het Chinese staatso lieb edrijf CNPC beheert nog
belegger dus een stap verder dan alleen het intern
steeds 86 procent van de aandelen en bepaalt volgens
toepassen van een verantwoord beleggingsb eleid.
ons daarmee de strategie van PetroChina. Door het uitsluiten van PetroChina willen we een signaal afgeven
3.1 Uitsluitingen
aan CNPC dat wij het niet eens zijn met de manier
Wij vinden het belangrijk om als grote institutionele
waarop het bedrijf zijn activiteiten in Soedan en Birma
belegger maximale invloed uit te oefenen op
heeft ontplooid. Wij hebben drie jaar een intensieve
<< inhoudsopgave
10
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
dialoog gehad met PetroChina en met moederb edrijf CNPC, maar de laatste weigert te spreken over de
Per 1 januari 2013 is de lijst
politieke- en mensenrechtenr isico’s van zijn activiteiten.
van uitgesloten ondernemingen als volgt:
Daarnaast neemt het bedrijf onvoldoende structurele maatregelen om de gevolgen van zijn operaties voor het
• Aeroteh S.A.
Roemenië
clusterwapens
milieu en lokale gemeenschappen in kaart te brengen
• A lliant
VS
clusterwapens
en de schade daarvan te beperken. ABP besloot daarom om PetroChina uit te sluiten per 1 januari 2012. Clusterwapens
Techsystems Inc. • Aryt Industries Ltd. Israël
clusterwapens
• Ashot Ashkelon
Israël
clusterwapens
• C hina Aerospace
China
clusterwapens
China
clusterwapens
Sinds 1 januari 2013 is het in Nederland verboden om
International
direct te beleggen in producenten van clusterwapens.
Holdings
ABP heeft bijgedragen aan de totstandkoming van
• China Spacesat
deze algemene maatregel van bestuur. De Nederlandse
• Hanwha Corporation Zuid-Korea clusterwapens
overheid heeft geen lijst van verboden ondernemingen
• Kaman Corporation VS
clusterwapens
gepubliceerd, maar verwacht dat beleggers zelf
• Lockheed Martin
clusterwapens
gedegen onderzoek naar ondernemingen doen. Op basis van ons eigen onderzoek hebben wij onderstaande 14 beursg enoteerde bedrijven uitgesloten vanwege hun betrokkenheid bij de productie van clusterwapens.
VS
Corporation, • Norinco International China Cooperation Ltd. • PetroChina
China
• P oongsan
Zuid-Korea clusterwapens
in clusterm unitie mijden. De beheerders van de portefeuille- en fondsm anagers zijn hiertoe contractueel verplicht en doen daarom zorgvuldig onderzoek naar de activiteiten van ondernemingen voordat we in ze beleggen.
VN Global Compact
Ook zorgen wij ervoor dat we niet-beursg enoteerde clusterm unitiep roducenten en indirecte beleggingen
clusterwapens
Corporation • P oongsan Holdings Zuid-Korea clusterwapens Corporation • S ingapore
Singapore
clusterwapens
Technologies Engineering
In 2012 is voor een aantal landen besloten om niet in
• Textron
VS
clusterwapens
hun overheidsobligaties te beleggen omdat het wapen
• Walmart Stores
VS
VN Global Compact
embargo van de VN Veiligheidsraad voor hen van kracht is. Dat betekent dat we sinds 2012 geen overheids obligaties hebben in de Democratische Republiek van Congo, Eritrea, Irak, Iran, Ivoorkust, Liberia, Libië, Noord-Korea, Soedan en Somalië. 3.2 Informatiebronnen
De beleggingskeuzes van ABP zijn altijd gebaseerd op deskundige analyses van zowel de beleggingsexperts als de ESG-specialisten. Voor deze analyses gebruiken zij informatie die beschikbaar wordt gesteld door de ondernemingen waarin wij potentieel beleggen, maar ook informatie van effectenm akelaars en bureaus die zich in duurzaamheido nderzoek hebben gespecialiseerd. Daarnaast wordt van nationale en internationale gespecialiseerde bureaus onderzoek gekocht dat onze eigen analyses op het gebied van verantwoord bestuur en ons stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen kan ondersteunen. Voor een grote institutionele belegger als ABP is het van belang dat wij regelmatig spreken met thema
<< inhoudsopgave
specialisten, vertegenwoordigers van belangen organisaties en andere maatschappelijke instellingen zoals vakbonden, politici, academici, milieu- en mensen rechteno rganisaties. Hieruit kunnen wij relevante informatie op doen voor onze verantwoorde beleggings activiteiten. Daarnaast spreken wij frequent met andere institutionele beleggers en deskundigen op het gebied van verantwoord en duurzaam beleggen. Met deze gesprekken blijven wij op de hoogte van wat er van aandeelh ouders en ondernemingen wordt verwacht. Daarnaast kunnen wij beter rekening houden met, inspelen op en bijdragen aan maatschappelijke wensen en verwachtingen. Zo willen wij zorgen voor het waarborgen van de maatschappelijke acceptatie van onze activiteiten evenals die van de ondernemingen waarin wij beleggen. 3.3 ESG-team Het uitvoeringsbedrijf dat voor ABP belegt, heeft een team van negen mensen die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het verantwoord beleggingsbeleid. Deze teamleden hebben verschillende achtergronden en expertises die bijdragen aan een efficiënte integratie van het beleid in onze uiteenlopende beleggings categorieën. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de portefeuilleb eheerders. Zo is de specialist op het gebied van duurzaam vastgoed onderdeel van het team van vastgoedb eleggingen en is er een ESG-specialist op het kantoor in Hongkong om te zorgen voor een integrale beleggingsa anpak voor onze beleggingen in Azië en Oceanië. Integratie betekent dat ESG-aspecten een prominente rol spelen in beleggingsa nalyses, waardoor een betere afweging tussen risico en rendement kan worden gemaakt. In dit verslag geven we een aantal voorbeelden die laten zien dat ESG-factoren een belangrijk onderdeel zijn van onze beleggingsp rocessen en -beslissingen.
11
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Myanmar: Monitoring onder andere op VN Global Compact In 2012 vonden er belangrijke politieke ontwikkelingen plaats in Myanmar (o.a. vrij lating oppositieleider Aung San Suu Kyi, haar verkiezing in het parlement van Myanmar en de voortgaande democratisering). ABP vond het belangrijk om contact te leggen met betrokkenen in het land. Tijdens een bezoek is gesproken met deskundigen, mensenrechtenverdedigers, nationale en internationale bedrijven actief in land. ABP is van mening dat het reputatierisico van beleggingen in Myanmar kleiner is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden en de vooruitzichten lijken gunstig. De ondernemingen waar wij in beleggen die activiteiten ontplooien in Myanmar worden nauw door ons gemonitord. Dat doen wij vanwege de politieke risico’s en omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich houden aan de VN Global Compact. Meer hierover op pagina 20
Respecteren uitgangspunten van de VN Global Compact ABP verwacht van ondernemingen dat zij handelen met respect voor de uitgangspunten van de VN Global Compact en kan zijn belangen verkopen als dialoog niet leidt tot verbetering. In het VN Global Compact zijn de minimale normen voor bedrijven samengevat op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie.
<< inhoudsopgave
15
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
4. De integrale aanpak voor alle beleggingscategorieën ABP is een actieve belegger. De invloed van ESG-
Vertalen in Hoge Duurzaamheidbelegging per
factoren wordt continu voor onze gehele beleggings
beleggingc ategorie ABP
portefeuille geanalyseerd en beoordeeld. Wij vinden dat deze factoren de financiële prestaties op de lange termijn beïnvloeden. Deze overtuiging weegt daarom
High Sustainability Investments per beleggingscategorie
mee in de risico- en rendementsvooruitzichten van de verschillende beleggingsc ategorieën. Het is dus van belang dat we duurzaamh eid steeds verder in
Grondstoffen 8%
Andere 2%
onze beleggingsb eslissingen integreren. De uitvoering daarvan verschilt per beleggingsc ategorie. Omdat
Beursgenoteerde aandelen 19%
Infrastructuur 19%
ABP 80 procent van zijn vermogen intern laat beheren, worden de voordelen van ESG-integratie ten volle benut. We gaan daar hieronder nader op in. Private equity 9% Hedgefondsen 2%
Vastgoed 41%
Beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde ABP wil door middel van zijn beleggingen een positieve bijdrage leveren aan maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, schaarste
4.1 Beursgenoteerde aandelen
van water en materialen, gezondheidszorg en
ABP hanteert voor zijn beleggingen in beursg enoteerde
armoedeb estrijding. We blijven continu op zoek
aandelen verschillende strategieën. Elke strategie
naar nieuwe mogelijkheden om te investeren in
heeft een eigen stijl en eigen beleggingsc riteria
bijvoorbeeld duurzame energie, energie-efficiëntie,
en –processen. Daar is de analyse van ESG-factoren
openbaar vervoerinfrastructuur, waterz uivering en
een belangrijk onderdeel van. De ESG-analyses zijn
afvalb eheer, duurzame bosbouw, microf inanciering
maatwerka ctiviteiten die door een goede interne
en zorginfrastructuur. Voorop staat dat dergelijke
samenwerking worden uitgevoerd. Net als in voor
beleggingen marktconforme rendementen
gaande jaren is in 2012 gebleken hoe waardevol de
opleveren en aan onze beleggingsc riteria voldoen.
intensieve samenwerking tussen het ESG-team en de
In totaal belegt ABP € 8,5 miljard in beleggingen
portefeuillem anagers is voor de door onze uitvoerings
met een hoge duurzaamheidswaarde.
organisatie beheerde portefeuilles. Wij zullen die
Deze beleggingen zijn onderdeel van verschillende
samenwerking hieronder illustreren met gemaakte
beleggingss trategieën. Circa 20 procent van onze
beleggingsb eslissingen en engagementa ctiviteiten.
infrastructuurbeleggingen kent bijvoorbeeld
ABP hanteert de volgende strategieën voor beurs
een dergelijke hoge duurzaamheidswaarde.
genoteerde aandelen:
We zien ook aantrekkelijke mogelijkheden via
• D e Europese focusstrategie: een strategie
inflatie gecorrigeerde leningen (zie meer in
geïntroduceerd in 2011 waarbij de intentie is om
4.3.2). Ten slotte heeft ABP circa € 3,5 miljard
op termijn in ongeveer 30 middelgrote Europese
geïnvesteerd in vastgoed dat in de Global Real
bedrijven beleggen;
Estate Sustainability Benchmark (GRESB) een ‘Green Star’ score heeft. Dat wil zeggen dat we met onze vastgoedb eleggingen zorgen voor 3,5 procent energieb esparing terwijl de gemiddelde
• D e Europese fundamentele strategieën, waarbij we momenteel in circa 315 grote Europese multinationale ondernemingen beleggen; • D e ‘global emerging market’-strategie, waarbij we in
jaarlijkse energieb esparing in de vastgoeds ector
circa 385 grote bedrijven in opkomende markten in
op 1 procent ligt. Onderstaande figuur geeft de
Azië, Latijns Amerika en Afrika beleggen;
categoriale verdeling weer van onze beleggingen
• D e wereldwijde kwantitatieve strategieën, waarbij we
die wij bestempelen als ‘High Sustainability
in circa 2500 grote bedrijven beleggen op basis van
Investments’ (HSI) op basis van hun ESG-
econometrische modellen;
kwaliteiten en hun sterke bijdrage aan ons verantwoord beleggingsbeleid.
<< inhoudsopgave
• Wereldwijd beleggen via externe managers: een
16
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Een aantal voorbeelden van ESG-factoren die zijn
strategie waarmee we de beste fondsmanagers in de
meegewogen in onze beleggingsb eslissingen en geleid
sector selecteren op basis van deskundig onderzoek
hebben tot een positieve of een negatieve selectie:
en strenge beleggingscriteria
• We hebben besloten niet in een energie-onderneming te beleggen omdat er sprake was van een hoog
De integratie van ESG-factoren in bovenstaande
ondernemingsr isico bij escalatie van spanningen in het
beleggingss trategieën is in 2012 verder verdiept en
Midden-Oosten. We hebben vervolgens belegd in een
uitgewerkt dankzij de uitbreiding en professionalisering
minder risicovol bedrijf in dezelfde sector.
van het ESG-team Dit is verwezenlijkt door een nog
• We hebben veel aandacht besteed aan het risico
intensievere betrokkenheid van ESG-specialisten bij
van omkoping en corruptie ook vanwege strengere
nieuwe beleggingsvoorstellen en bij het monitoren van
wetgeving in de Verenigde Staten en het Verenigd
bestaande beleggingen. Daarnaast hebben ons actieve
Koninkrijk die een internationale reikwijdte heeft.
aandeelhouders chap en onze engagementa ctiviteiten
Bij drie bedrijven hebben we onze belegging
bijgedragen aan een versterkte integratie van ESG-
uitgesteld totdat we voldoende zicht hadden op
factoren in deze beleggingsc ategorieën. Dat heeft
de interne systemen die bedrijven hebben om
geleid tot specifieke beleggingsb eslissingen waarvan we
omkoping en fraude effectief tegen te gaan. Bij een
een aantal in dit hoofdstuk toelichten.
andere onderneming hebben we afgezien van beleggen vanwege een lopend fraudeo nderzoek.
4.1.1 Europese focusstrategie De Europese focusstrategie concentreert zich op
Daarvan monitoren we nu het verloop. • B ij een onderneming hebben we een aantal
de groep Europese beursgenoteerde middelgrote
bestuurlijke aandachtsp unten geïdentificeerd
ondernemingen. De intentie is te beleggen in ongeveer
op het terrein van operationele aansturing en
30 middelgrote bedrijven, waarbij gedetailleerd
controle. We hebben een intensieve dialoog met de
onderzoek naar specifieke ondernemingen waarin hun
onderneming over deze zaken gehad.
financiële prestaties en hun prestaties op het gebied
• B ij drie middelgrote beursvennootschappen was
van duurzaamheid centraal staan. Eind 2012 stond het
er geen goed plan voor de opvolging van de CEO.
aantal actieve beleggingen op 16. In de beleggings
Dit had de hoogste prioriteit in onze dialoog met de
analyses spelen ESG-factoren een prominente rol.
onderneming en was een belangrijk onderdeel van
Omdat deze strategie relatief grote financiële belangen
het monitoren van de verbeteringen. Intussen hebben
betreft met een langetermijnv isie, is het belangrijk
de ondernemingen een degelijk opvolgingsp lan
om voorafgaand aan de investeringsb eslissing specifieke risico’s en kansen op ESG-gebied goed te
gepresenteerd. • We vernamen dat een onderneming waarin wij
doorgronden. Onze aandacht is onder andere gericht
beleggen het risico liep op een conflict met
op de aandeelh ouderss tructuur, het beloningsb eleid,
vakbonden. Wij maakten ons zorgen over een
de effectiviteit en de onafhankelijkheid van de raad van
negatieve invloed hiervan op de betrokkenheid
commissarissen, beschermingsconstructies en bedrijfs
en motivatie van het personeel. Bij gedetailleerde
specifieke sociale en milieutechnische zaken. Daarnaast
navraag bij het bedrijf bleek er van arbeidso nrust geen
wordt per bedrijf ook gekeken of het kan profiteren van
sprake. De onderneming kon via de resultaten van een
verduurzaming van de samenleving.
tevredenheido nderzoek onder werknemers aantonen
In 2012 zijn binnen de Europese focusstrategie
dat haar werknemers juist zeer gemotiveerd waren.
15 gedetailleerde ESG-onderzoeken gedaan. Met een
Ook hebben we vastg esteld dat de onderneming
aantal bedrijven is voorafgaand aan de beleggings
de juiste procedures heeft gevolgd en goede
beslissing contact gezocht om de risico’s op het ESG-gebied met het management te bespreken.
communicatie met de medewerkers onderhoudt. • B ij bedrijven met in onze ogen al te ruime bevoegd
Dergelijke dialogen worden ook na de initiële belegging
heden om nieuwe aandelen uit te geven, hebben wij in
onderhouden om de ontwikkelingen te kunnen
aandeelhoudersvergaderingen tegen verlenging van
blijven volgen.
deze bevoegdheid gestemd. Daarnaast hebben wij rekening gehouden met het risico op verwatering in onze inschatting van de juiste waarde van aandelen.
<< inhoudsopgave
•B ij vijf bedrijven hebben we het personeelsverloop
17
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
portefeuillemanagers eenvoudig inzicht in de ESG-
en de veiligheidsp restaties nadrukkelijk onder de
prestaties van de bedrijven in hun portefeuille evenals
loep gehouden. Bij een aantal bedrijven zou een
relevante ESG-issues in de desbetreffende sectoren.
hoog personeelsverloop een bedreiging kunnen
In nauw overleg met de portefeuillem anagers is
vormen voor de groeiambities. Aan de andere kant
een aantal duurzaamheidsr isico’s en -thema’s
versterkten boveng emiddelde veiligheidsp restaties
binnen verschillende sectoren nader geanalyseerd.
ons vertrouwen in een aantal bedrijven.
Deze thema’s zijn integraal onderdeel van de ‘sector outlook’ die door de portefeuillemanagers wordt opgesteld. Daarnaast definieert en documenteert de
Voto di Lista
portefeuillem anager, zonodig in samenspraak met
Voto di Lista is een Italiaans systeem dat
het ESG-team, voor iedere investeringsb eslissing de
minderheidsa andeelhouders de mogelijkheid
materiële ESG-risico’s.
geeft om via een gezamenlijke onafhankelijke
Van de ruim honderd grootste posities blijken in
commissaris invloed uit te oefenen bij een
14 procent (12 bedrijven) van de gevallen de ESG-risico’s
onderneming waar zij een relatief klein aandeel
significant tot groot te zijn. In 47 procent (40 bedrijven)
in hebben. Het systeem bestaat sinds 2007
van de gevallen zijn deze risico’s gemiddeld en voor
en verplicht beursg enoteerde ondernemingen
38 procent (33 bedrijven) zijn de risico’s op milieu-,
om minderheidsa andeelhouders een ‘eigen’
sociaal en governanceg ebied laag.
commissaris te laten kiezen. Het systeem is niet optimaal omdat de groota andeelh ouders nog
Hoewel ESG-overwegingen niet altijd doorslaggevend
steeds meer commissarissen kunnen benoemen,
zijn, beïnvloeden deze wel de mate van vertrouwen in
maar het biedt de minderheidsa andeelhouders de
investeringsvoorstellen. Dat vertrouwen heeft een sterke
mogelijkheid om beter geïnformeerd te zijn over
impact op onze beleggingsb eslissingen. Hieronder
de onderneming. In 2012 kwam dit systeem ABP
beschrijven wij enkele relevante beslissingen en situaties
goed van pas bij het navragen naar de aard van de
uit 2012:
activiteiten en betrokkenheid van Finmeccanica
•O ndanks gunstige financiële vooruitzichten heeft
in Syrië omdat ABP in 2011 een onafhankelijke
slecht inzicht in de veiligheids- en milieuprestaties
commissaris bij het bedrijf had voorgedragen.
van een oliebedrijf de doorslag gegeven om onze
Deze commissaris konden we toen direct benaderen om te praten over het landenr isico
aandelenp ositie niet verder uit te bouwen. • N a intensieve gesprekken met een elektriciteits
beleid van het bedrijf en zijn activiteiten in Syrië.
producent over onze twijfels over de kwaliteit van het
Hij heeft onze zorgen over het landr isicobeleid en
bestuur en de beperkte mogelijkheden om de CO 2-
Syrië ter sprake gebracht waarna Finmeccanica
uitstoot te reduceren, hebben wij ons aandeel in de
ons bevestigde dat het geen militair materieel
onderneming teruggebracht.
aan Syrië levert en het haar landenr isicob eleid heeft aangepast.
•H et ESG-team maakte een uitgebreide analyse van de ESG-strategie en –prestaties van een onderneming in de olie-en gasindustrie. We hebben met de onderneming onze bevindingen besproken tijdens een telefonische conferentie en later nog een keer
4.1.2 Europese fundamentele strategieën
onze zorgen over de ESG-prestaties overgebracht
De Europese fundamentele strategieën richten zich
via een brief aan de CEO. Pas als we substantiële
op ondernemingen in de Morgan Stanley Capital
verbeteringen op ESG-gebied zien, zullen we ons
International Index (MSCI Index) Europe. Deze
aandeel in het bedrijf vergroten ondanks goede
aandelenindex is samengesteld uit 436 ondernemingen
financiële vooruitzichten.
in West-Europa. ABP belegt momenteel in ongeveer 315
• N a een intensieve periode van engagement met een
bedrijven uit deze groep.
olie- en gasonderneming hebben we meer vertrouwen
Voor de fundamentele strategieën zijn speciale
gekregen in de veiligheidsmaatregelen en het risico
instrumenten intern ontwikkeld om de ESG-prestaties
management. Het gegroeide vertrouwen heeft ertoe
van bedrijven te beoordelen: het ‘ESG Dashboard’,
geleid dat we een groter aandelenb elang in de
de ‘Bloomberg ESG Perfomance Monitor’ en de
onderneming hebben genomen.
‘ESG Country Risk Monitor’. Hiermee krijgen de
<< inhoudsopgave
•E en onderneming actief in de dienstverlening
18
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
gesprek aangaat. Ook spraken we met Samsung
aan de olie-industrie werd geconfronteerd met
over arbeidso mstandigheden in de productieketen.
beschuldigingen over omkoping en corruptie.
Samsung werkt met de Taiwanese toeleverancier
Wij hebben onze belegging in dat bedrijf verkleind
Foxconn. Foxconn is regelmatig in het nieuws vanwege
en ons belang in een vergelijkbaar bedrijf met
slechte arbeidso mstandigheden. ABP heeft Samsung
aantoonbaar betere prestaties ter voorkoming van
ook aangesproken op de arbeidso mstandigheden bij
omkoping en corruptie vergroot.
alle fabrieken in China. Zo heeft de maatschappelijke organisatie China Labor Watch ontdekt dat bij een
4.1.3 ‘Global emerging market’ strategie
toeleverancier van Samsung sprake was van kinder
Binnen de ‘global emerging market’-strategie belegt
arbeid. Nadat ABP contact heeft gezocht met de
ABP in circa 385 bedrijven in de regio’s Oost-Europa,
onderneming over de controle van de productie
Afrika, Latijns Amerika en Azië. Deze strategie legt
keten, heeft Samsung een persbericht gepubliceerd
tegelijkertijd nadruk op een gebalanceerde landen
over haar standpunt op het gebied van kindera rbeid.
selectie. Om te bepalen welk gewicht een land in de
Ook publiceerde Samsung een plan van aanpak om
portefeuille moet krijgen, gebruiken we een model met macro-economische en financiële risico’s evenals ESG-
kindera rbeid in haar productieketen te voorkomen. • I n maart vorig jaar is een ESG-teamlid meerdere keren
indicatoren. In deze strategie is de analyse van ESG-
op bezoek geweest bij de Indiase vertegenwoordiging
factoren in relatie tot een land en/of een onderneming
van POSCO. POSCO is een Zuid-Koreaans staal
een vast onderdeel van het beleggingsproces voor grote
bedrijf dat zeven jaar geleden wilde beginnen aan
of strategische beleggingen. Het uitvoeringsbedrijf
de bouw van een staalfabriek in India. Het project
dat de beleggingen voor ABP beheert, doet dit in Azië
van $ 12 miljard heeft deze vertraging onder meer
vanuit het kantoor in Hongkong. Het heeft daar een
opgelopen vanwege protesten van de lokale bevolking
specialist die ESG-analyses doet en de dialoog met
die zorgen heeft over de milieus chade die de staal
bedrijven en beleidsmakers aangaat. Een interne analyse
fabriek mogelijk zal veroorzaken. Vanwege de
van de ESG-issues bij beursgenoteerde bedrijven in
protesten en het terugdraaien van de bouwvergunning
China, Zuid- Korea en Taiwan is aanleiding geweest
door de National Green Tribunal van India is ABP in
om een dialoog te starten ter verbetering van hun
een intensieve dialoog met POSCO over de manier
‘corporate-governance’-prestaties.
waarop de onderneming in India de staalfabriek wil vestigen. ABP benadrukt daarbij de noodzaak van
Het afgelopen jaar is dan ook het meeste aandacht
een constructieve dialoog met de lokale bevolking.
besteed aan de verbetering van het bestuur van
Vanwege deze langs lepende zaak is hebben een groep
beursgenoteerde ondernemingen in Azië. Incidenten in
non gouvernementele organisaties (NGO’s) een klacht
het kader van mensenrechtenschendingen hebben het
ingediend bij het meldpunt van de OESO (Organisatie
afgelopen jaar significante media-aandacht gekregen,
voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling )
wat heeft gezorgd voor extra gevoeligheid voor
in drie OESO-lidstaten tegen POSCO en minderheids
onze argumenten en aanbevelingen tot verbetering
aandeelh ouders in het bedrijf: ABP en het Noorse
bij ondernemingen met wie wij in gesprek waren.
staatsp ensioenf onds NIBM. Wij bespreken deze klacht
Hieronder geven we voorbeelden van ondernemingen in
uitgebreider in hoofdstuk 6.
opkomende economieën die in 2012 extra aandacht van
• M ahindra Mahindra is een Indiaas conglomeraat dat
ons hebben gevraagd:
onder andere actief is in de automobielindustrie.
•H et afgelopen jaar is er uitgebreid contact geweest
Het bedrijf heeft in 2011 de noodlijdende Zuid-
met het Zuid-Koreaanse Samsung Electronics over
Koreaanse autop roducent Ssangyong overgenomen
gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en kinder
en vervolgens een ingrijpende reorganisatie door
arbeid. Een terugkerend onderwerp op de agenda
gevoerd die tot veel protesten van de ontslagen
was de zorg van ABP over de gebrekkige aandacht
medewerkers hebben geleid. Het protest en een aantal
die Samsung had besteed aan zijn (voormalige)
zelfmoorden onder het ontslagen personeel was voor
werknemers met leukemie en de nabestaanden van
ABP aanleiding om een intensieve dialoog met de
overleden werknemers die werkzaam waren bij een
onderneming aan te gaan. Mahindra Mahindra heeft
inmiddels gesloten productielijn. Wij zijn dan ook
toegezegd een financiële tegemoetkoming te zullen
positief over het feit dat Samsung in 2012 een gebaar
geven aan het ontslagen personeel.
heeft gemaakt naar de getroffenen en met hen het
<< inhoudsopgave
19
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
4.1.4 Kwantitatieve strategieën
ESG Dashboard
Bij de kwantitatieve beleggingsstrategieën selecteren
Het ESG Dashboard is een nieuw instrument dat is
we op grond van statistische analyses bedrijven om
ontwikkeld door het ESG-team in samenwerking
in te beleggen. Dit gebeurt met behulp van modellen
met de portefeuillemanagers. Het biedt aan
gebaseerd op financiële en statistische indicatoren.
de portefeuille managers bij aandelen en
Dit heeft als voordeel dat de portefeuillem anagers
vastrentende waarden de mogelijkheid om in
op efficiënte wijze in een groot aantal bedrijven
één oogopslag een breed beeld te krijgen van
kunnen beleggen. Hoewel het hier gaat om meer
een specifieke beursgenoteerde onderneming en
dan 2500 ondernemingen is ABP zich bewust van
haar prestaties op ESG-gebied. In het instrument
de noodzaak van betrokken aandeelhouders chap.
komt informatie uit vijf verschillende interne en
Een belangrijk onderdeel daarvan is het uitoefenen
externe bronnen bij elkaar. Het ESG Dashboard
van stemrecht. Als er aanleiding toe is, gaan we ook de
geeft inzicht in het stemgedrag van ABP bij een
dialoog met de ondernemingen aan.
bedrijf, de engagementactiviteiten van ABP
Tegelijkertijd onderzoeken de kwantitatieve beleggings
met een onderneming en een analyse van drie
experts hoe zij ESG-indicatoren kunnen identificeren
onafhankelijke onderzoeksbureaus gespecialiseerd
die een directe relatie met de financiële prestaties van
in ESG-strategie, -beleid en –prestaties van
beursg enoteerde bedrijven hebben. De eerste resultaten
ondernemingen. Portefeuillemanagers raadplegen
zijn hoopgevend, maar nader onderzoek is noodzakelijk.
dit instrument om zelf een inschatting van ESG-
Gedetailleerde data is nodig en die moet verzameld
risico’s te maken.
worden in een vervolgo nderzoek. Daarom zijn we vorig jaar een exclusieve strategische alliantie aangegaan met een extern onderzoeksb ureau.
4.2.1 Staatsobligaties
Het doel van dit onderzoek is het vinden van
ABP belegt niet in staatsobligaties van tien specifieke
zogenoemde verborgen risico’s die nog niet door de
landen. Dat zijn de landen waarvoor een wapenembargo
markt in de prijs van het aandeel zijn verwerkt en waar
van de VN Veiligheidsraad van kracht is (zie 3.1).
ABP een financieel voordeel mee zou kunnen behalen.
Met Sustainalytics, een onderzoeksb ureau op het
Vooral ESG-risico’s zijn nog een onontgonnen terrein
gebied van duurzaamheid, is een speciaal instrument
die niet altijd door de aandelenm arkt op juiste waarde
ontwikkeld dat ABP een goed inzicht geeft in ESG-
geschat worden en daardoor niet verdisconteerd
gerelateerde risico’s van nagenoeg alle landen van de
worden in de aandelenkoers. Daarnaast worden
wereld. Dit effectieve instrument wordt gebruikt om
ESG-risico’s over het algemeen pas onderkend op
land/regio specifieke analyses te maken, waardoor wij
het moment dat een incident in de media komt, wat
beter geïnformeerd kunnen beleggen in staatso bligaties.
consequenties kan hebben voor de aandelenkoers.
Het instrument biedt in één oogopslag inzicht in
De publieke reacties en de reacties in de financiële
het ESG-profiel van een land gebaseerd op macro-
markten op dergelijke incidenten verschillen ook
economische informatie en 33 specifieke ESG-factoren
per incident. Reputatieschade die ondernemingen
op basis waarvan een vergelijking met landen in de
bij ESG-gerelateerde incidenten lopen, is moeilijk te
regio kan worden gemaakt. Het instrument biedt een
meten en te kwantificeren. Op dit gebied ligt dus een
sterke basis voor het maken van beleggingskeuzes in
relevante uitdaging voor zowel de markt als voor ABP.
staatso bligaties maar wordt ook gebruikt bij andere
Ons kwantitatieve beleggingsteam zal daarom in 2013
beleggingss trategieën waar een landenr isico van
met dit onderzoek verder gaan.
toepassing is.
4.2 Vastrentende waarden
4.2.2 Bedrijfsobligaties
ABP verstrekt leningen aan overheden en bedrijven
Binnen de bedrijfsobligatieportefeuilles maakt ABP
in de vorm van staatsobligaties en bedrijfso bligaties.
analyses van diverse sectoren in uiteenlopende
Portefeuillem anagers en het ESG-team beoordelen
regio’s. Daarbij worden relevante ESG-issues en
de financiële en ESG-risico’s van deze vastrentende
duurzaamheidp restaties van bedrijven in kaart
waarden. Per beleggingsc ategorie binnen de vast
gebracht en meegenomen in beleggingsb eslissingen.
rentende waarden leggen wij hieronder uit hoe wij
Uit gezamenlijke besprekingen met portefeuille
ons verantwoord beleggingsb eleid in de beleggings
managers voor aandelen, waarin de belangrijkste
processen integreren.
sectorale ontwikkelingen doorgenomen zijn,
<< inhoudsopgave
20
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
concludeerden wij dat de relevantie van ESG-factoren
Myanmar
per beleggingscategorie aanzienlijk kan verschillen. Een
In 2012 heeft een van de leden van het ESG-
ESG-factor kan bijvoorbeeld de prijsontwikkeling van
team een bezoek gebracht aan Myanmar Burma).
een aandeel beïnvloeden en tegelijkertijd nauwelijks
Er vonden belangrijke politieke ontwikkelingen
effect hebben op de kredietwaardigheid van het
plaats zoals het vrijlaten van oppositieleider
bedrijf. Toch kunnen ESG-factoren ook specifiek voor
Aung San Suu Kyi en vervolgens haar verkiezing
bedrijfsobligaties relevant zijn.
in het parlement van Myanmar en de voortgaande
In 2011 hebben we aangekondigd dat de integratie
democratisering. Daarom vond ABP het belangrijk
van ESG-analyses in het beleggingsproces van
om contacten te leggen met diverse betrokkenen
bedrijfsobligaties verder zou verbeteren en dat
in het land. Tijdens het bezoek is gesproken met
doel is bereikt. Zo namen de kredietanalisten voor
deskundigen, mensenrechtenverdedigers, nationale
energiesectoren deel aan periodieke bijeenkomsten
en internationale bedrijven actief in land.
van het ESG-team en van de managers van
De toenemende openheid van het land naar
de aandelenportefeuilles om de belangrijkste
de buitenwereld zorgt voor veranderingen die
ontwikkelingen onder de aandacht te brengen en de
invloed kunnen hebben op de manier waarop
prioriteiten voor nader ESG-onderzoek en engagement
beleggingsr isico’s in Myanmar worden beoordeeld.
gezamenlijk te bepalen. Daarnaast zijn twee
Beleggingen in Myanmar werden tot op heden
instrumenten ontwikkeld waarmee portefeuillemanagers
doorgaans bestempeld als zeer risicovol met
en analisten op eenvoudige wijze inzicht kunnen
betrekking tot potentiële ESG-incidenten.
verwerven in de ESG-prestaties van bedrijven.
Dergelijke incidenten zouden de reputatie van
Eén van die instrumenten is het eerder genoemde
ABP kunnen schaden. ABP is van mening dat het
ESG Dashboard.
reputatier isico van beleggingen in Myanmar kleiner
Het andere instrument is het ‘ESG Company Risk
is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden
Comparison Profile’ dat het afgelopen jaar met
en de vooruitzichten lijken gunstig. We zijn dan
dataleverancier Bloomberg is ontwikkeld. Dit instrument
ook voorzichtig positief over mogelijkheden voor
biedt inzicht in de trendmatige ontwikkelingen
bedrijven en bevolking.
zoals vijf achtereenvolgende jaren energieverbruik,
Terwijl de politieke situatie is veranderd, blijven
CO2-emissies en bijvoorbeeld het aantal (dodelijke)
economische en sociale omstandigheden
ongelukken in bepaalde sectoren. Hiermee kunnen we
onwenselijk. De conflicten in de grensstreken en de
specifieke bedrijven toetsen aan relevante trends en
grote armoede en slechte arbeidso mstandigheden,
daaruit conclusies trekken over hun ESG-prestaties.
gebrekkige veiligheid op de werkvloer, corruptie en
Tegelijkertijd maakt dit instrument het mogelijk om deze
omkoping vormen een bron van zorg. Daarnaast is
prestaties te vergelijken met sector- of branchegenoten.
het de vraag of het verantwoord is om nu al in het land te beleggen aangezien de wetgeving en
4.2.3 Voor inflatie gecorrigeerde leningen
-handhaving nog zwak is. Ook heeft Aung San Suu
ESG-risico’s en -kansen wegen ook mee in onze inflatie
Kyi buitenlandse investeerders afgeraden om in de
gecorrigeerde leningen aan bedrijven. Dergelijke
energiesector te investeren omdat beleggers dan
leningen houdt ABP lang in de portefeuille om het
een joint venture zouden moeten sluiten met het
vermogen tegen inflatie te beschermen. Dit betekent
olies taatsbedrijf MOGE.
wel dat we de potentiële ESG-risico’s op de lange
De ondernemingen waar wij in beleggen die
termijn goed in kaart willen brengen voordat we zulke
activiteiten ontplooien in Myanmar worden
leningen aangaan. Als Nederlands pensioenfonds
nauw door ons gemonitord. Dat doen wij niet
luisteren we goed naar onze lokale stakeholders en zijn
alleen vanwege de politieke risico’s maar ook
we in voortdurend gesprek met het maatschappelijk
omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich
middenveld in Nederland. Daar waar mogelijk willen
houden aan de Global Compact Principes van de
we bijdragen aan de specifieke belangen van onze
Verenigde Naties.
stakeholders aan het thuisfront. Daarom spelen we graag in op de beleggingskansen in Nederland, mits deze voldoen aan zowel onze duurzaamheidscriteria als aan onze risico-rendement vereisten.
<< inhoudsopgave
21
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
N33
Voor ABP is het voordeel dat de financiering van de
ABP heeft vorig jaar het initiatief genomen voor
N33 een langjarige belegging is met een beperkt risico.
een uniek beleggingsproject: het financieren van de
Dat is aantrekkelijk voor een pensioenfonds dat er naar
verbreding en het onderhoud van de rijksweg N33
streeft om het pensioenvermogen tegen inflatie te
tussen Assen en Zuidbroek. Het is voor het eerst dat een
beschermen en de koopkracht van de gepensioneerden
Nederlands pensioenfonds een lening heeft verstrekt
op peil wil houden.
aan een infrastructureel project in Nederland.
Inflatie gekoppelde leningen worden op dit
Het project N33 is een typisch voorbeeld van een
moment voornamelijk verstrekt aan geselecteerde
publiek-private-samenwerking (PPS). De overheid
ondernemingen, infrastructuurp rojecten en/of
heeft de opdracht voor het verbreden en onderhouden
vastgoed. Door een goede interne afstemming
van de weg gegeven aan een bouwbedrijf (Koninklijke
van de diverse beleggingsp ortefeuilles, wordt een
BAM Groep). Het project krijgt van ABP een lening van
concentratie van risico’s of onderlinge concurrentie in
ongeveer € 80 miljoen en ABP krijgt hiervoor een rente
de portefeuille voorkomen.
vergoeding met een inflatiecorrectie. Beleggen in Nederland
wij in projecten met bewezen technologieën, zoals
In 2012 is er publiekelijk opnieuw veel gesproken
windmolenp arken, en moeten de beleggingen een
over de rol van Nederlandse pensioenfondsen
zekere omvang hebben. Daarnaast is het belangrijk
bij het oplossen van financiële knelpunten bij
om te benadrukken dat een goed beleggings
o.a. hypotheken, het midden- en kleinb edrijf
beleid gebaseerd is op diversificatie. Dat betekent
en investeringen in infras tructuur. ABP heeft
dat het vermogen van ABP zoveel mogelijk over
een bijdrage geleverd aan het debat met een
diverse landen en markten in de wereld verspreid
eigen seminar over beleggen in Nederland.
belegd wordt. Daarmee worden financiële
Daarnaast neemt ABP deel aan gesprekken met de
concentratier isico’s beperkt. Diversificatie is een
verschillende betrokken ministeries over de nood
essentieel onderdeel van prudent beleggen en is de
zakelijke investeringen in Nederland. Daar leggen
belangrijkste reden dat wij niet slechts in één land
we regelmatig uit dat pensioenfondsen niet zomaar
kunnen beleggen.
hun vermogen kunnen beleggen als de overheid of het maatschappelijk middenveld dat vraagt. Het geld
Vanwege onze lange termijndoelstellingen belegt
is immers niet van het ABP, maar van alle pensioen
ABP graag in projecten met een aan de Nederlandse
gerechtigden en toekomstige begunstigden die elke
inflatie gebonden rendement. In Nederland zijn
maand voor hun pensioen sparen. Zij mogen van
de partijen die krediet nodig hebben doorgaans
ABP verwachten (en dat moeten wij ook volgens de
terughoudend in het verstrekken van dergelijke
wet) dat wij verantwoordelijk en prudent met hun
inflatie gekoppelde producten. Dat is jammer, omdat
geld omgaan.
het beleggen in Nederlandse leningen daardoor aantrekkelijker zou worden. In het buitenland –
Dat wil niet zeggen dat ABP wegloopt voor de
Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland– hebben
mogelijkheden en kansen om in Nederland te
overheden, bedrijven en andere beleggers daar al
beleggen. ABP wil juist graag beleggen in Nederland.
ervaring mee en werkt het goed.
Wij beleggen echter alleen onder dezelfde
ABP hoopt dat de ervaring met de N33 zal leiden
voorwaarden waarop alle minder liquide beleggingen
tot meer inflatie gekoppelde leningen voor
worden beoordeeld: een laag kredietr isico en een
infrastructurele en mogelijke andere projecten
aanvaardbaar rendement. Tegelijkertijd beleggen
in Nederland.
4.3 Overige duurzame beleggingen
en van de toekomst een goede kwaliteit van leven kan
ABP is voortdurend op zoek naar
bieden. Deze beleggingen moeten naast het bieden
investeringsmogelijkheden die een duurzame
van een maatschappelijk gewin ook in lijn zijn met onze
maatschappelijke ontwikkeling kunnen ondersteunen en
financiële rendementsverwachtingen.
bespoedigen. Dat doen we omdat we willen bijdragen
We beleggen in activiteiten die oplossingen bieden
aan een betere wereld die voor de generaties van nu
voor bijvoorbeeld klimaatverandering, waters chaarste
<< inhoudsopgave
22
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
en waterovervloed, vervuiling en verlies van leef
is uitgegroeid tot de toonaangevende wereldwijde
gebieden en diersoorten. Tevens zijn wij geïnteresseerd
duurzaamheidsbenchmark voor vastgoedbeleggingen.
in beleggingen die bijdragen aan de ontwikkeling
Met een startpositie van 3 mondiale institutionele
van mensen en landen in armoede en gebrekkige
beleggers wordt GRESB nu gesteund door meer dan
economische en sociale omstandigheden.
40 beleggers en ondersteund door alle grote regionale
Wij streven altijd naar een aantrekkelijk financieel
vastgoedassociaties zoals de European Public Real
rendement, maar beleggingen worden door ons vooral
Estate Assocciaton (EPRA) en de Amerikaanse National
op waarde geschat als ze een duidelijke bijdrage leveren
Association of Real Estate Investment Trusts (NAREIT) 1.
aan de oplossing van een sociaal- en/of milieup robleem.
Daarnaast neemt het aantal private vastgoedfondsen
Dat betekent dat wij kritisch kijken naar ondernemingen
en beursgenoteerde vastgoedbedrijven die meedoen
en sectoren en hun prestaties op duurzaamheidg ebied.
aan het jaarlijkse onderzoek toe. Aan de GRESB-survey deden in 2012 443 respondenten mee, tegen 340 in 2011.
Van de totale beleggingsportefeuille van ABP is 23%
Jaarlijks worden de bestaande vastgoedbeleggingen van
van het vermogen belegd in illiquide beleggings
ABP met behulp van de GRESB-benchmark gescreend
categorieën . Deze beleggingen kwalificeren zich als
op milieuprestaties op het gebied van energieverbruik,
illiquide omdat ze niet op de beurs verhandeld worden.
waterverbruik, afvalniveaus en CO2-uitstoot. Op basis
Daarbij komt dat deze beleggingen ook vaak voor een
van de uitkomsten van deze screening gaan we met
lange periode worden aangegaan en hogere eenmalige
betrokkenen in overleg om de duurzaamheidprestaties
investeringswaarden hebben. Het is belangrijk dat
van de portefeuille te verbeteren. Op het gebied
daarvoor grote financiële risico’s vermeden of verkleind
van duurzaamheid, uitgedrukt in een ‘GRESB-score’,
worden. Daarnaast wegen risico’s op het gebied van
presteert onze vastgoedportefeuille (van bijna 200
milieu, klimaatverandering en sociale omstandigheden
vastgoedbeleggingen) beter dan de benchmark
bij dit soort beleggingen zwaar mee. Om deze reden
(van 443 vastgoedbeleggingen). Kortom, onze
is een ESG-analyse en goedkeuring van het ESG-team
vastgoedportefeuille bevat vastgoedfondsen en
een standaard onderdeel van het beleggingsp roces.
beursgenoteerde vastgoedbedrijven die relatief beter
De ESG-beoordeling is een zeer belangrijk element van
scoren dan het gemiddelde van de GRESB-benchmark.
nieuwe beleggingsvoorstellen. Zo komt het voor dat een
De toetsing aan GRESB is een verplicht onderdeel
belegging niet doorgaat vanwege ESG-issues, of dat
van het zogenoemde ‘due diligenceproces’
beleggingen alleen onder specifieke duurzaamheids
(gedegen onderzoeksproces) van de beleggingen
voorwaarden door het ESG-team worden goedgekeurd.
in de strategische vastgoedportefeuille. Binnen dat proces dienen externe vastgoed(fonds)managers
4.3.1 Vastgoed
en vastgoedondernemingen de online GRESB-
ABP is een grote belegger in vastgoed. Onze portefeuille
survey in te vullen. Het jaarlijkse GRESB-onderzoek
van beursg enoteerd en niet-beursg enoteerd vastgoed
wordt gebruikt om de duurzaamheidprestaties van
omvat ongeveer 10 procent van de totale beleggings
vastgoedbeleggingen te meten, te blijven volgen en,
portefeuille. Dat betekent dus dat wij ongeveer
waar nodig, bij te sturen door het voeren van een
€ 28 miljard (per eind 2012)in vastgoed beleggen.
actieve dialoog met het management.
Deze beleggingen omvatten vaak grote belangen van
Alle nieuwe vastgoedbeleggingen binnen de
meestal meer dan 5 procent tot soms wel 50 procent
strategische vastgoedportefeuille moeten binnen een
van het fonds of de onderneming waarin we beleggen.
periode van twee jaar beter scoren dan het gemiddelde
Omdat de vastgoeds ector een grootverbruiker van
van hun GRESB vergelijkingsgroep.
natuurlijke hulpb ronnen is, hebben we veel geïnvesteerd
De vergelijkingsgroep is zo opgesteld dat een
in het analyseren en verbeteren van de milieup restaties
vastgoedfonds of beursgenoteerd vastgoedbedrijf
van de vastgoedb eleggingen in onze portefeuille.
alleen vergeleken wordt met andere vastgoedfondsen
Uit onderzoek is gebleken dat meer duurzaam vastgoed
en beursgenoteerde vastgoedbedrijven opererend in
en betere milieup restaties (bijvoorbeeld in de vorm van
dezelfde regio en zelfde vastgoedsectoren (winkels,
lager energieverbruik en een lagere CO 2-uitstoot) in de
kantoren en logistiek vastgoed bijvoorbeeld).
vastgoeds ector tot betere rendementen en lagere risico profielen van de beleggingen kunnen leiden. Ons initiatief voor het ontwikkelen van de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) in 2009
1M eer informatie over GRESB en andere organisaties die deelnemen, kunt u vinden op www.gresb.com.
<< inhoudsopgave
23
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
In 2012 is uit naam van GRESB met 241 managers van
Power Partners 2. Dit is een infrastructuurf onds met een
beursg enoteerde vastgoedondernemingen en niet-
vermogen van € 500 miljoen dat investeert in projecten
beursg enoteerde vastgoedfondsen over hun prestaties
voor opwekking van duurzame energie in West-Europa.
gecorrespondeerd. In 2011 waren dat 171 bedrijven.
Het fonds belegt in duurzame energiep rojecten die
De fondsen en bedrijven krijgen hiermee inzicht in hun
werken met bewezen technologieën, zoals windparken
scores in verhouding tot diverse vergelijkingsgroepen.
op land en kleine waterkrachtcentrales. In 2012 is
Tevens krijgen zij advies over een stappenplan voor de
geïnvesteerd in drie windparken en in 14 operationele
verbetering van hun duurzaamheidprestaties.
waterkrachtp rojecten.
4.3.2 Infrastructuur
Afval
De infrastructuurportefeuille is sinds de opzet ervan
ABP heeft een relatief groot belang in het Italiaanse
in 2004 flink gegroeid. ABP belegt momenteel bijna
afvalbedrijf Herambiente. Het is een onderdeel van de
2 procent van zijn beleggingen in infrastructuur.
Hera Group, waarvan ABP ook aandelen in portefeuille
We beleggen in wegen, (openbaar) vervoers
heeft. Herambiente is een prominent afvalbedrijf in
netwerken, water, energieo pwekking, transmissie-
Italië en actief in de totale keten van afvalverwerking in
en distributien etwerken, communicatie en havens.
het noorden van het land. Van de 80 afvalverwerkings
Diverse infrastructuurb eleggingen die aan onze
installaties heeft het bedrijf zeven zogenoemde ‘energie
risico-rendementsd oelstellingen bijdragen, helpen
uit afval–centrales’ in beheer. Het streven is zoveel
tegelijkertijd ook bij de aanpak van belangrijke sociale
mogelijk afval te recyclen en te verwerken tot duurzame
of milieu-uitdagingen, zoals de strijd tegen klimaat
energieb ronnen. Voor het afval dat overblijft of te
verandering. Hiertoe behoren onder meer beleggingen
gevaarlijk is, heeft het bedrijf de beschikking over elf
in duurzame energie, drink- en afvalwaterz uivering,
stortp laatsen. ABP draagt met zijn beleggingen graag
afvalverwerking, scholen en ziekenhuizen. Direct en
bij aan de ontwikkeling van duurzame energieb ronnen
indirect via onze externe fondsm anagers zetten we
en het terugd ringen van de wereldwijde afvalmassa.
beleggingsp rojecten op die in deze twee opzichten waarde toevoegen.
Scholen
Van de vele beleggingsvoorstellen die worden
Schoolgebouwen zijn ook aantrekkelijk om in te
gescreend, leidt lang niet ieder voorstel tot een
beleggen via een publiek-private-samenwerking (PPS).
investering. We stellen immers strenge voorwaarden
Deze samenwerkingsvorm is in Nederland nog niet
aan het risico-, rendements- en duurzaamheidsp rofiel
zo gebruikelijk, maar dat is die wel in bijvoorbeeld
van iedere belegging. De portefeuille van duurzame
het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Beleggingen
en maatschappelijk verantwoorde beleggingen
in schoolg ebouwen bevatten een beperkt risico en
groeit gestaag. Hieronder beschrijven we een
doorgaans een fatsoenlijk rendement. Daarnaast spreekt
aantal voorbeelden.
het voor zich dat de financiële bijdrage aan publieke scholing een maatschappelijke taak vervult die goed
Duurzame energie
bij ons verantwoord beleggingsb eleid past. ABP heeft
Beleggingen in duurzame energie (wind-, zonne-, bio-
verschillende beleggingen in scholen en ziekenh uizen in
en waterkrachte nergie) zijn doorgaans erg interessant
de vorm van een publiek-private-samenwerking (PPS).
voor onze infrastructuurp ortefeuille, vooral vanwege de positieve milieuef fecten ervan. Bij duurzame energie
4.3.3 Hedgefondsen
is echter sprake van continu veranderende regel
ABP belegt indirect in diverse hedgefondsen.
geving en beleid op zowel nationaal als internationaal
Deze beleggingen omvatten 4,5% van het belegd
niveau. Daarom letten we bij duurzame energie
vermogen van ABP. Hedgef ondsen zijn beleggings
projecten specifiek op zogenoemde regelgevingsr isico’s
fondsen die een grote verscheidenheid aan strategieën
die van invloed kunnen zijn op onze beleggingen.
toepassen om rendementen op de financiële markten
Daarnaast analyseren we technologier isico’s, omdat
te behalen. In de nasleep van de financiële crisis is
de technieken voor duurzame energiew inning zich snel
regelmatig kritiek geopperd vanuit de samenleving
ontwikkelen.
over de manier waarop hedgefondsen opereren. Onderwerp van dergelijke kritiek is veelal het gebrek
Recent hebben we ons gecommitteerd aan een
aan transparantie van dergelijke fondsen, evenals een
belegging van € 100 miljoen in HgCapital Renewable
onverantwoorde risicolust en een gebrek aan prudent
<< inhoudsopgave
24
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
toezicht hierop. ABP vindt dat nuances tussen hedge
uitbrengen. Op die manier kunnen wij deze beleggingen
fondsen op zijn plaats zijn en dat beleggingen in hedge
goed monitoren op hun ESG-prestaties.
fondsen wel degelijk een constructieve bijdrage kunnen
De kredietcrisis heeft geleid tot een aantal initiatieven
leveren aan een goed gespreide beleggingsp ortefeuille.
voor lokale richtlijnen voor private-equityf ondsen om
De beleggingen in hedgefondsen worden door ABP
onder meer transparantie en verantwoord bestuur te
gescreend op ESG-factoren, waarbij het ESG-team
bevorderen. Dit gebeurde in Frankrijk, Groot-Brittannië
een belangrijke stem heeft in de beoordeling van
en Australië. ABP is actief geweest met andere
de fondsen. Het ESG-team is daarom nadrukkelijk
institutionele beleggers in het raamwerk voor ESG
betrokken bij de beoordeling van nieuwe beleggings
transparantie van fondsm anagers van private equity.
voorstellen. De analyse van het ESG-team wordt
Hiermee zullen we in 2013 verder aan de slag gaan om
bovendien door een intern beleggingscomité bestaande
fondsmanagers van private equity aan te moedigen
uit senior-managers beoordeeld.
deze uitgangspunten te gebruiken transparanter te zijn
ABP werkt samen met de hedgefondsesector hard
over hun ESG-activiteiten.
aan het verbeteren van het gedrag van fondsen en de perceptie ervan. Zo is in 2007 al de Hedge
Gezondheidszorg in Afrika
Fund Standards Board (HFSB) opgericht. Meer dan
Eén van de private-equityfondsen waar ABP in
75 hedgefondsen hebben deze standaard ondertekend,
geïnvesteerd heeft is het Investment Fund for Health
die inhoudt dat de fondsen zich houden aan hoge
in Africa (IFHA). Dit fonds investeert op commerciële
standaarden met betrekking tot o.a. transparantie,
basis in ondernemingen actief in de gezondheidszorg in
invloed op sociaalm aatschappelijke factoren en
Afrika. Uniek aan IFHA is dat het streeft naar sociale en
verantwoord bestuur. Zestig grote internationale
economische ontwikkeling en het als doel heeft om bij
beleggers zetten zich ervoor in om te zorgen dat de
te dragen aan een beter milieu. Zo heeft het fonds onder
partijen die de standaard ondertekend hebben zich
andere geïnvesteerd in zorgverzekeraars in verschillende
daar ook aan houden en dat meer hedgefondsen de
Afrikaanse landen.
standaard ondertekenen.
Het IFHA voldoet aan internationale standaarden
ABP heeft ook zijn eigen richtlijnen voor de hedge
opgesteld door de Wereldbank op het gebied van
fondsen waar wij mee werken. Zo is ons uitsluiting
milieu, arbeid en goed bestuur. Daarnaast heeft
beleid, beschreven in hoofdstuk 3, ook van toepassing
het fonds een methode ontwikkeld waarmee het
op hedgefondsen. De hedgefondsmanagers waarmee
probeert vooruitgang op milieu- en sociaal gebied te
wij werken, beleggen niet in de door ons uitgesloten
meten. De methode is gebaseerd op de zogenoemde
ondernemingen en landen.
Millennium Development Goals opgesteld door de
ABP belegt niet in hedgefondsen die overwegend
Verenigde Naties. De Nederlandse fondsm anager van
waarde kunnen creëren met aandeelhoudersactivisme.
het IFHA doet regelmatig verslag van de financiële en
Wij onthouden ons in ieder geval van aandeelhouders-
ESG-prestaties van het fonds.
activisme omdat wij dergelijke genuanceerde meningsvorming rond bedrijven niet willen overlaten
4.3.5 Grondstoffen
aan andere partijen.
De grondstoffenportefeuille bedraagt 3,6 procent van het totale vermogen van ABP en bestaat voor een deel
4.3.4 Private Equity
uit de portefeuille natuurlijke grondstoffen. In deze
Private equity is een beleggingscategorie die niet zo
portefeuille wordt direct of indirect via fondsen in niet
streng is gereguleerd als beleggingen op de openbare
aan de beursgenoteerde ondernemingen belegd die
kapitaalmarkt. Private equity fondsen investeren in niet-
actief zijn in bosbouw, landbouw, mijnbouwactiviteiten
beursgenoteerde bedrijven. ABP houdt belangen in deze
en olie- en gasexploratie en -productie. Wij stellen hoge
gespecialiseerde fondsen. Vanwege het private karakter
eisen aan de ESG-prestaties van deze ondernemingen,
en de minder regulering van deze fondsen en hun
evenals het toezicht hierop van de fondsen waarin
beleggingen vindt ABP dat de ESG-prestaties van de
wij beleggen. We vragen van alle fondsen die in de
private equity beleggingen met extra aandacht moeten
mijnbouw en olie- en gaswinning in opkomende
worden beoordeeld.
markten beleggen, dat zij contractueel instemmen met
Wij verwachten van private equity managers met wie
een werkwijze conform internationaal geaccepteerde
wij in zee gaan dat zij zich houden aan ons verantwoord
richtlijnen. Dit betreft de prestatienormen voor
beleggingsbeleid en regelmatig aan ons verslag
maatschappij en milieu van de International Finance
<< inhoudsopgave
25
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Corporation (IFC) en bijvoorbeeld ook de richtlijnen
al sprake zijn van enig effect op de volatiliteit in
ten aanzien van milieu, gezondheid en veiligheid in de
de termijnm arkten, een dempend effect hebben. 4
mijnbouw en olie- en gaswinning van de World Bank
Ondanks deze bevindingen willen wij blijven deelnemen
Group (de zogenoemde EHS- richtlijnen).
aan het debat over de invloed van grondstoffen- en
Iedere belegging in deze portefeuille is bovendien
landbouwb eleggingen op de prijsvorming van de
afhankelijk van goedkeuring van het ESG-team,
natuurlijke hulpbronnen.
dat zijn besluit baseert op grondige analyses. Daarnaast vindt regelmatig een bezoek plaats van de portefeuillemanagers aan de beleggingsprojecten in
Farmland Principles
de grondstofportefeuille. Deze bezoeken zorgen ervoor
Deze richtlijnen drukken het voornemen uit van
dat o.a. de ESG-prestaties van de beleggingen gedegen
de ondertekenaars om zich in te zetten en te
kunnen worden beoordeeld. De ESG-analyses van deze
houden aan:
beleggingen worden doorgaans gebaseerd op hoge
• h et bevorderen van de duurzaamheid van
internationale standaarden, zoals de IFC Performance Standards en bijvoorbeeld het Sustainable Development Framework van de International Council on Mining and Metals (ICMM) bij mijnexploitaties. 2
Op het gebied van landbouw analyseren en beoordelen we niet alleen onze eigen beleggingen op ESG-factoren, maar leveren we ook een bijdrage aan de ontwikkeling van de standaarden voor beleggen in landbouwgronden.
het milieu • h et respecteren van arbeidsrechten en mensenrechten • het respecteren van bestaande rechten op land en hulpbronnen • het handhaven van hoge ethische normen en waarden • het rapporteren over de vooruitgang met
Samen met andere institutionele beleggers zijn de
betrekking tot het invoeren en bevorderen van
Principles for Responsible Investment in Farmland
deze richtlijnen
opgesteld, om duurzaamheid, transparantie en verantwoording op dit gebied te verbeteren. In 2012 hebben we voor het tweede jaar achtereen Het andere deel van de grondstoffenportefeuille bestaat
de Farmland Principles toegepast op onze landbouw
uit beleggingen in de termijnmarkt met derivaten
beleggingen. De managers van de landbouwf ondsen
(‘futures’). De grondstoffend erivatenmarkt is een liquide
zijn opnieuw door ABP gevraagd naar de implementatie
handelsmarkt waarin wij beleggen om te profiteren van
van de principes en we hebben kunnen constateren
grondstofp rijsontwikkelingen en om prijsrisico’s van
dat de managers die onze landbouwgrondb eleggingen
grondstoffen af te dekken. ABP is sinds 2001 actief op
beheren de uitgangsp unten in hun bedrijfspraktijk
de grondstoffend erivatenmarkt.
hebben geïntegreerd.
De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over de invloed van grote beleggers op de prijzen van grondstoffen. Hen werd verweten dat zij met hun beleggingsa ctiviteiten de grondstofp rijzen opdrijven. ABP heeft eigen onderzoek gedaan en geen aanwijzingen gevonden dat onze beleggingen in deze producten bijdragen aan de gestegen grondstofp rijzen. Die mening wordt ondersteund door onderzoeks bureau Profundo, dat in samenwerking met het Landbouw-Economisch Instituut in Wageningen hiernaar onderzoek heeft gedaan. De resultaten van dat onderzoek zijn 1 februari 2012 gepubliceerd onder de titel ‘Voedselprijzen en speculatie op agrarische termijnm arkten’. 3 Overigens vormen onze beleggingen in gronds toffen al jaren een stabiel aandeel in de portefeuille. Daartoe verkoopt onze vermogens beheerder bij prijsstijgingen en koopt bij in geval van prijsd alingen . Hierdoor zouden wij, mocht er
2 h ttp://www.icmm.com/our-work/sustainable-developmentframework 3 http://www.profundo.nl/page/show/thema-s/p515 4 h ttp://www.abp.nl/images/10.0065.12.2-positionpaper_ tcm160-139990.pdf
<< inhoudsopgave
26
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
De Farmland Principles bieden ons als belegger een
portefeuille. Ook vinden wij duurzaamheidcertificaten
effectief kader op basis waarvan we beleggingen
op het hoogste niveau voor bosbouw belangrijk en
kunnen beoordelen. Daarnaast bieden de Principles
stellen we deze als voorwaarde aan onze bosbouw
ook richtlijnen voor het rapporteren over de belangrijke
beleggingen.
aspecten die spelen bij landbouwbeleggingen.
Wij hebben belegd in bosbouwprojecten op
Zo rapporteerde een van de managers aan ons over de
verschillende continenten. Sinds 2007 belegt ABP in een
voortgang die is geboekt bij een herverkavelingtraject
op Mozambikaanse bosbouw gericht fonds dat beheerd
en de dilemma’s die de manager daarbij tegenkwam.
wordt door Global Solidarity Fund International (GSFI),
De manager slaagde erin om de versnipperde grond
een internationale vermogensb eheerder die eigendom is
rechten in kaart te brengen en met de kleine lokale
van Zweedse en Noorse kerken. Om er zeker van te zijn
boeren overeenstemming te bereiken over een goede
dat deze bosbouwb eleggingen voldoen aan onze eisen
verdeling van landrechten in het voordeel van beiden.
op het gebied van verantwoord beleggen, is ten tijde van de start met het fonds contractueel afgesproken
Beleggingen in agrarische activiteiten
dat er een traject gestart zou worden om de bosbouw
Sinds 2008 belegt ABP ongeveer 0,25 procent van het
projecten een Forest Stewartship Council (FSC)
vermogen in agrarische activiteiten.
certificering te laten verkrijgen. Dit certificaat van is een belangrijke maatstaf voor de kwaliteit en duurzaamheid
Graan en oliezaden
van de bossen waarin wordt belegd. Al onze bosbouw
Wij participeren in twee fondsen die beleggen in
beleggingen moeten aan de FSC-standaard voldoen
landbouwg ronden. Eén fonds richt zich op het oostelijk
of, daar waar het gaat om bosbouwb eleggingen in
deel van de Europese Unie; het ander investeert in
Noord-Amerika, die van het Sustainable Forest Initiative
Latijns Amerika.
(SFI). Ook moeten ze voldoen aan de principes van de
Het eerstgenoemde fonds heeft land in bezit dat
VN Global Compact, de eerder genoemde richtlijnen op
verpacht wordt aan lokale boeren. Dat betekent dat het
het gebied van milieu, mensenrechten, arbeidsn ormen
land niet voor rekening van de beleggers wordt bewerkt
en anti-corruptie.
en dat de opbrengst van de granen en oliezaden voor rekening van de boeren komen. Doel van het fonds is
Gaandeweg is ons duidelijk geworden dat de projecten
om de effectiviteit te vergroten, productieverlies te
in Mozambique niet voldeden aan de genoemde
verkleinen en de prestaties van de landbouwgrond
eisen. Dat werd onder andere zichtbaar na een
te monitoren. Daarnaast wordt verantwoordelijkheid
onafhankelijke beoordeling in het kader van FSC-
genomen voor het verbeteren van de landbouw
certificering. Tegelijkertijd werden de projecten door
grond door middel van efficiënter waterm anagement
maatschappelijke organisaties (Non-Governmental
en het toepassen van duurzame landbouwm ethoden.
Organizations, NGO’s) beschuldigd van het onrecht
Ook wordt door de fondsmanagers onderzocht of de
matig verkrijgen van landrechten van de lokale
betreffende boerderijen met olie of asbest vervuild zijn.
bevolking. De zogeheten landroof is publiekelijk ter
Ze worden dan schoong emaakt en geherstructureerd.
discussie gesteld.
In Latijns Amerika gebeurt het verbouwen van graan
In de afgelopen jaren hebben we, samen met de andere
en oliezaden wél voor rekening van de beleggers.
investeerders in dit project, stevig aangedrongen
De verschillende boerderijen worden regelmatig
op verbeteringen van de ESG-prestaties. Dit heeft
bezocht en beoordeeld op milieu- en sociale risico’s.
onder meer geleid tot het aanstellen van een nieuw
Het nagestreefde principe van ‘no-till farming’ –het niet
managementteam dat nu bestaat uit een gezonde mix
omploegen van het land– moet ervoor zorgen dat er
van lokale getalenteerde professionals en internationaal
efficiënter met water wordt omgegaan en dat bodems
georiënteerde managers met ruime ervaring in
tegen uitputting en erosie worden beschermd.
de bosbouw. In april 2012 is een lid van het ESG-team ter plaatse
Bosbouw
gaan kijken of aan onze wensen tegemoet gekomen was
Beleggingen in bosbouw zijn volgens ABP een geschikte
en om de beschuldigingen van NGO’s te onderzoeken.
manier om lange-termijnrendementen te genereren
Uit de vele gesprekken met lokale organisaties,
en tevens bij te dragen aan duurzaamheid. Wij zijn
werknemers en dorpelingen vonden wij geen
ervan overtuigd dat bosbouw, mits goed beheerd,
aanwijzingen voor landroof. Voor alle beplante hectares
een waardevolle aanvulling is op onze beleggings
zijn de juiste vergunningen aanwezig. We konden
<< inhoudsopgave
27
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
wel concluderen dat het vorige management niet
Palmolie
zorgvuldig een administratie had bijgehouden en dat er
De producenten en afnemers van palmolie staan onder
verwachtingen bij de lokale bevolking waren gewekt die
groeiende druk om zich in te zetten voor duurzame
niet konden worden waargemaakt.
productie van palmolie. De groeiende vraag naar
Wij zijn positief over de manier waarop het huidige
palmolie is een bedreiging voor tropische regenwouden.
management met de lokale bevolking omgaat en met
Ook in 2012 zijn topische regenwouden gesneuveld aan
haar in gesprek blijft. Mochten de bewoners geen
het verbouwen ervan. Het rendement op het gewas
instemming geven voor het gebruik van land waar
op de wereldmarkt is hoog, omdat het gebruikt wordt
zij wonen en/of verbouwen, is afgesproken dat het
in veel consumentenp roducten voor onder andere
management ander geschikt land zal zoeken.
lichaamsverzorging en ook als biobrandstof. Dat maakt
Voor het verkrijgen van een FSC-certificering, waar wij
palmolie een financieel aantrekkelijke investering.
veel waarde aan hechten, zal in 2013 een zogeheten
Het afgelopen jaar is ABP een intensieve dialoog gestart
‘baseline study’ - een onderzoek naar de sociale en
met de palmolies ector en zijn we in gesprek gegaan
milieue ffecten - gehouden worden. Een dergelijk
met producenten in Maleisië en Indonesië. We hebben
onderzoek duurt een jaar en dat betekent dat de FSC-
voor onze beleggingen gerelateerd aan palmolie in
certificering in 2014 een feit moet zijn.
Azië een beleggingss trategie voor duurzame palmolie ontwikkeld. Die houdt in dat ABP bij beursg enoteerde
Mijnbouw
ondernemingen hun beleid op het gebied van palmolie-
ABP heeft via de natuurlijke grondstoffenp ortefeuille
activiteiten toetst versus de ’best practice’ in de sector
ook belegd in een aantal mijnen in Afrika. De onrust
en tevens een actieve dialoog onderhoudt met beurs
in de Zuid-Afrikaanse mijnen in september 2012
vennootschappen die actief zijn in palmolie.
heeft nog eens aangetoond dat het voor beleggers van belang is een scherp oog te houden op de
Via onze indirecte beleggingen in natuurlijke
mensen-en arbeidsrechten in de mijnbouwsector.
hulpbronnen stellen wij ook als voorwaarde dat
Tegelijkertijd hebben we in 2012 onze externe managers
de fondsen waarin wij beleggen deelnemer zijn
die namens ons in mijnbouwbedrijven beleggen
aan de internationale ‘Ronde Tafel voor Duurzame
uitgebreid ondervraagd over hun implementatie
Palmolie’. Daarnaast moeten de betreffende fondsen
van onze criteria voor verantwoord beleggen in de
aangeven wanneer ze de doelen voor gecertificeerde
mijnbouwi ndustrie.
palmolie behalen en een beleid hebben ten aanzien van landaankopen, afval- en waterm anagement,
We brengen jaarlijks een bezoek aan de mijnen om
pesticideng ebruik, arbeidso mstandigheden, corruptie
ons te informeren over de situatie. Mede vanwege de
en omkoping en beleggingen in de lokale economie.
mijnwerkerss takingen in Zuid-Afrika hebben wij bij de
Tevens moeten deze fondsen aan kunnen tonen dat
mede-eigenaren en leidingg evenden opnieuw onder de
het land in hun bezit op legitieme wijze is verkregen.
aandacht gebracht hoe belangrijk wij het als beleggers
Het ESG-team is nauw betrokken bij de monitorende rol
vinden dat mijnwerkers een loon krijgen waar ze van
van de managers van de grondstoffenp ortefeuille waar
kunnen leven, dat de werko mstandigheden veilig en
deze fondsen deel van uitmaken.
gezond zijn en dat de medewerkers zelf mogen bepalen
Via onze uitvoeringso rganisatie participeren wij in een
van welke vakbond ze lid zijn. Ook stelden we dat het
internationaal forum van institutionele beleggers dat
management van de mijnen beschikbaar moet zijn voor
wereldwijd bedrijven aanmoedigt om alleen duurzaam
gesprekken met de vakbonden, lokale bevolking en de
geproduceerde palmolie te gebruiken en deel te nemen
medewerkers.
aan de Ronde Tafel voor Duurzame Palmolie.
Dat onze beleggingscriteria niet ten koste gaan van de levensvatbaarheid van de mijnen blijkt uit het feit dat de mijnen waarin wij belegd hebben nog steeds mensen aannemen.
N33: Belegging N33: met Bele een hoge duur een hoge zaamheidswaarde zaamheid in Nederlandin Nederl
ABP heeft vorig jaar het initiatief ABP genomen heeft vorig voorjaar het
een uniek beleggingsproject: heteen financieren uniek beleggingspr van
de verbreding en het onderhoudde van verbreding de rijksweg en het on
N33 tussen Assen en Zuidbroek.N33 Hettussen is voorAssen het en Zu
eerst dat een Nederlands pensioenfonds eerst dat een Nederland
lening heeft verstrekt aan een infrastructureel lening heeft verstrekt a project in Nederland.
project in Nederland.
Het project N33 is een typisch voorbeeld Het project van N33 is een t
een publiekprivatesamenwerking een publiekprivatesam (PPS).
De overheid heeft de opdracht voor De overheid het heeft de op
verbreden en onderhouden van verbreden de weg gegeven en onderhou
aan een bouwbedrijf. Het project aan krijgt eenvan bouw ABP bedrijf. H
een lening van ongeveer € 80 miljoen een lening en ABP van ongevee
krijgt hiervoor een rentevergoeding krijgt met hiervoor een een rent inflatiecorrectie.
inflatiecorrectie.
Meer hierover op pagina 21
Meer hierover op pagin
Beleggingen met een hoge duurzaamheids waarde ABP wil door middel van zijn beleggingen een positieve bijdrage leveren aan maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, schaarste van water en materialen, gezondheidszorg en armoedebestrijding. We blijven continu op zoek naar nieuwe mogelijkheden om te investeren in bijvoorbeeld duurzame energie, energieefficiëntie, openbaar vervoerinfra structuur, waterzuivering en afvalbeheer, duurzame bosbouw, microfinanciering en zorginfrastructuur. Voorop staat dat dergelijke beleggingen marktconforme rendementen opleveren en aan onze beleggingscriteria voldoen.
<< inhoudsopgave
31
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
5. Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en ondernemingsbestuur ABP belegt wereldwijd in meer dan 4000 beurs
Wanneer er aanwijzingen zijn dat een bedrijf niet in
genoteerde ondernemingen. Als betrokken aandeel
lijn opereert met wat wij wenselijk achten, spreken
houder gericht op de lange termijn is het voor ons
wij het bestuur en andere vertegenwoordigers daarop
belangrijk om deze bedrijven goed te (leren) kennen,
aan. Er zijn verschillende manieren waarop wij onze
ook als ze in een fonds zitten dat extern beheerd wordt.
invloed bij ondernemingen kunnen doen gelden:
Dat doet ABP omdat het een goed beeld wil vormen
via ons stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen,
van het bestuur en de strategie van de ondernemingen
via dialoog en engagement (individueel of gezamenlijk),
waarin het belegt. Uiteraard is ABP ook geïnteresseerd
en via juridische maatregelen.
in informatie over de bedrijfsp restaties op financieel, milieu- en sociaal gebied.
Onderwerp Klimaatverandering
Bedrijven waarmee we hebben gesproken BASF, BP, BT, Deutsche Telekom, Drax, EDP, E.on, Gas Natural Fenosa, Iberdrola, National Grid, Posco, Rautaruukki, Renault, RWE, Shell, Sime Darby, SSAB, Telefonica,
Corporate Governance
Telecom Italia, Vodafone Aeon Mall, Affymetrix, Ahold, Altarea, Amec, Apache, Arcelor Mittal, ASML, Baidu, Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, Balfour Beatty, Barclays, Big Yellow Group, Binck Bank, BNP Parisbas, Bristol Myer Squibb, Britvic, Carrefour, Clariant, Corio, Danone, DE Masterblenders, Eon, Eurasian Natural Resource Company (ENRC), Faurecia, Fonciere des Régions, Forest Laboratories, France Telecom, Glencore, Goldman Sachs, Heineken, Helical Bar, H&M, Hitachi, HSBC, Imtech, International Paper, Kas Bank, Kingfisher, KPN, Kyocera, LIXIL, Merck, Newscorp, Norilsk Nickel, Novartis, Olympus, Petrobas, Philips, Ping An, Posco, Post NL, PTT EP, Quantas, Rakuten, Randstad, Reckitt Benckiser, Reed Elsevier, Schneider Electric, Segro, Sinopec, Societe Generale, SSAB, Sun Hing Kai Property, Swiss Reinsurance, Syntega, Technip, Tepco, Toshiba, Total, Unilever, Vale, Van Lanschot, Vastned Retail, Vivendi, Wereldhave,
Milieumanagement
Wolters Kluwer, Xstrata. Aegon, Allianz RE, Anglo American, Arcelor Mittal, AvalonBay Communities, BAA, Bumitama Agri, Casino Guichard Perrachon, Colruyt, Delhaize, Derwent London, Goodman Group, Grainger, ICADE, Hammerson, Holcim, KanAM, Kerry Group, Land Securities, LaSalle, MahindraMahindra, Metcash, Metro, Norilsk Nickel, Norwegian Property (NPRO), Nutreco, Reckitt Benckiser, Sainsbury Group, Shiseido, Shell, Siemens, Suez Environment, Syntega, Tesco, Total, Unibail-Rodamco, Woolworths,
Veiligheid & gezondheid
Rio Tinto Apple, BASF, BP, Carnival, Deutsche Bank, Iberdrola, Impala, Petrobas, Petrofac,
Mensenrechten
SBM Offshore, Shell, SSAB, Total, Transocean, Alcatel-Lucent, Anglo American, Barrick Gold, Daewoo International, Finmeccanica, General Electric, Goldcorp, GSFF, MTN Telecom, NettApp, Orascom telecom, Posco,
Arbeidstandaarden
RWE, Samsung, Shell, Sime Darby, TeliaSonera, Total, Vale, Vedanta, Ahold, Amer Sports, Anglo Platinum, Apple, DE Masterblenders, Faurecia, Impala,
Transparantie&
Lonmin, MahindraMahindra, Philips, Renault, Samsung Aegon, Apache, Arcelor MIttal, Barclays, BP, Danone, DE Masterblenders, EDP, Glencore,
verantwoording
HSBC, KKR, Orpea, Pirelli, Reed Elsevier, RWE, Shell, Standard Chartered, Syntega, Transocean, Vale
<< inhoudsopgave
32
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen
Stembeleid
Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen is een
ABP belegt in meer dan 4000 beursgenoteerde
belangrijke manier om aan het bestuur van een
bedrijven wereldwijd. Dat grote aantal weerhoudt
onderneming duidelijk te maken hoe wij over bepaalde
ons er niet van onze stem te laten horen via
zaken denken. Op onze website is te vinden hoe
het stemmen op de jaarlijkse en/of bijzondere
wij gestemd hebben tijdens de aandeelhouders
aandeelhoudersvergaderingen.
vergaderingen. Wij vinden het belangrijk om transparant
In 2012 hebben we op 3791 aandeelhouders
te zijn over ons stembeleid en hoe onze stem in de
vergaderingen gestemd. Voor het stemmen op
praktijk uitpakt.
de aandeelhoudersvergaderingen van de meeste
Hieronder geven wij uitleg over ons stembeleid van het
bedrijven maken we gebruik van een systeem
afgelopen jaar en tonen we de wereldwijde verdeling
waarmee wij op afstand onze stem kunnen
van onze stemmen in een diagram.
uitbrengen. In dit systeem is het stembeleid van ABP geïntegreerd waardoor we ook op de aandeelhoudersvergaderingen van de bedrijven
Wereldwijde verdeling stemmen
die minder onze aandacht nodig hebben in lijn met ons interne beleid kunnen stemmen. Voor extra
Brazilië 4%
Rest van de wereld 2%
Australië 4%
Centraal en Zuid-Amerika 5% Canada 5%
Azië & Ocenië (excl. Japan en Australië) 23%
informatie over de bedrijven gebruiken wij een stema dviesb ureau. Deze heeft een databank met informatie over beursg enoteerde bedrijven in ontwikkelde landen en in opkomende economieën waar wij gebruik van kunnen maken. Die informatie
Verenigd Koninkrijk 6%
dient onder andere om te bepalen hoe ABP zijn stemb eleid toepast. ABP doet natuurlijk ook zijn
Japan 11%
Verenigde Staten 21% Europa 19%
eigen onderzoek in relatie met de verschillende beleggingss trategieën die besproken zijn in hoofdstuk 4. Die onderzoeken bepalen ook ons stemb eleid. Bij het bepalen van onze stem positie is onze eigen verantwoord beleggings criteria en onze visie op de onderneming leidend.
Aandeelhoudersvergaderingen
Daarnaast kijken we met de portefeuillem anagers
In 2012 heeft ABP zich op verschillende aandeel
naar de verschillende agendap unten en bepalen we
houdersvergaderingen uitgesproken over diverse zaken
gezamenlijk onze stempositie en de prioriteiten
die ABP belangrijk vindt. Het bezoldigingsb eleid is een
voor een dialoog.
terugkerend onderwerp, net als de onafhankelijkheid van commissarissen. Het afgelopen jaar kwam daar een nieuwe ontwikkeling bij: de welkomstb onus, een
Hieronder worden enkele bedrijven uitgelicht waar
eenmalige vergoeding aan een nieuw bestuurslid om
wij het afgelopen jaar een dialoog mee hebben gehad
zijn komst naar het bedrijf aantrekkelijk te maken.
en het desondanks nodig vonden om in de aandeel
ABP vindt dat een zorgelijke ontwikkeling en heeft de
houdersvergaderingen aandacht te vestigen op een
ondernemingen die daartoe overgingen (Reed Elsevier
aantal gevoelige zaken.
en Van Lanschot) daar op aangesproken.
• O p de Algemene vergadering van Aandeelhouders (Ava) van het Franse olie-en gasbedrijf Total zijn
In Frankrijk heeft een aantal beursgenoteerde
onze zorgen geuit via onze stempositie over de
ondernemingen geen moeite met het combineren van
gecombineerde functie van bestuursvoorzitter
de functie van president-commissaris (chairman) en
(chairman) en CEO. Daarnaast hebben de leden
voorzitter van de raad van bestuur (CEO). ABP vindt
van het bestuur allemaal een groot aantal andere
dat een slechte zaak en heeft in 2012 op verschillende
bestuursf uncties, waardoor er twijfel is of de bestuurs
manieren zijn mening daarover kenbaar gemaakt.
leden wel genoeg tijd kunnen besteden aan de olie- en gaso nderneming. Eén van de bestuursleden heeft daarnaast een zeer laag aanwezigheidsp ercentage op bestuursvergaderingen
<< inhoudsopgave
•O p de AvA van retailbedrijf Ahold hebben wij opnieuw
33
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Voorafgaand aan de aandeelhoudersvergadering en de
onze zorgen uitgesproken over de houding van het
fusie heeft ons ESG-team regelmatig contact gehad met
management van de Amerikaanse supermarktketen
beide bedrijven. Tijdens die gesprekken is informatie
Giant-Carlisle tegenover vakbonden. Deze keten
uitgewisseld over de duurzaamheidp restaties van
was actief in het ontmoedigen van werknemers die
beide beursvennootschappen. Wij hebben toen onze
zich willen aansluiten bij een vakbond. Wij hebben
zorgen geuit over de toekomstige bestuurss tructuur,
Ahold ook gevraagd onderzoek te doen naar
het voldoen aan regels met betrekking tot verantwoord
werknemerstevredenheid onder alle personeelsleden
bestuur, en risicom anagement in relatie tot de op
wereldwijd. Tevens heeft ABP zijn zorgen uitgesproken
handen zijnde fusie.
over bezoldigingsbeleid. • H et Amerikaanse mediaconcern van Rupert Murdoch,
Olympus
News Corp, was het afgelopen jaar in het nieuws
Eind november 2011 kwam aan het licht dat de Japanse
omdat journalisten van een Britse krant ingebroken
cameramaker Olympus sinds de jaren negentig grote
hadden in de voicemail van verschillende mensen.
verliezen heeft verborgen gehouden. Het bedrijf
ABP maakt zich zorgen over het gebrek van toezicht en
verloor bijna 70 procent van zijn beurswaarde door
rekenschap door leidinggevenden in de onderneming.
de onthulling. ABP heeft samen met andere aandeel
Daarom hebben wij op de aandeelhoudersvergadering
houders de onderneming aangesproken op dit
tegen de verlenging van de aanstelling van de niet-
schandaal en gevraagd om een drastische ingreep in
onafhankelijke bestuursleden gestemd.
de bestuurss tructuur van de onderneming, zoals het
• D e nieuwe beursonderneming D.E. Masterblenders
aanstellen van onafhankelijke commissarissen. Alleen
1753 moest begin augustus 2012 een grote boekhoud
daarmee kan het vertrouwen van de beleggers in het
fraude in Brazilië bekendmaken. De fraude heeft
bedrijf hersteld worden. Tijdens de aandeelhouders
plaatsg evonden voordat het nieuwe bedrijf naar de
vergadering stemde ABP tegen een beschermings
beurs ging en viel onder de verantwoordelijkheid van
constructie die niet in het belang zou zijn van de
het oude bestuur van Sara Lee. We hebben voor de
minderheidsa andeelhouders.
decharge van het bestuur gestemd omdat de fraude
Het schandaal rond Olympus is voor de Japanse
niet onder zijn verantwoordelijkheid heeft plaats
beursa utoriteiten aanleiding geweest om strengere
gevonden en omdat we vertrouwen hebben dat het
corporate governance-regels op te stellen. We blijven
bestuur voldoende maatregelen heeft genomen om dit
de ontwikkelingen in Japan en bij Olympus op de
soort misstanden in de toekomst te voorkomen.
voet volgen.
Dialoog en engagement
Reed Elsevier
In het afgelopen jaar hebben we met een aantal beurs
In het afgelopen jaar heeft het ESG-team gesproken met
vennootschappen een uitgebreide dialoog gevoerd om
Reed Elsevier over de bezoldigingss tructuur van de raad
uiteenlopende redenen.
van bestuur. Tevens spraken wij over de verandering van het bedrijfsmodel vanwege vergaande digitalisering
Xstrata en Glencore
en de consequenties daarvan voor het duurzaamheid
In februari 2012 werd bekend dat de Britse grond
profiel en het ketenbeheer. ABP heeft de onderneming
stoffenh andelaar Glencore International het Zwitserse
aangesproken op de ruimhartige beloning voor de
mijnbouwconcern Xstrata had benaderd voor een
nieuwe CFO en op de eenmalige vergoeding die hem
fusie. Na lange onderhandelingen en consultaties met
werd geboden om de overstap naar de onderneming
toezichth ouders wereldwijd stemden in november 2012
te maken. Reed Elsevier heeft aangegeven dat het de
de aandeelh ouders voor de fusie. ABP stemde voor de
zorgen van de institutionele beleggers begrijpt, maar
fusie omdat wij van mening zijn dat beide bedrijven
heeft geen wijzigingen aangebracht in de financiële
er op vooruit zullen gaan. Tegelijkertijd hadden wij
vergoeding van haar bestuurders.
een aantal reserveringen. Door de fusie zouden 71 managers in totaal een bedrag van £ 144 miljoen
Apple
kunnen ontvangen. Wij hebben tegen de toekenning
De Amerikaanse elektronicaproducent Apple heeft in
van die pakketten gestemd. Omdat bijna 80 procent van
2012 opnieuw de aandacht van beleggers getrokken
de aandeelh ouders de bonus voor de 71 managers ook
vanwege slechte arbeidsomstandigheden van zijn
exorbitant vonden, is de vergoeding niet uitgekeerd.
toeleveranciers in China. Vooral Foxconn trekt daarbij
<< inhoudsopgave
34
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
de aandacht. In 2012 heeft ABP opnieuw met Apple
geweest met het lokale management van Shell Nigeria.
gecorrespondeerd over de noodzaak van goede
Daarbij hebben we inzicht gekregen in de omvang
arbeidsomstandigheden en een goed toezicht van
van de vervuiling en het probleem van de illegale
de onderneming zelf op de hele productieketen.
raffinaderijen en illegale olieopslag.
Zo hebben wij Apple gevraagd om een bredere basis van producenten en andere toeleveranciers te creëren
Mede onder invloed van de aanhoudende aandacht voor
zodat het gemakkelijker is over te stappen, mocht er bij
de kwestie van ons en andere institutionele beleggers
één van hen misstanden ontstaan. Daarnaast hebben wij
heeft Shell de afgelopen jaren vooruitgang geboekt.
Apple gevraagd nog meer te doen aan het reduceren
Er is nu bijvoorbeeld beter inzicht in de voortgang van
van overwerken door fabrieksarbeiders.
het opruimen van bestaande en nieuwe vervuiling. Shell staat nu meer open voor onafhankelijke audits
Apple heeft zelf de Fair Labor Association (FLA)
en advies. Daarnaast is ook het contact van de olie
ingeschakeld om onderzoek te doen naar de arbeids
maatschappij met lokale organisaties verbeterd.
omstandigheden in de fabrieken die voor Apple
Toch is voor een duurzame oplossing voor de hele
produceren in onder meer China. De bevindingen van
Niger-delta nog heel veel werk te doen. Ondanks de
de FLA over arbeidso mstandigheden in de fabrieken
verbeterde relaties is het wantrouwen bij lokale
zijn publiek gemaakt en laten zien dat er verbeteringen
gemeens chappen en niet-gouvernementele organisaties
worden doorgevoerd en vorderingen worden geboekt.
(NGO’s) nog groot. Zij zetten bijvoorbeeld vraagtekens
Hoewel er nog een weg te gaan is, zien we aanwijzingen
bij de methode die Shell gebruikt om de olievervuiling
dat de doorgevoerde verbeteringen daadwerkelijk leiden
op te ruimen en worden ondersteund door kritische
tot betere arbeidso mstandigheden op de werkvloer. In
geluiden van het Milieup rogramma van de VN (UNEP)
2013 zullen we de ontwikkelingen nauwlettend blijven
dat onderzoek heeft gedaan in het gebied en daarover
volgen en met Apple in gesprek blijven.
een rapport publiceerde in 2011.
MTN
ABP heeft Shell na de publicatie van het UNEP rapport
MTN is één van de grootste telecommunicatieb edrijven
gevraagd naar een extern geverifieerd onderzoek dat
van Zuid-Afrika en heeft activiteiten in Syrië. Hoewel
de effectiviteit en toepasselijkheid van de methode
die activiteiten geen militaire activiteiten betreffen en
vaststelt en waar nodig verbetert. Shell heeft hiervoor
daarmee niet onder het embargo van de Verenigde
Buro Veritas ingeschakeld en heeft de onderneming
Naties vallen, maakt ABP zich zorgen over de manier
een aantal lokale NGO’s bij het onderzoek betrokken.
waarop MTN in Syrië betrokken zou kunnen zijn bij de
We vinden dit positief. Het is van groot belang dat de
burgero orlog in het land. Diverse maatschappelijke
uitkomsten en aanbevelingen in het eindrapport van
organisaties hebben bijvoorbeeld gezegd dat de
Buro Veritas het draagvlak vergroot voor de manier
dienstverlening van MTN in Syrië gebruikt wordt
waarop Shell zijn verantwoordelijkheid neemt voor de
door het regime dat schendingen van de mensen
vervuiling in Nigeria.
rechten van burgers maakt. Wij hebben daarom de beurso nderneming om opheldering gevraagd en zijn
Financiële sector
momenteel in gesprek over haar activiteiten en het
In 2012 kreeg de bankensector opnieuw negatieve pers
beleid. MTN heeft onlangs een uitgebreide toelichting
en werden financiële instellingen ervan beschuldigd
gegeven op haar activiteiten en de herziening van het
niet zorgvuldig om te gaan met het geld van hun
huidige beleid. We blijven de dialoog voortzetten over
klanten. Zelfs banken met een goede reputatie als HSBC
het mensenrechtenb eleid en de activiteiten in Syrië.
en Standard Chartered werden onderzocht vanwege overtredingen van bankregels en moesten flinke boetes
Shell
betalen. APG voert met vertegenwoordigers van beide
ABP voert al geruime tijd een actieve dialoog met
banken constructieve gesprekken over de aanpak van
Shell over de zorgwekkende olievervuiling in Nigeria.
het gebrek aan toezicht op dit soort gedrag.
Dit jaar hebben we wederom gesproken met de CEO
Barclays is een schikking overeengekomen met de
van Shell, de directeur verantwoordelijk voor de
Amerikaanse ‘Commodity Futures Trading Commission’,
Nigeriaanse activiteiten en de voorzitter van de raad van
het Amerikaanse ministerie van Justitie en de autoriteit
commissarissen. In oktober 2012 is een lid van het ESG-
financiële markten in het Verenigd Koninkrijk over
team in Nigeria geweest waar namens ABP contact is
het manipuleren van het Libor-tarief. Dat leidde tot
<< inhoudsopgave
een chaotische periode van bestuursw isselingen bij Barclays en resulteerde uiteindelijk in het vertrek van de CEO. Het is van groot belang dat bij Barclays aanzienlijke veranderingen plaatsvinden in de cultuur en beloningsstructuur. In 2013 blijven we met financiële instellingen in gesprek om veranderingen in de cultuur en verantwoord gedrag in de financiële sector te versterken.
35
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
Geïntegreerde bedrijfsrapportage
G b
ABP is zeer betrokken bij de discussie rond
A
en ontwikkeling van geïntegreerde bedrijfs
e
rapportage om transparantie van bedrijven
r
over hun strategie, beleid en (ESG)prestaties
o
te bevorderen. Onze uitvoeringsorganisatie
t
is in de International Integrated Reporting
i
Council (IIRC) actief op het hoogste niveau van
C
de Council. Het IIRC is een interdisciplinair
d
initiatief van toonaangevende mensen uit
i
het bedrijfsleven, financiële sector, wet en
h
regelgevers, accountants, academici en
r
maatschappelijke organisaties. In 2012 heeft
m
het IIRC zijn eerste raamwerk gepubliceerd,
h
waar nu met betrokkenen verder aan wordt
w
gewerkt. Naar verwachting zal versie 1.0 van het
g
IR Framework in 2013 gepubliceerd worden na
I
een uitgebreide consultatie.
e
Lees meer op pagina 40
L
Betrouwbare regelgeving
ABP maakt zich nationaal en internationaal sterk voor betrouwbare regelgeving om duurzaamheid en goed ondernemingsbestuur te verankeren. We spreken regelmatig met wet en regelgevers over duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Ook dragen we bij aan de ontwikkeling van normen met als doel de integriteit van financiële markten op de lange termijn te verbeteren.
<< inhoudsopgave
39
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
6. Dialoog met markt, beleidsmakers en maatschappelijk middenveld Als het grootste pensioenfonds van Nederland is het
Deze oproep werd gedaan onder het ‘Framework for
voor ABP van groot belang dat wij voortdurend in
action’ dat in de ‘Rio+20-verklaring’ staat.
gesprek zijn met andere financiële partijen, beleids
Onze uitvoeringsorganisatie heeft namens de ICGN bij
makers en maatschappelijke organisaties in binnen- en
de politici aangedrongen op steun voor de oproep tot
buitenland. Die dialoog is belangrijk om wereldwijd
betere geintegreerde verslaglegging.
duurzame bedrijfsvoering en goed ondernemings
Daarnaast steunt ABP actief de initiatieven van de
bestuur te bevorderen. Tegelijkertijd houden de
VN Principles of Responsible Investment om meer
gesprekken met onze collega’s en belangh ebbenden
aandacht te besteden aan het verbinden van variabele
ons scherp op de thema’s en ontwikkelingen die onze
beloning van de raad van bestuur en de ESG-prestaties
organisatie en reputatie kunnen raken. Dat zorgt ervoor
van ondernemingen. Tijdens de conferentie in Rio is
dat wij daar beter op kunnen inspelen. Het afgelopen
daarover gesproken. We voeren al langere tijd dialoog
jaar zijn we regelmatig bevraagd over onze rol in en
met ondernemingen over deze thema’s.
onze standpunten over o.a. mensenrechten, beleggen in fossiele brands toffen en beleggen in Nederland.
6.2. Robuuste klimaatwetgeving
Dit gebeurde naar aanleiding van publicaties van
2012 kende opnieuw veel schade door extreem weer:
verschillende rapporten betreffende het beleggings
grote bosbranden in Rusland eind juli en in Australië in
beleid van institutionele beleggers.
december, overstromingen in het Verenigd Koninkrijk
ABP wil actief bijdragen aan de ontwikkeling van beleid,
en de orkaan Sandy aan de oostkust van de Verenigde
normen en gedragscodes voor een betrouwbaar en
Staten. Het debat over de kwestie dat extreem weer al
robuust beleidskader en integere financiële markten.
dan niet wordt veroorzaakt door klimaatverandering
Deze zaken vinden wij belangrijk om ook op lange
blijft wereldwijd gevoerd worden. Tegelijkertijd wordt
termijn de pensioenb elangen van onze deelnemers
er wereldwijd geïnvesteerd in energie-efficiëntie, het
veilig te stellen. Daar hoort aandacht en inzet voor
terugd ringen van de uitstoot van broeikasgassen en het
betrokken aandeelhouders chap en het herstel van het
beperken en zelfs voorkomen van schade door extreem
vertrouwen in de financiële sector bij.
weer dat leidt tot droogte of juist overstromingen. ABP belegt, zoals we in hoofdstuk 4 hebben laten zien,
6.1. Rio+20
een deel van zijn portefeuille direct in duurzaamheid.
Het Braziliaanse Rio de Janeiro mocht in 2012 opnieuw,
Daarmee dragen we bij aan een gezonder milieu en een
net als in 1992, de gastheer zijn van de internationale
betere leefwereld.
conferentie voor duurzame ontwikkeling van Verenigde Naties. Principles for Responsible Investment (PRI) –
Klimaatonderhandelingen
een internationale beleggerso rganisatie ter bevordering
Sinds 1990 is de uitstoot van broeikasgassen met meer
van verantwoord beleggen - organiseerde in Rio een
dan 50 procent gestegen. Onder het verdrag van Kyoto
conferentie over duurzaam beleggen en een van
(in 1997) was op internationaal niveau afgesproken dat
onze vicevoorzitters nam deel aan het openings
eind 2012 een reductie van 5 procent zou plaatsvinden.
debat. Hij benadrukte in de discussie nog eens hoe
Die doelstelling is dus niet bereikt. Als we de
belangrijk het voor pensioenfondsen is om hun visie op
temperatuurs tijging van de aarde willen beperken tot
verantwoord beleggen mee te nemen in hun beleggings
maximaal 2 graden Celsius, zoals afgesproken in het
beginselen, zoals ABP dat doet. Dat is een aanvulling
Mexicaanse Cancun in 2011, zullen de wereldwijde CO 2-
op het beginsel dat beleggen voor de lange termijn
emmissies in 2050 met 80 procent gereduceerd moeten
loont en dat ABP zijn omvang en lange termijnd oelen
worden. Begin december vorig jaar vonden in Doha
daarvoor kan aanwenden.
(Qatar) de jaarlijkse klimaatonderhandelingen plaats. De bijeenkomst leverde geen zichtbare wijzigingen
Eén van de uitkomsten van de internationale conferentie
op in internationale afspraken en wet- en regelgeving
in Rio was de aanbeveling dat beursg enoteerde en grote
rond energie en broeikasg assen. Eén van de redenen
niet-beursg enoteerde ondernemingen hun rapportage
daarvoor zou kunnen zijn dat er wordt gewerkt aan een
over strategie, beleid en prestaties op het gebied van
klimaatakkoord in 2015.
duurzaamheid zouden moeten integreren met hun
Institutionele beleggers wereldwijd maken zich zorgen
gebruikelijke verslaggevingsverplichtingen en –schema.
over de gevolgen van klimaatverandering vanwege hun
<< inhoudsopgave
40
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
belangen met betrekking tot de lange termijn. Daarom is
maken van geïntegreerde jaarverslagen en zo hun
ABP via onze uitvoeringsorganisatie lid van de European
ervaringen kunnen delen voor verdere ontwikkeling van
Institutional Investors Group on Climate Change (IIGCC).
het raamwerk. Het doel van ABP is om te zorgen dat
Samen met andere regionale beleggersgroepen (Noord-
het IR Framework tegemoet komt aan de wensen van
Amerika, Azië en Australië/Nieuw-Zeeland) hebben wij
de beleggers.
voorafgaand aan de klimaattop in Doha aangedrongen
Geïntegreerde verslaglegging is werk in uitvoering.
op een standvastiger overheidsbeleid, een betere
Het is een volgende stap in een proces van toenemende
samenwerking tussen regeringen en strengere
transparantie van beursg enoteerde ondernemingen
internationale afspraken.
over hun strategie, beleid en prestaties in de breedste
Tevens steunt de IIGCC de pogingen van verschillende
zin. De meningen over wat het is en hoe het aangepakt
politieke partijen in het Europees Parlement om het
moet worden, lopen nog uiteen. Voor ABP betekent
Europese Emissions Trading System voor een ondergang
geïntegreerde verslagg eving dat er een duidelijk
te behoeden. Zoals de Europese Commissie zelf
verband gelegd wordt met de strategie van de
constateert: er is een enorm overschot aan concessies
onderneming en haar ESG-prestaties. Dat vergt van
door deze emissiehandel. De prijs van CO2 is daardoor
bedrijven een andere manier van informatievoorziening
gedaald naar nog geen € 7 per ton, terwijl een prijs
en een andere bedrijfsvoering.
van € 25 per ton nodig zou zijn om het aantrekkelijk
Net zoals ABP streeft naar de integratie van financiële
te maken om te beleggen in schonere energie
analyses en ESG-analyses voor zijn eigen beleggings
technologieën. De daling is weliswaar een combinatie
beleid, zouden beursvennootschappen ook veel meer
van goede factoren, zoals hogere energie-efficiëntie,
geïntegreerd moeten denken. Een voorbeeld daarvan
en slechte factoren zoals de economische crisis en een
is het streven van telecomb edrijven om efficiënter met
overvloed aan gratis rechten. Het blijft echter belangrijk
energie om te gaan. Datacentra en telefoonn etwerken
dat we de kosten van klimaatverandering op een goede
gebruiken veel energie. Door de exponentiële groei
manier kunnen verrekenen.
van dataverkeer door bedrijven en consumenten en
De Commissie heeft in november vorig jaar een
de grote concurrentie in de markt zijn besparingen op
rapport geschreven voor het Europese parlement en de
de kosten van energie een belangrijk aandachtsp unt
Europese raad met zes aanbevelingen om de ETS en de
voor telecombedrijven. Daarom mogen energie- en
prijs van CO2 weer van waarde te maken. Wij kijken uit
klimaatbeleid niet beperkt blijven tot de duurzaamheid
naar een goede oplossing.
afdeling, maar moeten ze een integraal onderdeel worden van het totale beleid van de onderneming.
6.3 Geïntegreerde bedrijfsrapportage
Als we diverse grote telecomb edrijven met elkaar
ABP is zeer betrokken bij de discussie rond en
vergelijken dan zien we nog ruime verschillen in de
ontwikkeling van ‘integrated reporting’, ofwel
manier waarop energiem anagement is verankerd
geïntegreerde bedrijfsrapportage. Deze manier van
in de organisatie en de manier waarop daarover
rapporteren is bedoeld om transparantie van bedrijven
wordt gecommuniceerd. Wij zien daar nog ruimte
over hun strategie, beleid en (ESG-)prestaties te
voor verbetering.
bevorderen. Onze uitvoeringso rganisatie is in de International Integrated Reporting Council (IIRC) actief
6.4 OESO-richtlijnen voor multinationale
op het hoogste niveau van de Council. Daarin neemt zij
ondernemingen
deel aan de zogenoemde Working Group en de Investors
De Nederlandse, Noorse en Zuid-Koreaanse Nationaal
Testing Group. Het IIRC is een interd isciplinair initiatief
Contact Punten (NCP) van de Organisatie voor
van toona angevende mensen uit het bedrijfsleven,
Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
financiële sector, wet- en regelg evers, accountants,
ontvingen afgelopen jaar een klacht over de Zuid-
academici en maatschappelijke organisaties. In 2012
Koreaanse staalproducent POSCO. De klacht ging
heeft het IIRC zijn eerste raamwerk gepubliceerd en
om het voornemen van het bedrijf om in India een
daar wordt nu verder met de betrokkenen aan gewerkt.
staalfabriek te vestigen. ABP werd samen met het
Naar verwachting zal versie 1.0 van het IR Framework
Noorse staatsp ensioenfonds aangesproken als aandeel
in 2013 gepubliceerd worden na een uitgebreide
houder van POSCO via de vernieuwde OESO-richtlijnen
consultatie. Tientallen beurs- en niet-beursg enoteerde
voor multinationale ondernemingen.
bedrijven doen mee aan een testprogramma (‘pilot’)
ABP ondersteunt de OESO-richtlijnen voor multi
zodat zij praktische ervaring op kunnen doen met het
nationale ondernemingen. Ze zijn onderdeel van de
<< inhoudsopgave
41
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
criteria van het verantwoord beleggingsb eleid. Hoe de
geving en duurzaamheid beogen we de inhoud van
financiële organisaties met de richtlijnen moeten
wet- en regelg eving te beïnvloeden die gevolgen kan
omgaan is nog onderwerp van gesprek, omdat de
hebben voor onze positie en onze rechten als belegger.
reikwijdte van de richtlijn voor de financiële sector (nog)
Het is voor ABP als belegger en aandeelh ouder erg
niet duidelijk is. ABP participeert in het consultatie
belangrijk om enige invloed uit te kunnen oefenen op
proces dat de OESO-werkgroep voor de financiële
nationale en internationale regels die gevolgen kunnen
sector is begonnen.
hebben voor onze activiteiten en doelstellingen. Om die invloed kracht bij te zetten, zoeken we medestanders
6.5 EITI, Dodd-Frank-wet en de SEC en Europese
en gelijkgestemde organisaties. Afgelopen jaar hebben
voorstellen
we via onder andere het Nederlandse corporate
ABP is een ondertekenaar van het Extractive Industries
governance- platform Eumedion een reactie gegeven
Transparancy Initiative (EITI). Dit initiatief vraagt
op diverse Nederlandse wetsvoorstellen en meegedaan
overheden gecontroleerde jaarrekeningen te publiceren
aan Europese consultaties. Eén van die Europese
van de bedragen die zij via belastingen, royalty’s
consultaties ging over mogelijke maatregelen om het
en andere vergoedingen ontvangen van mijnbouw
aantal vrouwelijke bestuurders en commissarissen
bedrijven en andere ondernemingen in de olie-en
te verhogen. Daarnaast was er een consultatie over
gasindustrie. Van de ondernemingen wordt tegelijkertijd
aanpassingen in de Transparantier ichtlijn en de
verwacht dat zij publiceren wat ze aan overheden
aanpassing van de Marktm isbruikr ichtlijn.
hebben betaald. De Verenigde Staten heeft zich in 2011
Ook hebben we meegedaan aan de consultatie van het
aangesloten bij de EITI en heeft via de ‘Dodd-Frank-
ministerie van Financiën over het wetsvoorstel voor
wet’ nu een verplichting gesteld aan mijnbouw- en
het verbod op beleggen in clustermunitie. Dat verbod
energieb edrijven om transparant te zijn over hun
is vastgelegd in een algemene maatregel van bestuur,
betalingen. De Securities and Exchange Commission
maar de wetgever heeft geen officiële uitsluitingslijst
(SEC), de Amerikaanse beurstoezichthouder, heeft
gepubliceerd. Wij hebben onze eigen selectie gemaakt
de wettelijke verplichting omgezet in regels voor in
zoals die in onze uitsluitingenlijst op pagina 6 te
de VS beursg enoteerde ondernemingen. Hoe deze
vinden is. Via Eumedion, waar ABP deelnemer van is,
regels in de praktijk werken, zal in 2013 moeten blijken.
is gevraagd om een door de Nederlandse overheid
Vooralsnog zoekt een aantal door deze regelg eving
opgestelde lijst van verboden clustermunitiefabrikanten
geraakte bedrijven via de rechter de mogelijkheid om de
te publiceren. Daarnaast stelt ABP het op prijs als
wetgeving ongedaan te maken.
er vanuit de overheid meer duiding komt over de
De Europese Commissie heeft in 2012 een eerste
nieuwe maatregel, evenals de implementatie en de
voorstel voor deze zogenoemde country-by-country-
naleving daarvan.
reporting gedaan en beoogde niet alleen de mijnbouw-, olie-en gassector, maar ook de bosbouws ector daarin
6.7 Deelname aan onderzoek
mee te nemen. In het eerste kwartaal van 2013 zullen
In 2012 heeft ABP deelgenomen aan een onderzoek van
de Europese voorstellen verder besproken worden
de Universiteit van Tilburg in opdracht van Eumedion
als onderdeel van de Europese Transparantier ichtlijn.
naar de vermeende kortetermijng eneigdheid van
Veel bedrijven zijn tegen rapportage op projectn iveau,
institutionele beleggers. Mede onder invloed van de
maar aan de andere kant is het voor ondernemingen,
kredietcrisis kregen pensioenfondsen en vermogens
regeringen en beleggers efficiënter als de Europese
beheerder het verwijt te veel op de korte termijn gericht
wetgeving eenzelfde rapportagesysteem nastreeft
te zijn. Volgens de UvT-onderzoekers zijn institutionele
als de Amerikanen. Dat zorgt voor een wereldwijd
beleggers niet de kortetermijnb eleggers zoals soms
wederzijds erkend rapportagep roces dat in alle rechts
in het maatschappelijk debat wordt gesteld. Uit het
gebieden van toepassing is. Het is belangrijk dat de
UvT-onderzoek blijkt dat Nederlandse institutionele
uitwerking van het voorstel zorgvuldig gebeurt.
beleggers het grootste deel van hun aandelen in Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen voor
6.6 Bijdragen aan nationale en internationale
een lange periode aanhouden. Meer dan 80% van de
consultaties
omvang van de aandelenp ortefeuilles wordt voor vijf
Met ons lidmaatschap van diverse organisaties
jaar of langer aangehouden en ten minste 55% voor
en initiatieven op het gebied van verantwoord
een periode van ten minste 10 jaar. Naast ABP deden
aandeelhouders chap, corporate governance, verslag
ook Pensioenfonds Zorg en Welzijn, PME en Spoorweg
<< inhoudsopgave
pensioenfonds mee, en de Nederlandse vermogens beheerders Robeco (beleggingsfonds Hollands Bezit) en Teslin Capital Management.
42
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
<< inhoudsopgave
43
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
7. Vooruitblik op 2013 De eerste maanden van 2013 hebben aangetoond hoe
factoren mee te wegen. Daarom zijn de portefeuille
belangrijk het is dat pensioenfondsen zoals ABP in
managers een onderzoek gestart naar de zogenoemde
hun beleggingsb eleid ook risico’s en kansen op ESG-
verborgen risico’s die nog niet door de markt in de
gebied meewegen. Op 1 januari 2013 is bijvoorbeeld
prijs van het aandeel zijn verwerkt en waar dus een
de algemene maatregel van bestuur voor het verbod
kwantitatieve beleggingss trategie een voordeel mee
op beleggen in clusterm unitie ingegaan. Omdat wij al
zou kunnen behalen. Dat onderzoek zal in 2013 verdere
langer de overtuiging hadden dat we pensioengelden
gestalte krijgen.
niet in dergelijke wapens willen beleggen, hadden wij de producenten ervan al uitgesloten uit onze portefeuille.
Eind 2012 heeft ABP een belangrijke stap gezet in het verder verbeteren van het stemproces. Met de
Ook in 2013 zullen we het gesprek met de samenleving
introductie van een nieuw instrument van ons stem
blijven aangaan over maatschappelijke vraagstukken
adviesb ureau is het voor alle medewerkers die
waar wij als pensioenb elegger invloed op hebben.
betrokken zijn bij een beleggingsp roces eenvoudiger
De informatie en overwegingen van deelnemers en
om in een vroegtijdig stadium invloed te hebben op de
maatschappelijke organisaties is van groot belang
vaststelling van het stembeleid.
voor onze taak om het pensioenvermogen van onze deelnemers veilig te stellen voor de toekomst.
In 2013 zullen we de ESG-integratie in alle beleggings categorieën verder verdiepen. De kennis en ervaring
Vanzelfsprekend wordt in 2013 de dialoog met
die we de afgelopen jaren hebben opgedaan in de
ondernemingen – beursgenoteerd en niet-beurs
afzonderlijke categorieën willen we breder toepassen op
genoteerd –door onze uitvoerder namens ABP
de gehele portefeuille.
voortg ezet. Belangrijke onderwerpen waar we met
Daarnaast staan dit jaar de categorieën infrastructuur
ondernemingen over blijven spreken s zijn onder
en private equity centraal in een verdere verdieping van
andere goed personeelsbeleid, efficiënt waterbeheer
ESG-integratie.
en de gevolgen van klimaatverandering. Thema’s op het gebied van bestuur zoals bezoldigingsb eleid,
ABP speelt een prominente rol in het verduurzamen
onafhankelijkheid van bestuurders en opvolgings
van vastgoed via de Global Real Estate Sustainability
planning zullen opnieuw aan de orde komen.
Benchmark. Ook in 2013 zal ABP via de zogenoemde
Daarnaast zijn er onderwerpen waar we al over in
GRESB survey beursgenoteerde en niet-beurs
gesprek zijn, maar die nu door een aantal incidenten
genoteerde vastgoedbedrijven aansporen om
en wetgeving prominenter op de agenda staan.
transparanter te worden over hun ESG-prestaties.
Een voorbeeld daarvan is fraude en corruptie en de manier waarop bestuurders werkelijk zicht hebben op
In 2013 gaat de ontwikkeling van geïntegreerde
de activiteiten van dochtero ndernemingen. De kwaliteit
verslagg eving door. Als institutionele belegger is
van bestuurders en hun vermogen om een integere
ABP via zijn uitvoeringso rganisatie betrokken bij
bedrijfsc ultuur te onderhouden speelt daarbij een
het International Integrated Reporting Council via
belangrijke rol.
het bestuur en een aantal technische commissies. In de loop van 2013 worden de eerste ervaringen van
Afgelopen jaar heeft ABP ervaren hoe waardevol
ondernemingen met het zogenoemde integrated
de vergaande integratie van ESG-factoren in het
reporting framework verwacht. Het is voor beleggers
beleggingsp roces is geweest. Met de ondersteuning
van belang dat een geïntegreerde verslaggeving een
van de in 2012 ontwikkelde instrumenten zoals het ESG
beter inzicht in de waarde en de waardec reatie van de
Dashboard en de ESG Country Risk Monitor hebben de
onderneming oplevert.
portefeuillem anagers de middelen in handen om ESGrisico’s nog beter te kunnen meewegen in de waardering
Ook in 2013 zal ABP zich blijven inzetten voor een
van ondernemingen.
integere discussie over de rol die pensioenfondsen willen spelen in de ontwikkeling van Nederland.
De kwantitatieve aandelenstrategieën vormen nog
Wij zijn via onze uitvoeringsorganisatie betrokken
een relatief nieuw terrein waar behoefte is om ESG-
bij het zogenoemde Catshuisoverleg waar met de
<< inhoudsopgave
sociale partners gesproken wordt over beleggen in Nederland door pensioenfondsen. Wij willen beleggen in Nederland maar alleen als dat in overeenstemming is met onze wettelijke fiduciaire verplichtingen en als de beleggingsvoorstellen voldoen aan onze financiële rendementse isen met een bijbehorend risico- en duurzaamheidsprofiel. Wij hebben een verantwoordelijkheid naar de deelnemers voor wie wij pensioen verzorgen. Zij verwachten van ons dat we prudent met hun pensioen omgaan. Daarom verwacht ABP van de partijen die ons willen betrekken bij bepaalde beleggingen dat ze open staan voor financiële oplossingen die bij ons passen en in een aantal Europese landen heel gebruikelijk zijn, bijvoorbeeld de aan inflatieg erelateerde leningen.
44
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
<< inhoudsopgave
Appendix
45
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012
ABP investeert in oplossingen voor vraagstukken op het gebied van duurzaamheid.
ABP Beleid inzake verantwoord beleggen
We beleggen in ondernemingen (direct of indirect)
Samenvatting
die duurzaamheid bevorderen. Deze beleggingen moeten natuurlijk ook voldoen, in het belang van onze
Doelstelling
deelnemers, aan onze eisen ten aanzien van risico
De hoofddoelstelling van ABP is zorgen voor
en rendement.
aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie. Ook ons Beleid Verantwoord Beleggen, waarover het
ABP overlegt met beleidsmakers en regelgevers om in
hier gaat, moet daaraan bijdragen. Dit beleid heeft
de markt als geheel duurzaamheid te bevorderen en
daarom drie doelen:
om normen voor corporate governance te verbeteren.
• h et financiële rendement (gecorrigeerd voor risico)
We willen als grote institutionele belegger nationaal en
verbeteren, • laten zien dat ABP maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt,
internationaal beleid en normen bevorderen die ons in staat stellen om aantrekkelijke duurzame beleggingen te doen, en bijdragen aan een duurzame bedrijfsvoering en
• a an de integriteit van de financiële markten bijdragen.
een betere corporate governance in het algemeen.
Om deze doelstellingen te bereiken geven we als volgt
ABP belegt niet in ondernemingen die betrokken zijn
inhoud aan het verantwoord beleggen.
bij de productie van verboden goederen. Het gaat hierbij om goederen die op grond van
ABP houdt bij het beleggen rekening met milieu,
nationale of internationale wet- en regelgeving nu of
sociale en ondernemingsbestuur (ESG)-factoren.
binnenkort verboden zijn. Ook kunnen we besluiten
We onderzoeken de effecten van ESG-factoren op
niet te beleggen in activiteiten die volgens zeer breed
onze beleggingen en waar relevant en praktisch
in Nederland gedragen opvattingen als verwerpelijk
mogelijk houden we daar bij onze beleggings
worden beschouwd.
beslissingen rekening mee. Het gaat hierbij om milieua specten, sociale aspecten en aspecten ten
ABP investeert niet in overheidsobligaties van landen
aanzien van ondernemingsb estuur (‘environment,
waarvoor een wapenembargo van de Veiligheidsraad
social, governance’).
van de VN van kracht is. De Veiligheidsraad van de VN legt zo’n embargo op
ABP gaat de dialoog aan met ondernemingen waarin
om schendingen van het internationale recht of van
het belegt, om de duurzaamheid en het bestuur van
mensenrechten te veroordelen. We beleggen niet in de
de onderneming te verbeteren.
overheidsobligaties van landen waarvoor zo’n embargo
We verwachten van ondernemingen dat zij zich houden
van kracht is.
aan de normen die zijn vastgelegd in het VN Global Compact, de OESO Richtlijnen voor Multinationale
ABP werkt met andere partijen samen om het beleid
Ondernemingen, de OESO Principes voor Corporate
ten aanzien van verantwoord beleggen uit te voeren.
Governance en de Global Corporate Governance
We werken samen met pensioenfondsen, andere
Principles van het International Corporate Governance
langetermijnb eleggers, financiële dienstverleners,
Network. We zullen als belegger invloed uitoefenen op
analisten en andere partijen op het gebied van beleggen
de ondernemingen die deze normen onvoldoende in
om duurzame bedrijfsvoering en goede corporate
achtnemen. Blijft een onderneming dat toch doen, dan
governance te bevorderen.
zullen we onze belegging heroverwegen. ABP legt over het beleid ten aanzien van verantwoord ABP voert een actief en verantwoord beleid op het
beleggen verantwoording af.
gebied van corporate governance.
We luisteren naar de meningen van alle belang
Waar mogelijk gebruiken we als aandeelhouder
hebbenden bij ABP, onder andere onze deelnemers, over
ons stemrecht. Wanneer dat nodig is, gaan we met
ons beleid ten aanzien van duurzaamheid en corporate
managers van ondernemingen in gesprek over hun
governance. We rapporteren aan hen over de uitvoering
strategie en corporate governance.
van het beleid.
<< inhoudsopgave
Colofon Uitgave ABP Postbus 4874, 6401 JP Heerlen Oude Lindestraat 70, 6411 EJ Heerlen Telefoon (045) 5792911
[email protected] www.abp.nl
Fotografie Hollandse Hoogte en ANP Druk- en bindwerk Roto Smeets GrafiServices, Eindhoven
24.0900.13
Heerlen, 2013 ABP
46
ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012