Aanpak agressief verkeersgedrag Samenvatting Agressief rijgedrag kan leiden tot enorme risico‟s in het verkeer. Voor de aanpak van agressieve verkeersdeelnemers wordt een op maat gesneden opsporings- en vervolgingsstrategie toegepast. Dit artikel geeft inzicht in enkele kenmerken van de doelgroep van agressieve verkeersdeelnemers. Daarnaast wordt de globale werkwijze van politie beschreven bij de opsporing van overtreders, evenals de rol van het Openbaar Ministerie bij de vervolging en andere betrokken partijen bij mogelijke andere maatregelen.
Niels Plasmans, Bureau Verkeershandhaving Openbaar Ministerie
Inleiding Het Bureau Verkeershandhaving Openbaar Ministerie (BVOM) is het kennis- en expertisecentrum Verkeer & Vervoer binnen het Openbaar Ministerie (OM). Het BVOM adviseert en faciliteert het lokaal OM en de regionale politie over de opsporing en vervolging van verkeersovertreders. Doel is verbetering van de verkeersveiligheid en een efficiënte en doeltreffende inzet van verkeershandhaving. Eind jaren ‟90 is - in nauw overleg met het lokaal OM, de regionale politiekorpsen en het KLPD - gestart met intensivering van het toezicht onder weggebruikers op vijf speerpunten: helm, gordel, roodlicht, alcohol en snelheid. Hiervoor is in elke politieregio een speciaal verkeershandhavingsteam in het leven geroepen. Gerichter politietoezicht op het naleven van de verkeersregels leidt tot positieve gedragsverandering bij verkeersdeelnemers en levert daarmee een bijdrage aan de verkeersveiligheid.
Uitgangspunt bij het oplossen van verkeersveiligheidsproblematiek is dat de inzet van verkeershandhaving sluitstuk is in het maatregelenpakket. Vooral infrastructurele maatregelen leveren een grote bijdrage aan de verkeersveiligheid. Daarna komen handhaving (politie) en communicatie (educatie en voorlichting door belangenorganisaties, wegbeheerders, politie en OM).
1
Planmatige werkwijze Het bewerkstelligen van normconform gedrag door middel van verkeershandhaving is een voortdurend proces, waarbij een planmatige werkwijze wordt toegepast. Naast het intensiveren van toezicht, worden daarom ook de effecten van die intensivering nauwlettend gevolgd. Daartoe worden jaarlijks diverse gegevens verzameld over onder meer gedrag, houding, gevaarperceptie en pakkansperceptie van weggebruikers. Aan de hand daarvan adviseert het BVOM over passende strategieën en inzet van verkeershandhaving.
Verkeersonveiligheid vraagt om verschillende oplossingen Voorop staat dat verkeershandhaving op een doelmatige en doeltreffende manier wordt ingezet. De werkwijze van elk regionaal verkeershandhavingsteam wordt dan ook gestuurd vanuit een grondige analyse van verkeersongevallen en verkeersgedragingen. Locaties met de grootste gevaarzetting krijgen de hoogste prioriteit en hier wordt vervolgens het meest en bovendien planmatig gecontroleerd. Aanvullend op deze locatiegerichte aanpak van verkeersonveiligheid, vindt ook inzet van verkeershandhaving plaats gericht op specifiek verkeersgedrag dat niet direct te koppelen is aan vaste locaties. Het betreft hier een aanpak op basis van tevoren in kaart gebrachte doelgroepen van verkeersovertreders. De aanpak richt zich dus op (groepen van) weggebruikers met een zeker afwijkend verkeersgedrag. Een voorbeeld hiervan is agressief rijgedrag. Agressief rijgedrag Dit artikel zoomt in op de aanpak door OM en politie van agressief rijgedrag. Een definitie van agressief rijgedrag is niet eenduidig te geven. In dit artikel hanteren we de term agressief rijgedrag als een verzamelnaam voor een categorie uiteenlopende gevaarzettende en risicovolle verkeersovertredingen als:
bumperkleven
snijden
geen voorrang verlenen
rechts inhalen
grove snelheidsovertredingen
rijden over de vluchtstrook
Er wordt niet ingegaan op het ontstaan van agressief rijgedrag en welke factoren en motieven die hieraan ten grondslag liggen. We kijken vooral naar zogenaamde “instrumentele agressie” in het verkeer, die zich het best laat omschrijven als rijgedrag dat
2
alleen het eigenbelang dient en waarbij geen rekening wordt gehouden met andere weggebruikers. Wie vertoont agressief rijgedrag? Jaarlijks laat het BVOM het zogenaamde perceptieonderzoek uitvoeren (Scheltes en In „t Veld, 2008). In 2007 is voor enkele politieregio‟s expliciet gevraagd naar ervaringen van automobilisten met agressief rijgedrag. Ongeveer de helft van de automobilisten geeft aan ooit te maken te hebben gehad met agressief rijgedrag. In de meeste gevallen ging dit om bumperkleven, snijden, rechts inhalen, of het geven van lichtsignalen. In 85% van de gevallen heeft men niet op deze agressie gereageerd. In 10% van de gevallen hebben automobilisten zelf agressief gereageerd. Het onderzoek geeft daarnaast inzicht in enkele kenmerken van notoire snelheidsovertreders. Ongeveer 10% van de mannelijke automobilisten geeft aan zelf regelmatig tot (heel) vaak te hard te rijden op 80-km wegen en 50 km-wegen. Voor vrouwelijke automobilisten is dit ongeveer 5%. Tweederde van deze overtreders zit in de leeftijdscategorie 18-34 jaar, waarbij het grootste aandeel wordt gevormd door 18-24 jarigen. De meeste overtreders hebben een leaseauto van de zaak en gebruiken deze auto ook vooral voor zakelijke dienstreizen.
Studies naar doelgroepen in het verkeer tonen aan dat excessieve snelheidsovertreders zich ook vaak schuldig maken aan ander regelovertredend gedrag (o.a. Vissers, 1989). De verkeersdeelnemers die agressief rijgedrag vertonen blijken in de praktijk bovendien goed op de hoogte van de locaties waar veel verkeerscontroles plaatsvinden (denk aan radarauto‟s en flitspalen). Aanpak van agressief rijgedrag Agressief rijgedrag aanpakken kan op diverse manieren. Educatie en voorlichting nemen een prominente plaats in, maar ook opsporing en consequente vervolging, eventueel gevolgd door een rijvaardigheidsonderzoek. Het OM en de politie staan hierbij verschillende werkwijzen ter beschikking. Er wordt ingezet op een optimale combinatie van vergroting van de objectieve en subjectieve pakkans door handhaving en handhavingscommunicatie. Daarnaast vindt voorlichting plaats over gevaarzetting van bepaald verkeersgedrag en het effect van dit verkeersgedrag op medeweggebruikers. Dit artikel beschrijft de werkwijze(n) die de politie hanteert en de rol van het BVOM in deze aanpak.
3
Veel gedragingen in de categorie “agressief rijgedrag” hangen samen met rijsnelheden. Het BVOM heeft alle regionale verkeershandhavingsteams uitgerust met diverse middelen voor controles op rijsnelheden. Twee middelen zijn bij uitstek geschikt om agressief rijgedrag op te sporen: de lasergun en het videovoertuig. Het gebruik van beide middelen worden hieronder toegelicht. Inzet van een lasergun Met een lasergun kan een politieambtenaar overtreders van de maximumsnelheid van grote afstand detecteren. Het gebruik van een lasergun is niet gebonden aan vaste locaties. Vaak zijn motorrijders van de politie standaard uitgerust met een lasergun, waarmee het flexibel in te zetten is, afhankelijk van geconstateerde verkeersveiligheidsproblematiek en daarmee samenhangende verkeersgedragingen. Voor controles met de lasergun zijn in overleg met (BV)OM speciale opsporingsprofielen opgesteld, bijvoorbeeld de voor de aanpak van grove snelheidsovertreders. Constatering van een overtreding gebeurt altijd in combinatie met staandehouding van de overtreder. Deze staandehoudingen krijgen daarom ook extra aandacht bij de opleiding van politieambtenaren.
Feiten en cijfers In de afgelopen jaren hebben de regionale verkeershandhavingsteams in toenemende mate gebruik gemaakt van de lasergun. In 2007 hebben zij in totaal 95.000 uur gecontroleerd en zijn 80.000 snelheidsovertreders staande gehouden. Van deze overtreders is in ruim 3% van de gevallen het rijbewijs ingevorderd (2.500 invorderingen) vanwege extreme overtredingen van de maximumsnelheid (50 km/u of meer te hard). Inzet van een videovoertuig Een ander middel om agressief rijgedrag op te sporen is het videovoertuig. Dit is een onopvallend politievoertuig, met apparatuur aan boord om gedragingen en overtredingen vast te leggen (geijkte snelheidsmeters, videocamera‟s, trajectmetingen). Het is dus mogelijk om het gedrag van verkeersdeelnemers gedurende langere tijd vast te leggen en hen door middel van de videobeelden hiermee te confronteren. Omdat verkeersveiligheid voorop staat, wordt niet zonder meer overgegaan tot staandehouding van overtreders. Wanneer dit te veel gevaar oplevert voor het overige verkeer en voor de
4
overtreder of videosurveillanten, kan in eerste instantie genoegen worden genomen met het kenteken en de videobeelden van de overtreder.
De inzittenden van de voertuigen zijn uitgebreid opgeleid voor hun taak. Zo zijn de chauffeurs ARA gecertificeerd (Aanvullende Rijopleiding Auto) en worden zowel chauffeurs als bijrijders bij voortduring verder getraind en opgeleid in hun werk. Hiervoor worden bijvoorbeeld expert meetings georganiseerd en vindt praktijkbegeleiding videosurveillance plaats door ervaren collega‟s. In de training en begeleiding wordt extra aandacht besteed aan:
informatieverzameling en informatieverwerking
het rijden en herkenning van potentiële overtreders
staandehoudingen
tactisch werken
dadergericht werken
Voordat wordt gestart met videosurveillance wordt een regionaal handhavingsplan opgesteld. Hierin leggen de regionale verkeershandhavingsteams hun planmatige aanpak van videosurveillance vast. Videosurveillance beperkt zich nadrukkelijk niet tot overtredingen van de maximumsnelheid, maar biedt ook mogelijkheden om andere vormen van agressief rijgedrag op te sporen, zoals bumperkleven, rechts inhalen, snijden, gebruik maken van de vluchtstrook etc. De inzet is zowel locatiegericht als gericht op individueel rijgedrag. Zo worden gegevens van (statische) meetpunten gebruikt om locaties te bepalen waar relatief veel grove snelheidsovertredingen plaatsvinden. Voor het opsporen van agressief rijgedrag dat niet aan een vaste locatie gebonden is, wordt daderinformatie verzameld en worden daderprofielen opgesteld. Er wordt nauw samengewerkt met
de
lokale politieteams en intensief gebruik gemaakt van het beschikbare netwerk. Zo worden tijdens de reguliere politiesurveillance automobilisten die op een negatieve manier opvallen in het verkeer in kaart gebracht en worden verkeersklachten van burgers of politieteams gebruikt als input voor een informatiegestuurde inzet van videosurveillance.
5
Het BVOM heeft samen met de regionale verkeershandhavingsteams een speciale folder laten ontwikkelen die de werkwijze van de videovoertuigen beschrijft. Deze folder wordt tijdens een staandehouding overhandigd aan de overtreder. Naast informatie over het nut en de noodzaak van videosurveillance bevat de folder ook informatie over de procedures in geval van een invordering van het rijbewijs. De overtreder weet dan precies waar hij of zij aan toe is.
In de planmatige werkwijze vindt monitoring van de inzet en effecten plaats, zodat het opsporingsprofiel voor videosurveillance voortdurend kan worden verbeterd.
Feiten en cijfers De laatste jaren is in toenemende mate gebruik gemaakt van videovoertuigen om agressief rijgedrag op te sporen. In onderstaande grafiek een overzicht van enkele resultaten. De inzet in de afgelopen jaren toont een voortdurende stijging. Het aantal opgespoorde overtredingen Videosurveillance Regionale Verkeershandhavingsteams
neemt eveneens toe, tot aan het afgelopen jaar.
25.000
Hier wordt de gerichte 20.000
inzet videosurveillance [uren] aantal overtredingen
rijgedrag zichtbaar: met een toenemende inzet
10.000
worden weliswaar minder
5.000
0
aanpak van agressief
aantal rijbewijsinvorderingen
15.000
650 2004
750 2005
1.200 2006
1.400 2007
overtredingen geconstateerd, de aard
van de overtredingen is echter een stuk ernstiger, gezien het continu toenemend aantal rijbewijsinvorderingen. Er wordt dus effectiever gewerkt aan de opsporing van agressief rijgedrag. Opgespoord, en dan? Nadat overtreders zijn staandegehouden volgt sanctionering. Als bij ernstige overtredingen of misdrijven in het verkeer het rijbewijs is (in)gevorderd, wordt door het OM gekeken naar mogelijke recidive. Afhankelijk hiervan bepaalt de Officier van Justitie of een rijbewijs wordt teruggegeven of dat wordt overgegaan tot inhouding van het rijbewijs, met als doel een oplegging van de ontzegging van de rijbevoegdheid.
Is een overtreder bovendien korter dan vijf jaar in het bezit van het rijbewijs, dan volgt in het geval van een ernstige verkeersovertreding registratie in het Register Overtredingen Beginnende Bestuurders (ROBB), dat door het BVOM wordt beheerd. Wanneer een
6
beginnende bestuurder drie registraties op zijn of haar naam heeft staan, meldt het BVOM dit aan het CBR en wordt het dossier overgedragen aan het CBR.
Als het vermoeden bestaat dat een bestuurder niet langer beschikt over de vereiste rijvaardigheid of rijgeschiktheid, kan het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) een vordering doen voor een rijvaardigheidsonderzoek. Dit geldt voor zowel beginnende bestuurders als voor ervaren bestuurders. Gedurende de uitvoering van het rijvaardigheidsonderzoek, wordt het rijbewijs door het CBR geschorst. Als de uitkomst van het onderzoek negatief is, dan volgt ongeldigverklaring van het rijbewijs. Tot slot zet het ministerie van Verkeer en Waterstaat in op een zogenaamde “Educatieve Maatregel Gedrag” (EMG). Een overtreder komt in aanmerking voor deelname aan deze EMG bij ernstig onaangepast of agressief verkeersgedrag. De EMG richt zich op de rijvaardigheid van overtreders en beoogt recidive te voorkomen. Deze maatregel is vergelijkbaar met de bestaande “Educatieve Maatregel Alcohol” (EMA). Literatuur Scheltes, W. en In ‟t Veld, N. (2008) Effectmeting Regioplannen (perceptieonderzoek), NEA Rijswijk – Rapport R20070296
Vissers, J.A.A.M. (1989) Driver Improvement Cursussen. Deelproject I: Doelgroepenanalyse. Traffic Test Veenendaal – Rapport TT89-6
7
