SPOLEâNOST PRO Í ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR NE-BE

SPOLEâNOST PRO ·Í¤ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR

NE-BE

Toto ãíslo vychází s laskavou podporou Nizozemského velvyslanectví v Praze. Dit nummer is uitgekomen met geldelijke steun van de Nederlandse ambassade te Praag.

roãník/jaargang: V.

•

ãíslo/nummer: 4

•

rok/jaar: 2003

Zima 2003 Vydává: NE-BE Spoleãnost pro ‰ífiení nizozemské a vlámské kultury Radho‰Èská 1 130 00 Praha 3 âeská Republika Bankovní spojení: Komerãní banka, Praha 2 ãíslo úãtu: 19-2307530267/0100 V˘bor: Petra Schürová Jana Pellarová Veronika Havlíková Eva Giese Jana âervenková Zuzana Vittvarová Lenka Strnadová Ruben Pellar Pfiedsedkynû: Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603) Místopfiedsedkynû: Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: 603 553 789) Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819) Pokladník: Eva Giese ([email protected], tel.: +420 272 760 660) Redakce bulletinu: Lenka Strnadová ([email protected], mobil: +420 602 224 948) Jana âervenková ([email protected], tel.: +420 241 442 416) Jesse Ultzen ([email protected]) Knihovna: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6 1. a 3. úter˘ v mûsíci od 14.00 do 16.00, (kromû ãervence a srpna a nizozemsk˘ch svátkÛ) Kontakt: [email protected] nebo [email protected] Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)

Obálka: Hendrik (van) Avercamp, Zimní krajina s radovánkami, Rijksmuseum Amsterdam Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

-2-

Zima 2003

SLOVO ÚVODEM VáÏení ãlenové NE-BE, milí pfiátelé, zima je tady a my pro vás máme zase nûjaké ãtení - v literární pfiíloze tohoto ãísla najdete ukázky z knih Dvû babky, Twee oude vrouwtjes Toona Tellegena v pfiekladu J. HoleÀové, Plod muãenky, Passievrucht, Karela Glastry van Loona v pfiekladu Rubena Pellara, Dvojãata, De Tweeling Tessy de Loo v pfiekladu Jany Pellarovédále, ukázku z románu Helly S. Haasse Páni ãajov˘ch plantáÏí, Heren van de thee, v pfiekladu P. Schürové a ver‰e Marjoleine de Vos v pfiekladu V. Havlíkové. V prosinci budete mít moÏnost vybrat si hned z nûkolika pofiadÛ - zaãátkem prosince to bude ãtení ve Vikadle z právû vy‰lého pfiekladu knihy Helly S. Haasse Páni ãajov˘ch plantáÏí, Heren van de thee, a divadlo Archa - ve spolupráci s Vlámsk˘m zastupitelstvím ve Vídni, panem Waltrem Moensem, má na programu 3 veãery vlámského dramatika, herce, reÏiséra Josseho De Pauwa. MÛÏete také zajít do

na‰í knihovny - zase funguje kaÏdé úter˘, ale pozor! zmûna! odpoledne od 14 do 16 hodin - získali jsme totiÏ posilu v podobû dvou nov˘ch ãlenÛ NE-BE, nadûjn˘ch studentÛ nederlandistiky. Stále doplÀujeme kniÏní fond - díky finanãní podpofie nizozemského velvyslanectví i díky dárcÛm z fiad ãlenÛ; práce na katalogu jsou ve finále jiÏ brzy vám ho na vyÏádání budeme moci poslat, abyste si jej pfied náv‰tûvou knihovny mohli prostudovat. Na závûr jedna prosba: pokud se rozhodnete, Ïe uÏ nechcete b˘t nadále ãleny NE-BE, sdûlte nám to prosím jakoukoliv formou, v opaãném pfiípadû vám stále posíláme bulletin i pozvánky - a to je pro nev˘dûleãnou spoleãnost znaãná zátûÏ. Ale radûji zÛstaÀte na‰ím ãlenem – s pravideln˘m ãlensk˘m pfiíspûvkem, to je lep‰í varianta! Hezké poãtení a pfiíjemnou zimu vám pfieje P. Schürová

INFORMACE PRO âLENY NE-BE Knihovna Ne-Be je otevfiena kaÏdé úter˘ v mûsíci od 14.00 do 16.00, kromû ãervence a srpna a nizozemsk˘ch svátkÛ. Adresa: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6 Dotazy: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486) [email protected] nebo [email protected] O prázdninách pfií‰tího roku jsou Nizozemskou jazykovou unií (Nederlandse Taalunie) pofiádány tradiãní letní jazykové kurzy, které probíhají v následujících termínech: • Zeist: 19. 7. - 7. 8. 2004 • Hasselt-Diepenbeek: 26. 7. - 14. 8. 2004 • Gent: 8. 8. - 28. 8. 2004 Termín odeslání pfiihlá‰ek je 1. 2. 2004. Zájemci se mohou o pfiihlá‰ky a bliÏ‰í informace hlásit na adresách: [email protected], tel./fax: +420 222 728 603 [email protected], tel.: +420 724 280 947 [email protected], tel: +420 241 442 416 [email protected] (Jesse Ultzen) BliÏ‰í informaci najdete také na webové stránce Taalunie: www.taalunie.org

ZAJÍMAVÉ INTERNETOVÉ ADRESY: [email protected] [email protected] Program koncertÛ Jaroslava Hutky najdete na www.hutka.cz

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

-3-

Zima 2003

CO SE CHYSTÁ? Ve ãtvrtek 18. prosince 2003 od 18.00 hod. pfiedná‰í vlámsk˘ herec, reÏisér a spisovatel Josse de Pauw ze svého Díla v mimofiádné one-man-show v praÏském divadle Archa. Zájemci o bliÏ‰í informace o osobnosti Josse de Pauwa nechÈ se obrátí na [email protected]

TISKOVINY A âASOPISY ONS ERFDEEL - XLVI - 4, záfií 2003 - Nederlandse indentiteit in Europa. Autor: Frits Bolkenstein - Nerveus en besmuikt lachen. Het vervreemdende realisme van Thomas Rosenboom. Autor: G.F.H.Raat - Het „warmebakkerstheater“ van Dirk Tanghe. Autor: Jozef de Vos - De lat-relatie tussen strip en literatuur. Over de „verstripping“ van literaire aerkem. Autor:Gert Meesters - Vanzelfsprekende oazes. Tuinen van Jacques Wirtz. Autor: Gerrtjan Deunk ORDE VAN DEN PRINCE - juni, juli, augustus 2003 - „Broken English“ in Vlaams en Nederlandse collegazalen - Willem van Oranje en het ijsvogeltje - Kunst ook een taal ORDE VAN DEN PRINCE - Zuid-Afrikanummer - De Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV) - De Vlaams-Zuid-Afrikaanse Cultuurstichting en haar Zuje-Afrikaanse tegenhanger - Afrikaans en Nederlands vandág - Die waagmoedige taalsuster - Nederlands en sy koloniale familieVeranderende posicie van Afrikaans in meertalige Suid-Afrika - Nederlandse invloed op de stoffelijke cultuur - Die laatste Afrikaanse boek: Afrikaans in die uitgewerswese - Diversiteit in Afrikaanse musik - Hoop vir die toekoms AHOJ záfií 2003 - Stedenbanden: Utrecht - Brno, Veenendaal - Olomouc, Amersfoort - Liberec - Pavel Tigrid (1917-2003), kosmopoliet tegen wil en dank - De „goede“ lijsterbes (diplomatentaart) AHOJ fiíjen 2003 - Stedenbanden: Landenkring PGV, 12. september in Amersfoort , Veenendaal - Olomouc, Baran - Velké Mezifiíãí - Erasmianum Olomouc - Leopold en Rudolf Blaschka - PrÛhonice: een wandeling in het park - Rafael Kubelík Zpracovala P. Schürová

HENDRIK (VAN) AVERCAMP, také „Nûm˘ z Kampenu“, 27. 1. 1585 Amsterdam - 15. 5. 1634 Kampen. Jeho rané dílo tvofií zimní krajiny, jejichÏ realistick˘ styl ho odli‰il od vlámské tradice. Své motivy nalézal v domácím prostfiedí. V pozdûj‰ích dílech tvofiil Avercamp vedle krajin s mnoÏstvím postav také obrazy s námofinickou tematikou. (Z: Malífiské umûní od A do Z, Praha REBO, 1995) Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

-4-

Zima 2003

K U LT U R N Í U D Á L O S T I

14. listopadu se v hotelu Corinthia konala slavnostní recepce u pfiíleÏitosti státního svátku Belgie. Sálu plnému hostÛ vévodila pfiekrásná tabule s majestátním dortem v barvách belgické národní vlajky. Symbolického rozkrojení tohoto cukráfiského skvostu se posléze ujal sám pan velvyslanec Gustaaf Dircks. Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

-5-

Zima 2003

POŠLEŠ-LI OSLA DO ŠKOLY, NEČEKEJ KONĚ, VRÁTÍ SE TI ZASE OSEL Pfiedná‰ka profesora Jose Wilmotse o obrazu Pfiísloví 7. fiíjna 2003 Byly jsme s Evãou po pfiedná‰ce na koblize a na kávû v Imperiálu a pochvalovaly jsme si, jak se máme pÛvabnû. Nûjak nám pro na‰e Ïivotní období zachutnalo v obraze Pietra Breugela star‰ího Pfiísloví. Pfiefiíkávaly jsme si je a nechaly jsme je na sebe pÛsobit. Vzpomnûla jsem si na mého milovaného âapka a neodolám nevpa‰ovat nûco z nûj. Jedna jediná vûta z jeho ObrázkÛ z Holandska a ihned se mi vybaví stfiecha z pfiísloví s lívanci. Takhle to tam je: „¤ekl bych, Ïe holandsk˘ malífi nemaloval vestoje jako Tizian, ani leza po le‰ení jako Michelangelo, n˘brÏ v sedû. ProtoÏe sedûl, dal si s obrázkem práci, vypiplával s rozko‰í podrobnosti, díval se na vûci zblízka, dÛvûrnû a bez odstupu. ProtoÏe sedûl, narovnal si na stÛl kvûtiny nebo ryby, ãí‰i vína, hrozny, langusty, melouny a jiné potû‰ení oãí a teì se s tím mazlil na plátnû. Potter maloval svého b˘ka z podhledu, tedy vsedû; Vermeer van Delft maloval své figurky ze zorného úhlu, kterému fotografové fiíkají Bauchperspektive, tedy vsedû. Brouwer a Ostade sedûli v selsk˘ch krãmách. Jan Steen posedával mezi mûstk˘mi mazavky a paniãkami. Cuyp se usadil v pfiírodû a maloval krajiny. Ruisdael sedûl doma a maloval krajiny. Jen star˘ Breughel se díval jako na stfiechy, ale to byl vlastnû Belgiãan. Je to umûní sedících malífiÛ pro sedavé mû‰Èany; mûstské umûní, které nûkdy maluje sedláky, ale s pov˘‰en˘mi ouchcapky usedl˘ch mûstsk˘ch kupcÛ. Mají rádi záti‰í. Mají rádi anekdotické obrazy; anekdota je zábava lidí sedav˘ch.“ Tak jsme mûli v Praze pana profesora Wilmotse. Musím se svûfiit, Ïe pro mû byla jeho náv‰tûva objevem ze svûta pohádek a zázrakÛ pro dospûlé. A dûti bych taky pfiibrala. Tedy pro v‰echny. Po té, co byl v pátek 3. fiíjna 2003 panu profesorovi udûlen ãestn˘ doktorát na staroslavné olomoucké Universitû Palackého za pfiítomnosti velk˘ch i mal˘ch celebrit (nizozemské ambasadorky, belgického velvyslance, kulturních ataché, rektorky, nederlandistÛ z celého ‰irého okolí), si pan profesor vyhradil ãas pro Ne-Be. V úter˘ jsme se s ním mohli sejít na pfiedná‰ce o díle Pfiísloví na obraze Pietra Breugela star‰ího. Vzhledem k tomu, Ïe pan profesor je filolog, podrobil obraz zkoumání pfiedev‰ím z hlediska tohoto. Nabit˘ sál na SenováÏném námûstí sledoval pánû profesorovo zasvûcené povídání s velk˘m zájmem. Dostalo se nám informací, Ïe originál obrazu visí v Berlínû, Ïe neÏ ho namaloval, pfiedcházela mu díla jako Podobenství o slepci, Osel ve ‰kole, a Ïe autor nebyl sám, kdo se ve své dobû podobnou tematikou zab˘val. Vlastnû nám, Ne-BákÛm pfiipomnûl pfiedná‰ku o loutkové hfie inspirované obrazy Hieronyma Bosche VÛz se senem pfied dvûma lety ve Vrtbovské zahradû. Na‰e paní prezidentka odjela sice na studijní stáÏ do pfiekladatelského domu v Amsterdamu, ale svou neúnavnou péãí o pana profesora na dálku zabezpeãila, aby nám byla tato skvostná presentace uchována na videu. Pan Schür se snaÏil. Pan Pellar pro nás nederlandistické neumûtely tlumoãil, velmi promy‰lenû a profesionálnû. KdyÏ si uvûdomím, Ïe pan profesor Wilmots uÏíval i velmi star˘ch textÛ, pak se pfied Rubenem Pellarem hluboce skláním. Pan profesor byl na místû vãas, pfiivítal se vfiele se v‰emi znám˘mi, byl evidentnû potû‰en, Ïe se na námi organizovanou akci hrne spousta zájemcÛ. My Ne-Be jsme si libovali. Mnû bylo milé, Ïe jsem se mohla nabídkou k úãasti na této akci revan‰ovat paní doktorce Handlové za její neocenitelné sluÏby pfii cenzurování m˘ch zaãáteãnick˘ch pokusÛ v kunsthistorick˘ch vodách pro ná‰ bulletin. Ona jako na‰e v˘znamná znalkynû mistrÛ vlámsk˘ch a nizozemsk˘ch mi dûkovala za mimofiádnou pfiíleÏitost a v mailu ohodnotila pfiedná‰ku adjektivem velezajímavá. Psala jsem si pfiísloví jak divá. Tû‰ím se v‰ak, Ïe si budu moci osvûÏit pamûÈ produkcí z videa, protoÏe jich byla spousta. Pravda je, Ïe systematiãnost v rozdûlení a vnímání pfiísloví mû velmi zaujala. Mohli jsme si porovnat, jak je Ïivotní prostfiedí dÛleÏit˘m ãinitelem v utváfiení materiálních, ale právû tak duchovních statkÛ. Voda pro Nizozemí je mnohem v˘znamnûj‰í neÏ pro nás. Ale hloupost a blbost si osobuje drze právo k Ïití a pfieÏívání zfiejmû ve v‰ech zemích stejnû, také závistivost, lenost, pfietváfika a dal‰í dobré a ‰patné vlastnosti. Uvedu ty, které jsem si zapsala. Co je platno, kdyÏ si sova nasadí br˘le a stejnû nechce vidût. Velké ryby poÏírají malé. Nic se nepofiídí úplnû bez nákladÛ.


-6-

Zima 2003 Skákat z vola na osla. Nesouvisle vyprávût bez uspofiádání. Jeho sleì se nepeãe. Nedafií se. Dva psi se tûÏko shodnou na jedné kosti. Vypustit prasata do Ïita. Nelze dovolovat nepofiádky. Vybírání kobylincÛ do nádoby s fíky. Je tfieba rozli‰ovat. Kobylince nejsou fíky. Plavat proti proudu. Dtto. Sedût na uhlících. B˘t netrpûliv˘. Hází peníze do vody. Ne‰etfií. Moãit proti mûsíci. U nás ãÛrat proti vûtru. Kdo Ïere kostelní sloup. U nás svíãkové báby. Pfiíli‰ zboÏné. Povûsit kutnu na plot. Kam vítr tam plá‰È. Zapálit ìáblovi svíãiãku. Nûkomu lichotit. Dostat se od jednoho chleba ke druhému. Neb˘t si jist. Nelze vrátit ka‰i do kotlíku. Dvakrát mûfi, jednou fieÏ. Skr˘vat se pod modr˘m kabátem (podvádût ãi b˘t podvádûn). Lovit za sítí. Pfiijít pozdû. Jít hlavou proti zdi. Dtto. Pfiivazovat koãce zvonek. Vybrat nûkoho, kdo informaci správnû roznese. Házet rÛÏe sviním. My nejsme floristická zemû, takÏe perly. Zasypávat studnu, kdyÏ se tele utopilo. S kfiíÏkem po funuse. Nese oheÀ a vodu. Mluví dvojace. Holit blázna. Z nûkoho si dûlat blázny. Mít oãko v plachtû. B˘t pozorn˘. Vidût skrz prsty. B˘t tolerantní. To se mi moc nezdálo. Otírat si zadek o vrata. Nedûlat s niãím ciráty. Tû‰ím se, Ïe se zase nûkdy s panem profesorem Josem Wilmotsem setkám. Pieter Bruegel mûl dva syny, Pietera (Pieter Bruegel mlad‰í) a Jana (Jan Bruegel star‰í). Oba bratfii pÛsobili na pfielomu 16. století jako malífii v Antwerpách. Znaãné odli‰nosti jejich díla nám umoÏÀují odhalit vliv rÛzn˘ch dobov˘ch umûleck˘ch proudÛ. ¤ada obrazÛ Pietera Bruegela star‰ího obsahuje lidové prvky, které se tû‰ily zájmu mnoh˘ch sbûratelÛ. Obrazy ‰ly dobfie na odbyt. Tyto skuteãnosti jsou moÏn˘m vysvûtlením toho, proã Pieter Bruegel mlad‰í vytvofiil fiadu kopií otcov˘ch obrazÛ ãi jejich variací. Obraz Pfiísloví je rovnûÏ kopií, jehoÏ originál visí ve Státním muzeu v Berlínû.

Okusovaã sloupu. (Pokrytec) Mít v jedné ruce oheÀ a v druhé vodu. (NedÛvûryhodnost)


Obléká ho do modrého plá‰tû. (Klamání)

-7-

Zima 2003

Pfiede vlákno z cizí vlny. (Spolupráce)

Tluãe hlavou o zeì. (Zoufalství)

Îárlit na vodu, kdyÏ na ni svítí slunce. (Chamtivost)

âlovûk musí sklonit hlavu, aby pro‰el svûtem. (PfiizpÛsobení)

Dává Bohu fale‰n˘ vous. (Pokrytec)


Zuzana Vittvarová

-8-

Zima 2003

NĚKOLIK SLOV K PŘEDNÁŠCE PROFESORA WILMOTSE Na zaãátku fiíjna jsem dostala jako vÏdy mil˘ e-mail od paní Zuzany Vittvarové, která je vytrvalou pfiíznivkyní m˘ch programÛ v NG, a jímÏ mû zvala na pfiedná‰ku vûnovanou Pieteru Bruegelovi star‰ímu. Pieter Bruegel, seã nûkdy zvan˘ selsk˘, patfiil k intelektuální ‰piãce své doby, v Antverpách byl ãlenem rétorského spolku a byl tedy schopen se vyjadfiovat ve velice sloÏit˘ch jinotajích, podobenstvích a symbolech. Dne‰nímu pozorovateli Bruegelov˘ch obrazÛ zÛstává mnohé skryto. Obdivujeme originální kompozice, malífiskou bravuru, ale jiÏ neznáme literární a historické spojitosti, zvyky a tradice a tudíÏ nám uniká ãasto velmi moralistní poselství Bruegelov˘ch dûl. S tímto vûdomím jsem 7. fiíjna spûchala na pfiedná‰ku a má zvûdavost byla o to vût‰í, Ïe pfiedná‰ející byl lingvista prof. Jos Wilmots z Nizozemska. KdyÏ jsem se po zmateném hledání dostala do pfiedná‰kového sálu v budovû pfiekladatelÛ na SenováÏném námûstí, pan profesor jiÏ hovofiil. Jeho zájem byl koncentrován pouze na jedno Bruegelovo dílo, a to na Nizozemská pfiísloví ze státního muzea v Berlínû. Tento slavn˘ obraz, podle v˘razné postavy v centru kompozice sbûrateli ãasto naz˘van˘ modrá kápû, Bruegel namaloval 1559. Celá obrazová plocha je zaplnûna postavami, zvífiaty a rÛzn˘mi pfiedmûty odkazujícími ke stovce nizozemsk˘ch pfiísloví a rãení. K tématu existuje rozsáhlá literatura / vyãerpávajícím zpÛsobem o ní pojednává Frank Detje na www.deproverbio.com issue 9/1999 /, pan prof.Wilmots v‰ak provedl vlastní, velmi zajímavou klasifikaci. Celou kompozici rozãlenil na jednotlivé postavy ãi skupinky postav nesoucích urãit˘ v˘znam a ne‰lo pouze o pfiísloví. Pfiedná‰ka ukázala, Ïe struktura Bruegelova díla je mnohem sloÏitûj‰í, Ïe mÛÏeme nalézt odkazy na sedm smrteln˘ch hfiíchÛ / mimochodem série kreseb na toto téma Bruegela proslavila /, lidské vlastnosti, spojitost ÏivlÛ, Ïe v˘znam nûkter˘ch postav lze interpretovat z rÛzn˘ch úhlÛ. Musím se pfiiznat , Ïe bych mûla velmi ráda pfied sebou pfiedná‰ku pana profesora v psané podobû, jeho rozbor Bruegelov˘ch Nizozemsk˘ch pfiísloví je velmi exaktní, ale nestaãila jsem si v‰e zaznamenat. Dovolte mi alespoÀ pár pfiíkladÛ : sova s br˘lemi – co jsou jí platné br˘le, kdyÏ stejnû nechce vidût / sovu najdete takfika na kaÏdém holandském zpodobnûní ‰koly v 17.století / , moãit na mûsíc – v na‰í verzi ãurat proti vûtru / to jsem opravdu nevûdûla /, líbající se pár pod ko‰tûtem – Ïít spolu na hromádce / ani to jsem nevûdûla / atd. Nemohu ani nechci pfievyprávût pfiedná‰ku pana Wilmotse, byla mi jednodu‰e pfiínosem i zábavou. A je‰tû mal˘ dovûtek. Jako jedna z mála pfiítomn˘ch jsem neumûla holandsky a byla jsem odkázána na simultánní pfieklad pana Pellara a byla jsem odkázána ráda. Jeho pohotovost, originální slovní zásoba a jazyková kultivovanost mû skuteãnû potû‰ila. Díky paní Zuzanû Vittvarové a spoleãnosti Ne-Be za hezk˘ i profesnû pfiínosn˘ záÏitek. P.S. Ráda pfiijdu zase. Jitka Handlová Lektorské oddûlení Sbírka starého umûní Národní galerie v Praze

10 let obnovené nederlandistiky v Olomouci Na zaãátku fiíjna jsme mûli pfiíleÏitost zúãastnit se mimofiádné akce a nûkolika pfiíjemn˘ch dnÛ v krásném prostfiedí Univerzity Palackého v Olomouci. V‰echno zaãalo na zaãátku ãervence, kdy jsme dostali pozvánku na sympozium do Olomouce. V prÛvod-

ním dopise jsme se dozvûdûli, Ïe nederlandisté v Olomouci obdrÏeli od Univerzity vlastní budovu, zakládají samostatnou katedru nederlandistiky, otvírají centrum jazyka a kultury Nizozemí a Vlámska a zvou nás na oslavu 10. v˘roãí obnovené nederlandistiky v Olomouci.


A tak jsme vyrazili do Olomouce. Program trval 3 dny, od ãtvrtka 2. fiíjna do soboty 4. fiíjna. V pátek se konalo oficiální otevfiení Centra jazyka a kultury Nizozemí a Vlámska „Erasmianum"za úãasti mnoha v˘znaãn˘ch osob spoleãenského Ïivota z âR i zahraniãí. V aule filozofické

-9-

Zima 2003 fakulty byl udûlen ãestn˘ doktorát Josu Wilmotsovi a konala se inaugurace profesora literatury Marcela Janssense. Program symposia byl velmi bohat˘ jak na pfiedná‰ky tak na kulturní akce. Dozvûdûli jsme se o v˘voji nederlandistiky v Polsku, v Brnû, Praze, o nizozem‰tinû v Evropské unii a mnoho dal‰ího. Úãastníci si mûli moÏnost prohlédnout mûsto a zúãastnit se nejrÛznûj‰ích kulturních akcí. V pátek se napfiíklad konal nezapomenuteln˘ koncert souboru Paula Ranse z Bruselu písní z rukopisu Gruuthuuse Handschrift v kapli

„Jezuitského konviktu" a hned potom následoval dal‰í krásn˘ záÏitek v podobû barokní opery Endymio v podání moravského studentského souboru Damian. V sobotu odpoledne dr. Wilken Engelbrecht shrnul v˘sledky sympozia, rozvinul nûkolik my‰lenek o roli nederlandistiky ve stfiední Evropû a sympozium uzavfiel. Odpoledne jsme pak mûli je‰tû moÏnost vyrazit do okolí Olomouce a poslechnout si koncert v obnovené budovû Arcibiskupského paláce. Samozfiejmû se toho událo daleko víc a není moÏné v‰echno vyjmeno-

vat. DÛleÏité v‰ak na takov˘ch akcích je pfiíjemná, kolegiální atmosféra. Z pfiíspûvkÛ bylo sly‰et, Ïe mluvãí pfiejí novû katedfie a kulturnímu centru upfiímnû mnoho úspûchu. Na takov˘ch akcích je podle mého názoru nejhezãí setkávání - setkávání s kolegy, které jsme dlouho nevidûli a jsme rádi, Ïe je zase vidíme - nebo setkávání s lidmi a kolegy úplnû nov˘mi, pfii kter˘ch se navazují nové kontakty a nová pfiátelství. A k tomu bylo v Olomouci spousta pfiíleÏitosti. Jana âervenková

NOVINKY Z OLOMOUCE… PfiestoÏe nederlandistika v Olomouci uÏ nûkolik let vzrÛstá, nemûla donedávna vlastní sídlo. To se ale zmûnilo. Od 1. února 2003 je nederlandistika pfiestûhovaná a má vlastní budovu - a jakou! Nemáme sice kaÏd˘ pro sebe jednu pracovnu - na na‰í filologické fakultû, chudé jako kostelní my‰, se samostatné pracovny s poãítaãem na osobu vyskytují zfiídka – jsme po tfiech, ale místnosti jsou vybavené nov˘m a stylov˘m nábytkem. Za to vdûãíme ‰tûdr˘m darÛm Kulturního fondu Prince Bernharda, Orde van den Prince (poboãka Diest), mûstu Veenendaalu, Univerzitní knihovnû Amsterdam a samozfiejmû nizozemské Taalunie, jakoÏ i dal‰ím sponzorÛm. Pfiestûhování do jiné budovy, neÏ kde sídlí ná‰ „matefisk˘ obor“ germanistika, mûlo je‰tû jeden zajímav˘ aspekt: 1. záfií se obor nizozem‰tina osamostatnil a vznikla „katedra nizozem‰tiny“. Tím jsme se stali jednou z mála samostatn˘ch kateder nederlandistiky ve stfiední Evropû a jedinou v âeské republice. Narazili jsme ale na nepfiedvídan˘ problém - katedra musí mít profesora. PfiestoÏe Lianne Barnard - v kvûtnu 2003 - a Wilken Engelbrecht - v ãervnu 2003 získali titul PhD, podle ãeského vysoko‰kolského zákona to nestaãilo. Podle nûj je tfieba je‰tû tzv. habilitace, tedy dal‰í vûdecká práce, a to je‰tû jen v âeské nebo Slovenské republice. Tato podivná situace v oblasti uznávání zahraniãních diplomÛ snad skonãí s platností nového zákona, kter˘ bude âeská republika muset pfiijmout, ale dosud zaujímá ministerstvo jednoznaãné stanovisko: nizozemsk˘ nebo jihoafrick˘ doktorát nestaãí, je tfieba habilitovat se tady (pouze slovenské habilitace jsou podle ministerstva plnû rovnocenné). Proto olomoucká fakulta poÏádala prof. dr. Marcela Janssense (emeritního profesora KU v Lovani), aby pÛsobil jako prozatímní vysoko‰kolsk˘ uãitel. Marcel byl do této

funkce instalován 3. fiíjna na slavnostním zasedání vûdecké rady. Tuto slavnostní událost jsme spojili s udûlením ãestného doktorátu Palackého Univerzity, kter˘ obdrÏel v kvûtnu 2003 „nejlep‰í pfiítel letních kurzÛ nizozem‰tiny“ prof. dr. Jos Wilmots za své velké zásluhy o nederlandistiku v âeské republice, a s otevfiením katedry a kulturního centra „Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen Erasmianum“ prof.dr. Koenem Jaspaertem, generálním sekretáfiem nizozemské Taal-unie. Minikongres vûnovan˘ tûmto událostem byl nazván Aspekty externí nederlandistiky. PfiestoÏe se konal zanedlouho po 15. „Colloquium Neerlandicum“ Mezinárodního sdruÏení pro nederlandistiku, sjelo se na nûj a na oslavu otevfiení centra do Olomouce na 150 hostÛ. Kulturní záÏitky - jako byl koncert stfiedovûké hudby proveden˘ skupinou Paula Ranse a sponzorovan˘ Vlámsk˘m zastupitelstvím, barokní opera zaji‰Èovaná mûstem Olomouc a komorní koncert s nizozemsk˘mi básnûmi ze 17. století, nabídnut˘ Nizozemskou ambasádou, z tohoto setkání udûlaly nezapomenutelnou událost. V tuto chvíli je „Centrum“ zatím jen názvem, ale jiÏ brzy se sejdeme s diplomatick˘mi zástupci Nizozemska a Flander, abychom zváÏili moÏnosti oÏivení nizozemské kultury také na Moravû. Tfieba by se pfií‰tí rok mohla i v Olomouci konat setkání Ne-Be… Více informací najdete na http://netherlandistics.upol.cz. Adresa centra je: Centrum jazyka a kultury Nizozemí a Vlámska KfiíÏkovského 10, 771 80 Olomouc Adresa, na níÏ nás mÛÏete nav‰tívit, je: KfiíÏkovského 14 (tel. 58 563 3270). Projdete dvefimi a pak uÏ vás povedou nizozemské, vlámské a jihoafrické vlajeãky. Wilken Engelbrecht


- 10 -

Zima 2003 Slavnostní fieã prof. Jose Wilmotse pronesená u pfiíleÏitosti udûlení ãestného doktorátu na Univerzitû Palackého v Olomouci pfii otevfiení kulturního centra „Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen Erasmianum“ v fiíjnu 2003. Va‰e Magnificence, Pane dûkane, Excelence, Pane Generální tajemníku Nizozemské jazykové unie, VáÏen˘ pane zástupce Vlámské vlády, VáÏení pánové zástupce Princova fiádu, oddûlení Diest, Dámy a pánové, kdyÏ mi Vûdecká rada Univerzity Palackého v Olomouci sdûlila své rozhodnutí poctít mû udûlením ãestného doktorátu, musel jsem si na tuto skuteãnost pfiedev‰ím zvyknout. Nezvykl jsem si v‰ak je‰tû úplnû, pfiestoÏe je dotyãn˘ dopis datován 15. kvûtna leto‰ního roku. Za bûÏné to prozatím nepovaÏuji a myslím, Ïe ani v budoucnu to zcela jistû za bûÏné povaÏovat nebudu. Kdokoli na základû disertace doktoroval, ví, Ïe se mu tím otevírají dvefie do akademického svûta. Poãáteãní nad‰ení vyvolá urãit˘ pocit vdûãnosti, ale postupnû se jak˘msi témûfi bûÏn˘m pravidlem stane skuteãnost, Ïe se ãlovûk stal ãlenem klubu a Ïe smí hrát s ostatními. JestliÏe je ve formû, mÛÏe se podílet na dÛleÏit˘ch diskuzích. To v‰e v‰ak souvisí s prací, s vlastním snaÏením, stejnû jako cesta, která vedla ke vstupu do akademického svûta. Kdo netrénuje, ztratí své schopnosti a dostane se do druhé ligy. Kromû potfieby zvyknout si na skuteãnost, Ïe se ãlovûk stal ãi stane doktorem honoris causa, se dostaví je‰tû jin˘ pocit. Jde o jist˘ údiv, neboÈ nevíte, za co se vám této pocty dostalo. V prÛbûhu doby nastalo zfiejmû nûkolik okamÏikÛ, kdy jste dûlali vûci, které - aniÏ byste si toho byli pov‰imli - se pozdûji staly zásluhami o propagaci a podporu nederlandistiky ve stfiední a v˘chodní Evropû a zvlá‰È v âeské republice, jak stálo v dopisu pana dûkana doc. PhDr. Iva Barteãka, CSc. PfiestoÏe vás nikdo zvlá‰È nesledoval, ani po vás nic nevyÏadoval, skuteãnosti podobného rázu rÛzn˘m lidem neunikly. Od té doby, co jsem obdrÏel ten krásn˘ dopis, jsem si trochu hrál s v˘znamem slovní kombinace honoris causa. Kdo mû zná, tomu to není divné. Dala by se taková slova interpretovat dvojsmyslnû, jako amor Dei z doby gymnázia? Dala by se ta slova interpretovat dvojím smûrem - jako subjektivní pád, láska Boha k ãlovûku, a zároveÀ jako pfiedmûtov˘ pád, jako láska ãlovûka k Bohu? Moje známá, klasická filoloÏka, mû uvedla na pravou míru – honor, tedy ãest, tu nemá nic spoleãné s causa, dÛvodem, ani naopak. Honoris je zde vysvûtlující genitiv, tak mi bylo fieãeno. To mû uklidilo. Prostû mám tu ãest pfiijmout, aniÏ se musím pfiíli‰ zab˘vat hlubokou strukturou dÛvodu, causa. JestliÏe nûjak˘ dÛvod existuje, pak má jiÏ svá léta. To vím jistû. Zaãátek sahá zpût do sedmdesát˘ch let minulého století, kdy jsem poprvé pfiekroãil tehdy komplikovanou hranici. Na této stranû se jí fiíkalo Mauer der Schande, na druhé stranû v‰ak nesla jméno Schutzwall gegen den Imperialismus. Potvrdila se moje domnûnka, Ïe na V˘chodû neÏijí a nepracují nijak zásadnû odli‰ní ãi jinak zamûfiení akademici, a to i pfies zcela rozdílné státní systémy a na v˘chodní stranû dotyãné hranice také stûÏí srozumitelné reÏimy. I akademici na V˘chodû povaÏovali rozdûlení Evropy za stejnû hloupé, aãkoli obãas z úplnû jin˘ch dÛvodÛ. Jak jsem pfiijíÏdûl ãastûji a postupnû také nav‰tûvoval i jiné zemû kromû mého startovního bodu, kter˘m bylo tehdej‰í NDR, stále více jsem se utvrzoval v tom, Ïe právû rozhovor Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

- 11 -

Zima 2003 navzdory hranicím a strukturám - by se ãasem mohl stát nejúãinnûj‰ím prostfiedkem k pfiípravû na souÏití v Evropû, která by mûla b˘t vût‰í neÏli jen rozmáhající se a hospodáfisky siln˘ Západ. Pokud bylo takového prostfiedku pro náv‰tûvy stfiední a v˘chodní Evropy potfieba, museli jsme o nûj usilovat. Nestalo se náhodou, Ïe k tomu do‰lo prostfiednictvím nizozemského jazyka a nizozemské kultury. I tehdy se lidé na Západû ãasto ptali, proã se lidé z tak vzdálen˘ch zemí chtûjí uãit na‰emu jazyku. Na to jsem mûl standardní proti-otázku: „Proã by tam nebyli lidé, ktefií mají zájem o ná‰ jazyk a na‰i kulturu?" VÏdyÈ jsme nemûli expanzivní sklony - nechtûli jsme nauãit polovinu Evropy mluvit nizozemsky. Chtûli jsme pomoci lidem, ktefií mûli zájem se z jak˘chkoliv dÛvodÛ na‰ím jazykem zab˘vat. JestliÏe jsem pro to nûco udûlal, jak sm˘‰lí Vûdecká ráda této univerzity, pak to je pfiedev‰ím proto, Ïe jsem to dûlal rád Ïe jsem to povaÏoval za smysluplné. Pfiineslo mi to uspokojení, dokonce i radost. Nejspí‰e se jedná o pocit nûkoho, komu se stal koníãek prací a naopak. Za to, Ïe mohu pokraãovat se svou prací, která je zároveÀ i m˘m koníãkem, vdûãím zejména Limburskému univerzitnímu centru. LUC je malou vlámskou institucí, ‰ífií v‰ak pozitivní politiku, která pfiiná‰í ‰ance a pomáhá. Jsem za to hluboce vdûãn˘. Samozfiejmû bych tu nestál neb˘t Univerzity Palackého v Olomouci, ale proto, Ïe k Vám mluvím právû teì, nemohl bych nezmínit vlastní LUC. Mám-li se zab˘vat strukturou slovní kombinace honoris causa, pak je ten dÛvod vûcí obou univerzit, a o ãest se rád podûlím se v‰emi, ktefií mi bûhem v‰ech tûch let pomáhali. Va‰e Magnificence, Pane dûkane, Excelence, Pane Generální tajemníku Nizozemské jazykové unie, VáÏen˘ pane zástupce Vlámské vlády, VáÏení pánové zástupce Princova fiádu, oddûlení Diest, Dámy a pánové, normální doktorát, pro kter˘ promovend pracoval, je klíãem. âlovûk ho má v kapse, kaÏdodennû ho pouÏívá a zvykne si. Stane se samozfiejmostí, Ïe se jím otevfiou dvefie do akademického svûta. Tento klíã je tedy pfiedev‰ím praktickou vûcí. Dnes jsem v‰ak od Vás dostal spí‰e klenot, prsten, kter˘ nepfiiná‰í okamÏit˘ technick˘ uÏitek, ale rád se na nûj budu dívat a doufám, Ïe se bude je‰tû dlouho lesknout, stejnû jako nederlandistika ve stfiední a v˘chodní Evropû, která pomohla k jeho vyrobení. Vám a Va‰í univerzitû, ke které nyní mohu trochu patfiit, pfieji do budoucna v‰e nejlep‰í. Mám na mysli zejména právû otevfiené Centrum jazyka a kultury Nizozemí a Vlámska „Erasmianum“ pod vedením doktora Wilkena Engelbrechta. VÏdyÈ Brecht, druhá ãást tohoto germánského pfiíjmení, znamená lesk. Takov˘ lesk, Wilkene, pfieji Tobû a Tvé práci. Va‰e Magnificence, Pane dûkane, Excelence, Pane Generální tajemníku Nizozemské jazykové unie, VáÏen˘ pane zástupce Vlámské vlády, VáÏení pánové zástupce Princova fiádu, oddûlení Diest, Dámy a pánové, dûkuji srdeãnû. Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

- 12 -

Zima 2003

Podvečer ve Vikadle

V úter˘ 2.prosince se ve Vinohradském kavárenském divadle konal veãer s ãetbou z díla Helly S. Haasse „Páni ãajov˘ch plantáÏí“, které vy‰lo na podzim v pfiekladu Petry Schürové. V úter˘ 2. prosince byl Mikulá‰ takfiíkajíc za dvefimi a já se zmoÏená tlaãenicí v hraãkáfistvích plíÏila k vinohradské oáze klidu a poezie bez energie s ta‰kou naditou rybáfisk˘m prutem s magnetickou návnadou a sadou ryb s magnetickou hubiãkou, stavebnicí, pohádkovou kníÏkou, ãokoládov˘m ãertem, pytlem sladkostí a síÈkou mandarinek. Vlastnû se mi moc nechtûlo… ale cosi uvnitfi mû se bránilo vzdát se i duchem, kdyÏ vÛle jiÏ podlehla, tlaku spotfiebitelské spoleãnosti. A tak jsem své kroky nasmûrovala za kulturním záÏitkem. A vskutku se mi to vyplatilo. Úryvek v krásném pfiednesu studentky herectví Pavly Janí‰‰ové a jejího nizozemského protûj‰ku, na‰í ãlenky Anne-Marie Matthijsse mû z uhonûné, ‰edivé a blátivé Prahy zanesl doprostfied barevné, prohfiáté indonéské dÏungle, jak ji Hella S. Haasse mistrnû vykreslila ve svém díle, a jak ji její pfiekladatelka neménû mistrnû pfievedla do ãeského jazyka. Pfiedmikulá‰sk˘ shon zfiejmû vyfiadil z provozu více milovníkÛ literatury, neÏ jsme oãekávali. A to je ‰koda, protoÏe takov˘hle veãer rozhodnû není ztrátou ãasu, n˘brÏ vzpruhou. Poãet posluchaãÛ pfiipomínal název jednoho proslulého ãeského románu, ale koneckoncÛ, krásná literatura a básnictví se dfiíve také pûstovaly v mal˘ch krouÏcích, jak poznamenal jeden z pfiítomn˘ch. Îe toto není zku‰enost ojedinûlá, nám koneckoncÛ potvrzuje i nápis nad jevi‰tûm divadelní kavárny: Sami sobû. A my jsme si to opravdu uÏili. Doufáme jen, Ïe pfií‰tû uÏ budeme moci ná‰ program otitulovat „My vám“, protoÏe taková malá, krátká zastavení, jako bylo to úterní s Hellou S. Haasse, dûlají Ïivot pfiíjemnûj‰ím a snesitelnûj‰ím. Veronika Havlíková Ukázku z knihy Helly S. Haasse „Páni ãajov˘ch plantáÏí“ v pfiekladu Petry Schürové uvádíme v Literární pfiíloze.


- 13 -

Zima 2003

LITERÁRNÍ P¤ÍLOHA Hella S. Haasse: Páni ãajov˘ch plantáÏí Brána 2003, PfieloÏila Petra Schürová Gambung, první den 1. ledna 1873 „Tady!“ fiekl nahlas. Jeho hlas znûl v obrovském prostoru nicotnû. Stál na okraji rokle. Odpolední mlha halila nedaleké vrcholky hor - pfiedhÛfií Gunung Tilu. Hluboké r˘hy zemské kÛry se vlnily jako drapérie divoce zelené pustiny po odpoãívajícím tûle obra. Mezi zarostl˘mi úboãími leÏelo údolí jako vklínûná mísa. Tam, v objetí pralesa, by chtûl zÛstat napofiád. Dosáhl místa, kde na nûj ãekala dosud neproÏitá zku‰enost. „Pustím se do toho,“ fiekl, kdyÏ mu otec vypoãítal v‰echny nesnáze - po první náv‰tûvû Gambungu pfied pÛl rokem -, které by pronájem právû tohoto pozemku pfiinesl. Podnebí bylo pro slu‰nou úrodu kávy pfiíli‰ vlhké, staré státní plantáÏe zpustlé, stezky zarostlé. Terén byl ãlenit˘, tvofien˘ strm˘mi úboãími a témûfi nepfiístupn˘mi v˘bûÏky pralesa; odlehlost pfiedurãovala potíÏe pfii odvozu sbûru. Také nebylo tak zcela jisté, zda se na fiídce zalidnûn˘ch pahorcích najde dostatek pracovních sil. Ale Rudolf se od prvního okamÏiku – ten v˘hled do dálky!, ta zelená záfie myriád tvofien˘ch korunami stromÛ! – upnul na Gambung. Pro nûj neexistovala jiná alternativa. Nebál se, Ïe kávové plantáÏe, tak dlouho zanedbávané, bude muset dÛkladnû asanovat, moÏná dokonce znovu zaloÏit - v‰echny kefie zlikvidovat a vysázet nové. PovaÏoval to za hozenou rukavici. KdyÏ se mu nebude dafiit káva, pfiejde na ãaj, kulturu, v níÏ se po roce uãení dobfie vyznal. Otec tedy poÏádal úfiady o právo pronájmu. Zprávu o zápisu zatím je‰tû stále nedostali. Nejdfiív se na pozemek musí pfiijet podívat posudková komise. Rudolf uÏ vûdûl, Ïe úfiední ml˘ny melou pomalu. Nemohou mu ale zabránit v tom, aby pÛdu, kde hodlá pracovat a Ïít, zaãal kultivovat. Úrodná pÛda, vrchní vrstva - asi dvû nebo tfii stopy - byla sypká smûs jílu s úlomky vulkanick˘ch kamenÛ. Rudolf odstoupil od okraje, sh˘bl se a nabral do dlanû hrst tmavorudé, vlhké zemû. KdyÏ se otoãil, uvidûl, Ïe se obyvatelé Gambungu shromáÏdili kolem jeho dvou sluhÛ, Muntajase a Djengota i s koÀmi. Byli mezi nimi také nosiãi, které Rudolf najal na úpatí horského hfiebenu. Zavazadla mûli naskládaná u bambusového lesa, v nûmÏ se ukr˘val mal˘ kampung. Pfieb˘valo v nûm sedm, osm rodin zbyl˘ch z lidí, ktefií kdysi pfii‰li z okolních vesnic sem nahoru za prací na kávov˘ch plantáÏích. Jakmile si

v‰imli, Ïe se na nû Rudolf dívá, podfiepli si. Nejstar‰í z muÏÛ pronesl tradiãní pozdrav a oslovil ho titulem djuragan, pane této zemû. On jim odpovûdûl také v sundá‰tinû, kterou uÏ slu‰nû ovládal. Cestou si pfiipravil krátk˘ proslov - coÏ se od nûj oãekávalo -, v nûmÏ Ïádal o dÛvûru a spolupráci. PfiestoÏe se na nûj nikdo nedíval - to se nehodilo -, vycítil v mlãení souhlas. Gambung‰tí byli drsnûj‰í a vypadali houÏevnatûji neÏ lidé, s nimiÏ se setkával na plantáÏích v Buitenzorgu. PÛsobili také zdrÏenlivûji. Rozhodující bude, jak se postaví k práci. KdyÏ nebudou ochotní pracovat na plantáÏích nebo se nesnesou s lidmi kolem sebe, nastanou Rudolfovi potíÏe. Jejich mluvãí pÛsobil klidn˘m a rozumn˘m dojmem. Ten muÏ mu musí pomoci najít správn˘ pfiístup a tón. Ale nejdfiív pozemky. Ty nepoãkají. Svého bûlou‰e, Odalisku – po pfiíkrém stoupání po koÀské stezce se z ní koufiilo - svûfiil do Muntajasovy péãe. Pû‰ky, s Djengotem za sebou, sestoupil do údolí, kde by si jednou rád postavil dÛm. De‰Èové mraky západního monzunu se za vrcholky hor uÏ zase nadouvaly, vzduch byl prosycen˘ vlhkostí. Na svaÏitém poli na okraji lesa stálo nûkolik stromÛ kvetoucích ohnivû rud˘mi kvûty; rovné, hladké kmeny desítek rasamal se bl˘skavû odráÏely od tmavého pralesa, kde se jejich koruny zvedaly do ohromné v˘‰ky. Rudolf mûl s sebou zbraÀ, mohl se tedy pustit do pátrání po divoké zvûfii. Teì ‰el první Djengot a maãetou uvolÀoval cestu v hustém porostu. Zvûfi neobjevili - nena‰li Ïádné ãerstvé stopy, narazili jen na hlubokou u‰lapanou stezku, kudy zvífiata pravidelnû procházela , ale z v˘‰ky, ze záplavy listÛ, se oz˘valo ‰elestûní a praskání a jako dé‰È na nû dopadaly pecky a kousky slupek; na jednom otevfieném prostranství se setkali s hejnem opic, zmûtí ‰ed˘ch tûl s bíl˘mi bfiichy, které je provázely dál: skákaly z vûtve na vûtev, byly stále zvûdavûj‰í a stále hlasitûji vfie‰tûly. Nechal oãi, aby se popásaly, a nakonec na‰el, co hledal: staré vodovodní vedení v korytu jednoho z horsk˘ch potokÛ protkávajících terén. Hluboko v lese byl ukryt˘ zurãiv˘ vodopád; ‰li po zvuku a do‰li k toku, ‰ir‰ímu a prud‰ímu neÏ ostatní potÛãky. Rudolf si uvûdomil, Ïe tohle musí b˘t Tjisondari; pfiíkr˘ bfieh na druhé stranû vypadal jako pfiirozená hranice plantáÏe. Ale Djengot, kter˘ znal okolí, tvrdil, Ïe to tak není. ·li podél Tjisondari, aÏ na‰li místo, kde se dalo pfieskákat z kamene na kámen a pfiebrodit na druhou stranu. Rudolf skuteãnû objevil staré plantáÏe, o jejichÏ existenci nemûl tu‰ení, a nûkterá více ãi ménû otevfiená místa, která se mu zdála vhodná na zaloÏení nov˘ch polí.


- 14 -

Zima 2003 Nejradûji by se vy‰plhal aÏ na vrcholek Gunung Tilu, aby odtamtud mohl odhadnout rozlohu svého území – zatím nemûl ani pfiedstavu, jak bude mapovat hranice kávov˘ch plantáÏí rozloÏen˘ch do v‰ech stran a po v‰ech kopcích kolem. Prvním úkolem bude mûfiení, k tomu ale potfiebuje odbornou pomoc. Nesãetné propasti a úÏlabiny, nehodící se k pûstování ãehokoliv, tvofiily tûÏko vyãíslitelné mnoÏství enkláv. Djengot zaslechl z dálky dunûní hromu dfiív neÏ Rudolf. PfiestoÏe je‰tû nebyly ani tfii hodiny odpoledne, padla na les noc. Nebe, obãas viditelné skrz prÛhledy ve stfie‰e z listí, bylo ãerné jako smÛla. Skákali a smekali se divoãinou, Rudolf zaslechl, jak se mu trhá kabát; na konci lesa, na otevfieném poli pfie‰li do bûhu, ale prudk˘ dé‰È je zdrÏoval. Pronikavé záblesky protínaly oblohu, aÏ jim pfiecházel zrak i sluch. Otec pro nûj dal zafiídit pondok mimo kampung, osadu – dvû malé místnosti s úzkou pfiedsíní, s prkennou podlahou na kÛlech, stûny z pleteného bambusu, stfiecha z palmov˘ch do‰kÛ. Nebylo v nûm víc, neÏ jen to nejnutnûj‰í: pohovka na spaní, stÛl, Ïidle a skfiíÀ na potraviny. Dokud budou trvat pfiípravy na zúrodÀování, Rudolf se tam utábofií. KdyÏ se boufie pfiehnala, posadil se na schÛdek vedoucí ke vchodu. Nebe bylo jasnûj‰í neÏ sklo; ve svûtle pozdního odpoledne vypadaly nesãetné odstíny zelenû Gunung Tilu jako vybarvené jemn˘m ‰tûtcem. Rudolf si sundal boty a ponoÏky a uvidûl to, ãeho se obával po cel˘ poslední úsek cesty: pod plstûné kama‰e pronikly pijavice a pfiisály se mu k l˘tkÛm. Jeho euforii ale naru‰it nedokázaly. „Potvory!“ zamumlal a opatrnû je odtrhával. Po nohách mu tekly ãÛrky krve. PoÏádal Djengota, kter˘ vybaloval zavazadla, aby mu podal lékárniãku. ObvazÛ mûl dostatek. Teprve teì si uvûdomil, Ïe kromû chleba a nûkolika kouskÛ ovoce cestou na Gambung od ãasného rána nic nejedl. Sly‰el, Ïe v kuchyÀce ‰ramotí Muntajas – sice nebyl kuchafi, ale sám se nabídl, Ïe se toho úkolu ujme. „Sedia?“ zavolal Rudolf pfies rameno. „Je uÏ jídlo hotové?“ „Mangké, ano, uÏ je,“ odpovûdûl mu táhl˘m, nosov˘m hlasem Muntajas. Jídlo se skládalo z polévky, kterou Muntajas uvafiil z pfiivezené slepice. Ostré vÛnû prozrazovaly, Ïe si Muntajas a Djengot za domkem pochutnávali na jednom z domorod˘ch pokrmÛ, na nûÏ si Rudolf stále nemohl zvyknout. Mûsíãní svûtlo prosvítalo ‰tûrbinami a skulinami v bambusové stûnû a vrhalo rozpt˘len˘ vzorek záfie na podlahu a pokr˘vky. Rudolf leÏel na zádech a poslouchal noãní zvuky, bzukoty a ‰ramoty zvenku, vzdálené kfiiky z pralesa. Doufal, Ïe konû jsou v improvizované stáji v bezpeãí; sly‰el, Ïe po setmûní pfiicházejí pantefii aÏ ohradû kampungu. Místní obyvatelé zavírali psy,

slepice a kozy na zámek i na závoru. Rudolf si pfiedsevzal, Ïe proti drav˘m zvífiatÛm nûco podnikne, jakmile mu to naléhavûj‰í povinnosti dovolí. ProtoÏe uÏ nemohl spát, znovu prom˘‰lel, co bude muset v nadcházejících dnech udûlat. âekala ho – to si uvûdomoval – neuvûfiitelnû tûÏká práce, která ho bude stát spoustu sil a pfiemáhání. Nikdo z plantáÏníkÛ v rodinû je‰tû pfied sebou takov˘ úkol nemûl: obnovit tak dlouho zanedbávan˘ pozemek. Kromû vyznaãení terénu se musel vûnovat je‰tû dal‰ím prioritám: je tfieba postavit most pfies Tjisondari, protoÏe brod je odtud pfiíli‰ daleko; musí také – souãasnû s vyãi‰tûním star˘ch kávov˘ch plantáÏí – pfiipravit zku‰ební ãajovou plantáÏ. Musí sehnat personál na vysekání zarostl˘ch stezek a polí. Chtûl také dát omítnout a vymalovat „porézní“ stûny svého domku; zavést mezi Gambungem a plantáÏí sv˘ch rodiãÛ, vzdálenou nûkolik hodin cesty, kaÏdodenní posílku pro pfiísun zpráv, náfiadí a potravin. Toho posledního bylo v kampungu poskrovnu; Rudolf brzy zjistil, Ïe lidé vlastní slepice neradi prodávají. Nakonec pfiece jen usnul. Probudilo ho kokrhání kohoutÛ. UÏ svítalo. Vynesl si ven Ïidli a bez dechu sledoval, jak slunce vychází nad obzorem a jak postupnû ozafiuje vzdálená pole mrakÛ. Vrcholky hor se od nebe odráÏely jako ohraniãené inkoustem. Tfipytivé cáry mlhy se hnaly údolím mezi kmeny rasamal. Z lesa zazníval zpûv tisícÛ ptákÛ. Od ‰plouchajícího pramínku vody, kam se chodili lidé m˘t, znûly v ranním vzduchu hlasy jasnûji. Bylo cítit hofiící dfievo. Djengot, pfies ramena sarong na ochranu proti svûÏímu vûtfiíku, se vynofiil z bambusového lesa a s ním chlapec asi sedmilet˘, kter˘ vedl na provaze nápadnû poddajného konû. „Jmenuje se Si Djapan,“ fiekl Djengot. „Ohlídá ho. Nebojí se. Djuragan uvidí sám.“ Rudolf pfiekvapenû pfiihlíÏel, jak si jeho kÛÀ nechá líbit pobízení ve slabinách od cizího ãlovûka, vlastnû je‰tû dítûte, které mu sahá sotva k hrudníku. Zdálo se mu od Djengota ukvapené, Ïe najal nejdfiív chlapce ke koním, ale nepochyboval o tom, Ïe to je nezbytné. Rudolf zatím nemohl Djengota u vymûfiování postrádat a Muntajas má na starost jiné vûci, neÏ peãovat o konû. „Dobfie,“ fiekl a podrbal Odalisku po tváfiích. „Hodná holka. Nekousat! Neutíkat!“ Pomalu upíjel kávu, kterou mu Muntajas pfiinesl. Slunce ‰plhalo v˘‰, ale dosud bylo chladno. Na okraji strÏe kvetly kefie velk˘mi bíl˘mi kalichy pfiipomínajícími lilie, ale Rudolf takové je‰tû nikde nevidûl. Krajina pfied ním, den, jeho Ïivot, to v‰echno se koupalo v ranní záfii. Bylo mu ãtyfiiadvacet, poprvé byl odkázan˘ sám na sebe, poprvé byl sám sobû pánem. V‰echno, co do nynûj‰ka proÏil, bylo pfiípravou na tento okamÏik. Narovnal se a rozpfiáhl paÏe. Eldorádo!


- 15 -

Zima 2003

Dvû staré babky Toona Tellegena Jifiina HoleÀová POVÍDKY KdyÏ jsem se kdysi s povídkami amsterdamského praktického lékafie, básníka a autora kníÏek pro dûti Toona Tellegena (1941) setkala poprvé, celou mû do sebe vtáhly a já je musela pfieãíst „naposezení“. Tyto minipovídky z tehdy druhé Tellegenovy kníÏky pro dûti Toen niemand iets te doen had (Querido 1987), (ãesky pod názvem Veverãák a mravenec, Cinemax 1998), ocenûné v Nizozemí roku 1988 Zlat˘m pisátkem (Gouden griffel), cenou za nejlep‰í dûtskou kníÏku roku, mû zkrátka chytly. Získaly si mû svou pÛvabnou poetikou, pfiem˘‰livostí, iracionalitou, absurdní logikou, pohráváním si s pfienesen˘mi a konkrétními v˘znamy – to v‰e na jedné ãi dvou stránkách. V pfiíbûzích o veverãákovi, mravenci, slonovi, cvrãkovi a dal‰ích zvífiátkách se toho moc nedûlo. A kdyÏ uÏ pfiece, tak se pfiem˘‰lelo o v‰em moÏném (tfieba o tom, co je to nûkomu chybût, o zapomínání, o podezíravosti), posílaly se dopisy (a kdyÏ pisatel zrovna nevûdûl komu napsat, tak napsal dopis sám sobû), cestovalo se, oslavovalo, jedlo, pilo, hodovalo. A ãas si volnû plynul a byla ho spousta. Povídky v bûÏném slova smyslu to vlastnû ani nebyly, spí‰ vyprávûní, reflexe zaloÏené na dialogu. Ta vyprávûní byla zkrátka originální. Pokud vÛbec nûco pfiipomínala, tak Milneova Medvídka Pú, Carrollovu Alenku v fií‰i divÛ nebo Exupéryho Malého prince. POHÁDKY PRO DOSPùLÉ KdyÏ jsem se tehdy s tûmito minipovídkami Toona Tellegena setkala, byly „Dvû staré babky“ nejspí‰ je‰tû nûkde „na houbách“ nebo uÏ se moÏná nosily v autorovû hlavû. Na svût pfii‰ly poprvé v roce 1994 v nakladatelství Querido a byly první Tellegenovou kníÏkou pfiíbûhÛ pro dospûlé. V té dobû jiÏ byl Toon Tellegen nejen velmi svérázn˘m autorem krátk˘ch vyprávûní o zvífiátkách (ocenûn˘ch nejednou literární cenou za dûtskou literaturu), ale i osobit˘m básníkem (mûl za sebou jiÏ nûkolik básnick˘ch sbírek). O svém setkání s Tellegenovou kníÏkou pro dûti se nerozepisuji náhodou. Dvû staré babky se kupodivu v lecãem minipovídkám o Veverãákovi a mravenci podobají. I zde Tellegen vyuÏívá formu vyprávûní, pfiíbûhy jsou zaloÏeny na dialogu. I zde se setkáváme s pÛvabnou poetikou, pfiem˘‰livostí, iracionalitou, absurdní logikou, pohráváním si s pfienesen˘mi a konkrétními v˘znamy. Ani ve vyprávûních o dvou star˘ch babkách se toho moc nedûje, také tady se hodnû pfiem˘‰lí - o Ïivotû, o smrti, zejména ale o lásce. S tou si babky vût‰inou nevûdí rady. Nelze ani jinak. âas si plyne sice volnû, ale spoustu ho rozhodnû dvû staré babky nemají. Jejich bytí je koneãné a v této jistotû je zároveÀ nejistota, nevûdí dne ani hodiny. Pfiipadá jim, Ïe Ïily zbÛhdarma. A co bude po smrti? No pfiece vÛbec nic, jsou to babky nevûfiící. Ale chyba lávky. Po Ïivotû pozemském nastane babkám Ïivot posmrtn˘. A nebyl by to Tellegen, aby se tento posmrtn˘ Ïivot zcela nevymykal tradiãním pfiedstavám. A tradiãním pfiedstavám se vymyká i sám bÛh. A tak dvû staré babky v grotesknû ladûném vyprávûní za své pfiesvûdãení o neexistenci Ïivota po smrti - za jednu z mála ze sv˘ch jistot - „platí“ tím, Ïe se o churavûjícího nebohého boha starají a to s takovou péãí a úsilím, aÏ je to uondá a ony péãi o boha i boha samotného pustí z hlavy. A tak i v posmrtném Ïivotû dál zakou‰ejí absurditu svého bytí. Tellegenovy dvû staré babky se tu s jistotou, tu s nejistotou svého vzájemného vztahu pot˘kají témûfi ve v‰ech tfiiaãtyfiiceti pfiíbûzích. Jejich láska, jejich vzájemn˘ vztah je paradoxnû ohroÏen právû svou jistotou, dlouh˘m trváním, jindy v‰ak naopak nejistotou z toho, zda vÛbec je‰tû trvá a pochybnostmi, zda se babky vÛbec kdy mûly rády. Vztah ohroÏují nejen ony samy, ale i jiní. V jedné povídce by se tfieba jeden muÏ rád nûãeho na babkách dotkl, nûjaké ãásti jejich tûla, protoÏe pr˘ je‰tû nikdy nic nezaÏil. V jiné povídce zase jinému muÏi vadí, Ïe se babky v noci hladí. A do tfietice se v dal‰í povídce k babkám nastûhuje jakási nervovû vy‰inutá Ïenská, zaãne s nimi spát v jedné posteli a porouãet jim. Dvû staré babky tûmto zásahÛm do svého soukromí nedokáÏí ãelit a nakonec jim podléhají. POMÍJIVÁ I VùâNÁ… Proã si v‰ak vlastnû Tellegen vymyslel zrovna dvû staré babky? Rozhodnû ne náhodou. Dvû staré babky - staãí fiíct a hned je vidíme pfied sebou - shrbené, se‰lé stáfiím, ‰ouravá chÛze co noha nohu mine. Dvû staré babky jsou typem - „hraãkou“ jak fiíká Arjan Peters (Volkskrant, 7.10.1994), Autor si s nimi mÛÏe dûlat co chce - mÛÏe si s nimi hrát, jak se mu zlíbí. O nû aÏ tak moc nejde, jde pfiedev‰ím o vztah mezi dvûma lidmi obecnû - o lásku zbavenou tradiãních více ãi ménû romantick˘ch pfiedstav a kli‰é, o lásku na pozadí stáfií, chátrání a smrti. Rozhodnû tedy nejde o nûjak˘ lesbick˘ vztah dvou star˘ch babek. Erotika je tu jen jedním z moÏn˘ch herních prvkÛ, jedním z moÏn˘ch pohledÛ na lásku. Láska je tu zas a znovu, spojuje i rozdûluje, vÏdy povstane z popela jako bájn˘ pták Fénix, pomíjivá i vûãná jako dvû staré babky. Ve srovnání s minipovídkami o veverãákovi a mravenci jsou vyprávûní ladûna více do tragikomiãna, humor v nich ale rozhodnû nechybí. Bibliografie Toona Tellegena se od vydání Dvou star˘ch babek utû‰enû rozrÛstá. Vycházejí mu nové básnické sbírky, nové pfiíbûhy o zvífiátkách i nové kníÏky pro dospûlé. Na své pfiekladatele do ãe‰tiny zatím ãekají.


- 16 -

Zima 2003

Toon Tellegen: Dvû staré babky PfieloÏila Jifiina HoleÀová Dvû staré babky se mûly tak moc rády, Ïe z toho byly ne‰Èastné. Co z toho máme, pfiemítaly. Láska … myslívaly si opovrÏlivû. Takov˘ nesmysl. Nic s tím ale nenadûlaly. Mûly se prostû rády. Hned jak se uvidûly, rozbu‰ilo se jim srdce a v noci se vá‰nivû a trpce objímaly. To pak jedna té druhé ‰eptávala: „Ach jo, já tû mám tak ráda“ a druhá fiíkávala .. A tak dále a tak dále a tak dále. Popíjely sherry a rum, kaÏd˘ den víc a víc. Bylo jim to úplnû fuk. Pojídaly krém na boty. Kdesi o tom ãetly. LÏiãku ãerného krému na boty. Po tom krému se na sebe zadívaly a najednou uvidûly, Ïe ta druhá je baculatûj‰í, znetvofienûj‰í a oãi jí lezou z dÛlkÛ. Vypadaly jim zuby a ony jen skfiehotaly. Ani to v‰ak nepomohlo. Chytaly je kfieãe. Rády se ale mûly pofiád a s pûnou u pusy na sebe pokfiikovaly, Ïe se mají rády. KdyÏ krém na boty pfiestal pÛsobit, sedávaly za zástûnou a nenávidûly lásku i toho, kdo si ji vymyslel, aÈ uÏ to byl kdokoli . „Stafií lidé se nemají mít rádi!“ pokfiikovaly na sebe. „To teda nemají!“ A srdce jim pfiitom bu‰ilo a bu‰ilo. Dvû staré babky se mûly rády, nevûdûly ale, co si s tím poãít. Byly malé a ztuhlé a sl˘chaly, jak jim praská v kloubech. „Zkusíme se je‰tû jednou postaru políbit,“ navrhla jednou veãer jedna babka. „Udûlejme to!“ fiekla druhá babka ohromená tím návrhem. „KdyÏ to nebude nic moc, uvidíme, co dál,“ fiekla první babka. Zvedly se z kfiesla a ‰ouraly se k sobû. KdyÏ k sobû dorazily, nachvilku se zastavily a odpoãívaly. Potom se domlouvaly, kde budou mít pfii líbání ruce. „Kolem ramen?“ zeptala se první babka. „Jo, kolem ramen,“ na to druhá babka. „Nebo ne, pfiecejen ne. Kolem pasu. To bude mnohem lep‰í.“ „A ruce necháme v klidu, nebo se budeme hladit? Co ty na to?“ zeptala se první babka. „Hladit,“ fiekla druhá babka. Bylo to brzy naveãer, v srpnu. Obû mûly pfies ramena pfiehozené vy‰ívané hedvábné ‰átky kvÛli prÛvanu. Venku ãimãarali vrabãáci a vonûly rÛÏe. „NuÏe?“ povídá první babka. „Poãkej chvilku,“ nato druhá babka. „Budeme mít oãi otevfiené, nebo zavfiené?“ „Zavfiené,“ opáãila první babka. „Já je budu mít zavfiené urãitû.“ „Já taky,“ pfiitakala druhá babka. „Dobrá. NuÏe…“ povídá první babka. Sklonily hlavy k sobû, zavfiely oãi, daly si ruce kolem pasu a políbily se. Jak je to jenom moÏné… pomyslely si. My to je‰tû umíme! K tomu, aby dûlaly nûco s rukama se v‰ak nedostaly. Musely myslet na svou rovnováhu.

Líbaly se celé minuty, aÏ mûly unavené rty. KrÛãek po krÛãku se pak zase od‰ouraly zpátky. Slunko zapadalo, na stfie‰e pískal kos. „Zkusíme to zítra znova?“ zeptala se první babka obezfietnû. „Dobrá,“ nato druhá babka, „ale obejmu tû kolem krku, myslím, Ïe líp udrÏím rovnováhu. Souhlasí‰?“ „Jo,“ pfiitakala první babka. Je‰tû cítila, jak jí hofií a brní rty, vlastnû ani dobfie nevûdûla, jak˘ je to pocit. Vzpomnûla si, jak stála jednoho letního veãera za tmy na balkónû, uÏ hodnû dávno a najednou jí políbila nûjaká dívka, která tvrdila, Ïe se spletla - ruce se jí chvûly- a mûla také ruku kolem jejího krku. Dvû staré babky bydlely v malém tmavém pokojíku nahofie u schodÛ. Mûly se moc rády, ale taky si pfiekáÏely. Vlastnû si myslívaly: tenhle pokojík je právû tak dost velk˘ pro jednu z nás, ne v‰ak pro dvû. Tato my‰lenka byla stále naléhavûj‰í, pronásledovala je dnem i nocí a jednou ráno jedna babka povídá: „AÈ se máme rády sebevíc, takhle uÏ dál Ïít nemÛÏeme. Jedna z nás musí odejít.“ „Jo,“ pfiitakala druhá babka. „Nech odejít mû.“ „Ne, ne,“ fiekla první babka. „To tím nemyslím. PÛjdu já.“ Jedna pro druhou by udûlala první poslední. Nakonec vzala první babka dvû hÛlky a fiekla: „Kdo si vytáhne del‰í hÛlku, vyhraje a mÛÏe rozhodnout kdo, kdy a jak odejde.“ Druhá babka si vytáhla krat‰í hÛlku a první babka si nazítfií brzy zrána pfied v˘chodem slunce vlezla ve v‰í tichosti do velikánského pytle na odpadky, postaveného pod lucernou. Druhá babka pytel zavázala. „Má‰ kuráÏ,“ povídá. „KuráÏ?“ ozvala se první babka pfii‰krcen˘m hlasem. „Proã? Mám tû pfiece ráda. To je pfiece normální.“ „Tak jo,“ pfiitakala druhá babka. „Ahoj. Já jdu zase dovnitfi.“ Za pár hodin uvidûla z okna, jak pytel na odpadky mizí v popeláfiském autû. Proã jenom vÏdycky ve v‰em prohrávám, pomyslela si. Pfii losování, v kartách, dfiív i pfii hraní kuliãek… Nikdy, nikdy nemám ‰tûstí. To ráno nevûdûla, co má dûlat. Utírala prach, um˘vala ãisté hrníãky, ‰tupovala staré chÀapky na hrnce, vafiila vodu – jen tak pro nic za nic. Dvû staré babky Ïily v jednom domû ve stfiedu mûsta. Jednou se nad nû pfiistûhoval mal˘ tlust˘ pán. Ten pán mûl ple‰ a byl cítit s˘rem. KdyÏ ty dvû babky v noci leÏely a hladily se, bu‰il do podlahy a kfiiãel „Ticho!“ I kdyÏ se potom líbaly docela potichu, vedl si dál svou: buch, buch a hulákal: „Já vás sly‰ím! Tak buìte uÏ pfiece zticha! UÏ jste na to moc staré.“ Ty dvû babky si ‰eptaly: „Jsme uÏ na to moc staré?“ Nevûdûly. Ten pán sly‰el kaÏdé pohlazení, kaÏdiãk˘ polibek. A tu a tam uprostfied noci, kdyÏ vedle sebe dlouho leÏely bez


- 17 -

Zima 2003 hnutí, volával: „Takhle je to lep‰í!“ Doufaly, Ïe umfie. Milovat ve dne se nedovedly, to se nikdy nenauãily. Sebemen‰í svûtlo je vÏdycky ru‰ilo. Jednou v noci se rozhodly, Ïe budou malému tlustému pánovi vzdorovat. Líbaly se. Buch, buch, buch. „Nechte toho!“ Líbaly se dál. Za chvilku ten pán rozrazil dvefie a stál tam ve Ïlutém pyÏamu. „Zbláznily jste se?“ kfiikl rud˘ jako krocan. Obû babky se na nûho ustra‰enû podívaly. „Varuju vás!“ rozkfiikl se a hlas mu pfieskoãil. Potom uÏ se dvû babky nemilovaly a spávaly na kraji postele daleko od sebe. KdyÏ je pán potkal, spokojenû je zdravil. „Dobr˘ den, dámy.“ „Dobr˘ den, pane.“ Neumfiel on, umfiely ony, krátce po sobû. Pochovali je v tichosti. Po dvû de‰tivá odpoledne ‰el za rakví sám jen jak˘si vzdálen˘ synovec jedné z babek. Postihlo to i jiné dvû babky. KdyÏ uprostfied noci malého tlustého souseda ru‰ily sv˘m objímáním, vykopl jim dvefie, srazil se stolu vázu a plivl jim do tváfie. Vyrazilo jim to dech a sedûly v posteli celé ztrnulé. Pán ode‰el. Ty dvû staré babky se honem horoucnû prudce políbily, neÏ on se opût ve svém pokoji s uchem na podlaze zaposlouchá. Ten polibek mûl pro nû v sobû nûco nezapomenutelného. Dvû staré babky sedûly v de‰ti na laviãce pod stromem. Dlouho mlãely a dívaly se na dé‰È a na nízké ‰edé nebe. Pak jedna babka fiekla: „âekáte nûkdy na nûkoho?“ „Ne, neãekám,“ na to druhá babka. „No, nebo ano, vlastnû ano, vlastnû ãekám na nûkoho pofiád, ale ani nevím na koho.“ „Nojo,“ povídá první babka. „Já taky.“ „VáÏnû?“ zeptala se druhá babka. „VáÏnû.“ „VÏdycky mi pfiijde divné o tom mluvit,“ fiekla ta druhá. Podívala se na své boty pohupující se nízko nad zemí sem a tam. „A navíc ãekám zbyteãnû.“ „Já taky,“ povídá první babka. Dlouho byly obû zase potichu. Tu a tam na sebe po oãku pokukovaly. Kolem nich spûchali lidé se zvednut˘mi límci a schovávali se pod de‰tníkem. „Víte co,“ povídá najednou první babka, „mûly bychom si fiíct, Ïe ãekáme jedna na druhou.“ „Jo,“ pfiitakala ta druhá „to by ‰lo! Vy ãekáte teda na mû a já na vás.“. Byly to dvû osamûlé babky. Mûly za sebou nanicovat˘ Ïivot a pouh˘ch pár let pfied sebou. A náhle se objaly a prudce se políbily rty pfiiti‰tûné ke rtÛm. Toãila se jim hlava. Pak se ulekly, pustily se, odtáhly se. Co jedna od druhé vlastnû chtûla? Mûly vyschlé rty, prsty se jim chvûly. Mohly si vÛbec dÛvûfiovat? Ne‰lo jen o lehkomyslnost? O poÏivaãnost? O chtivost? Nebyly obûtí nûjaké podivné náhody? Trvalo dost dlouho - aÏ jim zchladly hlavy a aÏ se setmûlo -

neÏ se dokázaly rozhodnout zda spolu chtûjí navázat láskypln˘ vztah (nedovedly pro to vymyslet jiné slovo), nebo zda to nechají pfii tom jednom veãeru a jednom polibku. „Takové tûÏké rozhodování!“ povídá první babka. „Je to hrÛza!“ fiekla ta druhá. Nikdy si nemyslely, Ïe by takové rozhodování mohlo b˘t tak tûÏké. Dvû staré babky sedûly na pohovce. Byly unavené a v‰echny klouby mûly ztuhlé. UÏ se skoro ani nemohly postavit. Bylo to uprostfied zimy. Jedna babka fiekla: „Vlastnû jsme Ïily úplnû zbÛhdarma.“ „Jo,“ pfiitakala druhá babka. „Taky si to myslím.“ První babka se hluboce zamyslela a povídá: „UÏ nás neãeká vÛbec nic?“ „VÛbec nic.“ „A po smrti?“ „Po smrti vÛbec nic není. A kdo tvrdí nûco jiného, je vedle jak ta jedle,“ povídá druhá babka. „To vím docela jistû.“ Hlas jí pfieskoãil. Vysmrkala se. Zanedlouho nato jednou ráno, pomûrnû potichu, umfiely. K jejich údivu po smrti nûco bylo: posmrtn˘ Ïivot a bÛh, kter˘ se ihned domáhal ve‰keré jejich pozornosti. Byla mu zima, churavûl, bylo mu smutno, pofiád ztrácel rovnováhu, vûãnû nûco zapomínal. U ostatních neboÏtíkÛ nenacházel ani útûchu ani podporu a chtûl u sebe jen ty dvû staré babky. „Hej, vy tam!“ pokfiikoval pofiád dokola. Babky se mu snaÏily pomoci jak nejlépe dovedly. Bylo to v‰ak marné úsilí. BÛh churavûl stále víc, byl pofiád smutnûj‰í, padával stále ãastûji a pády b˘valy tvrd‰í, scvrkával se v cosi nevzhledného, aÈ dûlaly co chtûly. UÏ se ho nezbavily. Ostatnû ani nepotkávaly Ïádné nové neboÏtíky. Jakoby najednou v‰ichni dostali darem Ïivot vûãn˘, myslívaly si s trpkostí. Nakonec uÏ jen tak cosi dûlaly, nedbale a chmurnû, pofiád ho vláãely za sebou aÏ na nûho nadobro zapomnûly. Dvû staré babky bydlely daleko od sebe, roky uÏ se nevidûly. Rády se ale mûly pofiád a rok co rok si to psávaly. KdyÏ se koneãnû zase uvidûly, nevûdûly, co si mají fiíct. Jedna babka se ãervenala. Druhá babka pfiinesla anemonky, ãervené a modré anemonky. Vra‰tily oboãí, pokyvovaly hlavou, usmívaly se a ‰ly do loÏnice. V ‰eru se svlékly. Vidûly, jak jsou samá vráska a jsou celé kfiivé, zastydûly se a lehly si na postel zády k sobû. Ani si netroufaly se otoãit. Jen tak tam leÏely a dala se do nich zima. Vstaly a zase se oblékly. Ode‰ly do ob˘vacího pokoje, popíjely ãaj a tu a tam se na sebe pousmály. Po pár hodinách druhá babka povídá: „Musím zas jít“. „Dobrá“, na to první babka. Ve dvefiích se políbily a objaly. A náhle ze sebe stáhly vestu, ‰aty, punãochy, spodní prádlo, klekly si na rohoÏku v síni, lehly si na zem, vá‰nivû se líbaly, hladily se a vzdychaly, dokud se opût nezastydûly a zády k sobû zase nevlezly do ‰atÛ. První babka vrazila do pokoje, druhá babka otevfiela dvefie a pádila pryã.


- 18 -

Zima 2003

Karel Glastra van Loon: Plod muãenky Metafora, PfieloÏil Ruben Pellar (Redakce Jana Moravcová, Petra Schürová) Ukázka z první kapitoly Jedeme mlãky do nemocnice. Ellen sedí za volantem, já poãítám pruhy na cestû. Silnice je plná aut na váleãné stezce. Ellen jede nejprve moc rychle, pak moc pomalu. Nezapíná smûrovku. Nefiíkám nic. Na krajnici vyrÛstají reklamní tabule. THE FUTURE IS HERE. CO Tù·Í PODNIKATELE? „Peníze,“ fiíkám. „Co?“ „Ale nic.“ Zaparkujeme v betonovém bfii‰e nemocniãního mûsta. Procházíme zastfie‰en˘mi ulicemi pln˘mi lidí v teplákov˘ch soupravách, ktefií pfied sebou tlaãí koleãkové Ïidle. Na námûstí, kde visí pach fritovacího oleje a povadl˘ch kvûtin, hraje mal˘ smyãcov˘ orchestr cikánskou hudbu. „Tady doleva,“ fiíkám. „Tamhle je v˘tah,“ fiíká Ellen. Dívám se na její odraz ve skle. Napûtí jí odbarvilo rty. „Já za sebe neruãím...,“ fiekne. „Jestli mi potvrdí, ãeho se bojím, tak...“ UÏ t˘dny nedokonãuje vûty.

„Ale to není moÏné,“ fiíkám. „Mám dítû, tfiináctiletého syna!“

„Posaìte se“, fiíká lékafi. A kdyÏ sedíme: „Nemám pro vás zrovna nejpfiíjemnûj‰í zprávy.“ Vidím, jak Ellen tuhne. Pfiitiskne bradu na prsa, upírá zrak na podlahu. „A zvlá‰È ne pro vás, pane.“ Ellen napfiímí záda, brada jí vyletí vzhÛru. Vidím to koutkem oka. Na chvilku otoãí hlavu ke mnû. Najednou si uvûdomím, Ïe jsem zpocen˘ jak my‰, ‰aty se mi vlhce a studenû lepí na tûlo. „Jste neplodn˘. Nedá se s tím nic dûlat, a navíc – chápu, Ïe pro vás bude ‰ok - to tak bylo vÏdycky.“ První, co cítím, nebo alespoÀ první pocit, kter˘ si uvûdomuji, kdyÏ domluví, je ulehãení. Groteskní omyl. Zamûnili dokumentaci, popletli zápis v˘sledkÛ vy‰etfiení, je tady nûkdo se stejn˘m jménem, nûkdo, kdo v právû v tomto okamÏiku, v jiné ordinaci, sly‰í v˘sledky mého vy‰etfiení: „Vám vÛbec nic nechybí, pane, semeno máte zdravé jako fiípa.“

Chci to fiíct Boovi?

V místnosti zavládne dlouhé ticho. Nic se neh˘be. Nikdo se neh˘be. Celé nemocniãní mûsto z betonu a oceli a skla, v˘tahové ‰achty, chodby, tmavá mezipatra, plná tikajících, bzuãících, vzdychajících trubek, sály plné lÛÏek s rekonvalescenty a umírajícími, náv‰tûv a lékafiÛ, studentÛ a medikÛ na praxi, ti v‰ichni zadrÏují dech. Dne‰ek znehybní, protoÏe tûsnû za ním exploduje minulost. Ellen pohlédne na lékafie. Lékafi pohlédne na mû. Já pohlédnu na zarámovanou fotografii tûsnû za jeho hlavou: chlapec a dívka na lyÏích pfied dekorací zasnûÏen˘ch vrcholkÛ hor, pod neposkvrnûnou modfií nebe. Vím, Ïe se pak v‰echno vrátilo do normálních kolejí, Ïe jsme o tom hovofiili dál jako dospûlí lidé. A Ïe jsme pak jeli domÛ, Ellen a já, po t˘chÏ silnicích, podél t˘chÏ billboardÛ, t˘mÏ provozem Ïíznícím po válce. Vím to, ale nevzpomínám si na to. Jediné, na co si vzpomínám, je, na co se mû ptala, kdyÏ jsme zah˘bali do na‰í ulice. Zeptala se: „¤ekne‰ to Boovi?“

Chci jen jedinou vûc: aby to, co bylo fieãeno, nebylo vysloveno; aby se to, co se stalo, nestalo. Nesmyslné chtûní, ale pfiesto se ho nemohu zbavit. Pfiestat by bylo hor‰í. A proto odvolávám stará rozhodnutí: vracím se k tomu, co jsem fiekl dfiív. Rekonstruuji nedávnou minulost, abych zachránil star‰í. Tam, kde jsem fiekl „ano“, fiíkám teì „ne“. Kde jsem se pfiedtím rozhodl jednat, se teì rozhoduji nedûlat nic. Kde jsem povolil její touze, protoÏe jsem se domníval, Ïe je to i má touha, ji teì odmítám. „Ne, nechci s tebou mít dítû. Jedno mám, a to mi staãí. Mûlo by staãit i tobû.“ Vím, Ïe tím hazarduji s na‰í láskou, Ïe budu-li trvat na svém, nebude pro nás existovat Ïádná budoucnost, a pfiesto tak ãiním. Teì ano. ProtoÏe je‰tû tûÏ‰í, neÏ Ïít bez budoucnosti, je Ïít bez minulosti.

Tessa de Loo: Dvojãata Eroika 2003, pfieklad Jana Pellarová Kaiserstrasse v Trevíru si Anna pamatovala je‰tû ze své noãní v˘pravy knûzi v patách. Nyní se tu seznámila s nov˘m, zajímav˘m typem ãlovûka pln˘m nepochopiteln˘ch protichÛdn˘ch vlastností: Thérese Schmidtová, drobná, kostnatá Ïena s fiídk˘mi, ‰ediv˘mi vlasy, které drÏel pohromadû skfiipec, lakomá ohlednû vûcí pozemsk˘ch, ale ‰tûdrá a vÏdy ochotná

pomoci v záleÏitostech intelektuálních. Nebylo na ní vidût, Ïe se kaÏd˘ den na statku svého bratra k prasknutí nacpává chlebem, masem a s˘rem. Beze studu o tom vyprávûla, ale nikdy ji nenapadlo, Ïe by mohla nûco z toho pfiinést své sluÏebné Annû, která se snaÏila udrÏet naÏivu dvûma krajíãky chleba za den, pár brambory a hrnkem melty - Francouzi stanoven˘ den-


- 19 -

Zima 2003 ní pfiídûl byl reakcí na hlad, kter˘m za války trpûli oni. Podivná lakota paní Schmidtové se jen pramálo sluãovala s jejími kaÏdodenními náv‰tûvami kostela, piln˘m studiem Bible a plamenn˘mi modlitbami. Anna je‰tû nikdy z blízka nevidûla tak bigotní praktikování víry. Mûla v domû mnoho knih, takÏe Anna mezi plnûním povinností v domácnosti mohla ti‰it alespoÀ svÛj dfiívûj‰í hlad po ãetbû. KdyÏ se jednou b˘valá uãitelka vrátila ze sv˘ch pochÛzek a na‰la ji s knihou v ruce, pfiitáhla si k ní pfiekvapenû Ïidli. „Vy jste se nenarodila, abyste svÛj cel˘ Ïivot strávila mezi sporákem a dfiezem, toho jsem si v‰imla hned...ãím byste vlastnû chtûla b˘t?“ „Nemám tu‰ení...“ vykoktala Anna, zaskoãená tím náhl˘m zájmem. Její plány do budoucnosti nesahaly dále, neÏ ke splnûní té jedné, jediné mise. „Copak není nic, co jste si vÏdy pfiála dûlat?“ Anna se zamraãila, Dante se jí svezl z klína, ale na‰tûstí ho v pádu zachytila paní Schmidtová. My‰lenka, Ïe by mûla svobodu ve volbû povolání byla tak revoluãní, Ïe jí ochromila my‰lení. Aby se s ní mohla zab˘vat, musela se oprostit od obrazu svûta, ve kterém se Ïeny automaticky dûlily do tfií kategorií: ‰iroká spodní vrstva, ze které pocházely selky a sluÏky, nepoãetná horní vrstva Ïen s pfiednostním právem plnit dekorativní funkci a vystupovat jako vzdûlané, elegantní hostitelky, a pak uÏ jen zbytková kategorie neprovdan˘ch Ïen ve ‰kolství, o‰etfiovatelství a klá‰terech. Îádná si nemohla vybrat sama, v tûchto kategoriích se ocitaly díky svému pÛvodu ãi vnûj‰ím okolnostem. Paní Schmidtová zopakovala svou nevinnou otázku. „No..“ povzdychla si Anna. Toãila se jí hlava a nevûdûla, zda je to hlady ãi oÏehavostí tématu. My‰lenky jí kfiiÏovaly hlavou, vracela se zpátky v ãase, hledala pfiíklady, moÏnosti ztotoÏnûní, nûkoho, kdo by jí do úst vloÏil odpovûì na tuto otázku - tak se dostala aÏ do temné, stísnûné místnosti, kde to páchlo zpocen˘mi chodidly a na zdi visel mrtv˘ voják, kter˘ se zrodil, aby padl za vlast (opût takové nevyhnutelné, samozfiejmé pfiedurãení). Naproti ní stála Ïena, která zadnicí resolutnû pfiibouchla dvefie a láskyplnû otevfiela náruã: no tak pojì ke mnû. „Péãe o opu‰tûné dûti...“ vypadlo z Anny, „...myslím, Ïe to jsem si vÏdycky pfiála.“ „Ach tak...ale proã se tomu tedy nevûnujete?“ „NemÛÏu,“ fiekla Anna trpce, „musela bych si nejdfiív udûlat maturitu...“ Paní Schmidtová se jí vysmála: „A to je v‰echno?“ Ze své pedagogické minulosti vy‰trachala uãitele, kter˘ byl ochoten Annu pfiipravit k maturitû. … Na ·tûdr˘ den se paní vydala za bratrem, aby si vybrala první zálohu na boÏíhodovou tabuli. Pfied sv˘m odchodem nafiídila Annû, Ïe se po svém návratu chce vykoupat v horké lázni - aby oãistila tûlo, dfiíve neÏ se vydá na pÛlnoãní m‰i oãistit ducha. Anna musela v‰echno pfiipravit a na kamnech v kuchyni ohfiát velk˘ kotel vody. UÏ se stmívalo, kdyÏ nûkdo neãekanû zazvonil u dvefií. Pfied nimi stála Ïena, která v náruãí tisk-

la plaãící, do plínek zabalené dítû, a vypadala, Ïe se kaÏdou chvíli zhroutí únavou. Anna jí zachytila, odvedla ji do kuchynû a pfievzala od ní dûcko, které páchlo, jako by je uÏ dlouhé t˘dny nikdo nepfiebalil. Koutkem oka pfiitom vidûla na kotel s koufiící vodou a sedací vanu - v‰echno pûknû pfiipravené pro milostivou paní. AniÏ by ze rozm˘‰lela, naplnila vanu, rozbalila dítû a vyhodila smradlavé plenky na chodbu. Potom nemluvnû vykoupala a zabalila ho do kusu flanelu. Mezitím je‰tû staãila matce namazat chleba a uvafiit jí pár brambor a hrnek kafe. Nefiekly si ani slovo, v‰echny úkony se dûly v chvatu a navazovaly na sebe pod neustálou hrozbou, Ïe se paní Schmidtová kaÏdou chvíli mÛÏe vrátit. Co teì, fiíkala si Anna jak v horeãce, kam s nimi? Do klá‰tera! Jepti‰ky, andûlé milosrdenství! Navlékla na sebe kabát a odvedla matku s dítûtem k Ur‰ulinkám, které se jich rády ujaly. Na zpáteãní cestû Annu zaplavil pfiíjemn˘ pocit, Ïe vûci jsou tak, jak mají b˘t: byla Svatá noc a v hospodû nemûli místa! Nad troskami mûsta záfiilo nebe plné hvûzd a pod ním kráãela ona v nov˘ch botách. V‰echno bylo v rovnováze - alespoÀ na chvíli. DomÛ pfii‰la souãasnû se svou zamûstnavatelkou. KdyÏ se ukázalo, Ïe na ni místo horké koupele ãeká lavor pln˘ ‰pinavé vody, byla uãitelka bez sebe vzteky. Témûfi v groteskním gestu zdvihla ruce a vychrlila na Annu proud nadávek. „Moment,“ skoãila jí provinilá hospodynû do fieãi, „postavím novou vodu, v‰echno uklidím, bude to hned.“ Paní Schmidtová se uklidnila teprve ve chvíli, kdyÏ byl znovu nastolen pofiádek a obrázek kuchynû odpovídal tomu, co si pfiedstavovala, kdyÏ se rozehfiátá a dosyta najedená vracela od bratra procházkou domÛ. Bûhem pÛlnoãní m‰e sedûla v kostelní lavici, vonûla m˘dlem a ‰krobem a zpívala, jásala a modlila se jedna radost. Stejn˘m hlasem, kter˘ dokázal tak bravurnû chrlit jednu nadávku za druhou, pûla jako andûl Pánû. Anna ji stoicky pozorovala. Cestou domÛ si paní Schmidtová neodpustila, aby Annû je‰tû jednou nevyãetla: „Pofiád je‰tû nechápu, jak jste si mohla dovolit pustit do mého bytu tu ‰pinavou Ïenskou s jejím harantem.“ Anna se zastavila, podívala se jí zpfiíma do oãí a ocitovala doslova, o ãem krátce pfied malou chvilkou mluvil faráfi: „...I porodila Syna svého prvorozeného...a plénkami ho obvinula...a poloÏila ho v jeslích, protoÏe nemûli místa v hospodû...“ „SnaÏíte se z toho vykroutit slovní hfiíãkou?“ zabruãela uãitelka a ‰la dál. Pfiesto Anna dostala svÛj vánoãní dárek. Îádné teplé punãochy, vestu, mléko nebo trochu masa, ale knihu latinsk˘ch m‰í: Sacramentia, Lectionarum a Graduale – tichá v˘ãitka naznaãující, Ïe má Anna na poli kfiesÈanské vûrouky je‰tû mnoho co dohánût.


- 20 -

Zima 2003

Marjoleine de Vos: Tulenû, prosím. Amsterdam 2000, PfieloÏila Veronika Havlíková PoÏitek z vafiení Srdce, sval S laãn˘mi Àadry stojí touha vedle dfiezu, líbá semeno rajsk˘ch jablek, vidí, jak se vzdouvá nákyp pod vlhkou utûrkou. Rukou laská svíãku mladého b˘ka, jeho chtiv˘ jazyk je pro ten její jako stvofien˘, blaÏenû mu shladí koule na pánev. Vá‰eÀ je princeznou kuchynû s kÛÏí k omakání, poddajná jako tûsto, voÀavá jako máslo, bezbranná vykostûná kachna, co chce b˘t nahá jako oliva v oleji, broskev ve ‰Èávû. Chce se naporcovat na fieznickém ‰palku, b˘t osahána hltav˘mi prsty a za Ïhava spolykána. B˘t rybou plovoucí na smetanû houpanou, poznanou, touÏenou, vychutnanou.

Îe to bolí tam, kde je srdce, vlastnû ani nejde, sval se nesvírá pro slova. A du‰e, pfiekonaná, bez váhy uvolnila místo fieãi, impulsu a kÛfie mozkové. Tady v autû nikdo nesedí, tûlo biologie, jeÏ neteskní ani nev˘ská. Není to srdce, net˘kavka, co ti dere slzy do oãí du‰e nezpívá o podráÏkách dávno pro‰lapan˘ch, dopisech nûkomu kdysi poslan˘ch Co tedy cítí, co se to otevírá místo mû, jeÏ bezmocnû naslouchá tomu, co se uvnitfi vzdouvá a klesá, kdyÏ ne ty, srdce, nejsoucí revizore, sídlo toulavého sentimentu jehlo, co bodá a varuje: to je cítit. Pláãe‰, raduje‰ se, neklidní‰ ve mnû, která nemÛÏe bez tebe, vûrn˘ svale.


- 21 -

Zima/Winter 2003

DOPL≈KY K PUBLIKACI BIBLIOGRAFIE P¤EKLADÒ Z NIZOZEM·TINY DO âE·TINY A SLOVEN·TINY OD ROKU 1890 DO ROKU 1993 Den v˘tisku 3. 12. 2003 (Sestavili Olga Krijtová, Ruben Pellar a Petra Schürová) Tyto doplÀky navazují na publikaci "Bibliografie pfiekladÛ z nizozem‰tiny do ãe‰tiny a sloven‰tiny od roku 1890 do roku 1993 , vydanou v Praze roku 1994 Jednotou tlumoãníkÛ a pfiekladatelÛ. DoplÀky obsahují nûkteré star‰í dodateãnû zji‰tûné pfieklady neuvedené v "Bibliografii" a pokud moÏno také novûj‰í pfieklady od roku 1994 do pfiibliÏnû podzimu 2003 Je samozfiejmé, Ïe ani po doplnûní si bibliografie neklade nároky na absolutní úplnost podchycení pfiekladÛ z nizozem‰tiny do ãe‰tiny a sloven‰tiny za uvedená období. Bibliografii vydáváme ponûkud ve spûchu a chceme vyhovût pfiedev‰ím aktuální potfiebû, takÏe napfiíklad nebyla fiádnou re‰er‰í podchycena napfi. slovenská produkce. Doufáme, v‰ak, Ïe bibliografie pfiesto poskytne platné sluÏby nejen ãlenÛm Ne-Be, ale i knihovníkÛm, studentÛm nizozem‰tiny, vydavatelstvím, redakcím a pfiekladatelÛm a v‰em, kdo se zajímají o nizozemskou kulturu a literaturu. AMMERS-KÜLLER, Jo van Stateãná Helga / Jo van Ammers-Küller; Z holand‰tiny pfieloÏila Angela Va‰iãková; Kresby Emanuela Frinty . -- Praha: Adolf Synek, 1934, [spr. 1933]. -161 - [I] s.; 8_ AMMERS-KÜLLER, Jovan Îeny rodu Coornveltova: Rom. trilogie. 1. samost. sv.. Povstalkynû / Jovan Ammersová-Küllerová; Z hol. De Opstandige pfiel. Marie Polívková . -- Praha: Za svobodu, 1949. -- 459, [3] s.: [1] pfiíl.; 8_. -- -- (Za svobodu. ¤. 7; Sv. 13) ASPE, Pieter Tajemství mladíkova hrobu / Pieter Aspe . -- Vyd. 1.. -- Praha: Cinemax, 1998. -- 192 s.; 20 cm. -- -- (Detektiv; 2) ISBN 80-85933-28-4 (broÏ. ) Orig.: De kinderen van Chronos.. ASPE, Pieter Kvadratura pomsty. Z niz. pfiel. Petra Schürová. Praha, Mladá fronta 2002. Orig.: Vierkant van de wraak. Atuatuca Tungrorum-Tongeren: Nejstar‰í mûsto Belgie: Katalog v˘stavy, Jablonec nad Nisou, záfií 1974 / [PrÛv. texty:] Jozef Smeesters, Henry Baillien, Michel Vanderhoeven; Z flám‰tiny pfiel. Blanka Pe‰inová . -- Jablonec nad Nisou: Muzeum skla a biÏuterie, 1974. -- 37, [1] s.; pfiíã. 8_ BAEMS, M. S.: Dvojí obûÈ. Události u Kastelfidardo. Z vlám‰tiny pfiel. K. J. T. Brno [·kola boÏského Srdce Pánû] [b. r.] .8_ = 357,(Zábavná bibliotéka. Dílo 33.) BAKKER, Willeke KaÏd˘ den usínáme s medvídkem / Willeke Bakker a Gris di Luca . -- 2. vyd.. -- Praha: Rebo, 1995. -237 s.: barev. il.; 28 cm. -- -- (365) ISBN 80-7234-101-4 (v knize neuvedeno; váz. ) BAKKEROVÁ-BOUDIER, Ina viz: BOUDIER-BAKKEROVÁ, Ina. BARKEY-WOLF, A. G. Samaritánka / A.G. Barkey-Wolf; [Z holand‰tiny pfieloÏil Josef Tejkal] . -- V Teplicích-·anovû: KfiesÈansk˘

spolek Ïen a dívek Debora, 1934. -- 105 s.; 8_ BARNARD, Benno, 1954Díra do svûta / Benno Barnard; [z nizozem‰tiny pfieloÏila Jana Irmannová; doslov Slavomil Hubálek] . - Vyd. 1.. -- Praha: âesk˘ spisovatel, 1997. -- 220 s.; 20 cm ISBN 80-202-0649-3 (broÏ. ) BEETS, Nicolaas: Kegge a jeho rodina, Z holand‰tiny pfiel. Václav PetrÛ. V Praze [b. r.] Kober 12_ = 104 . BERG, Jeroen van den Îena podle Schopenhauera / Jeroen van den Berg; pfieloÏila Monika Loderová . -- 1. vyd.. -- V Praze: Divadelní ústav, c2000. -- 35 s.; 24 cm. -- -- (Souãasná hra; sv. 18) ISBN 80-7008-108-2 (broÏ. ) Orig.: De vrouw van Schopenhauer.. PfieloÏeno z holand‰tiny BERNLEF, J. Zatmûní mozku / J. Bernlef; [z holand‰tiny pfieloÏila Olga Krijtová] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Ivo Îelezn˘, 1996. -- 157 s.; 19 cm. -- -- (Nizozemská knihovna) ISBN 80-237-3211-0 (váz. ) NL: Hersenschimmen. BLOKLAND, Herber Vzpomínka na Ludmilu Jifiincovou / Herber Blokland; z nizozem‰tiny pfieloÏila AÀa van Dijk-PraÏáková; lepty Ludmila Jifiincová . -- Baarn: Arethusa pers, 1987. -- 16 s. + 2 volnû vloÏené podepsané lepty L. Jifiincové (Váz. ) Orig.: Ludmila Jifiincová, Tsjechische kunstenares.. BOISSEVAIN, Dieuke Diskretní smrt / Dieuke Boissevain; [Podle pÛvodního vydání Discrete dood z holand‰tiny pfieloÏil Miroslav Drápal] . -- První vydání. -- V Praze: Plzákovo nakladatelství, 1947. -- 204-[II] s.; 8_. -- -- (Pfiátelé hodnotné detektivky; Sv. 16) BOSMANS, Phil NezapomeÀ na radost / Phil Bosmans; fotografie Václav Plí‰ek; [z holandského originálu ... pfieloÏila Marie Mourková] . -- Vyd. 2., V KN 1.. -- Kostelní

Vydfií: Karmelitánské nakladatelství, 1999. -- 110 s., [8] s. obr. pfiíl.: barev. il.; 17 cm ISBN 80-7192-402-4 (váz. ) Orig.: Menslief, ik hou van je.. BOSMANS, Phil ProÏít rok s láskou / Phil Bosmans; [z vlámského originálu ... pfieloÏil Stanislav ·tûpánek] . -- Kostelní Vydfií: Karmelitánské nakladatelství, 2001. -- 90 s.; 17 cm ISBN 80-7192-526-8 (váz. ) Orig.: Dagboek 365.. BOSMANS, Phil Kvûty ‰tûstí zasaì sám / Phil Bosmans; fotografie Miroslav Oravecz; [z holanského originálu ... s pfiihlédnutím k nûmeckému vydání pfieloÏil Stanislav ·tûpánek] . -- Kostelní Vydfií: Karmelitánské nakladatelství, 1998. -- 63 s.: barev. il.; 18 cm ISBN 80-7192-368-0 (váz. ) Orig.: Bloemen van geluk moet je zelf planten .. BOUDIER-BAKKER, Ina A co potom? / Ina Boudier-Bakkerová; Z nizozemského III. vyd. pfieloÏila Linda Vonková . -- Praha: Melantrich, 1927. -- 249 [1] s., 1 list: obr.; 8_. -- -- (Ilustrovaná knihovna Hvûzdy ; 5) BOUAZZA, Hafid Abdulláhovy nohy. / Hafid Bouzza: Z niz. pfiel. pfiel. Veronika Havlíková. Praha, Labyrint 2002 Orig: De voeten van Abdullah BREMS, Hugo Souãasní básníci z Nizozemska a Flander / Hugo Brems & Ad Zuiderent . -- Rekkem: Stichting Ons Erfdeel, c1999. -- 112 s.; 20 cm ISBN 90-75862-39-3 (broÏ. ) Orig.: Hedendaagse Nederlandstalige dichters.. PfieloÏeno z nizozem‰tiny BUNING, A.Weruméus: Dcera starého Vlkodava. Z holand‰tiny pfiel. O. S. Vetti. V Praze 1895 ·imáãek 8_ = 72. (Levné svazky novel. 47.) Církev jako men‰ina / [uspofiádali Peter C.A. Morée, Martin Prudk˘] . -- Her‰pice: EMAN, 1996. -- 64 s.; 21 cm. -- -- (Rozpravy = Samenspraak. 1996/97).

- 22 -

Zima/Winter 2003 -- -- (Bibliotheca bohemica batavica) ISBN 80-901854-2-8 (broÏ. ) âást. pfieloÏeno z nizozem‰tiny COLOMBIOVÁ, Mark˘za Zlaté sny / Mark˘za Colombiová; z vla‰tiny pfieloÏil Gustav Îìársk˘ . -- V Praze: J. Otto, [189-]. -- 50 s. COOLSAET, Bo [Het penseel van de liefde. Slovensky]. ·tetec lásky: Ïivot a dielo penisu / Bo Coolsaet; spolupráca Laurens de Keyzer; [z nemeckého textu preloÏil Viliam Behran]. - Bratislava: IKAR, 2000. - 253 s.: ilustr., sch.; 25 cm. - Údaj o prekl. prevzat˘ z rubu tit. strany. - Preklad z: Het penseel van de liefdeISBN 807118-814-X (viaz.) CONSCIENCE, Hendrik: Verná láska. Obraz zo Ïivota pospolitého l‘udu. Dl_a vzoru Consciencova „Trien«‘ sost. Str. Ferd, Martinov. Senica 1908 BeÏo 8_ = 78. (Na‰a kniÏnica. Sv. 1.) CONSCIENCE, Hendrik: Îelezn˘ hrob. Pfiel. P. G[ustav] L[áska]. Praha 1887 Francl 8_ = 226. ( Zábavy veãerní. Sv. 55.) COOLEN, Antoon, 1897-1961 Tfii bratfii: [Román] / Antoon Coolen; [Z holandské pfiedlohy De drie Gebroeders pfieloÏila Lída Faltová] . -- Druhé vydání. -- Praha: Sfinx, Bohumil Janda, 1942, [spr. 1941]. -- 216 - [II] s.; 8_. -- -- (Nové cíle; Sv. 926). -- -- (Proslulí autofii; Sv. 7) COOLEN, Antoon, 1897-1961 Ves u fieky: [Román] / Antoon Coolen; [Z holandského originálu Dorp aan de Rivier pfieloÏila Lída Faltová] . -- II. vydání. -- Praha: Sfinx, Bohumil Janda, 1940. -- 215 - [II] s.; 8_. -- -- (Nové cíle; Sv. 847). -- -- (Edice Palma; Sv. 9) COUPERUS, Louis: Dûtská du‰iãka. (Pfiel. J. MuÏík.) V Praze [b. r.] Vilímek 8_ = 85-100. (Tisíc nejkrásnûj‰ích novel. Sv. 25.) COUPERUS, Louis: Osud. (Noodlot.) Z holand‰tiny pfiel. Jaroslav Kamper. V Praze (1895) Vilímek 8_ = 204. (Moderní knihy.) CREMER, Jacobus Jan: Holandské povídky. ( Bl˘skav˘ kohoutek. - Paví péro.) Pfiel. Alois Koudelka. V Praze 1888 Cyrillo-Methodûjská knihtiskárna 8_ = 138. (Zábavy veãerní. Dílo 58.) CREMER, Jacobus Jan: Novely. [Napsali] Cremer J. J. a Keller Gerard. Z holand‰tiny pfiel. Gustav Îìársk˘. V Novém BydÏovû 1896 Novotn˘ 8_ = 246+[2]. âlovûk a pfiíroda: bludn˘ kruh? / [uspofiádali Pe-

ter C.A. Morée, Tomá‰ Trusina] . -- Her‰pice: EMAN, 2001. -- 58 s.; 21 cm. -- -- (Rozpravy = Samenspraak. 2001). -- -- (Bibliotheca bohemica batavica) ISBN 80-86211-18-5 (broÏ. ) âást. pfieloÏeno z nizozem‰tiny

Prekl. ·tefan ·krobánek; Aut. ob. Andrej Pauliny. 1. vyd. - Rím: Slovensk˘ ústav sv. Cyrila a Metoda, 1983 (Rím: Scuola grafica salesiana Pio XI.). - 127 s.; 14,5 cm. - (Magnifikat; zv. 5). - Preklad z: Maria's Eretitels. - 3000 v˘t.(broÏ.)SE 8365SC 101104 D1

DAM, William Cornelis van Okultismus a kfiesÈanská víra / W. C. van Dam; Pfiel. z nizozem‰tiny . -- 1. vyd.. -- HavlíãkÛv Brod: Ichthys, 1991. -- 112 s.; 21 cm ISBN 80-85397-02-1 (broÏ. )

DOMELA NIEUWENHUIS, F. Dûjiny socialismu. I / F. Domela Nieuwenhuis; Z holand‰tiny pfiel. Karel Vohryzek . -- Praha: âas. Komuna, 1907. -- 210, 1 s.; 8_

DE MOOR, Margriet, ·edá, bílá, modrá / Margriet de Moorová; [pfieloÏila Magda de Bruin-Hüblová] . -- 1. vyd.. -- Praha: Mladá fronta, 2000. -- 253 s.; 20 cm. -- -- (Moderní svûtová próza; sv. 34) ISBN 80-204-0845-2 (váz. ) Orig.: Eerst grijs, dan wit, dan blauw.. PfieloÏeno z holand‰tinys DE MOOR, Margriet: Kreutzerova sonáta. Z niz. pfiel. Magda de BruinHüblová Paseka, Praha 2003. Orig.: Kreutzersonate. DEKKER, Eduard Douwes: Mnoho jsem trpûl. Ze skizz E. Douwese Dekkera (1820-1887.) V Praze 1911. Pelcl 8_ = 40. (Chvilky. Sv. 38.) DIEKMANN, Miep: O ãem si to povídáte?: Pro dûti od pûti let / Miep Diekmannová; Z hol. orig. vybrala a pfiel. Olga Krijtová; Ilustr. Adolf Born; Graf. úprava Bohumil Maxa. -- 1. vyd.. -Praha: Albatros, 1993. -- 77 s.. -- (Album) ISBN 80-00-00004-0 (váz.) DIEKMANN, Miep Annejet má problémy / Miep Diekmannová; Z nizozem‰tiny pfiel. Olga Krijtová; Ilustr. Ivana Lomová; Typografie Patrik Bitomsk˘ . -- 3. vyd.. -- Praha: Ivo Îelezn˘, 1992. -- 245 s., obr.; 20 cm ISBN 80-7116-203-5 (váz. ) Orig.: Iedereen doet maar.. Orig.: Stuiverjte wisselen.. DIEKMANN, Miep Jak se Ïení princové / Miep Diekmannová; pfieloÏila Olga Krijtová; [ilustrace ... Eli‰ka Konopiská] . -1. vyd.. -- Praha: Olympia, 2000. -- 185 s.: il.; 21 cm ISBN 80-7033-082-1 (váz. ) Orig.: Krik de prins die trouwen moest.. Pfieklad z holand‰tiny

DOMELA NIEUWENHUIS, F. O v˘chovû / F. Domela Nieuwenhuis . -- Praha-Ol‰any: Nov˘ kult, 1903. -- 19 s.; 8_. -- -- (Knih. Nového kultu; VIII) DOORSELAER, Willy van Já se jmenuju Kaspar / Willy van Doorselaer; z nizozem‰tiny pfieloÏila Olga Krijtová; [ilustroval Josef Mi‰tûra] . -- 1. vyd.. -- Praha: Albatros, 1998. -- 261 s.: il.; 20 cm. -- -- (Duha) ISBN 80-00-00609-X (váz. ) Originál: Ik heet Kaspar DRAAISMA, Douwe: Metafory pamûti. Z niz. pfiel. pfiel. Ruben Pellar Praha, Mladá fronta 2003. 288 s. Orig.: Metaforenmaschine. DRAGT, Tonke Dopis pro krále / Tonke Dragtová; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila Jana Irmannová-Pellarová] . -1. vyd.. -- Praha: Albatros, 2000. -- 375 s.: il.; 21 cm. -- -- (Knihy odvahy a dobrodruÏství; sv. 197) ISBN 80-00-00795-9 (váz. ) Orig.: De brief voor de Koning.. DROST, A. Stroje pro pfiemûnu energií / A. Drost, J. Ouwehand; pfieklad [z holand‰tiny] Sa‰a ·vestka. -- 1. vyd.. -- Sezimovo Ústí: Gause, 1994. -- 197 s. ISBN 80-901545-0-6 (broÏ.) DYKE, Henry von O ãtvrtém mudrci = (The other wise man) / Henry von Dyke; Z angliãtiny pfieloÏil Jan Dus; [Ilustroval Václav Fiala] . -- V Praze: Kalich, 1940. -- 31 - [II] s.; 8_ EEDEN, Frederik van: Mal˘ Jeník. ( Pfiel. z holand‰tiny Arno‰t Procházka. Podobiznu autorovu nakreslil Jan Veth.) Praha 1905 (Neumannová) 8_ = 144. (Knihy dobr˘ch autorÛ. Sv. 2.)

DIJCK, J. van Jak se nauãím kreslit? Vzory ku kreslení ve ‰kole i doma. Text pfieloÏil Ondfiej Pisch. Sv. I. Il. Brno 1903 Pí‰a 8_ = I.-46 listÛ, II. = 45 listÛ.

EEDEN, Frederich van, 1860-1932 Mal˘ Jeník / Dr. Frederich van Eeden; [Se svol. autor. pfiel. z holand‰tiny Arno‰t Procházka; Podob. autor. nakresl. Jan Veth] . -- Nové pfiehl. vyd.. -- Praha-Ol‰any: Neumannová, 1919. -- 164 s., 2 l.; 8_. --- (Knihy dobr˘ch autorÛ; II)

DODEWAARD, Johannes A. E. van Loretánske litánie / Johannes A. E. van Dodewaard;

EEDEN, Frederich van, 1860-1932 Mal˘ Jeník / Dr. Frederich van Eeden; [Se svol. au-

- 23 -

Zima/Winter 2003 tor. pfiel. z holand‰tiny Arno‰t Procházka; Podob. autor. nakresl. Jan Veth] . -- Praha-Ol‰any: Neumannová, 1905. -- 143, 1 s.; 8_. -- -- (Knihy dobr˘ch autorÛ; II) EXQUEMELIN, Alexander Olivier Co jsem zaÏil mezi piráty a bukan˘ry / Alexander Olivier Exquemelin; Z holand. orig. De americaensche zee-roovers angl. pfiekl. The buccaneers of America pfiel. Jaroslav Havelka a Jaroslav ·onka . -- 1. vyd.. -- Praha: Na‰e vojsko, 1961. -- 237, [2] s.: [12] s. obr. pfiíl.; 8_ FABRICIUS, Johan: Velk˘ géz. Z hol. orig. De grote geus pfiel.]. Milena Perglerová. Doslov naps. Josef Poli‰ensk˘. 1. vyd. v Odeonu. Praha, Odeon 1978. 475 s. - Klub ãtenáfiÛ. Sv. 422. Správn˘ údaj: Pfiel. Olga Krijtová. FABRICIUS, Johan: Tajn˘ deník ãínské císafiovny: Císafiovnin Ïivotní pfiíbûh tak jak jej sama sepsala a jak jej doslovem opatfiil její vrchní eunuch Li Lien-jing: [Fiktivní deník] / Johan Fabricius; Z hol. pfiel. Olga Krijtová; Ilustr. Vladimír Tesafi; Graf. úprava Václav Kuãera. -- Praha: Nakladateství Josefa ·imona, 1994. -- 275 s.. -(âesk˘ klub) ISBN 80-85637-09-X FABRICIUS, Johan, 1899-1981 Plavãíci kapitána Bontekoea / Johan Fabricius; [z holand‰tiny pfieloÏil Gustav Kadlec; ilustroval Jan Sovák] . -- Praha: TouÏimsk˘ a Moravec, 1996. -301, [16] s.: il.; 22 cm. -- -- (Velká fiada; ã. 10) ISBN 80-85773-59-7 (váz. ) FRANK, Anne, 1929-1945 Denník Anny Frankovej: 12. jún 1942 - 1. august 1944 / [zostavil Otto H. Frank]; [preloÏil Adam BÏoch]. - Bratislava: Archa, 1996. - 273 s., [24] s. obr. príl.: Fotogr.; 20 cm. - Údaj o zost. a prekl. prevzat˘ z front.ISBN 80-7115-125-4 (broÏ.)SD 68231 D1 FRÖHLICH, Francesca 365 slÛÀátek: pfiíbûhy pfied spaním / napsala Francesca Fröhlichová; ilustrovala Christl Voglová; [z holand‰tiny pfieloÏila ·árka Kohoutová] . -- Praha: Rebo, [1996]. -- 237 s.: barev. il.; 28 cm ISBN 80-85815-53-2 (váz. ) GARMERS, Sonia: Milá královno, tímto vám posílám svou dceru. Pfiel. J. RÛÏiãková-Hronová. Svûtová literatura, roã. 34, 1989 Nl.: Lieve koningin, hierbij stuur ik u mijn dochter. GHEYN, Jacob de: V˘cvik se zbranûmi: vojenská cviãební pfiíruãka ze 17. století / Jacob de Gheyn; [z nûmecké verze holandského originálu pfieloÏil Eduard Wagner]. -[Praha]: Elka Press, 1995. -- 219 s. -- (Militaria; 2) ISBN 80-901694-1-4 (broÏ.)

GRUNBERG, Arnon, 1971Modré pondûlky / Arnon Grunberg; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila a doslov napsala Veronika Havlíková] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Aurora, 1999. -- 249 s.; 21 cm ISBN 80-85974-64-9 (váz. ) Orig.: Blauwe maandagen.. GRUNBERG, Arnon, 1971Statisté / Arnon Grundberg; [pfieloÏila Veronika Havlíková] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Aurora, 2000. -- 269 s.; 21 cm ISBN 80-85974-94-0 (váz. ) Orig.: Figuranten.. Pfieklad z nizozem‰tiny HAMAKER-ZONDAG, Karen Psychologická astrologie: psyche a astrologická symbolika / Karen Hamakerová-Zondagová; [z holandského originálu ... pfieloÏily Jana Hábová a Jarmila Winklerová] . -- Vyd. 1.. -- Liberec: Pantype, 1999. -- 210 s.: il.; 21 cm ISBN 80-902351-1-5 (broÏ. ) Orig.: Psyche en astrologisch symbool.. HART, Maarten ‘t: Hnûv celého svûta / Maarten _t Hart: Z nizozem. pfiel. Jana Pellarová. Praha, Karolinum 2001 Orig: , Het woeden der gehele wereld. HARTOG, Jan de Nemocnice / Jan de Hartog; Z hol. pfiel. Jifií Elman. -- 3. vyd.. -- Praha: Svoboda, 1994. -- 292 s. ISBN 80-205-0419-2 (váz.) HARTOG, Jan de: Thalassa: DobrodruÏn˘, napínav˘ pfiíbûh / Jan de Hartog; Z hol. pfiel. Olga Krijtová. -- 2. vyd.. Praha: Svoboda-Libertas, 1993. -- 205 s. ISBN 80-205-0319-6 (broÏ.) HEER, Joh. de: Koneãná krise národÛ: soudce, pfiicházející v Armageddonu / Joh. de Heer; se svolením misijního nakladatelství Licht im Osten pfieloÏil R. Sokol. . -- V Praze: Záchrann˘ spolek Tábor, [1929]. -- 318 s. [6] s. obr. pfiíl.: il., mapy; 18 cm (Váz. ) PfieloÏeno z holand‰tiny

HEIJKOOP, H. L. Rut / H.I. Heijkoop; [pfieloÏeno z nizozem‰tiny] . -Dillenburg: Gute Botschaft, c1993. -- 181 s.; 16 cm (Váz. ) HENK Huig: [Katalog v˘stavy, Praha], 1964 / [Úvod] H. Redekera pfiel. z holand. do ãe‰. . -- Praha: âesk˘ fond v˘tvarn˘ch umûní, 1964. -- [10] s.; 8_ HICHTUM, Ninke van Eskymáãek hrdina = (Kudlago) / [Holandsky] napsala Ninke van Hichtum; Do ãe‰tiny pfieloÏil Th. Kilian; Ilustroval Jar. Dvofiáãek . -- IV., nezmûnûné vydání. -- Brno: Ústfiední uãitelské nakladatelství a knihkupectví, 1943. -- 47 - [I] s.; 8_. -- -- (Knihovna Vla‰toviãky; Sv. 2) HOEKENDIJK, Ben Dvanáct ÎidÛ nalézá Mesiá‰e / Îivotní pfiíbûhy dvanácti ÎidÛ sest. B. Hoekendijk; Z holand‰tiny pfiel. Samuel Kolman . -- 1. vyd.. -- Liberec: Sbor Jednoty bratrské, 1993. -- 139 s.: fotogr.; 21 cm (BroÏ. ) Orig.: Twaalf Joden vinden de Messias.. HOLST-ROLANDOVÁ, Henriette Moliere: Na pamûÈ tfiístého v˘roãí jeho narozenin / Holand. naps. Henriette Roland-Holst; Pfiel. Milo‰ Seifert . -- Praha: Pelcl, 1922. -- 29, 1 s.; 8_. -- -(Chvilky; 136/9) HOLST-ROLANDOVÁ, Henriette: Vznik dramatického umûní. 2 holand‰tiny pfiel. A. Adalbert. Praha 1926 Ko‰atka 8_ = 78+[2]. (Chvilky. Sv. 160166.) Hrajeme si v BoÏí zahradû: pfiíruãka pro katechezi dûtí / sestavila Tinie de Vries; ilustrovala Jitka Hájková . -- 1. vyd.. -- Her‰pice: EMAN, 1998. -- 107 s.: il., noty; 28 cm ISBN 80-86211-05-3 (váz. ) Orig.: Spelen in Gods tuin.. HÜNERMANN, Willem Na v˘sluní BoÏím / V. Hünermann; [PfieloÏil z vlám‰tiny a upravil P. Alois Hanzelka; Vyzdobil Jan âern˘] . -- Vydání první. -- Ve Fr˘dku: Exerciãní dÛm, 1947. -- 201-[II] s.: [VIII] barev. obr. pfiíl.; 8_

HEIJKOOP, H. L. Uzdravování nemocn˘ch modlitbou, mluvení jazyky, znamení a zázraky ve svûtle Písma / H. L. Heijkoop . -- Dillenburg: Gute Botschaft, 1991. -- 55 s.; 18 cm (BroÏ. ) Pfielo eno z nûmeckého pfiekladu holandského originálu

HUENNERMANN, Willem Otec vyho‰tûn˘ch, hrdina kfiesÈanské lásky P. Damián de Veuster / Vilém Hünnermann; Z vlám‰tiny pfieloÏil P. Alois Hanzelka; [Úprava a doslov: Albert Vyskoãil] . -- V Praze: Vincentinum, 1946. -- 216-[VII] s.; 4_ (Váz. )

HEIJKOOP, H. L. Dopisy mlad˘m lidem / H. L. Heijkoop . -- Dillenburg: Gute Botschaft, [199- 1996]. -- 172 s.; 16 cm (BroÏ. ) PfieloÏeno z nizozem‰tiny

HUIZINGA, Johan, 1872-1945 Homo ludens: o pÛvodu kultury ve hfie / Johan Huizinga; [z nûmecké verze holandského originálu ... pfieloÏil Jaroslav Vácha] . -- Vyd. 2., V edici Studie 1.. -- Praha: Dauphin, 2000. -- 297 s.; 20 cm. -- --

- 24 -

Zima/Winter 2003 (Studie; 12) ISBN 80-7272-020-1 (broÏ. ) Orig.: Homo ludens.. HUIZINGA, Johan, 1872-1945 Podzim stfiedovûku / Johan Huizinga; [z autorizovaného nûmeckého pfiekladu ... pfieloÏila a rejstfiík sestavila Gabriela Veselá; pasáÏe z francouz‰tiny pfieloÏila ·árka Belisová] . -- Vyd. 1.. -- Jinoãany: H & H, 1999. -- 675 s., [12] s. obr. pfiíl.: il.; 20 cm ISBN 80-86022-26-9 (váz. ) HUIZINGA, Johan, 1872-1945 Ve stínech zítfika: diagnóza kulturní choroby na‰í doby / Johan Huizinga; [pfieloÏil Antonín ·imek] . - Vyd. 3., V Pasece 1.. -- Praha: Paseka, 2000. -- 161 s.; 15 cm ISBN 80-7185-302-X (váz. ) Orig.: In de Schaduwen van Morgen.. PfieloÏeno z holand‰tiny HUYGENSOVÁ, Cornélie Lydie: Berthold Meryan. Román. V Praze 1906 „Právo Lidu" 8_ = 560. ( Pfiíloha „Práva Lidu".) ISTENDAEL, Geert van Belgick˘ labyrint / Geert van Istendael; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila Jana Irmannová] . -Vyd. 1.. -- Praha: Cinemax, 1998. -- 285 s.; 22 cm. - -- (Nizozemská edice; 3) ISBN 80-85933-24-1 (váz. ) Orig.: Het Belgisch labyrint.. JANSEN, Maan 365 dobrodruÏství medvídka Bruma: pfiíbûhy pfied spaním / [text a ilustrace] Mann [sic] Jansen; [z holand‰tiny pfieloÏila Petra Rokovská]. -- Praha: Rebo Productions, 1995. -- 237 s. ISBN 80-85815-36-2 (váz.) KAULBACHOVÁ-GOGH, Anna van viz: GOGHKAULBACHOVÁ, Anna van. KaÏd˘ den usínáme s medvídkem / [Z nizozem‰tiny pfiel.] Eva Labusová. -- Praha: Rebo, [1994]. -237 s. ISBN 80-85815-29-X (váz.) KELLER, Gerard: Novely. [Napsali] Cremer J. J. A Keller Gerard. Z holand‰tiny pfiel. Gustav Îìársk˘. V Novém BydÏovû 1895 Novotn˘ 8 = 246+1[21. KELLER, Gerard: V cizinû. Upravil Václav Mosteck˘. PlzeÀ 1884 Steinhauser 8_ = 154. (Klasy.) KELLY, W.: BoÏí ruka v utrpení: úvaha o knize Job / of W. Kelly; [kniha byla pfieloÏena z nûmeckého pfiekladu] . - Dillenburg: Gute Botschaft, 1993. -- 112 s.; 18 cm (Váz. )

KEULS, Yvonne Zpackan˘ Ïivot / Yvonne Keulsová; [z holand‰tiny pfieloÏila Olga Krijtová] . -- Vyd. 1.. -- V Praze: Allegro, 1993. -- 215 s.; 20 cm ISBN 80-900328-5-0 (broÏ. ) Nl: Het verrotte leven van Floortje Bloem. KOENDERS, A. J. Devítidenní poboÏnost k svaté Terezii JeÏí‰kovû / A.J. Koenders; S povolením autora P.A.J. Koenderse O. Carm. z holand‰tiny upravily Sestry Neposkvrnûného Poãetí Panny Marie v Pfierovû . -- Pfierov: Sestry Neposkvrnûného Poãetí P. Marie, 1931. -- 35 - [I] s.; 8_ KOROLENKO, Vasil: Uprchlíci ze Sachalinu / Vasil Korolenko . -- Praha: Záfi, [1907]. -- 66, 51 s.; m. 8_. -- -- (Lidová knih.; IV, 5) KORTOOMS, Toon: Farnost na blatech / Toon Kortooms; Z nizozem‰tiny pfiel. Jitka RÛÏiãková; Obálka a graf. úprava Jifií BlaÏek -- 1. vyd.. -Praha: Vy‰ehrad, 1994. -- 165 s. NL: Parochie in de Peel. ISBN 80-7021-124-5. -- ISBN 70-7021-084-2 (ch) (broÏ. ): Kã 62,00 KORTOOMS, Toon: Pomóóóc Doktor se topí- / Toon Kortooms; [z holandského originálu ... pfieloÏila Ella Kazdová] . -Vyd. 3.. -- Praha: Vy‰ehrad, 2001. -- 213 s.: il.; 21 cm ISBN 80-7021-484-8 (váz. ) Orig.: Help De Dokter verzuipt-.. KOSSMANN-PUTTO, J. A. (Johanna Adriana) Nizozemí: dûjiny severního a jiÏního Nizozemí / J.A. Kossmann-Putto & E.H. Kossmann . -- Rekkem: Stichting Ons Erfdeel, c1999. -- 63 s.: il., mapy; 20 cm ISBN 90-75862-40-7 (broÏ. ) Orig.: Nederlaenderna.. PfieloÏeno z nizozem‰tiny KRIJTOVÁ, Olga, 1931âítanka nizozemsk˘ch textÛ: Urãeno pro posluchaãe fak. fil. / Olga Krijtová. 1. díl. Ukázky ze severonizozemské literatury . -- 1. vyd.. -- Praha: SPN, 1964. -- 101 s.; 4_. -- -- (Uãební texty vys. ‰kol) KRUEGER, Stephanus Johannes Paulus: Pamûti presidenta Pavla Krügera. Dle jeho vlastního vypravování a poznámek H. C. Bradella a Pietra Groblera. Pfiel. Jifií Guth. V Praze 1903 „Unie" 8_= [10] + 304 + [1 il.] KRUIF, Paul de: V bojích s neviditeln˘mi nepfiáteli. (Lovci mikrobÛ.) Pfiel. Josef HrÛ‰a. Ilustrováno. V Praze 1929 ,,0rbis" 8_ = 340+[4]+[11 il.], (Knihy osudÛ a práce. Sv. 4.) LA COURT, Thijs de Klíã k na‰í spoleãné budoucnosti: Co skr˘vá zpráva Brundtlandové? / Thijs de la Court; Z nizozem‰tiny

pfiel. ·imona Bouzková; Graf. úprava Hana Koukolíková . -- 1. vyd.. -- Brno: EkoCentrum, 1992. -- 136 s.: fotogr.; 20 cm ISBN 80-85368-25-0 (broÏ. ) Orig.: Inze Gezamenlijke Toekomst.. Lady Lovely Locks v krajine rozprávok; Prel. Jana Baginová . -- Bratislava: Fortuna Print, 1990Obsahuje: â. 1. 1990. LEEUW, Hendrik de Ostrov radostného mládí: [Kniha javansk˘ch bajek a pohádek / Holandsky] napsal Hendrik de Leeuw; PfieloÏila BoÏena Paliãková; S ilustracemi Kurta Wiese ... . -- Praha: Julius Albert, 1934. -- 262 - [II] s.; 8_ LEONARDO CREMONINI: [Katalog v˘stavy], Praha, duben - kvûten 1969 / [Text:] Louis Althusser; Photo: [kol.] . -- Bruxelles: Palais des Beaux-Arts, 1969. -- 39, [1] s.: [6] s. pfiíl.; 4_ LIGT, B. de: Znovuzrození Marie / [Holandsky napsal B. de Ligt; PfieloÏil Milo‰ Seifert] . -- Praha: Vydavatelství Lis knihomilÛv, 1932. -- 93 - [I] s.; 8_. -- -- ( Matka ; Svazek II) LILIEN, Ignacy: Beatrijs: Opera o tfiech jednáních podle dramatu Ik Dien ( SlouÏím ) od Hermana Teierlincka / Ignacy Lilien; Z vlám‰tiny pfieloÏila Marta Harlasová-Schrödlová . -- V Praze: Fr. A. Urbánek a synové, 1931. -- 31 - [I] s.; 8_. -- -- (Urbánkova bibliotéka operních a operetních textÛ. ¤ada II; Sv. 114) LINDEN, Nico ter: Povídá se- / Nico ter Linden; [pfieloÏili Hana Nováková a Jan A. Dus] . -- 1. vyd.. -- Her‰pice: EMAN, 1999. -- 211 s.; 24 cm. -- -- (Bibliotheca Bohemica Batavica; sv. 2) ISBN 80-86211-11-8 (broÏ. ) PfieloÏeno z nizozem‰tiny LOVELINGOVÁ, Rosalie: Pan Daman a jeho dûdicové: povídka / Rosalie Lovelingová; z vlám‰tiny pfieloÏil V. Kune‰ . -- V Praze: J. Otto, [1896]. -- 40 s. LULOFS, Madelon: Guma klesá / Madelon Lulofsová; Z hol. pfiel. Lída Faltová; Jaz. úprava Jarmila Stiborová. -- 5., upravené vyd. v ães. pfiekladu. -Praha: Erika: Petra, 1993. -- 277 s. ISBN 80-85612-23-2 (Erika. Praha) (váz.): Kã 85,00 LULOFS, Madelon: Hladová v˘prava / Madelon Lulofsová; Z hol. pfiel. Lída Faltová . -- Praha: Dekon, 1994. -- 254 s.; 21 cm ISBN 80-85814-14-5 (váz. ) Orig.: De Hongertocht.. MADAME LEBRETON:

- 25 -

Zima/Winter 2003 Kapesní vû‰tírna pro kaÏd˘ den, hodinu, minutu / Madame Lebreton; pfieloÏila Petra Schürová . -- Vyd. 1.. -- Praha: Ivo Îelezn˘, 2000. -- 100 s.; 21 cm. -- - (Vûdma; sv. 16). -- -- (KníÏky dostupné kaÏdému; sv. 140) ISBN 80-240-1677-X (váz. ) Orig.: Het kleine waarzegboekje.. PfieloÏeno z holand‰tiny MAK, Geert, 1946Malé dûjiny Amsterodamu / Geert Mak . -- Vyd. 1.. -- Praha: Cinemax, 1999. -- 307 s., [4] s. barev. pfiíl.: il.; 22 cm. -- -- (Nizozemská edice; sv. 4) ISBN 80-85933-31-4 (váz. ) Orig.: Een kleine geschiedenis van Amsterdam.. PfieloÏeno z holand‰tiny Malífiské umûní od A do Z: dûjiny malífiského umûní od poãátkÛ civilizace; [pfieklad z holand‰tiny Naìa Bene‰ová .. et al.]. -- Praha: Rebo Productions, 1995. -- 766 s. ISBN 80-85815-20-6 (váz.) MAN, Herman de: Voda stoupá: [Román] / Herman de Man; [Z holand‰tiny pfieloÏila Lída Faltová; Osnovu knihy navrhl F.J. Müller] . -- V Praze: Novina, 1938. -- 250 [V] s.; 8_ MARCUSE, Lodewijk: Ignác z Loyoly / Lodewijk Marcuse; [PfieloÏil z holand‰tiny Jaroslav Dlouh˘] . -- Praha: E. Beaufort, 1940. -- 288 s.: [IV] obr. pfiíl.; 8_. -- -- (Knihovna Plutarchos. ¤ada II; Sv. 4) MATTI, Anny: [Hun huis is het oerwoud. Slovensky]. Prales sa stal ich domovom / Anny Matti & Wim Spekking; [z holandského originálu preloÏil Vincent Lechoviã]. Banská Bystrica: Slovenské misijné hnutie, 1995. 196 s.; 21 cm. - Údaj o prekl. prevzat˘ z rubu tit. strany. - Preklad z: Hun huis is het oerwoudISBN 80-967313-0-0 (broÏ.) SC 100086 D1 MAURIK, Justus van: Figurky z Amsterodamu. Humoresky. Pfiel. z holand‰tiny V. Kune‰. V Praze [1898] Otto 8_= 180. (Ottova laciná knihovna národní. Sv. 162.) MENDES, Bob: Kusy lidí / Bob Mendes; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila Petra Schürová] . -- Vyd. 1.. -- [Praha]: Cinemax, [1998]. -- 80 s.; 20 cm. -- -- (Detektiv; sv. 1) ISBN 80-85933-22-5 (broÏ. ) Orig.: Stukken van mensen.. MEYER, Maurits de: Vlámské pohádky: nejkrásnûj‰í báchorky a bajky z Flander / sesbíral Maurits de Meyer; vybrala a z nizozem‰tiny pfieloÏila Petr Schürová; [ilustroval Pavel ·uk] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Cinemax, 1997. -- 249 s.:

il. (ãást. barev.); 25 cm. -- -- (Nizozemská edice; 1) ISBN 80-85933-14-4 (váz. ) Orig.: Vlaamse sprookjes.. MISKOTTE, Kornelis Heiko, 1894-1976 Biblická abeceda / Kornelis H. Miskotte; [z nûmecké verze nizozemského originálu pfieloÏili Miloslav Hájek a Jan A. Dus] . -- 1. vyd.. -- Her‰pice: EMAN, 1996. -- 253 s.; 20 cm. -- -- (Bibliotheca Bohemica Batavica; sv. 1) ISBN 80-901854-1-X (broÏ. ) Orig.: Bijbels ABC.. MOUT, Nicolette: Komensk˘ v Amsterodamu / [Autofii:] Nicolette Moutová, Josef Poli‰ensk˘ . -- 1. vyd.. -- Praha: SPN, 1970. -- 150, [2] s.: [20] s. fot. pfiíl.; 8_. -- -- (Komensk˘, Jan Amos: Spisy a díla o nûm) MULISCH, Harry: Dvû Ïeny / Harry Mulisch; Z nizozem‰tiny pfiel. Olga Krijtová; Obálka a graf. úprava Zbynûk Hraba. - 1. vyd.. -Praha: Ivo Îelezn˘, 1993. -- 138 s.. -- (Nizozemská knihovna) ISBN 80-7116-685-5 (broÏ.): Kã 39,00 Orig.: Twee vrouwen. MULISCH, Harry: Procedura / Harry MULISCH; Z nizozem‰tiny pfiel. Veronika Havlíková.; Praha, Mladá fronta 2001. MULTATULI (pseudonym) viz: DEKKER, Eduard Douwes. NIEUWENHUIS, Domela F.: Dûjiny socialismu. Díl I. Z holand‰tiny pfiel. Karel Vohryzek. Praha l907 „Komuna ÎiÏkov‘ 8_ = 210. NOORDHUIS, Klaas T. Zahrada po cel˘ rok: V‰e o zakládání a udrÏování zahrady od jara do zimy / Klaas T. Noordhuis; [Z nizozem‰tiny] pfiel. [a] pfiedml. k ães. vyd. [napsal] Miroslav Volf. -(Praha): Rebo Productions, [1994]. -- 479 s. ISBN 80-85815-10-9 (váz.) NOOTEBOOM, Cees, 1933Následující pfiíbûh / Cees Nooteboom; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila a doslov napsala Olga Krijtová] . -- 1. vyd.. -- Praha: Mladá fronta, 1999. -101 s.; 20 cm. -- -- (Moderní svûtová próza; sv. 27) ISBN 80-204-0771-5 (váz. ) Orig.: Het volgende verhaal.. NOOTEBOOM, Cees, 1933Nasledujúci príbeh / Cees Nooteboom. - 1. vyd. Bratislava: HEVI, 1995. - 90 s.; 18 cm. - (Fenomény; zv. 1). - Z hol. orig. prel. Adam BÏoch. - Preklad z: Het volgende verhaalISBN 80-85518-86-4 (viaz.) SD 67533 D1

NOOTEBOOM, Cees, 1933Rituály / Cees Nooteboom; pfieloÏila Veronika Havlíková . -- V ãeském jazyce vyd. 1.. -- Praha: Prostor, 1999. -- 201 s.; 20 cm. -- -- (Stfied; sv. 32) ISBN 80-7260-020-6 (broÏ. ) Orig.: Rituelen.. PfieloÏeno z nizozem‰tiny NOOTEBOOM, Cees, 1933[In Nederland. Slovensky]. V holandsk˘ch horách / Cees Nooteboom; [z holandského originálu preloÏil Adam BÏoch]. - Bratislava: Slovensk˘ spisovateº, c1999. - 135 s.; 17 cm. - Údaj o prekl. prevzat˘ z rubu tit. strany. - Preklad z: In NederlandISBN 80-2200934-2 (viaz.) SD 70001 D1 NOUHUYS, Willem Gerard van: Egidius a cizinec. (Pfiel. Arno‰t Procházka.) V Praze {b. R.] Vilímek 8_=51-86. (Tisíc nekrásnûj‰ích novcl. Sv. 32.) NOUHUYS, Willem Gerard van: Egidius a cizinec. Z holand‰tiny pfiel. Karel Pudlaã. Král. Vinohrady 1905 Adámek 8_=62+[2]. (Moderní bibliotéka. Roã. IV. Dílo 4.) NOUHUYS, Willem Gerard van: Obûti lásky. Z holandského pfiel. J. R. V Praze 1911 „PraÏské noviny" 8_ = 226. (Románová pfiíloha „PraÏsk˘ch novin".) Nové hnutí v Nizozemí 1924-1936 Nové hnutí v Nizozemí 1924 - 1936: [Katalog v˘stavy] . -- [Bratislava: Ministerstvo kultúry Slovenskej republiky, 1992]. -- 56 s.: foto; 22 cm (Bro . ) Orig.: Het Nieuwe Bouwen in Nederland.. OOSTERHUIS, R. A. B.: Jana Amose Komenského poslední útulek a hrob. (Ho1andsko a Naarden.) Z rukopisu pfiel. Jakub ·ebesta. [Ilustrováno.] Praha 1928 ,,0rbis" 8_ = 398+[2] +[l pfiíl.]. OOSTERHUIS, R. A. B. Jana Amose Komenského poslední útulek a hrob: [Holandsko a Naarden] / Napsal R.A.B. Oosterhuis; Z rukopisu pfieloÏil dr. Jakub ·ebesta . -- Praha: Orbis, 1928. -- 397 s., 1 list, 1 pfiíl.: obr.; 8_ 50 let holandské grafiky: [Seznam vystaven˘ch prací / Úvod napsal Harting, pfiedseda nizozemské spoleãnosti pro zvelebení grafického umûní] . -- V Praze: S.â.U.G. Hollar, 1946. -- 14 s.: [IV] s. obr. pfiíl.; 8_ PALMEN, Connie, 1955Pfiátelství / Connie Palmen; [pfieloÏila Magda de Bruin-Hüblová] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Aurora, 2000. -223 s.; 22 cm ISBN 80-7299-010-1 (váz. ) Orig.: De vriendschap.. Pfieklad z holand‰tiny PùT belgick˘ch novel. Z franc. a vlám. Orig. Georges Simenon, La Maison

- 26 -

Zima/Winter 2003 du Canal; Johan Daisne, Trein der Traagheid; Franz Hellens, Le Jeune Homme Annibal; Hugo Claus, Metsiers; Marcel Thiry, Nondum iam non pfiel. David Kraus, Olga Krijtová, Gréta Ma‰ková a Jifií Pechar. Doslov naps. Jaroslav Fryãer. 1 . Vyd. Praha, Odeon 1974. 386 s. - Klub ãtenáfiÛ. Sv. 366. Správn˘ údaj: Pfiel. Vûra Heroldová-·Èovíãková, David Kraus, Olga Krijtová a Jifií Pechar. Pfieklad V. Heroldové-·Èovíãkové (G. Simenon: DÛm na kanále, s. 7-105) pod jménem G. Ma‰kové. Doslov (s. 381386) naps. Jaroslav Fryãer a Olga Krijtová. PIENAAR, A. A. Pfiíbûhy malého nosoroÏce / A.A. Pienaar; Podle pfiekladu I. Schulze [z holand‰tiny] pro mládeÏ upravil dr. Frant. Páta; S ilustracemi akad. mal. V. âutty . -- V Praze: Jos. Hokr, [1935]. -- 32 s.; 8_. -- - (Knihovniãka mládí; Sv. 29) PIENAAR, A. A.: Z osudÛ africk˘ch zvífiat / Naps. Sangiro; Z kapholand‰tiny pfiel. Ivan Shulz; IIIustr. V. âutta . -- Praha: J. Hokr, 1924. -- 231 s.: obr.; 8_. -- -- (Îivot v pfiírodû; 1) Obsahuje: Pfiíhody lví rodiny. Ze Ïivota nosoroÏcova. V pralese. R. C. Obût lásky / Naps. R.C.; Pfiel. J.R. . -- Praha: PraÏské noviny, 1911. -- 226 s.; 8_. -- -- (Románová pfiíloha PraÏsk˘ch novin) RIJCKENBORGH, Jan van, 1896-1968 Bratrstvo ·ambaly / Jan van Rijckenborgh a Catharose de Petri . -- Haarlem: Rozekruis Pers, [2000]. -79 s.; 22 cm ISBN 90-6732-206-7 (broÏ ) Orig.: De broederschap van Shamballa.. RIJCKENBORGH, Jan van, 1896-1968 Pfiicházející nov˘ ãlovûk / Jan van Rijckenborgh . -1. ãeské vyd.. -- Haarlem: Rozekruis Pers, 2000. -301 s.; 22 cm ISBN 90-6732-207-5 (váz. ) Orig.: De komende nieuwe mens. ROLANDOVÁ-HOLST, Hettriette viz: HOLST-ROLANDOVÁ, Henriette. RUTTEN, Anton M. Dûjiny, Ïivot a ideály sester dominikánek / Flámsky napsal P. Ant. Rutten ...; [PfieloÏily a doplnily sestry dominikánky v Olomouci-¤epãínû] . -- Olomouc¤epãín: [b.n.], 1931 [spr. 1930]. -- 105 - [IV] s.; 12_ [8_] SALMAN, Harrie Evropa v novém svûtle: evropská kultura jako stfied mezi V˘chodem a Západem / Harrie Salman; [z nûmãiny pfieloÏil Karel Myslivec; revizi pfiekladu vzhledem k holandskému originálu provedla Hana Nováková] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Éós, 1994. -- 204 s.: portréty; 19 cm ISBN 80-901433-3-4 (broÏ. )

SANGIRO (pseudonym) viz: PIENAAR, A. A. SCHILLEBEECKX, Edward, 1914To ãiÀte na mou památku: studie k eucharistické teologii / Edward Schillebeeckx; [z holandského originálu pfieloÏil Josef P. Ondok] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Vy‰ehrad, 1998. -- 125 s.; 20 cm. -- -- (Studium; sv. 5) ISBN 80-7021-242-X (broÏ. ) Orig.: Christus'tegenwoordigheid in de Eucharistie.. SCHMIDT, Annie M. G., 1911-1995 Sleãna Mici / Annie M.G. Schmidtová; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila Jitka RÛÏiãková; ilustroval Vratislav Hlavat˘] . -- 1. vyd.. -- Praha: Albatros, 1999. -- 113 s.: il.; 20 cm. -- -- (Klub mlad˘ch ãtenáfiÛ). -- -- (Duha) ISBN 80-00-00731-2 (váz. ) Orig.: Minoes.. SCHMIDT, Annie M. G., 1911-1995 Viplala / Annie M.G. Schmidtová; [z nizozemského originálu ... pfieloÏil kolektiv katedry germanistiky Masarykovy univerzity v Brnû pod vedením Emmy Máãalové-van den Broecke; ilustrace Rostislav Skopal] . -- Vyd. 1.. -- Boskovice: Albert, 1999. -- 128 s.: barev. il.; 24 cm ISBN 80-85834-58-8 (váz. ) Orig.: Wiplala.. SNEL, Jan: Chvála mal˘ch nefiestí, aneb, Zaruãenû nezdrav˘ návod na spokojenûj‰í Ïivot / Jan Snel; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila Jifiina HoleÀová; ilustrace Vladimír Jiránek] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Lika klub, 2000. -- 181 s.: il.; 21 cm ISBN 80-86069-05-2 (Lika klub; váz. )ISBN 80-2420460-6 (Euromedia Group - KniÏní klub; váz. ) Orig.: Genieten mag .. SPINOZA, Benedictus de, 1632-1677 Rozprava o zdokonalení rozumu a Ethika po geometricku vyloÏená / Benedikt de Spinoza; PfieloÏili Frant. Krejãí, âestmír Stehlík a Alois Stejskal; [Úvod napsal âestmír Stehlík] . -- Praha: âeská akademie vûd a umûní: Bursík & Kohout [distributor], 1925. -XLI, 339 s.; 8_. -- -- (Filosofická bibliotéka. ¤ada II., ã. 4, Benedikta de Spinozy Spisy filosofické; I) STEYNEN, Job: Lodivoda. (Pfiel. M. ·tichová.) V Praze [b. r.] Vilímek 8_ = 81-92. (Tisíc nejkrásnûj‰ích novel. Sv. 62.) STEYNEN, Job: Proletáfii. Pfiel. Karel Wolf. V Praze 1910 „Tiskov˘ v˘bor ãeskoslovanské soc.dem. strany dûlnické" 8_ = 104. (Lidová knihovna. Roã. VI. Sv. 5.) 100 divÛ svûta: nejvût‰í poklady lidstva na pûti kontinentech / [text Winfried Maass ... [et al.]; z nizozemského originálu ... pfieloÏila Martina Vojtová] . -- 1. vyd.. -- âestlice: Rebo, c2000. -- 208 s.: barev. il.; 35 cm

ISBN 80-7234-144-8 (váz. ) Orig.: 100 wereld wonderen.. STREUVELS, Stijn, 1871-1969 Velk˘ most: Román / Stijn Streuvels [pseud.; Z vlámského originálu De teleurgang van den Waterhoek pfieloÏila Milada ·imsová] . -- Praha: Svûtov˘ literární klub, 1943. -- 257 - [I] s.; 8_ TELLEGEN, Toon Veverãák a mravenec / Toon Tellegen; [z nizozemského originálu ...] pfieloÏila Jifiina HoleÀová; ilustroval Pavel ·uk . -- Vyd. 1.. -- Praha: Cinemax, 1998. -- 119 s.: il. (ãást. barev.); 23 cm. -- -- (Nizozemská edice; 2) ISBN 80-85933-23-3 (váz. ) Orig.: Toen niemand iets te doen had.. TEN BOOM, Corrie Útoãi‰te / Corrie Ten Boom, [po r. 1980]. - 387 s.; 15 cm(BroÏ.) SE 7917 D1 THIRY, Antoon: Krásn˘ rok pana Carola: [Vlámsk˘ román / Napsal] Antoon Thiry; PfieloÏil R.J. Vonka . -- Autorisované vydání. -- Praha: Julius Albert, 1942. -- 272 - [III] s.; 8_. -- -- (Albertovy krásné knihy; Sv. XX) 1000 nejkrásnûj‰ích novell 1000 svûtov˘ch spisovatelÛ / pofiádá a literárními úvody doprovází Fr. Sekanina. Sv. 32 . -- V Praze: Jos. R. Vilímek, [19--]. -- 100 s. (Váz. ) Tfii století nizozemské kresby: 1400-1700: Katalog [v˘stavy], Praha ãerven-ãervenec 1966 / Úvod: H.R. Hoetink . -- Praha: Národní galerie, 1966. -- 57, [32] s.; 8_ TÜGEL, Tetjus: Beránek v rou‰e vlãím: Román / Tetjus Tügel; [PfieloÏil z holand‰tiny Jan Bedrna; Kresby pro text knihy a obálku nakreslil K. Svolinsk˘, kter˘ navrhl i rytinu na vazbu] . -- I. vyd.. -- Praha: Symposion, Rudolf ·kefiík, 1946. -- 375-[II] s.; 8_. -- -- (Edice Symposion; Sv. 155) VAN DER MEER, Pieter: Pouta. (Pfiel. ·tûpán Pojman.) V Praze:[b. r.] Vilímek 68 = 82. (Tisíc nejkrásnûj‰ích novel. Sv. 48.) VANDELOO, Jos: Nebezpeãí. Z vlám. orig. Het gevaar pfiel. Antonín Navrátil. Ilustr. Vladimír Hájek. 1. vyd. Praha, Práce 1974. 79 s., obr. - Románové novinky. Sv. 198. Správn˘ údaj: Pfiel. Jifií Rychlík. VANDEPUTTE, Omer Nizozem‰tina: jazyk dvaceti miliónÛ NizozemcÛ a VlámÛ / O. Vandeputte; [z nizozem‰tiny pfieloÏila] O. Krijtová . -- [Rekkem]: Stichting Ons Erfdeel,

- 27 -

Zima/Winter 2003 [1994]. -- 64 s. na listech: mapa; 22 x 31 cm Vánoãní kníÏka / [Vánoãní básnû této kníÏky vybral a [z holand‰tiny, nûmãiny a sloven‰tiny] pfieloÏil Otto F. Babler; Obrázky nakreslil Albert Schamoni] . - Nov˘ Jiãín: Kryl a Scotti, 1935. -- [VIII] s.; 8_ VELDE, Theodor Hendrik van de Dokonalé manÏelství: Studie o jeho fysiologii a technice / [Napsal] Dr. Th. H. van de Velde . -- âeské vydání redigoval MUDr. A. Heller. -- Praha-Smíchov: Literární a vûdec. nakladatelství, 1930, [spr. 1929]. -- 346 - [III] s.: VIII obr. - [I] pfiíl. obr.; 4_ VELDE, Theodor Hendrik van de Dokonalé manÏelství: Studie o jeho fysiologii a technice / [Napsal] Dr. Th. H. Van de Velde ... . -Tfietí ãeské opravené vydání redigoval MUDr. A. Heller .... -- V Mor. Ostravû-Pfiívoze: Hynek Buchsbaum, 1937, [spr. 1936]. -- 365 - [I] s.: [V] obr. pfiíl.; 8_ VERKADE, Willibrord Neklidem k Bohu: Vzpomínky mnicha - malífie / Willibrord Verkade; Autorisovan˘ pfieklad [z holand‰tiny] Rafaely M. Hanu‰ové; [Jazyková úprava: ... Franti‰ek Chmelafi] . -- Praha: L.J. Peroutka, 1942. -- 215 - [IV] s.: [I] obr. pfiíl.; 8_ VERKIJK, Dick Od pancéfiové pûsti k pancéfiové vestû. Z niz. pfiel Petra Schürová. Brno, Doplnûk 2002 Orig: Van pantservuist tot pantservest. VESTERS, I. I.; Fabrikantova dcera. Povídka. Z holandského pfiel. Alois Koudelka. V Praze 1899 Kotrba 8_ = 322. I (Zábavy veãerní. Roã. XX. Dílo 111.) VISSER'T HOOFT, Willem Adolph Rembrandt jako protestantsk˘ mistr / Willem Adolph Visser't Hooft; PfieloÏili [z holand‰tiny] M. a J. ·imsovi . -- Praha: Vydavatelské oddûlení YMKY, 1939. -- 22 - [I] s.; 8_. -- -- (Knihovniãka sluÏby, No-

vá fiada; Sv. 8) VRIES, Anne de: Anne de Vries vypráví dûtem: [Star˘ a Nov˘ zákon] / Anne de Vries; Pfiel. z nizozem‰tiny do ãe‰ . -- s.l.: Ekumenická rada církví, 1989. -- 233 s.: obr. (nûkteré barev.); 23 cm(Váz. )

WOLKERS, Jan Model / Jan Wolkers; [z nizozem‰tiny vybrala, pfieloÏila a doslov napsala Veronika Havlíková] . -- Vyd. 1.. -- Praha: Aurora, 1997. -- 172 s.; 19 cm. -- -- (Edice svûtov˘ch autorÛ; sv. 19) ISBN 80-85974-34-7 (broÏ. )

WENKE, Hans: AÈ Ïije ‰kola: daltonská v˘uka v praxi / Hans Wenke & Roel Röhner; [z nizozemského originálu ... pfieloÏila Jitka de Wolfová] . -- Brno: Paido, 2000. -- 125 s.: il.; 23 cm ISBN 80-85931-82-6 (broÏ. ) Orig.: Leve de school..

WOLKERS, Jan RÛÏe z masa. Pfiel. Olga Krijtová. Praha ?. Rukopis. NL: Een roos van vlees.

WINKLER, Johan Prídem Vám pomôcÈ, pán doktor / Johan Winkler; [z holandského originálu preloÏila Júlia Májeková]. Trnava: Spolok sv. Vojtecha, 1995. - 129 s.; 20 cm. Údaj o prekl. prevzat˘ z rubu tit. strany. - Ilustr. na front. - Preklad z: Ik kom u helpen, dokterISBN 807162-116-1 (broÏ.) SD 67648 D1 WILDIERS, N.: [Teilhard de Chardin. Een in inleiding in zijn denken]. Teilhard de Chardin: úvod do diela / N. Wildiers; preloÏil ·tefan Senãík; [obálku navrhol Tibor Kovalik]. - Cambridge: Dobrá kniha, 1974. - 185 s.; 20 cm. - Preklad z: Teilhard de Chardin. Een in inleiding in zijn denken(broÏ.) SC 92359 D1 WINTER, Leon de, 1954HoffmanÛv hlad / Leon de Winter; [z nizozemského originálu ... pfieloÏil Ruben Pellar] . -- Vyd. 1.. -- V Praze: Rybka, 2000, c1999. -- 293 s.; 21 cm ISBN 80-86182-10-X (váz. ) Orig.: Hoffman's honger..

WOUDSTRA, Karst, 1947Polák naãerno / Karst Woudstra; pfieloÏila Monika Loderová . -- 1. vyd.. -- V Praze: Divadelní ústav, c1999. -- 87 s.; 23 cm. -- -- (Souãasná hra; sv. 12) ISBN 80-7008-094-9 (broÏ. ) Orig.: Een zwarte Pool.. PfieloÏeno z holand‰tiny Zvûstování víry I: holandsk˘ katechismus. -Praha: SíÈ, 1994. -- 167 s. ISBN 80-901571-2-2 (broÏ.)

POUÎITÁ LITERATURA 1) Zamlãovaní pfiekladatelé. Bibligrafie 1948 - 1989. Praha, Obec pfiekladatelÛ 1992. 246 s. 2) KOSTERKA, Ladislav: Bibliografie ãesko-skandinávsko-nizozemská. (Seznam ãesk˘ch pfiekladÛ z dán‰tiny, island‰tiny, nor‰tiny,‰véd‰tiny, holand‰tiny a vlám‰tiny.) Praha 1932. 3) Re‰er‰e provedené Bibliografick˘m oddûlením Národní knihovny v Praze. 4) Vlastní re‰er‰e provedené v (elektronick˘ch) katalozích Národní knihovny v Praze.

WITTEVEEN, H. J. Univerzální súfismus / H.J. Witteveen . -- Praha: Alternativa, 1998. -- 181 s., [8] s. obr. pfiíl.: il.; 21 cm ISBN 80-85993-39-2 (broÏ. ) Orig.: Universal sufism..

- 28 -

Winter 2003

EEN WOORD VOORAF Geachte leden van NE-BE, Beste vrienden, De winter is gekomen en wij hebben voor u weer iets te lezen - in de literaire bijlage van dit nummer vindt u de boekfragmenten „Twee oude vrouwtjes“ van Toon Tellegen in de vertaling van J. HoleÀová, Passievrucht van Karel Glastra van Loon in de vertaling van Ruben Pellar, De Tweeling van Tessa de Loo vertaald door Jana Pellarová, verder een fragment uit het boek „Heren van de thee“ van Hella S. Haasse in de vertaling van P. Schürová en gedichten van Marjoleine de Vos, vertaald door V. Havlíková. In december kunt u uit meerdere programma´s kiezen: - begin december organiseren wij voor u een lezing uit de juist verschenen vertaling van Hella S. Haasse´s „Heren van de thee in Vikadlo“, en in het theater Archa - in samenwerking met sde Vlaamse vertegenwoordiging in Wenen, dhr. Walter Moens, staan er op het programma 3 avonden met de Vlaamse auteur, regisseur en acteur Josse De Pauw. U kunt ook naar onze bibliotheek komen - die is voor u weer elke

dinsdag geopend, maar let op! ‘s middags vanaf 14 tot 16 uur - wij hebben namelijk een nieuwe hulp gewonnen in de gedaante van twee nieuwe leden van NE-BE, veelbelovende studenten van de Praagse neerlandistiek. Wij vullen nog steeds het boekenfonds van NE-BE aan - dankzij de steun van de Nederlandse ambassade en ook dankzij onze leden de donateurs. Het samenstellen van onze catalogus is in de slotfase - spoedig kunnen wij u hem op aanvraag doorsturen, zodat u al voor het bezoek van de bibliotheek een boek uit kunt kiezen. Tot slot een vraagje: als u besluit geen lid van NE-BE meer te willen zijn, schrijft u dat ons dan in welke vorm dan ook, anders blijven wij u ons bulletin en de uitnodigingen te sturen - en dat is voor een non-profitorganisatie een vrij grote belasting. Maar nog beter: blijf lid en steun ons regelmatig de contributie te voldoen. Dat is een betere oplossing! Gezellige momenten met een goed boek of met ons bulletin en een aangename winter wenst u P. Schürová

INFORMATIE AAN DE LEDEN VAN NE-BE De bibliotheek is elke dinsdag van 2 tot 4 uur´s middags open. Adres: Nederlandse ambassade, Gotthardská 6, Praha 6 Informatie: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486) [email protected] of [email protected] In de vakantie van het volgende jaar worden door de Nederlandse Taalunie de traditionele talencursussen georganiseerd, die in de volgende periodes vallen: Zeist: 19. 7. - 7. 8. 2004 Hasselt-Diepenbeek: 26. 7. - 14. 8. 2004 Gent: 8. 8. - 28. 8. 2004 De deadline voor de inzending van aanmeldingen is 1-2-2004. Geïnteresseerden kunnen zich voor aanmeldingsformulieren en nadere informatie melden op de volgende adressen: [email protected], (Petra Schürová) - tel./fax: +420 222 728 603 [email protected], (Lenka Strnadová) - tel.: +420 724 280 947 [email protected], (Jana âervenková) - tel: +420 241 442 416 [email protected] (Jesse Ultzen) - +420 222 712 255 Nadere informatie op de website van de Taalunie: www.taalunie.org

INTERESSANTE WEBSITES: [email protected] [email protected] Het programma van de concerten van Jaroslav Hutka treft u aan op het adres: www.hutka.cz

Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 29 -

Winter 2003

WAT LIGT IN HET VERSCHIET? Donderdag 18 december 2003 om 18 uur draagt Josse de Pauw, Vlaamse acteur, regisseur en schrijver, uit zijn werk voor in een buitengewone one-man-show in het Praagse theater Archa. Belangstellenden voor meer informatie over de persoonlijkheid van Josse de Pauw kunnen deze aanvragen via [email protected]

PERS EN TIJDSCHIFTEN ONS ERFDEEL - XLVI - 4 september 2003 - Nederlandse identiteit in Europa. Door Frits Bolkestein - Nerveus en besmuikt lachen. Het vervreemdende realisme van Thomas Rosenboom. Door G.F.H. Raat - Het „warmebakkerstheater“ van Dirk Tanghe. Door Jozef de Vos - De lat-relatie tussen strip en literatuur. Over de „verstripping“ van literaire werken. Door Gert Meesters - Vanzelfsprekende oazes. Tuinen van Jacques Wirtz. Door Gerritjan Deunk ORDE VAN DEN PRINCE – juni, juli, augustus 2003 - „Broken English“ in Vlaams en Nederlandse collegezalen - Willem van Oranje en het ijsvogeltje - Kunst ook een taal ORDE VAN DEN PRINCE – Zuid-Afrikanummer - De Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV) - De Vlaams-Zuid-Afrikaanse Cultuurstichting en haar Zuid-Afrikaanse tegenhanger - Afrikaans en Nederlands vandaag - Die waagmoedige taalsuster - Nederlands en sy koloniale familieVeranderende posicie van Afrikaans in meertalige Suid-Afrika - Nederlandse invloed op de stoffelijke cultuur - Die laatste Afrikaanse boek: Afrikaans in die uitgewerswese - Diversiteit in Afrikaanse musik – Hoop vir die toekoms AHOJ september 2003 - Stedenbanden: Utrecht - Brno, Veenendaal - Olomouc, Amersfoort - Liberec - Pavel Tigrid (1917-2003), kosmopoliet tegen wil en dank - De „goede“ lijsterbes (diplomatentaart) AHOJ oktober 2003 - Stedenbanden: Landenkring PGV , 12. september in Amersfoort, Veenendaal - Olomouc, Baran - Velké Mezifiíãí - Erasmianum Olomouc - Leopold en Rudolf Blaschka - PrÛhonice: een wandeling in het park - Rafael Kubelík Bijgewerkt door P. Schürová

HENDRIK AVERCAMP, bijgenaamd „De stomme van Kampen“, 27-1-1585 in Amsterdam - 15-5-1634 Kampen. Begonnen met het schilderen van winterlandschappen in een realistische trant die sterk verschilt van de Vlaamse tradities. Vond zijn onderwerpen vooral in de hem vertrouwde omgeving. Het latere werk van deze meester omvat naast rijk gestoffeerde lanschappen ook marines. (In: Schilderkunst van A tot Z, REBO Productions, 1987) Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 30 -

Winter 2003

C U LT U U R E N S O C I A A L L E V E N

Op 14 november vond in hotel Corinthia een feestelijke receptie plaats ter gelegenheid van de Belgische feestdag. Een volle zaal werd overheerst door een prachtige tafel met een majestueuze taart in de kleuren van de Belgische vlag. Dit juweel van banketbakkersvlijt werd symbolisch aangesneden door de ambassadeur, de heer Gustaaf Dircks. Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 31 -

Winter 2003

ALS JE EEN EZEL NAAR SCHOOL STUURT, VERWACHT DAN GEEN PAARD TERUG 7. oktober 2003 Eva en ik gingen na de lezing koffie met gebak nuttigen in café Imperiál en we prezen onszelf om ons savoirvivre. Omdat we in de zomer van ons leven waren gekomen, viel het schilderij De Spreekwoorden van Pieter Brueghel de Oudere bij ons in de smaak. We spraken de spreekwoorden uit en lieten ze op ons inwerken. Ik herinnerde mij m_n geliefde âapek en niets weerhoudt me ervan om hier iets van hem aan te halen. Een enkele zin uit zijn Nederlandse Beelden en onmiddellijk haal ik me het dak voor de geest uit het spreekwoord met de pannenkoek. Zo staat het daar: „Maar ik kwam nog niet tot de opmerking, die ik wilde maken en dat is, dat de Hollandsche schilder niet staande werkte, zooals Titiaan, of achterover hangend op een steiger, zooals Michel Angelo, maar zittende. Terwijl hij zat, worstelde hij met zijn schilderij, verloor zich in détails, onderzocht de dingen nauwkeurig, gemoedelijk en zonder eenig gevoel van afstand. Terwijl hij zat, arrangeerde hij op zijn tafel bloemen of visch, een glas wijn, druiven, kreeften, meloenen en andere dingen die prettig zijn om naar te kijken, en speelde met hen op het linnen. Potter schilderde zijn stier terwijl hij naar boven keek en achterover leunde; Vermeer van Delft schilderde zijn figuren uit den gezichtshoek die Duitsche fotografen Bauchperspektive noemen, en achterover geleund. Brouwer en Ostade zaten gewoonlijk in boerenherbergen; Jan Steen zat tusschen de drinkebroers en vrouwen van de stad. Cuyp ging in de open lucht zitten en schilderde landschappen, Ruysdael zat thuis en schilderde daar landschappen. Alleen Brueghel de oudere was de eenige die van boven af naar de dingen keek, maar hij was een Belg. Hollandsche kunst is het werk van zittende schilders, thuiszittend stadsvolk; een stedelijke kunst, die soms boeren schildert, maar zulks doet met de vriendelijke toestemming van gezeten stedelijke handelaars. Zij zijn dol op stillevens. Zij zijn dol op schilderijen die een verhaal vertellen: verhalen geven verstrooiing aan de thuiszittende menschen.“ (Geautoriseerde vertaling van Eva Raedt-de Canter - 1934 - Van Holkema en Warendorf N.V., Amsterdam). Zo hadden we in Praag professor Wilmots. Ik moet bekennen, dat zijn bezoek voor mij een ontdekking uit de wereld van sprookjes en wonderen voor volwassenen was. En de kinderen zou ik er ook bij willen betrekken. Dus voor ons allen. Nadat op vrijdag 3 oktober 2003 de professor een eredoctoraat uitgereikt kreeg op de vanouds beroemde Palack˘-universiteit te Olomouc in aanwezigheid van grote en kleine beroemdheden (de Nederlandse ambassadrice, de Belgische ambassadeur, de culturele attaché´s, rectrices en neerlandisten uit de wijde omgeving), kon de professor tijd voor Ne-Be vrijmaken. Op dinsdag konden we hem ontmoeten tijdens een lezing over het werk De Spreekwoorden, een schilderij van Pieter Brueghel de Oudere. Gezien het feit, dat de professor letterkundige is, onderwierp hij het schilderij vooral vanuit dit gezichtspunt aan een onderzoek. De stampvolle zaal aan het SenováÏné-plein luisterde met grote aandacht naar de vakkundige uitleg van de professor. Zo werd ons gezegd, dat het originele schilderij in Berlijn hangt. De voorgangers van het werk waren de Gelijkenis van de blinde, de Ezel in de school, en evenmin was de auteur de enige die zich in die periode met een dergelijke thematiek bezighield. Eigenlijk deed het ons, Nebisten, denken aan het poppenspel „De Hooiwagen“ dat geïnspireerd was door de schilderijen van Hieronymus Bosch, twee jaar geleden in de Vrtbovská-tuin. Onze presidente was weliswaar afgereisd voor een stage naar het Vertalershuis in Amsterdam, maar haar onaflatende zorg op afstand om de professor had tot gevolg, dat deze fantastische presentatie op video vereeuwigd kon worden. Mijnheer Schür deed alles wat in zijn vermogen lag. De heer Pellar tolkte zeer doordacht en professioneel voor diegenen, die het Nederlands niet machtig waren. Als ik me realiseer, dat professor Wilmots soms gebruik maakte van bijzonder oude teksten, dan neem ik voor Ruben Pellar mijn pet af. Professor Wilmots was op tijd ter plekke, verwelkomde hartverwarmend alle bekenden en was duidelijk in zijn nopjes met het feit, dat de door ons georganiseerde actie door een groot aantal belangstellenden bezocht werd. Wij van Ne-Be genoten. En ik vond het aardig, dat ik me met het aanbod tot deelname aan het evenement revancheren op mevrouw Dr. Handlová en haar waardevolle diensten bij de censuur van mijn beginnerspogingen op kunsthisto-


- 32 -

Winter 2003 risch gebied voor ons bulletin. Zij, als belangrijke kenner van de Vlaamse en Nederlandse meesters, bedankte me voor de buitengewone gelegenheid. Ze vond de lezing uitermate interessant. Als een razende noteerde ik de spreekwoorden. Ik verheug me echter op de videoproductie, zodat ik mijn geheugen op kan frissen, want er waren er ontzettend veel. Bovendien intrigeerde me de systematiek in de verdeling en de opvatting van de spreekwoorden me bijzonder. We konden zo vergelijken, hoe belangrijk het milieu is bij de vorming van zowel materiële goederen als geestelijke waarden. Water is voor Nederland veel belangrijker dan voor ons. Maar domheid en gekte neemt op brutale wijze het recht op leven en overleven in alle landen op gelijke wijze, net zoals jaloezie, luiheid, schijnheiligheid en andere goede en slechte eigenschappen. Ik noem die spreekwoorden die ik genoteerd heb. Wat baten kaars en bril, als den uil niet zien en wil? De grote vissen eten de kleine. Men kan niets aanschaffen zonder kosten te maken. Van de os op de ezel springen. Iets onsamenhangend en wanordelijk vertellen. Mijn haring braadt hier niet. Het lukt niet. Twee honden aen eenen beene, si draghen selden wel overeene. So ras het hecken van de dam is, lopender de verckens in het koren. Wanorde is niet toegestaan. Vijgen aan distels zoeken. Men moet onderscheid maken. Distels zijn geen vijgen. Tegen de stroom oproeien. Idem. Op gloeiende kolen zitten. Ongeduldig zijn. Geld in het water gooien. Hij spaart niet. Tegen de maan gepist hebben. Bij ons: tegen de wind in pissen. Een pilaarbijter. In het Tsjechisch: kaarsenverkoopster zijn. Al te vroom zijn. De cappe op den thuyn hangen. Zijn beroep vaarwel zeggen. Een kaars voor de duivel branden. Iemand vleien. Niet van het ene brood tot het andere weten te geraken. Onzeker zijn. Die zijn pap gemorst heeft, kan niet alles weer oprapen. Bij ons: tweemaal meten, eenmaal snijden. Zij hangt haar man de blauwe huik om (ze bedriegt hem). Achter het net vissen. Te laat komen. Met het hoofd tegen de muur lopen. Idem. De kat de bel aanbinden. Iemand uitkiezen, die de informatie naar buiten brengt. Men moet geen rozen voor de zwijnen werpen. We zijn geen floristisch land, dus parels. Als het kalf verdronken is, dempt men de put. Na de begrafenis met het kruis komen aanzetten. Hij draagt water in de ene, en vuur in de andere hand. Dubbelhartig zijn. De gek scheren met iemand. Iemand belachelijk maken. Een oogje in het zeil houden. Oplettend zijn. Iets door de vingers zien. Tolerant zijn. Dat leek me niet echt. Zijn gat aan de poort vegen. Maling aan iets hebben. Ik hoop professor Jos Wilmots ooit weer eens te ontmoeten. Pieter Bruegel had twee zoons, Pieter de Jongere en Jan de Oudere, die beide schilders waren. Ze werkten beiden in Antwerpen rond het begin van de 16e eeuw, maar hun werk verschilt zo van elkaar, dat ze elk een ander voorbeeld vormen van de verschillende bewegingen die in die tijd zij aan zij bestonden. Aan aantal van de schilderijen van hun vader bevatten folkloristische elementen die de aandacht getrokken moeten hebben van vele verzamelaars en de aanleiding waren om die werken aan te schaffen. Dit kan verklaren, waarom Pieter de Jongere er zoveel van gekopieerd en er variaties van vervaardigd heeft. „De spreekwoorden“ is een van deze kopieën. Het origineel hangt De geïllustreerde spreekwoorden betreffen: in het Staatliches Museum in Berlijn. „De pilaarbijter“ (= de hypocriet) en „Ze draagt water in de ene, en vuur in de andere hand" (= men kan haar niet vertrouwen).


- 33 -

Winter 2003

Het geïllustreerde spreekwoord betreft: „Ze hangt hem een blauwe huik om“ (= ze bedriegt hem).

Het geïllustreerde spreekwoord betreft: „Garen van andermans wol spinnen“ (= samenwerken)

Het geïllustreerde spreekwoord betreft: „Men kan met zijn hoofd niet door de muur lopen“ (wanhopig zijn)

Het geïllustreerde spreekwoord betreft: „Hij mag de zon niet in het water zien schijnen“ (zeer jaloers zijn).

Het geïllustreerde spreekwoord betreft: „Men moet zich krommen, wil men door de wereld kommen“ (= men moet zich aan de omstandigheden aanpassen)

Zuzana Vittvarová Vertaling: Jesse Ultzen


Het geïllustreerde spreekwoord betreft: „Gode enen vlassenen baert maken“ (= de hypocriet spelen).

- 34 -

Winter 2003

ENKELE WOORDEN OVER DE LEZING VAN PROFESSOR WILMOTS Begin oktober ontving ik als altijd een vriendelijk e-mailtje van mevrouw Zuzana Vitvarová, die een trouw deelneemster is aan mijn programma´s in de NG, en waarin ze me uitnodigde voor een lezing die aan Pieter Bruegel de oudere gewijd zou zijn. Pieter Brueghel, soms ook wel Boeren Brueghel genoemd, behoorde tot de intellectuele top van zijn tijd. In Antwerpen was hij lid van een retoricavereniging en hij was dus in staat om zich in zeer ingewikkelde allegorieïn, gelijkenissen en symbolen uit te drukken. De moderne aanschouwer van Bruegels schilderijen blijft veel verborgen. We bewonderen de originele compositie en de kunstige bravoure, maar we onderkennen de samenhang niet meer van literatuur, geschiedenis, gewoontes en tradities. Daardoor ontgaat ons vaak de zeer moralistische boodschap van Bruegels werken. Met deze wetenschap ben ik op 7 oktober naar de lezing getogen en mijn nieuwsgierigheid was des te groter: de spreker was namelijk de linguïst prof. Jos Wilmots uit Nederland. Toen ik na een verwarde zoektocht eindelijk de gehoorzaal bereikte in het gebouw van de vertalers aan het SenováÏné námûstí, was de professor al aan het woord. Zijn belangstelling was slechts gericht op één werk van Bruegel, en wel op de Nederlandse spreekwoorden uit het Staatsmuseum van Berlijn. Dit beroemde schilderij, naar de opvallende figuren in het centrum van de compositie door verzamelaars vaak de blauwe mantel genoemd, werd door Brueghel in 1559 geschilderd. Het hele oppervlak van het schilderij is gevuld met mensenfiguren, dieren en allerlei voorwerpen die naar een honderdtal Nederlandse spreekwoorden en uitdrukkingen verwijzen. Er bestaat met betrekking tot dit thema een uitgebreide literatuur (Frank Detje behandelt het op www.deproverbio.com issue 9/1999), maar prof. Wilmots voerde een eigen en zeer interessante classificatie uit. Hij ontleedde de compositie in afzonderlijke gestaltes en groepjes die een zekere betekenis hadden, waarbij het hem niet slechts om de spreekwoorden ging. De lezing vormde het bewijs, dat de structuur van het werk van Brueghel veel ingewikkelder is, dat we er verwijzingen in kunnen aantreffen naar de zeven doodzonden (Brueghel is overigens beroemd geworden door een serie tekeningen op dit thema), naar menselijke eigenschappen en de samenhang der elementen, en dat de betekenis van enkele figuren vanuit verschillende invalshoeken geïnterpreteerd kan worden. Ik moet bekennen dat ik bijzonder graag de lezing van de professor in schriftelijke vorm voor me gehad zou hebben. Zijn analyse van Bruegels „De Spreekwoorden“ is heel nauwkeurig, maar het lukte me niet alles te noteren. Laat ik ten minste een paar voorbeelden geven: een uil met een bril - waar heeft die een bril voor nodig, als hij toch niet wil zien (de uil treft men vrijwel op elke Hollandse gelijkenis aan uit de school van de 17e eeuw aan), tegen de maan pissen - in onze versie tegen de wind in plassen (en dat wist ik echt niet), een zoenend paar onder een bezem - samenwonen, hokken (dat wist ik evenmin), enz. Ik kan en wil de lezing van professor Wilmots niet navertellen. Hij was nuttig en plezierig. En nog een kleine toevoeging. Als een van de weinige aanwezigen kende ik geen Nederlands en was ik aangewezen op de simultaanvertaling van de heer Pellar, en dat met graagte. Zijn vaardigheid, originele woordenschat en talige gecultiveerdheid was een oorstrelende ervaring. Dank aan mevrouw Zuzanna Vittvarová en de vereniging Ne-Be voor de plezierige en in professioneel opzicht nuttige belevenis. P. S. Ik kom graag weer eens. Jitka Handlová Lectorenafdeling Collectie Oude kunst van de Nationale Galerie in Praag

10 jaar van de herinvoering van het Nederlands als vak te Olomouc In het begin van oktober hadden we de gelegenheid een buitengewone actie bij te wonen en een paar aangename dagen in de fraaie omgeving van de Palack˘universiteit van Olomouc door te brengen. Alles begon al in juli. Toen ontvingen we een uitnodiging om aan een symposium in Olomouc deel te nemen. In de brief en

het bijgesloten foldertje werden we geïnformeerd over het feit, dat de neerlandisten in Olomouc van de Universiteit hun eigen gebouw hebben gekregen, dat ze een zelfstandige leerstoel van neerlandistiek oprichtten, dat ze ook een Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen „Erasmianum“ openden en de ze ons voor een feest wilden uitnodigen, dat ter ge-


legenheid van het 10-jarige bestaan van de heropende afdeling neerlandistiek te Olomouc plaats zou vinden. En zo zijn we naar Olomouc gereisd. Het programma duurde 3 dagen, vanaf donderdag 3 oktober tot zaterdag 4 oktober. Op vrijdag vond de officiële opening van het Centrum „Erasmianum" plaats onder deelname van vele belangrijke perso-

- 35 -

Winter 2003 onlijkheden van het maatschappelijk leven in Tsjechië en het buitenland. In de aula van de faculteit Geesteswetenschappen werd een eredoctoraat aan prof. dr. Jos Wilmots uitgereikt en prof. dr. Marcel Janssens werd tot buitengewoon hoogleraar van de Nederlandse letterkunde benoemd. Het programma van het symposium omvatte zowel een groot aantal lezingen als culturele evenementen. Wij hoorden over de ontwikkeling van neerlandistiek in Polen, Brno, Praag, over het Nederlands in de Europese Unie en veel meer. De deelnemers hadden de mogelijkheid de stad te bekijken en aan verschillende culturele evenementen deel te nemen. Op vrijdag vond bijvoorbeeld een onvergetelijk con-

cert plaats van het ensemble van Paul Rans uit Brussel met liederen uit het Gruuthuuse Handschrift in de kapel van het Jezuïetenklooster. Meteen daarna volgde een andere prachtige belevenis in de vorm van een barokke opera, uitgevoerd door het studentenensemble Damian. Zaterdagochtend vatte dr. Wilken Engelbrecht de resultaten van het symposium samen, ontwikkelde een paar gedachten over de rol van neerlandistiek in MiddenEuropa en sloot het symposium formeel af. ´s Middags hadden we nog de mogelijkheid de omgeving van Olomouc te gaan bekijken en ´s avonds een concert in de troonzaal van het Aartsbisschoppelijk Paleis te bezoeken.

Er gebeurde uiteraard veel meer, maar men kan niet alles opnoemen. Tijdens deze evenementen is de aangename collegiale atmosfeer heel belangrijk. Uit de bijdragen was duidelijk, dat de sprekers de nieuwe leerstoel en het cultuurcentrum „Erasmianum" uit de grond van hun hart veel succes wensten. De ontmoetingen zijn aan zulke acties volgens mij het mooist - de ontmoetingen met collega's, die men lange tijd niet heeft gezien, en die men graag weerziet, of de ontmoetingen met geheel nieuwe mensen en collega's, met wie men vervolgens nieuwe contacten en vriendschappen sluit. En daartoe heeft men in Olomouc veel gelegenheid gehad. Jana âervenková

EEN NIEUW GELUID IN OLOMOUC… Hoewel de neerlandistiek in Olomouc al een paar jaar snel groeit, had deze tot voor kort geen eigen huisvesting. Daar is verandering in gekomen. Per 1 februari 2003 is de neerlandistiek verhuisd en heeft nu een eigen gebouw, en wat voor een! Natuurlijk, we delen nog altijd alle werkkamers met z’n drieïn, maar het meubilair is nieuw en stijlvol en de ideale situatie van een eigen bureau met eigen computer per medewerker zul je op onze straatarme letteren-faculteit maar zelden tegenkomen... Dat danken we overigens aan de gulle giften van het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Orde van den Prince (afdeling Diest), de gemeente Veenendaal, de universiteitsbibliotheek van Amsterdam en natuurlijk de Nederlandse Taalunie en vele andere sponsors. De verhuizing naar een heel ander gebouw dan dat waarin onze ,moedervakgroep’ germanistiek zit, had ook een ander interessant gevolg: op 1 september is de vakgroep als „Leerstoel voor Neerlandistiek“ volledig zelfstandig geworden. Daarmee zijn we één van de weinige zelfstandige leerstoelen voor neerlandistiek in Centraal-Europa en de enige in Tsjechië. Dat gaf een onvoorzien probleem. Een leerstoel heeft namelijk een professor nodig. Hoewel Lianne Barnard - in mei 2003 - en Wilken Engelbrecht - in juni 2003 - allebei inmiddels gepromoveerd zijn, is dit voor de Tsjechische hogeschoolwet niet genoeg. Je moet hier namelijk ook nog een zgn. habilitatie doen, zeg maar een tweede proefschrift schrijven. en dat kan volgens diezelfde wet alleen in Tsjechië of Slowakije. Misschien komt er aan die rare situatie een eind met de nieuwe wet op de erkenning van buitenlandse diploma’s die Tsjechië zal moeten aannemen, maar het ministerie was desgevraagd erg duidelijk: een Nederlands of Zuid-Afrikaans doctoraat is niet genoeg en er moet in Tsjechië worden gehabiliteerd (alleen Slowaakse habilitaties zijn volgens het ministerie volledig gelijkwaardig). Daarom heeft de faculteit in Olomouc aan prof.dr. Marcel Janssens (emeritus van de KU Leuven) verzocht om als interimhoogleraar op te treden. Marcel is op 3 oktober op een plechtige

zitting van de wetenschappelijke raad als hoogleraar geïnstalleerd. Deze plechtige gebeurtenis is gecombineerd met de uitreiking van het eredoctoraat van de Palack˘ Universiteit dat in mei 2003 aan de „beste vriend van de zomercursus“ prof. dr. Jos Wilmots werd toegekend wegens zijn vele verdiensten voor de neerlandistiek in Tsjechië en met de opening van de vakgroep en het cultuurcentrum „Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen Erasmianum“ door prof.dr. Koen Jaspaert, de algemene secretaris van de Nederlandse Taalunie. Het minicongres rondom deze gebeurtenissen was gewijd, werd Aspecten van de Extramurale neerlandistiek genoemd. Hoewel het viel vlak na het 15e Colloquium Neerlandicum van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, kwamen er zo’n 150 gasten naar Olomouc om de opening met ons mee te vieren en bij het congres aanwezig te zijn. Een door de Vlaamse Vertegenwoordiging gesponsord concert van de groep Paul Rans met middeleeuwse muziek uit het Gruuthusehandschrift, een door de gemeente Olomouc georganiseerde barokopera en een kamerconcert met daarnaast gereciteerde 17e-eeuwse Nederlandse gedichten dat de Nederlandse ambassade aanbood maakten alles tot een onvergetelijke gebeurtenis. Voorlopig is het „Centrum“ maar een naam. Maar we gaan binnenkort met de diplomatieke vertegenwoordigers van Nederland en Vlaanderen om de tafel zitten om te kijken, hoe we de Nederlandstalige cultuur ook in Moravië tot leven kunnen brengen. Misschien kunnen er dan volgend jaar ook bijeenkomsten van NeBe in Olomouc worden gehouden... Meer t.z.t. op http://netherlandistics.upol.cz. Het adres van het Centrum is: Centrum jazyka a kultury Nizozemí a Vlámska KfiíÏkovského 10, 771 80 Olomouc Het bezoekadres is KfiíÏkovského 14 (tel. 58 563 3270). Het poortje door en dan op de Nederlandse, Vlaamse en Zuid-Afrikaanse vlaggen afgaan. Wilken Engelbrecht


- 36 -

Winter 2003 Feestelijke rede van prof. Jos Wilmots, uitgesproken ter gelegenheid van de verlening van het eredoctoraat aan de Palack˘-universiteit te Olomouc bij de opening van het cultuurcentrum „Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen Erasmianum“ in oktober 2003 Mevrouw de rectrice, Mijnheer de decaan, Excellenties Mijnheer de Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie, Mijnheer de Vertegenwoordiger van de Vlaamse Regering, Heren Vertegenwoordigers van de Orde van den Prince, afdeling Diest, Dames en Heren Collega’s, Toen de Wetenschappelijke Raad van de Univerzita Palackeho v Olomouci me op de hoogte stelde van zijn besluit me op deze bijzondere wijze te eren, moest ik daar om te beginnen aan wennen. En hoewel de desbetreffende brief dateert van 15 mei van dit jaar, is dit proces van gewenning niet voorbij. Gewoon vind ik het nog altijd niet, en ook in de toekomst zal het dat niet of nauwelijks voor me kunnen zijn. Wie ooit een doctoraat op proefschrift behaalde, weet dat daarmee academische deuren opengaan, een dankbaar gevoel, dat aanvankelijk een zekere euforie teweegbrengt, maar langzaam een bijna vanzelfsprekende verworvenheid wordt: men hoort bij de club; men mag meespelen; als men de goede vorm heeft, wordt men opgesteld. Maar het blijft allemaal met werk, met inspanning, te maken hebben, net als de weg die tot de toelatings-voorwaarden geleid heeft. Wie niet traint, raakt zijn vorm kwijt en komt op het achterplan terecht. Het gevoel doctor honoris causa te gaan worden / nu te zijn, verhindert nog door iets anders de gewenning: het is met verwondering verbonden, want je weet niet wat je er precies voor gedaan mag hebben. Er is in de loop der tijd blijkbaar een aantal momenten geweest waarop je dingen deed die later, zonder dat je iets gemerkt hebt, verdiensten voor de propagering en ondersteuning van de neerlandistiek in Centraal en Oost-Europa en speciaal in de Tsjechische Republiek geworden zijn. Zo stond het immers in de brief van decaan Prof. Dr. Ivo Bartecek. Je bent er niet speciaal voor gevolgd, niet gescout noch benaderd. Wél moeten iemand of meer mensen dingen in die aard een tijd lang opgevallen zijn. Ik heb sinds ik die mooie brief kreeg, een poos met de betekenisachtergronden van honoris causa gespeeld. Wie mij kennen, zal dat niet verwonderen. Kon ik deze woordgroep ambigu benaderen zoals amor Dei uit mijn Latijnse schooltijd ? Kon ik hem in twee richtingen interpreteren: als onderwerpsgenitief, de liefde van God (voor de mens), én als voorwerpsgenitief, de liefde (van de mens) voor God ? Tot een bevriend classica me uit die waan hielp: de eer heeft niets met de oorzaak, en in de omgekeerde richting moest ik evenmin zoeken. Net als bij het tweede stuk van vox populi is honoris een verklárende genitief, werd me uitgelegd, en dat stelde me helemaal gerust: ik moest de eer maar aannemen, zonder me verder met de dieptestructuur van de oorzaak, de causa in te laten. Áls er een oorzaak is, heeft die al een zekere leeftijd. Dát weet ik wél. Het beginmoment ervan ligt in de vroege jaren zeventig van de vorige eeuw, toen ik voor het eerst een in die tijd moeilijke grens overstak. Aan deze kant heette een deel van die grens in het Duits „Mauer der Schande“, van de andere kant bekeken was het „Ein Schutzwall gegen den Imperialismus“. Mijn vermoeden dat er ondanks de totaal verschillende staatsstructuren en nauwelijks doorzichtige regimes oostelijk van die grens geen fundamenteel andersoortige of anders geori_nteerde academici woonden en werkten, werd meteen bevestigd. Zij vonden de scheiding van Europa meestal even dwaas als wij, zij het soms op héél andere gronden. Naarmate ik er vaker kwam en ook andere landen dan mijn beginpunt DDR bezocht, raakte ik steeds dieper overtuigd dat het gesprek over grenzen en structuren heen op den duur de meest efficiënte manier zou zijn om het samenleven voor te bereiden in een Europa dat opnieuw groter moest worden dan het zich aanbanende economisch sterke Westen. En als er voor uitwisseling mét en bezoek uit dat Centrale en Oostelijke Europa middelen nodig waren, moesten die maar gevonden worden.


- 37 -

Winter 2003 Dat één en ander via het medium Nederlandse taal en cultuur liep, was geen toeval. Ook toen werd in het Westen al te vaak de vraag gesteld waarom mensen uit zulke verre landen onze taal wilden leren, maar daar had ik altijd al een simpel antwoord voor klaar : "Waarom zouden er géén mensen zijn die interesse hebben voor onze taal en cultuur?" Er waren bovendien helemaal geen expansieve neigingen in het spel: het kon nooit de bedoeling worden dat half Europa Nederlands zou gaan leren. Het ging er alleen om mensen die zich om welke reden dan ook met onze taal wilden bezig houden, in hun strevingen te helpen en te steunen. Als ik daar iets voor gedaan zou hebben, zoals de Wetenschappelijke Raad van deze universiteit meent, is dat in de eerste plaats omdat ik het graag deed, en omdat ik het voor zinvol hield. Hoe dan ook, ik heb er veel genoegen aan beleefd, plezier zelfs. Waarschijnlijk lijkt dat gevoel op dat van iemand die van zijn hobby zijn werk heeft gemaakt, of omgekeerd. Dat ik nu in bescheiden mate nog altijd met dat werk / die hobby mag doorgaan, heeft in hoofdzaak met het Limburgs Universitair Centrum te maken, in Vlaanderen een kleine instelling, maar met een beleid dat kansen geeft en ondersteunt. Daar ben ik bijzonder dankbaar voor. Natuurlijk zou ik hier niet staan zonder de Univerzita Palackého v Olomouc, maar dát ik nu tot u spreek, zou ook niet kunnen zonder mijn eigen L.U.C. - En als er toch iets met de dieptestructuur van honoris causa gedaan zou kunnen worden, dan mogen beide instellingen de oorzaak op hun naam schrijven, de eer deel ik graag met al wie mij jarenlang geholpen hebben. Mevrouw de rectrice, Mijnheer de decaan, Excellenties Mijnheer de Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie, Mijnheer de Vertegenwoordiger van de Vlaamse Regering, Heren Vertegenwoordigers van de Orde van den Prince, afdeling Diest, Dames en Heren Collega’s, Een gewoon doctoraat, een waarvoor de gepromoveerde gewerkt heeft, is een sleutel. Men heeft hem op zak, gebruikt hem alle dagen en raakt eraan gewend. Het is vanzelfsprekend dat de academische deuren ermee opengaan. Die sleutel dient in de eerste plaats ergens voor. Wat ik vandaag van u gekregen heb, is een sieraad, een ring. Hij heeft geen direct technisch nut, maar ik zal er telkens weer graag naar kijken, in de hoop dat hij nog lang mag blijven glanzen, net als de neerlandistiek in Centraal en Oost-Europa, die hem heeft helpen smeden. U en uw universiteit, waarvan ik nu een klein beetje deel mag uitmaken, wens ik voor de toekomst het allerbeste. In het bijzonder denk ik daarbij aan uw pas geopende Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen „Erasmianum“ onder de leiding van doctor Wilken Engelbrecht. Brecht, het tweede deel van zijn Germaanse familienaam betekent immers glans. Die wens ik jou, Wilken, voor jezelf en je werk. Mevrouw de rectrice, Mijnheer de decaan, Excellenties Mijnheer de Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie, Mijnheer de Vertegenwoordiger van de Vlaamse Regering, Heren Vertegenwoordigers van de Orde van den Prince, afdeling Diest, Dames en Heren Collega’s, Ik dank u van harte.


- 38 -

Winter 2003

Een late namiddag in Vikadlo

Op dinsdag 2 december vond in het Vinohradse cafétheater „Vikadlo“ een lezing plaats uit het werk van Hella S. Haasse „Heren van de thee“, dat dit najaar in de Tsjechische vertaling van Petra Schürová was verschenen. Dinsdag 2 december stond Sinterklaas zogezegd voor de deur en ik, doodmoe van de drukte in speelgoedwinkels, sleepte me voort richting deze oase van rust en dichtkunst, volstrekt uitgeput, met een tas met een magnetische hengel en een viertal visjes, met magneetmondjes uiteraard, een bouwdoos, een sprookjesboek, een chocoladeduivel, een zak snoep en een netje mandarijnen. Eigenlijk had ik er weinig zin in... maar iets in me weigerde de moed op te geven, terwijl de wil allang bezweken is, voor de druk van de consumptiemaatschappij. Dus richtte ik mijn stappen op een culturele belevenis. En het was inderdaad de moeite waard. Het stukje in het prachtige voordracht van de toneelstudente Pavla Janí‰‰ová en haar Nederlandse partnerspreekster, ons lid Anne-Marie Matthijsse vloog me uit het hectische, grijze en modderige Praag over naar het zonnige, warme Indonesische oerwoud, zoals dat door Hella S. Haasse meesterlijk beschreven werd en evenzo meesterlijk in het Tsjechisch overgebracht werd door haar vertaalster. De drukte voor de Sinterklaasavond scheen meer literatuurliefhebbers uitgeschakeld te hebben dan we verwacht hadden. En het was zonde, want zo’n avond is zeker geen tijdverlies, maar een opfrissing. Het aantal luisteraars deed me aan de titel van een beroemde Tsjechische roman denken, maar per slot van rekening was schone literatuur en poëzie altijd de zaak van kleine kringen, zoals een van de aanwezigen opmerkte. Dat het geen uitzonderlijke ervaring is, bevestigt ook het opschrift boven het toneel van Vikadlo: Door ons, voor ons. En wij hebben er echt van genoten. Verder wil ik echter blijven hopen, dat ons volgende programma Door ons, voor u genoemd zal kunnen worden, want deze kleine, korte oponthouden, zoals die van dinsdag met Hella S. Haasse, maken het leven aangenamer en aannemelijker. Veronika Havlíková Het fragment van het boek van Hella S. Haasse „Heren van de thee“ in de vertaling van Petra Schürová publiceren we in de literaire bijlage.


- 39 -

Winter 2003

LITERAIRE BIJLAGE Hella S. Haasse: Heren van de thee (Naar het Tsjechisch vertaald door Petra Schürová) Gamboeng, de eerste dag 1 januari 1873 'Hier!' zei hij hardop. Zijn stem klonk ijl in de ontzaglijke ruimte. Hij stond aan de rand van een ravijn. Middagmist versluierde de nabijgelegen toppen. Dit waren de voorgebergten van de Goenoeng Tiloe: diepe plooien in de aardkorst, een draperie van dicht woest groen over een rustend reuzenlichaam. Tussen de ruige flanken lag een komvormige vallei. Daar, in de omarming van het oerwoud, wilde hij altijd blij ven. Hij had de plek bereikt waar heel zijn nog on-geleefde werkelijkheid op hem wachtte. 'Ik durf het wel aan,' had hij gezegd, toen zijn vader - na een eerste gezamenlijk bezoek aan Gamboeng, een half jaar tevoren - alle bezwaren had opgesomd die het pachten van juist dit stuk land met zich mee zou brengen. Het klimaat leek te nat voor goede koffie-oogst, de oude gouvernementstuinen waren verwilderd, de paden dichtge-groeid. Het terrein was grillig door hinderlijke steilten en vrijwel ontoegankelijke uitlopers van het oerwoud; afgelegen ook, het transport van produkten zou moeilijkheden opleveren. Het was bovendien de vraag of er op deze dunbevolkte hellingen voldoende werkvolk gevonden kon worden. Maar hij had vanaf het eerste ogenblik - dat vergezicht! die groene glans over myriaden boomkronen! - zijn zinnen op Gamboeng gezet. Er bestond voor hem geen alternatief meer. Dat de zo lang al afgeschreven koffietuinen grondig gesaneerd en waarschijnlijk zelfs geheel gerooid en opnieuw beplant moesten worden, schrikte hem niet af. Hij vond het een uitdaging. Lukte het niet met koffie, dan zou hij omschakelen op thee, een cultuur die hij, na een jaar leertijd, redelijk wel onder de knie had. Zijn vader had dus bij het gouvernement de erfpachtsrechten aangevraagd. Bericht van inschrijving was nog steeds niet ontvangen. Eerst moest een commissie van onderzoek het terrein in ogenschouw nemen. Dat ambtelijke molens langzaam malen wist hij intussen wel. Het zou hem niet beletten om de grond waar hij wilde werken en wonen vast klaar te maken voor ontginning. Vruchtbare grond: de bovenste laag van twee, drie voet diep was rul, klei gemengd met gruis van vulkanisch gesteente. Hij steeg af, bukte zich, en schepte met zijn hand een klont van die donkerrode vochtige aarde. Toen hij zich omdraaide, zag hij dat de bewoners van Gamboeng zich verzameld hadden rondom zijn twee bedienden, Moentajas en Djengot, met hun paarden, en de dragers die hij aan de voet van de bergkam had gehuurd. Zijn bagage lag opgestapeld bij het bamboebos waarin de kleine kampong schuilging. Meer dan zeven of acht gezinnen woonden daar niet: de laatst-overgeblevenen van mensen die destijds uit dessa´s in de omtrek naar boven getrokken waren om in de koffietuinen te werken. Zodra zij merkten dat hij naar hen keek, hurkten zij neer. De oudste van de mannen bracht de

traditionele groet, en sprak hem aan met de titel djoeragan, landheer. Hij antwoordde eveneens in het Soendaas, dat hij voldoende beheerste. Onderweg had hij de korte toespraak voorbereid die van hem verwacht werd, waarin hij vroeg om vertrouwen en medewerking. Hoewel niemand hem aankeek - dat was niet gepast - kwam hun zwijgen als instemming op hem over. De Gamboengers waren grover en taaier van uiterlijk dan de mensen met wie hij gewend was om te gaan op de ondernemingen in het Buitenzorgse. Zij leken ook terughoudender. Hun instelling was beslissend. Bleken zij niet bereid op zijn plantage te werken, of volk van elders in hun omgeving te dulden, dan kreeg hij het moeilijk. Hun woordvoerder maakte een kalme, verstandige indruk. Die man moest hem helpen om de juiste houding en toon te vinden. Maar eerst de gronden. Hij kon niet wachten. Zijn schimmel, Odaliske – damp sloeg van haar huid na de steile klim langs het paardenpad – vertrouwde hij toe aan de zorg van Moentajas. Gevolgd door Djengot daalde hij te voet af naar de vallei waar hij eens zijn huis hoopte te bouwen. De regenwolken van de westmoesson zwollen alweer achter de bergtoppen, de lucht was verzadigd van vocht. Op het glooiende veld voor de bosrandstonden enkele bomen vuurrood in bloei; kaarsrechte gladde stammen van tientallen rasamala´s staken blinkend af tegen het donkere oerwoud waar hun kruinen zich torenhoog boven verhieven. Omdat hij zijn geweer bij zich had, kon hij de wildernis verkennen. Nu liep Djengot voor hem uit en maakte met het kapmes een pad vrij door de dichte ondergroei. Grof wild vertoonde zich niet - zij vonden ook geen verse sporen, wél de diep ingesleten groeven van regelmatige doortochten - maar hoog in de loofmassa´s ritselde en kraakte het, pitten en stukken schil regenden op hen neer, en bij een open plekvingen zij even een glimp op van een horde apen, die hen in een wemeling van grijze witbuikige lijven, slingerend van tak tot tak, steeds nieuwsgieriger, steeds schriller kwetterend, bleven vergezellen. Hij gaf zijn ogen goed de kost, vond ten slotte wat hij zocht: de oude waterleiding langs de bedding van een der bergbeken die het terrein doorsneden. Verborgen in de diepten van het woud ruiste een waterval. Zij gingen op het geluid af en kwamen bij een stroom die breder en woester was dan de andere riviertjes. Hij begreep dat dit de Tjisondari moest zijn; de steile oever aan de overkant leek hem de natuurlijke grens van de plantage. Maar Djengot, die de omgeving kende, hield vol dat dit niet zo was. Zij liepen langs de Tjisondari totdat zij een plek vonden waar zij wadend en springend van steen op steen konden oversteken. Inderdaad ontdekte hij nog oude tuinen, waarvan hij het bestaan niet had vermoed, en enkele min of meer open plekken die geschikt leken voor nieuwe veldjes. Het liefst was hij dadelijk naar de top van de Goenoeng Tiloe geklommen, om vandaar de omvang van zijn gebied te kun-


- 40 -

Winter 2003 nen schatten - nog had hij geen flauw idee hoe hij de grenzen van de her en der over de berghelling verspreide koffietuinen in kaart moest brengen. Landmeten zou zijn eerste taak zijn. Hij had daar echter deskundige hulp bij nodig. De talloze ravijnen, onbruikbaar voor aanplant, vormden moeilijk te becijferen enclaves. Djengot hoorde eerder dan hij het grommen van de donder in de verte. Hoewel het nog geen drie uur in de middag was, viel in het bos de nacht. De lucht, soms nog even zichtbaar door een opening in het bladerdak, was pikzwart. Zij sprongen en gleden omlaag door de wildernis - hij hoorde zijn jas krakend scheuren - en zetten het, toen zij bij het open veld kwamen, op een lopen, maar de slagregen haalde hen in. Schelle flitsen spleten het zwerk, horen en zien verging hun. Zijn vader had voor hem even buiten de kampoeng een pindik – twee kamertjes en een smal voorhuis – laten neerzetten: een planken vloer op neuten, wanden van gevlochten bamboe, een dak van palmvezels. Meer dan het hoognodige, een slaapbank, tafel, stoelen en een provisiekast, stond er niet in. Zolang de voorbereidingen tot de ontginning zouden duren, wilde hij daar kamperen. Toen het onweer voorbijgedreven was, ging hij op het trapje zitten dat naar de ingang voerde. De hemel was nu helder als glas; in het1aatemiddaglicht leken de ontelbare schakeringen van groen op de Goenoeng Tiloe als met een penseel ingekleurd. Hij trok zijn schoenen en sokken uit en zag wat hij gedurende het laatste gedeelte van de tocht al gevreesd had: bloedzuigers waren onder de vilten slobkousen doorgedrongen en zogen zich vol aan zijn kuiten. Het kon hem in zijn euforie niet deren. „Rakkers!“ mompelde hij, terwijl hij ze voorzichtig lostrok. Straaltjes bloed liepen langs zijn benen. Hij liet zich door Djengot, die aan het uitpakken was, de verbandtrommel aanreiken. Engels pluksel had hij in overvloed. Hij werd zich er nu van bewust dat hij, behalve wat brood en een paar vruchten op de heenweg naar Gamboeng, sinds de vroege ochtend nog niets gegeten had. In de kookruimte hoorde hij Moentajas rondscharrelen, die geen kok was, maar zich bereid verklaard had die taak te vervullen. „Sedia?“ riep hij over zijn schouder. „Is het eten klaar?“ „Mangke, dadelijk,“ klonk de slepende neuzige stem van Moentajas. De maaltijd bestond uit soep, getrokken van een meegebrachte kip. Scherpere geuren verrieden dat Moentajas en Djengot zich achter het huisje te goed deden aan een van die inheemse gerechten waar hij maar steeds niet aan wennen kon. Maanlicht scheen door de spleten en kieren in de bamboewand, en wierp een diffuus patroon van glans op vloer en deken. Hij lag opzijn rug te luisteren naar de geluiden van de nacht, het gonzen en ritselen daarbuiten, verre kreten in het oerwoud. Hij hoopte dat de paarden veilig waren in hun geïmproviseerde stal; na het invallen van de duisternis kwamen, naar hij gehoord had, panters vaak tot binnen de omheining van de kampoeng. De mensen hielden hun honden, kippen en geiten 's nachts achter slot en grendel. Hij

nam zich voor, de roofdieren aan te pakken zodra zijn andere taken hem daar de tijd toe lieten. Omdat hij niet meer slapen kon, ging hij nog eens na wat hij in de komende dagen moest doen. Het was - dat had hij wel begrepen - een ongelofelijk zwaar karwei, dat het uiterste zou vergen van zijn kracht en uithoudingsvermogen. Geen van de andere planters in zijn familie was ooit voor de opgave gesteld om zo lang al verwaarloosde gronden opnieuw in cultuur te brengen. Behalve het uitzetten van het terrein waren er meer prioriteiten: er diende een brug geslagen te worden over de Tjisondari, want de doorwaadbare plek lag te ver weg; hij zou, tegelijk met het schoonmaken van de oude koffietuinen, een proeftuin voor thee klaren. Hij moest werkvolk werven voor het openkappen van dichtgegroeide paden en ladangs. Hij wilde ook de poreuze wanden van zijn huisje laten pleisteren en witten, en tussen Gamboeng en de op enkele uren gaans gelegen onderneming van zijn ouders een dagelijkse boodschappendienst instellen, voor nieuws, gereedschap en voedsel. Dat laatste was schaars in de kampoeng; hij had al begrepen dat de mensen niet graag hun kippen wilden verkopen. Tenslotte viel hij toch in slaap. Hij werd wakker door het kraaien van de hanen. Het begon al licht te worden. Hij droeg een stoel naar buiten, en zag ademloos toe hoe de zon boven de kim rees en verre wolkenvelden in gloed zette. Als met inkt omlijnd tekenden de bergtoppen zich af tegen de hemel. Fonkelende nevelstrepen dreven door de vallei en tussen de stammen van de rasamala's. Het bos weergalmde van het gefluit van duizenden vogels. Bij de klaterende waterstraal van de wasplaats klonken stemmen helder op in de ochtendlucht, het rook naar houtvuren. Djengot, met zijn kain saroeng om de schouders geslagen tegen de frisse wind, kwam uit het bamboebos te voorschijn, gevolgd door een jongetje van een jaar of zeven dat de opvallend dociel voortstappende schimmel aan een touw leidde. „Si Djapan is zijn naam,“ wees Djengot. „Hij kan oppassen. Hij is niet bang. Djoeragan ziet het zelf.“ Verbaasd, en ook ietwat ongerust, keek hij hoe zijn gewoonlijk zo temperamentvolle merrie zich klopjes op de flank liet welgevallen van een vreemde, een kind nog wel, half zo hoog als zij. Hij vond dat Djengot voorbarig gehandeld had door vast een staljongen in dienst te nemen, maar nuttig was het zeker. Djengot kon voorlopig niet gemist worden bij het opmeten, en ook Moentajas had andere dingen te doen dan paarden weiden. „Het is goed,“ zei hij, terwijl hij Odaliske op de wangen krabde. „Braaf zijn, meid. Niet bijten! Niet weglopen!“ Langzaam dronk hij de koffie die Moentajas had gebracht. De zon klom hoger, maar nog bleef het koel. Aan de rand van het ravijn bloeiden heesters met grote witte kelken, als lelies, die hij nooit eerder gezien had. Het landschap vóór hem, de dag, zijn leven, Naarden in ochtendglans. Hij was vierentwintig jaar, voor het eerst geheel op zichzelf aangewezen, eindelijk eigen baas. Al wat hij tot nog toe had meegemaakt, was voorbereiding geweest tot dit ogenblik. Hij rekte zich uit, de armen wijd gespreid. Eldorado!


- 41 -

Winter 2003

Twee oude vrouwtjes van Toon Tellegen Jifiina HoleÀová VERHALEN Toen ik ooit voor het eerst de verhalen van de Amsterdamse huisarts, dichter en auteur van kinderboeken Toon Tellegen (1941) tegenkwam, werd ik er geheel door gegrepen en moest ik ze in één ruk uitlezen. Het ging om miniverhalen uit de tweede bundel voor kinderen: Toen niemand iets te doen had (Querido, 1987), (Tsjechisch onder de titel Veverãák a mravenec, Cinemax, 1998), bekroond in Nederland in het jaar 1988 met de Gouden griffel, (de prijs voor het beste kinderboek van het jaar). De verhalen troffen mij door hun schone poëtica, de gedachtestroom, door irrationaliteit, absurde logica, door het spelen met figuurlijke en letterlijke betekenissen en dit alles slechts op een of twee pagina‘s. In verhaaltjes over de eekhoorn, de mier, de olifant, de krekel en over andere dieren gebeurt er niet veel. En als er toch iets gebeurt, dan wordt er over alles en nog wat nagedacht (bijv. over wat het inhoudt om iemand te missen, over het vergeten, over argwaan). Er worden brieven gestuurd en wanneer de schrijver niet weet aan wie hij een brief zal schrijven, dan schrijft hij gewoon een brief aan zichzelf. Er worden reizen gemaakt, feesten gevierd, er wordt gegeten, gedronken en gefeest. En de tijd vloeit langzaam en er is er veel van. Het zijn eigenlijk geen verhalen in de gewone zin des woords, meer vertellingen in de vorm van een dialoog, gebaseerd op reflecties. Deze vertellingen zijn kortom origineel. Als ze al aan wat herinneren, dan aan Milne´s Winnie de Poe, Carroll´s Alice in Wonderland en aan Exupéry’s de Kleine prins. SPROOKJES VOOR VOLWASSENEN Toen ik destijds deze miniverhaaltjes van Toon Tellegen voor het eerst tegenkwam, zaten „Twee oude vrouwtjes“ nog in de rooie kool, of ze werden in het hoofd van de auteur gedragen. Ter wereld kwamen ze voor het eerst in het jaar 1994 bij de uitgeverij Querido en ze stonden eigenlijk in het eerste Tellegens verhalenboek voor volwassenen. In die tijd was Tellegen niet alleen al een eigenaardige auteur van korte vertellingen over dieren (bekroond door niet een literaire prijs voor kinderliteratuur), maar ook een karakteristieke dichter (hij had al enkele dichtbundels achter de rug). Over mijn kennismaking met Tellegens boek voor kinderen schrijf ik hier niet toevallig. Twee oude vrouwtjes lijkt vreemd genoeg in een en ander op de miniverhaaltjes over de mier en de eekhoorn. Ook hier maakt Tellegen gebruik van de vorm van het vertellen, de verhalen zijn gebaseerd op een dialoog. Ook hier treffen we de schone poëtica, de gedachtestroom, irrationaliteit, de absurde logica het spelen met figuurlijke en letterlijke betekenissen aan. In de verhalen over twee oude vrouwtjes gebeurt er ook niet veel, ook hier werd er veel nagedacht over het leven, over de dood, maar vooral over de liefde. Daar weten twee oude vrouwtjes meestal geen raad mee. Het kan ook niet anders. De tijd vloeit weliswaar langzaam, maar een heleboel hebben twee oude vrouwtjes er beslist niet van. Hun bestaan is eindig en in deze zekerheid zit tegelijkertijd ook onzekerheid, ze hebben geen flauw benul, wanneer het ze te wachten staat. Ze vinden, dat ze helemaal voor niets hebben geleefd. En wat is er na de dood? Nou, toch helemaal niets. Het zijn ongelovige vrouwtjes. Maar mis poes. Na het leven op aarde komt er wel voor de vrouwtjes het leven na de dood. En Tellegen zou geen Tellegen zijn geweest, als zich het leven na de dood geheel aan de traditionele voorstellingen had ontrokken. En aan de traditionele voorstellingen ontrekt zich ook de god zelf. En zo betalen twee oude vrouwtjes in een grotesk gestemde vertelling voor hun overtuiging over het niet bestaan van het leven na de dood - voor een van hun weinige zekerheden - waardoor ze voor de zieke arme god moeten zorgen en dat met zoń zorg en inspanning, dat ze er doodmoe van worden en daarom zetten ze de zorg voor de god en de god zelf uit hun hoofd. En zo ook in het leven na de dood ervaren ze de absurditeit van hun bestaan. Tellegens twee oude vrouwtjes hebben soms met de zekerheid, soms met de onzekerheid van hun wederzijdse verhouding te kampen in bijna alle 43 verhalen. Hun liefde, hun wederzijdse verhouding wordt paradoxaal bedreigd, juist door haar zekerheid, door het langdurige bestaan, anders echter door de onzekerheid daarvan, of hij nog überhaupt duurt, en door twijfels, of de vrouwtjes elkaar ooit lief hadden. De verhouding wordt niet alleen door hen zelf bedreigd, maar ook door anderen. In een verhaal bijvoorbeeld zou een man graag iets bij de vrouwtjes aanraken, een deel van hun lichaam, omdat hij nog nooit iets zou hebben beleefd. In een ander verhaal valt weer een andere man hen lastig over dat twee oude vrouwtjes elkaar in de nacht strelen. En driemaal is scheepsrecht: bij de twee oude vrouwtjes komt een uit haar evenwicht geraakte zenuwlijdster wonen, ze begint met hen in een bed te slapen en ze te commanderen. De oude dametjes kunnen deze ingrepen in hun privacy niet het hoofd bieden en ze gaan er tenslotte aan onderdoor.


- 42 -

Winter 2003 VERGANKELIJK EN EEUWIG Waarom heeft Tellegen echter juist twee oude vrouwtjes bedacht? Zeker niet bij toeval. Twee oude vrouwtjes, zeggen is voldoende, je ziet ze meteen voor je: krom, afgetakeld door de ouderdom, ze lopen voetje voor voetje. Twee oude vrouwtjes zijn een type, een speelgoed, zoals Arjan Peters zegt (Volkskrant, 7.10.1994), de auteur kan met ze doen wat hij wil, hij kan met ze spelen, wat hij maar leuk vindt. Het gaat niet zo veel om hen, het gaat vooral om de relatie tussen twee mensen in het algemeen, om de liefde ontdaan van min of meer romantische voorstellingen en clichés, om de liefde op de achtergrond van de ouderdom, van de aftakeling en van de dood. Het gaat dus beslist niet om een lesbische relatie tussen de twee oude vrouwtjes. Erotiek is hier slechts een van de mogelijke spelelementen, een van de mogelijke gezichtspunten op de liefde. De liefde is er telkens weer, verbindt en scheidt, ze herrijst altijd zoals de mythische vogel Phoenix uit de as, vergankelijk en eeuwig zoals de twee oude vrouwtjes. In vergelijking met de miniverhalen over de eekhoorn en de mier zijn de vertellingen meer tragikomisch gestemd. Humor ontbreekt er echter beslist niet in. De bibliografie van Toon Tellegen werd sinds het uitgeven van Twee oude vrouwtjes aanzienlijk groter. Er worden nieuwe dichtbundels uitgegeven, nieuwe verhalen over de dieren en ook nieuwe boeken voor volwassenen. Op hun vertalers in het Tsjechisch wachten ze voorlopig.

Toon Tellegen: Twee oude vrouwtjes (In het Tsjechisch vertaald door Jifiina HoleÀová) TWEE OUDE VROUWTJES hielden zoveel van elkaar dat zij er ongelukkig van werden. Want wat hebben we eraan, dachten ze. Liefde... dachten ze schamper. Wat een flauwekul! Maar ze konden er niets aan doen. Ze hielden van elkaar, hun hart bonsde als ze elkaar zagen en 's nachts omhelsden ze elkaar hartstochtelijk en bitter. Dan fluisterde de een: 'O wat houd ik toch veel van jou!' en zei de ander: 'Enzovoort enzovoort enzovoort.' Ze dronken sherry en rum, steeds meer elke dag. Het maakte niets uit. Ze aten schoensmeer. Dat hadden ze ergens gelezen. Theelepels met zwarte schoensmeer. Onder invloed van schoensmeer keken ze elkaar aan en zagen dat de ander boller werd, wanstaltiger, en uitpuilende ogen kreeg. Hun tanden vielen uit, ze krijsten. Maar het hielp niet. Ze kregen stuipen. Maar ze hielden van elkaar, en riepen dat naar elkaar met schuim en bloed op hun mond. Als de schoensmeer was uitgewerkt zaten ze achter kamerschermen, haatten de liefde en wie haar had uitgevonden, wie dat ook was. 'Oude mensen moeten niet van elkaar houden!' riepen ze naar elkaar. 'Nee!' Hun hart bonsde. TWEE OUDE VROUWTJES hielden van elkaar, maar ze wisten niet meer wat ze moesten beginnen. Ze waren klein en stram geworden en hoorden hun gewrichten kraken. 'We kunnen proberen elkaar nog eens ouderwets te kussen,' stelde het ene vrouwtje op een avond voor.. 'Laten we dat doen!' zei het andere vrouwtje dat overdonderd was door dat voorstel. 'Als het niets wordt zien we wel weer verder,' zei het ene vrouwtje. Ze hesen zich uit hun stoel omhoog en schuifelden naar el-

kaar toe. Toen ze bij elkaar aankwamen, bleven ze even staan om uit te rusten. Vervolgens overlegden ze hoe zij, tijdens het kussen, hun armen zouden houden. 'Om elkaars schouders?' vroeg het ene vrouwtje. 'Ja,' zei het andere vrouwtje. 'Of nee. Toch niet. Om elkaars middel. Dat is veel beter.' 'En zullen we ze stilhouden of zullen we elkaar strelen, wat vind je?' vroeg het ene vrouwtje. 'Strelen,' zei het andere vrouwtje. Het was vroeg in de avond, in augustus. Ze hadden geborduurde zijden doeken omgeslagen tegen de tocht. Buiten tsjilpten mussen en geurden rozen. 'Nu?' zei het ene vrouwtje. 'Wacht even,' zei het andere vrouwtje. 'Houden we onze ogen open of dicht?' 'Dicht,' zei het ene vrouwtje. 'Ik houd ze in elk geval dicht.' 'Ik ook,' zei het andere vrouwtje. 'Goed. Nu...' zei het ene vrouwtje. Ze bogen hun hoofd naar elkaar toe, deden hun ogen dicht, legden hun armen om elkaars middel en kusten elkaar. Hoe is het mogelijk... dachten ze. We kunnen het nog! Ze kwamen er echter niet toe om iets met hun handen te doen. Ze moesten aan hun evenwicht denken. Ze kusten elkaar minutenlang, tot hun lippen moe werden. Voetje voor voetje schuifelden ze toen weer achteruit. De zon ging onder. Een merel floot op een dak. 'Zullen we het morgen weer proberen?' vroeg het ene vrouwtje voorzichtig. 'Dat is goed,' zei het andere vrouwtje, 'maar dan sla ik wel één arm om je hals-ik denk dat ik dan wat steviger sta. Vind je dat goed?' 'Ja,' zei het ene vrouwtje. Ze voelde haar lippen nog gloeien of tintelen, ze wist eigenlijk niet goed wat voor gevoel het was. Ze herinnerde zich hoe ze op een balkon stond, op een zomeravond, in het donker, lang geleden, en hoe ze toen plotseling werd gekust door een meisje dat beweerde dat ze zich vergiste - haar handen trilden - en dat ook een arm om haar hals had gelegd.


- 43 -

Winter 2003 TWEE OUDE VROUWTJES woonden in een smalle donkere kamer boven aan een trap. Ze hielden heel veel van elkaar, maar ze benauwden elkaar ook. Eigenlijk, dachten ze, is deze kamer net groot genoeg voor een van ons, maar niet voor ons beiden. Die gedachte werd steeds heviger, achtervolgde hen dag en nacht, en op een ochtend zei het ene vrouwtje: 'Hoe lief we elkaar ook vinden, zo kunnen we niet verder leven. Een van ons moet gaan.' 'Ja,' zei het andere vrouwtje. 'Laat mij maar gaan.' 'Nee nee,' zei het ene vrouwtje. 'Dat bedoel ik niet. Ik zal zelf wel gaan.' Ze hadden alles voor elkaar over. Ten slotte pakte het ene vrouwtje twee stokjes en zei: 'Wie het langste stokje trekt heeft gewonnen en mag zeggen wie er gaat en hoe en wanneer.' Het andere vrouwtje trok het kortste stokje en de volgende ochtend vroeg, voor zonsopgang, in alle stilte, kroop het ene vrouwtje in een grote vuilniszak, onder een lantaarnpaal, op straat. Het andere vrouwtje bond de vuilniszak dicht. 'Ik vind je dapper,' zei ze. 'Dapper?' zei het ene vrouwtje nog, met een gesmoorde stem. 'Waarom? Ik houd toch van jou? Dat is toch normaal?' 'Ja,' zei het andere vrouwtje. 'Dag. Ik ga weer naar binnen.' Uit haar raam zag ze hoe de vuilniszak een paar uur later in de vuilnisauto verdween. Waarom verlies ik toch altijd met alles, dacht ze. Met loten, met kaarten, met knikkeren vroeger... ik heb ook nooit, nooit geluk. Ze wist niet wat ze moest doen, die ochtend. Ze ging stof afnemen, schone kopjes afwassen, oude pannenlappen stoppen, water koken voor niets. TWEE OUDE VROUWTJES woonden ineen huis in het midden van een stad. Er kwam een kleine dikke man boven hen wonen. Die man was kaal en rook naar kaas. Als de twee vrouwtjes 's nachts tegen elkaar lagen en elkaar streelden dan bonkte hij op zijn vloer en riep: 'Stil!' Als ze elkaar dan heel stil kusten ging hij door: bonk bonk, en klonk zijn stem: 'Ik hoor u wel! Weest u toch stil! U bent veel te oud daarvoor.' De twee vrouwtjes fluisterden in elkaars oor: 'Zijn we te oud hiervoor?' Ze wisten dat niet. Elke streling, elke kus hoorde de man. En soms midden in de nacht als ze lang roerloos naast elkaar hadden gelegen riep hij: 'Zo is het beter!' Ze hoopten dat hij zou doodgaan. Overdag elkaar beminnen konden ze niet, hadden ze nooit geleerd. Het geringste licht had hen altijd gestoord. Op een nacht besloten ze de kleine dikke man te tarten. Ze kusten elkaar. Bonk bonk. 'Hou op!' Ze gingen door. Even later grapte de man hun deur in en stond daar in een gele pyjama. 'Bent u gek geworden?' riep hij. Zijn hoofd was vuurrood. Angstig keken de twee vrouwtjes hem aan. 'Ik waarschuw u!' zei hij. Zijn stem sloeg over.

Daarna beminden de twee vrouwtjes elkaar niet meer en sliepen ver van elkaar aan de randen van hun bed. De man groette hen tevreden als hij hen tegenkwam. 'Dag dames.' 'Dag meneer.' Hij ging niet dood, zij gingen dood, kort na elkaar. Ze werden in stilte begraven. Een verre neef van het ene vrouwtje liep op twee regenachtige middagen alleen achter de kist. Twee andere vrouwtjes overkwam hetzelfde. Toen ze hun kleine dikke bovenbuurman stoorden met hun omhelzingen, midden in de nacht, trapte hij hun deur kapot, sloeg een vaas van een tafel en spuugde hun in hun gezicht. Ze waren overstuur en zaten rechtop in bed. De man ging weg. Maar dié twee oude vrouwtjes kusten elkaar toen vlug zo hevig en hartstochtelijk mogelijk-tot hij weer in zijn kamer was en met zijn oor tegen de grond naar hen luisterde. Die kus was onvergetelijk, vonden zij. TWEE OUDE VROUWTJES zaten op een bank onder een boom in de regen. Lange tijd zwegen ze en keken naar de regen en naar de lage, grijze lucht. Toen zei het ene vrouwtje: 'Wacht u soms op iemand?' 'Nee,' zei het andere vrouwtje. 'Of nou ja, eigenlijk wel... eigenlijk wacht ik altijd op iemand. Maar dan meer in het algemeen.' 'Ja,' zei het ene vrouwtje. 'Ik ook.' 'O ja?' vroeg het andere vrouwtje. 'Ja.' 'Ik vind het altijd zo raar om dat te zeggen,' zei het andere vrouwtje. Ze keek naar haar schoenen, die vlak boven de grond heen en weer bungelden. 'Bovendien wacht ik toch altijd voor niets.' 'Ik ook,' zei het ene vrouwtje. Lange tijd waren ze weer stil. Af en toe keken ze uit hun ooghoeken naar elkaar. Mensen liepen voor hen langs, hollend, met opgeslagen kragen, of onder paraplu's. 'Weet u,' zei het ene vrouwtje opeens, 'zullen we zeggen dat we op elkaar wachten?' 'Ja,' zei de ander, 'dat is goed! U wacht dus op mij en ik op u!' Het waren twee eenzame oude vrouwtjes. Ze hadden een leven van niets achter zich en nog maar weinig jaren voor zich en plotseling sloegen ze hun armen om elkaar heen en kusten elkaar hevig, met op elkaar geperste lippen. Hun hoofd zwaaide heen en weer. Toen schrokken ze, lieten elkaar los, schoven uit elkaar. Wat wilden ze eigenlijk van elkaar? Hun mond was droog, hun vingers trilden. Konden ze elkaar wel vertrouwen? Waren ze niet op iets gemakzuchtigs uit? Iets hebberigs? Iets schraperigs? Waren ze geen slachtoffer van een of ander raar toeval? Het duurde heel lang - tot ze ijskoud waren en het donker was geworden - voor ze konden beslissen of ze liefde wilden sluiten met elkaar (ze konden geen ander woord daarvoor bedenken) of dat ze het bij die ene avond en die ene kus zouden laten.


- 44 -

Winter 2003 'Wat een moeilijke beslissing!' zei het ene vrouwtje. 'Onmogelijk!' zei het andere vrouwtje. Ze hadden nooit gedacht dat zo'n beslissing zo moeilijk kon zijn. TWEE OUDE VROUWTJES zaten op een sofa. Ze waren moe en al hun gewrichten waren stijf. Ze konden nauwelijks meer overeind komen. Het was midden in de winter. Het ene vrouwtje zei: 'In feite hebben we helemaal voor niets geleefd.' 'Ja,' zei het andere vrouwtje, 'dat vind ik ook.' Het ene vrouwtje dacht diep na en zei: 'Zou ons nu niets meer wachten?' 'Niets.' 'En na onze dood?' 'Na de dood is er niets. En wie iets anders beweert slaat de plank mis,' zei het andere vrouwtje. 'Dat weet ik zeker!' Haar stem sloeg over. Ze snoot haar neus. Niet lang daarna gingen ze op een ochtend, tamelijk geruisloos, dood. Tot hun verrassing was er wel iets na de dood: een hiernamaals, met één god die onmiddellijk al hun aandacht opeiste. Hij had het koud, hij was ziek, hij voelde zich ongelukkig, hij verloor telkens zijn evenwicht, hij was voortdurend allerlei dingen kwijt. Hij vond geen troost of steun bij de andere doden en wilde alleen maar de twee oude vrouwtjes. 'Hé, jullie daar!' riep hij onafgebroken. Ze probeerden hem zo goed mogelijk te helpen. Maar het was vergeefse moeite. Hij werd zieker en ongelukkiger, viel steeds vaker en harder, en verschrompelde tot iets onooglijks, wat ze ook deden. Ze kwamen niet meer van hem af. Nieuwe doden zagen ze

trouwens niet. Alsof iedereen plotseling het eeuwige leven heeft gekregen, dachten ze bitter. Ten slotte deden ze maar wat, achteloos en somber, sleepten hem eeuwig achter zich aan, vergaten hem. TWEE OUDE VROUWTJES woonden ver van elkaar, hadden elkaar in tientallen jaren niet meer gezien. Maar ze hielden nog van elkaar en schreven elkaar dat, jaar in, jaar uit. Toen ze elkaar eindelijk weer zagen wisten ze niet wat ze moesten zeggen. Het ene vrouwtje bloosde. Het andere vrouwtje had anemonen meegebracht, rode en blauwe anemonen. Ze trokken hun wenkbrauwen op, knikten, glimlachten en gingen naar de slaapkamer. In de schemering kleedden ze zich uit. Toen zagen ze hoe rimpelig en krom ze waren, schaamden zich, gingen op het bed liggen, met hun rug naar elkaar. Ze durfden zich niet om te draaien. Zo lagen ze daar en kregen het koud. Ze stonden op en kleedden zich weer aan. Ze gingen de zitkamer in, dronken thee en glimlachten af en toe naar elkaar. Na enkele uren zei het andere vrouwtje: 'Ik moet weer eens gaan.' 'Dat is goed,' zei het ene vrouwtje. In de deuropening kusten zij elkaar en sloegen hun armen om elkaar heen. En plotseling trokken ze hun vest uit, hun jurk, hun kousen, hun ondergoed, knielden op een mat in de gang, gingen op de grond liggen, kusten elkaar hartstochtelijk, streelden elkaar, kreunden, tot ze zich weer schaamden en met hun rug naar elkaar hun kleren weer aantrokken. Het ene vrouwtje schoot de kamer in, het andere vrouwtje deed de deur open en holde weg.

Karel Glastra van Loon: Passievrucht (In het Tsjechisch vertaald door Ruben Pellar) Eerste hoofdstuk (fragment) We rijden zwijgend naar het ziekenhuis. Ellen zit achter het stuur, ik tel de strepen op de weg. De weg is vol auto's op oorlogspad. Ellen rijdt eerst te hard, dan te langzaam. Ze geeft geen richting aan. Ik zeg niks. In de berm groeien reclameborden. THE FUTURE IS HERE. WAT MAAKT EEN ONDERNEMER GELUKKIG? 'Geld,' zeg ik. 'Wat?' 'Nee, niks.' We parkeren in de betonnen buik van de ziekenhuisstad. Lopen door overdekte straten vol mensen in trainingspakken die rolstoelen voor zich uitduwen. Op een plein, waar de geur hangt van frituurvet en verlepte bloemen, speelt een strijkje zigeunermuziek. 'Hier links,' zeg ik. 'Daar is de lift,' zegt zij. Ik kijk naar haar spiegelbeeld in een glazen ruit. De spanning trekt de kleur weg uit haar lippen.

'Ik sta niet voor mezelf in...' had ze gezegd. 'Als ze zeggen waar ik bang voor ben, dan...' Ze maakt al weken haar zinnen niet af. 'Gaat u zitten,' zegt de arts. En als we zitten: 'Ik heb niet zulk prettig nieuws voor u.' Ik zie Ellen verstijven. Ze duwt haar kin tegen haar borst, kijkt strak naar de grond. 'En dan met name niet voor u, meneer.' Haar rug recht zich, haar kin schiet omhoog. Ik zie het uit mijn ooghoeken. Heel even draait ze haar hoofd mijn kant op. Ik ben me er plotseling van bewust dat ik hevig heb gezweet, mijn kleren kleven nat en koud aan mijn lijf. 'U bent onvruchtbaar. En daar is niet alleen niets aan te doen, het is bovendien, en ik besef dat dit een schok zal zijn, altijd zo geweest.' Het eerste wat ik voel, althans het eerste gevoel waarvan ik me bewust word als hij is uitgesproken, is opluchting. Hier is sprake van een groteske vergissing. Er zijn dossiers verwisseld, onderzoeksresultaten verkeerd ingeschreven, er is


- 45 -

Winter 2003 iemand met dezelfde naam, iemand die op ditzelfde moment, in een andere dokterskamer, de resultaten te horen krijgt van mijn onderzoek: 'U mankeert helemaal niets, meneer. Uw zaad is kerngezond.' 'Maar dat is onmogelijk,' zeg ik. 'Ik heb een kind, een zoon van dertien!' Het blijft lang stil in de kamer. Niets beweegt. Niemand beweegt. De hele ziekenhuisstad van beton en staal en glas, de liftschachten, de gangen, de duistere tussenverdiepingen vol tikkende, zoemende, zuchtende buizen, de zalen vol bedden met herstellenden en stervenden, de bezoekers en de artsen, de studenten en de coassistenten, zij allen houden de adem in. Het heden houdt stil, omdat vlak achter dat heden het verleden ontploft. Ellen kijkt naar de arts. De arts kijkt naar mij. Ik kijk naar een ingelijste foto vlak achter zijn hoofd: een jongen en een meisje op ski's tegen een decor van besneeuwde bergtoppen, onder een strakblauwe hemel. Ik weet dat de dingen daarna hun normale loop hebben hernomen. Dat wij als volwassen mensen de zaken verder hebben besproken. En dat we vervolgens naar huis zijn gereden, Ellen en ik, over dezelfde wegen, langs dezelfde borden, door hetzelfde oorlogszuchtige verkeer.

Ik weet het, maar ik herinner het mij niet. Het enige dat ik me herinner is wat ze me vroeg toen we de straat in draaiden waar wij wonen. Ze vroeg: 'Wil je dit aan Bo vertellen?' Wil ik dit aan Bo vertellen? Ik wil maar één ding: dat wat gezegd is niet is gezegd, dat wat gebeurd is niet is gebeurd. Het is een zinloos willen, maar toch, ik kan er niet mee ophouden. Ophouden zou erger zijn. En dus herroep ik oude besluiten, kom ik terug op wat ik eerder heb gezegd. Ik reconstrueer het recente verleden, om een ouder verleden te redden. Waar ik 'ja' zei, zeg ik nu 'nee'. Waar ik besloot tot handelen, besluit ik nu tot nietsdoen. Waar ik toegaf aan haar verlangen, omdat ik dacht dat het ook mijn verlangen was, daar wijs ik haar nu af. 'Nee, ik wil geen kind bij jou. Ik heb een kind, en dat kind is mij genoeg. Laat het jou ook genoeg zijn.' Ik weet dat ik daarmee onze liefde op het spel zet, dat er voor ons geen toekomst zal zijn als ik volhard, en toch doe ik het. Nu wel. Want nog moeilijker dan te leven zonder toekomst, is te leven zonder een verleden.

Tessa de Loo: De Tweeling (In het Tsjechisch vertaald door Jana Pellarová) Anna herkende de Kaiserstrasse in Trier van haar nachtelijke tocht in het kielzog van de priester en maakte er kennis met een boeiend, nieuw mensentype vol onbegrijpelijke tegenstrijdigheden: Thérèse Schmidt, een smalle, benige vrouw met dun grijs haar dat door een pen bij elkaar werd gehouden - gierig op het gebied van aardse zaken, maar vrijgevig en behulpzaam waar ’t het intellect betrof. Het was haar niet aan te zien, dat ze zich elke dag op de boerderij van haar broer, even buiten de stad, volpropte met brood, vlees en zuivel. Zonder gêne weidde ze erover uit - nooit kwam het bij haar op iets mee te nemen voor Anna, die in leven probeerde te blijven op twee sneden brood per dag, enkele aardappels en een kop zwarte drabkoffie - het door de Fransen ingestelde rantsoen in antwoord op de honger die ze zelf geleden hadden. De zeldzame gierigheid van Frau Schmidt viel moeilijk te rijmen met haar dagelijkse kerkbezoek, bijbelstudie en vurige gebeden - nog nooit had Anna zoveel bigotte geloofsijver van dichtbij meegemaakt. Er waren veel boeken in huis, haar vroegere leeshonger keerde terug tussen de huishoudelijke taken door. Toen de lerares haar, na haar dagelijkse visite, lezend aantrof schoof ze vol verbazing een stoel bij: „U bent niet voorbestemd om uw hele leven tussen het fornuis en het aanrecht te slijten, dat zag ik metten al…wat wilt u eigenlijk worden?“ „Ik heb geen idee…“ stamelde Anna, overrompeld door de plotselinge belangstelling. Haar plannen voor de toekomst reikten niet verder dan het voltooien van die ene missie. „Is er niet iets dat u altijd al graag wilde doen?“ Anna fronste haar wenkbrauwen, Dante gleed van haar schoot maar werd in zijn val onderschept door de smalle hand van Frau Schmidt. Het idee de vrijheid te hebben om zelf een beroep te kiezen was zo revolutionair dat het haar denken

verlamde. Ze moest haar wereldbeeld ervoor loslaten, waarin vrouwen vanzelfsprekend in drie categorieën waren verdeeld: een brede onderlaag die boerinnen en dienstbodes voortbracht, een kleine bovenlaag van bevoorrechte vrouwen die de decoratieve functie hadden een beschaafde, elegante gastvrouw te zijn, en dan was er nog een restcategorie van ongetrouwde vrouwen in het onderwijs, de verpleging of het klooster. Niemand koos zelf, het was iets waar ze in terechtkwamen - door geboorte, of omstandigheden. Frau Schmidt herhaalde haar onschuldige vraag. „tja…“ zuchtte Anna. Het was licht in haar hoofd, ze wist niet of het door honger kwam of door de netelige vraagstelling. Kriskras flitsten haar gedachten terug in de tijd, op zoek naar voorbeelden, naar identificatiemogelijkheden, naar iemand die haar het antwoord in de mond kon leggen - zo belandde ze in een donkere, benauwend kleine kamer waar het naar zweetvoeten rook en een dode soldaat aan de muur hing die geboren was om voor het vaderland te sterven (ook weer zoń onontkoombare, vanzelfsprekende bestemming). Tegenover haar stond een vrouw, die met haar achterwerk resoluut de deur dicht duwde terwijl ze haar armen liefdevol opende: kom maar hier… „De kinderbescherming…“ flapte Anna eruit, „…ik geloof dat ik dat altijd heb gewild.“ „Ach so…maar waarom doet u dat dan niet?“ „Dat is toch onmogelijk,“ zei Anna schor, „dan moet ik eerst eindexamen doen…“ Frau Schmidt lachte haar uit: „Als dat alles is!“ Uit haar onderwijsverleden duikelde ze een leraar op die bereid was Anna klaar te stomen voor het staatsexamen… De dag voor de Kerstmis ging Frau Schmidt bij haar broer een voorschot halen op het kerstmaal. Wanner ze terugkwam, zei ze voor haar vertrek, wilde ze in bad - om het lichaam te zuiveren voordat ze, tijdens de nachtmis, aan de geest toekwam. An-


- 46 -

Winter 2003 na moest alles in gereedheid brengen en een grote ketel water koken op de kolenkachel in de keuken. Het werd al donker toen onverwacht de bel ging. Voor de deur stond een vrouw die een huilende, in doeken gewikkelde baby tegen zich aan klemde en op de stoep in elkaar dreigde te zakken van uitputting. Anna ving haar op, bracht haar naar de keuken en nam het kind van haar over, dat stonk alsof het in geen weken verschoond was. Vanuit haar ooghoek zag ze de dampende ketel en de tobbe - alles stond klaar voor de gnädige Frau. Zonder zich te bedenken vulde ze het bad, pelde het kind uit en gooide de stinkende lappen in de gang. Nadat ze de baby gewassen had wikkelde ze hem in een flanellen doek. Een passant gaf ze de moeder een boterham, een gekookte aardappel en een kop zwarte koffie. Er werd geen woord gezegd, alles gebeurde in een jachtige opeenvolging van vanzelfsprekende handelingen - onder de voortdurende dreiging van het fantoom van Frau Schmidt, die ieder ogenblik thuis kon komen. Wat nu, vroeg Anna zich koortsachtig af, waar moesten ze naar toe? Het klooster! De nonnen, die engelen van onbaatzuchtigheid! Ze schoot een jas aan en bracht moeder en kind naar ursulinen, die zich gretig over hen ontfermden. Op de terugweg overviel haar en behaaglijk gevoel van synchroniciteit: het was kerstavond en in de herberg was geen plaats! Boven de puinhopen van Trier was de hemel bezaaid met sterren, daaronder liep zij op haar nieuwe schoenen. Alles was in evenwicht - voor even. Ze kwam tegelijkertijd met haar werkgeefster thuis. Toen er,

in plaats van een warm bad, een tobbe vuil water op haar bleek te wachten raakte de lerares buiten zinnen. In een grotesk gebaar hief ze haar armen, een stortvloed van beschuldigingen daalde op Anna neer. „Een ogenblikje,“ wrong die zich ertussen, „ik zet een nieuwe ketel op het vuur, ik ruim alles op, het is zo gebeurd.“ Frau Schmidt kwam pas tot bedaren toen de orde hersteld was en het plaatje in de keuken overeenkwam met het plaatje dat ze in haar hoofd had gehad toen ze, rozig en verzadigd van het eten, naar huis was gewandeld. Tijdens de nachtmis zat ze, geurend naar zeep en stijfsel, in de kerkbank te zingen, te jubelen, te bidden dat een lust was. Met dezelfde stem die zo goed was in scheldkanonnades ging ze tekeer als een engel van Onze Lieve Heer. Anna sloeg haar stoïcijns gade. Op weg naar huis zei Frau Schmidt: „Ik snap nog steeds niet hoe u zoń smerig wijf en zoń smerig kind in mijn huis kon halen.“ Anna bleef staan, keek haar recht in de ogen en citeerde sereen wat de pastoor kort daarvoor gezegd had: „…want in de herberg was geen plaats voor ze…en in de stal baarde Maria haar eerstgeboren zoon…ze wikkelde hem in de doeken en legde hem in de kribbe…“ „U maakt zich er met een woordspeling van af…“ zei de lerares, nors doorlopend. Toch kreeg Anna een kerstcadeautje. Geen warme kousen, geen vest, geen melk of vlees, maar een Latijns misboek: de Sacramentaria, het Lectionarum en het Graduale - een stille hint dat Anna op het gebied van het christendom nog veel te leren had.

Marjoleine de Vos: Zeehond graag (In het Tsjechisch vertaald door Veronika Havlíková) Kooklust

Het hart, een spier

Met gretige borsten staat begeerte aan het aanrecht zoent het zaad uit tomaten, kijkt naar het zwellen van beslag onder vochtig doek. Haar hand liefkoost de haas van een jonge stier, zijn zoekende tong is gemaakt voor de hare, verzaligd streelt ze zijn ballen de pan in. Hartstocht is een keukenprinses met aanraakbare huid, donzig als deeg, geurig als boter, een weerloze van bot bevrijde eend die naakt wil zijn als een olijf in olie, een perzik op sap. Ze wil zich ontleden op het hakblok, betast worden door gulzige vingers en gloeiend verslonden. Een vis zijn, zwemmend in roomsaus gewiegd, gekend, begeerd, genoten.

Dat het pijn doet waar het hart zit kan eigenlijk niet, een spier krimpt niet om woorden. En de ziel, achterhaald, van geen gewicht, heeft plaatsgemaakt voor taal, impuls en hersenschors. In deze auto zit niemand, het lichaam biologie die huivert noch juicht. Het is het hart niet, kruidje-roer-me-niet dat tranen uit de ogen schiet de ziel zingt niet van langgeleden versleten schoenen, brieven aan iemand ooit verstuurd. Wat voelt dan, wat opent zich namens mij die onbeholpen luistert naar wat binnen stijgt of zinkt als jij het niet bent, hart, onbestaanbare meteropnemer, zetel van lukraak sentiment naald die uitslaat en waarschuwt: het voelt. Je huilt, je verheugt je, je bent onrustig in mij die niet zonder je kan trouwe spier.


- 47 -

Winter 2003 Uitgever: NE-BE Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur Radho‰Èská 1 130 00 Praha 3 Tsjechië Bank: Komerãní banka, Praha 2 Rekeningnummer: 19-2307530267/0100 Bestuur: Petra Schürová Jana Pellarová Veronika Havlíková Eva Giese Jana âervenková Zuzana Vittvarová Lenka Strnadová Ruben Pellar Voorzitter: Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603) Vice-voorzitters: Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789) Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819) Penningmeester: Eva Giese ([email protected], tel.:+ 420 272 760 660) Redactie van het bulletin: Lenka Strnadová ([email protected], tel.: +420 602 224 948) Jana âervenková ([email protected], tel.: +420 241 442 416) Jesse Ultzen ([email protected]) Bibliotheek: Nederlandse ambassade, Gothardská 6, Praha 6 Eerste en derde dinsdag in de maand vanaf 14.00 tot 16.00, (buiten juli en augustus en Nederlandse nationale feestdagen) Informatie: [email protected] nebo [email protected] Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)

Titelblad: Hendrik Avercamp, Winterlandschap met ijsvermaak, Rijksmuseum Amsterdam Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 48 -

SPOLEâNOST PRO Í ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR NE-BE

Recommend Documents