Honden Therapieën ANGST MAAKT AGRESSIEF
Martin Gaus
Voorwoord Martin Gaus Dit is een boekje met maar een bedoeling: U te helpen een betere relatie met uw hond op te bouwen. Natuurlijk bent u dol op uw hond en waarschijnlijk ziet u uw hond als een lid van het gezin. U beseft dat uw hond rechten heeft op een goed en waardevol leven en dat juist u daar verantwoordelijk voor bent omdat uw hond nu eenmaal bij u woont. U beseft ook dat u verantwoordelijk bent voor het gedrag van uw hond, ook als onze drukke maatschappij gedrag van hem eist dat niet automatisch bij alle honden past. Honden hebben door onze selectieprocedures en daarop gerichte fok-programma’s gespecialiseerde taken gekregen. Herders werden zelfstandige bewakers van het vee en van erf en goed en zijn daardoor geen allemansvrienden. Jachthonden zijn bedoeld om samen te werken met een jager maar vaak resulteert dat in een ongewenste plezierjacht in hun eentje. En terriërs zijn bewust gefokt met een laagontwikkelde bijtrem, lage provocatiedrempel en hoge pijngrens die hen heel geschikt maakte om de strijd aan te gaan met venijnig wild of stieren en zelfs honden. Terriërs zijn daardoor vaak zeer luidruchtig, raken sneller betrokken bij felle vechtpartijen met soortgenoten en kunnen bezeten kattenjagers zijn. Dat is allemaal des honds maar in een overvolle maatschappij zijn die eigenschappen eerder een nadeel dan een voordeel. Ze worden niet getolereerd en daarom is het uw plicht uw hond te begeleiden naar gedrag dat wel gepast wordt geacht. Vaak lukt dat doordat u buiten een gerichte begeleiding van het probleemgevende gedrag de hond quality-time biedt waarmee ik bedoel dat hij een paar uur per week die dingen mag doen waar zijn hart ligt.
Colofon Martin Gaus Hondentherapêën is een uitgave van Martin Gaus Dierenhotel Lelystad bv, Martin Gaus Geleide- & Hulphonden bv en Martin Gaus Hondenscholen bv. Eindredactie Tamara Gaus Redactie Helly Gaus Serge Gaus Vormgeving/Beeldbewerking/Foto cover studio vandenberg, Hem Foto’s Martin Gaus Michel Grollé fotostudio
© 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van derden zo goed mogelijk te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden. 2
Hondentherapieën - Martin Gaus
Daar gaat dit boekje over, het helpt u het gedrag van uw hond te begrijpen en waar nodig bij te sturen. Het vertelt u vanuit welke motivatie het ongewenste gedrag is ontstaan, welke invloeden u zelf op het ontwikkelen van dat gedrag heeft gehad en hoe u door op een andere manier invloed uit te oefenen dat ongewenste gedrag weer kunt bijsturen naar gewenst gedrag. Dat doet u niet door de boeman uit te hangen maar door de consequenties van het gedrag van uw hond heel bewust te beïnvloeden en aan te sturen. Want zo werkt leren en zo wordt uw hond de kameraad die u voor u zag toen u hem uit koos. Het gaat niet vanzelf, u zult opnieuw fouten maken, uw hond zal af en toe terugvallen in zijn ongewenste gedrag maar dat maakt allemaal niets uit. De aanhouder wint, zorg gewoon dat u dat bent. Door dit boekje te lezen en de adviezen toe te passen lukt u dat absoluut. U blij, uw hond blij. Hondentherapieën - Martin Gaus
3
ANGST MAAKT AGRESSIEF Hoe ontstaat angstagressie, hoe voorkom je het en hoe stel je het bij Van menige hond die agressief gedrag vertoont wordt gezegd dat het een valse hond is. Ook wordt vaak gezegd dat de hond laf is omdat hij vooral van achteren af uitvalt naar mensen of hapbewegingen maakt maar niet echt bijt. Soms noemt een eigenaar de hond vol trots een echte macho. Macho, vals of laf heeft er echter niets mee te maken, de reden tot dat gedrag is heel vaak dat de hond bang is. Waarom vertoont in het algemeen een hond agressief gedrag? Agressie is net zo des honds als overal snuffelen, er is niets abnormaals aan. Agressie hoort gewoon bij honden. Zelfs pups beginnen rond een week of vier tekenen van agressief gedrag te tonen. Agressie zorgt dat honden zich niet alleen kunnen verweren in levensbedreigende omstandigheden maar ook op andere momenten die er voor een hond toe doen. Agressie heeft altijd met het overleven van het individu te maken zodat de eigen genen doorgegeven kunnen worden aan de volgende generatie. Dit geldt overigens voor alle leven op aarde. Om te voldoen aan hun innerlijke levensopdracht of te wel hun kans op voortplanting zo groot mogelijk te maken, hebben honden belang bij bepaalde zaken. Ze hebben behoefte aan een veilige omgeving, hun territorium. Ze moeten aan water en voedsel kunnen komen. Een partner om mee te paren is belangrijk maar ook een gezond, goed functionerend lichaam. Veel honden zijn bereid zich hard te maken om deze belangen te verkrijgen en ze vol verve tegen mogelijke concurrenten te verdedigen. Maar het nut van de agressie moet wel opwegen tegen de energie die het kost en mogelijke gevolgen. Een hond die regelmatig een situatie niet goed inschat en dan uitgeput en zwaar gehavend uit de strijd te voorschijn komt is niet handig bezig, al helemaal niet in de ogen van zijn genen die hem graag zo gezond mogelijk zien. 4
Hondentherapieën - Martin Gaus
Zelfverzekerde honden voelen veel minder de noodzaak om zich te verdedigen omdat zij nu eenmaal minder angstig in het leven staan. Dat is makkelijker te begrijpen door het met ons eigen gedrag te vergelijken. Wie maakt eerder ruzie, iemand die zich gauw uitgedaagd en belaagd voelt of iemand die zich in de meeste omstandigheden volstrekt op zijn gemak voelt. De eerste want die is veel meer op zijn hoede, veel meer voorbereid op onaangename verrassingen, gewoon omdat hij ze verwacht. Voor de angstige hond werkt het net zo. Hij heeft (een paar keer) iets naars meegemaakt en stelt zijn gedrag daar op in. De hond begint voorspelbaar zijn angst met agressie te compenseren. Het is eigenlijk niet zo raar dat juist een angstige hond zal overgaan op agressie. Hij weet niet wat hij moet doen om aan de beangstigende situatie te ontsnappen, vaak is er geen vluchtmogelijkheid omdat de hond aangelijnd is of in een hoek op zijn plaats ligt. Blijft hij waar hij is en doet hij niets, dan komt het gevaar dichterbij. Dus gaat de angstige hond over op verdediging van lijf en leden, hij gaat dreigen en/of uit vallen.
Agressief gedrag heeft verschillende oorzaken. 1. verdedigen van essentiële belangen - Verdediging van voedsel en/of water - Verdediging van het eigen territorium - Verdediging van mogelijke seksuele partner(s) - Verdediging van de jongen 2. frustratie 3. angst - Slechte ervaringen Mishandeling, beangstigend (stevig omklemmen), onverwacht gedrag (over hond heen vallen, lawaai), pijn (aan staart trekken, knijpen door kinderen), dierenarts, pijnlijke lichaamsverzorging (trimster, uitkammen van knopen in de vacht) - Gebrek aan ervaringen Een hond moet in zijn puppytijd veel ervaring op doen met allerlei verschillende honden en mensen en met het leven
buiten de deur. Die ervaringen moeten regelmatig herhaald worden, alleen in de puppytijd volstaat meestal niet. Bij bepaalde terughoudende rassen is het onderhouden van de ervaringen tot de leeftijd van twee jaar sterk aanbevolen. - Verdediging van lijf en leden Als een hond aangevallen wordt of als hem anderszins geweld wordt aangedaan (opgejaagd of ingesloten en met klappen bedreigd) kan hij zich daar met agressief gedrag tegen verdedigen. 4. Lichamelijke oorzaak - Gedragsstoornissen door afwijkende werking van de hersenen. - Chronische pijn - Chronische stress - Veranderingen in de stofwisseling - Lichamelijk gebrek dat pijn veroorzaakt 5. Omgerichte agressie - Afreageren Als een hond gecorrigeerd wordt tijdens een uiting van agressie naar een andere hond of persoon, kan zijn agressie zich op de hem corrigerende persoon richten. Honden kunnen dus om verschillende redenen agressief reageren maar de hond die uit angst met agressie reageert heeft het meest onze steun nodig. Een angstig agressieve hond heeft ook lichamelijk last van zijn emoties, stresshormonen gieren door zijn lijf en zijn niet zomaar weer weg als de beangstigende situatie is verdwenen. Het is gewoon niet gezond. Om het gedrag van een hond te veranderen, is het belangrijk om te begrijpen waarom een hond dat gedrag vertoont. Als men dat begrijpt, kan men de reden tot het gedrag veranderen of/en de hond reden geven er ander gedrag voor in de plaats te kiezen. Hem begrijpen maakt dat u hem kunt helpen andere keuzes te maken. Andere keuzes kunnen maken is het begin van de gewenste gedragsverandering.
Zo leren honden Hoe mooi we ook over honden en hun toewijding en trouw aan ons denken, honden zijn – net als wij - opportunisten: - Ze doen bij voorkeur iets waar ze direct voordeel van hebben. Dat voordeel kan zijn dat ze iets prettigs bereiken maar ook dat ze iets onprettigs kunnen stoppen of voorkomen. - Ze doen liever niet waar ze direct nadeel van hebben. Dat nadeel kan zijn dat ze iets onplezierigs overkomt of dat iets dat ze prettig vinden stopt.
Als we deze kennis toepassen door heel bewust de consequenties van hun gedrag te kiezen, kunnen we honden leren dat te doen wat wij prettig vinden en wat voor hem zelf prettiger is. Dat betekent overigens niet dat u uw hond moet drillen tot een modelhond. Ook honden hebben net als wij goede en slechtere momenten. Ook honden kunnen net als wij afgeleid zijn en daardoor niet goed opletten. Ook honden kunnen net als wij iets even niet weten. Ook honden kunnen net als wij iets niet begrijpen of verkeerd begrijpen. Ook honden kunnen net als wij op het moment dat iets geleerd wordt de stof wel begrijpen of praktiseren maar het de dag erna niet meer snappen. Het betekent ook niet dat u uw hond moet leren te gehoorzamen door hem pijn te doen of hem te dreigen met pijn. Bij een angstige hond is pijn al helemaal de absoluut verkeerde keuze. Een bange hond heeft toch al moeite om te leren. Door een situatie die hij eng vindt ook nog eens te belasten door er pijn aan te verbinden maakt u het hem echt onmogelijk om open te staan voor een andere strategie. Eigenlijk draait het opvoeden van honden om de volgende principes: A. - Zorg dat het gewenste gedrag de hond iets prettigs oplevert B. - Zorg dat iets dat de hond prettig vindt stopt als gevolg van zijn ongewenste gedrag C. - Schenk geen enkele aandacht aan ongewenst gedrag Ad A. Dit is meestal makkelijk te realiseren. Zelfs als een hond geen knuffelaar is en aanraking eerder ondergaat dan dat hij ervan geniet, is het mogelijk om iets te vinden wat hem wel beroert. Iets lekkers bijvoorbeeld of een balspelletje. Omgekeerd zijn er honden die weinig om eten geven maar het wel heerlijk vinden om met een vrolijk ‘Braaf!’ gewaardeerd te worden. Of een aai wel waarderen. Maar ook los gemaakt worden van de lijn kan een beloning zijn. Of mogen spelen met andere honden. Het ligt er maar net aan waar de hond belangstelling voor heeft. Hoe dan ook, iets lekkers en aandacht krijgen is iets waar de meeste honden voor gaan. Ad B. Ook dit is niet zo moeilijk te bewerkstelligen. Stel, u gaat uw hond meenemen voor een uitje. Hij blaft opgewonden en springt van de pret om u heen. U heeft moeite om hem tot bedaren te brengen en het aanlijnen gaat lastig. Het zou veel beter zijn dat u hem in plaats van – tevergeefs – tot rust te manen, zijn riem weer zou wegleggen: ‘Jij doet achterlijk? Dan ga je niet mee uit! Als u dat stug volhoudt, Hondentherapieën - Martin Gaus
5
zal iedere hond gaan begrijpen dat hij niet verder komt met zijn springen en blaffen. De spelregels zijn blijkbaar veranderd, hij zal gaan kiezen voor gedrag dat wel het beoogde effect heeft. Rustig zitten bijvoorbeeld. Ad C. U zit lekker de krant te lezen en uw hond wil wat aandacht. Hij gaat voor u zitten en kijkt u strak aan ‘Aai mij!’. U leest verder als of u niets in de gaten heeft. Uw hond wordt dwingender en begint wat te piepen ‘Aai mij!’ U leest verder maar uw rust is wel verstoord. De hond houdt aan en legt poten op uw benen ‘Aai mij!!’. Dus wat moet u doen als gevolg van dit ongewenste gedrag? Juist, weglopen. Liefst de kamer uit. Dan merkt uw hond dat als hij zo aandringt, zelfs de kans dat u hem gaat aaien verkeken is. Hij zal dat dwingende gedrag minder gaan gebruiken om er uiteindelijk mee te stoppen. Vooropgesteld dat u weg blijft lopen! Let op: Loopt u meestal wel de kamer uit maar geeft u heel soms toch toe aan het gezeur vraag om aandacht, dan blijft het gedrag in het repertoire ‘succesvolle handelingen’ zitten. U gebruikt namelijk een heel specifiek leerproces dat het sterkste effect heeft op het vastzetten van bepaald gedrag: Gedrag dat niet altijd het gewenste effect heeft maar wel af en toe, zal zich steeds sterker ontwikkelen tot een gewoonte. Het is vrijwel onmogelijk om gedrag dat zich volgens dit leerprincipe heeft ontwikkeld, weg te trainen. Dat kan zowel in uw voordeel als in uw nadeel werken. Het principe draait dus om het geven van een beloning waarvan het moment van geven onvoorspelbaar is. Dat effect kan nog versterkt worden door het soort beloning onvoorspelbaar te maken.
Onderling verband ontstaat alleen door herhaling Om het verband tussen twee dingen te kunnen leggen, is herhaling nodig. Alleen als juist u altijd binnenkomt, gaat uw hond uw voetstappen in verband brengen met uw thuiskomst. Zou na exact dezelfde voetstappen steeds iemand anders binnen komen, dan zou uw hond nooit een verband tussen de voetstappen en een bepaalde persoon kunnen leggen. Daardoor herkent de hond de voetstappen van gezinsleden en bezoek dat vaak komt en reageert hij daarop met een blije kwispel terwijl hij waaks reageert als hij een voetstap niet herkent. Dit houdt in dat u alleen door steeds een oefening of een gebeurtenis te herhalen en aan het door u gewenste gedrag plezier te verbinden, uw hond iets kunt leren. Dat vraagt veel geduld en begrip. Uw hond doet niet met opzet een oefening niet goed of helemaal niet. Er zijn allerlei redenen waarom iets niet gaat zoals u zou willen maar met boze opzet niet luisteren zit in feite niet in het systeem 6
Hondentherapieën - Martin Gaus
van honden. Want waarom zou een hond iets leuks aan zijn neus voorbij laten gaan als er iets nog leukers tegenover staat? Zou u dat doen? Nou dan!
Verankerd gedrag kost tijd om aan te leren maar ook om af te leren Toen u uw rijbewijs moest halen heeft u geleerd te remmen voor het rode stoplicht. Daar zal uw rij-instructeur u niet buitengewoon veel lof voor hebben gegeven, u weet immers als volwassene allang dat u moet stoppen om een bekeuring of aanrijding te voorkomen. In zo’n geval is uw remmen zelfbelonend gedrag, u doet iets om iets onaangenaams te voorkomen. Maar in het begin heeft u wel moeten nadenken om uw rempedaal in te drukken als u voor rood stond. Het ging niet vanzelf omdat het een nieuwe handeling voor u was. Maar als u dat vergelijkt met nu, moet u dan ook nog nadenken? Ik weet zeker dat u nu automatisch remt. Sterker nog, als u de opdracht zou krijgen wel door rood te rijden, zou u daar echt bij na moeten denken omdat iedere vezel in uw lijf zich daar tegen verzet. Als gedrag eenmaal automatisch ontstaat als reactie op een bepaalde prikkel, is het zo verankerd dat het heel veel moeite kost een andere reactie aan te leren. Verankerd gedrag is geconditioneerd gedrag, er is geen sprake van bewuste keuze maar veel meer van automatisch handelen naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis. Daarom is het zo moeilijk om een bange hond ander gedrag aan te leren, hij zit vast aan vaste patronen. Het is dus heel belangrijk dat u het gewenste gedrag net zo lang met uw hond oefent totdat het verankerd zit. Het voorkomt dat een hond zich anders gedraagt dan u wilt, het maakt dat het gedrag bestand is tegen onverwachte situaties en het zorgt dat u het initiatief houdt op momenten waarin de zwakke kanten van de hond te voorschijn zouden kunnen komen. Vooral bij problematisch gedrag als agressie is het belangrijk dat u erop kunt vertrouwen dat uw hond reageert zoals u hem geleerd heeft. Alleen dan kunt u immers ongelukken voorkomen. Maar.. om de angst echt te overwinnen, moeten ook zijn emoties over de situatie veranderen. Gedrag veranderen is een belangrijke stap, maar emotie veranderen is alles.
Aantal stappen voor de hond die angstig agressief naar bezoek doet: Stap 1. U leert uw hond de oefening ZIT onmiddellijk uit te voeren. Dat is geen moeilijke oefening en het geeft u grip op het gedrag van uw hond. Maar.. u bent pas klaar als uw hond in allerlei verschillende omstandigheden luistert naar uw
ZIT. Daarom moet u op allerlei verschillende plaatsen en op langzaam oplopende moeilijkheidsgraad oefenen. Het gedrag zit pas vast, is pas verankerd, als er sprake is van automatisch reageren op uw woordje of handgebaar ZIT. Pas dan kunt u het gaan gebruiken om uw hond over beangstigende situaties heen te helpen. Stap 2. Leer uw hond om op een bepaald signaal (TOUCH bijvoorbeeld) uw hand/vuist aan te raken door hem daar een beloning voor te geven. Varieer de beloning en zorg dat uw hond de beloning echt waardevol vindt. Als u zich daar aan houdt, leert hij het snelste. Vergeet niet om de oefening langzaam moeilijker te maken, en oefen net als voor de oefening ZIT totdat het aanraken van uw hand er helemaal in zit, ongeacht de situatie. Stap 3. Breng de hond in een situatie die hij eng vindt maar zo dat hij er nog net geen last van heeft. In dit geval laat u wel aanbellen maar er komt nog niemand binnen. Hou de hond aan de lijn voor de nodige veiligheid maar zorg dat die lijn slap hangt!! Een hond met een slappe lijn is met u bezig, met een strakke lijn met zijn omgeving!! Vraag om een ZIT en vervolgens om een TOUCH zonder dat de hond hoeft op te staan. Beloon de TOUCH met iets heerlijks. Pas als uw hond zonder angst of spanning op de bel reageert en rustig gaat zitten en uw hand aanraakt meteen als u dat van hem vraagt, kunt u de oefening moeilijker maken! Stap 4. Er wordt aangebeld en u opent de deur maar het bezoek blijft staan. U herhaalt de procedure. Ook hier geldt dat de oefening op dit niveau pas is afgerond als uw hond automatisch en zonder angst, agressie of spanning (haren in nek overeind, hijgen) doet wat u van hem vraagt.
Stap 6. U laat uw hond nu op uw TOUCH de hand van het bezoek aanraken en geef zelf het lekkers. Gaat dat goed, dan geeft het bezoek iets verrukkelijks. Op deze manier oefent u en oefent u. Het gaat echt niet vanzelf, angst overwinnen en wegtrainen is moeilijker dan alleen nieuw gedrag aanleren. De ZIT zorgt voor stabiele veiligheid, de TOUCH voor het veranderen van de stemming. U zult het bezoek moeten vragen in andere kleding te verschijnen, vervolgens andere mensen moeten gaan regelen, enzovoort. En zorg steeds voor superbeloningen. Het dagelijkse brokje heeft echt geen impact!
Resumerend: Honden doen bij voorkeur iets waar ze direct voordeel van hebben. Honden doen liever niet waar ze direct nadeel van hebben. Het opvoeden van honden draait om de volgende principes: A. - Z org dat het gewenste gedrag de hond iets prettigs oplevert B. - Z org dat iets dat de hond prettig vindt stopt als gevolg van zijn ongewenste gedrag C.- Z org dat ongewenst gedrag geen enkel succes heeft door er volstrekt geen aandacht aan te schenken. Het ontnemen van de kans dat het gedrag succes zou kunnen hebben door zelf de ruimte uit te lopen, is zeer effectief. Honden met agressief gedrag leren geen ander, meer gewenst gedrag en onderdrukken hooguit hun agressie uit angst voor pijnlijke straf. Beter is het om de bedreiging waar honden angst voor hebben en waar ze met agressie op reageren, een andere betekenis te geven. Bepaalde leersprocessen zijn daar heel geschikt voor.
Stap 5. Nu komt het bezoek wel binnen maar blijft rustig staan zonder de hond aan te kijken of tegen hem te praten. Het bezoek praat wel normaal en opgewekt met u! U herhaalt de procedure. Zorg nu voor een fantastische verrassing door een superbeloning, vooropgesteld dat uw hond deed wat u vroeg en niet dreigde of gromde naar het bezoek of veel spanning vertoonde. Herhaal de oefening net zo lang (tijdens korte en regelmatige oefensessies!!) totdat de hond echt ontspannen is en vol verwachting is op zijn lekkers. Het is de bedoeling dat de hond het binnen komen van het bezoek gaat associëren met de komst van iets heerlijks.
Hondentherapieën - Martin Gaus
7
dviescen t &A
rum
Trainings -
H on de
Heeft u vragen in het algemeen, onduidelijkheid over de in te zetten begeleiding, over gedrag van ch ol en ns uw hond dat u niet begrijpt, kortom, zit u ergens mee, schroom dan niet om een beroep te doen op de kennis van de Martin Gaus Hondenscholen. Er zit er vast wel een bij u in de buurt. Martin Gaus Hondenscholen zijn professionele hondenschoMartin Gaus len die aangepaste begeleiding bieden in diverse levensstadia, van pup tot volwassen hond. Ze bieden een veelheid aan ondersteuning, vanaf puppycursussen, basiscursussen, hondensporten tot en met het individueel bijstellen van probleemgevend gedrag van de volwassen geworden hond. De Martin Gaus Hondenscholen zijn onderdeel van een franchiseorganisatie waarbij constante bijscholing de garantie biedt voor recente kennis. Voor een Martin Gaus Hondenschool bij u in de buurt kunt u terecht op onze site. Voor Nederland is dit www.martingaushondenscholen.nl en voor België www.martingaushondenscholen.be
Voor een intensievere begeleiding voor complex probleemgedrag kunt u uiteraard ook terecht op Martin Gaus het moederbedrijf in Lelystad. U kunt daartoe een gedragsspreekuur boeken. Tijdens dat gedragsspreekuur wordt eerst het gedrag van uw hond helder in kaart gebracht waarna een op uw probleem toegespitste gedragstest duidelijkheid geeft over de interne motivaties van uw hond. Dat te samen leidt tot een begeleidingsadvies. Dit advies wordt met u in de praktijk geoefend en tegelijk op schrift gesteld om thuis na te lezen. Nazorg en individuele begeleiding kunnen u helpen het advies ook in de praktijk makkelijker toe te passen. Voor een afspraak voor een gedragsspreekuur in Lelystad belt u: 0320 22 95 60
www.martingaus.nl
