Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur. Ne Be

Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur

Ne – Be

Ročník / Jaargang: X. • Číslo / Nummer: 1 • Rok / Jaar: 2008

Jaro 2008 • Voorjaar 2008 • Jaro 2008 • Voorjaar 2008 • Jaro 2008 • Voorjaar 2008 • Jaro 2008

Vydává / Uitgever (MK ČR E 17882): NE-BE Společnost pro šíření nizozemské a vlámské kultury Verening voor Vlaamse en Nederlandse cultuur Radhošťská 1 130 00 Praha 3 Česká Republika Bankovní spojení/Bank: Komerční banka, Praha 2 Číslo účtu/Rekeningnummer: 19-2307530267/0100 IBAN: CZ6101000000192307530267 SWIFT (BIC): KOMBCZPPXXX Výbor / Bestuur: Jana Červenková: [email protected], Eva Giese: [email protected], Andrea Havlíčková: [email protected], Veronika Havlíková: [email protected], Ruben Pellar: [email protected], Jana Pellarová: [email protected], Lucie Pittnerová: [email protected], Ladislav Říha: [email protected], Piet Schepens: [email protected], Petra Schürová: [email protected], Lenka Strnadová: [email protected], Zuzana Vittvarová: [email protected] Čestná předsedkyně / Erevoorzitster: Petra Schürová, [email protected], tel./fax: +420 222 728 603 Předsedkyně / Voorzitster: Jana Červenková, [email protected] Místopředsedkyně / Vice-voorzitters: Veronika Havlíková, [email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789 Jana Pellarová, [email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819 Eva Giese, [email protected] Pokladník / Penningmeester: Eva Giese, [email protected] Redakce bulletinu / Redactie van het bulletin: Lenka Strnadová, [email protected], mobil: +420 724 280 947 Jesse Ultzen, [email protected] Knihovna / Bibliotheek: Každé úterý / Elke dinsdag 15.30 – 16.30 Adresa / Adres: Nizozemské velvyslanectví / Nederlandse Ambassade, Gotthardská 6, Praha 6 Kontakt: Ruben Pellar, [email protected], mobil: +420 605 260 005 Internetové stránky / Onze web-site: www.sweb.cz/ne-be Obálka / Titelblad: Hrabalovy kočky / De katten van Bohumil Hrabal, foto: Lenka Strnadová

Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury NE‐BE Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur ~ 2 ~


SLOVO ÚVODEM Vážení členové NE-BE, milí přátelé, začnu krátkou rekapitulací. * V listopadu jsme měli možnost navštívit velmi úspěšnou akci Café Amsterdam. Podle organizátorů z NLPVF to byla jedna z nejlepších akcí, které kdy Fond zorganizoval. Spolupráce s divadlem Archa byla profesionální a publiku vydrželo nadšení po celé tři dny. Více se dočtete ve dvou příspěvcích dnešního čísla. * V únoru jsme se setkali na brainstormingu. Strávili jsme zde den plný úvah o současnosti a budoucnosti našeho sdružení. Brainstorming vedl Bart van Bambost, člen Ne-Be a odborník na slovo vzatý. Hovořili jsme o cílech a cílových skupinách, o našich snech i realitě, o komfortní zóně a vystoupení z ní. Piet Schepens vše popsal v podrobné zprávě. Máte-li zájem, najdete ji na našich webových stránkách. * Program, který jsme připravili na rok 2008, jste obdrželi e-mailem a je v aktualizované podobě na našich webových stránkách: www.sweb.cz/ne-be. * Krátce před uzávěrkou tohoto čísla se uskutečnila prezentace Jacobuse Roose na téma Rozdíly mezi kulturami. Dozvěděli jsme se zde například, že důležitým datem pro formování nizozemského a českého národa byl rok 1648, že Češi mají svou mentalitou blíže k Vlámům nebo že vztah mezi anglickou a nizozemskou kulturou se podobá vztahu mezi mužem a ženou. Potěšila nás vaše velká účast. Je vidět, že je to vskutku přitažlivé téma, a tak zvažujeme jeho pokračování. * Díky příspěvku Nizozemské ambasády jsme rozšířili knihovnu o další police a zařadili nové knihy. Přijďte se podívat. Můžete využít i rozšířenou výpůjční dobu o dopolední hodiny. Naši knihovníci vás rádi uvítají. * V příloze tohoto čísla najdete přehled nových překladů nizozemské literatury do češtiny. * Co nás čeká na jaře? 27. dubna chystáme výlet po stopách architekta Santiniho. Další podrobné informace o výletu najdete v tomto čísle. Srdečně vás zveme. O tom všem Vás budeme pravidelně informovat. Těšíme se na vaše názory a ohlasy! Hezké počtení Vám přeje Jana Červenková



GRATULUJEME! Každoroční cena Nizozemského literárního fondu pro překladatele nizozemské literatury byla v roce 2007 udělena paní Olze Krijtové!

INFORMACE PRO ČLENY Knihovna – rozšíření výpůjční doby: Každé úterý 15.30 – 16.30 plus první středa v měsíci 10.30 – 12.00

CO SE CHYSTÁ V DUBNU: Celodenní výlet "Za barokní architekturou západních Čech"

Klášterní kostel v Kladrubech (Foto: http://kladruby.euweb.cz/)

V neděli 27. dubna se vydáme na celodenní výlet do západních Čech. Navštívíme dva kláštery a jeden zámek poblíž Plzně. Benediktinský klášter Kladruby a cisterciácký klášter Plasy založila česká knížata v první polovině dvanáctého století. Staly se místními centry kultury a zemědělství. Oba kláštery byly vypleněny husity v roce 1421 a v období protireformace byly znovu vystavěny v barokním stylu. Na konci 18. století, za vlády císaře Josefa II. byly kláštery zrušeny. V 19. století se staly majetkem šlechtických rodů Windischgrätzů (Kladruby) a Metternichů



(Plasy), jimž patřily až do roku 1945. Během komunismu jejich prostory, tak jako tomu bylo u většiny klášterů, využívalo JZD. Toto období zanechalo své stopy, které jsou vidět dodnes. Klášterní kostel v Kladrubech je vrcholným dílem J. B. Santiniho-Aichela. Je to typický příklad barokní gotiky, tedy barokního architektonického slohu s gotizujícími prvky. S tímto slohem se setkáváme pouze v Českých zemích. Návštěva tohoto kostela bude zlatým hřebem našeho výletu. Manětín byl založen ve 12. století a sloužil původně jako johanitská komenda. Po husitských válkách přešel do rukou šlechticů. Od roku 1622 do roku 1945 zde sídlil hraběcí rod Lažanských. Při požáru v roce 1712 lehlo popelem město s kostelem i zámkem. Manětín byl poté znovu vystavěn v barokním slohu. Do výstavby se zapojila řada významných umělců, například T. Haffenecker, J.B. Mathey, J. Brokoff, S. Borowetz, J. Herrscher a P. Brandl. Manětín bývá označován za barokní perlu západních Čech. Program na neděli 27. dubna 2008 07.30 Odjezd autobusem z Prahy 09.30 Kladruby: návštěva kláštera 11.30 Odjezd do Manětína 12.30 Oběd 14.00 Manětín: návštěva zámku a procházka v parku 16.00 Odjezd do Plas 16.30 Plasy: procházka kolem kláštera 17.30 Odjezd do Prahy. Okolo 19. hodiny dorazíme opět do Prahy. Prohlídky budou v nizozemštině a v češtině. Více informací a přihlášku obdržíte e-mailem.

Manětín: zámek a kostel (Foto: http://www.zamek-manetin.cz/)



NENECHTE SI UJÍT: Z KULTURNÍHO KALENDÁŘE VLÁMSKÉHO ZASTOUPENÍ: P Ř E D N Á Š K A: VLÁMSKÉ MALÍŘSTVÍ 17. STOLETÍ Úterý 1. dubna 2008, 16:30 Národní galerie, Praha V rámci cyklu přednášek o starém umění www.ngprague.cz

Bartholomeus Spranger – Alegorie na Turecké války, kolem 1610

K O N C E R T Y: HUELGAS ENSEMBLE

IL FONDAMENTO

Neděle 1. června 2008, 20:00 Jacobus de Kerle (výběr z tvorby) Charles Luython (výběr z tvorby)

Pátek 16. května 2008, 20:00 Rudolfinum, Praha Paul Dombrecht – umělecký vedoucí

www.festival.cz

J.D. Zelenka: „Miserere“, žalm 50 in c, ZWV 57 „De Profundis“, žalm 130 in d, ZWV 50 Requiem in c, ZWV 48



TISKOVINY A ČASOPISY/ PERS EN TIJDSCHRIFTEN Zijn ter beschikking in de bibliotheek van Ne-Be. Jsou k dispozici v knihovně Ne-Be.

ONS ERFDEEL – 4/2007 - De linkse kerk loopt leeg, Politiek in Nederland, door Tom Naegels. Wie de moeite doet om verder te kijken, ziet een land dat een wezenlijk debat voert over wat het betekent om een WestEuropese natie te zijn: wat de grondslagen ervan zijn, en wat de dwaasheden van recentere tijden, wat de burger mag en wat niet hoort; hoe hij zich moet gedragen, en wat hij moet kunnen verdragen om deel uit te maken van zijn natie. [...] De afgelopen jaren is er vaak gezegd dat Nederland “op zoek is naar zichzelf”. De individualisering en de secularisering, hebben gezorgd voor een samenleving die als los zand aan elkaar hangt, met asociale burgers die hun verantwoordelijkheid niet meer nemen. [...] Door Nederland waait dan misschien een storm. Die krijgt vele malen mijn voorkeur boven het briesje dat Vlaanderen beroert. - De oude knuffelbeer van “ons Maya”, Politiek in Vlaanderen, door Bart Dirks. De Belgische politiek weifelt tussen oud en nieuw.[...] Twee vitale onderdelen van de Belgische politiek staan onder druk: de verzuiling, een type van vervlechting van samenleving en politiek, en het consensusmodel, een vorm van conflictbeheersing. Het is wachten op een synthese tussen oud en nieuw.

TAAL EN CULTUUR -

-

2007: Kiliaanjaar in Antwerpen en Duffel, H.Vanacker. De derde editie van “Etymologicum Teutonica Linguae” (1599) zou de grondslag vormen van de moderne lexicografie in het Nederlandse taalgebied. Hedendaagse taalkundigen zijn nog steeds vol bewondering als ze Kiliaans meesterwerk met veertig duizend woorden in handen hebben. De vierhonderdste verjaardag van Kiliaans overlijden wordt gevierd met enkele interessante initiatieven en exposities. Hoofdorganisator is de provincie Antwerpen, die samenwerkt met de Universiteit Antwerpen en de gemeente Duffel. Accreditatie van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen, door C. Post. De afgelopen vijftien jaar is in Europa de aandacht voor de herstructurering van het hoger onderwijs gegroeid. [...] In 2000 hebben de lidstaten de ambitie geformuleerd dat in 2010 tenminste 50 % van de bevolking een hoger opleiding moet hebben genoten. [...] Het is de vraag of dergelijke kwantitatieve doelstellingen juist niet het risico met zich meebrengen dat er ongewenste mechanismen op gang worden gebracht die ten koste gaan van de kwaliteit en van het niveau van het onderwijs.....

BOEKEN -

Nuttige journalistiek, door M. Cloostermans. De liefhebbers van boeken over de media hebben de laatste tijd niet te klagen. Net als het uitstekende “Het zijn net mensen”, Joris Luyendijks boek



over de oogkleppen van de buitenlandberichtgeving, is “De toekomst van de journalistiek” opnieuw een boeiend boek over de beperkingen, uitdagingen en kansen van journalistiek in de eenentwintigste eeuw. [...] De journalistiek is vandaag bezig met fictie, in plaats van met feiten. [...] De fictionalisering van het nieuws leidt tot vervormingen. [...] De verhouding tussen media en publiek is totaal veranderd. Nieuws moet meer op maat van het publiek geschreven worden. [...] Het gemak waarmee in vele bijdragen beweerd wordt dat de journalistiek de democratie diensten kan bewijzen, maakte mij nogal ongemakkelijk.

ORDE VAN DEN PRINCE - 27/02 -

Kunstenaarstalent binnen de Orde. Orde van den Prince heeft veel artistiek talent in huis. Dit is een speciaal nummer om kennis met al deze kunstenaars te maken: Annie M. Desmet, Gust Dierikx, Gerry Dobbelaer, Diane Dyckhoff, André Goezu, Piet Grobler, Michel Janssens, JoopMijsbergen, Henriette Moro, Renaat Ramon, Luc Tack, Liliane Vandenberk, ...

Zpracovala/Bijgewerkt door Jana Červenková

KULTURNÍ A SPOLEČENSKÉ UDÁLOSTI

café Amsterdam Od 16. do 18. listopadu bylo divadlo Archa v Praze vyhrazeno nizozemsko-českému literárnímu pořadu s názvem ‘Café Amsterdam’ organizovanému Nizozemským literárním fondem pro tvorbu a překlad ve spolupráci s divadlem Archa. Do Prahy přijela celá družina nizozemských autorů: Remco Campert, Tomas Lieske, Esther Endingová, Tonnus Oosterhoff, Mustafa Stitou a Frank Westerman. Čeští spisovatelé byli zastoupeni Milošem Urbanem, Jaroslavem Rudišem, Igorem Malijevským, Petrou Hůlovou, Markétou Pilátovou a dalšími. Mně se poštěstilo být při tom v pátek 16. listopadu večer. Před začátkem programu jsem si v kavárně popovídal s Remco Campertem. Do češtiny byla přeložena jeho knížka Gangsterská slečna, Het gangstermeisje (1968) a v časopisu Světová literatura vyšlo několik povídek. V nedávno vyšlé sbírce nizozemské poezie V Nizozemsku už nechci žít je zahrnutá jedna jeho báseň. Překladatelka těchto veršů, Olga Krijtová, nedávno dostala cenu NLPVF, Nizozemského fondu pro tvorbu a překlad, která se každý rok uděluje „propagátorovi nizozemské literatury v zahraničí“. (Do sbírky se dostaly i



Oosterhoffovy a Stitouovy verš). Nemějte mi za zlé, že se odchyluji od tématu, ale všechno souvisí se vším. Kromě toho píšu tento text po bouřlivé svatbě autorky této sbírky, Veroniky Havlíkové, a mám hlavu ještě v lehkém oparu. S Campertem jsem se setkal v roce 1989 v divadle v Eindhovenu a teď jsem se ho zeptal, jestli si na to pamatuje. Bohužel, nepamatoval. Myslím, že to nesouvisí s jeho pamětí, ale s tím, že mou fasádu mezitím značně nahlodal zub času. Když jsem toho večera vešel do sálu, překvapily mě dvě věci: jednak příjemné uspořádání sedadel – opravdu jako v kavárně, stoly a kolem nich židle, na stolech svíčky a připravené tácky; zadruhé skutečnost, že sál byl plný. Možná to způsobil název večera a téma: O lásce a Amsterdamu, literární peepshow. Večer uváděli Jaroslav Rudiš a Igor Malijevský velice vtipně a živě, alespoň jak jejich moderování hodnotili mí čeští přátelé. Literární vstupy střídala hra na housle Esther Apituleyové, absolventky Sweelinckovy konzervatoře v Amsterdamu. Campert přečetl fragment z Lásky v Paříži, Een liefde in Paris o vášnivé touze spisovatele a básníka Richarda Sanderse po okouzlujících padesátých letech ve francouzském hlavním městě. Campert píše jasným, přímým stylem. Jeho pozdější práce mají melancholický podtón, stejně jako tento fragment, který pořadatelé do programu zařadili a který vyjde v českém překladu. Nemá to mnoho společného s Amsterdamem, ale s Láskou ano. Ostatně, podle mého soudu byla padesátá léta v Nizozemsku stejně okouzlující. Překvapivě originální a poutavé byly povídky Miloše Urbana a Jaroslava Rudiše. Nedávno vyšla v českém překladu historická novela Tomase Lieskeho Moje výsostná láska, Mijn soevereine liefde, z níž autor četl. Ze své knihy Po Valentýnu, Na Valentijn, která rovněž před časem vyšla v češtině, četla Esther J. Endingová. O těchto dvou autorech nemůžu bohužel nic víc napsat, omlouvám se, protože o nich nic dalšího nevím. Řekl bych: přečtěte si knihy Moje výsostná láska a Po Valentýnu. Tonnus Oosterhoff a Frank Westerman v pátek večer nevystupovali. Viděli a slyšeli jsme ale básníka Mustafu Stitoua, narozeného v Maroku, který píše v nizozemské literární tradici. Jeho verše mají jemný a hravý humor, který – mimo jiné i melancholickým podtónem – připomíná Camperta. Stitou ale také píše verše o nizozemské samolibosti a xenofobii, jak vyplývá například z následujícího textu: a kdo se nedá zařadit do žádného šuplíku – v obývácích se hned rojí pomluvy o pedofilním sousedovi a azylové tábory by se měly nejraději odstěhovat na horizont, tak se rozlišuje dobré od černého Po skončení programu jsem si v kavárně pohovořil se Stitouem.



Setkal jsem se s ním v roce 1994 na haagském festivalu Crossing Border, kde četl ze svého debutu Mijn vormen, Mé tvary, a zeptal jsem se ho, jestli si na to pamatuje. Bohužel nepamatoval. Myslím, že to nesouvisí s jeho pamětí, ale s tím, že naše setkání na něj neudělalo žádný ohromující dojem. Byl to velice vydařený večer, formou i obsahem, navíc v divadle Archa, kde je vždycky příjemno. Ještě zbývá poznamenat, že pro tento účel vyšel výpravný program, který překlady opatřili Madla de Bruin-Hüblová, Frances Milsom, Edgar de Bruin, Veronika Havlíková a Jana Pellarová. Jos Wuijts Přeložila Petra Schürová

Café Amsterdam:

literární peepshow a zásadní úspěch

Od 16. do 18. listopadu 2007 pořádalo Divadlo Archa ve spolupráci s Nizozemským literárním překladatelským a produkčním fondem (NLPV) a nizozemskou ambasádou v Praze „Café Amsterdam“, literární představení, jehož se účastnilo hned šest známých nizozemských autorů. Bylo to poprvé, kdy se v České republice konala takováto rozsáhlá literární manifestace. Program se skládal z různorodé směsice debat, literárního čtení a rozhovorů, moderovaných známými českými spisovateli a básníky. Esther Apituley a Rie Tanaka se postaraly o hudební intermezza v podobě soudobé houslové a klavírní hudby. Festival byl zahájen v pátek večer 16. listopadu mezitím již tradičním programem Archy „EKG De Luxe“ moderátorů Igora Malijevského a Jaroslava Rudiše, tentokrát s názvem „On love Amsterdam“. Aby se navodila atmosféra skutečné amsterdamské kavárny, změnil se v kavárnu i velký sál Divadla Archa: všude stála proutěná křesílka a stolečky a publikum si u sklenky dobrého vína mohlo vyslechnout příspěvky Remco Camperta, Tomase Lieskeho, Mustafy Stitoua a Esther Endingové. Český překlad knihy Remco Camperta „Láska v Paříži“ nebyl pro potřeby festivalu včas k dispozici, a proto nizozemská ambasáda, NLPVF a Nakladatelství Lidové noviny nechaly vytisknout jako závdavek několik jeho kapitol. Tento text ležel na všech stolcích a diváci si ho mohli volně odnést. Ačkoliv byli nizozemští autoři zpočátku možná trochu zaskočeni rozverným a nenuceným stylem moderátorů, rozpaky záhy zmizely a rozběhl se velice příjemný a nenucený večer. Divadlo Archa se velice šťastně rozhodlo pro projekci překladů textů nizozemských autorů za jejich zády, takže povětšinou čeští diváci mohli snadno číst zároveň s jejich přednesem. Ostatně nizozemské hosty nerušilo ani to, že moderátoři hovořili pouze česky a bez překladu. Veselost, vyzařující z jejich slov i činů, byla dostatečná, aby umožňovala zachycení atmosféry.



Následujícího dne se v divadelní kavárně Archy setkali Frank Westerman a Jan Urban. Zde před četným publikem šla řeč o Westermanově jediném do češtiny přeloženém díle „El Negro a já“. Jako devatenáctiletý student stanul Frank Westerman ve španělském muzeu tváří v tvář vycpanému Afričanovi – El Negro – hrozivé relikvií z dob evropského otrokářství. Otázky, kdo tento muž byl a jak se tam dostal, zaměstnávaly Westermana téměř dvacet let a výsledek jeho bádání se objevil právě v knize „El Negro a já“, což je fascinující reportáž o rase, kultuře a identitě. Maria Vlaar z NLPVF si později pochvalovala, že interakce mezi českými a nizozemskými autory byla vynikající: Jan Urban například v určité chvíli poznamenal, že knihy, jako je ta Westermanova, jsou v postkomunistické zemi, jako je Česká republika, více než nutné, aby ukázaly, jak veřejně zpracovávat minulost. Položil tak zajímavou paralelu mezi postkomunismus a postkolonialismus. Večer byla na řadě Esther Endingová a Tomas Lieske, aby v programu nazvaném „Čtyři příběhy“ předčítali ze svých prací. Střídali se s Markétou Pilátovou a Petrou Hůlovou. Poslední den festivalu spolu zaníceně diskutovali Frank Westerman, Markéta Pilátová a Jan Urban. Hovořili o roli novinářů a spisovatelů ve veřejné debatě týkající se integrace, fobie z islámu, národní identity, náboženství, fundamentalismu a způsobu, jakým se s těmito fenomény v moderní Evropě nakládá. Vedle mnoha dalších, kteří cítili potřebu vyjádřit svůj názor, se debaty velice živě účastnil i nizozemský velvyslanec Jan-Lucas van Hoorn. Festival uzavřel večer poezie a hudby nazvaný „In the jellyfish the sea calls“, v němž své verše četlo pět mezinárodně uznávaných básníků a hudební doprovod obstaraly opět Esther Apituley a Rie Tanaka. Tonus Oosterhoff, Remco Campert, Mustafa Stitou, Radek Fridrich a Vít Janota předčítali z vlastního díla. I tento večer bylo publikum nadšené a pozorně naslouchalo přednášenému. Kavárenská úprava tentokrát malého sálu Divadla Archa i zde vytvořila velmi intimní atmosféru. Festival byl pro všechny zúčastněné partnery velkým úspěchem. Autoři, kteří zavítali z Nizozemska, byli velice spokojení s účastí diváků a zájmem médií, kterého se jim dostalo: všichni z nich poskytli rozhovory pro tisk a Esther Endingová se objevila dokonce v televizi. Maria Vlaar z NLPVF prohlásila po skončené akci, že byla jednou z nejlepších, které kdy Fond zorganizoval. Podíleli se na ní velice aktivně a zaníceně i čeští nakladatelé, spolupráce s Archou byla velice profesionální a publiku vydrželo nadšení po celé tři dny. Sály byly plné: na zahájení asi 200, na dalších čtyřech programech zhruba 100 návštěvníků, z čehož bylo mnoho mladých lidí. Jelikož Café Amsterdam zaznamenalo takový úspěch, zvažuje se možnost uspořádat v dohledné době v Amsterdamu Café Praha. Pražští nakladatelé navíc NLPVF sdělili, že budou dále se stejným nadšením pokračovat ve vydávání nizozemské literatury. Heleen Saaf van der Beek Přeložila Jana Pellarová



VÝSTAVY V PRAZE Je až s podivem, kolik osobností české kulturní historie má něco společného s Nizozemím a jeho kulturními osobnostmi. Nedávno proběhly v Praze dvě výstavy, které jsou příkladem takového prolínání a vzájemného ovlivňování středoevropské kultury a kultury na území nizozemsky mluvících obyvatel Evropy. Jakkoli intenzivní jsou tyto vztahy dnes, na konci 16. a počátkem 17. století jakoby vzdálenost nic neznamenala: na dvoře Rudolfa II. působili hudebníci a umělci nizozemského původu, Friedrich Falcký, „náš“ zimní král, a jeho anglická choť si vybrali po porážce na Bílé Hoře za své útočiště právě nizozemský Haag. V této pohnuté době žil i rafinovaný válečník v císařských službách Albrecht z Valdštejna, kterého se jako hlavní osoby týká jedna ze zmiňovaných výstav. V roli zuřivého stavebníka dokázal vytěžit maximum z geografické i politické blízkosti dvora. Svůj malostranský palác budoval s převážně italskými (např. architekt Giovanni Pieroni) a nizozemskými (např. sochař Adriaan de Vries) umělci vypůjčenými přímo z císařských služeb. Dnes sídlí v tomto paláci Senát Parlamentu České republiky, který je i hlavním pořadatelem výstavy. Jako kurátorka se nám zde představuje Eliška Fučíková, znalkyně rudolfínského umění, dříve též kurátorka Obrazárny Pražského Hradu. O jejích schopnostech představit umění na pozadí širokých kulturně historických vztahů jsme se mohli přesvědčit kromě jiného i na výstavách Rudolf II. a Praha (Praha, 1997) nebo Malba na císařském dvoře v Praze (Bonnefantenmuseum Maastricht, 2000). Na výstavě Albrecht z Valdštejna a jeho doba se s historickou postavou seznamujeme hned ze čtyř úhlů pohledu: 1. jako ctižádostivého šlechtice s nejvyššími ambicemi – Invita invidia, 2. jako podnikavého vévody pečujícího o prosperitu své země - Terra felix, 3. jako neúnavného a odvážného vojevůdce – Xerxes, velký Artaxerxes, a 4. jako osobnosti přitahující pozornost ještě několik století po své smrti – Bestia vixit. Do jízdárny slavného bojovníka bylo tentokrát svezeno a velmi přehledně uspořádáno velké množství portrétů a architektonických plánů, soch a reliéfů, kreseb a grafických listů, privilegií, knih, map a horoskopů, zbraní a nábytku, mincí a medailí, keramiky a skla, oděvů a šperků, praporů a tapisérií. Až vám z této přehlídky valdštejnských artefaktů začne přecházet zrak, můžete se uchýlit k potěše ucha. Doprovodný program totiž skýtá příležitost poznat tuto dobu též po zvukové stránce. Národní muzeum pro zájemce připravilo bohatou nabídku koncertů dobové hudby různých žánrů. Lákavé jsou i přednášky předních badatelů na rozmanitá valdštejnovská témata. Kromě toho se každý držitel vstupenky na výstavu může přihlásit na speciální prohlídku historických prostor Valdštejnského paláce včetně jeho některých veřejnosti běžně nepřístupných částí. Máte zkrátka možnost ponořit se do Valdštejnovy doby se vším všudy.



Moje druhá pozvánka na výstavu vás zavede tentokrát do pražské Národní galerie, a to do paláce Kinských na Staroměstském náměstí. Navzdory podle mého názoru skromné propagaci jde o významný počin evropského formátu. Jako grafik a kreslíř je Václav Hollar známý možná více v Anglii a Belgii než ve svých rodných Čechách. Mohli bychom jej nazvat umělcem vskutku evropským ve smyslu evropského občana 21. století. Pocházel z nobilitované rodiny, jeho otec se na sklonku 16. století stal vysokým úředníkem na císařském dvoře. Mladičkému Václavovi se tak zřejmě také otevřela cesta k rudolfínským umělcům, jako byl Aegidius Saedeler, u kterého se naučil mědirytu a leptu, a Joris a Jacob Hoefnagelovi, od kterých získal zručnost ve vyobrazeních hmyzu a malých zvířat. Proslavil se ale hlavně jako kreslíř vedut neboli portrétů měst. Zobrazuje v nich městskou krajinu panoramaticky a s kartografickou přesností. Proto se také tento typ vyobrazení nazýval mapou. Mapoval a dokumentoval prakticky vše, co viděl kolem sebe, ať už to bylo na cestě s anglickým hrabětem Arundelem nebo při pobytu v různých německých městech nebo když se usadil natrvalo v Londýně a plánoval vytvořit obrazový atlas tohoto velkoměsta se všemi jeho významnými budovami. Na pražské výstavě si můžeme kromě jiného otestovat své znalosti Prahy na širokoúhlém panoramatickém pohledu na město od Petřína. Zajímavé jsou ale i pohledy na katedrálu v Antverpách, kresby a grafické listy s hmyzem, lasturami, různými výrazy lidské tváře, emblémy nebo ilustrace ke starým řeckým bajkám. Hollarovo velmi bohaté dílo snad není možné pojmout do jedné výstavy, avšak v Národní galerii může návštěvník shlédnout to nejreprezentativnější, aniž by byl zahlcen. K výstavě je vydán cenově dostupný a obsáhlý katalog v české a anglické mutaci. Renata Vedlich Více na www.valdstejn.org a http://www.ngprague.cz/127/82/tiskove-zpravy-detail/tiskovazprava-vaclav-hollar-1607-8211-1677-a-evropa-mezi-zivotem-a-zmarem/

NOVÉ PŘEKLADY A KNIHY V listopadu loňského roku vydalo nizozemské nakladatelství Prometheus/Bert Bakker výbor z povídek spisovatele Bohumila Hrabala Pražská ironie, který přeložil a sestavil překladatel a bohemista Kees Mercks. Při této příležitosti vznikl článek věnovaný Bohumilu Hrabalovi, který Kees Mercks napsal v hrabalovském stylu: jako rozhovor, ve kterém je tázaný i tazatel jedna osoba. Kees Mercks se zabývá překladáním české literatury od poloviny 70. let, jeho překladatelský repertoár čítá přes dvacítku titulů, z nichž překlady Hrabalových knih tvoří více než polovinu.



Mezní situace Dali jsme si schůzku v kavárně Cats v Amsterdamu. V ruce jsem měl držet poslední vydání Hrabalovy Pražské ironie. S tříminutovým zpožděním se ve dveřích objevil překladatel Kees Mercks a mžikaje skrz silná skla svých brýlí se mě snažil najít, až mě zahlédl u jednoho stolku, jak mávám knihou. Hádal jsem mu tak šedesát, oblečen byl do černého pláště, z něhož vyčnívala hlava s již značně prořídlými vlasy a usměvavým obličejem. Objednal jsem nám něco k pití a dali jsme se do řeči. A.: Keesi, úplně nejdřív bych se tě chtěl zeptat, jak jsi vůbec přišel k té češtině. To přece není úplně samozřejmá volba. K.: Ano, je to zvláštní obor. Původně jsem chtěl studovat ruštinu. Dokonce jsem složil i přijímací zkoušku, ale pak přišel rok 68 a vpád vojsk Varšavské smlouvy pod velením Sovětů. Byla to rána. Během Pražského jara získal komunismus v Československu přijatelnější tvář, a hned nato, v létě 68, vojska překročila hranice. Zesměšňovaní Rusové se snažili zachovat si důstojnost a Češi se cítili hluboce dotčeni narušením suverenity státních hranic. Surový, neomalený a ponižující způsob, jakým se Rusové k Čechům tehdy zachovali, pro mě představoval přestoupení hranice mravnosti a politické přijatelnosti. Sympatie, které jsem cítil k ruštině, se změnily v hluboký odpor. Ruština – zajímavý jazyk – mi najednou začala znít podobně jako kdysi mým rodičům němčina – mimochodem také hezký jazyk. Tehdy jsem se rozhodl pro češtinu: jazyk malého, skromného národa s mimořádným smyslem pro humor. A.: A nepřeháníš? Rusové přece mají také svůj osobitý humor, ve skutečném životě, i v literatuře. K.: Skutečně je to trochu přehnané, nebo spíš moje tehdejší reakce může působit jako přehnaná. Mám-li uvést jeden příklad za všechny, mám velmi rád Gogolův humor. A český humor se mu dost podobá. Gogolův humor v sobě nese nádech absurdity. Ten někdy najdeme i u Dostojevského, například v Zápiscích z podzemí, které vyšly vloni v novém překladu. V obou případech ale číhá pod povrchem něco psychopatologického, sklon k šílenství, k hysterii, zatímco český humor vychází ze střetu odlišných světů, který je příčinou komických nebo tragikomických situací. A.: Máš teď na mysli absurdismus à la Havel nebo grotesku à la Hrabal? K.: Kořeny obojího bychom měli možná hledat ještě hlouběji v minulosti – u Haška. Hrabal o něm otevřeně mluví jako o zdroji své inspirace, a dokonce možná tom největším. Havel se tu drží zpátky: jako vyloženému intelektuálovi mu plebejské a oportunistické vlastnosti Švejka tolik nevyhovují, ale přitom souhlasí s tím, že kořeny absurdismu v české literatuře se nacházejí právě u něho. Přitom vychází ze skutečnosti, že právě zveličení plebejských a oportunistických stránek je základním rysem absurdismu. A.: A co absurdismus à la Alfred Jarry, kde se také všechno zveličuje? K.: To souhlasí, ale Ubu je král, uzurpátor, zatímco Švejk je jen takový „pucflek“, bezvýznamný pomocníček polního kuráta, úplný protiklad hrdiny. Naprosto nevhodný pro vojenskou službu, duševně i fyzicky. S takovými lidmi se války nevyhrávají. A přesně o to v Haškově románu jde. Chcete-li nechat vyniknout absurditu něčeho tak gigantického jako je válečná mašinerie, nemůžete



jako hlavního hrdinu použít postavu generála, ale mnohem víc dosáhnete s takovým líným tlachalem jako je Švejk. A.: Vraťme se teď k Hrabalovi. V čem vidíš hlavní podobnost mezi Haškem a Hrabalem? K.: Za prvé ve způsobu života: oba žili na hranici chudoby. Oba si vybrali za svůj domov hospůdku, oba se cítili jistější na okraji, periferii společnosti. Oba byli „pozéry“, lidmi posedlými kouzlem vlastní osobnosti, které vyzařovali. Oba se již za svého života stali legendou. Oba také žili na hranici normality: Hašek nebyl příliš šťastnou postavou, dost a často se opíjel a jednou málem spáchal sebevraždu; Hrabal byl hodně depresivní, a když ho to popadlo, uměl být mimořádně neomalený a nesnesitelný. Oba žili ve dvou světech: Hašek současně v Čechách a Rakousku-Uhersku; Hrabal v oficiálním světě husákovského režimu, který se po roce 68 dostal pod kontrolu Rusů, a zároveň ve světě undergroundu. Oba byli podivíny i v očích průměrného Čecha: Hašek kvůli svému přeběhlictví k Rusům a v Rusku jednou dokonce k bolševikům; Hrabal proto, že se v 70. letech zdánlivě podvolil husákovskému režimu. A.: Jak je možné se něčemu zdánlivě podvolit? K.: V jednom oficiálním politickém listě se objevil krátký rozhovor, kde Hrabal mj. vyjádřil svůj souhlas s nově vytyčenou politickou linií. Chtěl tím rozhovorem znovu získat možnost publikovat své dílo. Byla to samozřejmě chyba. Příčinou toho kroku byla situace v rodině (úmrtí), vlastní zdraví a také izolace, ve které se na základě politické situace ocitl a která zemi rozdělila na „oficiální“ kruhy a malý, ale aktivní underground. Navzdory tomuto rozhodnutí nepřestaly jeho texty, původní rukopisy, obíhat v undergroundu a našly si tím způsobem také cestu do zahraničí. Hrabal ale o tom nechtěl nic vědět. Při jakékoli narážce na to, co se děje s jeho texty za hranicemi, že vycházejí u exilových vydavatelství nebo že jsou překládány, jako by ohluchl. To je přinejmenším dvojznačné. A dvojznačnost je poloviční chybou, proto ta zdánlivost. A.: Vyjděme z toho, co se dělo s Hrabalovými texty v zahraničí, že byly publikovány a překládány. To znamená, že musely být známy i mezi českými autoritami. Proč se Hrabal choval tedy tak tajemně? K.: Objevuje se zde ještě třetí stránka věci: jeho osobní úzkosti, které jednak částečně souvisely s jeho povahou a zkušenostmi z dětství a jednak se zastrašováním „seshora“, které ještě zesilovalo jeho vrozenou úzkostnost. Naštěstí o tom také píše: jak ve svém životě dlouho putoval pod břemenem strachu a pocitů viny. Pocity viny se u něho objevovaly v celé škále – od základního pocitu viny za to, že „jsem“ až po všechny ostatní, které se vynořily, když se během „toho bytí“ něco nepodařilo. A.: Není to zvláštní – pocity viny za vlastní existenci? K.: Ano, doslova. Od narození, kdy přišel na svět jako dítě svobodné matky, nežádoucí a asi také nechtěný. V každém případě to bylo v té době (1914) něco skandálního. Hrabal to podává jako anekdotu: jak si jeho matka musela kvůli svému těhotenství kleknout před otcem a dívat se, jak na ni míří dvojitou brokovnicí. Matka i dítě byli pak vysvobozeni suchou poznámkou její matky, že je v kuchyni na stole připraveno jídlo. Hezký příklad sebeironie, zvláště z perspektivy prenatálního „bytí“. A.: Ale v literárním zpracování, ne v biografickém smyslu. K.: To je pravda. Hodně věcí z Hrabalova života se dozvídáme z literárního zpracování. Celé jeho dílo se skládá z autobiografických prvků proložených anekdotami a vyprávěním jiných lidí, kteří také



tvořili součást jeho života. Zde je přesnější termín „autofikce“, kdy jsou události vlastního života oděny do literárního hávu, a jsou trochu přehnané nebo zveličené. Tady Hrabal překračuje hranici: hranici fikce a hranici žánru. A.: Je vůbec možné jeho práci rozdělit na jednotlivé žánry? K.: To je a zároveň není problém. O čem zde hovoříme, je v každém případě jeho próza. Ale v některých případech má jeho próza poetický výraz a působí velmi lyricky. Dále si můžeme povšimnout, že většinou jedno téma nebo popisované životní období vymezuje hranice podžánru. Hrabal nikdy nenapsal román v tradičním slova smyslu. Tím se podílel na procesu renesance tohoto žánru ve dvacátém století, o kterém několikrát psal i Kundera. Ale Hrabalovu prózu ve svém výkladu nezmínil. A.: Jak to? K.: Kundera českou literaturou tak pohrdá, že by ho to ani nenapadlo. Je také alergický na slovo lyrika, které ve svých románech, povídkách a rozhovorech hodnotí jako vybočení lidského ducha. Naproti tomu je Kundera především racionálním typem spisovatele, jehož zájmem je zviditelnit sám sebe. Žádný básník, ale myslitel. Žádný pochybovač, ale realizátor. Žádný úzkostný člověk, ale chladný kalkulátor. A.: Ty nemáš rád Kunderu? K.: To se nedá říct, ale Kundera je úplně jiný typ spisovatele, který v oblasti žánru také hodně experimentoval, ale u jeho experimentů jsem si někdy musel položit otázku, zdali byly vždy zcela úspěšné. A jestli v některých případech není neúspěšný pokus omlouván tím, že šlo o experiment. A.: Jak bys popsal Hrabalovy experimenty? K.: Hrabal sám častokrát poukazoval na techniku francouzského surrealismu, tzv. automatické psaní („écriture automatique“), která ho velmi zaujala: nechat věty plynout přímo z nevědomí na papír, bez úprav a vybrušování. K tomu je zapotřebí určité rozpoložení, jehož lze dosáhnout pomocí rituálu. Výchozím bodem tohoto rituálu byla u Hrabala silná ranní kocovina, pak si dal na lačný žaludek pár cigaret a černou kávu, a ve stavu úplného rozrušení jako by dosáhl nulového bodu. Když se do buddhistického prázdna začaly vynořovat představy, musely být okamžitě svěřeny papíru. Nejraději tak sedával na prudkém slunci a psal na svém kufříkovém psacím stroji, bál se, aby neztratil inspiraci. A.: Někteří lidé, kteří Hrabalův styl tolik neuznávají kvůli jeho nekonečně plynoucím větám, nazývají jeho prózu řečí opilce. Do jaké míry hrál alkohol roli v jeho psaní? K.: Hrabal opravdu velkou část dne i večera proseděl v hospodě – byl štamgastem u Zlatého Tygra, kde měl svůj vlastní stůl a na zdi své vlastní parafernálie, a také zbožňoval pivo, které dobře znal už z doby, kdy jeho nevlastní otec pracoval jako sládek v nymburském pivovaru. Tehdy už se snažil tvořit, ale měl problém vůbec něco napsat, takže se nezdá (autofikce), že by nutně psal pod vlivem alkoholu. Ty nekonečné věty je třeba vidět jako výsledek automatického psaní, kdy se věty tvoří v jakémsi biologickém rytmu, vynořují se jedna za druhou, a přitom musí dohromady vytvořit smysluplný, asociativní celek. Často se tomu říká „die Lust zum Fabulieren“, u Hrabala šlo o téměř psychopatologické nutkání. Zajímavé na tom je, že Hrabal dokázal ten proud vyprávění zformovat do smysluplného uměleckého celku. To je složitý proces, při kterém je třeba, aby dlouhé, nepravidelně konstruované věty s překvapivě zvláštní (nebo žádnou) interpunkcí, nenarušily volný proud myšlenek, na základě nichž samy vznikají.



A.: Mohli bychom říct, že to bylo jeho literární řemeslo, jeho umělecký rukopis. Je přítomné v celém jeho díle? K.: Nejvíc v Hrabalových prózách ze 70. a 80. let, ale pozoruhodně také v prózách z 50. let, kdy nesměl vůbec publikovat. Jeho debut přišel až v roce 1963. Mezitím bylo období, kdy napsal několik povídek tradiční formou: přesně promyšlené věty a vykonstruovaná zápletka s úvodem a zakončením. Toto mezidobí není možná ani tolik odlišné, jak se na první pohled zdá, protože právě v této době Hrabal udržoval styky s redaktory, kteří se jeho texty začali zabývat z uměleckých a někdy také politických důvodů. Škoda jen, že z tohoto období nemáme k dispozici nic víc než holé texty, což znamená, že můžeme pouze spekulovat o tom, do jaké míry redakční úpravy ovlivnily jejich konečnou podobu. A.: Tvůj poslední překlad, kterým jsem na tebe mával, když jsi přišel, se skládá z povídek. Je v té knize také znát ten stylový „zlom“? K.: Zajisté. V případě Pražské ironie, kterou jsem si kvůli barvě obálky přejmenoval na „Groene Boekje“, jsem čerpal z různých období. To jsem ostatně udělal i u svazku Kouzelná flétna, který na Pražskou ironii vlastně navazuje. Vybral jsem prózy z počátečního, středního i posledního období. První dvě prózy („Kdo jsem“ a „Proč píšu“) vznikly v roce 1989, půl roku po Sametové revoluci a vyznačují se typickým hrabalovským stylem; „Kain“ je příkladem „starého příběhu“ (padesátá léta), ale co se týče stylu, je pozoruhodně dost konvenční. „Autíčko“ vzniklo v roce 1983 a poslední dvě povídky byly napsány po Sametové revoluci. A.: Proč v tomto pořadí a proč jsi vůbec vybral právě tyhle povídky? K.: První dvě jsou autobiografické a založené na sebereflexi; proto je nasnadě s nimi začít, jako určitý úvod. „Kaina“ jsem chtěl vždy přeložit, protože vznikl jako jedna ze dvou prapůvodních próz Hrabalovy úspěšné novely Ostře sledované vlaky, určitě znáš ten příběh, který byl zfilmován Jiřím Menzelem a oceněn Oscarem jako nejlepší zahraniční film (1968). Mimochodem je to jediné dobré zapracování Hrabalovy prózy. Příběh samotný je dost složitý, neboť vznikl v existenciálním období Hrabalovy tvorby. Camus byl v padesátých letech mezi českými spisovateli dost oblíbený, ale Hrabal ve svém příběhu nastolil ještě silnější existenciální téma než Camus v Cizinci: sebevraždu bez motivu, jejíž příčinou je v každém případě samotný fakt bytí. Pokračování, kde je hlavní hrdina zachráněn a díky „krvi tří hlupáků“ znovu úplně oživen, je naprosto absurdní. A.: Co ti Češi na té absurditě pořád mají? K.: To vychází z určité bezmoci a zároveň pokusů vzájemně si zasahovat do života. Proto vzniká oblast napětí mezi dvěma protichůdnými sférami, které se jedna o druhou neustále odírají a odkud lze uniknout jedině jako underdog. V „Autíčku“ (jméno jedné kočky) je toto napětí způsobeno touhou mít kočku, ale jakmile ji máte, stojíte před úkolem se jí také někdy „muset zbavit“. Tento konflikt nakonec vyřeší dopravní nehoda – když Hrabal uvidí kočičí mrtvolku, je zaplaven pocity viny a zažívá určitý pocit absolutna. Toto vyústění je zcela absurdní, ale stejně absurdní je i líčení toho, jak on a jeho žena visí hlavou dolů v bezpečnostních pásech. To je absurdismus, kterému se nemůžete smát a také se z něj nikdy nemůžete vymanit, protože je založen na tíze okolností. Přinejlepším si dovolíte drobné pousmání. A.: Švejkovu žvanění se ale můžeme od srdce zasmát. K.: Do určité míry ano: vždycky je pěkné si z ostatních kolem dělat blázny, nebo alespoň někoho poslat k čertu, ale takový obraz potemní, jakmile si uvědomíte, že tohle všechno se děje na pozadí



hrůz první světové války. Švejkova komičnost se skrývá v jeho vzorném postoji k mechanismům moci, které mají víc práce s tím, aby udržely v chodu samy sebe, než aby dosahovaly cílů, pro které byly stvořeny. Švejk je symbolem vitality, strategie přežití, zatímco armáda a válka představují Smrt. O to je Švejkovo poselství naléhavější, což na první pohled není úplně poznat. A.: Jak se Hrabal stavěl k mechanismům moci? K.: Ve „Veřejné sebevraždě“ navštíví Sovětský svaz, v Moskvě navštíví hroby hrdinů minulosti: básníka Jesenina (protivníka Majakovského), protestního písničkáře Vysockého a filmaře Šukšina: „chuligánů“ v dobrém slova smyslu, lidí, kteří se odvážili vzdorovat molochu sovětské moci. S takovými lidmi se cítil být spojený, ale nebyl schopen se stát jedním z nich: zde také narážíme na hranici mezi touhou a jejím uskutečněním. Stále cítíte, jak vás to táhne na určitou stranu a mnohokrát nevyslovené přání „kéž bych zvítězil“ se stále vrací. Hrabalovo chuligánství mělo spíš podobu vnitřní touhy než reálné možnosti. A.: A v české realitě před revolucí? K.: Jeho hlavní hřích jsem již přiznal. Neuvěřitelně ho to mrzelo, stále znovu se zaplavoval výčitkami a pocity viny a během revoluce se objímal se skutečnými „chuligány“ – studenty na ulici, herci, spisovateli a filmovými tvůrci v divadlech, kteří revoluci dovedli k úspěchu. Hrabal byl příliš bojácný a o tom píše ve své poslední povídce, kde je kontaktován agenty tajné služby, kteří s ním hrají hru na kočku a myš, ale paradoxně jsou velmi zdvořilí a intelektuálně založení. Jeho kontaktní člověk má velký zájem o literaturu a zvláště o jeho knihy. Chce si nechat podepsat poslední vydání („Anglického krále“), aby ho mohl ukázat a dát přečíst svým kolegům (censorům). Je to dobře? Nebo špatně? Opět je tu srážka dvou světů, nebo je to spíš jen svět naruby? Tajní agenti, kteří hrají roli těch, kdo se zajímají o literaturu a slavný spisovatel v roli oběti hry mocných. Spoustě Čechů se to nelíbilo, nemohli přijmout tuhle literární postavu, která se stala skutečností. Ale já si myslím, že to je podstatný rys vztahu mezi Hrabalem člověkem a Hrabalem spisovatelem. Jeho protivníci to nazývají koketováním s vlastními slabostmi, jeho fanoušci v tom naopak vidí jeho literární sílu. A.: Ještě bych se chtěl zeptat, jak tě napadlo knihu pojmenovat „Pražská ironie“? K.: Hrabal sám to spojení použil v jednom ze svých textů a v tomto smyslu jde tedy o citaci. Pražskou ironií je míněna česká groteska, pozoruhodná směsice tragického a komického, skutečného a fiktivního, dobrého a zlého, správného a špatného, banálního a hlubokého, roztomilého a bizarního, něžného i krutého, zbabělosti a hrdinství…a tak dále. V Hrabalových očích jde o dialektické dvojice, amalgamy, které se skládají z protikladů, jež nemohou existovat jeden bez druhého a vytvářejí tak vzájemné napětí, podobně jako bytí osciluje mezi narozením a smrtí. Amen. A.: To mi přijde jako hezký okamžik k ukončení našeho rozhovoru. Napsal: Kees Mercks Foto a překlad: Lenka Strnadová



ZAJÍMAVOSTI Co mají společného Češi, Čechy a bohémové? Západní část naší republiky se nazývá Čechy. Bývalo to knížectví a od roku 1158 do 1918 království s hlavním městem Prahou. Na stejném území kdysi sídlil keltský rod Bójů, Římané tuto oblast nazývali Boiohaemum a odtud jeho latinský název Bohemia. Po Bójích se na naše území dostal germánský kmen Markomanů a od 6. století zde žijí Slované, přičemž ostatní kmeny si postupně podmanil kmen Čechů. Název pro území, Böhmen, přetrvává v germánských a románských jazycích dodnes, ale slovanské národy pojmenovali oblast na základě nejsilnějšího kmene. (Francie je obdobným příkladem pro název území – říše Franků místo říše Galů.) Vedle oblasti nazývané Čechy tvoří dále Českou republiku Morava a část Slezska. V poslední době se však začíná rozšiřovat často kritizovaný název Česko. V toponymii je to druh pojmenování pars pro toto, tzn., že název celé země (Česko) je odvozen od názvu pro část jejího území (Čechy). To platí stejně tak pro Vlámsko, jehož současná rozloha přesahuje hranice historického vévodství Flandry, ale i Holandsko, pokud tím myslíme Nizozemsko. Ve slově Bohemistika, věda o českém jazyce a literatuře, se keltský původ zachoval, stejně tak v názvu vědce v tomto oboru, kterého označujeme za bohemistu nebo bohemistku, pokud se jedná o ženu. Když napsal Max Brod, německy mluvící spisovatel žijící v Praze, že „Die Bewohner von Böhmen heissen Böhmen, aber nicht alle Böhmen sind Tschechen.“ (Obyvatelé Čech se nazývají Češi, ale ne všichni Češi jsou Čechové – překlad PhDr. Petra Martínková), věděl moc dobře, že Češi se s touto větou nebudou v mnohém ohledu moci srovnat. Čechy byly také několik století osídleny Němci (čeští Němci, nesprávně nazývaní také sudetští Němci). Soužití Čechů a Němců v Čechách trvalo do přelomu let 1945 a 1946. V češtině však nerozeznáváme mezi pojmem Češi nebo zastarale Čechové na straně jedné a pojmem Češi na straně druhé. Doslovný překlad citátu Maxe Broda, že totiž „… ne všichni Češi (Čechové) jsou Češi.“ je tedy nesmyslný. V současné době se v němčině používá označení Böhme pouze pokud se chce zdůraznit, že jde o obyvatele Čech. V obecné rovině se užívá označení Tscheche. Pro nizozemštinu platí to samé. Pro mnohé překladatele, kteří nejsou rodilí čeští mluvčí, je rozdíl mezi Českem (Českou republikou) a Čechami tvrdým oříškem. Pokud totiž v češtině stojí, že je Český Krumlov perlou Jižních Čech, nemyslíme tím jih České republiky ale Jižní Čechy! Ve středověké latině se označovali slovem Bohemus (obyvatel Čech, tj. Čech) cikáni. Vedla k tomu zřejmě skutečnost, že romské obyvatelstvo migrovalo na západ přes naše území. Dnes nazýváme bohémem (bohéme, bohémien) člověka, který žije nekonvenčním způsobem života, připisovaným ne Čechům, ale právě Romům. Tento životný styl je (byl) rozšířen především ve světě umělců, malířů a spisovatelů, ale také dobrodruhů. Původně se pojem Bohème užíval pro skupinu romantických spisovatelů v Paříži kolem roku 1830 odmítajících životní styl buržoazie a měšťanstva. Pojem Bohème se rozšířil po vydání románu Henriho Murgerse „Scènes de la vie de Bohème“ (1851), který se stal literární předlohou pro operu La Bohème od Giacoma Pucciniho (1896) a Ruggera Leoncavalla (1897). Za hlavní město bohémů byla na počátku 20. století považována Paříž. Piet Schepens Přeložila Renata Vedlich



EEN WOORD VOORAF Geachte leden van NE-BE, Beste vrienden, Ik begin eerst met een kleine recapitulatie. * In november hadden we de gelegenheid een heel succesvol evenement bij te wonen, namelijk de presentatie Café Amsterdam. Volgens de organisatoren van het NLPVF was deze presentatie een van de beste die het Fonds ooit heeft georganiseerd. De samenwerking met het theater Archa was professioneel en het publiek drie dagen lang enthousiast. Meer kunt u in de twee bijdragen van dit nummer lezen. * In februari hebben we elkaar ontmoet tijdens de brainstorming. We hebben een interessante dag meegemaakt, nadenkend over het heden en de toekomst van onze vereniging. Het brainstormen werd geleid door Bart van Bambost, lid van Ne-Be en een ervaren vakman. We spraken over de doelstellingen en doelgroepen, over onze dromen en de realiteit, over de “comfortzone” en of we die gaan verlaten of niet. Piet Schepens heeft alles in een uitgebreid verslag beschreven. Indien u belangstelling hebt, kunt u dit op onze website terugvinden. * Het programma voor 2008 hebt u per e-mail ontvangen en u kunt het ook geactualiseerd op onze website vinden: www.sweb.cz/ne-be. * Kort voor de deadline van dit nummer vond de presentatie van Jacobus Roos plaats met het thema Interculturele verschillen. We zijn bijvoorbeeld te weten gekomen dat een heel belangrijke datum voor de vorming van de Nederlandse en Tsjechische natie het jaar 1648 was, dat de Tsjechen qua mentaliteit veel meer met de Vlamingen gemeen hebben en dat de Engelse en de Nederlandse cultuur zich als man en vrouw verhouden. We waren blij met uw grote deelname. Men ziet dat het inderdaad een aantrekkelijk thema is, en daarom spelen we met de gedachte een vervolg erop te organiseren. * Dankzij een bijdrage van de Nederlandse Ambassade hebben we onze bibliotheek met verdere kastruimte uitgebreid en nieuwe boeken kunnen plaatsen. U bent welkom om te komen kijken. U kunt ook van de uitgebreide openingstijden ´s ochtends gebruik maken. Onze bibliothecarissen zullen u graag zien. * In de bijlage bij dit nummer treft u verder nog een lijst aan van nieuwe vertalingen van de Nederlandse letteren naar het Tsjechisch. * Wat brengt het voorjaar? Op 27 april plannen we een uitstap, waarbij we in de voetsporen van architect Santini zullen treden. Meer en uitgebreide informatie over dit uitstapje treft u in dit nummer aan. U bent hartelijk welkom. Over dat alles zullen we u regelmatig informeren. We verheugen ons op uw opinies en reacties! Gezellige momenten bij het lezen wordt u toegewenst door Jana Červenková



GEFELICITEERD! De Vertalersprijs van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds die jaarlijks wordt toegekend aan een vertaler van de Nederlandse literatuur, gaat in 2007 naar Olga Krijtová!

INFORMATIE VOOR DE LEDEN Bibliotheek – de uitbreiding van de openingstijd: Elke dinsdag 15.30 – 16.30 plus eerste woensdag in maand 10.30 – 12.00

WAT KOMT IN APRIL: Daguitstap "Barokke bouwkunst in West-Bohemen"

Abdijkerk in Kladruby (Foto: http://kladruby.euweb.cz/)

Op zondag 27 april maken we een daguitstap naar West-Bohemen, de streek rond Plzeň (Pilsen) waar we twee kloosters en een kasteel bezoeken. Zowel de benediktijnerabdij Kladruby (Kladrau) als de cisterciënzerabdij Plasy (Plass) werden gesticht door hertogen van Bohemen in de eerste helft van de twaalfde eeuw. Ze waren regionale centra van kultuur en landbouw. Beide abdijen werden door de Hussieten in 1421 verwoest en beide werden tijdens de kontrareformatie in barokke stijl wederopgebouwd.



Eind 18de eeuw, ten tijde van keizer Jozef II, werden ze opgeheven en in de 19de eeuw kwamen ze in het bezit van hoogadellijke families met name Windisch-Graetz (Kladruby) en Metternich (Plasy) en dat tot in 1945. Zoals de meeste kloosters werden de gebouwen tijdens het kommunisme gebruikt door landbouwkoöperaties. Dat heeft sporen nagelaten en die zijn nog steeds duidelijk zichtbaar. De abdijkerk van Kladruby is een meesterwerk van de bouwmeester G. Santini-Aichel. Het is een schoolvoorbeeld van de barok "gotico modo", barokke architektuur met gotiserende elementen. Deze stijl komt alleen in de Boheemse Landen voor. Het bezoek aan deze kerk vormt het hoogtepunt van onze daguitstap. Manětín was oorspronkelijk een Johannieterskommanderij, gesticht in de 12de eeuw. Na de Hussietenoorlogen ging het domein in adellijk bezit over. Van 1622 tot 1945 was het de zetel van de graven Lažanský. In 1712 werd het stadje met kerk en kasteel door een brand in de as gelegd, waarna een grootse barokke wederopbouw volgde waarbij talrijke bekende kunstenaars betrokken waren zoals T. Haffenecker, J.B. Mathey, J. Brokoff, S. Borowetz, J. Herrscher en P. Brandl. Manětín wordt ook wel eens de West-Boheemse parel van de barok genoemd. Programma zondag 26 april 2008 07.30u. Vertrek van de bus uit Praag 09.30u. Kladruby: abdijbezoek 11.30u. Met de bus naar Manětín 12.30u. Middagmaal 14.00u. Manětín: kasteelbezoek en wandeling in het park 16.00u. Met de bus naar Plasy 16.30u Plasy: wandeling rond de abdij 17.30u Vertrek naar Praag. Omstreeks 19.00u zijn we weer in Praag. De rondleidingen zullen tweetalig zijn, Nederlands en Tsjechisch. Meer informatie en het inschrijvingsformulier ontvangt u per e-mail.

Manětín: kasteel en kerk (Foto: http://www.zamek-manetin.cz/)



WAT MAG U NIET MISSEN: UIT DE CULTUURKALENDER VAN DE VLAAMSE VERTEGENWOORDIGING:

L E Z I N G: VLAAMSE SCHILDERKUNST VAN DE 17DE EEUW Dinsdag 1 april 2008, 16:30 Národní galerie, Praag In de cyclus van lezingen over oude kunst www.ngprague.cz

Bartholomeus Spranger – Allegorie op de Turkse oorlogen, rond 1610

C O N C E R T E N: HUELGAS ENSEMBLE

IL FONDAMENTO

Zondag 1 juni 2008, 20:00 St. Šimon- en Judakerk, Praag Paul van Nevel – dirigent

Vrijdag 16 mei 2008, 20:00 Rudolfinum, Praag Onder de leiding van Paul Dombrecht J.D. Zelenka: „Miserere“, psalm 50 in c, ZWV 57 „De Profundis“, psalm 130 in d, ZWV 50 Requiem in c, ZWV 48

Jacobus de Kerle (een keuze uit het werk) Charles Luython (een keuze uit het werk) www.festival.cz



CULTUUR EN SOCIAAL LEVEN

café Amsterdam Van 16 tot 18 november was er in Archa het Nederlands-Tsjechisch literair programma ‘Café Amsterdam’, georganiseerd door het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, in samenwerking met Archa. Daarvoor was een stoet van Nederlandse auteurs naar Praag afgereisd; Remco Campert, Tomas Lieske, Esther Ending, Tonnus Oosterhoff, Mustafa Stitou en Frank Westerman. Tsjechië werd vertegenwoordigd door Miloš Urban. Ik had het geluk om op 16 november (vrijdagavond) aanwezig te zijn. Voor de aanvang van het programma maakte ik in de bar een praatje met Remco Campert. Van hem is Het gangstermeisje in het Tsjechisch vertaald (1968), en verschillende verhalen verschenen in Světová literatura. In de onlangs verschenen Tsjechische bloemlezing van Nederlandse poëzie, V Nizozemsku už nechci žít, is een gedicht van hem opgenomen. De vertaalster van dit gedicht, Olga Krijtová, ontving onlangs de NLPVF Vertalersprijs, die jaarlijks wordt toegekend aan een ‘wegbereider voor de Nederlandse literatuur in het buitenland’. (Ook van Oosterhoff en van Stitou is een gedicht in de bundel opgenomen). U moet mij niet kwalijk nemen dat ik zo afdwaal, maar alles heeft met alles te maken. Bovendien schrijf ik dit daags na de daverende bruiloft van de samenstelster van de bundel, Veronika Havlíková, en zit ik een lichte kater weg te werken. Ik had Campert in 1989 in de Eindhovense schouwburg ontmoet en vroeg hem, of hij zich dat herinnerde. Tot zijn spijt niet, helaas. Ik vermoed dat het niets te maken heeft met zijn geheugen, maar dat mijn façade te veel door de tand des tijds is aangeknaagd. Toen ik nadien de zaal binnenkwam verbaasden me twee dingen: ten eerste dat het zo gezellig was ingericht, inderdaad als een café, met stoelen en tafels en kaarsen en eigen bierviltjes, en ten tweede dat de zaal vol was. Mogelijk spraken het thema en de titel van de avond aan, Over Liefde en Amsterdam, een literaire peepshow. De presentatie van de avond door Jaroslav Rudiš en Igor Malijevský was heel geestig en leuk, afgaand op wat m'n Tsjechische vrienden ervan zeiden. De optredens werden afgewisseld met vioolspel van Esther Apituley, die haar opleiding genoot aan het Sweelinckconservatorium te Amsterdam.



Campert las een fragment uit Een liefde in Parijs. Hierin verlangt dichter en schrijver Richard Sanders hartstochtelijk terug naar de betoverende jaren vijftig in de Franse hoofdstad. Campert heeft een heldere, directe stijl. Zijn latere werk heeft een weemoedige ondertoon, zoals ook dit fragment, dat de organisatie in een boekje, Láska v Paříži, beschikbaar stelde. Het had niet veel met Amsterdam te maken, maar wel met de Liefde. Trouwens, ik vond de vijftiger jaren in Nederland ook betoverend. Verrassend origineel en onderhoudend vond ik de twee verhalen van Miloš Urban. Van Tomas Lieske verscheen onlangs de Tsjechische vertaling van Mijn soevereine liefde, een historische roman waaruit hij las. Datzelfde kan gezegd worden over Esther J. Ending, al ging het hier over haar boek Na Valentijn, dat ook in het Tsjechisch is verschenen. Jammer dat ik niet meer kan vertellen over deze twee auteurs, vergeef me, maar ik weet niets van hen. Lees Moje výsostná láska en Po Valentýnu, zou ik zeggen. Tonnus Oosterhoff en Frank Westerman traden deze avond niet op. Nog wel de dichter Mustafa Stitou, die in Marokko geboren werd maar helemaal in de Nederlandse literaire traditie staat. Zijn gedichten hebben een milde en speelse humor, die door -alweer de weemoedige ondertoon- aan Campert doen denken. Maar ook dicht hij regels over de Nederlandse genoegzaamheid en xenofobie, alsvolgt bijvoorbeeld en wie niet te categoriseren valt in een aparte doos – woonkamers wemelen van geruchten over een pedofiele buur en asielkampen moeten het liefst aan de horizon staan, zo scheidt men het goede van het zwarte Na afloop van het programma maakte ik in de bar een praatje met Stitou. Ik had hem in 1994 op het Haagse Crossing Border Festival, waar hij las uit z'n debuut Mijn vormen, ontmoet en vroeg hem, of hij zich dat herinnerde. Tot zijn spijt niet, helaas. Ik vermoed dat het niets te maken heeft met zijn geheugen, maar dat onze kennismaking geen verpletterende indruk bij hem had achtergelaten. Het was een zeer geslaagde avond, door de vorm en het aanbod, in het altijd aangename Archa. Rest me nog te zeggen dat er een fraai programmablad gemaakt was, waarvoor Madla de Bruin-Hüblová, Frances Milsom, Edgar de Bruin, Veronika Havlíková en Jana Pellarová de vertalingen leverden. Jos Wuijts



Café Amsterdam:

een literaire peepshow en doorslaggevend succes

Van 16 tot en met 18 november 2007 organiseerde het Archa theater, in samenwerking met het Nederlands Literair Vertalingen en Productiefonds (NLPVF) en de Nederlandse ambassade in Praag “Café Amsterdam”, een literaire manifestatie met deelname van maar liefst zes beroemde Nederlandse auteurs. Het was voor het eerst dat een dergelijke grote literaire manifestatie in Tsjechië plaatsvond. Het programma bestond uit een gevarieerde mengeling van debatten, voorleessessies en interviews, gemodereerd door bekende Tsjechische schrijvers en dichters. Esther Apituley en Rie Tanaka verzorgden met hun hedendaagse viool- en pianomuziek de muzikale intermezzo’s. Het festival opende op vrijdagavond 16 november met het inmiddels traditionele Archaprogramma “EKG De Luxe” van Igor Malijevský en Jaroslav Rudiš, dit maal getiteld “On love and Amsterdam”. Om de sfeer van een werkelijk bruin café in Amsterdam te creëren, was de grote zaal van het Archa theater omgevormd in een café: overal stonden rieten stoelen en tafeltjes, en onder het genot van een glas wijn kon het publiek luisteren naar voordrachten van Remco Campert, Tomas Lieske, Mustafa Stitou, en Esther Ending. Omdat de Tsjechische vertaling van Remco Campert’s boek “Een liefde in Parijs” niet op tijd voor het festival gereed was, hadden de ambassade, het NLVPF en uitgeverij Lidove Noviny een kleine vooruitgave van enkele hoofdstukken laten drukken. Dit lag op alle tafels, om mee te nemen. Hoewel aanvankelijk misschien wat onwennig over de flamboyante en ongedwongen stijl van de presentatoren, kregen de Nederlandse auteurs al gauw de smaak te pakken, en werd het een hele leuke en ongedwongen avond. Het Archa theater had de uitstekende keuze gemaakt om de vertalingen van de Nederlandse auteurs op een scherm te projecteren, zodat het veelal Tsjechische publiek gemakkelijk mee kon lezen. Dat de presentatoren alleen Tsjechisch spraken en dit niet werd vertaald stoorde overigens de Nederlandstalige gasten niet: de hilariteit die uit hun woorden en daden bleek, was voldoende om de sfeer te pakken te krijgen. De volgende dag ontmoetten Frank Westerman en Jan Urban elkaar in het theater café van Archa. Daar spraken zij voor een ruim publiek over Westerman’s enige in het Tsjechisch vertaalde werk “El Negro en ik”. Als negentienjarige student stond Frank Westerman in een Spaans museum oog in oog met een opgezette Afrikaan – El Negro – een macaber relikwie uit de tijd van de Europese slavernij. Vragen over wie deze man was, hoe hij daar was gekomen, hebben Westerman ruim 20 jaar beziggehouden, en hebben hun weerslag gevonden in “El Negro en ik”, een fascinerende reisreportage over ras, cultuur en identiteit. Maria Vlaar van het NLPVF zei later dat de wisselwerking met de Tsjechische auteurs uitstekend was geweest: zo riep op een gegeven moment Jan Urban dat boeken als die van Westerman meer dan nodig waren in een postcommunistisch land als Tsjechië, om de geschiedenis in het



openbaar te verwerken. Een interessante parallel tussen postcommunisme en postkolonialisme werd er getrokken! ’s Avonds was het de beurt aan Esther Ending en Tomas Lieske om in het programma “Vier verhalen” te lezen uit hun werken. Zij wisselden af met Markéta Pilátová en Petra Hůlová. Op de laatste dag van het festival vond een intrigerende discussie plaats tussen Frank Westerman, Markéta Pilátová en Jan Urban. Zij spraken over de rol die journalisten en schrijvers hebben in het publieke debat omtrent integratie, islamofobie, nationale identiteit, religie, fundamentalisme en de manier om daar in het moderne Europa mee om te gaan. Naast vele anderen die hun zegje hierover wilden doen, nam ook de Nederlandse ambassadeur JanLucas van Hoorn actief deel aan het debat. Het festival werd afgesloten met een poëzie- en muziekavond “In the jellyfish the sea calls” waarin vijf internationaal gevierde dichters verzen voorlazen en muzikaal begeleid werden door Esther Apituley en Rie Tanaka. Tonnus Oosterhoff, Remco Campert, Mustafa Stitou, Radek Fridrich en Vít Janota lazen voor uit eigen werk. Ook nu was het publiek enthousiast, en luisterde ingespannen naar de voordrachten. De café-setting in de kleine zaal van het Archa theater zorgde hier voor een intieme sfeer. Het festival was voor alle partners een groot succes. De auteurs die uit Nederland waren overgekomen, waren erg tevreden met de opkomst van het publiek en de media-aandacht die er voor hen bestond: allen hebben interviews gegeven voor de geschreven pers, en Esther Ending verscheen zelf op de televisie. Maria Vlaar van het NLPVF zei na de manifestatie dat deze een van de beste was die het fonds ooit heeft georganiseerd. De Tsjechische uitgevers waren zeer betrokken en enthousiast, het theater professioneel en het publiek drie dagen lang enthousiast. De zalen zaten vol: bij het openingsprogramma zo'n 200, bij de andere vier programma's rond de 100 bezoekers met vooral veel jonge mensen in de zaal. Omdat Café Amsterdam zo’n succes was, wordt nu de mogelijkheid bekeken om binnenkort in Amsterdam een Café Praag te organiseren. De Praagse uitgevers hebben bovendien aan het NLPVF laten weten met veel enthousiasme verder te willen gaan met het uitgeven van Nederlandse literatuur. Helen Saaf van der Beek

TENTOONSTELLINGEN IN PRAAG Elke keer verwonder ik me weer over de frequentie van de raakpunten tussen de culturele geschiedenis van de Tsjechische en Lage landen. Onlangs waren in Praag twee tentoonstellingen te bezoeken die een voorbeeld van deze doorsijpeling en wederzijdse



beïnvloeding van de Midden-Europese cultuur en de cultuur op het Nederlandstalige grondgebied in Europa bewijzen. In onze tijd zijn ze wel heel intensief, maar wat de geografische afstand nu is gold niet aan de eeuwwisseling van de 16e en 17e eeuwen. Aan het hof van Rudolf II waren vele musici en kunstenaars van Nederlandse afkomst werkzaam, Friedrich von der Pfalz, de Winterkoning, zoals ze hem in Tsjechië noemen, en zijn Engelse echtgenote hebben na de slag op de Witte Berg bij Praag als hun toevluchtsoord juist Den Haag gekozen. Dit is maar om een paar van deze betrekkingen te noemen. In deze bewogen periode leefde ook Albrecht von Waldstein, een geraffineerde veldheer in keizerlijke dienst. Hij stelt ook het hoofdpersonage voor waarrond een van de vermelde tentoonstellingen draait. In de rol van de razende bouwheer heeft hij het maximum uit de onmiddellijke nabijheid van het keizerlijke hof gehaald. Zijn paleiscomplex op de Kleine Zijde in Praag heeft hij voornamelijk met behulp van Italiaanse (zoals de architect Giovanni Pieroni) en Nederlandse (zoals de beeldhouwer Adriaan de Vries) kunstenaars gebouwd die hij rechtstreeks van het keizerlijk hof even had uitgeleend. Vandaag de dag is het statige paleis de zetel van de Senaat van de Tsjechische Republiek, die ook als de hoofdorganisator van de tentoonstelling functioneerde. Het is daarom ook niet mis dat de tentoonstelling in dit paleis plaatsvindt. Als conservatrice komt hier Eliška Fučíková aan het woord, een kenner van de kunst aan het hof van Rudolf II, vroeger ook de conservatrice van de Galerie van de Praagse Burcht. Van haar vaardigheden kunst te presenteren in brede culturele én historische verhoudingen hebben wij ons al meerdere keren kunnen vergewissen; onder meer bij de tentoonstellingen Rudolf II en Praag (Praag, 1997) of Schilderkunst aan het keizerlijke hof van Praag (Bonnefantenmuseum Maastricht, 2000). Bij de tentoonstelling Albrecht van Waldstein en zijn tijd maken wij kennis met de historische persoonlijkheid vanuit vier invalshoeken: 1) als een edelman met de hoogste ambities – Invita invidia, 2) als een ondernemende hertog die voor de welvaart van zijn land zorgt - Terra felix, 3) als een onvermoeide en dappere veldheer – Xerxes, grote Artaxerxes, en 4) als een persoonlijkheid die de aandacht nog eeuwen na de dood aantrekt – Bestia vixit. In de rijschool van de beroemde generaal is bij gelegenheid van de tentoonstelling een groot aantal portretten en architectonische tekeningen, beelden en reliëfs, tekeningen en gravuren, privileges, boeken, stadsplannen en horoscopen, wapens en meubels, muntstukken en medailles, keramiek en glasstukken, kledij en juwelen, vlaggen en wandtapijten bij elkaar gebracht en zeer overzichtelijk gerangschikt. Als je van dit defilé van de Waldsteinse objekten het zien vergaat probeer dan eens hoe het met je gehoor zit. Het begeleidende programma stelt je in de gelegenheid om met deze periode kennis te maken ook wat betreft



de geluiden. Het Nationaal Museum heeft voor de geïnteresseerde een zeer rijk aanbod aan concerten van de toenmalige muziek in verschillende genres. Zeer aanlokkelijk zijn ook de lezingen van vooraanstaande specialisten over uiteenlopende Waldstein thema’s. Daarnaast kan iedere houder van het ingangskaartje zich voor een speciaal bezoek aan de historische zalen van het Waldsteinpaleis inschrijven inclusief sommige zalen die normaal niet toegankelijk zijn. Kortom, dit is de gelegenheid zich in de tijd van Waldstein onder te dompelen. Alleen de catalogus is om de traditie niet te onderbreken wat laat uitgegeven en slechts in het Tsjechisch met de geheimzinnige glimlach van de verkoper dat de Duitse versie misschien nog later verschijnt, en dan nog peperduur. Mijn tweede uitnodiging voor een tentoonstelling brengt je deze keer in de Praagse Nationale Galerie, en wel in de het Kinskypaleis op het Oudestadsplein. Afgezien van de naar mijn mening bescheiden promotie gaat het hier om een belangrijke gebeurtenis, zelfs in een Europese kunstcontext. Als graveur en tekenaar is Václav (Wenceslaus) Hollar misschien in Engeland en België meer bekend dan in Tsjechië, zijn geboorteland. Hij zou een Europese kunstenaar in de zin van de Europese burger van de 21e eeuw kunnen worden genoemd. Afkomstig uit een geadelde familie (zijn vader is aan het einde van de 16e eeuw tot een hoge ambtenaar aan het keizerlijke hof benoemd), kwam de jonge Wenceslaus heel makkelijk in contact met de kunstenaars van Rudolf II: van Aegidius Saedeler leerde hij de techniek van kopergravure en ets, van Joris en Jacob Hoefnaegel heeft hij de tekenvaardigheid in het afbeelden van kleine dieren en insecten verkregen. Maar het waren de veduta´s ofwel stadsportretten die hem echt vermaard hebben gemaakt. Zijn panoramische stadszichten kenmerken zich door een cartografische precisie. Daarom werd dit type afbeelding ook “stadsplan” genoemd. Hollar documenteerde en bracht in kaart praktisch al hetgeen hij rond zich heen zag, was het nu onderweg met de Engelse graaf Arundel of tijdens zijn verblijven in verschillende Duitse steden of toen hij zich voor een langere tijd in Londen vestigde en een beeldatlas van deze grootstad met al zijn belangrijke gebouwen plande te scheppen. Op de Praagse tentoonstelling kan je onder meer je kennis van de stad Praag testen als je het panoramazicht op de stad vanaf de Petrinheuvel bekijkt. Interessant zijn ook de afbeeldingen van de kathedraal in Antwerpen, tekeningen en gravuren met insecten, schelpen, mensengezichten en gelaatstrekken, emblemen of illustraties voor de Oudgriekse fabelen. Het is niet eenvoudig om het rijke oeuvre van Hollar in een tentoonstelling op te nemen. Toch kan je in de Nationale Galerie de meest representatieve stukken zien zonder dat je eronder bedolven raakt. Ook de volumineuze catalogus in het Tsjechisch of in het Engels is de moeite waard én tegen een schappelijke prijs. Renata Vedlich Vertaald door Renata Vedlich, Piet Schepens Voor meer zie www.valdstejn.org en http://www.ngprague.cz/127/82/tiskove-zpravydetail/tiskova-zprava-vaclav-hollar-1607-8211-1677-a-evropa-mezi-zivotem-a-zmarem/



NIEUWE BOEKEN EN VERTALINGEN Vorig jaar november kwam bij de Nederlandse uitgeverij Prometheus/Bert Bakker een bundel verhalen uit van de schrijver Bohumil Hrabal met de titel Praagse ironie. Ter gelegenheid daarvan ontstond een artikel, gewijd aan Bohumil Hrabal, dat Kees Mercks in Hrabalstijl schreef: als een interview waarin de ondervraagde en ondervrager dezelfde persoon zijn. Kees Mercks houdt zich sinds halverwege de jaren ’70 bezig met het vertalen van Tsjechische literatuur en het aantal vertalingen van zijn hand telt ruim twintig titels, waarvan de vertalingen van Hrabals werk meer dan de helft vormen.

Grensgevallen We hadden afgesproken in café Cats in Amsterdam. Ik zou de laatste Hrabal in mijn hand houden: Praagse ironie. Drie minuten te laat verscheen de vertaler, Kees Mercks, in de deuropening en speurde zoekend rond door zijn dikke brillenglazen totdat hij mij met de vertaling zwaaiend achter de leestafel ontdekte. Ik schatte hem op een jaar of zestig, hij droeg een zwarte regenjas en daaruit stak zijn reeds behoorlijk kalende hoofd met glimlachend gezicht. Ik bestelde wat te drinken en stak van wal. A.: Kees, mijn eerste vraag is hoe je in hemelsnaam aan dat Tsjechisch bent gekomen. Dat is toch niet zo’n voor de hand liggende keus. K.: Nou, wel een faq, hoor. Maar goed. Met Russisch begonnen. Ja,ja, een heus kandidaatsexamen gehaald, maar toen kwam ’68 en wel de inval van de troepen van het Warschaupact onder leiding van de sovjets. Dat was een klap. Net begon dat communisme in dat land tijdens de Praagse Lente een aangenamer gezicht te krijgen of de grenzen werden overschreden. De Russen beweerden die van het fatsoen jegens hen in verband met al die spotprenten en de Tsjechen voelden zich diep gekwetst doordat de grenzen van hun soevereiniteit niet waren gerespecteerd. De brute, botte en beschamende wijze waarop de sovjets de Tsjechen toen hebben behandeld, waren voor mij de grens van het moreel en politiek acceptabele. Mijn sympathie voor de Russische taal veranderde in diepe afkeer. Zoals het Duits – toch een mooie taal - voor mijn ouders moet hebben geklonken, klonk opeens het Russisch – toch ook geen gekke taal – in mijn oren. Ik heb toen voor het Tsjechisch gekozen: de taal van een klein, bescheiden volk met een bijzonder gevoel voor humor. A.: Overdrijf je nou niet? De Russen hebben toch ook hun humor, in het echte leven en in de literatuur? K.: Natuurlijk is het overdreven, of lijkt die reactie van toen nu overdreven. Ik ben gek op de humor van Gogol’, om maar een voorbeeld te noemen. Die lijkt trouwens wel wat op de Tsjechische humor. Gogol’s humor heeft ook zo’n absurdistische drive. Soms vind je die nog bij Dostojevski, bijvoorbeeld in zijn Aantekeningen uit het ondergrondse, waarvan vorig jaar een nieuwe vertaling is verschenen. Maar in beide gevallen loert onder de oppervlakte iets psychopathologisch, een neiging tot gekte, tot hysterie, terwijl de Tsjechische humor eerder voortkomt uit de botsing van diverse werelden die tot komische en tragikomische situaties leidt.



A.: Doel je nu op het absurdisme à la Havel of de groteske à la Hrabal? K.: Misschien moet je de wortels van beiden eerder zoeken in de humor van Hašek. Hrabal noemt hem openlijk als een van zijn inspiratiebronnen, misschien wel de grootste. Havel is terughoudender hierin: hem bevalt als uitgesproken intellectueel het plebejische en opportunistische aspect van de soldaat Švejk minder, maar hij zal moeten toegeven dat de wortels van het absurdisme in de Tsjechische literatuur wel degelijk daar liggen. Daarbij gaat hij voorbij aan het feit dat juist de uitvergroting van dat plebejische en opportunistische een aspect van het absurdisme is. A.: Het absurdisme à la Alfred Jarry, waarin alles ook wordt uitvergroot? K.: Dat wel, maar Ubu is wel koning, een usurpator, en Švejk slechts een ‘pucflek’ (poets-), een onbeduidend hulpje van de aalmoezenier, onheroïscher kan het haast niet. Totaal ongeschikt voor de militaire dienst, mentaal en fysiek. Met zulke mensen win je geen oorlog. En dáár gaat het juist om in Hašeks roman. Wil je de absurditeit van zoiets gigantisch als de oorlogsmachinerie wilt laten zien, kun je geen generaal als protagonist gebruiken, maar heb je meer aan die spreekwoordelijke luis in de pels als Švejk. A.: We zouden het over Hrabal hebben. Waarin zie jij die overeenkomst tussen Hašek en Hrabal? K. Ten eerste de manier van leven: beiden op de grens van het oorbare. Beiden verkozen de gelagkamer als huiskamer, beiden stelden zich bewust op aan de rand, de periferie, van de maatschappij. Beiden waren ‘poseurs’, mensen die zelfingenomen waren met het imago dat ze zelf uitstraalden. Beiden waren in hun tijd een levende legende. Beiden leefden ook op de grens van het normale: Hašek was zelf vaak ook geen vrolijk figuur, hij zoop zich geregeld te pletter, pleegde bijna een keer zelfmoord; Hrabal was ook redelijk depressief en kon in die buien buitengewoon ruw en onverdraaglijk zijn. Beiden leefden in twee werelden: Hašek tegelijkertijd in Bohemen en OostenrijkHongarije, Hrabal tegelijkertijd in de ‘officiële’ wereld van het Husák-regime, dat na ’68 onder auspiciën van de Russen was ingesteld, als ook in de underground. Beiden waren ook in de ogen van de doorsnee-Tsjech fout: Hašek door zijn overlopen naar de Russen en eenmaal in Rusland naar de bolsjewieken; Hrabal door in het midden van de jaren ’70 een schijnbare knieval te maken naar het Husák-regime. A.: Hoe doe je een schijnbare knieval? K.: In een officieel politiek blad verscheen een kort interview met hem, waarin hij o.a. verklaarde het eens te zijn met de nieuwe politieke lijn die was uitgezet. Hij had met dat interview ingestemd om opnieuw publicatiemogelijkheden voor zijn werk te verwerven. Dat was natuurlijk fout. Zelf motiveerde hij die stap door te stellen dat familieomstandigheden (sterfgevallen), de eigen gezondheid en de isolatie door de politieke situatie, die het land verdeelde in een ‘officieel’ circuit en een kleine, maar actieve underground. In weerwil van die stap bleven zijn teksten, de oorspronkelijke typoscripten, ter beschikking van die underground en vonden op die wijze ook hun weg naar het buitenland. Hrabal wilde er alleen niets van weten. Hij betoonde zich Oost-Indisch doof voor elke verwijzing in een gesprek naar wat er buiten de landsgrenzen met zijn teksten gebeurde, de uitgave ervan bij exil-uitgeverijen of de vertaling ervan. Dat is op zijn minst dubbel. En dubbel is halffout, vandaar dat schijnbare.



A.: Ik neem aan dat wat er in het buitenland gebeurde met Hrabals teksten, dat ze gepubliceerd werden en vertaald, toch ook bekend moet zijn geweest bij de Tsjechische autoriteiten. Waarom deed hij daar dan zo geheimzinnig over? K. Dan komt er nog een derde aspect aan de orde: zijn persoonlijke angsten, die deels samenhangen met zijn karakter en de ervaringen die hij in zijn jeugd heeft gehad en die deels ook te maken hebben met intimidaties ‘vanboven af’, die zijn vreesachtigheid nog eens hebben versterkt. Gelukkig schrijft hij ook hierover: hoe hij zijn leven lang gebukt ging onder een vracht van angst en schuldgevoelens. Schuldgevoelens in het hele scala van schuld: het elementaire schuldgevoel om ‘het zijn’ en om alles wat vervolgens fout is gegaan tijdens dat ‘zijn’. A.: Hoezo, schuldgevoelens om het zijn? K.: Letterlijk. Vanaf zijn geboorte, toen hij als kind van een ongehuwde moeder op de wereld werd gezet, ongevraagd, misschien ook ongewenst. In elk geval in die tijd (1914) iets schandaligs. Zelf refereert Hrabal hieraan in anekdotische vorm: hoe zijn moeder door haar vader op het erf op de knieën werd gedwongen en een dubbelloopsjachtgeweer op zich zag gericht vanwege die zwangerschap. Moeder en kind werden gered door de droge opmerking van Hrabals moeders moeder die vanuit de keuken riep dat het eten klaar stond. Een mooi staaltje van zelfironie, zelfs ten aanzien van zijn prenatale ‘zijn’. A.: Maar wel in literaire vorm en niet in biografische zin. K. Klopt. Veel van Hrabals leven kennen we vanuit die literaire vorm. Zijn hele werk bestaat uit autobiografische ingrediënten, aangevuld met anekdotes, verhalen die hem door anderen zijn verteld en die zodoende ook deel zijn gaan uitmaken van zijn autobiografie. Maar hier past wellicht beter de term ‘autofictioneel’ als het autobiografische in literair jasje gestoken, met alle overdrijvingen en onderkoelingen van dien. Zo wordt ook hier weer een grens overschreden: de grens van de fictie en die van het genre. A.: Kun je zijn werk wel in bepaalde genres onderbrengen? K. Dat is inderdaad een probleem of tegelijkertijd ook weer niet. Waar we in elk geval hier over spreken, dat is zijn proza. Maar in sommige gevallen is er aan dat proza ook een poëtische uitdrukkingsvorm voorafgegaan. Dat duidt er al op dat dit proza een sterk lyrische inslag heeft. Verder kun je hooguit stellen dat meestal een thema of beschreven levensperiode de grenzen afbakenen voor het subgenre. Hrabal heeft nooit een roman geschreven in de traditionele zin van het woord. Daarmee doet hij mee aan dat vernieuwingspoces van dit genre in de twintigste eeuw, zoals waarover Kundera diverse malen heeft geschreven. Hrabals proza komt echter in diens vertoog niet voor. A.: Hoe komt dat dan? K.: Kundera heeft zo’n minachting voor de Tsjechische literatuur dat dat niet in hem zal zijn opgekomen. Hij is ook allergisch voor het woord lyriek, dat hij in zijn romans, verhalen en interviews als een soort afwijking van de menselijke geest ziet. Daartegenover vind je bij hem toch vooral het cerebrale type schrijver dat zijn belangstelling heeft, zoals hij ook zichzelf tracht te afficheren. Geen dichters, maar denkers. Geen twijfelaars, maar doeners. Geen angsthazen, maar koele berekenaars. A.: Heb je een hekel aan Kundera?



K.: Nee hoor, hij is alleen een totaal ander type schrijver, die ook zelf veel heeft geëxperimenteerd met het genre, maar waarbij ik me soms afvraag of die experimenten wel altijd zo geslaagd zijn. Of niet in sommige gevallen de mislukking wordt goedgepraat door het experiment te noemen. A.: Hoe zou je het experimentele bij Hrabal willen omschrijven? K.: Zelf verwijst hij diverse malen naar de Frans-surrealistische techniek van ‘écriture automatique’ die hem intrigeerde: het direct vanuit het onderbewuste de zinnen op het papier laten vloeien, zonder correctie, zonder polijsting. Via een ritueel moet je in de juiste stemming komen. Bij Hrabal was het uitgangspunt een stevige kater in de ochtend, daarna een paar sigaretten en zwarte koffie op de nuchtere maag, waardoor hij helemaal beroerd werd, als het ware een nulpunt bereikte, een boeddhistische leegte die zich vervolgens kon vullen met nieuwe invallen die meteen aan het papier moesten worden toevertrouwd. Het liefst zat hij dan in de felle zon op zijn portable schrijfmachientje te ratelen, bang om de inspiratie die hij had, te verliezen. A.: Sommige mensen, die Hrabals stijl minder waarderen vanwege zijn eindeloos voortmeanderende zinnen, noemen zijn proza dronkenmanstaal. In hoeverre speelde drank een rol bij zijn schrijven? K.: Hrabal zat weliswaar een flink deel van de dag en avond in de kroeg, waarbij de Gouden Tijger zijn stamcafé was, waar hij zijn eigen tafel had en eigen parafernalia aan de muur, en hij bewierookte ook het bier, dat hij al vanuit Nymburk zo goed kende waar zijn stiefvader bedrijfsleider was van de brouwerij, maar dan had hij meestal al geschreven, als hij überhaupt al tot schrijven was gekomen, want dat schijnt (autofictie) niet altijd zo te hebben gevlot. Die eindeloze zinnen moet je dan ook eerder zien als uitvloeisel van dat automatische schrijven, zinnen op een soort biologisch ritme, waarbij het ene voorval na het andere in hem opkwam en aan elkaar geregen moest worden tot een zinvol, associatief geheel. Men heeft het weleens over ‘die Lust zum Fabulieren’, bij Hrabal was dat haast een psychopathologische aandrift. En het knappe daaraan is dat hij uiteindelijk die stroom van verhalen tot een zinvolle artistiek geheel weet om te vormen. Dat is een gecompliceerd proces dat lange, onregelmatig geconstrueerde zinnen, met bevreemdende (of geen) interpunctie nodig heeft om vooral toch maar niet die vrije loop van gedachten te verstoren. A.: Je zou kunnen zeggen dat dit zijn literaire handelsmerk was, zijn artistieke handschrift. Is dat in heel zijn werk aanwezig? K.: Het meest pregnant in het proza van de jaren zeventig en tachtig en merkwaardig genoeg in het proza van de jaren vijftig, toen hij ook al niet kon publiceren. Zijn debuut was pas in eind 1963. Daartussen is een periode waarin sommige verhalen een traditionelere vorm hebben: keurig afgepaste zinnen en een geconstrueerd plot met kop en staart. Die tussenperiode is echter minder bevreemdend dan het lijkt omdat dit tegelijkertijd de periode is dat Hrabal te maken kreeg met redacteuren die zich om artistieke en soms ook politieke redenen met zijn teksten begonnen te bemoeien. Het jammere aan deze zaak is dat we meestal niet meer de beschikking hebben over de ruwe teksten uit die tijd, zodat het vaak speculeren blijft in hoeverre de redactie dan wel Hrabal zelf verantwoordelijk waren voor de eindversie. A.: Je laatste vertaling, waarmee ik je toezwaaide toen je hier binnenkwam – Wil je nog een biertje? –, bestaat uit verhalen. Is die ‘stijlbreuk’ ook daarin zichtbaar? K.: Zeker. Voor Praagse ironie, dat ik vanwege de kleur van het omslag gekscherend het ‘Groene boekje’ noem, heb ik uit diverse periodes geput. Dat deed ik trouwens ook voor de bundel De



toverfluit, waar deze bundel eigenlijk een vervolg op is. Ik heb proza gekozen uit de begin-, middenen eindperiode. De eerste twee prozateksten (‘Wie ik ben’ en ‘Waarom ik schrijf’) stammen uit 1989, een halfjaar voor de Fluwelen Revolutie en vertonen toch de typische Hrabal-stijl; ‘Kaïn’ is zo’n voorbeeld van een ‘oud verhaal’ (jaren vijftig), maar is merkwaardig genoeg stilistisch vrij conventioneel. ‘Autootje’ is geschreven in 1983 en de laatste twee verhalen zijn van na de Fluwelen Revolutie. A.: Waarom in die volgorde en in het algemeen: waarom heb je voor die verhalen gekozen? K.: De eerste twee zijn autobiografisch en zelfbespiegelend; dan ligt het voor de hand om daarmee te beginnen, als een soort inleiding. ‘Kaïn’ wilde ik altijd al graag vertalen omdat het een van de twee oerverhalen is van waaruit Hrabals successtory Zwaarbewaakte treinen is ontstaan, je weet wel het verhaal dat verfilmd is door Jiří Menzel en dat een Oscar in de wacht heeft gesleept als beste buitenlandse film (1968). Overigens de enige goeie verfilming van proza van Hrabal door Menzel. Het verhaal zelf is intrigerend omdat het uit Hrabals existentialistische periode stamt. Camus was onder Tsjechische schrijvers razend populair in de jaren vijftig en Hrabal heeft eigenlijk in dit verhaal een nog existentiëler thema aangeroerd dan Camus in De vreemdeling: een volstrekt ongemotiveerde zelfmoordpoging, of althans een die louter en alleen was ingegeven door ‘het zijn op zich’. Het vervolg, wanneer de held gered is en dankzij ‘het bloed van drie domoren’ het leven nu weer geheel aankan is totaal absurd. A.: Wat hebben die Tsjechen toch met het absurde? K.: Dat komt voort uit onmacht en pogingen van een ander om in je leven in te breken. Daardoor ontstaat een spanningsveld van twee tegengestelde sferen die voortdurend tegen elkaar aan schuren en waaruit je je maar moet zien te redden als underdog. In ‘Autootje’ (de naam van een poes) wordt het veroorzaakt door de tegenstelling tussen de wens katten te hebben, maar als je er te veel van krijgt, sta je voor de taak ze soms ook ‘weg te moeten doen’. Dit conflict wordt uiteindelijk beslist door een auto-ongeluk, waarin Hrabal de wraak van de katten ziet en een soort absolutie van de schuldgevoelens waarmee hij zich had overladen. Zo’n oplossing is al absurdistisch, maar even absurd is de beschrijving hoe hij met zijn vrouw op z’n kop in de veiligheidsriemen hangt. Het is een absurdisme waar je eigenlijk niet om kan lachen, nooit vrijuit, omdat de omstandigheden loodzwaar zijn. Hooguit kan er een grimlachje af. A.: Om wat Švejk allemaal uitvreet, kun je wel hartelijk lachen. K.: Tot op zekere hoogte wel: het is altijd leuk om je meerdere te kakken te zetten, om überhaupt iemand in de maling te nemen, maar het verkrijgt zwaarte zodra je beseft dat dit allemaal wel gebeurt tegen de gruwelijke achtergrond van de Eerste Wereldoorlog. Het komische van Švejk schuilt hem in het toonbaar maken van de zinledigheid van machtsmechanismen, die meer bezig zijn zichzelf in stand te houden dan het doel na te streven waarvoor ze zijn ontworpen. Švejk staat ook voor vitaliteit, overlevingsstrategie, terwijl het leger en de oorlog voor de Dood staan. De Švejk-roman krijgt hierdoor een extra gelaagdheid, die je op het eerste gezicht niet zou verwachten. A.: Hoe stond Hrabal tegenover dergelijke machtsstructuren? K.: In ‘Publiekelijke zelfmoord’ bezoekt hij de Sovjet-Unie, is in Moskou en bezoekt de graven van zijn helden van het verleden: de dichter Jesenin (tegenhanger van Majakovski), de protestzanger Vysotski en de filmer Sjoeksjin: allen ‘chuligany’, hooligans in de goede zin van het woord, mensen die het durfden op te nemen tegen de grootmoloch van de sovjetmacht. Met dat type mens voelde hij



zich verbonden, maar was niet in staat er zelf een te zijn: ook hier weer zo’n grensgeval tussen wensen en waarmaken. Steeds voel je het die kant opgaan, steeds voel je die veelal onuitgesproken wens om ‘weer was ik winnaar’ te zijn. Zijn hooligan-schap was eerder een innerlijke wenstoestand dan een reële mogelijkheid. A.: En in de Tsjechische realiteit van vóór de revolutie? K.: Zijn hoofdzonde heb ik al opgebiecht. Hij heeft daar ongelofelijk veel spijt van gehad, heeft zich opnieuw overladen met zelfverwijten en schuldgevoelens en tijdens de revolutie omarmde hij de echte ‘chuligany’, de studenten op straat, de acteurs, schrijvers en filmmakers in de theaters, die de revolutie deden slagen. Hrabal was te vreesachtig en hóe vreesachtig, laat hij in het laatste verhaal zien, wanneer hij wordt benaderd door agenten van de geheime dienst, die een kat-en-muis-spelletje met hem spelen, maar paradoxaal genoeg heel beleefd en heel intellectueel zijn. Zijn contactman had grote belangstelling voor literatuur en voor Hrabals boeken in het bijzonder. Die wilde zijn nieuwste exemplaar (‘De Engelse koning’) graag gesigneerd aan zijn collega’s (de censoren) laten zien en door hen laten lezen. Leuk? Niet leuk? Op nieuw die botsende werelden, of is het eerder een omgekeerde wereld?. Geheimagenten die de rol spelen van in literatuur geïnteresseerden en de sterliterator van weleer in de rol van slachtoffer van een machtsspel. Vele Tsjechen vonden het niet leuk, konden deze literaire figuur die werkelijkheid werd niet aan. Maar ik denk dat dit het wezenskenmerk is van de relatie Hrabal als mens en artiest. Zijn tegenstanders noemen het koketteren met de eigen zwakheden, zijn fans zien juist hierin zijn literaire sterkte. A.: Tot slot: hoe kwam je aan die titel ‘Praagse ironie’? K.: Hrabal gebruikt zelf die term in een van zijn teksten en in die zin is het dus een citaat. Praagse ironie staat voor de Tsjechische groteske, voor dat merkwaardige mengsel van het tragische en het komische, van werkelijkheid en fictie, van goed en kwaad, van goed en fout, van banaal en diepzinnig, van lieflijk en bizar, van teder en wreed, van lafhartigheid en heldhaftigheid… en ga zo maar door. In Hrabals ogen zijn het dialiectische paren, amalgamen, waarvan de tegengestelde samenstellende delen niet zonder elkaar kunnen en een onderling spanningsveld vormen, zoals ook het zijn oscilleert tussen geboorte en sterven. Amen. A.: Dit lijkt me een mooi punt om ons gesprek te beëindigen.

Kees Mercks



INTERESSANTE ZAKEN Bohemen, Bohemers en bohémiens Bohemen is het westelijk deel van Tsjechië. Het was een hertogdom en van 1158 tot 1918 een koninkrijk met als hoofdstad Praag. In dit gebied woonde ooit de Keltische stam der Bojen of Bojer en de Romeinen noemden het gebied Boiohaemum, het gebied der Bojer. Na de Bojer woonde er de Germaanse stam der Markomannen en vanaf de 6de eeuw werd het gebied door Slavische stammen in bezit genomen. Een van die stammen, die der Tsjechen, onderwierp alle andere stammen. De gebiedsnaam Bohemen bleef behouden in de Germaanse en Romaanse talen, maar de Slavische volkeren gaven een naam ontleend aan de overheersende stam. (Dat is ook het geval voor Frankrijk: het rijk der Franken en niet Gallië.) De Tsjechen noemen dit westelijk gebied Čechy (Bohemen). Het hele land - met inbegrip van Moravië en een deel van Silezië - heet officiëel Česká republika, de Tsjechische Republiek. Maar in de volksmond doet een nieuw woord, hoewel nog steeds betwist, haar intrede: Česko (Tsjechië). Het gaat om een pars pro toto: de naam van het land (Česko) is ontleend aan een deelgebied (Čechy). Dat geldt ook voor Vlaanderen (thans meer dan het historische graafschap) en Holland (als men Nederland bedoelt). In het woord Bohemistika is de naam Bohemen bewaard gebleven. Het is de wetenschap van de Tsjechische taal en literatuur. Een bohemist is een bohemista (m) of bohemistka (v). Toen de Duitstalige Pragenaar Max Brod "Die Bewohner von Böhmen heissen Böhmen, aber nicht alle Böhmen sind Tschechen" (De bewoners van Bohemen noemt men Bohemers, maar niet alle Bohemers zijn Tsjechen) schreef, wist hij zeer goed dat deze zin in menig opzicht voor de Tsjechen een moeilijkheid vormt. Eeuwenlang was Bohemen ook bewoond door Duitsers (Bohemerduitsers, een minder goede benaming is Sudetenduitsers). De bewoners van Bohemen waren (tot 1945/1946) Tsjechen en Duitsers. Men kent in het Tsjechisch echter geen verschil tussen Bohemers (Češi of verouderd Čechové) en Tsjechen (Češi). De Tsjechische vertaling van bovenstaande zin luidt "Obyvatelé Čech se nazývají Češi (Čechové), ale ne všichni Češi (Čechové) jsou Češi." Vertaald betekent dat: De bewoners van Bohemen noemt men Tsjechen, maar niet alle Tsjechen zijn Tsjechen. Een letterlijke Tsjechische vertaling is dus onzin. De Duitsers gebruiken het woord Böhme thans enkel nog als de nadruk ligt op een bewoner van Bohemen. Ze gebruiken nu over het algemeen het woord Tscheche. Dat geldt ook voor het Nederlands. Voor veel niet-Tsjechische vertalers is het verschil tussen Tsjechië en Bohemen een moeilijkheid. Als in een Tsjechische tekst staat dat het stadje Český Krumlov de parel is van Jížní Čechy bedoelt men niet Zuid-Tsjechië maar Zuid-Bohemen! Het middellatijnse Bohemus beduidt zowel de inwoner van Bohemen, een Bohemer dus, als een zigeuner. Wellicht omdat zigeuners over Bohemen naar het westen trokken. Het huidige begrip bohème (bohémien, in het Tsjechisch bohém) staat voor een onkonventionele levensvorm, die niet de Tsjechen maar wel de zigeuners werd toegeschreven. Deze levenswijze is (was) vooral te vinden in kunstenaarskringen, bij schilders en schrijvers, maar ook avonturiers. Oorspronkelijk werd het begrip Bohème gebruikt voor een groep romantische antiburgerlijke schrijvers in Parijs omstreeks 1830. Bekend werd de naam Bohème na het verschijnen van Henri Murgers´ roman "Scènes de la vie de Bohème" (1851) en de hierop gebaseerde opera´s La Bohème van G. Puccini (1896) en R. Leoncavallo (1897). In het begin van de 20ste eeuw gold Parijs als een der hoofdsteden van de bohémiens. Piet Schepens



PŘÍLOHA / BIJLAGE: NIEUWE VERTALINGEN UIT HET NEDERLANDS NAAR HET TSJECHISCH SINDS 2007

Uitgegeven in 2007 Dvě staré babky Toon Tellegen Uitgeverij: Argo ISBN: 978-80-7203-932-6, EAN: 9788072039326 Vert. van: Twee oude vrouwtjes, vertaald door: Jiřina Holeňová 129 p. El Negro Frank Westerman Uitgeverij: Pistorius & Olšanská ISBN: 978-80-87053-11-9, EAN: 9788087053119 Vert. van: El Negro en ik, vertaald door: Magda de Bruin-Hüblová 232 p. Jak přežít první pusu? Francine Oomen Uitgeverij: Albatros ISBN: 978-80-00-01963-5, EAN: 9788000019635 Vert. van: Hoe overleef ik eerste zoen?, vertaald door: Jana Broekman-Minářová 136 p. Kostlivení Guy Didelez Uitgeverij: Albatros ISBN: 978-80-00-01641-2, EAN: 9788000016412 Vert. van: Kadavergedaver, vertaald door: Lucie van Donselaar 128 p. Křižák v džínách Thea Beckman Uitgeverij: Deus ISBN: 978-80-86215-89-1, EAN: 9788086215891 Vert. van: Kruistocht in spijkerbroek, vertaald door: Gerard Keijsper 277 p. Láska v Paříži (fragment (eerste twee hoofdstukken)) Remco Campert Uitgeverij: nakladatelství NLN Vertaald door: Lenka Křesťanová Moje Nizozemsko. Encyklopedie nizozemské duše Geert van Istendael Uitgeverij: NLN - Nakladatelství Lidové noviny ISBN: 978-80-7106-921-8, EAN: 9788071069218



Vert. van: Mijn Nederland, vertaald door: Jana Pellarová 304 p. Moje výsostná láska Tomas Lieske Uitgeverij: nakladatelství NLN Vert. van: Mijn soevereine liefde, vertaald door: Olga Krijtová Myslící srdce. Dopisy z let 1941 - 1943 Etty Hillesum Uitgeverij: Karmelitánské nakladatelství ISBN: 978-80-7195-093-6, EAN: 9788071950936 Vert. van: Het denkende hart van de barak. De brieven van Etty Hillesum, vertaald door: Petra Schürová 200 p. Pět jednohubek (keuze van de teksten Amuse-gueule en Grunberg rond de wereld) Arnon Grunberg Vertaald door: Veronika Havlíková slechts 32 st. Pro Valentýnu Esther J. Endingová Uitgeverij: Euromedia Group – Odeon Vert. van: Na Valentijn, vertaald door: Veronika Havlíková Stýská se mi po Hirsi Ali (essay) Margriet de Moorové Kulturní týdeník A2 (april) Vert. van: Ik hou van religie, maar ik mis Hirsi Ali, NRC Handelsblad 10-11/3 2007, vertaald door: Magda de Bruin-Hüblová Time Out Kluun Uitgeverij: Jota ISBN: 978-80-7217-485-0, EAN: 9788072174850 Vert. van: De weduwnaar, vertaald door: Marta Nováková 288 p. Utonulá Margriet de Moorová Uitgeverij: Paseka ISBN: 978-80-7185-825-6, EAN: 9788071858256 Vert. van: De verdromkene, vertaald door: Magda de Bruin-Hüblová 272 p. V Nizozemsku už nechci žít. Antologie moderní nizozemské poezie Veronika Havlíková Uitgeverij: Mladá fronta ISBN: 978-80-204-1740-4, EAN: 9788020417404 224 p.



7/8 2007: Het literaire tijdschrift PLAV wijdde nummer 7-8 van de jaargang 2007 aan de Nederlandse literatuur. Vertaald door de neerlandici uit MU Brno. Obrázky z Nizozemska a Flander Voorwoord van Marie Kantůrková Akt proměny je zahalen tajemstvím Het gesprek van docenten en vertalers FF MU Brno Janneke Weijermarsová: Ples knihy vertaald door Martina Loučková en Marta Nováková Ted van Lieshout: Bratři vertaald door Veronika Maxerová Dimitri Verhulst: Rybník potopených tělíček vertaald door Marta Nováková en Jochen van Vlem Remco Campert: Láska v Paříži vertaald door Lenka Křesťanová Kristien Hemmerechtsová: O mužích jen tu a tam vertaald door Hana Hrochová Maria Goosová: Rodina vertaald door Andrea Pelantová en Jindřich Martinec Marga Minco: Adresa vertaald door Alexandra Andreasová Gerardjan Rijnders: Silikon vertaald door Romana Štrudlová en Hana Hrochová Judith Herzbergová: Šrám vertaald door Iva Bartoňková en Jitka Malušková Marijke Schermerová: Hlína vertaald door Jana Mitáčková Moderne Nederlandse poëzie: Naše myšlenky dlí s tebou vertaald door Martina Loučková Záleží nám na poezii? Recensie van Martina Loučková Kritika, teorie a dějiny překladu: Deník Petra Ginze v nizozemském překladu Magda de Bruin-Hüblová Arnošt Procházka překladatel Een portret van de vertaler



In voorbereiding: De taal der liefde Gerard Reve Uitgeverij: Mladá fronta, Praha Vert. van: De taal der liefde, vertaald door: Veronika Havlíková Joe Speedboot (Joe Kluzák) Tommy Wieringa Uitgeverij: Argo, Praha Vert. van: Joe Speedboot, vertaald door: Magda de Bruin-Hüblová Keizers sterven niet in bed Fik Meijer Uitgeverij: Aurora, Praha Vert. van: Keizers sterven niet in bed, vertaald door: Petra Schürová Láska v Paříži Remco Campert Uitgeverij: NLN, Praha Vert. van: Een liefde in Parijs, vertaald door: Lenka Křesťanová Návrat domů Anna Enquist Uitgeverij: Mladá fronta, Praha Vert. van: De thuiskomst, vertaald door: Petra Schürová Paradijs verloren Cees Nooteboom Uitgeverij: Paseka, Praha – Litomyšl Vert. van: Paradijs verloren, vertaald door: Magda de Bruin-Hüblová Romantický imperativ Maarten Doorman Uitgeverij: Prostor Vert. van: De romantische orde, vertaald door: Jana Pellarová ca. 352 p. Stepní země Tjalling Halbertsma Uitgeverij: Prostor, Praha Vert. van: Steppeland, vertaald door: Lenka Řehová Ultramarín Henk van Woerden Uitgeverij: Mladá fronta, Praha Vert. van: Ultramarijn, vertaald door: Jana Pellarová Život a diagnóza Vincenta van Gogha Erwin van Meekeren



Uitgeverij: Galen, Praha Vert. van: Leven en ziektegeschiedenis van Vincent van Gogh, vertaald door: Petra Schürová Andere boeken in voorbereiding (ook sinds 1999!): Annelies Verbeke: Slaap! (Kniha Zlín) Armando: Dierenpraat (Sursun, Tišnov, Ludmila Vranková) Douwe Draaisma: Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt (Academia, Praha) Kader Abdolah: Het huis van de moskee (Kniha Zlín) Louis Paul Boon: Menuet (Votobia, Olomouc, Sylva Hulová) Louis Paul Boon: Mijn kleine oorlog (Votobia, Olomouc, Sylva Hulová) Stan Lauryssens: Dali en ik (Fragment) Zpracovala / Bijgewerkt door Andrea Havlíčková


Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur. Ne Be

Recommend Documents