SPOLEČNOST PRO ŠÍŘENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR. Ne-Be

SPOLEČNOST PRO ŠÍŘENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR

Ne-Be ročník/jaargang: IX.

•

číslo/nummer: 1

•

rok/jaar: 2007

ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA VYDÁVÁ: NE-BE Společnost pro šíření nizozemské a vlámské kultury Radhošťská 1 130 00 Praha 3 Česká Republika Bankovní spojení: Komerční banka, Praha 2 Číslo účtu: 19-2307530267/0100 IBAN: CZ6101000000192307530267 SWIFT (BIC): KOMBCZPPXXX VÝBOR: Jana Červenková, [email protected] Eva Giese, [email protected] Veronika Havlíková, [email protected] Ruben Pellar, [email protected] Jana Pellarová, [email protected] Lucie Pittnerová, [email protected] Ladislav Říha, [email protected] Petra Schürová, [email protected] Lenka Strnadová, [email protected] Zuzana Vittvarová, [email protected] PŘEDSEDKYNĚ: Petra Schürová [email protected] tel./fax: +420 222 728 603 MÍSTOPŘEDSEDKYNĚ: Veronika Havlíková [email protected] tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789 Jana Pellarová [email protected] tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819 POKLADNÍK: Eva Giese [email protected] REDAKCE BULLETINU: Lenka Strnadová [email protected] mobil: +420 724 280 947 Jana Červenková [email protected] Jesse Ultzen [email protected] KNIHOVNA: Každé úterý 13.30-14.30. Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6 Kontakt: Ruben Pellar [email protected], mobil: +420 605 260 005 INTERNETOVÉ STRÁNKY: www.sweb.cz/ne-be

Obálka: Déšť, foto Jesse Ultzen

Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury

Uitgever: NE-BE Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur Radhošťská 1 130 00 Praha 3 Tsjechie Bank: Komerční banka, Praha 2 Rekeningnummer: 19-2307530267/0100 IBAN: CZ6101000000192307530267 SWIFT (BIC): KOMBCZPPXXX BESTUUR: Jana Červenková, [email protected] Eva Giese, [email protected] Veronika Havlíková, [email protected] Ruben Pellar, [email protected] Jana Pellarová, [email protected] Lucie Pittnerová, [email protected] Ladislav Říha, [email protected] Petra Schürová, [email protected] Lenka Strnadová, [email protected] Zuzana Vittvarová, [email protected] VOORZITTER: Petra Schürová [email protected] tel./fax: +420 222 728 603 VICEVOORZITTERS: Veronika Havlíková [email protected] tel.: +420 286 890 111, mobiel: +420 603 553 789 Jana Pellarová [email protected] tel.: +420 371 728 400, mobiel: +420 603 782 819 PENNINGMEESTER: Eva Giese [email protected] REDACTIE VAN HET BULLETIN: Lenka Strnadová [email protected] mobiel: +420 724 280 947 Jana Červenková [email protected] Jesse Ultzen [email protected] BIBLIOTHEEK: Elke dinsdag 13.30-14.30. Adres: Nederlandse ambassade, Gotthardská 6, Praha 6 Ruben Pellar [email protected], mobiel: +420 605 260 005 ONZE WEBSITE: www.sweb.cz/ne-be

Titelblad: Regen, foto Jesse Ultzen

strana 2

ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA

SLOVO ÚVODEM Vážení členové NE-BE, milí přátelé, Omlouváme se vám za opožděné vydání tohoto čísla, je to v naší řadě bulletinů NE-BE výjimka. Máte v ruce tlustý svazek, vlastně několik čísel najednou - důvody jsou jak technické, tak personální. Víte, že výbor NE-BE a další lidé dělají pro NE-BE všechno ve volném čase, a to není snadné. V budoucnosti bychom rádi přešli k elektronické verzi bulletinu (nebo budeme vydávat obě), rozeslali jsme otázku, zda vám změna bude vyhovovat. Děkujeme za odpověď. Rok 2006 byl ve znamení Rembrandtova výročí. Jistě jste navštívili některou z desítek výstav nebo si poslechli přednášku, ale jestli se vám to dosud nepodařilo, máte ještě šanci, protože mnohé letos pokračují. O některých z nich jsme vás už informovali, v tomto čísle se dočtete o Rembrandtových rytinách v Ermitáži. Přinášíme také pokračování reportáže o Novém Holandsku v Petrohradu, informaci o výstavě mladé nizozemské fotografky Rinneke Dijkstra a o haagských galeriích. Vyšly nové překlady z nizozemštiny, například u nakladatelství Paseka Nádherná vada (Een schitterend gebrek) od Arthura Japina, který přijel koncem října do Prahy, Brna a Olomouce. Čtenáři a členové NE-BE si mohli poslechnout ukázky

z knihy a pohovořit s ním i o jiných jeho knihách. Před časem také vyšla v českém překladu kniha Pijpelinky. Nenechte si ujít příběh o pomazánce z burských oříšků, nejen proto, že i jídlo patří ke kultuře. V pravidelné rubrice najdete přehled o obsahu časopisů Ons Erfdeel a Ahoj, text o Praze uveřejněný v jihoafrickém časopisu dokončujeme druhou částí. Ještě několik tipů pro rok 2007: na únor tohoto roku připravuje NE-BE přednášku (Symbolika chrámové stavby), na jaro pravidelnou valnou hromadu s programem, výlet do Tróje pro milovníky nejen vlámské a nizozemské kultury; doufáme, že na podzim budeme moci přivítat dalšího nizozemského nebo vlámského spisovatele. Každý týden můžete zavítat do knihovny NE-BE na nizozemské ambasádě a vypůjčit si jednu či více knih v nizozemštině. Rádi uvítáme vaše příspěvky a články na téma vlámská a nizozemská kultura - nebo s jiným, souvisejícím námětem - a uveřejníme je v našem bulletinu. Pište, mailujte. Přeji vám úspěšný rok 2007 ve společnosti krásných věcí z Nizozemí (tedy z Nizozemska a Flander) - ale i odjinud. Srdečně vás zdraví Petra Schürová

OZNÁMENÍ Novým velvyslancem Nizozemska v Praze se stal

Jan-Lucas van Hoorn. Gratulujeme a těšíme se na spolupráci!

INFORMACE PRO ČLENY NEBE KNIHOVNA: Každé úterý 13.30-14.30 hodin O bližší informace volejte: Ruben Pellar - mobil: +420 605 260 005, tel: +420 261 263 486, případně pište na adresy: [email protected], [email protected] Adresa: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6

INTERNETOVÉ STRÁNKY NEBE: www.sweb.cz/ne-be/ Informace Andrea Havlíčková: [email protected] Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury

strana 3


NENECHTE SI UJÍT

PŘEDNÁŠKA „SYMBOLIKA STŘEDOVĚKÉHO KOSTELA“

V (pozdním) středověku představovala budova kostela nebeský Jeruzalém a současně také cestu do nebe. Od vstupního portálu k oltáři vede věřícího cesta, via sacra. Věž a zvon představují kazatele, kteří vyzývají věřící, aby vstoupili dovnitř a ušli cestu, která začíná u průčelí a portálu. Reliéfy a sochy na průčelí zvěstují křesťanské učení o spasení. Věří-li v ně, vstoupí věřící branou dovnitř. Brána představuje samotného Krista: Já jsem ta cesta, pravda i život. Nikdo Symbolika budovy nepřichází k Otci než skrze mne (Jan 14, 6). Podlaha kostela se středověkého kostela chápe jako základ víry, ale také jako společenství věřících, které Přednáška Pieta Schepense církev nese a podpírá. Sloupy a pilíře jsou proroci a apoštolové, zvěstovatelé Boží zvěsti, kteří ukazují cestu k oltáři, symbolu s překladem do češtiny spasení. Levá zeď kostela symbolizuje Starý zákon a pravá zeď Úterý 27. února 2006 Nový zákon. Okna jsou svatá písma a jimi září dovnitř pravda. 18.30 hodin Oltář nakonec představuje Krista, který přinesl oběť. Má-li budova kostela příčnou loď (transept), má půdorys Senovážné nám. 23, Praha 1 tvar kříže. Odtud vznikla symbolika orientace budovy kostela. Vstupné Kůr byl orientován na východ (oriens), směrem k Jeruzalému, k 50,- Kč pro členy Nebe východu slunce, symbolu vzkříšení. Západ (occidens) byla svě100,- Kč ostatní tová strana smrti, konec světa. Na západě panovalo pohanství, modlářství a bezvěrectví. Sever symbolizoval Starý zákon, je to oblast chladu, noci a tedy také měsíce (ženský aspekt). Jih představoval Nový zákon, teplo, světlo a slunce (mužský aspekt). Jih a sever tedy odpovídají pravé a levé straně. Dříve v kostele seděly ženy vlevo a muži vpravo. Při přednášce se budeme tímto tématem zabývat hlouběji. Na pořad přijde také budova kostela a jeho vybavení. A stejně jako vždy promítneme i tentokrát četná ilustrující zobrazení. Na přednášku Vás srdečně zveme.

The International Holland Music Sessions careers in the making

The International Holland Music Sessions (TIHMS) představuje: New Masters on Tour 2006/2007 Het Concertgebouw, Amsterdam, Diligentia, Den Haag PROGRAM Den Haag neděle 11. února 2007 , 14.30 hodin Amsterdam neděle 18. února 2007, 14.30 hodin Petr Nouzovský, violoncello (ČR) Jelger Blanken, klavír Zoltán Kodály Sonáta pro pro sólové violoncello, opus 8 Bohuslav Martinů Variace na Rossiniho téma pro violoncello a klavír Přestávka Reinis Zarins, klavír (Litva) Sergej Rachmaninov Variace na Corelliho téma, opus 42 Sergej Prokofjev Tři ukázky z baletu Cinderella, opus 95 Igor Stravinskij Trois mouvements de Petrouchka Svou temperamentní a originální hrou na violoncello je Čech Petr Nouzovský velkým příslibem pro svou zemi. V sólové sonátě Zoltána Kodalyho zkoumá střídáním bujnosti a niternosti interpretace možnosti hranic instrumentálního hudebního vyjádření. Skladba je Nouzovskému napsáno přímo na tělo. Pro svůj koncert si dále vybral hravou skladbu plnou kontrastů od svého krajana Bohuslava Martinů. Doprovází ho v ní nizozemský klavírista Jelger Blanken.


strana 4

ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA Klavírista Reinis Zarins z Rigy představí trojici známých ruských mistrovských děl, která jsou svým charakterem velmi rozdílná a představují mistrovskou školu hry na klavír. Vedle temných tónů a melancholické Rachmaninovy melodiky můžeme obdivovat instrumentální barevnost Prokofjevovy Popelky nebo ostré rytmické profilování ve Stravinského Petrušce. VSTUPNÉ

€ 23,50 € 19,00 € 19,00 € 12,00

Běžné vstupné Vstupné pro přátele TIHMS Nabídka pro čtenáře HDC Media CJP

Řada „Noví mistři na turné“ - „New Masters on Tour“ je aktivitou organizace The International Holland Music Sessions v Bergenu (N.H.). Tato organizace si klade za cíl pomáhat mladým hudebním talentům při cestě na koncertní pódia. Činí tak víceméně organizováním Letní akademie - Summer Academy, kdy sólisty mladé nastupující generace doprovázejí zasloužilí hudebníci a hudební pedagogové, kteří se sdružují ve vrcholných institucích po celém světě. Nejlepší z těchto mladých hudebníků získají možnost zúčastnit se turné “New Masters on Tour” - řady vystoupení v koncertních síních Concertgebouw, Diligentia a na mnoha dalších zahraničních pódiích, mimo jiné v Bruselu, Moskvě, Paříži a Varšavě. Tak se přirozeným způsobem propojí studium a praxe. Pro další informace nebo fotomateriál kontaktujte The International Holland Music Sessions. Email : [email protected] nebo telefonicky na čísle 072 - 5821300 kontaktní osobu Hans van Reeuwijk. Petr Nouzovský

NÁRODNÍ GALERIE V PRAZE LEKTORSKÉ ODDĚLENÍ připravilo pro veřejnost:

MISTŘI EVROPSKÉ MALBY (pokračování III. části cyklu přednášek s diapozitivy) 6 bPřednášky se konají vždy v sobotu v 11.00 ve 2. patře Šternberského paláce. 24. 2. 2007 24. 3. 2007 14. 4. 2007 12. 5. 2007

Jacopo Robusti zv. Tintoretto Willem Drost - mistr ve stínu mistra - Rembrandtův žák P. Brueghel ml. Kristus a P. Marie v umění křesťanského Východu (několik příkladů z expozice NG)

Jednotlivé vstupné na přednášku 120 Kč (studenti, senioři a členové SPNG 60 Kč), Místo setkání: vestibul paláce Informace na tel. 220514598 nebo e-mail: [email protected]

„KULTURA Z FLANDER V ČESKÉ REPUBLICE 1/07”: Daan Vandewalle, koncert Pondělí 12.3., 19:30 Hudební klub Fléda, Štefánkova 24, Brno Maria De Alvear „Urbaum“ (sólo) a improvizované duo s Chrisem Cutlerem (GB) Daan Vandewalle (*1968) je klasicky školený pianista velkého formátu. Zaměřuje se rád na extrémně náročné skladby - mnohokrát provedl například šestihodinové dílo Alvina Currana Inner Cities a řadu dalších, „nehratelných“ skladeb jako Cogluotobusisletmesi Klarenze Barlowa nebo Opus Clavicembalisticum Kaikoshru Sorabjiho, ale třeba i kompletní Chopinovy Etudy. Spolupracoval mimo jiné s Fredem Frithem a věnuje se také improvizaci. Španělsko-německá skladatelka María de Alvear (*1960) prošla šamanským výcvikem u severoamerických indiánů. Její skladby jsou neobvyklé, jsou vlastně spirituálními ceremoniemi. Chris Cutler (*1947) je u nás dobře znám už od 80. let, kdy patřil k hlavním osobnostem hnutí Rock in Opposition. Jeho společná improvizace s pianistou Daanem Vandewallem slibuje jedinečný zážitek! Organizátor: Mezinarodní hudební festival Brno, www.enh.cz, www.daanvandewalle.com


strana 5


BAL ADA O VELKÉM KOSTLIVCI Středa 21.2 • Úterý 27.2 • Středa 28.2, v 19:30 Divadlo DISK, Karlova 26, Praha 1 Katedra alternativního a loutkového divadla Režie: Petr Hašek Hrají: Petr Vančura, Václav Jelínek, Jiří Chvalovský, Veronika Khomová, Kristýna Nováková, Jiří Hajdyla, Jaroslava Kopecká Michel de Ghelderode se narodil 3. dubna 1898 v Bruselu jako Adhémar Martens. Přes vlámský původ byl vychováván ve francouzštině. Ve světě je jedním z nejznámějších a nejvíce hraných belgických dramatiků. Je autorem více než osmdesáti divadelních her, stovek příběhů a básní a dvou tisíců dopisů. V roce 1926 získal zakázku od Vlaamsch Volkstoneel (Vlámské lidové divadlo, lidový a zároveň avantgardní spolek) na řadu her. Vlaamsch Volkstoneel De Ghelderodeho nejenom povzbuzoval ke kreativitě, ale zajistil mu i publikum. Šest her bylo bezprostředně po jejich vzniku provedeno v nizozemštině, a to i v Paříži. I po zrušení Vlaamsch Volkstoneel nepřestal s psaním her. Vlámské publikum pro něj bylo velmi důležité, zpočátku se totiž od toho francouzsky mluvícího téměř nedočkal uznání. Většina z jeho her se tedy nehrála. Až po druhé světové válce vystoupil Michel de Ghelderode ze stínu a vydobyl si mezinárodní uznání. Jeho mimořádné souborné dílo je inspirováno především vlámským folklorem. Baladu o velkém kostlivci napsal v roce 1934. www.divadlodisk.cz, www.ghelderode.be

BLUDNÍ HOLANĎANIA výstava 14/12/2006 – 18/3/2007, Esterházyho palác, Námestie L‘. Štúra 4, Bratislava Sbírky obrazů nizozemských a vlámských mistrů 17. a 18. století. www.sng.sk

„Kultura z Flander v České republice“ Belgické velvyslanectví - Vlámské zastoupení, E-mail: [email protected], Website: www.flanders.be/vienna

TISKOVINY A ČASOPISY PERS EN TIJDSCHRIFTEN ONS ERFDEEL - september/září 2006 - Hugo Brems‘ geschiedenis van de naoorlogse Nederlandse literatuur (het laatste - maar het eerst verschenen - deel van de nieuwe officiële Geschiedenis van de Nederlandse literatuur), door Arnold Heumakers: „De Nederlandse of liever Nederlandstalige literatuur (want Vlaanderen hoort er natuurlijk bij, evenals de literatuur uit de - voormalige - koloniën) vormt in zijn ogen „een geheel“, wat niet wil zeggen dat zij ook „homogeen“ zou zijn.“... De laatste paragraaf van zijn boek is gewijd aan de allochtone schrijvers en dichters als de meest recente verandering, gekenmerkt door „een grote mate van lichtheid, speelsheid en vrijheid“ die de Nederlandse literatuur „in beweging“ houdt. - Steeds minder België, over de dynamiek van de staatshervorming, door Theo Jans en Patrick Stouthuysen: „Vlamingen en Walen lezen elkaars kranten niet, kijken niet naar elkaars tv-zenders. Zelfs politiek geïnteresseerde Vlamingen weten nauwelijks nog wat de grote kwesties zijn in de Franstalige politiek, terwijl Franstalige steeds minder begrijpen wat Vlaanderen bezighoudt.“ - Deining om een gedicht, de geest van Dobru en de agenda van Nederland in Suriname, door Peter Meel: „Het zou ongepast zijn geweest om zijn woorden tot uithangbord te maken van de diplomatieke vertegenwoordiging van de voormalige kolonisator. Zou de stichting daarmee instemmen, dan zou zij de naam en reputatie van de dichter te grabbel gooien.“ Společnost pro šíření vlámské a nizozemské kultury

strana 6


- „Toch vrij verschillend“, Rome en de katholieken in België en Nederland, door Ton H.M. van Schaik: „Allerlei verschillen in de beleving van godsdienst en kerk laten zich verklaren uit de uiteenlopende geschiedkundige achtergrond.“ - De eeuw van de knoppen, de „post-postmoderne“ poëzie in Vlaanderen, door Bart van der Straeten: „De jongste generatie Vlaamse prozaschrijvers wordt in Nederland op handen gedragen. ... Over de Vlaamse poëzie is men in Nederland niet altijd zo vrolijk. ...Vlaamse dichters durven geen lol te trappen. .... De mens wordt geportretteerd als een thuisloos en richtingloos wezen, dat fysiek lijdt aan de wereld waarin hij leeft.“ - Het verticale leven, steensculpturen van Jan Timmer, door José Boyens. AHOJ (Vereniging Vrienden Nederland - Tsjechië en Slowakije) - oktober/říjen 2006 - VAN DE REDACTIE: Voorjaarsreis naar Oost Slowakije. Een gelegenheid om een aantal bijzonderheden van cultuur en natuur in een heel mooi maar onbekend gebied te ontdekken. - Nieuwe directeur van het Tsjechisch Centrum: Petra Prinsová. - VAN EN OVER TSJECHIË EN SLOWAKIJE - DIVERSEN: „De brug van vallen en opstaan in Štúrovo kon in 2001 haar functie weer hernemen. - Magdalena Kožená had in november een concert in De Doelen/Rotterdam en in Utrecht. www.dedoelen.nl; www.kozena.cz - Adolf Born - etsen en lithografieën, Galerie Groll, Naarden-Vesting, november 2006 - ONZE BOEKENPLANK: Jáchym Topol: Spoelen met teerzeep (Kloktat dehet), vertaald door Edgar de Bruin, Ambo, Amsterdam - op www.middeneuropa.nl vindt u alles over Tsjechië en andere landen in Midden- en Oost-Europa. Bijgewerkt door Jana Červenková/Zpracovala Jana Červenková

KULTURNÍ A SPOLEČENSKÉ UDÁLOSTI VŠECH STO DVACET MILOVAL A KE KAŽDÉ Z NICH BYL UPŘÍMNÝ...

Zmíněná slova nejspíše v každém z nás vyvolají otázky a nutkavou potřebu znát osobu, jíž se týkají. Ti, kteří měli to štěstí a dne 29.10. 2006 navštívili bar Krásný ztráty, odpověď již znají. Konalo se zde totiž autorské čtení Artura Japina z jeho historického románu Nádherná vada. Hlavní postavou románu je proslulý Giacomo Casanova, milovník žen, života a buřič společnosti. Artur Japin se kontroverzní postavu Casanovy snaží představit z jiného úhlu pohledu. Vidí ho především jako muže, který miluje, chce být milován, ale je zhrzen. Je raněn svou největší životní láskou Lucií


a jejím nečekaným odjezdem z Itálie bez jakéhokoli zjevného důvodu. Casanova se poté ze zoufalství propadá do nekonečného kolotoče milostných vztahů, afér, spřádání podvodů a lstí vůči lidem ve svém okolí. Je totiž přesvědčen, že si lidé takové chování zaslouží, protože jsou hloupí a zkušenost s ním je naučí. Autor, jak sám říká, se ztotožňuje s Luciou. Snad proto, že i ona to v životě neměla jednoduché. Jejím osudovým momentem byla nemoc (neštovice), která jí zohavila tvář. Pod tíhou představy, že by ji Casanova viděl znetvořenou, odjíždí Lucia do Amsterdamu, kde se živí jako prostitutka a snaží se zapomenout na svou životní lásku. Jejich životní cesty se opět zkříží po 16 letech, kdy Casanova přijíždí do Amsterdamu. Setkání to není nijak romantické, spíše plné rozpaků a ...nehodí se více prozrazovat. Kdo chce vědět více, určitě neprohloupí, když si román přečte sám. Snad jen tolik, že Lucia nakonec odplouvá do Nového světa. Světa svobody a volnosti... Román Nádherná vada zanechá v čtenáři kromě hřejivého pocitu z hlubokého lidského a milostného příběhu, potřebu zamyslet se nad tím, jak to v životě vlastně všechno chodí. Podle Artura Japina lidé často zaměňují lásku za touhu. Za něco, co člověk musí mít co nejrychleji jako náhradu za skutečnou lásku. Také vyvstává otázka, zda se ve vztahu řídit citem nebo rozumem. Artur Japin má opět zajímavé stanovisko: dokud se řídíme city, je vše v pořádku. Problémy nastávají, až když začneme přemýšlet, jestli opravdu je vše v pořádku a tak, jak má být. Nebo otázka, zda je dobývání sladší než dobytí samé? Pro Casanovu v jeho době určitě, ale dnes? Pro nás? Román popisuje dobu a vztahy minulé, ale jeho obsah, nálada a

strana 7

ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA naléhavost nás provádějí i současností. Nalézáme v něm témata, která nás na jedné straně nikdy nepřestanou zajímat, tížit a na straně druhé vzrušovat a těšit. Přispívá k tomu i několik kratších povídek bez jasné souvislosti s hlavním příběhem. Ovšem jedno by mohly mít povídky i román společné - hledání sebe sama. Ať již ve smyslu postavení jedince ve společnosti ve vztahu k druhým lidem nebo ve vztahu člověka a vyšší bytosti - Boha... Čtení románu Nádherná vada je samo o sobě zážitek a teď si představte, že román předčítá sám autor! Artur Japin nezapřel své herecké kořeny a naplno prožíval dialogy a děj příběhu. Až někdy naskakovala husí kůže! Intimní atmosféru autorského čtení bravurně dokreslila hudební kulisa, o kterou se postaral pianista Tomáš Páva s improvizacemi ze své ranější tvorby. O celkově příjemný, místy melancholický a přesto svižný průběh

večera se postaral rovněž literární kritik Petr Matoušek, který zahrnoval Artura Japina všetečnými otázkami, které nejednou uvedly autora do mírných rozpaků. Na tomto místě by bylo vhodné zmínit Veroniku Havlíkovou, která tlumočila a zprostředkovala nizozemsky nemluvící části publika neopakovatelný zážitek ze setkání se šarmantním autorem. V neposlední řadě je nezbytné zmínit Olgu Krijtovou, která, jak již tušíte, připsala na svoji překladatelskou pažbu další zářez za další skvělý překlad. Co dodat? Krásný večer, Krásný ztráty, Nádherná vada... Slovo autora na konec: „...myslel jsem, že to nepřekonám, ale když člověk pozná lásku, pozná, že vada nám dává něco více...“ Artur Japin, 29. 10. 2006 Miroslav Pavel

Anne Teresa De Keersmaeker - Once (Kdysi) Je neděle, 26. listopadu, osm hodin. Sedím v pražském divadle Archa a čekám na taneční vystoupení jedné z nejinspirativnějších tanečnic a choreografek současnosti, jak se píše v programu. České publikum ji má rádo, ostatně jak jinak si vysvětlit, že je v Praze už potřetí. V roce 1995 tu vystoupila se svým souborem Rosas, v roce 2000 tančila v rámci oficiální návštěvy belgického krále v Praze na hudbu Steva Reicha. S představením ‚Once‘ vystupuje tentokrát celý víkend, a i dnes, v neděli, je plno.

Konečně se objevuje na podiu. Jenže se nic neděje. Dívá se na nás, my na ni, je ticho. Trvá to několik minut. Najednou se začne pohybovat, stále ještě bez hudby. Paní vedle mě poznamená, že s hudbou by to bylo lepší. Jo jo, to si myslím taky. Ale pak to přijde. Krásný, jasný hlas Joan Baez, doprovázený kytarou. Joan Baez je hudbou Anne Teresina mládí. Její album, ‚Joan Baez in Concert, Part 2‘, slyšela poprvé v roce 1967. Joan Baez zpívá ‚na živo‘, bez pauz. Přesně tak i Anne Teresa, tančí také nepřetržitě. Once I Had a Sweatheart, Jackeroe,

Portland Town, atd. Na začátku každé písně říká Anne Teresa její název, někdy i sama zpívá. Hraje si se starým gramofonem, vypadá to, jako by hudba vycházela právě z něj a ne z reproduktorů. Vypíná gramofon, nastává ticho. Anne Teresa zpívá: We shall overcome, we shall overcome... Je plná emocí. Způsob, jakým kombinuje tanec, zpěv, mluvené slovo a i film, jak s tímto experimentuje, je unikátní. Má velký úspěch. Po osmdesátí minutách ji publikum nechce pustit... Andrea Havlíčková

ZA UMĚNÍM DO DEN HAAGU Při mojí poslední návštěvě v Haagu jsem si jako obvykle nenechala ujít návštěvu několika muzeí a galerií. Nizozemí je považováno za zemi velkých mistrů a kolébku evropské malby. To platí i pro Haag, který je plný galerií, muzeí a konají se zde mnohé kulturní akce a festivaly. Ze všech nizozemských měst má podle mne nejlepší kulturní atmosféru a galeriemi se to tu jen hemží. Z hlavních výstavních akcí jsem tady navštívila Gemeentemuseum a GEM (Museum voor actuele kunst). Při své minulé návštěvě Haagu jsem také zavítala do muzea Mauritshuis, kde jsou vystavena slavná díla např. od Rembrandta van Rijna nebo Johannese Vermeera van Delft. Táhlo mě to také do malých soukromých galerií, ale při mém časovém omezení mi na to již nezbýval čas. Kromě toho jsem se také vypravila i o kousek dál, do velkého přístavního města Rotterdamu za tvorbou Reného Magritte. V Gemeentemuseu mě lákala hlavně stálá sbírka, která zahrnuje díla světově proslulých umělců a to nejen nizozemského původu. Sbírka nás provede od impresionistů, počátků moderny až ke vzniku geometrické abstrakce. Jména jako je Claude Monet, Gustav Klimt, Charley Toorop, Wilem de Kooning, Karel Appel není třeba představovat. Středem hlavního zájmu zde však jsou díla slavného nizozemského představitele geometrické abstrakce Pieta Mondriana. Je zde vystaven také jeho poslední obraz, který namaloval těsně před smrtí „Victory Boogie Woogie“. Tento neu-


věřitelný obraz stejně tak jako jeho název nebyl nikdy dokončen. I když geometrické tvary nejsou namalovány pečlivě a na okrajích jsou přetahy, působí obraz precizně a přesně. Obraz tvoří barevné pruhy složené ze žlutých, červených a modrých čtverců, které jsou propojené bílou. Pruhy jsou vodorovné, ačkoliv je čtvercový formát obrazu zavěšený jako kosočtverec. Ačkoliv jej Mondrian namaloval údajně těsně před svou smrtí, hýří obraz optimismem a veselými barvami.. V muzeu byla kromě stálých sbírek také výstava tvorby nizozemského malíře Co Westerika. Výstava představila jeho tvorbu za posledních 15 let, zejména obrazy, kresby a grafiky. Jeho obrazy jsou svou snovou atmosférou mísící se s momenty každodenního života typicky haagské. Naivní figury a portréty se ocitají v různých absurdních situacích fantaskního světa. Přes typickou naivnost jeho malířského přednesu se někdy stáváme svědky například jakéhosi morbidního skutku viz. obraz „Říznutí do prstu stéblem trávy“. Jeho styl je velice specifický až zvláštní. GEM (Museum voor actuele kunst) se nachází hned vedle Gemeentemuseum. Je to galerie spojená s Fotografickým muzeem a orientuje se více na současné umění než Gemeentemuseum. Pořádá také výstavy mladých začínajících umělců. Momentálně se tam konala výstava „Dutch masters Street Art & Urban painting“ a Vittorio Roerade. Fotografické museum nabízelo tématickou

strana 8

ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA výstavu „Days at the parade“ a rozsáhlou retrospektivu fotografa Erwina Blumenfelda. Z těchto výstav mě nejvíce zajímali zástupci nizozemského Street Artu, protože jsem v létě vystavovala na tématicky podobné výstavě. Zajímá mě jak Street Art obecně, tak pohled na něj očima veřejnosti. Instalace výstavy byla pojata dost netradičně. Obsahovala jak dokumentární materiál o tvorbě konkrétních streetartistů v terénu (videa, digitální fotografie), tak specielní instalace v interiéru, které realizovali autoři přímo v galerii formou workshopu (nástěnné malby, objekty). Avšak „streetové“malby na stěnách galerie vyzněly podle mého názoru v galerijním prostoru nepřesvědčivě. Jiní představili svou tvorbu vtipněji instalací města jako architektonického modelu, kde zakreslili nebo umístili svoje objekty a malby ve zmenšeném měřítku.. Toto umění ulice se tak dostává do galerie, kde si už vydobylo svoje místo. Zároveň tím ale popírá svůj původní smysl „umění ulice“. Jak jsem již zmínila, konala se v Rotterdamu velká výstava Reného Magritte. Za tímto umělcem mi stálo za to vypravit se vlakem na celodenní výlet a uvidět jeho dílo v museu Boijmans Van Beuningen na vlastní oči. Z doslechu a ze školy samozřejmě vím, o koho se jedná, ale s jeho dílem jsem se osobně dosud neseznámila. Tento Belgičan se pohyboval ve skupině surrealistů kolem A.Bretona a působil také v Paříži. Magrittova první díla byla kubistická a futuristická, až později po přesídlení do Paříže vznikají první surrealistické koláže kombinované s kvašem. Jeho tvorba je založena na objektivním reálném světě. Reálné věci se ale v jeho absurdních představách objevují v banálních situacích, hádankách nebo vtipných parafrázích. Typickým obrazem pro jeho surrealistický humor je obraz Edwarda Jamese „Not to be reproduced“. Tento sběratel, který podporoval i


Salvatora Dalího je zde vyobrazen zezadu hledíc do zrcadla, zrcadlo však odráží jeho portrét také zezadu stejně tak, jak jej vidíme na obraze. Tím vzniká neskutečný absurdní žert. V Magrittově díle má každá věc svoje místo a určitý smysl. Je to hra s významem a časem, absurdnem a realitou. Mimo tuto výstavu zde byla také retrospektiva Base Jana Adera, nizozemského konceptualisty a akčního umělce. Ve svých performance používal své tělo jako hlavní výrazový prostředek. Pro jeho tvorbu jsou charakteristické riskantní akce jako padání, skoky ze stromu nebo melancholické romantické autoportréty. Video „I am too sad to tell you“ je strhující svou expresívní a emocionální sílou. Umělec v celém záznamu pláče nad neznámou věcí, kterou nám přes svoje slzy není schopen říci. Jeho umění mu bylo nejen celým životem, ale bohužel se mu zároveň stalo i osudem. V rámci své performance plavby kolem světa na plachetnici se totiž definitivně ztratil. Jeho loď našli prázdnou někde u pobřeží Irska. Těžko říct, zda to patřilo ke konceptu performance, nebo zda je umělec opravdu mrtev. Od té doby se však skutečně pohřešuje. Museum nabízí mimo krátkodobé výstavy také stálou sbírku, která obsahuje staré umění (od gotiky, vlámskou krajinomalbu až k impresi) a také modernu a postmodernu 19. a 20. století. Tato sbírka zahrnuje samozřejmě největší perly holandského i světového umění. Pro milovníky užitého umění jsou tu i sbírky designu, keramiky a porcelánu. Zkrátka pokud jste náruživý návštěvník muzeí, tak zde můžete strávit celý den. Viděla jsem mnoho a mohu říct, že mi návštěvy zmiňovaných muzeí přinesly spoustu nových zážitků a poznání.V Gemeentemuseu mě nejvíce zaujala tvorba Mondriana v kontextu jeho současníků a vzniku abstrakce. Pro svět dnešní postmoderní doby je také nutné znát počátky moderny a sbírka v tomto muzeu pro to dávala dobré srovnání. Co se týče GEM, tak mě nejvíce pobavili Streetartisté a celková instalace výstavy. Výstava Reného Magritte byla klasikou sama pro sebe, kterou je třeba znát. Jeho obrazy jsou zajímavé a mají v sobě jakousi humornou grotesknost. Hledíte na ně s obdivem, který je v tomto případě nepopiratelný. Avšak výstava Base Jana Adera pro mi byla bližší a aktuálnější inspirací, jelikož se také zabývám performance a konceptuálním uměním. Až zavítáte někdy do Haagu nebo Rotterdamu, běžte se do těchto galerií podívat. Vřele vám je doporučuji. Michaela Petrů studentka posledního ročníku AVU v Praze www.misapetru-art.com

strana 9


7. října 2006 – 7. ledna 2007 Gemeentemuseum, Haag

VÝSTAVA TOOROP VE VÍDNI: INSPIRACE PRO KLIMTA

Kolem roku 1900 inspirovalo Gustava Klimta výrazně dílo nizozemského výtvarníka Jana Tooropa. Gemeentemuseum v Haagu uspořádalo - díky unikátní a těsné spolupráci s galerií Albertina ve Vídni poprvé výstavu, kde jsou díla Jana Tooropa konfrontována s Klimtovými obrazy, na nichž je Tooropův vliv zřetelný. Součástí této analýzy je také vliv, jaký měla na Klimta díla belgického malíře období symbolismu Georga Minneho a belgického sochaře Fernanda Khnopffa. Umění linie Vliv Jana Tooropa na jeho slavného vídeňského součas-

Gustav Klimt, Zlaté rybky, 1901/1902, olej na plátně, Kunstmuseum Solothurn

níka, Gustava Klimta, je už dlouho znám. Dlouholetý výzkum konzervátorky z Albertiny a odbornice na dílo Gustava Klimta Marian Bisanz-Prakkenové ukazuje, že Toorop patří dokonce k nejdůležitějším faktorům ve vývoji “moderního” Klimta. Jan Toorop vystavoval ve vídeňské Secesi na přelomu století dvakrát - jako jeden z mála Nizozemců. Tam se s jeho dílem seznámil Gustav Klimt; zaujala ho zejména Tooropova linie. Klimt se v té době spolu s dalšími mladými umělci své generace snažil vídeňské umění otevřít a navázat kontakty s představiteli mezinárodních směrů. V jeho kresbách a obrazech je možné krok za krokem vysledovat, jak Klimt používá nosnou linii. Vrcholem je v roce 1902 Beethovenfries a další díla slavného Zlatého období. Sfinx Zásadní a trvalý význam má pro Klimta Tooropova velká kresba De Sphinx, dnes jedno z nejvýznamějších děl v Gemeentemuseum v Haagu a zároveň přímý podnět k této výstavě, a jeho lineárně symbolistní dílo Tři nevěsty, De drie Bruiden.

Vrcholem Tooropova kultu ve Vídni byla prezentace skupiny děl v prostoru věnovaném speciálně Tooropovi na 12. výstavě ve vídeňské Secesi (1901-02). Fatalismus, Zahrada bolestí a Les Rodeurs, lineárně symbolistní Tooropova díla z 90. let 19. století, která se málokdy Jan Toorop, Aurora, 1892, černá křída, vystavovala společně, tužka a pastel, Klimta zasáhla nejsil- Museum Boijmans něji. Právě tato Tooropova výstava ve Vídni byla pro Klimtův vývoj rozhodující. Fernand Khnopff a George Minne Výstava také osvětluje obrovský dojem, jakým - ještě před Tooropovým vlivem - na Klimta zapůsobilo dílo belgického symbolisty Fernanda Khnopffa. Kromě toho Klimta velice ovlivnily také asketicky hubené, ‚goticky‘ stylizované figury sochaře Georga Minneho.

Zdroj: Tisková zpráva muzea v Haagu Zpracovala: Petra Schürová

ZAPOMENUTÝ SVĚT KOLEM NÁS Milovníci umění a všeho nizozemského měli jedinečnou možnost navštívit retrospektivní výstavu světoznámé nizozemské fotografky Rineke Dijkstra, která se pod názvem Portréty (Portretten van Rineke Dijkstra) konala 1.6. - 27.8.2006 v galerii Rudolfinum. Praha byla po Paříži, Winterthuru, Barceloně a samozřejmě i Amsterodamu pátým evropským městem, kde byly fotografie a videa v této ucelené formě představeny. AUTORKA Rineke Dijkstra se narodila v nizozemském Sittardu roku 1959. Úspěšně završila studia na amsterodamské Rietveldově akademii roku 1986. Získala řadu ocenění a stipendií. Umění v podobě fotografie se Rineke Dijkstra věnuje od 90.let 20. století. A právě výstava „Portetten van Rineke Dijkstra“ si dala za cíl i nezasvěcenému návštěvníkovi přiblížit dosavadní tvorbu této umělkyně.


KONCEPCE Expozice obsahuje 75 vybraných fotoportrétů z již prezentovaných cyklů. Jsou to cykly Plážové portréty (Strandportretten 1992 - 1994 a Hilton Head Island 1992); Matky (Moeders 1994); Almerisa (Almerisa 1994 - 2005); Liverpoolsky Buzzklub (Liverpool Buzz-club 1995); berlínská ZOO (1999) a Olivier Silva (Olivier Silva 2000 - 2003). PRVNÍ DOJEM Z průvodních materiálů k této výstavě můžeme nabít dojmu, že se bude jednat o výjimečný intelektuální zážitek, který v nás zanechaná hluboké dojmy na celý život. Bohužel realita je poněkud střízlivější. Při prvním pohledu neshledáváme nic zvláštního. Fotografie působí velice stroze, až surově. Jakoby byly vyjmuty z rodinného alba, které máme všichni doma a prohlížíme si ho jedenkrát za rok, tedy více méně, nic neříkající nudné vzpomínky...

strana 10


DŮKLADNĚJŠÍ POHLED Avšak pokud se opravdu zamyslíme nad tím, jak, kde a za jakých okolností byly portréty pořízeny, dostávají fotografie další nečekaný rozměr. Rozměr vnitřního náboje a napětí. Jakoby bylo vidět do duše každého fotografovaného a my mu mohli číst jeho myšlenky. Z postoje, pohledu, gest, celkového vzestření zachycené osoby nám před očima vzniká ucelený obraz o někom, koho vidíme poprvé v životě, a přesto chápeme jeho „momentální“ duševní rozpoložení a emoce. Zůstáváme stát v němém úžasu před každým zachyceným modelem a přemýšlíme, čím tato souhra či vnitřní souznění mohou být způsobeny? Hra světel? Práce stínů? Magické pozadí? Pronikavé pohledy? Výraz obličeje evokující tajemnou Monu Lisu? Člověk tápe, a přitom vysvětlení se nabízí přímo samo... MAGICKÝ REALISMUS Je to pravě způsob, jakým Rineke Dijkstra pracuje a navazuje kontakt s fotografovanými. Každého člověka chápe jako osobnost. Bytost s jedinečnou minulostí a nejasnou budoucností. V dítěti vidí odvahu a suverenitu dospělého a v dospělém jiskru dětské hravosti a ustrašenosti. Nevytváří ze svých představ vlastní svět, který bychom se složitě museli učit chápat . Vnímá ho totiž takový jaký je a navíc v něm nachází jisté tajemno, dalo by se říci až magii. STYL PRÁCE To je onen důvod našeho okouzlení jejími pracemi. Obyčejný svět zachycený ve své největší jednoduchosti, prostotě a hřejivé kráse. Tuto krásu již nevnímáme, bereme ji jako samozřejmost. Potkáme-li někoho na ulici zběžně si ho prohlédneme, nevěnujeme mu žádnou pozornost a pokračujeme dál ve svém sprintu životem. Rineke Dijskstra se povedlo tuto chvilkovou záležitost zachytit a uchovat pro každého, kdo touží znovu objevit kouzlo lidského bytí. Se svými modely pracuje nenuceně: stůj jak chceš, směj se jak chceš, dělej co chceš ale hlavně buď přirozený... Někdy to samozřejmě nejde tak snadno. V tu chvíli zavede dialog a dotyčnou osobu naladí na přátelskou vlnu. V ten okamžik, kdy fotografovaný zapomene na objektiv, zmáčkne spoušť a uloví vytouženou bezprostřednost, přirozenost, podstatu osoby a dost možná i kousek duše. CYKLY Přestože Rineke Dijskstra tyto pracovní metody používala a používá na všechny své práce, můžeme mezi jednotlivými cykly pozorovat drobné nuance. Nejranější z cyklů Strandportretten a Hilton Head Island zachycují mladé lidi v plavkách nebo koupacích úborech v jejich zemi. Pobřeží a pláže Nizozemska, Polska, Velké británie, Ukrajiny a v případě Hilton Head Island Spojených států amerických tvořily pozadí. Nervozita a dávka exhibicionismu zase jakousi náplň. Na některých je viditelná určitá nesounáležitost jejich mysli a nových těl tvořících se v průběhu puberty, což vyústí v nemotorné postoje a stud ze sebe sama. Moeders je celek věnující se matkám těsně po porodu. Zaujme svou naturálností. Ukazuje ženy tak jak je viděl má-


lokdo. Polonahé, nenalíčené, neučesané - svým způsobem špinavé. Ovšem v náručí drží své poklady, svá druhá já a vyzařují neuvěřitelnou sílu, sebejistotu, klid, nadšení a sdělení: „Teď jsme dva!“ S velkou pravděpodobností každá žena, která zažila porod, ví, o jaké nádherné těžko vyjádřitelné pocity se jedná. A přesto se je Rineke Dijsktre podařilo zachytit, v celé jejich šíři obsáhlosti s takovou grácií a jednoduchostí, že i muž pochopí, jak se ženy po nejtěžší zkoušce života cítí. Další dvě práce můžeme popsat společně. Jsou to cykly Almerisa a Olivier Silva. Svá jména dostaly podle osob, jejichž život dokumentovaly po 11 let (Almerisa) a 3 roky (Olivier). Je zajímavé sledovat jejich vývoj. Zvláště u Almerisy. Z první fotografie nejvíce vyzařuje dětská nevinnost. Postupně se dostavuje ostych s nervozitou (viz. Strandporetten) až dojdeme k poslednímu snímku, který nám představuje sebevědomou mladou ženu. Liverpool Buzz-club je nejzábavnějším ze všech kolekcí. Kromě fotografií vytvořila autorka i dvě videa: mladí Angličané jsou postaveni před zeď, pouští se jim taneční hudba a oni se mají přirozeně „vlnit“ do jejího rytmu. Málokdy se tak upřímně a škodolibě zasmějete cizí neohrabanosti a fóbie z objektivu, zachycujícího nemilosrdně veškeré rozpaky. Toto byl stručný přehled a charakteristika hlavních kolekcí, které tvoří jádro celé výstavy. Pokud byste na Portréty Rineke Dijkstra zavítali osobně, najdete zde ještě několik prací, které jsou sice přiřazeny k jednotlivým cyklům, avšak pouze časově. Popsat proto všechny fotografie Rineke Dijkstra je téměř nadlidský úkol. Ale můžeme se zmínit alespoň o toreadorech a jejich zápasech v aréně na život a na smrt nebo o izraelských vojácích a jejich transformace z civilního života do života spojeného s válkou. FAVORITKA V neposlední řadě bych rád ještě zmínil o videu, které na mě nejvíce zapůsobilo. Je vytvořeno v podobném duchu jako video z Liverpool Buzz-club, ale s tím rozdílem, že celé pojednává pouze o jedné, asi třináctileté, dívce. Ta nemá za úkol předvádět své taneční umění, nýbrž má imitovat zpěv známé americké chlapecké skupiny. Je vidět, že to nedělá poprvé. Jako každý z nás určitě někdy propadnul touze stát se slavným a v úkrytu svého domova zkoušel své pěvecké nadání před zrcadlem i ona měla již trénink za sebou. Ale pod přísným pohledem objektivu kamery, ztrácí většinu své sebejistoty. A i přes to, že chvílemi polyká slova, pošilhává očima okolo sebe a nejspíše si říká: „tak to by snad už stačilo...“, pokračuje dál ve svém výstupu až do konce. A právě její odhodlanost věc dokončit a překonat sama sebe mě nejvíce okouzlila. Kéž bych i já měl v některých chvílích její odvahu. Portretten van Rineke Dijkstra je výjimečná výstava výjimečné fotografky. Nic podobného nebo spíše nic v tak čistě ucelené formě, která je zbavena veškerých zatěžujících prvků či rušivých komponentů jsem doposud v současné evropské fotografii neviděl. Kdo výstavu navštívil, jistě tuto vlastnost ocenil. A kdo ji neviděl, ať netruchlí - stačí otevřít oči a vnímat svět okolo sebe... Miroslav Pavel

strana 11


ROZLOUČENÍ S ROKEM 2006... ERMITÁŽ A REMBRANDT RYTEC Dopis Janě Pellarové Milé děvče, setkání po nizozemsku v Petrohradě se nezdají zatím finišovat. Pořád se mi vybavují nová a nová. Snažím se je hodit pro Tebe na papír. Nebude to sice takové, jako kdybys tam byla se mnou, ale popíšu to dnešní setkání s Rembrandtem v Ermitáži, jak budu nejlépe umět. Všichni víme, že letošní rok snad každá své cti dbalá galerie nemůže neoslavit čtyři stovky let od narození boháče i chuďase, obdivovaného i zatracovaného obyvatele Amsterdamu, sběratele na jedné straně a rozhazovačného blázna na straně druhé, v každém případě však geniálního malíře a kreslíře jménem Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Ani Ermitáž nezůstala pozadu. Nejen, že zapůjčila svou Floru, do Amsterdamu, ale vystavila doma 340 leptů ze sbírky D. A. Rovinského. Tahle sbírka, která byla jím Ermitáži v roce 1897 odkázána, patří mezi největší kolekci Rembrandtových grafik na světě. Mezi exponáty, které jsme si s Evou prohlížely, patřily ty nejranější z Leidenu, tak i ten poslední, zhotovený v roce 1665, portrét Jana van der Linden. Jistě si vzpomeneš, když jsme byli společně v Rembrandtově domě v Amsterdamu, viděli jsme jeho rytecké náčiní i dílnu. A tady na téhle výstavě jsem si uvědomovala znovu a znovu, jak úžasnou technikou autor vládnul. Jak uměl zachytit světlo, jak byl každý vryp promyšlen. Tisky z desek – do dvanácti kusů z jedné, jsou-li vystavovány vedle sebe, nemusí být identické. Rembrandt je zdokonaloval. Vidět je vedle sebe, druh vedle druha, to není jen možnost nahlédnout do umělcovy kuchyně, ale i způsob stát se pozorovatelem geniální hry. Dvěma základními tematy leidenských grafik byly autoportréty a žebráci. Autorovi sloužily k nalezení způsobu, jak ovládnout lidské emoce, ale také k „selfpro-

Tři stromy, suchá jehla 1643, Otisk 1650


motion“, aby se prosadil na uměleckém trhu Holandska 17. století. Po roce 1633 je už Rembrandt samostatným umělcem. Mistrem. V roce 1632 se přestěhoval z Leidenu do Amsterdamu a pracoval mj. na zakázkách pro haagský dvůr. V této době se mění i jeho autoportréty, lze vysledovat snahu o co nejlepší prodejnost, nejlepší marketing. Tady je jasně vidět i velikánská změna v sociálním statusu člověka umělce Rembrandta, přemě- Snímání z kříže, 1654 na v profesionála znajícího svou cenu, oblečeného do módního šatu, směle se řadící mezi dobře placené umělce. Roku 1632 změnil podpis, z RHL - Rembrandt syn Harmense z Leidenu na Rembrandt. Tak jako Leonardo, Raffael, Tizian, které nebylo třeba označovat celým jménem. Všichni o nich věděli. A o Rembrandtovi pochopitelně také. Roky 1653-1655 je možno nazvat lety úžasného rozvoje Rembrandta jako rytce. Jeho hlavním zaměřením byl život Ježíšův. Za tři roky své rytecké kariéry vytvořil vlastní versi Bible.. Kulminačním bodem se pro něj stala technika suché jehly. Ejhle člověk. Kolekce rytin se sbírky Rovinského nám umožnila shlédnout Rembrandtův rytecký koncert v plném rozsahu. Neměla bych také zapomenout na kratičkou zmínku o sběrateli. Dmitrij Aleksandrovič Rovinskij (1824-1895) byl právník, jeden z hlavních tvůrců soudní reformy. Jeho sbírka čítá kolem sta tisíc ruských a západoevropských rytin. Napsal práci o historii rytectví, kterou mimo jiné zakončil katalogem Rembrandtových leptů. V rámci programu Ermitáž - UNESCO poskytla vláda Nizozemska v roce 1977 finanční grant na komplexní projekt studia Rovinského sbírky. Holandská strana poskytla nejmodernější techniku a technologii. Specialisté z Rijksmusea ve spolupráci s Ermitáží provedli konservaci rytin, jejich rengenování a ofocení. Věř, Jani, že jsme se posunovaly od jednoho obrázku ke druhému a byly jsme „očeň udivleny“ nad tou hloubkou výrazu, nad technikou, ale především nad vypovídací schopností těch vystavených děl. Nemohla jsem se zúčastnit Rembrandtomanie v jeho rodné zemi jako Ty v květnu, tak jsem si užila v Rusku. Zuzana

strana 12


NÁVRAT ZTRACENÉHO SYNA Dopis Janě Pellarové Milá Janičko, nediv se, že bude zase řeč o Rembrandtovi. Do Ruska jsem se těšila především na něho, ale zajisté nejenom na něho. Přečetla jsem si literaturu k jeho dílům tam vystaveným a byla jsem zvědavá, jak mě setkání s jeho obrazy poznamená. Ty víš, že občas propadám takměř dadaistickému plácání, ale chiaroscuro zní magičtěji než šerosvit. Kdysi dávno jsem se ho učila na Noční hlídce, ale tentokrát mi přišlo, že v Návratu ztraceného syna má tahle technika další dimenzi, dimenzi duchovní. Když jsme s Evou, mojí souputnicí procházely výstavními prostorami s Rembrandtovými obrazy, měly jsme štěstí, lavička právě před obrazem Návratu byla volná. Posadily jsme se a vstřebávaly jsme kouzlo atmosféry. Bohužel, meditovat se nedalo. Před obrazem se střídala jedna exkurse za druhou. Slyšely jsme výklad v italštině, němčině, ruštině, nás zaujali především francouzští turisté, mezi nimiž se obrazem těšila starší dáma. Naše oči spočinuly na ní s úžasem. Je možné se dožít věku seniorského s úhledností a noblesou nezanedbatelnou, dokonce záviděníhodnou? Pro takové dámy a s nemalou chutí i pro příjemné pány bych někdy v budoucnu chtěla připravovat cesty za uměním. V očích takových lidí se totiž zračí zájem. Tolik motivující zájem! Konečně jsme samy, sic jen na chvíli, a mohly jsme si užívat obraz s plným nasazením. Biblický výjev zpracovaný s mistrovstvím vycizelovaným mnoha předchozími díly. Vždyť je tento obraz jedním z posledních v umělcově kariéře. Jsme doslova a do písmene u vytržení, věř.


Výjev je naplněn pocitem tichého očekávání, nehybností, která v sobě soustřeďuje veškeré emotivní napětí. V beztvaré místnosti, kde téměř nenacházíme prostorové určení, vyvolávájí prostor a pocit hloubky osvělené záblesky postupně slábnoucího světla vynořující se ze tmy. Prostor je zjednodušený pár architektonických prvků a jeho hloubku určují světelné vztahy.Úplně vlevo nahoře se objevuje sotva rozeznatelná postava ženy. Světlo soustředěné do této části obrazu odhaluje víc než výmluvný detail - opotřebované boty a odřené nohy vyprávějí společně s potrhanými šaty příběh mladíka a vypovídají o dlouhém a obtížném návratu. Tváře jsou klíčem k pochopení obrazu - tvář starého, slepého otce vyzařující vnitřní světlo a ve stínu tvář mladíka, skrytá v rodičovské náruči, kde konečně nachází klid, ale i tváře postav, které přihlížejí výjevu a ptají se po vhodnosti tohoto odpuštění a které se postupně noří do tmy. Tento obraz patří mezi nejznámější z děl vystavených v Ermitáži. Je završením umělcova výjimečného tvůrčího vývoje. R. považoval Bibli a evangelium za privilegované zdroje inspirace a vždy v těchto textech nacházel náměty vhodné k reflexi, nad lidmi a světem. Už ve zmínce o Rembrandtovi rytci je poznámka o zpracování biblických příběhů. V parabole ztraceného syna, kterou vytvořil v závěrečné fázi své tvůrčí dráhy, viděl příklad obecně platné a typické lidské zkušenosti. Oprostil se zde od všech dekorativních prvků a soustředil se na vyprávění, založené na čistě malířských prostředcích: světlo a barvy odhalují příběh prostopášného mladíka, který se vrátil k otci, aby ho žádal o odpuštění. V této symfonii světlých a tmavých tónů, zářivého jasu a tajemně utlumených stínů se projevuje neslábnoucí energie zestárlého umělce. Prostřednictvím příběhu syna, který promrhal své dědictví a navrací se pokorně k otci, se R. zřejmě vrací do své vlastní minulosti. Vždyť i on sám získal značné bohatství, ale nedokázal si je udržet vinou své nezřízené sběratelské vášně a ve stáří se ocitl osamělý a pronásledovaný bolestnými výčitkami. Prostřednictvím tohoto podobenství tak, jak se zdá, chtěl vyjádřit hodnotu pokání a odpuštění. A tak mi, Jani, nezbývá nic jiného, než se omluvit, že jsem se nevěnovala obrazům dalším. Ale největší sílu jsem cítila z tohoto, a proto jsem o něm chtěla napsat právě Tobě. Nějak se dotýkal nás obou, Tebe i mě osobně. Někdy člověk promrhá jen čas, který by chtěl někomu věnovat, a najednou je už pozdě. Zuzana

strana 13


NA CESTÁCH „Když myslím na Prahu, pokaždé se mi vybaví barvy s nádechem zlaté: zlatavě modrá, žlutá a červená.” Dokončení z minulého čísla Přejdu Vltavu na druhý břeh, do Starého Města. Stojí tu Rudolfinum, koncertní budova, které nese jméno krále Rudolfa Habsburského. Dnes večer se tu bude konat koncert Deváté Symfonie Antonína Dvořáka. Jeden zaměstnanec – mladý Čech oblečený do černé košile a tmavých kalhot právě pracuje na výzdobě hudebního sálu. Uprostřed vstupního schodiště rozvinul dlouhý koberec a mezi neo-renesanční pilíře pověsil mušelínový závěs. Červenozlatý koberec a zlatobílý závěs. Když mi zrak sklouzne z pozlaceného sousoší, které se tyčí vysoko na budově Rudolfina, na zaneprázdněné zaměstnance v jejich poněkud formálních tmavých oblecích a bílých košilích, spočinu nakonec očima na jejich nohou obutých do sandálů a ponožek. Terje Englund zařadil do svého zábavného průvodce po České republice následující vtip: Víte, jak se pozná český delegát na konferenci EU? Je to ten v obleku, sandálech a bílých ponožkách.“ Když se na trávníku před Rudolfínem otočím, stojím tváří v tvář pražskému hafanovi. Psisko se na mě šklebí od ucha k uchu, jako by si doma zapomnělo náhubek. Náhubky pro městské psy jsou v České republice předepsány zákonem. Ale Češi a jejich láska k psům...to by vydalo na další dlouhý příběh. Jdu dál s tím zvláštním pocitem. Vejdu do Vrtbovské zahrady, procházím mezi upravenými terasami a obdivuji se barokní symetrii zahrady, ale když se opět otočím, v mém směru sedí stříbrná kočka a směje se. Jako bych slyšel, jak šeptá: Vidíš ty tam, takhle vypadá naše zahrada už od 18. století, no a co má být?

PRAG & PRAHA Velká města jako Paříž, Londýn a New York usilovala o velikost svými elegantními třídami, triumfálními oblouky a obelisky, mrakodrapy a podobnými ohromujícími stavbami, které ční do výšky, zatímco Praha netoužila ohromovat. A přesto je stověžatá a její historie sahá až do 10. století. Karlův most je vyzdoben třiceti sochami světců, Uměleckoprůmyslové muzeum má ve svých depozitářích největší sbírku českého skla a Pražské Jezulátko je proslulé spíše jako Il Bambino di Praga. Všechny tyhle úžasné věci jsou vlastně ohromující. Ale vypadá to, jako by se obyvatelé Prahy o úspěchy svého města ani moc nestarali. Spíš je potkáte někde v hospodě nebo v pivnici, jak si připíjejí už několikátým pivem a fandí svému hokejovému mužstvu. Pomalu se šeří, ale světlo je ještě dost jasné a atmosféra průzračná a plná všelijakých výjevů. Metro mě rychle dopraví na Můstek, vystupuji na Václavském náměstí. Hned na rohu stojí Palác Koruna, typický příklad modernistické architektury. Abych si mohl lépe prohlédnout rohovou věž, vyjedu po třech eskalátorech do obchodu naproti a mezi ramínky ověšenými prádlem se dívám přímo na trojité sousoší Koruny. Když sejdu dolů na náměstí, narazím na hlouček dívek. Jedna po druhé se navzájem fotografují. Kulisu v pozadí tvoří Národní

muzeum. Zeptám se, zdali bych si jednu z nich nemohl také vyfotografovat. Dívka v červené bundě s plastovou kabelkou mezinárodní značky Kenvelo souhlasí. A tak mi pózuje - atraktivní, moderní, bezstarostná a především svobodná. Během dnů strávených v Praze se mým oblíbeným současným spisovatelem stal Bohumil Hrabal. Jako vyjádření úcty natěšeně vstupuji do hotelu Paříž, kam vede moje poslední cesta dnešního dne. Kéž bych si tu mohl zamluvit jedinou noc, říkám si nahlas, aby si nikdo nemyslel, že se chovám divně. Ale začnu se hned cítit lépe, když zjistím, že spisovatel nikdy nebyl hotelovým hostem, jen číšníkem. Když tam tak úplně sám postávám u dveří, usmívám se pod vousy. Že by Hrabal popisoval tutéž atmosféru? Ještě tedy kousek z jeho knihy Obsluhoval jsem anglického krále: „Tolik zrcadel a tolik mosazných zábradlí a tolik mosazných klik a tolik mosazných svícnů a tak vyleštěných, že se to podobalo zlatému paláci. A všude červené tepichy a skleněné dveře, že to bylo jako v zámku...a když bylo po polednách, tak tady se svítilo a svítilny ve tvaru svící , pod každou žárovka, všude byly cingrlátka z broušených skel, takže jsem se viděl v zrcadle, jak nesu světlá plzeňská piva, viděl jsem, že taky jsem tak nějak jinačí, že si musím v těchto zrcadlech o sobě opravit mínění, že jsem ošklivý a malinký.“ Napsal Eben Venter. Převzato z jihoafrického časopisu Insig (prosinec 2005). Za zprostředkování děkujeme Gertu Andewegovi. Překlad: Lenka Strnadová

PETROHRAD  NOVÉ HOLANDSKO Dopis Janě Pellarové Milá Janičko, ve svém prvním dopise o Petrohradu jsem Ti slíbila pokračovat ve vzpomínkách, dokonce jsem uvedla i témata. Jedním z nich je, už pro naše společné libování si „v nebáckých reáliích“, Novaja Gollandija - Nové Holandsko. Petr Veliký před více jak třemi sty lety cestoval Evropou a učil se. Stážoval i v Holandsku. Protože byl velmi chytrý vládce, věděl, že


taková velká země, jako je Rusko, potřebuje přístavy jakožto klíče k hospodářskému rozmachu. Izolace je špatná věc. Divné, že si tohle neuvědomovali komunističtí vládci? Vždycky si v takovém momentě říkám, kam jste se poděly kořeny, geny a zaběhnuté algoritmy? A to nemyslím jen na Rusko, divné to bývá i jinde, kde dávné civilizace předčily ty současné. Ale zpět k Petrovi a jeho politice. Chytrý vládce se

strana 14


Petr I. Veliký

rozhodl přesunout všechno důležité z Moskvy do nově vznikajícího hlavního města. A dobře udělal. Evropský Západ měl vliv na atmosféru města. Po vítězství nad Švédy založil roku 1703 Saint

Peterburg na ukořistěném území Livonska. Car využil všech naučených znalostí z dostupného světa. Když v Amsterdamu pracoval v docích jako obyčejný tesař, poznal tam, že nizozemští stavitelé lodí jsou jedni z nejlepších. Najal je tedy, aby mu postavili jeho první vojenskou flotilu. Jiné zase proto, aby pomohli při výstavbě města. Vždyť i nizozemští stavebníci se doma potýkali s vodou a bažinami. Vznik Nového Holandska je tedy spojen s rozvojem Petrohradu jako centra loďařství v Baltickém moři. Malý ostrov, se jménem Nové Holandsko, vznikl po prokopání základů Admirality a Kriukova a Krustejnova kanálu a byl domovem a pracovištěm najatým fachmanům. V roce 1765 Savva Ivanovič Čevakinskij zbudoval několik cihelných skladišt pro klády, které se sušily nastojato a pak se používaly ke stavbě lodí. Tohle malé územíčko bylo spojeno s řekou Moikou. Barokní stavby využívající místo omítek licových cihel jsou v současné době ve velmi ubohém stavu. Člověku je trochu úzko nad tou neúctou k dědictví. Largo desolato. Sedíme ve výletní lodičce, projíždíme petrohradské kanály a když nám přijde k sluchu informace, že architekt Foster a jeho studio vyhrálo soutěž o renovaci Nového Holandska, těšíme se z ní. Vždyť ostrov bude spojen dvěma mosty s centrem města. Projekt kalkuluje s tím, že původní účelové stavby se přemění na kulturní a společenské centrum. Rozmístění budov reflektuje trojúhelníkovitý tvar ostrova, počítá se s divadly, operou, „rotundou“ se čtyřmi sty sedadly pro tradiční ruská představení, ale také s obchody a restauracemi. Všechno by mělo být hotovo v roce 2010. Náklady jsou astronomické. Ale uvedu je - 320 miliónů dolarů. Chvála Bohu, nedávno slavené třísté výročí pomohlo k tomu, aby se začaly na ostrově dít věci. A tak, Jani, tenhle malý kousíček země vstane z popela jak bájný pták Fénix, bude dokladem toho, že lidem záleží na minulosti a že paměť národů není, totiž nesmí být krátká! Zuzana Vittvarová

NOVÉ PŘEKLADY A KNIHY OPOVRHOVANÝ, OPUŠTĚNÝ, ZAVRAŽDĚNÝ A ZAPOMENUTÝ JACOB ISRAËL DE HAAN - PIJPELINKY V tomto roce vyšla v českém překladu ‚nemravná‘ kniha Jacoba Israëla de Haana Pijpelinky. Protože jsou ve všech směrech pozoruhodné (Pijpelinky byly vydané roku 1904 a proslavily se jako první román v nizozemské literatuře, ve kterém se hovoří o homosexualitě), rozhodlo se vydavatelství Tichá Byzanc a překladatelka Veronika Havlíková uspořádat veřejné čtení a diskusi. To se uskutečnilo ve čtvrtek 9. listopadu 2006 v Malém sále kina Světozor v Praze. Nejdříve nás Veronika Havlíková seznámila se životem Jacoba Israëla de Haana (1881-1924), který byl vskutku pozoruhodný. De Haan není příliš známý, v čítankách se často zmiňuje jen to, že byl bratrem známé spisovatelky Carry van Bruggen. De Haan studoval práva, byl socialistou, poté sionistou, později byl ovšem aktivní v židovském protisionistitckém hnutí. V roce 1919 proto emigroval do Palestiny a stal je jedním z politických lídrů tohoto hnutí. Vyjednával s Araby, protože byl zastáncem státu, ve kterém by Arabové a židé mohli žít jako sobě rovní. Publikoval své názory, dokonce posílal memoranda britské vládě a Společnosti národů. V roce 1924 byl na ulici v Jeruzalémě zavražděn. Zprvu se předpokládalo, že vraždili Arabové, skutečným viníkem však byla sionistická organizace Hagana. Jednalo se o první politickou vraždu v židovské Palestině. Následně překladatelka objasnila název knihy - ten je odvozen od amsterdamské čtvrti Pijp, ve které se příběh odehrává. A o čem kniha vlastně je? Tento ich-román není souvislým vyprávěním, ale souborem různých událostí, črtů, jak ostatně napovídá název. Dvě hlavní postavy, Joop (Jacob) a jeho přítel Sam, společně žijí v domě slečny Meksové. Sam je dominantní a bezcitný, často Joopa bije. Když se tak stane, odejde Sam vždy na nějakou dobu pryč, aby se uklidnil. Jednou, když Sam opět odejde, vrátí se zpět s přítelkyní, která u nich nakonec zůstane. Tento náhlý obrat má za následek Samovu smrt na konci knihy. Sam si totiž na rozdíl od Joopa není schopen svoji odlišnou orientaci přiznat. Nutí se do vztahu s dívkou a tím trpí nejen psychicky, ale i fyzicky. Nakonec je to tedy právě Joop, kdo „vyhrává“. Formálně jsou Pijpelinky podle Veroniky Havlíkové dozvukem nizozemského naturalismu, s impresionistickými stylistickými prvky. V knize se projevuje i nenávist k maloměšťáctví. Jazyk je na jedné straně poetický, na druhé pak maximálně přirozený - rozhovory probíhají v nespisovné, drsné a jadrné amsterdamštině.


strana 15

ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA 2007 • ZIMA Homo-erotický obsah knihy hned po jejím vydání vyvolal samozřejmě skandál. De Haan sám byl homosexuál, v knize vystupuje jako Joop. Postava Sama je založena na De Haanově příteli, lékaři Arnoldu Aletrinovi, který nebyl přirozeně vůbec nadšený, když se román objevil a když vyšlo najevo, že má homosexuální tématiku. Ještě ke všemu mu byly Pijpelinky věnovány. Byl šokovaný a rozzlobený, za pomoci De Haanovi snoubenky skoupil a zničil celý náklad. Ještě ten samý rok vyšlo druhé vydání, s podtitulem Život Cora Koninga a Felixe Deelmana, které však bylo kompletně přepracované, zmizelo věnování i provokující jména hlavních postav. Zajímavý je závěr knihy – zatímco v prvním vydání čteme o vztahu mezi Joopem a čtrnáctiletým mladíkem, je tento mladík v druhém vydání „skoro dospělý“. Nikoho nepřekvapí, že vydání knihy způsobilo De Haanovi mnoho problémů. Přišel o zaměstnání (byl učitelem a pracoval také v redakci dětské rubriky listu Het Volk) a samozřejmě i o přátelství s Aletrinem. Kniha vyšla znova až v roce 1974. Na konci dvacátého století byla nejenom přehodnocena, ale stala se i předmětem vědeckého výzkumu. Čeština je vůbec prvním jazykem, do kterého byly Pijpelinky přeloženy. Vyprávění Veroniky Havlíkové bylo zpestřeno poutavým předčítáním z knihy. Velmi zajímavé byly i otázky z publika, diskuze. Například, jak je to s autorskými právy, pokud je spisovatel již dlouhou dobu po smrti? Autorské právo trvá jen 70 let po úmrtí tvůrce, proto nemusel vydavatel nikoho žádat o svolení k vydání. A jak vůbec vydavatel přišel na tuho knihu? Slyšel od jednoho přítele, že stojí za to, proto požádal Veroniku Havlíkovou o její názor. Ta byla nejdříve trochu překvapena, vždyť kniha byla napsána před sto lety, ale pak se v tramvaji pustila do čtení a musela dát vydavateli za pravdu. S tímto souvisela i další otázka: byl překlad těžký? Kniha je plná na jedné straně zastaralých slov, na straně druhé neologismů, jazyk je velmi nespisovný. Podle překladatelky to opravdu nebylo jednoduché. Plánuje vydavatel vydat i jiné nizozemské autory? Odpověděl, že za velmi zajímavé pokládá například knihy Reveho nebo Hermanse. Ostatně, De Haan je autorem i dopisů z cest, reportáží a fejetonů z Palestiny, které vydavatele i Veroniku Havlíkovou také velmi upoutaly. Máme se opravdu na co těšit! Andrea Havlíčková

ZAJÍMAVOSTI HOLANĎANÉ A PINDAKAAS

Holanďané jedí rádi boterham s burskou pomazánkou tzv. pindakaas. Setkáváme se zde hned se dvěma typicky holandskými výrazy: pindakaas a boterham. Holandský chléb musí být čerstvý, uvnitř měkký a na povrchu křupavý. Pokud tomu tak není, tak jíme starý chléb, a to je známkou chudoby. Německý chléb není chutný, neboť má nakyskou chuť a je příliš kompaktní. Francouzský (bílý chléb) je výborný, ale ten se jí ve Francii. Když spadne ze stolu holandský krajíc chleba s burskou pomazánkou, tak spadne vždycky namazanou stranou dolů, to je přírodní úkaz a je to dokázáno. Burská pomazánka pindakaas musí být snadno roztíratelná. Někteří Holanďané si berou s sebou do zahraničí velkou zásobu burské pomazánky, a mimo to také stroopwafels, sýr, drops a další potraviny. Holanďané, kteří jedou do zahraničí karavanem (kterému se taky říká ‚sleurhut‘) si s sebou berou tak jako tak velké zásoby jídla, protože pravý Holanďan cizímu jídlu nedůvěřuje. A navíc je to levnější, a co je doma, to se počítá. Rodiče tudíž jedou většinou s dětmi na výlet s hrncem plným masových kroket ve vlastní šťávě. Že ty krokety jedí na španělském pobřeží, kde se teplota v karavanu blíží třiceti stupňům, a všechno se rychle kazí, to je smůla. Masové krokety se tak stávají v zahraničí dumpingovým zbožím. Je to určitá forma exportu odpadu, proti kterému se holandská politika tak ostře staví. Znám příběh holandského manželského páru, který si uprostřed Dordogne otevřel holandskou restauraci, kde jste si mohli (v zimě i v létě) dát hrachovou polévku. Místní Francouzi tam nechodili, protože francouzské víno a hrachová polévka vůbec nejdou dohromady. Ale chodili tam Holanďané a několik Vlámů, kteří neměli k francouzským jídlům důvěru. Holandská jídelna jim uprostřed té divné francouzské kultury připadala jako důvěrné útočiště. Naplnili si hrachovou polévku nebo “stamppot” s kysaným zelím do přinesených nádob a v kempu to v klidu spořádali. A víte, co udělá Holanďan, který přijede do Čech? Je naprosto zmatený, protože v Čechách se masové knedlíčky jí také, ale možná je v nich moc cibule nebo česneku. Co si určitě musíte z Holandska dovézt, je pořádný balík “frikandel”. Co to je, bude se ptát nic netušící Čech, a těžko se to vysvětluje. V Holandsku se “frikandely” jí hodně, s bližším určením jako Frikandely speciaal nebo Frikandely oorlog. Říká se, že se do nich dává všechen možný podezřelý zvířecí odpad, jako například vnitřnosti z oslů nebo klokanů apod. Frikandely se taky hodně jí s omáčkou saté. A to jsme už zase u burské pomazánky. Pravou pikantní indonéskou omáčku satéh-saus Holanďané přetvořili na ohřátou kaši, ve které hlavní součást tvoří burská pomazánka. Až uvidíte Holanďana, jak bloudí bezradně s vytřeštěnýma očima pražskými ulicemi, pak mu došly zásoby. Vezměte ho domů, nabídněte mu bramboráčky nebo kuře na paprice a možná se zase uklidní. A v každém případě se zbaví své závislosti na burské pomazánce “pindakaas”. Gerben Ferwerda Překlad: Jana Červenková


strana 16


INZERCE Zájemcům o zdokonalení v nizozemštině nabízím konverzaci s rodilým mluvčím - na témata, která si příp. sám určí. Cílem mých lekcí je probírat daná témata ze všech úhlů a tím zdokonalovat nizozemštinu, až bude skutečně „nizozemská“. Probírají se více či méně aktuální témata, oblasti a obory - politická kultura, historie, umění, literatura nebo nejnovější události. Jazykem kurzů je v zásadě nizozemština, pokud bude třeba podat vysvětlení, pak je možné anglicky, francouzsky nebo německy. Svým konverzačním partnerům dodám před hodinami nebo po nich poznámky a podklady k nejdůležitějším bodům, aby podle nich mohli sami procvičovat. Většinou jde o konverzaci individuální, možné jsou ale i skupinky nejvýše čtyř až pěti účastníků na stejné jazykové úrovni.

Frank Zwaan • 602 11 32 45 • [email protected]


strana 17

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER

EEN WOORD VOORAF

Geachte leden van NE-BE, beste vrienden, Onze excuses voor het latere verschijnen van dit nummer, dat een uitzondering in onze reeks van bulletins van NE-BE is. U ontvangt een wat dikkere bundel, eigenlijk meerdere nummers in een - om zowel technische als personele redenen. U weet, dat het bestuur van NE-BE en nog andere mensen alles voor NE-BE in hun vrije tijd doen, en dat is niet altijd gemakkelijk. In de toekomst willen wij graag overstappen op een elektronische versie van ons bulletin (of zouden wij beide versies moeten uitgeven?), en daarom wij hebben u de vraag toegestuurd waar u de voorkeur aan geeft. Bedankt voor uw antwoord. 2006 was het Rembrandtjaar. U hebt zeker enige van de tientallen tentoonstellingen gezien of lezingen bijgewoond, als als dat niet het geval is, dan hebt u nog een kans, want vele ervan gaan ook volgend jaar door. Over enkele hebben wij u al geïnformeerd en in dit nummer kunt u over de Rembrandtschetsen in de Hermitage lezen. Wij brengen ook het vervolg van de reportage over Nieuw Holland in Sint Petersburg, verder informatie over de tentoonstelling van de jonge Nederlandse fotografe Rineke Dijkstra en over Haagse musea. Er zijn ook nieuwe vertalingen uit het Nederlands verschenen, zoals bij uitgeverij Paseka Een schitterend gebrek (Nádherná vada) van Arthur Japin, die eind oktober naar Praag, Brno en Olomouc kwam om voor zijn lezers en leden van NE-BE fragmenten uit zijn boek voor te lezen en ook over an-

dere van zijn boeken te spreken. Kort geleden verscheen ook een schitterend boekje, Pijpelijntjes, waarover u kunt lezen. U mag een verhaal over pindakaas niet missen, want eten hoort ook bij de cultuur. In onze column kunt u een overzicht van de tijdschiften Ons Erfdeel en Ahoj vinden en bovendien het laatste gedeelte van de tekst over Praag door een Zuid-Afrikaans tijdschrift. Nog enkele tips voor 2007: bijv. voor februari staat er op de agenda van NE-BE een lezing (De symboliek van het kerkgebouw), in het voorjaar zal onze regelmatige ledenvergadering - zoals altijd met een programma - plaatsvinden, evenals een uitstapje voor de liefhebbers van niet alleen Nederlandse en Vlaamse kunst, deze keer naar Troja. In het najaar hopen wij weer een Nederlandse of Vlaamse schrijver(ster) welkom te kunnen heten. Elke week kunt u de bibliotheek van NE-BE aan de Nederlandse ambassade bezoeken om er boeken in het Nederlands te lenen. Wij staan open voor uw bijdragen met als thema de Vlaamse en Nederlandse cultuur - of met wat er ook maar iets mee te maken heeft - om dat in ons bulletin te plaatsen. Schrijft u, mailt u ons. Ik wens u een voorspoedig 2007 in het gezelschap van mooie dingen uit de Lage Landen - maar ook van elders. Met vriendelijke groeten, Petra Schürová

AANMELDING De nieuwe Nederlandse ambassador is

Jan-Lucas van Hoorn. Wij feliciteren en verheugen ons op de samenwerking!

INFORMATIE AAN DE LEDEN BIBLIOTHEEK: Elke dinsdag: 13.30-14.30. Bel voor meer informatie: Ruben Pellar - mobiel: +420 605 260 005, tel: +420 261 263 486, of schriftelijk naar het adres: [email protected], [email protected] Adres: Nederlandse ambassade, Gotthardská 6, Praha 6

DE WEBSITE VAN NEBE: www.sweb.cz/ne-be/ Meer informatie verschaft Andrea Havlíčková: [email protected] Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur

strana 18


WAT MAG U NIET MISSEN

LEZING „DE SYMBOLIEK VAN HET MIDDELEEUWSE KERKGEBOUW“

In de (late) middeleeuwen stelde het kerkgebouw het hemelse Jeruzalem voor en tegelijkertijd ook de toegangsweg tot de hemel. Van toegangsportaal tot altaar legt de gelovige een weg af, de via sacra. Toren en klok stellen de predikers voor, die oproepen om naar binnen te gaan en deze weg af te leggen, die begint aan de gevel en het portaal. De reliëfs en beelden op de gevel onderwijzen de kristelijke heilsleer. Gelooft men De symboliek van het hierin dan treedt de gelovige door de poort naar binnen. Die poort stelt Kristus zelf voor: Ik ben de weg, de waarheid en het leven; middeleeuwse kerkgebouw niemand komt tot de Vader, dan door Mij (Joh. 14, 6). De kerkvloer Lezing in het Nederlands door wordt opgevat als de basis van het geloof, maar ook als de gelovige Piet Schepens mensengemeenschap door wie de kerk wordt gedragen en gesteund. Zuilen en pijlers zijn de profeten en apostelen, de verkondigers van met vertaling in het Tsjechisch de leer van God, die de weg wijzen naar het altaar, symbool van de Dinsdag 27 februari 2006 verlossing. De twee kerkmuren symboliseren links het Oude Testa18.30u ment en rechts het Nieuwe Testament. De vensters zijn de heilige schriften en door hen straalt de waarheid naar binnen. Het altaar Senovážné nám. 23, Praha 1 tenslotte stelt Kristus voor die het offer heeft volbracht. Toegang Bezit het kerkgebouw een dwarsbeuk (transept), dan heeft het 50,- Kč leden van Nebe grondplan de vorm van een kruis. Hieruit ontstond de symboliek 100,- Kč ostatní van de oriëntering van het kerkgebouw. Het koor werd naar het oosten (oriens) gericht, naar Jeruzalem, naar de zonsopgang, symbool van de wederopstanding. Het westen (occidens) was de windstreek van de dood, het einde van de wereld. In het westen heersen heidendom, afgoderij en ongeloof. Het noorden symboliseerde het Oude Testament, het is de streek van koude, nacht en dus ook van de maan (vrouwelijk). Het zuiden vertegenwoordigde het Nieuwe Testament, de warmte, het licht en de zon (mannelijk). Zuiden en noorden komen overeen met rechts en links. Vroeger zaten de vrouwen links in de kerk, de mannen rechts. Tijdens de lezing gaan we dieper op dit onderwerp in. Ook de inrichting van het kerkgebouw en het kerkmeubilair komen aan bod. En zoals steeds zullen ook nu weer talrijke verduidelijkende afbeeldingen worden geprojekteerd. Hartelijk welkom.

The International Holland Music Sessions careers in the making

The International Holland Music Sessions (TIHMS) představuje: New Masters on Tour 2006/2007 Het Concertgebouw, Amsterdam, Diligentia, Den Haag PROGRAMMA Den Haag zondag 11 februari 2007, 14.30 uur Amsterdam zondag 18 februari 2007, 14.30 uur Petr Nouzovský, cello (Tsjechië) Jelger Blanken, piano Zoltán Kodály Sonate voor cello solo, opus 8 Bohuslav Martinů Variaties op een thema van Rossini voor cello en piano pauze Reinis Zarins, piano (Letland) Sergej Rachmaninov Variaties op een thema van Corelli, opus 42 Sergej Prokofjev 3 stukken uit het ballet Cinderella, opus 95 Igor Stravinskij Trois mouvements de Petrouchka Met zijn temperamentvolle en individuele cellospel is de Tsjech Petr Nouzovsky een grote muzikale belofte van zijn land. In de solosonate van Kodaly worden de grenzen van wat er aan muzikale uitdrukking mogelijk is op het instrument volledig afgetast in een voortdurende mengeling van dansante uitbundigheid en ingekeerde intensiteit waarmee het een stuk is dat Nouzovsky op het lijf geschreven is. Bijgestaan door de Nederlandse pianist Jelger Blanken besluit hij met een speels en contrastrijk werk van zijn landgenoot Bohuslav Martinu.

Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur

strana 19

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER De uit Riga afkomstige pianist Reinis Zarins kiest voor de hogeschool van de pianistiek in een drietal bekende Russische meesterwerken die echter evenzeer verschillen in karakter. De donkere klanken en melancholische thematiek van Rachmaninov zijn te bewonderen naast de instrumentale kleuren van Prokofjev’s Assepoester of de scherpe, ritmische profilering in Petrouchka van Stravinsky TOEGANGSPRIJZEN

€ 23,50 € 19,00 € 19,00 € 12,00

Normaal Vriend TIHMS Lezersaanbiedingen HDC Media CJP

De serie New Masters on Tour is een activiteit van The International Holland Music Sessions te Bergen ( N.H.). Deze organisatie stelt zich ten doel om jong muzikaal talent op weg te helpen naar het internationale concertpodium. Zij doet dit ondermeer door het organiseren van een Summer Academy waarin de nieuwe generatie solisten intensief begeleid wordt door internationaal vermaarde musici en muziekpedagogen, verbonden aan topinstituten van over de gehele wereld. De beste van deze jonge musici krijgen toegang tot de „New Masters on Tour“ - series met optreden in het Concertgebouw, Diligentia en een groot aantal buitenlandse podia, onder meer in Brussel, Moskou, Parijs en Warschau. Zo wordt op natuurlijke wijze een schakel gelegd tussen opleiding en beroepspraktijk. Voor nadere informatie en evt. fotomateriaal kunt u contact opnemen met The International Holland Music Sessions. Email: [email protected] of telefonisch via 072 - 5821300 bij Hans van Reeuwijk Petr Nouzovský

NATIONALE GALERIE TE PRAAG AFDELING LEZINGEN organiseert voor het publiek:

MEESTERS VAN DE EUROPESE SCHILDERKUNST (vervolg van deel III van de serie lezingen met dia’s) De lezingen vinden op de 2de etage van het Šternberský-paleis plaats, elke zaterdag om 11 uur. 24. 2. 2007 24. 3. 2007 14. 4. 2007 12. 5. 2007

Jacopo Robusti, genaamd Tintoretto Willem Drost–een meester in de schaduw van een meester - de leerling van Rembrandt P. Brueghel de Jongere Jezus Christus en de Madonna in de kunst van het Christelijke Oosten (enkele voorbeelden van een expositie, georganiseerd door de NG)

Prijs: kaart voor één lezing: 120 Kč (studenten, senioren en leden van SPNG 60 Kč). Ontmoetingsplaats: foyer van het paleis Informatie tel. 220514598 of e-mail: [email protected]

„CULTUUR UIT VLAANDEREN IN DE TSJECHISCHE REPUBLIEK“ Daan Vandewalle, koncert Maandag, 12/3, 19:30 Hudební klub Fléda, Štefánkova 24, Brno Maria De Alvear „Urbaum“ (solo) en geïmproviseerd duo met Chris Cutler (GB) De Vlaamse pianist Daan Vandewalle (*1968) geniet internationale faam. Hij interesseert zich onder andere voor extreem moeilijke composities - vele malen heeft hij bijvoorbeeld het zes-urige Inner Cities van Alvin Curran uitgevoerd en veel andere „onspeelbare“ muziekstukken zoals Cogluotobusisletmesi van Klarenz Barlow of Clavicembalisticum van Kaikhosru Sorabji, maar ook de complete Etudes van Chopin. Hij werkte onder andere met Fred Frith samen en is ook als improvisator wereldwijd bekend. De Spaans-Duitse componiste Maria de Alvear (*1960) nam lessen bij de Noord- Amerikaanse Indianen. Haar composities zijn ongewoon, het gaat eigenlijk om spirituele ceremonies. Chris Cutler (*1947) is bij ons goed bekend vanaf de jaren 80, toen hij tot de belangrijkste figuren van de beweging Rock in Opposition behoorde. Zijn gemeenschappelijke improvisatie met de pianist Daan Vandewalle garandeert een unieke ervaring! Organisator: Internationaal muziekfestival in Brno, www.enh.cz, www.daanvandewalle.com


strana 20


LA BALADE DU GRAND MACABRE Woensdag 21/02, Dinsdag 27/02, Woensdag 28/02, 19:30 Divadlo DISK, Karlova 26, Praha 1 Katedra alternativního a loutkového divadla Regie: Petr Hašek Acteurs: Petr Vančura, Václav Jelínek, Jiří Chvalovský, Veronika Khomová, Kristýna Nováková, Jiří Hajdyla, Jaroslava Kopecká Michel de Ghelderode werd op 3 april 1898 in Brussel geboren. Hij was van Vlaamse afkomst, maar werd in het Frans opgevoed. Hij is internationaal een van de bekendste en meest opgevoerde Belgische toneelauteurs. Hij schreef zo‘n tachtig toneelstukken, een honderdtal verhalen en gedichten en twintigduizend brieven. Geboren als Adhémar Martens nam hij in 1918 het pseudoniem Michel de Ghelderode aan. In 1926 gaf het Vlaamsch Volkstooneel, een tegelijk volks en avant-gardegezelschap, hem opdracht voor een reeks stukken waaronder „Escurial“, „Pantagleize“ en „Barabbas“. Vlaamsch Volkstooneel spoorde De Ghelderode niet alleen aan om creatief te blijven, maar bezorgde hem ook een publiek. Zes van zijn stukken werden onmiddellijk na hun ontstaan in het Nederlands opgevoerd, tot in Parijs toe. Ook na de opheffing van het Vlaamsch Volkstooneel bleef hij stukken schrijven. Het Vlaams publiek was voor hem van kapitaal belang; aanvankelijk kreeg zijn werk bij de Franstaligen immers nauwelijks weerklank. De meeste van zijn stukken werden dus niet opgevoerd. Pas na de Tweede Wereldoorlog zou Michel de Ghelderode uit de schaduw treden en internationale erkenning verwerven. Michel de Ghelderode is de auteur van een buitengewoon oeuvre, dat vooral geïnspireerd is door de Vlaamse folklore. La Balade du Grand Macabre schreef hij in 1934 www.divadlodisk.cz, www.ghelderode.be

VLIEGENDE HOLL ANDER tentoonstelling 14/12/2006 – 18/3/2007, Esterházyho palác, Námestie L‘. Štúra 4, Bratislava Collectie van schilderijen van de 17de en 18de eeuw uit de Nederlanden. www.sng.sk

„Cultuur uit Vlaanderen in de Tsjechische Republiek“: Belgische Ambassade - Vlaamse Vertegenwoordiging E-mail: [email protected], Website: www.flanders.be/vienna

CULTUUR EN SOCIAAL LEVEN

HIJ HIELD VAN ALLE 120 EN WAS TEGEN ELK VAN HEN OPRECHT De genoemde woorden roepen waarschijnlijk bij ieder van ons vragen op, en het verlangen de persoon te leren kennen op wie ze van betrekking zijn. Wie het geluk had op 29. 10. 2006 in het café „Krásné Ztráty“ te gast te zijn, kent het antwoord al. Er vond namelijk een literaire avond plaats met als gast de schrijver Arthur Japin, die voordroeg uit zijn historische roman, Een schitterend gebrek. De hoofdpersoon van de roman is de historische Giacomo Casanova; een man die van vrouwen hield, het leven beminde en in de samenleving van zijn tijd de nodige opschudding veroorzaakte. Arthur Japin tracht de persoon van Casanova voor te stellen vanuit een andere gezichtshoek dan gebruikelijk is. Hij ziet hem vooral als een man die bemint, bemind wil worden maar afgewezen is; verwond door de grootste liefde van zijn leven, Lucie, en door haar onverwachte vertrek uit Italië waarvoor geen aanwijsbare reden te geven is. Casanova raakt daarop door wanhoop gedreven, verstrikt in een oneindige keten van liefdesrelaties en affaires, en het uitbro-


strana 21

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER eden van listen en bedrog tegen mensen in zijn omgeving. Want hij is er van overtuigd dat mensen dit gedrag verdienen, omdat ze dom zijn en de ervaring hen zal leren. Arthur identificeert zich naar eigen zeggen met Lucie.Waarschijnlijk, omdat zij het in haar leven ook niet gemakkelijk had. Het keerpunt in haar leven was een ziekte (de pokken), die haar gezicht verminkte. Gebukt gaand onder de last van de gedachte dat Casanova haar verminking zou zien, vertrekt Lucie naar Amsterdam waar zij in haar levensonderhoud voorziet als prostitué en poogt de liefde van haar leven te vergeten. Hun levenswegen kruisen elkaar opnieuw na 16 jaar, als Casanova naar Amsterdam komt. Het is geen romantische, eerder een verwarrende ontmoeting en ...- Het is niet op zijn plaats hier op dit moment meer over uit de doeken te doen. Wie meer wil weten, doet zichzelf zeker niet tekort door de roman zelf te lezen. Misschien alleen nog het volgende: Lucie reist uiteindelijk per schip af naar de Nieuwe Wereld. Een wereld van vrijheid en ruimte... De roman Een schitterend gebrek laat de lezer niet alleen achter met het warme gevoel dat het in en in menselijk- en liefdesverhaal oproept, maar ook met de noodzaak na te denken over de vraag naar de loop der dingen in het leven. Volgens Arthur Japin ruilen mensen vaak liefde voor verlangen in; voor wat men zo snel mogelijk moet hebben, als vervanging voor echte liefde. Ook rijst de vraag of men zich in een relatie moet laten leiden door gevoelens of door het verstand. Arthur Japin neemt opnieuw een interessant standpunt in: zolang we ons laten leiden door ons gevoel, is alles in orde. De problemen ontstaan pas op het moment dat we beginnen na te denken of werkelijk alles in orde is en zoals het zou moeten zijn. - Of de vraag wat zoeter is: het veroveren op zich of de verovering zelf. Voor Casanova in zijn tijd zeker vragen, maar hoe is dat vandaag? Hoe is dat voor ons? De roman beschrijft een periode en relaties die tot het verleden behoren, maar de inhoud, sfeer en spanning nemen ons ook mee naar het heden. Wij worden in de roman geconfronteerd met on-

derwerpen die ons enerzijds nooit ophouden te interesseren en te bezwaren; ons anderzijds prikkelen en verheugen. Daar dragen ook een aantal kortere verhalen aan bij die niet zonder meer met het hoofdverhaal samenhangen. Natuurlijk zou de thematiek van de verhalen en de roman onder één ding gemeenschappelijk noemer gebracht kunnen worden: het zoeken van zichzelf. Ofwel voor wat betreft de positie van de eenling in de maatschappij, in relatie tot andere mensen ofwel in de relatie van de mens tot een hoger wezen - tot God... Het lezen van de roman Een schitterend gebrek is op zichzelf een ervaring en stelt u zich nu voor dat de auteur zelf uit de roman voorleest! Arthur Japin ontkende zijn wortels als acteur niet en ging volledig op in de voordracht van de dialogen en het gebeuren van het verhaal; tot men er soms kippenvel van kreeg. De intieme sfeer van de literaire avond werd muzikaal omlijst door de pianist Tomás Páva met improvisaties op zijn jongste werken. Voor het in zijn geheel prettige, bij tijden melancholieke en toch vlotte verloop van de avond droeg eveneens de literaire criticus Petr Matoušek zorg, die Arthur Japin overstelpte met alle mogelijke vragen die de auteur meer dan eens van zijn stuk brachten. Op deze plaats is het ook gepast Veronika Havlíková te noemen, die vertaalde en dat deel van het publiek dat geen Nederlands sprak, de onvergetelijke ervaring van de ontmoeting met de charmante auteur bemiddelde. Niet op de laatste plaats is het van belang Olga Krijtová te noemen die, zoals u reeds vermoedt, opnieuw een prachtige vertaling op haar naam heeft gezet. Wat valt hieraan nog toe te voegen? Een schitterende avond, schitterende verliezen, een schitterend gebrek... Een paar woorden van de auteur tot slot: „...ik dacht dat ik het niet zou overwinnen, maar als een mens de liefde leert kennen, ziet hij in dat een gebrek ons iets extras geeft.“ Arthur Japin 29. 10. 2006 Miroslav Pavel Vertaling: Anne-Marie Matthijsse

Anne Teresa De Keersmaeker - Once (Kdysi) Zondag, 26 november, acht uur. Ik zit in het Praagse Archatheater en wacht op de dansvoorstelling van één van de meest inspiratieve danseres en choreografe van nu, zoals op het programma staat. Het Tsjechische publiek houdt van haar, hoe anders valt trouwens uit te leggen dat ze al voor de derde keer in Praag is. In 1995 trad ze hier met haar groep Rosas op, in 2000, toen de Belgische koning officieel Praag bezocht, danste ze op de muziek van Steve Reich. Met ‚Once‘ treedt ze het hele weekend op, en ook nu, op zondag, is de zaal weer vol. Eindelijk verschijnt ze op het podi-

um. Maar er gebeurt niets. Ze kijk naar ons, wij naar haar, het is stil. Dat duurt enkele minuutjes. Opeens begint ze te bewegen, nog steeds zonder muziek. Een vrouw naast mij merkt op dat het met de muziek beter zou kunnen zijn. Ja, dat denk ik ook. Maar dan komt het. De prettige, heldere stem van Joan Baez, begeleidt door gitaar. Joan Baez is de muziek van de jeugd van Anne Teresa. Haar album ‚Joan Baez in Concert, Part 2‘, hoorde Anne Teresa voor het eerst in 1967. Joan Baez zingt ‚live‘, zonder enige pauze. Net zoals Anne Teresa, die ook onophoudelijk danst. Once I had a Sweatheart, Jackeroe,


Portland Town, enz. Aan het begin van elk liedje zegt Anne Teresa de titel van de song, soms zingt ze. Ze speelt met een oude grammofoon, het lijk alsof de muziek van deze platenspeler kwam en niet van een geluidsversterker. Ze zet de grammofoon uit, het wordt stil. Anne Teresa zingt: We shall overcome, we shall overcome... Ze is vol emoties. De wijze waarop ze dans, zang, woord en ook film combineert, waarop ze ermee experimenteert is uniek. Ze heeft veel succes. Het publiek wil haar na tachtig minuten niet meer laten gaan... Andrea Havlíčková

strana 22


VOOR KUNST NAAR DEN HAAG Bij mijn laatste bezoek aan Den Haag heb ik zoals altijd een paar galerieën en musea bezocht. Nederland wordt beschouwd als het land van de grote meesters en als de wieg van de Europese schilderkunst. Datzelfde geldt ook voor Den Haag dat vol galerieën, musea, culturele acties en festivals is. Van alle Nederlandse steden heeft Den Haag volgens mij de beste culturele atmosfeer en het wemelt hier van de galerieën. Van de bekenden tentoonstellingen heb ik het Gemeentemuseum en het Museum voor Actuele Kunst (GEM) bezocht. Bij mijn vorige bezoek aan den Haag had ik al het Mauritshuis bezocht, waar men beroemde werken van - bijvoorbeeld - Rembrandt van Rijn of Johannes Vermeer kan vinden. Ik had veel zin om ook naar de kleine particuliere galerieën te gaan, maar door tijdgebrek lukte dat niet. Ik heb bovendien ook een uitstapje naar een andere plaats gemaakt, namelijk naar de grote havenstad Rotterdam om kennis te maken met het werk van René Magritte. In het Gemeentemuseum werd ik vooral door de permanente verzameling aangetrokken, die werken van wereldberoemde kunstenaars toont, niet alleen van Nederlandse afkomst. De verzameling leidt je vanaf de impressionisten, het begin van de moderne tijd tot aan het ontstaan van de geometrische abstractie. Namen zoals Claude Monet, Gustav Klimt, Charley Toorop, Wilem de Kooning en Karel Appel hoeven niet voorgesteld te worden. De belangrijkste aantrekkingskracht hebben hier echter werken van de beroemde Nederlandse vertegenwoordiger van de geometrische abstractie Piet Mondriaan. Hier is ook zijn laatste schilderij tentoongesteld, dat hij kort voor zijn dood maakte, namelijk „Victory Boogie Woogie“. Zowel dit ongelofelijke schilderij als ook de titel ervan werden nooit voltooid. Ofschoon de geometrische vormen niet nauwgezet geschilderd zijn en aan de randen penseelstreken over de lijn bevatten, maakt het schilderij een exacte en nauwkeurige indruk. Het schilderij bestaat uit kleurige strepen die uit gele, rode en blauwe vierkanten samengesteld zijn en door wit verbonden worden. De strepen zijn horizontaal, het schilderij is vierkant en is als een ruit aan de wand gehangen. Mondriaan heeft dit schilderij kort voor zijn dood gemaakt, zo neemt men aan, en toch is het schilderij vol optimisme en vrolijke kleuren. In het museum was behalve deze permanente verzameling ook een tentoonstelling van het werk van de Nederlandse schilder Co Westerik te zien. De toonstelling heeft zijn werk in het tijdperk van de laatste 15 jaar voorgesteld, o. a. schilderijen, tekeningen en prenten. Zijn schilderijen zijn met hun droomachtige atmosfeer en vermengd met momenten uit het dagelijkse leven typisch Haags. Onnozele figuren en portretten bevin-


den zich in verschillende absurde situaties van de fantasiewereld. Ondanks de naïviteit van zijn schilderachtige voordrachtstechniek zijn we af en toe getuige van bijvoorbeeld een morbide daad, zoals in het schilderij „Het snijden met een grashalm in de vinger“. Zijn stijl is heel eigenaardig tot bijna uitzonderlijk. GEM (Museum voor actuele kunst) bevindt zich direct naast het Gemeentemuseum. Het is een galerie die verbonden is aan het Fotomuseum en die zich meer dan het Gemeentemuseum op de tegenwoordige kunst oriënteert. Er worden hier ook tentoonstellingen van jonge beginnende kunstenaars gehouden. Toen ik er was, vond de tentoonstelling „Dutch masters Street Art & Urban painting“ en een expositie van Vittorio Roerade plaats. Het Fotomuseum bood de thematische tentoonstelling „Days at the parade“ en een omvangrijk retrospectief van de fotograaf Erwin Blumenfeld. Van al die tentoonstellingen vond ik de vertegenwoordigers van de Nederlandse Street Art het boeiendst, omdat ik deze zomer ook aan een thematisch verwante tentoonstelling heb deelgenomen. Ik heb ten eerste belangstelling voor Street Art in het algemeen en ten tweede voor de visie erop vanuit het oogpunt van het publiek. De opvatting van de tentoonstellingsinstallatie was bijzonder. Die bevatte zowel documentair materiaal over de creaties van concrete streetartiesten in het exterieur (video, digitale foto‘s), maar er waren ook speciale installaties in het interieur, die de auteurs direct in de galerie tijdens een workshop realiseerden (muurschilderingen, objecten). Volgens mij was echter de indruk, die de „straatmuurschilderingen“ aan de muren van de binnenruimte van de galerie maakten, niet overtuigend. Andere deelnemers hebben hun werk vindingrijker voorgesteld middels een stadsinstallatie als architectonisch model, waar ze hun objecten hebben ingetekend of op een kleinere schaal geplaatst hebben. Street Art komt zo dus naar een galerie waar deze kunst al een plaats heeft veroverd. Tegelijkertijd wordt op die manier het oorspronkelijke doel van de verboden kunst graffiti ontkend, die gebaseerd is op verboden handelingen. (Street Art is hier een hogere kunstvorm van). Zoals ik al vermeldde, vond in Rotterdam een grote tentoonstelling plaats van René Magritte. Deze kunstenaar is zeker de moeite waard om er een dagtoer met de trein naar te ondernemen en zijn werk met eigen ogen in het Museum Boijmans Van Beuningen aan te schouwen. Van horens en van de hogeschool wist ik natuurlijk wie hij was, maar persoonlijk heb ik met zijn werk tot nu toe nog geen kennis gemaakt. Deze Belgische schilder behoorde tot de groep surrealisten rondom A. Breton en hij leefde ook in Parijs. De eerste werken van Magritte zijn kubistisch en futuristisch. Pas later nadat hij naar Parijs verhuisd was, zijn z‘n eerste surrealistische collages ontstaan gecombineerd met waterverf. Zijn werk is gebaseerd op objectieve reële wereld, niet op dromen. Reële dingen verschijnen echter in zijn absurde voorstellingen van banale situaties, raadsels of grappige parafrasen. Een schilderij typerend voor zijn surrealistische humor is het schilderij van Edward James „Not to be reproduced“. Deze verzamelaar, die ook Salvatore Dali steunde, is geschilderd waarbij hij over zijn schouder in een spiegel kijkt. De spiegel geeft echter zijn portret ook van achteren weer, op dezelfde manier, zoals wij hem op het schilderij zien. Op deze wijze ontstaat een absurd grapje. In Magrittes werk heeft ieder ding zijn plaats en een bepaalde betekenis. Het is een spel met de betekenis en de tijd, met de absurditeit en met de realiteit. Naast deze tentoonstelling was er ook een retrospectief van Bas

strana 23

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER Jan Ader, een Nederlandse conceptualist en performancekunstenaar. In zijn performances gebruikte hij zijn lichaam als belang-rijkste uitdrukkingsmiddel. Voor zijn werk waren riskante handelingen kenmerkend, zoals vallen en springen uit een boom, maar ook melancholische en romantische zelfportretten. De video „I am too sad to tell you“ fascineert door de expressieve en emotionele kracht ervan. De kunstenaar huilt in de hele opname over een onbekend ding, dat hij door zijn tranen niet kan noemen. Zijn kunst was voor hem niet alleen zijn hele leven, maar werd voor hem ook zijn lot. In verband met zijn performancevaart rondom de wereld is hij definitief verdwenen. Men heeft zijn boot leeg aan de Ierse kust teruggevonden. Het is moeilijk om te zeggen, of dat een deel van zijn performance was of dat de kunstenaar werkelijk is overleden. Maar sindsdien wordt hij inderdaad vermist. Het museum biedt behalve kortlopende tentoonstellingen ook een permanente verzameling, die oude kunst bevat (vanaf de gotiek via het Vlaamse landschap tot het impressionisme), maar ook moderne en postmoderne kunst uit de 19e en 20ste eeuw. Deze verzameling bevat natuurlijk de grootste parels van de Nederlandse en de wereldse kunst. Liefhebbers van toegepaste kunst vinden hier verzamelingen keramiek en porselein. Kortom, als u van musea houdt, kunt u hier een hele dag doorbrengen.

Ik heb veel gezien en ik kan zeggen, dat de bezoeken aan de genoemde musea een heleboel nieuwe belevenissen en kennis hebben gebracht. In het Gemeentemuseum werd ik het meest aangesproken door het werk van Mondriaan in de context van zijn tijdgenoten en het ontstaan van de abstractie. Voor de wereld van de hedendaagse postmoderne tijd is het ook noodzakelijk de beginselen van de moderne kunst te leren kennen en de verzameling die dit museum gaf was een goede vergelijking. Wat het museum GEM betreft, heb ik het meest genoten van de Street Art en van de gehele tentoonstellinginstallatie. De tentoonstelling van René Magritte is een klassieker, die men gezien moet hebben. Zijn schilderijen zijn interessant en bevatten een bepaalde grappige groteske. Je bekijkt ze met bewondering, die in dit geval onbetwistbaar is. De tentoonstelling van Bas Jan Ader lag me na aan het hart en was een actuele inspiratie voor mij, omdat ik me ook met performance en met conceptuele kunst bezig houd. Als u eens naar den Haag of Rotterdam komt, gaat u dan deze galerieën bekijken. Van harte aanbevolen. Michaela Petrů Studente in het laatste studiejaar van de Academie van Beeldende Kunsten te Praag Vertaling: Jana Červenková

TENTOONSTELLING: TOOROP IN WENEN: 7 oktober 2006 t/m 7 januari 2007, Gemeentemuseum, Den Haag INSPIRATIE VAN KLIMT Gustav Klimt raakte rond 1900 erg geïnspireerd door het werk van Jan Toorop. Het Gemeentemuseum is, dankzij de unieke en nauwe samenwerking met het Albertina-Museum in Wenen, in staat voor het eerst het werk van Toorop tegenover dat van Klimt te plaatsen en de essentiële rol van Toorop toe te lichten. Ook de aantoonbare invloed van George Minne en Fernand Khnopff op Klimt worden bij deze analyse betrokken. Lijnenkunst Dat Jan Toorop invloed heeft gehad op zijn beroemde Weense tijdgenoot, Gustav Klimt, is al langer bekend. Jarenlang onderzoek door gastconservator Marian Bisanz-Prakken,

Klimt-expert van het Albertina-Museum, wijst echter uit dat Toorop zelfs als één van de belangrijkste factoren voor de ontplooiing van de „moderne“ Klimt moet worden beschouwd. Jan Toorop exposeert rond de eeuwwisseling als één van de weinige Nederlanders tweemaal in de Weense Secession. Daar neemt Gustav Klimt kennis van zijn werk en is met name onder de indruk van diens lijnenkunst. Klimt zelf was net op dat moment samen met andere jonge kunstenaars van zijn generatie bezig de Weense kunst open te breken en het contact te zoeken met de internationale ontwikkelingen. In zijn tekeningen en schilderijen is stap voor stap te zien hoe Klimt de betekenisvolle lijn gaat gebruiken, die leidt tot het Beethovenfries in 1902 en daarna tot de hoofdwerken van de beroemde Gouden Periode.

Gustav Klimt, Goldfische 1901/1902, olieverf op doek, collectie Kunstmuseum Solothurn

Sphinx Van diepgaande en blijvende betekenis voor Klimt is Toorop’s grote tekening De Sphinx, thans een van de topstukken van het Gemeentemuseum en de directe aanleiding voor deze tentoonstelling, en Toorop’s lineair-symbolistische hoofdwerk De drie Bruiden. Het


hoogtepunt van de Toorop-Kult in Wenen is de presentatie van een groep werken in een speciaal aan Toorop gewijde ruimte op de twaalfde Secession (1901/02). Het diepst is Klimt onder de indruk van het lineair-symbolistische werk van Toorop uit de 1890er jaren, met zelden bij elkaar getoonde Jan Toorop, Aurore, 1892, zwart krijt, werken als Fatalisme, potlood en pastel, Tuin der Weëen en Les collectie Museum Boijmans Rodeurs. Het is precies deze presentatie van Toorop in Wenen die doorslaggevend wordt voor de ontwikkeling van Klimt. Fernand Khnopff en George Minne De tentoonstelling belicht ook de aan de invloed van Toorop voorafgaande, overweldigende indruk die het werk van de Belgische symbolist Fernand Khnopff op Klimt maakte. Daarnaast waren ook de ascetisch magere, ‚gotisch‘ gestileerde figuren van de Belgische beeldhouwer George Minne van doorslaggevend belang. Bron: Persbericht gemeentemuseum Den Haag Bijgewerkt door: Petra Schürová

strana 24


DE VERGETEN WERELD RONDOM ONS Liefhebbers van kunst en van alles wat Nederlands is hebben een unieke gelegenheid gehad om de retrospectieve tentoonstelling van de wereldberoemde Nederlandse fotografe Rineke Dijkstra te bezoeken, die onder de naam Portretten in de periode van 1. 6 t/ m 27. 8. 2006 in het Praagse Rudolfinum plaatsvond. Praag werd na Parijs, Winterthur, Barcelona en natuurlijk ook Amsterdam de vijfde Europese stad, waar fotografieën en video’s van Dijkstra in deze complexe vorm voorgesteld werden. DE AUTEUR Rineke Dijkstra is in het Nederlandse Sittard in 1959 geboren. In 1986 studeerde ze op de Amsterdamse Rietveldacademie af. Voor haar werk kreeg ze een hele reeks prijzen en beurzen. Rineke Dijstra houdt zich sinds de jaren 90 van de 20ste eeuw bezig met de fotografische kunst. En het was ook het doel van de tentoonstelling Portetten om het fotografische werk van deze kunstenares aan de nog oningewijde bezoeker te presenteren. CONCEPT De expositie bevatte een selectie van 75 fotoportretten uit de reeds gepresenteerde cycli: Strandportretten 1992-1994 en Hilton Head Island 1992; Moeders 1994; Almerisa 1994-2005; Liverpool Buzz-club 1995; Berlijnse ZOO 1999 en Olivier Silva 20002003. EERSTE INDRUK Uit het begeleidende materiaal van deze tentoonstelling zou men de indruk kunnen krijgen dat het om een buitengewoon intellectuele belevenis gaat, die een levenslange indruk op ons maakt. Helaas is de werkelijkheid ietsje nuchterder. Op het eerste gezicht zien we niets bijzonders. De fotografieën zien er zeer strak tot ruw uit. Alsof ze zomaar gepakt zijn uit het familiealbum dat een keer per jaar bekeken wordt, eigenlijk min of meer nietszeggende saaie herinneringen... BIJ NADER INZIEN Als we echter gaan nadenken waar, hoe en onder welke omstandigheden de portretten gemaakt zijn, krijgen de fotografieën een onverwachte dimensie. Een dimensie van innerlijke lading en spanning. Alsof we in de ziel van elke gefotografeerde zouden kunnen kijken en zijn gedachten zouden kunnen lezen. Uit de houding, blik, gebaren en het hele uiterlijk van de persoon wordt voor onze ogen een complex beeld van iemand die we voor de eerste keer zien en toch zijn momentele psychische situatie en emoties begrijpen. In stomme verbazing blijven we voor elk geportretteerd model staan en we breken ons het hoofd over waar deze innerlijke overeenstemming vandaan komt. Door het lichtspel? Door de schaduweffecten? Magische achtergrond? Doordringende blikken? Gezichtsuitdrukking á la Mona Lisa? Men tast in het duister, terwijl de verklaring voor de hand ligt... MAGISCH REALISME Het ligt juist in de manier waarop Rineke Dijkstra met de gefotografeerden contact maakt. Ze vat ieder mens als een persoonlijkheid op. Een wezen met een uniek verleden en een onduidelijke toekomst. In een kind ziet ze de moed en de soevereiniteit van een


volwassene, in een volwassene een vonk van kinderlijke speelsheid en bangigheid. Ze schept uit haar ideeën geen eigen wereld die we op ingewikkeld wijze moeten ontcijferen. Ze neemt de wereld zoals hij is waar en vindt er een zeker geheim in, bijna magie zou men kunnen zeggen. MANIER VAN WERKEN Dit is de reden van de betoverende werking van haar werk. Een gewone wereld in zijn ultieme eenvoud en warme schoonheid. Deze schoonheid nemen we niet meer waar, zij is vanzelfsprekend geworden. Als we iemand op straat tegenkomen, bekijken we hem snel, schenken geen aandacht aan hem en gaan door met onze wedloop door het leven. Rineke Dijkstra is het gelukt om het moment te bevriezen en te bewaren voor iedereen die verlangt naar de ontdekking van de betovering van het menselijke bestaan. Ze werkt ongedwongen met haar modellen: je mag staan zoals je wilt, doen wat je wilt, lachen waanneer je wilt, maar je moet vooral natuurlijk zijn... Soms gaat het niet zo makkelijk. Op dat moment begint ze een gesprek en stemt de betrokkene vriendelijk. Op het moment dat de gefotografeerde de lens van het fototoestel vergeet, drukt ze de ontspanner in en vangt de verlangde authenticiteit, natuurlijkheid, het wezen van de persoon en misschien een stukje van zijn ziel op. CYCLI Alhoewel Dijkstra deze werkmethode in al haar werken toepast, kunnen we kleine nuances in de afzonderlijke cycli zien. Het vroegste cyclus Strandportretten en het Hilton Head Island tonen jonge mensen in zwempakken op kusten van Nederland, Polen, Groot-Brittannië, Oekraïne en de Verenigde Staten, die de achtergrond vormen. De inhoud is zenuwachtigheid en een soort exhibitionisme tegelijkertijd. Op sommige van de jongeren is de disharmonie van hun denken en de door de puberteit veranderende lichamen zichtbaar, wat tot onhandige poses en schaamte voor zichzelf leidt. Moeders laat moeders kort na de bevalling zien. De cyclus valt op door zijn afzijdigheid. Het laat vrouwen zien in situaties waar-in ze door weinigen gezien worden. Halfnaakt, niet opgemaakt, niet gekamd - vies eigenlijk, maar met in de armen hun schatjes, hun tweede ik, een ongelooflijke kracht, zelfverzekerdheid, rust uitstralend. Met in de ogen de boodschap: „Nu zijn we met zijn tweeën!“. Waarschijnlijk weet elke vrouw, die dit meegemaakt heeft, om wat voor prachtige en moeilijk te beschrijven gevoelens het gaat. En toch is Rineke Dijkstra erin geslaagd deze gevoelens in hun hele complexiteit uit te drukken met zo’n gratie en eenvoud dat zelfs een man begrijpt hoe zich vrouwen bij deze zware beproeving voelen. Twee andere werken kunnen als eenheid beschreven worden. Het zijn de cycli Almerisa en Olivier Silva. Ze zijn genoemd naar de personen wiens leven ze gedurende 11 jaar (Almerisa) respectievelijk 3 jaar (Olivier) gedocumenteerd heeft. Het is interessant om de ontwikkeling gade te slaan. Met name bij Almerisa. De eerste foto straalt nog kinderlijke onschuld uit. Geleidelijk komt de schaamte met nervositeit (zie Strandportretten) erbij tot we bij de laatste fotografie arriveren, waarop we een zelfbewuste jonge vrouw zien.

strana 25

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER Liverpool Buzz-club is de meest amusante van alle collecties. Naast fotografieën zijn er ook twee video’s: Engelse jongeren worden voor een muur geposeerd, krijgen dansmuziek te horen en dienen zo natuurlijk mogelijk met het ritme mee te bewegen. Slechts zelden kunt u zo oprecht en vol leedvermaak over andermans onhandigheid en angst voor de onbarmhartige lens lachen. Dit is een kort overzicht en karakteristiek van de hoofdcollecties die de kern van de tentoonstelling vormen. Indien u de tentoonstelling persoonlijk bezocht hebt, hebt u daar nog een aantal werken gezien die in de zelfde tijd als afzonderlijke cycli gemaakt zijn. Alle werken van Dijkstra beschrijven is een bovenmenselijke taak. We kunnen hier in elk geval de torero’s noemen en hun gevechten in de arena, Israëlische soldaten en hun transformatie van het burgerlijke leven naar het leven in de oorlog. FAVORIET Ten slotte wil ik nog een video opmerken die de grootste indruk op me gemaakt heeft. Hij is gemaakt in de zelfde geest als Liverpool Buzz-club met het verschil dat hij slechts over één enkel meisje van dertien gaat. Die hoeft niet haar danskunstjes te laten

zien, maar wordt gevraagd een bekende Amerikaanse band te imiteren. Zo te zien, doet ze dat niet voor het eerst. Zoals misschien iedereen ooit verlangde beroemd te zijn en stiekem thuis voor de spiegel zijn zangtalent uitprobeerde, zo heeft ook dit meisje een dergelijk training achter de rug. Maar onder het strenge toezicht van de lens verliest ze haar zelfvertrouwen. Ondanks het feit dat ze woorden inslikt, met haar blik de camera ontwijkt en zichzelf waarschijnlijk afvraagt: „zou het niet genoeg zijn geweest“, gaat ze in haar optreden door. En juist haar moed om de zaak af te maken en zichzelf te overwinnen heeft me het meest bekoord. Had ik op bepaalde momenten haar moed gehad! „Portretten van Rineke Dijkstra“ is een buitengewone tentoonstelling van een buitengewone fotografe. Ik heb iets dergelijks, of iets in zo’n pure, complexe vorm, verschoond van alle bezwarende of storende elementen, in de tegenwoordige Europese fotografie nog niet gezien. Wie hem niet gezien heeft, hoeft geen spijt te hebben - men hoeft alleen zijn ogen open te houden en de wereld rondom waar te nemen ... Miroslav Pavel Vertaling: Veronika Havlíková

AFSCHEID VAN 2006... DE HERMITAGE EN REMBRANDT ALS ETSER Brief aan Jana Pellarová Lieve Jana, Onze Nederlandse ontmoetingen in St. Petersburg lijken voorlopig niet afgerond te kunnen worden. Steeds weer duiken er nieuwe herinneringen op. Ik probeer ze voor je op papier te zetten. Het is dan wel niet alsof je er samen met mij geweest bent, maar ik zal m‘n best doen en mijn ontmoeting van vandaag met Rembrandt in de Hermitage zo goed mogelijk beschrijven. We weten allemaal dat dit jaar vrijwel elk zichzelf respecterende

Drie bomen, droge naald, 1643, Kopie 1650


galerie de vierhonderdste verjaardag dient te vieren van die rijkaard en arme sloeber, van die bewonderde en verguisde Amsterdammer, verzamelaar en geldsmijter tegelijkertijd, in elk geval: van de geniale schilder en tekenaar Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Ook de Hermitage bleef niet achter. Niet alleen leende het museum zijn Flora uit aan Amsterdam, maar het stelde ook 340 etsen tentoon die afkomstig waren uit de verzameling van D.A. Rovinskij. Deze verzameling, die door hem in 1897 aan de Hermitage werd nagelaten, behoort tot de grootste collectie grafisch werk van Rembrandt. Tot de tentoongestelde werken, die Eva en ik konden bekijken, behoorden ook de oudste die uit Leiden afkomstig waren, en het laatste, het portret van Jan van der Linden, dat in 1665 vervaardigd werd. Je weet zeker nog wel, dat we, toen we samen in het Rembrandthuis in Amsterdam waren, zijn etsgereedschap en atelier hebben gezien. En hier, op deze tentoonstelling, werd ik me er opnieuw bewust van, dat de auteur een ongelooflijke techniek beheerste. Hoe hij het licht opving en uitbeeldde, hoe hij elke kras doordacht. De drukken van platen - tot twaalf stuks van een enkele plaat, als ze naast elkaar tentoongesteld zijn, hoeven niet identiek te zijn. Rembrandt perfectioneerde ze. Deze naast elkaar te zien staan, soort bij soort, dat betekent niet alleen dat men een blik in de keuken van de kunstenaar kan werpen, maar ook dat men de toeschouwer is bij een geniaal spel. De twee fundamentele thema‘s

strana 26

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER van het grafische werk uit Leiden waren portretten en bedelaars. Die dienden de auteur om een wijze te vinden om de menselijk emotie te leren uitbeelden, maar ook als „self-promotion“, om door te dringen op de kunstmarkt in Holland in de 17e eeuw. Na 1633 is Rembrandt al zelfstandig kunstenaar. Een meester. In 1632 verhuisde hij van Leiden naar Amsterdam en werkte onder meer aan bestellingen voor het Haagse hof. In die periode ondergaan ook zijn zelfportretten een verandering en kan men pogingen tot een goede marketing bespeuren, om de werken zo goed mogelijk te kunnen verkopen. Hier valt ook de enorme verandering in de sociale status van Rembrandt als schilder te ontwaren, een verandering in een professional die zijn prijs kent, die modieus gekleed gaat en met zwier een plaats verwerft onder de goed betaalde kunstenaars. In 1632 veranderde hij zijn handtekening van RHL - Rembrandts Harmenszoon van Leiden in Rembrandt. Evenals Leonardo, Rafael, Titiaan, die niet met de naam voluit aangeduid behoefden te worden. Iedereen kende hen immers. En Rembrandt kende men ook. De jaren 1653 - 1655 kan men de jaren van Rembrandts enorme ontwikkeling als etser noemen. Zijn belangrijkste thematiek behelst het leven van Jezus. In de drie jaar later van zijn etscarrière heeft hij een eigen versie van de Bijbel gecreëerd. De techniek van de droge naald werd voor hem een culminatiepunt. De etsencollectie uit de verzameling van Rovinskij maakte het ons mogelijk om Rembrandts etsconcert in zijn gehele omvang te bewonderen. Evenmin zou ik kort iets moeten zeggen over de verzamelaar. Dmitrij Aleksandrovitsj Rovinskij (1824-1895) was een advocaat, een van de belangrijkste voorvechters van een hervorming van de

rechtspraak. Zijn verzameling telt rond de vierhonderdduizend Russische en West-Europese schetsen. Hij schreef een werk over de geschiedenis van het etsen, die hij overigens aanvulde met zijn catalogus van Rembrandts etsen. In het kader van het programma Hermitage UNESCO kende de Nederlandse regering in 1977 een financiële bijdrage toe aan een project ter bestudering van de verzameling van Ro- Snímání z kříže, 1654 vinskij. De Nederlandse zijde verschafte tevens de modernste techniek en technologie. Specialisten van het Rijksmuseum conserveerden schetsen, maakten er röntgenopnames en foto‘s van, en dat alles in samenwerking met de Hermitage. Geloof me, Jana, dat we van de ene naar de andere schets liepen en „очень удивлены“ (versteld stonden) van de diepte van de uitdrukking, de techniek, maar vooral van de vertelkracht van deze tentoongestelde zaken. Omdat ik niet bij machte was om deel te nemen aan de Rembrandtomanie in zijn geboorteland, zoals jij, heb ik er in Rusland van genoten. Zuzana Vertaling: Jesse Ultzen

DE TERUGKEER VAN DE VERLOREN ZOON Een brief aan Jana Pellarová Lieve Janička, Wees niet verrast dat het weer over Rembrandt zal gaan. Toen ik naar Rusland ging, verheugde ik me vooral op hem, maar zeker niet allen op hem. Ik had teksten gelezen over werken die daar tentoongesteld zijn en ik was benieuwd wat ik van zijn schilderijen zou vinden. Je weet dat ik af en toe aan de bijna dadaïstische klets-praat raak, maar chiaroscuro klinkt meer magisch dan lichten schaduweffecten. Ooit, lang geleden, heb ik het met de Nachtwacht geleerd, maar deze keer leek mij dat in De terugkeer van de verloren zoon deze techniek nog een andere, geestelijke, dimensie had. Toen ik met Eva, mijn medereizigster, door de tentoonstellingszalen met Rembrandts schilderijen heen liep, hadden wij geluk, het bankje vóór het schilderij met de Terugkeer was juist vrij. Wij gingen zitten en namen de betovering van de sfeer in ons op. Jammer, mediteren kon niet. De ene groep na de andere liep langs het schilderij. Wij hebben een uitleg in het Italiaans, Duits en Russisch gehoord, het meest boeiden ons Franse toeristen, onder wie zich een oudere dame over het schilderij verheugde. Onze ogen rustten op haar met verbazing. Is het mogelijk de leeftijd van ouderen met zulke niet te verwaarlozen, zelfs benijdenswaardige verzorgheid en gratie te bereiken? Voor zulke dames en met niet gering enthousiasme ook voor aangename heren zou ik ooit in de toekomst kunstreizen willen organiseren. In de ogen van deze mensen ziet men namelijk interesse. Zo‘n motiverende interesse! Eindelijk zijn wij


alleen, voor een poosje weliswaar, en kunnen wij met volle teugen van het schilderij genieten. Een bijbelse scène verwerkt met een in talrijke vorige werken geciseleerd meesterschap. Dit schilderij is immers een van de laatste in de carrière van de kunstenaar. Wij zijn er letterlijk verrukt over, geloof me. Het tafereel is gevuld met het gevoel van stille afwachting, onbeweeglijkheid, die in al de emotieve spanning samengetrokken is. In een vormloze kamer waar bijna geen bepaling van ruimte te vinden is, wordt de ruimte en het gevoel van diepte door ver-

strana 27


lichte opflikkeringen van de stapsgewijs verzwakkende lichtstralen opgewekt die uit het duister opdoemen. De ruimte is gevormd door een paar vereenvoudigde architectonische elementen en de diepte ervan wordt bepaald door de lichtverhoudingen: helemaal linksboven komt een nauwelijks onderscheidbare vrouwelijke figuur tevoorschijn. Het licht geconcentreerd in dit gedeelte van het schilderij onthult een meer dan veelzeggend detail - versleten schoenen en geschaafde voeten vertellen samen met de afgedragen kleren een verhaal van de jongeling en getuigen van een lange en moeizame

terugkeer. De gezichten zijn de sleutel om het schilderij te begrijpen - het gelaat van de oude, blinde vader stralend met intern licht en in de schaduw het gelaat van de jongeling verborgen in de ouderlijke armen waarin hij eindelijk rust vindt, maar ook de gezichten van de figuren die de scène aanzien en twijfelen aan de gepastheid van deze vergiffenis en die langzaam in het donker vervagen. Dit schilderij behoort tot de meest bekende schilderijen die in Hermitage tentoongesteld zijn. Dit is het hoogtepunt van de buitengewone ontwikkeling van de kunstenaar. Rembrandt vond de bronnen voor inspiratie bij voorkeur in de Bijbel en het evangelie en vond in deze teksten altijd geschikte onderwerpen om over mensen en wereld na te denken. De vermelding van Rembrandt als graveur geeft al aan dat hij bijbelse verhalen in beeld verwerkte. In de parabel van de verloren zoon die hij aan het eind van zijn oeuvre gemaakt heeft, zag hij een voorbeeld van een algemeen geldende menselijke ervaring. Hij liet alle decoratieve elementen achterwege en concentreerde zich puur op het vertellen gebaseerd op schildermiddelen: licht en kleuren openbaren het verhaal van een losbandige jongeling die naar zijn vader is teruggekeerd om vergiffenis te vragen. In deze symfonie van lichte en donkere tinten, schitterende glans en de miraculeus gedempte donkere schaduwen spreekt zich de niet verzwakkende energie van de oud geworden kunstenaar uit. Rembrandt keert waarschijnlijk terug in zijn eigen verleden door middel van het verhaal over de zoon die zijn erfenis verspilde en deemoedig naar zijn vader terugkomt. Hijzelf had immers een aanzienlijke rijkdom, maar was niet de staat om hem te behouden vanwege zijn mateloze verzamellust en belandde in zijn ouderdom in eenzaamheid en raakte door pijnlijke verwijten gekweld. Het lijkt mij dat hij door deze parabel de waarde van boetedoening en vergiffenis wilde uitdrukken. Dan blijft mij, Jannetje, niets anders over dan me te verontschuldigen dat ik geen aandacht aan de overige schilderijen heb besteed. De meeste kracht voelde ik namelijk uit dit schilderij komen, daarom wilde ik er juist jou over schrijven. Hij raakte ons ergens allebei, jou en mij persoonlijk. Soms verspilt men tijd die men aan iemand anders wilde schenken en ineens is het te laat. Zuzana Vertaling: Renata Vedlich, Mark Tuijl

OP WEG „As ek aan die stad van Praag dink, dink ek altyd aan kleure met ‘n goue tint: goudblou en goudgeel en goudrooi.“ Ek steek die Vltava-rivier oor na die Staré Město, die Ou Stad. Hier is die Rudolfinum-teater, vernoem na kroonprins Rudolf von Hapsburg. Jong Tsjeggiese werkers in swart hemde en donker broeke is besig om die musiekkonsertsaal vir vanaand se uitvoering van Antonín Dvořák se Negende Simfonie op te smuk. In die middel van die stel trappe rol hulle’n loper uit en tussen die Neo-Renaissance pilare word moeseliengordyne gedrapeer. ‘n Goudrooi tapyt en goudwit gordyne. En toe ek stadig afkyk van die vergulde skulpe hoog bo-op die konsertgebou na die

PRAG & PRAHA besige werkers in hulle ietwat formele swart pakke en wit hemde, kom my oë uiteindelik te ruste op hulle voete: sandale met sokkies. In sy skreeusnaakse gids tot Tsjeggië ver-


tel Terje Englund die volgende grappie: Hoe weet jy wie’s die Tsjeggiese verteenwoordiger op die EU-konferensie? Soek die ou wat sandale en wit sokkies by sy pak dra. Toe ek dra op die grasperk voor die Rudolfinum omdraai, kyk ek reg in die bakkies van ‘n Praagse brak. En die brak grinnik saam met my so wyd soos wat sy bekharnas hom toelaat. Terloops, bekharnasse vir stadsbrakke is wet in die Tsjeggiese Republiek. En die Tsjegge en hulle liefde vir honde...dis nog ‘n ander, lang storie. Ek loop deur onder dieselfde boaardse gevoel toe ek op die Vrtbovská-tuin afkom.

strana 28

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER Op en af stap ek tussen die gemanikuurde terrassies en verstom my aan die barok simmetrie van die heretuin, maar toe ek weer omdraai, sit een van daardie maanhaarkatte in my rigting en ginnegaap. Ek kon sweer hy snorfluister: Sien jy nou, dis hoe óns tuine al van die vroeë eeu af lyk, en ja, wat daarvan? Paris en Londen en New York strewe na grootsheid met elegante lanings wat op triomfantlike boë en obeliske en wolkekrabbers en sodanige indrukwekkende bousels uitloop, maar Praag weier om grootdoenerig te wees. A lis Praag die 10de-eeuse stad van 100 torings. En a lis daar 30 standbeelde van heiligers op die Karel-brug. En al het die Museum van Dekoratieve Kuns die meeste Boheemse glasware denkbaar. En al het die Heilige Kind van Praag, beter bekend as Il Bambino di Praga, al soweel wondrewerke verrig. Dis nie alsof die inwoners van Praag hulle nie aan dié prestasies steur nie. Dis net dat jy hulle eerder in ‘n hospoda of bierkroeg sal kry - besig om die hoeveelste bier weg te slaan terwyl hulle ‘n yshokkiewedstryd dophou. Dit word skemer, maar die lig is nog neoder en skoon en ryp met allerhande soorte

dinge. Die Mústek-metro spoeg my op Václavské-plein uit. Daar op die hoek staan dié voorbeeld van modernistiese argitektuur, die Koruna-paleis. Om die hoektoring beter te kan sien, ry ek met drie stelle roltrappe in ‘n afdelingswinkel nab o om van daar, wel tussen hangertjies frillerige onderklere deur, reg op die drielingbeelde van die Koruna uit te kyk. Onder op die plein gekom, loop ek my vas teen ‘n wip jong meisjes wat een ná die ander foto’s van mekaar teen die agtergrond van die Nasionale Museum in die verte neem. Mag ek ook ‘n foto van een van julle neem, vra ek. Net die meisie in die rooi baadjie en die Kenvelo Anywhere-handsak van viniel stem toe. En nes sy is, innemend, modern, lighartig en bowenal vry, pose sy vir my. Gedurende die dae in Praag word Bohumil Hrabal my gunsteling onder die hedendaagse Tsjeggiese skrywers. En as eerbewys aan Hrabal stap ek doodtevrede aan my laatste bestemming van die dag: die Hotel Paríz. O, as ek dit maar kon bekostig om vir een enkele nag hier in te boek, praat ek

hardop, want ek weet niemand gaan dink ek gedra myself verspot nie. Maar ek begin dadelik beter voel toe ek onthou die skrywer was ook nooit ‘n gas in die hotel nie, net ‘n kelner. Daarom grinnik ek ek onwillekeurig, daar op my eentjie in die voordeur. Want het Hrabal nie dieselfde swier beskryf nie? En nogal in Ek het die koning van Engeland bedien: “Soveel spieëls en brons balustrades en brons deurknoppe en brons kandelare, almal gepoleer totdat die hele plek soos goud blink. Daar was oral rooi tapyte en glasdeure net soos in ‘n chateau...Selfs al was dit middag, was al die ligte aan, lampe wat soos kerse lyk met ‘n gloeilampie in elkeen en slypglas-kristalhangers sommer oral. En toe ek myself in die spieël raaksien terwyl ek besig is om die helder Pilsner-bier aan te dra, lyk ek op ‘n snaakse manier anders. En ek besef ek moet ophou dink ek is klein en lelik.“ Door Eben Venter. Overgenomen uit het Zuid-Afrikaanse tijdschrift Insig (December 2005). We danken Gert Andeweg voor zijn bemiddeling

PETERSBURG  NIEUW NEDERLAND Brief aan Jana Pellarová 2 Lieve Jana, in mijn eerste brief over Petersburg beloofde ik je om mijn herinneringen verder te beschrijven, en heb ik hiermee samenhangende thema‘s aangeroerd. Een ervan is, al is het maar om genoegen te beleven aan de „Realia van een Ne-Be-lid”, Novaja Gollandija - Nieuw Nederland. Peter de Grote bereisde meer dan driehonderd jaar geleden Europa en vergaarde kennis. Hij liep ook in Nederland stage. Omdat hij een heel intelligent heerser was, wist hij, dat een zo groot land als Rusland havens nodig had als sleutels tot de economische groei. Isolatie is iets slechts. Is het niet wonderlijk dat de communistische heersers zich daar niet bewust van waren? Ik zeg dan altijd op zo‘n moment tegen mezelf, waar zijn die wortels, genen en ingesleten algorithmen gebleven? En dan denk ik niet slechts aan Rusland, maar het gaat over het algemeen zo op plaatsen, waar oude beschavingen meer waard zijn dan de nieuwe. Maar terug naar Peter en zijn politiek. De intelligente heerser besloot vervolgens alle belangrijke zaken van Moskou naar de in wording zijnde hoofdstad te verplaatsen. En hier deed hij goed aan. Het Europese Westen was van grote invloed op de sfeer in de stad. Na zijn overwinning op de Zweden stichtte hij in 1703 Sint-Petersburg op het veroverde Lijfland. Daarbij maakte de tsaar gebruik van alle verworven kennis. Toen hij in Amsterdam als gewoon timmerman in de


Peter I de Grote

strana 29


dokken werkte, erkende hij dat de Nederlandse scheepsbouwers een van de beste ter wereld zijn. Hij huurde ze dus in, om voor hem zijn eerste oorlogsvloot te bouwen. Anderen weer om hem te helpen bij de aanleg van de stad. De Nederlandse bouwers moesten immers ook thuis strijden tegen het water en moerassen. Het ontstaan van het Nieuwe Nederland is dus nauw verbonden aan de ontwikkeling van Petersburg als het centrum van de scheepsbouw in de Baltische Zee. Het kleine eiland, met de naam Nieuw Holland, ontstond nadat fundamenten voor de Admiraliteit en het Kriukov- en Krustejnov-kanaal waren gegraven, en vormde voor de ingehuurde vaklieden zowel hun thuis als hun werkplaats. In 1765 bouwde Savva Ivanovitsj Tsjevakinsky enkele opslagplaatsen voor bakstenen en voor balken, die in verticale positie gedroogd werden en voor de scheepsbouw werden gebruikt. Dit kleine gebiedje stond in verbinding met de rivier de Mojka. De barokke bouwwerken die in plaats van pleisterwerk met decoratieve tegels zijn bekleed, bevinden zich tegenwoordig in een bijzonder slechte staat. Men wordt wat treurig door dit gebrek aan waardering voor het erfgoed. Largo desolato. We zitten in een rondvaartbootje, varen door de grachten van Petersburg en als ons de informa-

tie ter ore komt, dat architect Foster en zijn studio een concours gewonnen heeft met betrekking tot verbouwing van Nieuw-Holland, doet dat ons deugd. Het eiland wordt immers door twee bruggen met het centrum van de stad verbonden. Het project gaat ervan uit, dat de oorspronkelijke utiliteitsbouw plaats maakt voor een cultureel activiteitencentrum. De plaatsing van de gebouwen beantwoordt aan de driehoekige vorm van het eiland en men heeft er schouwburgen, een opera en een „rotonde“ met vierhonderd plaatsen voor traditionele Russische voorstellingen geprojecteerd, maar ook winkels en restaurants. Alles zou in 2010 klaar moeten zijn. Er zijn astronomische kosten aan verbonden. Maar toch vermeld ik ze - 320 miljoen dollar. Godzijdank heeft het onlangs gevierde driehonderdjarige bestaan eraan bijgedragen, dat er op het eiland iets begon te gebeuren. En zo, Jana, zal dit kleine stukje land uit de as verrijzen als de mythische vogel Fenix en het zal er het bewijs van zijn, dat de mensen veel aan het verleden gelegen is en dat het geheugen van volkeren niet kort is, of tenminste niet kort mag zijn! Zuzana Vittvarová Vertaling: Jesse Ultzen

NIEUWE BOEKEN EN VERTALINGEN JACOB ISRAËL DE HAAN - PIJPELIJNTJES Dit jaar is een ‚onzedelijk‘ boek van Jacob Israël de Haan, Pijpelijntjes, in de Tsjechische vertaling verschenen. Omdat het om een heel bijzonder boek gaat (Pijpelijntjes werd in 1904 uitgegeven en staat bekend als de eerste roman in de Nederlandse literatuur waarin over homoseksualiteit wordt geschreven), besloten de uitgeverij Tichá Byzanc en de vertaalster Veronika Havlíková een openbare lezing en discussie te organiseren. Deze vond op donderdag 9 november 2006 plaats in de Kleine zaal van bioscoop Světozor in Praag . Allereerst vertelde mevrouw Havlíková, wie Jacob Israël de Haan was (1881 – 1924). De Haan is niet erg bekend, in de leerboeken staat vaak slechts de vermelding dat hij een broer van de bekende schrijfster Carry van Bruggen is. Zijn leven was inderdaad merkwaardig. De Haan studeerde rechten, hij was socialist, daarna zionist, later werd hij echter actief in de orthodox-joodse antizionistische beweging. In 1919 emigreerde hij daarom naar Palestina en werd één van de politieke leiders van deze beweging. Hij onderhandelde met Arabieren omdat hij voorstander was van een staat waarin Arabieren en Joden als gelijken zouden kunnen leven. Hij publiceerde zijn opinies, bovendien stuurde hij memoranda aan de Britse regering en de VN. In 1924 werd hij in Jeruzalem midden op straat vermoord. Eerst dacht men dat er een politieke moord door Arabieren was gepleegd, maar de werkelijke dader was de zionistische organisatie Hagana. Het ging om de eerste politieke moord in het joodse Palestina. Vervolgens legde Veronika Havlíková de titel uit - de naam is van de Amsterdamse buurt de Pijp afgeleid, waar het verhaal zich afspeelt. Waar gaat het boek eigenlijk over? Deze ik-roman is geen coherente vertelling, maar een verzameling schetsjes, zoals de titel zegt. Twee hoofdpersonen, Joop (Jacob) en Sam, die een relatie hebben, wonen in het huis van juffrouw Meks samen. Sam is een dominante en harteloze man, hij slaat Joop vaak. Wanneer dit gebeurt, gaat Sam altijd enige tijd weg om tot rust te komen. Eens, als Sam weer weggaat, komt hij terug met een vriendin, die uiteindelijk met hen gaat wonen, op een andere kamer. Deze plotselinge wending leidt tot de dood van Sam aan het eind van het boek. Hij is namelijk in tegenstelling tot Joop niet in staat zijn oriëntatie te bekennen. Hij dwingt zich tot een relatie met een meisje en daardoor lijdt hij zowel psychisch als fysiek. Uiteindelijk is het dus juist Joop die ‚wint‘. Formeel is Pijpelijntjes volgens Veronika Havlíková de naklank van het Nederlandse naturalisme, met impressionistische elementen op stilistisch gebied. Ook de haat tegenover de kleinburgerij komt hier tot uiting. De taal is aan de ene kant poëtisch, aan de andere kant zo natuurlijk mogelijk, de gesprekken worden in het platte, groffe en pittige Amsterdamse dialect gevoerd. Door de homo-erotische inhoud van het boek ontstond meteen na het verschijnen een rel. De Haan zelf was homoseksueel, in het boek treedt hij als Joop op. Sam is gebaseerd op de vriend van De Haan, de arts Arnoldo Aletrino, die natuurlijk niet blij was toen de roman verscheen en toen het bleek dat deze een homoseksuele thematiek had. Jammer genoeg,was Pijpelijntjes aan hem opgedragen. Hij was geschokt en boos en met de hulp van De Haans verloofde kocht hij de hele oplage op en vernietigde die. Maar nog hetzelfde jaar


strana 30

WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER 2007 • WINTER verscheen een tweede druk met de ondertitel Het leven van Cor Koning en Felix Deelman die echter geheel omgewerkt was en waarin de opdracht en de provocerende namen van de hoofdpersonen ontbraken. Interessant is het eind van het boek - terwijl in de eerste druk Joop een nieuwe relatie met een veertienjarige jongen heeft, is in de tweede druk deze jongen ‚nog niet volwassen‘ Het is niet verwonderlijk dat de verschijning van het boek De Haan veel last bezorgde. Hij verloor zijn baan (hij was leraar en werkte ook in een redactie van een kinderrubriek van Het Volk), en natuurlijk ook de vriendschap met Aletrino. Het boek is pas in 1974 herdrukt. Aan het eind van de twintigste eeuw werd het niet alleen geherwaardeerd, maar was het ook het onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. Het Tsjechisch is de eerste taal waarin Pijpelijntjes werd vertaald. Ter afwisseling werd de vertelling van Veronika Havlíková door voorlezing van een mooi fragment uit dit boek begeleid. Ontzettend interessant waren de vragen, de discussie. Bijvoorbeeld, hoe is het met de auteursrechten gesteld als de schrijver al lang overleden is? Het auteursrecht is van kracht tot 70 jaar na het overlijden van de maker, dus de uitgever hoefde niemand om de toestemming te vragen. Hoe kwam stuitte de uitgever op het boek? Hij hoorde van een vriend dat het boek de moeite waard was, en daarom vroeg hij mevrouw Havlíková om haar mening. Zij was eerst een beetje verrast omdat het boek al honderd jaar geleden geschreven was, maar toen begon ze het in de tram te lezen en moest ze de uitgever gelijk geven. Daarmee hing ook de volgende vraag samen: was het vertalen ervan moeilijk? Het boek zit namelijk vol enerzijds ouderwetse woorden, anderzijds neologismen en de taal is heel plat. Volgens de vertaalster was dat inderdaad niet gemakkelijk. Is de uitgever van plan ook andere Nederlandse auteurs uit te geven? Hij antwoordde dat hij bijvoorbeeld boeken van Reve of Hermans boeiend vindt. Trouwens, De Haan is ook de auteur van reisbrieven, reportages en feuilletons uit Palestina, en daar zijn de uitgever en mevrouw Havlíková ook in geïnteresseerd. We kunnen ons dus werkelijk op prachtige boeken verheugen! Andrea Havlíčková

INTERESSANTE ZAKEN HOLLANDERS EN PINDAKAAS

Hollanders eten een boterham met pindakaas. Hier staan twee echt Hollandse woorden: pindakaas en boterham. Een Hollandse boterham moet vers zijn, zacht van binnen en met een knapperige korst. Anders eet je oud brood, en dat is een teken van armoede. Duits brood is niet lekker, met een zure smaak en te compact. Frans brood (stokbrood) is wel lekker, maar dat eet je in Frankrijk. Als een Hollandse boterham met pindakaas van tafel valt dan komt hij altijd met de besmeerde kant op de grond, dat is een natuurkundige wet die ook bewezen is. Pindakaas moet smeuïg zijn. Sommige Hollanders die naar het buitenland gaan nemen een grote voorraad pindakaas mee, en ook stroopwafels, boerenkaas, drop, enzovoort. Hollanders die naar het buitenland reizen met een caravan (ook wel sleurhut genaamd) nemen sowieso een grote voorraad voedsel mee want de echte Hollander wantrouwt buitenlands eten. En het is ook nog goedkoop dus: tel uit je winst. Zo gaat een echtpaar met kinderen meestal op stap met een pan vol gehaktballen in eigen jus. Dat die ballen aan de kust van Spanje, waar de temperatuur in de caravan al gauw tot boven de dertig graden oploopt, snel bederven is wel een tegenvaller. Veel gehaktballen worden op die manier in het buitenland gedumpt. Dit is een vorm van export van afval waar de Hollandse politiek zich fel tegen verzet. Ik ken een verhaal over een Hollands echtpaar dat in het midden van de Dordogne een Hollands eethuis begon, waar je (’s winters en ’s zomers) erwtensoep kon eten. De lokale Fransen kwamen daar niet, want bij erwtensoep smaakt een glas Franse wijn absoluut niet. Er kwamen wel Hollanders en enkele Vlamingen, die de Franse liflafjes wantrouwden en het eethuis beschouwden als een vertrouwd baken temidden van de verwarrende Franse cultuur. De erwtensoep, of zuurkoolstamppot werd in meegenomen pannen gedumpt en op de camping vredig weggemetseld. Maar wat doet een Hollander die naar Tsjechië reist? Die verkeert in verwarring, want in Tsjechië eet men ook gehaktballen, maar waarschijnlijk met teveel uien en knoflook. Wat absoluut vanuit Holland meemoet is een flink pak frikandellen. Wat zijn dat, zal de argeloze Tsjech vragen, en dat wordt een moeilijk verhaal. Frikandellen worden in Holland veel genuttigd, met aanduidingen als Frikandel speciaal, of Frikandel oorlog. Er wordt gezegd dat er allerlei dubieus dierafval in verwerkt wordt, orgaanvlees van ezels of kangoeroes en zo. Ook worden frikandellen veel gegeten met satésaus. En daar komt de pindakaas weer om de hoek kijken. De echte pittige Indonesische satéh-saus is door de Hollanders omgevormd tot een opgewarmde brei waarin pindakaas het hoofdingrediënt vormt. Als je een Hollander ziet, die ten einde raad is en die met holle ogen langs de Praagse straten zwerft dan is zijn voorraadje op. Haal hem in huis, trakteer hem op Bramboracky of Kure na Paprice en misschien krijg je hem dan weer rustig. En zeker raakt hij van zijn pindakaasverslaving af. Gerben Ferwerda


strana 31


ADVERTENTIE Voor mensen, die al wel (wat) Nederlands spreken, ben ik beschikbaar voor gesprekken over (eventueel door uzelf aangedragen) onderwerpen. Het doel van mijn sessies is rondom de onderwerpen zoveel mogelijk „talige“ kneepjes aan de orde te laten komen, waardoor uw Nederlands inderdaad nederlands kan worden. Daarbij komen, al dan niet actuele, achtergronden en bijzonderheden aan de orde. Denk bijvoorbeeld aan politieke culuur, geschiedenis, kunst, literatuur of gewoon het nieuws van de dag. De voertaal is in principe Nederlands, maar waar nodig is toelichting in het Engels, Frans of Duits mogelijk. Gewoonlijk voorzie ik mijn gesprekspartners voor- of achteraf van notities over de belangrijkste punten - waardoor het gemakkelijker is er naderhand zelf verder mee te spelen. Meestal zijn de gesprekken één op één, maar groepjes van maximaal vier of vijf mensen van onderling vergelijkbaar niveau zijn ook mogelijk.

Frank Zwaan • 602 11 32 45 • [email protected]


strana 32

SPOLEČNOST PRO ŠÍŘENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR. Ne-Be

Recommend Documents