SPOLEâNOST PRO Í ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR. Ne-Be

SPOLEâNOST PRO ·Í¤ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR

Ne-Be

roãník/jaargang: VII.

•

ãíslo/nummer: 3

•

rok/jaar: 2005

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM Vydává:

Ne-Be Spoleãnost pro ‰ífiení nizozemské a vlámské kultury Radho‰Èská 1 130 00 Praha 3 âeská Republika Bankovní spojení: Komerãní banka, Praha 2 ãíslo úãtu: 19-2307530267/0100 IBAN: CZ6101000000192307530267 SWIFT (BIC): KOMBCZPPXXX

V˘bor: âervenková Jana, [email protected] Giese Eva, [email protected] Havlíková Veronika, [email protected] Pellar Ruben, [email protected] Pellarová Jana, [email protected] Pittnerová Lucie, [email protected] ¤íha Ladislav, [email protected] Schürová Petra, [email protected] Strnadová Lenka, [email protected] Vittvarová Zuzana, [email protected]

Pfiedsedkynû: Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603)

Místopfiedsedkynû: Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: 603 553 789) Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819)

Pokladník: Eva Giese ([email protected], tel.: +420 272 760 660)

Redakce bulletinu: Lenka Strnadová ([email protected], mobil: +420 724 280 947) Jesse Ultzen ([email protected])

Knihovna: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6 kaÏd˘ ãtvrtek od 14.30 do 15.30, (kromû ãervence a srpna a nizozemsk˘ch svátkÛ) Kontakt: Ruben Pellar ([email protected], mobil: +420 605 260 005)

Internetové stránky: www.sweb.cz/ne-be

Obálka: Vrba II, foto Jesse Ultzen

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE

-2-

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM

S L OVO Ú VO D E M VáÏení ãlenové NE-BE, milí pfiátelé, vezmu to pozpátku: podzim zaãal náramnû - v˘letem do DráÏìan. Nejen Ïe jsme vidûli skvûle komponovanou v˘stavu, která témûfi naplnila název - „Das Geheimnis des Jan van Eyck“, ale strávili jsme cel˘ den v ponûkud zvlá‰tním mûstû, jak˘m jistû DráÏìany jsou. Podrobnosti se doãtete od dal‰ího úãastníka. Vy‰ly dal‰í nové knihy nizozemsk˘ch nebo vlámsk˘ch autorÛ v ãeském pfiekladu, za v‰echny pfiipomínám alespoÀ Fámy/Geruchten Hugo Clause v pfiekladu Olgy Krijtové a ·est hvûzdiãek/Zes sterren Joosta Zwagermana v pfiekladu Veroniky Havlíkové. S Joostem Zwagermanem

se sejdeme osobnû koncem fiíjna, s Hugo Clausem patrnû ne, ale z jeho knihy si koncem listopadu kousek pfieãteme - obojí u Bofika ·ípka ve Valentinské. V Benátkách bylo Bienále - v‰ichni vystavují v Benátkách -, proto se tam jel podívat dr. M. Kabela a napsal pro nás zprávu. A jako kaÏd˘ rok byli u nás na náv‰tûvû studenti z Wadinxveenu - také napsali. Léto skonãilo, zaãne pr‰et - ale nám to nevadí, protoÏe máme stále co ãíst, na co se dívat a stále se na co tû‰it. Mûjte se hezky, Petra Schürová

INFORMACE PRO ČLENY Ne-Be !!! SPLATNOST âLENSKÉHO P¤ÍSPùVKU !!! UpozorÀujeme v‰echny na‰e ãleny, ktefií dosud neuhradili ãlensk˘ pfiíspûvek na rok 2005 ve v˘‰i 450 Kã (200 Kã pro dÛchodce) pro ãleny z âeské republiky a 18 EURO pro ãleny v Nizozemí a Belgii, Ïe je splatn˘ nejpozdûji k 15. 11. 2005. Platbu lze provést buì sloÏenkou nebo bankovním pfievodem na úãet spoleãnosti ãíslo: 19-2307530267/0100 veden˘ u Komerãní banky Praha - námûstí Míru, Italská 2, 120 00 Praha 2, SWIFT: KOMBCZPPXXX. Kód IBAN: CZ6101000000192307530267.

Internetové stránky Ne-Be: www.sweb.cz/ne-be/ Stránky sestavila a spravuje Andrea Havlíãková: [email protected]

KNIHOVNA KaÏd˘ ãtvrtek 14.30-15.30. O bliÏ‰í informace volejte: Ruben Pellar - mobil: +420 605 260 005, tel: +420 261 263 486, pfiípadnû pi‰te na adresu: [email protected] Adresa: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6

ZAJÍMAVÉ INTERNETOVÉ ADRESY www.joostzwagerman.nl http://www.holland.com/rembrandt400/consumer/nl/ http://www.netherlandsembassy.cz/nl/nieuws/culturele_agenda.html

PROGRAM KONCERTÒ JAROSLAVA HUTKY NAJDETE NA ADRESE www.hutka.cz


-3-


NENECHTE SI UJÍT Z PROGRAMU JOOSTA ZWAGERMANA V âESKÉ REPUBLICE Nedûle 30. 10., 18.30 ãtení v kavárnû ·ípek Bistrot, Valentinská 9, Praha 1 - Staré mûsto (ãesko nizozemsky) interview + pfiedãítání (moderuje Jan Nejedl˘ - Hospodáfiské noviny, tlumoãí Veronika Havlíková) Pondûlí 31. 10. , 10.00 - 11.00 pfiedná‰ka: Moderní nizozemská literatura na Univerzitû Karlovû (pouze nizozemsky) Pondûlí 31. 10., 17.00 ãtení v literární kavárnû Academia, Nám. Svobody 13, Brno (za hudebního doprovodu klávesové produkce skladeb Wima Mertense; ãesko nizozemsky) Úter˘ 1. 11., 11.30 -13.00 pfiedná‰ka o vlastní tvorbû v kavárnû Muzea v˘tvarného umûní v Olomouci (urãena pfiedev‰ím studentÛm, ov‰em pfiístupná vefiejnosti, pouze v nizozem‰tinû) Stfieda 2. 11., 17.00 autogramiáda v LUXORU, Praha

PRAÎSK¯ DIVADELNÍ FESTIVAL NùMECKÉHO JAZYKA Jubilejní desát˘ roãník prestiÏní pfiehlídky, kter˘ se bude konat od 4. do 17. listopadu, nabídne opût inscenace ‰piãkov˘ch nûmeck˘ch reÏisérÛ a zábûr od klasiky po souãasné drama. Na programu je také zánovní hra úspû‰ného nûmeckého dramatika Ronalda Schimmelpfenniga Îena z dfiívûj‰ka. Komorní text, v nûmÏ se zajímavû prolínají ãasové roviny, pojednává o manÏelském vztahu, do nûhoÏ náhle vstoupí muÏova stará láska. V Bavorské státní ãinohfie hru nastudoval nizozemsk˘ reÏisér Antoine Uidehaag.

NOVÉ KNIHY • ·est hvûzdiãek/Zes sterren, Joost Zwagerman, nakladatelství Odeon, pfiekl. Veronika Havlíková • Fámy/Geruchten, Hugo Claus, nakl. Paseka, pfiekl. Olga Krijtová • Dûjiny Nizozemí/Nederland - vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu, Han van der Horst, nakladatelství Lidové noviny, pfiekl. Jana Pellarová a Petra Schürová • âesko-nizozemsk˘ slovník/Tsjechisch-Nederlands woordenboek, E. Máãelová, D. Spûváková, Nakladatelství LEDA • 18. fiíjna vychází upravené vydání velkého slovníku Van Dale, tj. 14. vydání jednojazyãného „Tlustého“ Van Dale s CDromem v oficiálním pravopisu Nederlandse Taalunie 2005. Více informaci na www.vandalexiv.nl nebo www.vandale.nl. • Konec nevinnosti/Voorbij de onschuld, Baukje Prins, nakl. Barrister a Principal Brno, pfieklad Petra Schürová a Lenka Hofmanová

KONEC NEVINNOSTI VraÏda Pima Fortuyna a vítûzství LPF ve volbách v kvûtnu 2002 zpÛsobily radikální obrat nizozemského vefiejného mínûní: ideál multikulturní spoleãnosti byl prohlá‰en za zkrachoval˘, integraãní politika za nezdafien˘ pokus. Roku 2004 vyhrál nov˘ realismus a „politicko-korektní my‰lení“ je definitivnû ztracené. V knize Konec nevinnosti poskytuje Baukje Prinsová jasnou anal˘zu nizozemské debaty o men‰inách a integraci v letech 1978 aÏ 2003. Ukazuje, Ïe v˘sledek nenastal bezdÛvodnû, uÏ od osmdesát˘ch let zaznívala kritika jednání s etnick˘mi men‰inami „v rukaviãkách“. Prinsová zastává heterogenní pfiístup s vût‰ími nuancemi, kter˘ by poskytoval prostor pro více Ïivotních variant. V tomto zcela pfiepracovaném vydání zahajuje kromû toho diskusi s Ayaan Hirsi Ali o hodnocení a interpretaci dûdictví osvícenství (liberalismus, feminismus a demokracie) a vyostfiuje svoje vlastní stanoviska. Baukje Prinsová vyuãuje sociální filozofii na Filozofické fakultû Rijksuniversiteit v Groningenu a je redaktorkou ãasopisu Migrantenstudies/Studie o migrantech.


-4-


Z P R Á V Y Z E S V Ě TA Mûl jsem to potû‰ení pracovat tfii mûsíce na vzdûlávacím projektu v muslimském Ománu. Po ãetn˘ch rozhovorech s muslimy a muslimkami jsem do‰el pfiedev‰ím k poznání, Ïe my na Západû toho víme o islámské kultufie velmi málo, a to pfiesto, Ïe debaty na téma islámské kultury, napfi. no‰ení ‰átku, jsou jak v Belgii, tak v Nizozemsku stále oblíbené. Nemohu se zbavit dojmu, Ïe mnohé z tûchto debat mají zkreslen˘ úhel pohledu a pfiíli‰ nepfiispívají ke správnému chápání. V ‰irokém kontextu diskuzí zÛstávají totiÏ mnohé jevy neosvûtleny. Vyvolávání strachu Nedávná evropská anketa, kterou provedla agentura pro vefiejn˘ prÛzkum GfK Research ve 28 zemích, ukázala, Ïe se nám v obou zemích (Belgie, Nizozemsko) dafií zatracenû dobfie (sociální síÈ, vzdûlání, pohodlí, pfiíjmy…). Z této studie v‰ak zároveÀ vyplynulo, Ïe asi 60 procent BelgiãanÛ, NizozemcÛ a FrancouzÛ pociÈuje „etnické napûtí“. V dobû pÛsobení stran jako je Het Vlaamse Belang (b˘valá strana Vlaams Blok, která si zmûnila název po nafiãení z rasismu), LPF v Nizozemsku a Front National ve Francii, mû to pfiíli‰ nepfiekvapuje. Od svého vzniku usilují tyto strany o to, aby lidé v jejich zemích Ïili v zajetí strachu. Na sociálnû-psychologické úrovni to funguje v˘bornû: jestliÏe neustále sl˘cháme, Ïe je pro nás nûco nebezpeãné, po ãase to zaãneme brát jako skuteãnost. Americk˘ prezident George Bush se po 11. záfií ohánûl ve sv˘ch projevech oznaãením „osa zla“. Jak se praktikuje „‰ífiení strachu“ trefnû ilustruje americk˘ reÏisér Michael Moore ve svém, trochu zbyteãnû emocionálnû nabitém, dokumentárním filmu „Bowling for Columbine.“ Právo na svobodn˘ názor Nûktefií (nikoli v‰ichni, to zdÛraz-

Àuji) úspû‰nû kombinují metody „‰ífiení strachu“ s hlásáním práva na svobodn˘ názor. Také Pim Fortuyn se domníval, Ïe má právo prohla‰ovat, co se mu zlíbí, a Filip De Winter byl toho mínûní, Ïe odsouzení jeho stra-

ZAHALENO ny (Vlaamse Blok) kvÛli rasismu je ranou pod pás zasazenou principÛm svobody projevu a dokonce samotné demokracie. V ãetn˘ch debatách, které se toãily kolem vraÏdy Thea van Gogha, prohlásilo mnoho lidí, Ïe jeho v˘rok „jsou to jen samí kozomrdi“ je v˘razem svobody projevu. Tento pohled je pfii v‰í úctû velmi omezen˘. Jsem pro právo na svobodn˘ projev s tou podmínkou, Ïe kaÏd˘ ãlovûk ponese zodpovûdnost za to, co fiíká. A to se na Západû dûje bohuÏel velmi sporadicky… Zámûr a úãinek v komunikaci Mít svobodu v tom, co fiíkáme, je jistû velmi dobré, av‰ak jen v tom pfiípadû, Ïe si k srdci vezmeme základní pravidlo komunikace: nést zodpovûdnost za to, co na‰e komunikace zpÛsobí. V pfiípadû Thea van Gogha to znamená, Ïe má právo na své vyjádfiení, av‰ak zároveÀ musí b˘t schopen nést jeho následky. Struãnû fieãeno, chceme-li komunikovat úãinnû, mûli bychom se sami sebe ptát, co na‰e komunikace sleduje a zdali skuteãnû mífií tam, kam chceme. Je moÏné toto vÏdy dobfie vyhodnotit? Ne, není. Pfiesto by schopnost vyhodnotit následky komunikace mûla b˘t základním v˘chodiskem pfii uplatÀování práva na svobodn˘ projev, jinak bychom tento cenn˘ princip úplnû podkopali. Skuteãné problémy nastanou teprve ve chvíli, kdy nechtûn˘ efekt komunikace vede k úniku do role obûti, aby pak tato obûÈ mohla bít


na poplach kvÛli nerespektování (ach ano) svobody projevu. V tomto smyslu absolutnû nepochybuji o dobr˘ch úmyslech stále populárnûj‰í (dnes dokonce uÏ i v USA) Ayaan Hirsi Ali, ãlenky VVD. Otevfienou otázkou v‰ak zÛstává, zda-li její právo na svobodn˘ projev bude nakonec vyuÏito úãinn˘m zpÛsobem. K „deseti radám pro muslimské Ïeny, které chtûjí pryã“ v její knize De maagdenkooi (Dívãí klec) mám pfiece jen fiadu v˘hrad. Ze tfiech mûsícÛ práce v Ománu jsem pfiedev‰ím pochopil, Ïe dokonce i diskuze okolo no‰ení ãi neno‰ení ‰átku si Ïádá jemnûji odstínovan˘ kontext. Domnûnka, Ïe no‰ení ‰átku se za v‰ech okolností rovná útlaku, je absurdní a skr˘vá v sobû nebezpeãí polarizace. Polarizace vede ke strnul˘m postojÛm, které vytváfiejí podhoubí pro extremistické postoje. Historie jiÏ mnohokrát ukázala, kam toto mÛÏe vést. Nejsmysluplnûj‰í v˘klad, kter˘ jsem v posledních letech sly‰el, pochází od spisovatele S. Rushdieho: víme dobfie, proti ãemu v‰ichni jsme, ale co by se stalo, kdybychom vûdûli pro co jsme… Jsem pro svobodné vyjadfiování, které je zaloÏené na zodpovûdnosti a vût‰í mífie pochopení. To mÛÏeme získat teprve tehdy, aÏ si pfiipustíme, Ïe sloÏité problémy nemají jednoduché fie‰ení. Bart van Bambost PfieloÏila Lenka Strnadová Reakce zasílejte na adresu: [email protected] Ayaan Hirsi Ali, De maagdenkooi. 2004 Nedjma, Wilde vijg, 2004 (pfieklad Frans van Woerden) Nies Medema, In de hemel krijg je fruit. Berichten uit Iran. 2001 Nawal El Saadawi, De gesluierde Eva. Vrouwen in de Arabische wereld. 1980 (pfieklad Erika Peeters)

-5-


BENÁTKY A BIENÁLE Bienále, v˘stava nejnovûj‰ího mezinárodního umûní v Benátkách, se letos konalo po 51. a bude otevfieno do 6. listopadu t. r. Bienále se poprvé konalo pfied 110 lety, je to tedy nejstar‰í dvouroãní umûlecká v˘stava. Dnes jsou desítky takov˘ch v˘stav po celém svûtû, ale tato v Benátkách zÛstává nejznámûj‰í, protoÏe je nejstar‰í a jsou to Benátky. Chcete-li vidût pfiehled toho, co je dnes na umûleckém poli zajímavého a moÏná nakouknout trochu do umûleckého v˘voje v budoucnosti, je tato v˘stava dobrá pfiíleÏitost. Tento rok nese ãást v Giardini název, vybran˘ kurátorkou Marií de Corral „The experience Art“ a pro v˘stavu v Arsenale také ‰panûlskou umûleckou znalkyní Rosou Martinez vybran˘ název „Always a Little Further“. Po celém mûstû jsou v muzeích, palácích a rÛzn˘ch domech, ale i na ostrovech v zálivu v˘stavy mnoha umûlcÛ z celého svûta. To znamená, Ïe ãlovûk toho musí hodnû vidût neÏ najde opravdovou kvalitu, nebo prostû co se mu líbí. Nejstar‰í koncentrace vystavovaného umûní jsou ve velkém parku, Giardini (zahrady-vlastnû park) della Biennale a pro tuto pfiíleÏitost renovovaného Arsenálu. Od nábfieÏí u vchodu do Giardini má náv‰tûvník pûkn˘ rozhled po zálivu (laguna), u kterého je mûsto poloÏeno. Na bfiehu laguny stojí vysok˘ „pomník“, „technological totem“, Fabrizio Plessi, nazvan˘ „Vertikální mofie“ (viz foto). Ve ‰piãkovû zakonãeném 40 metrÛ vysokém a v pÛli rozpolceném sloupu proudí vlnitû barevná svûtla, jako vertikální pokraãování vln v zálivu.UÏ pfied vchodem parku je rozmístûno nûkolik moderních soch a objektÛ, m.j. Albánce Sisleje Xhafa. V parku si celá fiada státÛ (celkem 29) od konce devatenáctého století postavila národní pavilóny, ve kter˘ch kaÏdé dva roky pfiedstavují nûkteré své pfiední v˘tvarné umûlce. V Japonském pavilónu je umístûna v˘stava fotografií Ishiuchi Miyako, jako vzpomínka na její zesnulou matku.Fotografie matãin˘ch botek, rtûnky, spodního prádla nebo kartáãe na vlasy i s nûkolika vlasy, vûci, které po matce zÛstaly, které vzbuzují dojem silného citového vztahu Ishiuchi Miyako s matkou. Autorka opsala tyto tiché pozÛstalosti jako „sadness beyond imagination“. Rakousk˘ pavilón je tento rok pfietvofien v jakousi jeskyni, hlína pokrytá hranat˘mi plochami térového papíru a uvnitfi labyrint dfievûné konstrukce. Pfiipomínají mi dfievûné kostry domÛ, tak jak se staví v Kalifornii. Hrubé, nezpracované trámy pÛsobí syrov˘m dojmem základní stavby. Mnoh˘mi dfievûn˘mi schodi‰ti se mÛÏe náv‰tûvník „vy‰plhat“ aÏ navrch konstrukce a vydechnout si pohledem na vzdu‰né okolí. Komplikovanost konstrukce a únik z této tûsnosti mal˘m otvorem nahofie na voln˘ vzduch. V pavilónu Velké Británie vzali sebe samé zase ironicky na mu‰ku na velk˘ch vyobrazeních Gilbert & George.

Objekt v âesko-Slovenském pavilónu (dfiíve âeskoslovensk˘, ale jak jednu místnost rozdûlit?) je pod zá‰titou ãeského a slovenského ministra kultury a národních galerií. Ve v˘tvarném kolektivu byli: Stano Filko, Jan Manãu‰ka, Boris Ondreiãka, Marek Pokorn˘ (také kurátor). Na velk˘ch papírech, které jsou náv‰tûvníkÛm k dispozici jsou uvedeny téÏ jejich Ïivotopisy a celá fiada míst, kde vystavovali. V˘stava je pojmenována „Model of the world /Quadorphony“. Na prÛsvitn˘ch plátnech jsou nesãíslné názvy a jména a na zemi Ïelezné kuliãky. Vedoucí my‰lenka je, Ïe podle pozice a zmûny pozice diváka a pfiemístûní kuliãek se zmûní i pohled na svût. V‰e záleÏí na tom, kde jsi a pod jak˘m úhlem se na svût dívá‰. ¤ekl bych, uÏ otfiepaná samozfiejmost, ale snad se umûní nehodí k vyjádfiení hlubok˘ch filozofick˘ch my‰lenek. Nebo jsem vystavovanému objektu neporozumûl zcela? Natalija Vujo‰eniã vystavuje v pavilónu Srbska a âerné hory (Serbia/Montenegro) „primitivní“ kresby, pfiipomínající dûtské kresby v ãern˘ch nepravideln˘ch rámech. Na mû tato jednoduchost a dramatiãnost zapÛsobila, i kdyÏ, o vkusu, kráse a líbeznosti se nelze pfiít. Souvisí krutost mnoh˘ch tûchto kreseb s je‰tû citovû nezpracovanou nedávnou válkou? Pro interpretaci umûní v‰ak generalizace neposlouÏí, ani psychiatrické pozadí. Inspirace pro krvav˘ portrét Lucemburãana Antoine Pruma (Ca’ del Duca, Corte del Duca Sforza) nepr˘‰tí pfiece z bohatého, klidného Lucemburska? (I v tomto pavilónu jsem dostal ten vzne‰en˘ pocit do kterého umûní ãlovûka povznese, napfiíã pfiedsudkÛm, pojmÛm „pfiítel a nepfiítel“, „velk˘, dÛleÏit˘ a mal˘, ménûcenn˘“. Mongolsk˘ umûlec (Oleg Kulik - fotografické zábûry z Gobi pou‰tû, berani choulící se pûknû v fiadû k sobû), EgypÈan Salah Hammad (Coping onother time; dfievûná konstrukce vysoko postavené veslafiské lodû), atd., atd., ...jsou mnû blízcí, neboÈ ke mnû mluví srozumitelnou fieãí umûní.Mûl jsem zde pocit velké rodiny, ve které v‰echny dûti jsou stejné... Ani z maìarského pavilónu jsem nevy‰el nûjak poveselen, i kdyÏ název v˘stavy „An Experiment of Navigation“, je neutrální a chce vyjádfiit evropské my‰lení prostoru a ãasu, ãehoÏ jsou také Benátky exponentem... Kicsiného muÏ svázán fietûzy, jehoÏ hlava je celá jimi omotaná. ¤etûzy jsou pevnû zabezpeãeny velk˘mi kotvami. Je to dle autora negativní symbol pohybu, cestování (osoba drÏí v rukou dva velké kufry) a „sladkého domova“ (Sweet home), jak je objekt kontrastnû nazván (viz foto). Ve vedlej‰í místnosti vidíme dvû postavy v ãern˘ch sutanách aÏ po kotníky, na dlouh˘ch lyÏích, ale pohybující se v opaãném smûru, v rukou drÏí kopie navigaãního a astrologického pfiístroje ze 17. století. V jiném prostoru kleãí muÏi a Ïeny v pyÏamech a s potápûãskou helmou na hlavû a pijí ze zlatého me‰ního kalichu. Tento na mû pochmurnû pÛsobící surrealistick˘ divadelní postoj osob chce b˘t pr˘ symbolem bezpeãnosti a zranitel-


-6-

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM nosti, tak jako to zde, v Benátkách náv‰tûvník pociÈuje (250 x v roce je celé námûstí San Marco zaplaveno). Na velkém orloji poloÏeném na zemi, s fiímsk˘mi ãíslicemi leÏí poloslep˘ muÏ s hÛlkou, symbol Wandering Jew (legendární ‰vec Ahasuerus). Dle legendy odmítl, aby si JeÏí‰ na cestû na Golgotu na laviãce pfied jeho domem odpoãinul a za to byl Bohem odsouzen k vûãnému bloudûní, aÏ do posledního soudu. Jeho uãeÀ jde bos˘, s botami v rukou proti smûru hodin. Hodinu urãuje jeho stfietnutí s Ïenou ‰evce. V americkém pavilónu najdeme ãerno-bílá i barevná geometrická vyobrazení budov Pop-Art malífie z Los Angeles, Ed Ruschy. Na hlavním chodníku pfied italsk˘m pavilonem jsou nad sebou umístûné lavice, kde sedící sochy muÏÛ se ‰iroce smûjí, aÏ se popadají za bfiicho, coÏ kontrastuje silnû se strnul˘m tichem neÏiv˘ch soch a parku. ·panûl Juan Munoz umûl dovednû vytvofiit toto napûtí. Ne Ïe mozaikové pestré laviãky patfií k v˘stavû, ale umûleck˘, v kaÏdém pfiípadû vesel˘ a pÛvabn˘ dojem na mû dûlaly. ITALSK¯ PAVILON Pro tento rok byly za umûlecké vedoucí bienále vyvolené dvû ·panûlky, mezinárodnû uznávané znalkynû moderního umûní, Maria de Corral a Rosa Martinez. Pro velk˘ italsk˘ pavilón vybrala Maria de Corral vysoce kvalitní práce jak dne‰ních umûlcÛ, napfiíklad koláÏ Candice Breitz z Berlína, Mother a Father, tak uÏ zesnul˘ch umûlcÛ: Francis Bacon a Philip Guston. PÛsobivé byly sochy lidsk˘ch postav Marleny Dumas. A nechybûl jak by ne! - ani Tapies. Jeho „vy‰‰ímu umûní“ musím se nauãit porozumût a pfiijít na chuÈ, ale pfiiznám hned: jsem jen jednoduch˘ laik a milovník umûní, nejsem Ïádn˘ znalec! Také zajímavé pro mû jsou v˘roky umûlcÛ sam˘ch o umûní. Napfiíklad Agnes Martin: „KdyÏ myslím na umûní, myslím na krásu. Krása je to tajemství Ïivota. Není to v oãích, ale v mysli. V na‰em mozku je vûdomí perfekce“. RICKY SWALLOW Také v australském pavilonu jsem na‰el pfiíjemné pfiekvapení, dfievofiezby Rickyho Swallowa. Od 17. století vûnovali se mnozí malífii „záti‰ím“. NeÏivé objekty, jako ovoce a jiné potraviny, zabitou zvûfi, svíãky a knihy (a i lebky) oÏivili, dali jim symbolick˘ v˘znam a tak pov˘‰ili na objekty ve stfiedu zájmu. Nesãíslná záti‰í vytvofiila tento druh Ïánru a malífiské tématické tradice. Umûlec má v‰ak schopnost sv˘m v˘bûrem a podáním, tak jako Swallow, tradiãní, fiekl bych jiÏ „otfiepané“ téma pozvednout na vy‰‰í úroveÀ, dát i tradiãnímu záti‰í novou dimenzi. Tento „eye opener“, toto posunutí hranic, je jedna z charakteristik opravdového umûní. Swallow vyfiezal ze dfieva spolu se stolem takové záti‰í, ryby, kbelík a shrnut˘ ubrus, jak si vzpomíná na kuchyÀsk˘ stÛl své rodiny. Umûleck˘ objekt jakoby povznesl z jeho hmotné podstaty na du‰evní úroveÀ, vdechl tûmto lekl˘m rybám a kdysi funkãním objektÛm ducha, i kdyÏ jsou v mlãenlivém, ti-

chém stavu. Historie, 17. století pfiechází tak rukou umûlce do dne‰ka a budoucnosti. VIDEO Video filmÛ je zde celá fiada. Mám dojem, Ïe tento druh umûní dosáhl vrcholu, nebo uÏ aÏ pfiesycení, ale jistûÏe uvidíme tûchto filmÛ je‰tû celou fiadu. V nizozemském pavilónu, kter˘ postavil v r. 1954 znám˘ architekt Gerrit Rietveld (Schröder dÛm v Utrechtu a j.) mÛÏeme shlédnout (máme-li na to trpûlivost, promítá se kaÏdé dvû hodiny) videofilm Jeroena de Rijke a Willema de Rooij. Je my‰len pro speciální labuÏníky, kter˘m nejsem, a tak se nechci zde tomuto pokusu o vyvolání emocí u diváka proto více vûnovat. Zajímavûj‰í byla fotografie svûtoznámého nizozemského architekta Rema Koolhaase, kterou se snaÏil analyzovat relaci mezi architektem a jeho studiem. TrÏní ekonomie nenechá ani architekta na pokoji, on musí hledat nové cesty a zpÛsoby stavûní a pfiizpÛsobit se trhem dané rychlosti. Koolhaas hledá nové fie‰ení a nalézá inspiraci v prostoru velkého shromáÏdûní posluchaãÛ. V kaÏdém pfiípadû najít novou konstrukci a formu budovy uÏ, dle nûho, nelze v uzavfieném studiu. Ve ‰v˘carském pavilónu mÛÏeme shlédnout videofilm Shahryar Nashata, narozeného v Teheránu, v izraelském humoristické video Guy Ben-Nera, jak zhotovuje jak˘si pfiíbytek. Na mû zapÛsobil film francouzského malífie Gustave Courbeta o pasoucí se antilopû (Perejaume). Obãas ostraÏitû zvedne hlavu, aby zjistila, zda nehrozí nebezpeãí. Sedût a dívat se na pasoucí se antilopu mû uklidnilo více neÏ jakákoliv relaxaãní metoda. Pfiitom mi ten barevn˘ obrázek dával pocit krásy, jen suchá tráva a zvífie. Ptám se, do jaké míry se jedná o umûní v tradiãním smyslu a do jaké míry o umûleckou zábavu. S úsmûvem na tváfií vycházejí náv‰tûvníci z ruského pavilónu. V temné svûtnici se na plátnû promítají obrazy ãtyfi muÏÛ, obleãen˘ch do ãerven˘ch lyÏafisk˘ch oblekÛ, které lze z poãátku vidût velmi vzdálené ve snûhu. PokaÏdé kdyÏ vkroãí do místnosti nov˘ náv‰tûvník a tedy pfieru‰í elektronické oko a tak dá pokyn k promítnutí nového video-zábûru, se muÏi k diváku pfiiblíÏí. AÏ nakonec spadnou za zvukového doprovodu na záda do snûhu (Program Escape - Too long to escape), od umûlcÛ Valeryho Ayzenberga, Antona Litvina, Bogdana Mamonova a Lizy Morozové. Náv‰tûvníci si u vchodu mohou vzít sebou barevnû ilustrovan˘ katalog (Art Guide) s pfiehledem v˘stav a galerií prací mnoha rusk˘ch umûlcÛ, jak v Rusku tak v cizinû, pofiádan˘ch tento a budoucí rok. Katalog je dvoujazyãn˘, anglicky a rusky. I v Arsenálu je moÏno shlédnout celou fiadu videozábûrÛ. Mnohé jsou i dÛvtipné a legraãní. Napfiíklad humoristick˘ cynismus Blue Noses: pohled do jedné krabice je odmûnûn obrázkem nahé leÏící Ïeny s roztaÏen˘ma nohama, pfiijde obtloustl˘ muÏ obleãen˘ do bíl˘ch tren˘rek s ãerven˘mi kvûty a ãern˘ch ponoÏek, lehne si na Ïenu a po nûkolika souloÏících pohybech za smíchu Ïeny zase odejde. Tato scéna se monotónnû s mal˘mi variacemi opakují. Tûchto legraãních ‰katulí (kijkdozen) i od jin˘ch umûlcÛ tam byla celá fiada. Zdaleka ne v‰echny video filmy jsou vhodné, aby se ãlovûk u nich zastavil, náv‰tûvníku postaãí ãasto se na nû jen „mrknout“ a pokraãovat... Poláci zaslali na bienále film Artura Zmijewskiého, kter˘ se


-7-

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM nechal inspirovat pokusy profesora Zimbarda o okolnostech a vzniku agrese u lidí. PÛsobivé pochmurné a úzkost vyvolávající zábûry, jistû umûlecké, ale je to umûní? V Jihokorejském pavilonû byla celá fiada kvalitních fotografií (aby video také nechybûlo!) a venku bûlouãk˘ velk˘ lotosov˘ kvût. Slunce, které prosvítalo bílou látkou vytváfielo neustále nové pÛvabné pohledy TA MÁ PAMùË... BohuÏel, uÏ si nevzpomínám, kter˘ umûlec vytvofiil jednoduch˘ betonov˘ tunel, v jehoÏ stropû jsou otvory s ventilátorem (Miroslaw Balka??). Pod ventilátorem vzduch ãechrá vlasy a pohybuje ko‰ilí - a tak vytváfií z lidí stále jin˘ obraz. Genialita v dÛvtipné jednoduchosti I kdyÏ „dûtinské“, jednodu‰e nakreslené hlaviãky dûtí nebo malého bubeníka, právû svou jednoduchostí na diváka silnû pÛsobící. Také lístky a rostlinami vyzdobená jakási kapsle dává lehk˘, romantick˘, radostn˘ a umûleck˘ dojem. Ale v kterém pavilonu to bylo, uÏ si nevzpomínám. Asi Ïe v nûmeckém pavilonu zpestfiili vystavované objekty dozorci na v˘stavû - star‰í Ïena, mlad˘ muÏ a nûkolik jin˘ch (suppoosten). Najednou se taneãnû pohybovali za v˘kfiikÛ nûjak˘ch slov... ¤ekl bych, Ïe tak originálnû doplÀovali umûleck˘ dojem v˘stavy. Ale vyfotit je v akci (performanci) mi nebylo dovoleno. ARSENALE Arsenále jsou velké a dlouhé staré haly, dfiíve lodûnice, a star˘ se‰l˘ zdûn˘ vnitfiek dobfie kontrastuje s moderním umûním. Arsenále se nachází nedaleko Giardini v jedné lidové ãtvrti, kde v úzk˘ch uliãkách visí na ‰ÀÛrách prádlo a turisti si rádi oddychnou pfii obûdû v zahrádce pfied nûjakou restaurací. Na jednom domû je ‰tít s oznámením místní poboãky komunistické strany kompletnû i s vlajkou na ‰títû domu a hned vedle malá kapliãka s bolestn˘m srdcem JeÏí‰e. Typicky italské, fiekl bych. A nekou‰ou se. Moderní umûní v Arsenále dobfie kontrastuje se star˘mi, o‰oupan˘mi zdmi, dfievûn˘mi trámy a kachlíkovou podlahou. V 15. století tu byly lodûnice, kde pracovalo 16.000 lidí. Nebyl tedy problém, tady vystavit práce takov˘ch padesáti umûlcÛ. U vchodu jsou propagandistické práce skupiny Ïen z New Yorku, Guerilla Girls („holky odboje“), které uÏ léta poukazují na diskriminaci Ïen ve svûtû umûní. Ve stfiedu pozornosti je velk˘ bíl˘ klasick˘ lustr Joany Vasconcelos, kter˘ tvofií organick˘ pfiechod k dal‰ím zde vystaven˘m pracím. Lustr je zhotoven z mal˘ch dámsk˘ch tamponÛ. Îe na policích nahromadûné lesknoucí se kovové nádobí mÛÏe dûlat umûleck˘ dojem dokázal zase Subodh Gupta. Je to snad to nakupení pfiedmûtÛ, jejich rÛznost, velikosti a formy, které okouzluje? Náv‰tûvník jde kolem velké fiady jednotliv˘ch objektÛ nebo

obsáhlej‰ích v˘stav mnoha umûlcÛ. TûÏko v‰echny ty dÛvtipné a ãasto i vtipné objekty popsat, ale pestré a ãasto pfiekvapující to je. UÏ mnoho let dûlám na cestách diapozitivy soch zvífiat. Jednou chci svou, mezitím velkou, sbírku tûchto obrázkÛ popsat, napfiíklad jaké zpÛsoby si umûlci volili pfii vyobrazení jednoho druhu zvífiete, co tato socha - zvífie - mûlo symbolizovat, co jsou minimální rysy, kter˘mi umûlec mÛÏe urãité zvífie znázornit, atd. Samozfiejmû i zde jsem „ulovil“ zase nûkolik obrázkÛ. Napfiíklad hrocha, zhotoveného kubánsko-americkou dvojicí Jenniferem Allorem a Guillermem Calzadillou, nazvan˘m Hope Hippo (152x187x152 cm, 2005) a krokod˘la od Sergio Vegy (1958 Argentina, dnes USA). Náv‰tûvník prochází i podél fantastick˘ch módních v˘tvorÛ, m.j. lond˘nského Leigh Bowery. Podivuji se schopnosti ãlovûka vytvofiit takové odûvy. Lidská fantazie snad nemá mezí a tak, doufejme, umûlecká kreativita nikdy neskonãí. Cristina García Rodero má zde na jedné zdi vystaveno celou fiadu sv˘ch fotografií velkého formátu, udûlan˘ch v mnoha zemích. Cristina se snaÏí vedle urãité skuteãnosti zachytit i ducha situace a její poetiãnost. Hledala situace s afektivní silou, osoby ve ·panûlsku a JiÏní Americe trestající svou hfií‰nost v kleãícím procesí, i jiné silnû náboÏenské, sexuální a jiné citové projevy. Úplnû na konci Arsenálu, na levé stranû, je politická expozice Kubánce Ïijícího v Americe, Diango Hernándeza. Dva zlomené elektrické sloupy symbolizují LeninÛv plán elektrifikace zemû, na zdi jsou pak chronologicky promítaná jména komunistick˘ch ministersk˘ch pfiedsedÛ z b˘val˘ch komunisty ovládan˘ch zemí. Staãí si jen tato jména ãíst a ãlovûk si hned uvûdomí jejich zloãiny a tíhu komunistick˘ch diktatur, kter˘mi obãané tûch zemí byli terorizováni. Na mû tato v principu jednoduchá prezentace velmi zapÛsobila. LUCIAN FREUD

Na námûstí Svatého Marka, oproti basilice Sv. Marka, najdeme Museo Correr, kde byla v˘stava obrazÛ Luciana Freuda (nar. 1922). Ano, je to vnuk proslulého vídeÀského psychiatra! Freud nemaluje rychle, vût‰í portréty vyÏadují asi rok klidnû pfied malífiem sedût. Jeho rychlé portréty (napfi. portrét kolegy Davida Hookera) vyÏadují námahu men‰í, jen tfii aÏ ãtyfii dny v t˘dnu po jeden mûsíc ti‰e sedût a nechat se malovat. Královna AlÏbûta, která ho poÏádala o portrét, asi sedût dlouho nevydrÏela. AlespoÀ na v˘stavû je její vrásãit˘ portrét jen maliãk˘. Asi se mu pro


-8-

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM vyobrazení moc nelíbila. Rád bych vûdûl, kolik ji portrét stál, neboÈ Freud je dnes nejdraÏ‰ím realistick˘m malífiem/portrétistou (a co stálo poji‰tûní v˘stavy). Freud maluje nejãastûji portréty nebo osoby, rodinné pfiíslu‰níky, svou manÏelku a dûti, známé ale i zcela neznámé lidi, ãasto v kombinaci se psy (viz foto). „Ba v Benátkách aÏ byl jsem, páni, v díle. O, coÏ bych mohl vyprávûti vám o svatém Marku, slavné Campanille! To mûsto plyne na mofii jak prám, jsouc k Itálie bfiehÛm pfiipoutáno fietûzy tlust‰ími neÏ lodní lano. Tak dláÏdûní si spofií vláda obce; v ulicích ãluny, gondolami zvané, dvouzubé na sáh vypínající zobce jak ãerné noty, dvakrát ãárkované. Uprostfied mûsta dávné slávy zjev, ohromn˘ palác dóÏÛ, k nebi strmí, kde kfiídlat˘ svatého Marka lev....“ Svatopluk âech: Vyprávûní krejãíkovo BENÁTKY ¤íká se, Ïe KodaÀ, Benátky a podobná mûsta jsou „mrtvá mûsta“. Tam se totiÏ nic nedûje, Ïádné mezinárodní organizace a instituty tam nesídlí, nepofiádají se mezinárodní kongresy, nejsou napojeny na rychlovlak a nemají velká mezinárodní leti‰tû… prostû jsou to evropská periferní mûsta, která se spí‰e podobají velk˘m muzeím. Benátky mohou b˘t co se moderního spoleãenského a politického evropského dûní „mimo“, ale ne co se kultury t˘ãe. NejenÏe vlastní velké bohatství architektonického a v˘tvarného umûní, ale pofiádají se zde i velké evropské kulturní akce, jako bienále, mezinárodní filmov˘ festival a podobnû. Mimo to si Benátky zachovaly svÛj star˘ ráz a pÛvab, tak jako Praha. Tyto kulturní a umûlecké skanseny lákají statisíce turistÛ roãnû. Pfiesto je porovnání s Prahou v tomto zajímavé. Do Prahy, nebo Amsterdamu mífií i tisíce mlad˘ch turistÛ s batohy, rÛzní dobrodruhové (v˘chodoevropské a balkánské mafie nevyjímaje). Benátky si zachovaly urãitou noblesu, i kdyÏ jsou hlavnû v létû zaplaveny masou nevkusnû obleãen˘ch turistÛ, ktefií se pfiedhánûjí ve fotografováni turistick˘ch míst, která jsou mnohem lépe zachycena na pohlednicích a která kaÏd˘ zná. Urãitá ãást turistÛ jsou v‰ak stále je‰tû slu‰nû a ãasto módnû obleãení lidé, ti‰í, klidní, ktefií zde chtûjí uÏívat historick˘ch skvostÛ a kultury. JistûÏe k tomu, k náv‰tûvû této skupiny turistÛ, pfiispívají ceny jídla a pití. Málokter˘ v˘chodoevropsk˘ chud˘ turista je totiÏ ochoten v kavárnû Florián, v nejstar‰í kavárnû v Evropû na San Marco, za dvû obãerstvení zaplatit skoro tfiicet euro! (Gran café Florián stále soutûÏí s naproti leÏící kavárnou Quadri, která muzikou pfied kavárnou zláká víc náv‰tûvníkÛ!). Ale v˘bûr v cenách není, Gran café Chioggia vedle „Biblioteca nazionale Marchiana“ za rohem, nebo opodál café Lavena nejsou mnohem lacinûj‰í. Také se do Benátek nejezdí, aby ãlovûk zkusil italskou kuchyni. Restaurace jsou zde jen aby na minimálním, jednoduchém obûdû vydûlaly co jinde za stravu po cel˘ den. Jinde je relativní: ve v‰ech turistick˘ch stfiediscích vûdí, Ïe na turistovi se musí vydûlat, neboÈ víc ho uÏ stejnû neuvidí‰. âesk˘ch turistÛ zde není mnoho. Ale vidûl jsem i takovou v˘-

jimku: obézní mlad˘ muÏ obleãen˘ do lehk˘ch tren˘rek a tílka bez rukávÛ vykládal horlivû v ãe‰tinû své dívce (slu‰nû obleãené) nûco o moderní hudbû, kterou on má rád, bez jediného zájmu o historick˘ most Rialto (a vedle mostu ve Florencii jedin˘ obydlen˘) po kterém procházeli. Asi hledal hospÛdku, kde by si levnû mohl dát pivo a proto zájem o okolí nemûl. Na‰tûstí lidé zde je‰tû nerozeznají jakou fieãí hovofií. VùâN¯ PÒVAB BENÁTEK Vûdomost, co Benátky kdysi byly na mû dûlá jak˘si velebn˘ dojem velikosti, kterou v‰echny ty paláce a umûní jen doplÀují a potvrzují. Jen nûco málo o této neuvûfiitelné historii dÛleÏitosti mûsta. Benátky nebyly vybudovány na zbytcích pfiede‰lého mûsta nebo sociálnû-politického systému. Tak mohli vybudovat mûsto zcela podle sv˘ch pfiedstav a názoru. Po zniãení ¤íma se sem pfiestûhovali fiím‰tí obãané ze star˘ch fiímsk˘ch rodin, ktefií mûli dobré zku‰enosti s organizací a vedením. Benátãané neusilovali o vojenskou moc a roz‰ífiení svého vlivu, tedy o politickou moc. Stát byl pro nû vhodn˘ instrument, ale ne cíl. Síla jejich státu byla vybudovaná na zdravém rozumu, pfiizpÛsobivosti, pruÏnosti, dÛmyslnosti, vynalézavosti a chytrosti. Hlavním principem jejich moci byla rentabilita, tedy rozumnû hospodafiit s majetkem, kter˘ vlastnili a moÏnostmi, které mûli, a estetika: jen krása mÛÏe dát moci Ïivot. Ale umûli i manipulovat, b˘t mazaní, pruÏní ale nevyh˘bali se ani zradû. V obchodním styku byli v‰ak seriózními a spolehliv˘mi partnery. Umûli b˘t také diplomatiãtí, coÏ jejich geografická poloha mezi západním a v˘chodním svûtem a civilizacemi vyÏadovala. Mûli cit pro hranice sv˘ch moÏností a nikdy moc neriskovali, snaÏili se udrÏet rovnováhu. Hnalo je pfiání b˘t ve v‰em první, pfiedbûhnout kaÏdého, co se vlivu a zisku t˘ãe, a mít tu nejlep‰í formu státní organizace. Tak mûli ãasem ty nejlep‰í diplomaty, vyjednavaãe, mofieplavce, lodûnice a obchodníky. Vnitfiní politika byla zamûfiena na v‰eobecn˘ zájem a blaho v‰ech. Vedoucí aristokracii nejmenoval Ïádn˘ král, ale vytvofiila se sama sv˘m pfiiãinûním a úspûchy. Jejich moc se rovnala moci státu. Tito urození (nobili) byli nositeli suverenity Benátek, ochránci obchodu, na kterém mûstská fií‰e byla postavena. Kostel sv. Marka byla vlastnû kaple voleného vÛdce mûsta a fií‰e (doge: ãti dóÏe). Jmenovali také své biskupy. San Pietro di Castello, patriarchální kostel pod mocí papeÏe, byl na periferii mûsta. PapeÏ a církev v‰ak dostala dostateãnou kompenzaci: v 18. století bylo ve mûstû 35 klá‰terÛ a velké mnoÏství kostelÛ (církev vlastnila 35% území). Hlavní rysy spoleãnosti byly: rovnost obãanÛ, soudruÏnost, smysl pro kolektiv a jednota, snaha spoleãnû nûãeho (velkého) docílit hlavnû obchodem a diplomacií. Jejich paláce byly postaveny vedle sebe jak fiadové holandské domky, Ïádn˘ z nich navenek nijak nevynikal. Benátãané ovládali veliká území také pevnou vírou v sebe a odvahou. UÏ v r. 697 byl zvolen první dóÏe. Bûhem staletí byly Benátky napadeny odev‰ad, napfi. papeÏem a ve 14. století musely válãit s vojskem z Janova (Genova). Ale i mor zasáhl mûsto nejednou a krutû. V 15. století dosáhla jejich moc vrcholu, kolem r. 1500 bylo v Benátkách 44 bank! V 16. století ztratili v‰ak Benátãané monopol na kofiení. V 18. století se úpadek benátské fií‰e a vlivu plnû projevil. V 19. století zabral mûsto Napoleon a daroval ho italskému státu. V r. 1797 se mûsto dostalo pod ra-


-9-

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM kouskou správu, a v r. 1866 se vrátilo do italského království. Z Benátek vy‰el ve 13. století Marco Polo na své daleké a odváÏné cesty. V r. 1563 vy‰ly v Benátkách první noviny (u nás: v roce 1658 získala praÏská tiskafika Ludmila Sedlãanská povolení k tisku pravideln˘ch novin). V 15. a 16. století byla kaÏdá sedmá kniha v Evropû vyti‰tûna v Benátkách. Celá fiada pfiedních italsk˘ch umûlcÛ, architektÛ, hudebníkÛ a spisovatelÛ pracovala, nûkdy jen doãasnû, ve mûstû, jako Titián, Tintoretto, Lotto, Carpaccio, Veronese, Sansovio, Aretino, Palladio, Lonhena, Petrarca, Goldini, Mazzini, Monteverdi, Mahler a jiní, ktefií zde zanechali své skvostné v˘tvory. Ale i Lord Byron, Thomas Mann, Browning, James, Peggy Guggenheim a na hfibitovû (cimitero) San Michele najdeme hroby jako Stravinského a jeho Ïeny, Sergeje Diaghileva a jin˘ch... Casanova, 1757 odsouzen, utekl ze zdej‰ího vûzení a uch˘lil se do âech. Tato historie mûsta a jeho kulturní bohatství mû pokaÏdé nadchne a upevÀuje pocit krásy a velikosti na‰í Evropy.

Vtipná je historka o malífii Veronese, tedy dnes, kdyÏ jí proÏíval nebylo mu asi moc k smíchu. V muzeu Academia najdeme m.j. obraz Veronese, pÛvodnû nazvan˘ „Poslední veãefie Pánû”. V r. 1573 byl Veronese nafiãen z kacífiství a inkvizicí pfiedvolán pfied soud. Preláti se pohor‰ovali nad nûkolika postavami na obraze, ktefií poslední veãefii Pánû znehodnocovali. Na obraze vidûli podnapilé nûmecké vojáky ve stfiedovûk˘ch odûvech, ‰a‰ka s papou‰kem, sluÏebníka se zakrvácen˘m nosem, atd. Veronese popfiel, Ïe by chtûl tímto dÛstojnost situace nûjak sníÏit a bránil se poukazováním na umûleckou svobodu: malífi má tak jako básník a blázen právo na tuto svobodu. „KdyÏ zbude na plátnû místo, vyplním ho prostû dekorativními postavami.” Pfiíkaz inkvizitorÛ nesplnil, obraz nepozmûnil, ale dal obrazu nov˘ název, nad kter˘m se soud nemohl pohor‰ovat: Hostina v domû Leviho. Miroslav Kabela

K U LT U R N Í A SPOLEČENSKÉ UDÁLOSTI

MORAVSK¯ KRUMLOV Z iniciativy nûkolika VlámÛ Ïijících v âeské republice a spoleãnosti NE-BE byl 4. ãervna uspofiádán v˘let na Moravu. Díky podpofie firmy Agora Cultural Travels (Pieta Schepense) byla cena v˘letu, 900 korun, celkem nízká. Nemám pfiíli‰ rád skupinové zájezdy, ale tato akce mû oslovila: setkám se s ostatními a budeme si kulturnû uÏívat. Proto jsem se ihned zapsal. Náhodou jsem dva dny pfied odjezdem ve mûstû potkal jednu z organizátorek a ta mi fiekla, Ïe budu mezi v˘letníky jedin˘ Nizozemec. Zbytek skupiny tvofiili Vlámové a âe‰i (a jeden Ameriãan pozn. pfiekl.). Teì jsem byl opravdu napjat˘. Prozradím vám to rovnou, ti, kdo zÛstali doma, tentokrát prohloupili. Devatenáct cestujících zcela zaplnilo mikrobus znaãky Mercedes. (Na Moravû se k nám je‰tû pfiidalo dal‰ích pût lidí, ktefií cestovali autem). Kolem pÛl deváté vyjel autobus z mûsta. UÏ bydlím v Praze dva roky, ale pfies Nuselsk˘ most jsem je‰tû nikdy nejel. Tento most, kter˘ se v hor‰ích dobách jmenoval GottwaldÛv, je se sv˘mi 500 m nejdel‰ím mostem ve mûstû, vysok˘ je 40 metrÛ. Pod ním je zavû‰en tunel pro metro linky C.

K tomuto mostu pociÈuji nenávist i lásku zároveÀ. KdyÏ se ãlovûk prochází nuselsk˘m údolím, pra‰tí ho do oãí o‰klivé a obrovské pilífie. Je to arogantní most, kter˘ vÛbec nerespektuje lidi, ktefií pod ním bydlí. Pfii pohledu z dálky to je futuristick˘ most, krásn˘ a o‰kliv˘ zároveÀ. „Tak,“ fiekl jsem si jednoho slunného dne, „mohl bych se po nûm projít“. Myslel jsem si, Ïe nemám strach z v˘‰ek, ale na mostû jsem se cítil docela nepfiíjemnû. Svi‰tí tam kolem vás doprava a z druhé strany máte vysok˘ plot. Pfiesto jsou nûktefií lidé schopni z tohoto mostu skoãit dolÛ, fiekl mi jeden spolucestující. Dne‰ní den mi uÏ nic nemohlo pokazit, byli jsme na cestû sotva 2 minuty a uÏ tu byla senzace Nuselského mostu. Jeli jsme dále k zámku v Moravském Krumlovû. UÏ si nevzpomínám, zda jsme po cestû je‰tû nûkde stavûli. Z Pieta Schepense se vyklubal v˘born˘ a pfiíjemn˘ prÛvodce. Bylo pro mû zajímavé, kdyÏ nás, poté, co jsme na obzoru spatfiili atomovou elektrárnu, informoval o tom, Ïe je od rakousk˘ch hranic vzdálená stejnû jako atomová elektrárna v jiÏních âechách, Ïe ale kvÛli této elektrár-


nû nikdo neprotestuje. VÏdycky jsem si myslel, Ïe je v âeské republice pouze jedna atomová elektrárna, ale kdo ví, moÏná jich tu je i pût nebo více. Nádvofií zámku v Moravském Krumlovû je oázou klidu. Zanedban˘ trávník, divoce rostoucí kvûtiny a obrovsk˘ ka‰tan, obklopen˘ star˘mi hradbami - staãí se jen trochu zasnít a ocitnete se v dávn˘ch dobách.

Alfons Mucha: Slovanská epopej - Pfiísaha omladiny pod slovanskou lípou

V zámku je vystavena „Slovanská epopej“ Alfonse Muchy. Na fiadû monumentálních pláten jsou vyobrazeny dûjiny slovanského národa. Tuto stránku Muchovy tvorby jsem je‰tû neznal. Teì prosím nefiíkejte: „Vy toho neznáte opravdu spoustu“ - to je urãitû pravda, ale o tom se teì nebudeme bavit. Mucha je pfiece

- 10 -

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM jen znám˘ hlavnû sv˘mi grafikami, ilustracemi a plakáty, napfiíklad tûmi pro Sarah Bernhardtovou. Osobnû si myslím, Ïe je toto dílo skoro aÏ moc pûkné, takové uhlazené. Má svÛj styl, kter˘ ihned poznáte. V mé encyklopedii Grote Winkler Prins, vydání z roku 1976, v‰ak není Mucha vÛbec uveden v samostatném hesle ani v rámci hesla âeskoslovensko – v˘tvarné umûní. Domnívám se, Ïe se stal známûj‰ím díky turistickému ruchu po roce 1989. V praÏském Muchovû muzeu jsem se jednou zeptal, proã tam neprodávají plakáty, na nichÏ by byli muÏi. Prodavaãka se na mnû podívala tak nechápavû, Ïe jsem se domníval, Ïe jsem se zeptal na nûjakou naprostou hloupost. Zkrátka mû nûkdy udivuje, jak málo lidí Muchu zná. Ale to pravdûpodobnû platí i pro Beardsleye nebo Toulouse-Lautreca. Ale to uÏ odbíhám. To, Ïe Mucha byl pfiedev‰ím grafik, poznáte i na plátnech Slovanské epopeje, která mají podle mého názoru dosti rÛznorodou kvalitu. Pfiesto Mucha namaloval silné a dramatické obrazy. Obliãeje, které se na vás dívají, b˘vají v jeho díle velmi nápadné. To platí téÏ pro Slovanskou epopej. Pracoval na ní mnoho let, kolik, to uÏ si nepamatuji, myslím, Ïe to byl asi jeden obraz roãnû. Provádûl nás nûmeck˘ student, kter˘ nám téÏ fiekl, Ïe se epopej bude stûhovat do Prahy. Hledají tam pro ni vhodné místo. Ze zámku v Moravském Krumlovû vznikne asi kongresové nebo konferenãní centrum. ·koda zasnûného nádvofií. Nastal ãas obûda, kter˘ jsme si dali ve vesnici vzdálené nûkolik kilometrÛ. Obûdvali jsme v pûkné restauraci, obsluha byla rychlá. Menu se skládalo z polévky, hlavního jídla a zákusku. Chutnalo mi v‰e. Mezitím jsme uÏ nabrali hodinové zpoÏdûní, takÏe rychle do Tfiebíãe, napfied do baziliky. Ve srovnání se v‰ím tím barokem v Praze je pro mne tato románská bazilika díky své jednoduchosti místem oddechu. V prÛmûrném barokním kostele jsem vût‰inou brzo hotov, ale zde bych mohl klidnû hodinu sedût opfien˘ o sloup, aÏ v kostele nikdo nebu-

de, a pak se v nûm porozhlédnout. âeská prÛvodkynû se velmi snaÏila, ale mûl jsem dojem, Ïe doplÀující informace na‰eho vlastního prÛvodce Pieta byly velmi vítané, zasvûcené a k vûci. Kostel pro‰el drobn˘mi gotick˘mi a barokními úpravami, pfiesto v‰ak zÛstal kostelem románsk˘m. Nádherná byla také krypta prázdn˘ prostor s románskou klenbou. Byla tam téÏ tajná chodba, ale tu jsme nevidûli, protoÏe je tajná. A bylo tam místo, kde se vafiilo pivo. Klá‰ter, k nûmuÏ kostel patfiil, byl pfiestavûn na zámek. V 17. století se stal majetkem rodu Vald‰tejnÛ. Na úpatí baziliky a zámku leÏel star˘ Ïidovsk˘ hfibitov. Vald‰tejnové ho dali na poãátku 18. století vyklidit, protoÏe jim podle jejich názoru kazil v˘hled, kdyÏ projíÏdûli kolem v koãárech. A tak jsme se dostali do Ïidovské ãtvrti a k (novému) Ïidovskému hfibitovu. Provádûla nás ãeská prÛvodkynû. Docela mû zarazilo, Ïe se neví, kde leÏí pochovaní Ïidé z období asi 150 let, a to mezi rokem 1468, kdy uÏ se na starém hfibitovû nepohfibívalo, a rokem 1625, kdy je datován nejstar‰í náhrobní kámen na (novém) hfibitovû. Kniha „Jewish monuments of Tfiebíã“, kterou jsem si na místû pofiídil, o tomto období mlãí. KdyÏ jsem se z tohoto ‰okujícího sdûlení vzpamatoval, fiekl jsem si, no, to se asi stává mnohde. Vzpomínám si, jak jsme si ‰kolou povinní chlapci z brabantské vesnice - kolem roku 1950 kopali s lebkami, které se objevily na zoraném poli. Nikdo nevûdûl, Ïe v tûch místech kdysi byl hfibitov, nic se nena‰lo ani v archivu kostela. Procházka ãtvrtí byla velmi poutavá. âtvrÈ na mne pÛsobila autenticky, pfie-


stoÏe v˘‰e zmínûná publikace fiíká, Ïe ãtvrÈ dfiíve vypadala lépe. Zpustla a byla ‰patnû udrÏovaná. To se asi zlep‰í, kdyÏ je nyní Ïidovská ãtvrÈ v Tfiebíãi zapsaná na seznamu památek UNESCO. (TotéÏ platí i pro baziliku). Nápadná byla kondominia, domy, které byly rozdûlené, nûkdy horizontálnû i vertikálnû, a v nichÏ bydlely rÛzné rodiny. Vcházelo se do nich nûkdy ze sousedního domu. Typické jsou téÏ podchody, jakési tun˘lky pod domy, kter˘mi se ãlovûk dostane z jedné ulice do druhé. KdyÏ prÛvodkynû fiekla, Ïe ty prÛchody mohou b˘t i ponûkud ‰pinavé, chtûl se jimi kaÏd˘ projít. Ve ãtvrti stojí dvû synagogy. Pfiední synagoga, kterou nyní uÏívá Církev ãeskoslovenská husitská a Zadní neboli Nová synagoga, která nyní slouÏí jako muzeum. V zadní synagoze, která je pûknû opravená, se nachází stálá expozice o dûjinách ÎidÛ v Tfiebíãi. âtvrÈ obklopuje fieka Jihlava a kopec. Na druhém bfiehu fieky je kfiesÈanská ãtvrÈ. Je‰tû jsme se rychle pro‰li po Ïidovském hfibitovû. Procházka byla rychlá, protoÏe jsme mezitím uÏ oproti pÛvodnímu plánu nabrali dvouhodinové zpoÏdûní.Cel˘ hfibitov zrestaurovali v osmdesát˘ch a devadesát˘ch letech minulého století dobrovolníci. Proto byly náklady na rekonstrukci relativnû nízké: 1,5 miliónu korun. Uvádím to jen proto, Ïe se v ãesk˘ch televizních zprávách také vÏdy dozvím, kolik urãit˘ projekt stojí. Kolem 9 hodiny jsme byli zpátky v Praze a zase jsme jeli pfies Nuselsk˘ most. Byl to vydafien˘ den. NemÛÏeme opravdu fiíci nic negativního? Dnes, kdy tento ãlánek pí‰i, je 30. ãerven a poslední den ‰koly. Cel˘ den pr‰elo. Ale po ulicích chodí veselí kluci a holky, jdou do ‰koly a nesou sv˘m uãitelÛm kvûtiny. Vládne slavnostní atmosféra. Stejné poãasí jsme mûli pfii na‰em v˘letu na Moravu, ale i ten byl pro nás slavností. Pfií‰tí v˘let: DráÏìany, 24. záfií, vlakem. Doporuãujeme! Jos Wuijts Pfieklad: Eli‰ka Boková

- 11 -


T I S KOV I N Y A Č A S O P I S Y ONS ERFDEEL - 48. roãník - ãíslo 3 - Nederlands en Afrikaans: een win-winsituatie, door Renée Marais - De tao van de literatuur. Het leven zoals het is volgens Patricia de Martelaere, door Frank Hellemans - „Ik ben uw leider, dus ik volg u“, De alarmerende lokroep van het populisme, door René Cuperus - De inkt kruipt waar hij niet gaan kan. De poëzie van Hagar Peeters, door Hans Groenewegen - Jonge Vlaamse fotografie, door Johan de Vos - Lichamen tekenen. Theater en beeldende kunst van Jan Fabre, door Paul Demets - Utrecht, puzzel van intimiteit, door Koen Vergeer - Het raadsel vergroten, het oeuvre van Willem G. van Maanen, door August Hans den Boef - Van bordkarton tot beamers. Scenografie in Nederland en Vlaanderen, door Alex Mallems - Boeken: „Woorden, woorden, woorden.“ Nog meer Josse de Pauw AHOJ (Vereniging Vrienden Nederland - Tsjechië en Slowakije) - srpen 2005 - VAN DE VOORZITTER: Overpeinzingen over de vereniging en de toekomst - EVENEMENTEN - NIEUWS VAN DE STEDENBANDEN: Reeuwijk-Turnov, Hardewijk-Znojmo, Baarn- Klá‰terec nad Ohfií, Veenendaal-Olomouc, Hoorn-Pfiíbram, Brielle-HavlíãkÛv Brod, Utrecht-Brno - VAN EN OVER TSJECHIË EN SLOWAKIJE, UIT DE KNIPSELMAP: De verkiezing van de grootste Tsjech aller tijden: Karel IV; Petr Mare‰ tot ambassadeur in Nederland benoemd - ONZE BOEKENPLANK: Geen heiligen, geen engelen, Ivan Klíma, vertaald door Irma Pieper, Wereldbibliotheek, Amsterdam - Libri prohibiti; nieuwe aanwinsten, SenováÏné nám 2, 110 00 Praha 1 - website: http://libpro.cts.cuni.cz Zpracovala Jana âervenková

Zpráva o projektu Cesta do âeské republiky 08-05-2005 aÏ 14-05-2005 I letos pfiijeli do âeské republiky studenti ze ‰koly ve Waddinxveenu (Nizozemsko). Nejdfiíve strávili dva dny v partnerském mûstû Pelhfiimovû a potom dva dny v Praze. Pfii této pfiíleÏitosti se s nimi setkali i nûktefií ãlenové NE-BE. Zde vám nabízíme vyprávûní plné záÏitkÛ a dojmÛ, které nám studenti zaslali: Nedûle 08-05-2005 Bylo pozdû a zdálo se nám to pfiíli‰ dlouhé, neÏ koneãnû leÏely v‰echny ta‰ky v autobusu a mohli jsme vyrazit smûrem k cíli na‰í cesty: âeská republika!! ¤ekli nám, Ïe pfií‰tí den pfiijedeme v 15.30 ke ‰kole v Pelhfiimovû. Víte, jak to b˘vá, ale jen nemnoh˘m z nás se podafiilo je‰tû na hodinku usnout. Ale vût‰ina to první den vÛbec necítila. Byli jsme pfiíli‰ nervózní a zvûdaví na cíl na‰í cesty, neÏ abychom svou únavu cítili. Pondûlí 09-05-2005 Cestou jsme se zastavili na asijském trhu. Bylo to plánováno na jin˘ den, ale smlouvání mohlo zaãít! Byla to pro nás úplnû nová zku‰enost, nûco takového jsme je‰tû nezaÏili! Stalo se tfieba to, Ïe se nûktefií z nás vrátili do autobusu se stejn˘m zboÏím, pfiiãemÏ jeden zaplatil v pfiepoãtu 4 euro a druh˘ 7 euro. To nás moc pobavilo, a vesele jsme jeli dál. Skuteãnû jsme kolem pÛl ãtvrté ke ‰kole dorazili. KdyÏ si jednotliví úãastníci koneãnû pobrali svoje ta‰ky, mohli jsme vstoupit do ‰koly a zaãít hledat aulu. Cestou jsme potkávali rÛzné zvûdavé âechy a v‰ichni jsme si kladli otázku, zda jsou to ti na‰i. V aule vyvolával nizozemsk˘ uãitel na‰e jména a ãesky jmé-

no Ïáka z na‰ich hostitelsk˘ch rodin. V‰ichni si navzájem vymûnili je‰tû nenavykl˘ stisk ruky a tfii políbení a ‰li se sv˘m âechem domÛ. Dohodli jsme se, Ïe se ten veãer zase spoleãnû setkáme v hospodû Sklep. Vesnice Pelhfiimov se vyznaãuje velk˘mi rozdíly mezi bohat˘mi a chud˘mi ãástmi. Okolí bylo ohromnû krásné a kopcovité. To je samozfiejmû také velk˘ rozdíl ve srovnání s na‰ím Nizozemskem, protoÏe tam je v‰echno s v˘jimkou Limburgu rovné jak stÛl. KdyÏ jsme dorazili, nabídli nám skleniãku tradiãního likéru Becherovka. Na to jsme nebyli vÛbec pfiipraveni, protoÏe v Holandsku není nûco takového zvykem. Pfii veãefii jsme byli v‰ichni rozpaãití. Zjistili jsme, Ïe vût‰ina hostitelsk˘ch rodin pro nás pfiipravila pfiíli‰ mnoho jídla. Hosté také dostali najíst první. âe‰i zaãali sami jíst aÏ potom, kdyÏ jsme my dojedli. To byl zvlá‰tní záÏitek. âe‰i byli tedy velmi pohostinní. Veãer jsme ‰li ve vesnici do hospody. Zjistili jsme, Ïe do ãesk˘ch hospod chodí mnohem víc lidí neÏ je zvykem v Holandsku. Moc dobfie jsme se bavili. To byl ná‰ první veãer v Pelhfiimovû. Úter˘ 10-05-2005 Pfií‰tí den jsme museli uÏ zase velice brzy z postele, protoÏe v 8 hodin jsme se mûli shromáÏdit u pelhfiimovské ‰koly.


- 12 -

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM Rychle jsme vyhledali své kamarády a zaãali jsme si navzájem nad‰enû vykládat o na‰ich záÏitcích s âechy. Rozdûlili nás do pfiibliÏnû pûtiãlenn˘ch skupinek. Pod vedením nûkolika ãesk˘ch ÏákÛ jsme nav‰tívili rÛzná místa. Napfiíklad mûstské muzeum v Pelhfiimovû. Jeho náv‰tûva byla moc zajímavá. UÏ jenom proto, Ïe jsme museli mluvit cizími fieãmi. Samozfiejmû jsme museli uÏ celou cestu mluvit anglicky a vût‰ina âechÛ mluvila anglicky také velice dobfie. Ale prÛvodce, kter˘ nás provázel po muzeu, mluvil pouze nûmecky. Ale my jsme si otázky pfiedem pfiipravili ov‰em v angliãtinû. Museli jsme tedy otázky ãíst v angliãtinû, klást v nûmãinû a pfiekládat do holand‰tiny ostatním ãlenÛm skupiny. To bylo dost tûÏké, ale prospívalo na‰í znalosti jazykÛ. V muzeu je moÏno vidût, jak vesnice vznikla a vyvíjela se, tradiãní odûvy a doplÀky, pouÏívané pfied dvûma sty lety. Bylo to velice zajímavé. Pak jsme je‰tû vidûli stovky let starou muãírnu a vûzení. Bylo velice pÛsobivé vidût na vlastní oãi, jak to tady dfiív v‰echno probíhalo. Jiná skupina nav‰tívila hasiãskou zbrojnici. Vlastnû jsme ãekali, Ïe to budou nûjaká stará nemoderní kasárna, protoÏe Pelhfiimov je v urãit˘ch vûcech, jako napfiíklad ve vefiejné dopravû a dal‰ích sluÏbách, pozadu za Waddinxveenem. Ale zbrojnice byla úplnû nová a velice moderní. Bylo tam velice moderní a velice dobfie udrÏované vybavení. Bylo minimálnû stejnû moderní jako v Holandsku a to se nám líbilo, protoÏe hasiãi mají velice dÛleÏit˘ úkol. Byli jsme rádi, Ïe díky náv‰tûvám mimo jiné tûchto míst a zafiízení lépe poznáváme vesnici Pelhfiimov. V 10 hodin jsme vyrazili do sklárny v âechách, která je známa sv˘m krásn˘m sklem velmi dobré kvality. Byl unikátní záÏitek vidût, jak se tam sklo vyrábí, protoÏe v Holandsku by nûco takového nebylo dovoleno. V Holandsku máme zákon o pracovních podmínkách, kter˘ dbá na to, aby zamûstnanci pracovali ve zdravém a bezpeãném prostfiedí, ale ve sklárnû o tom nebylo ani stopy. Skláfii nemûli Ïádné ochranné prostfiedky, stáli v tílkách u Ïhav˘ch pecí, nebylo tam Ïádné vûtrání a oni pfiená‰eli rozÏhavené sklo jeden pfies druhého. Byla tam cedule uvádûjící, Ïe v budovû je 1 hasicí pfiístroj, ale místo, kde mûl b˘t, bylo prázdné. To nám na jedné stranû pfiipadalo velice legraãní. Po této zvlá‰tní náv‰tûvû, která byla ov‰em velice pouãná, jsme se opût vrátili do Pelhfiimova. Mysleli jsme si, Ïe si pak na chvilku odpoãineme, tak tomu v‰ak nebylo. Museli jsme absolvovat povinnou procházku mûstem, z nejvy‰‰ího bodu Pelhfiimova aÏ úplnû dolÛ. To bylo moc krásné, protoÏe les krásnû kvetl, v‰ude jsme se setkávali se sochami svûtcÛ a místy, kde údajnû teãe zázraãná voda. Nûco takového se v Holandsku vÛbec nevyskytuje. To bylo tedy nûco ojedinûlého. I zvlnûná krajina byla krásná. UÏasli jsme nad ohromn˘m prostorem, kter˘ se pfied námi rozprostíral. ·iroko daleko aÏ k samému obzoru jsme nevidûli Ïádné domy, továrny ani ‰koly. V‰ude jen pfiíroda a pfiicházeli jsme k lesÛm, loukám, polím a písãit˘m rovinám. V Holandsku není krajina tak promûnlivá a v‰ude je vidût stopu lidské ruky. Navíc je zastavûná ‰ediv˘mi budovami. KdyÏ si k tomu navíc pfiedstavíte plochou krajinu, pochopíte, jak se nám tahle rozmanitost líbila. Mysleli jsme si, Ïe si veãer chvilku odpoãineme, ale pak nám fiekli, Ïe s na‰ím âechem, u nûhoÏ jsme bydleli, pÛjdeme do sportovní haly. VÛbec jsme neãekali, Ïe tolik âechÛ sportuje, protoÏe v Holandsku vyrostla generace, která dává pfiednost sedûní u poãítaãe. Sporty byly také velice rozmanité. Nabídka sa-

hala od jízdy na horském kole pfies horolezectví, lední hokej a basketbal aÏ k cviãení rÛzn˘ch cvikÛ, jazzbaletu a fotbalu. Ve sportovní hale jsme smûli dokonce lézt na stûnu a ti, ktefií se neodváÏili, ‰li hrát basketbal. To se nám opravdu velice líbilo. To jen tak v Holandsku nezaÏijeme. Pak jsme se je‰tû na chvilku vrátili do Sklepa. Byla tam instalovaná obrovská televizní obrazovka. âesko mûlo totiÏ hrát s Bûloruskem. Hospoda byla nabitá a v‰ichni si to viditelnû uÏívali. V Holandsku se hraje hokej málo a není vÛbec populární. Zápasy se skoro nikdy nevysílají, naopak je u nás velice populární kopaná. Proto se nám velmi líbilo, Ïe jsme se mohli jednou na tenhle sport dívat. Byl to ná‰ druh˘ a souãasnû poslední veãer v Pelhfiimovû. Stfieda 11-05-2005 V 8 hodin ráno jsme se museli se svou hostitelskou rodinou rozlouãit. PfiestoÏe jsme pob˘vali u tûch lidí jenom 2 dny, kupodivu jsme silnû proÏívali, Ïe odjíÏdíme pryã. Byli k nám konec koncÛ moc milí a moc dobfie se o nás starali. Vzru‰ení a velmi unavení jsme nastoupili do autobusu a vydali se za dal‰ím dobrodruÏstvím: Praha! Tam jsme mûli také poprvé zaãít pracovat na svém projektu. Tohle totiÏ nebyla jenom cesta pro zábavu, ale i cesta vzdûlávací. Kolem 10. hodiny jsme se mohli pfiihlásit v hotelu v Praze. Nemohli jsme v‰ak jít hned do hotelu, proto jsme ‰li nejprve s uãiteli vyzkou‰et systém metra. Ten veãer jsme totiÏ mûli za úkol vydat se samostatnû za na‰imi kontaktními osobami v Praze, museli jsme tudíÏ vûdût, jak to zhruba funguje. Vystoupili jsme u zastávky: ‘muzeum’. Skoro hned u v˘chodu se tam nachází socha, totiÏ ‘kÛÀ’. To mûlo b˘t od nynûj‰ka centrální shromaÏdi‰tû. Tam nás rozdûlili do skupinek, s nimiÏ jsme mûli vypracovat úkol. Pak jsme ‰li na prÛzkum mûsta. Ten nemusel mít nutnû s projektem nûco spoleãného, ale u nás tomu náhodou tak bylo. ·li jsme s na‰í skupinkou, dal‰ími Ïáky a panem uãitelem Hövenerem na PraÏsk˘ hrad, kde se nachází i Strahovsk˘ klá‰ter. ·li jsme dlouho, ale seshora z hradu byl nádhern˘ pohled. Vylezli jsme také na vysokou rozhlednu, z níÏ jsme mûli rozhled na celou Prahu. To byla skuteãnû krása! âlovûk vidûl, Ïe je velk˘ rozdíl mezi starou a moderní Prahou. Vidûli jsme nádherné stavby, jako napfiíklad chrám sv. Víta a KarlÛv most. Podobn˘ most jsme je‰tû nikdy nikde nevidûli. Byla na nûm spousta nejrÛznûj‰ích soch, nûco takového jsme nikdy na Ïádném mostû nevidûli.

Strahovsk˘ klá‰ter


- 13 -

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM Ale co se nám nelíbilo, byla vysoká televizní vûÏ, která se oãividnû k mystické Praze nehodila. Bylo jasné, Ïe to jsou pozÛstatky komunistické doby. Mnohé budovy byly totiÏ o‰klivé a v‰echny vypadaly stejnû, ale byly velmi funkãní. Také jsme byli ve Strahovském klá‰tefie uvnitfi a vidûli jsme jednu z nejstar‰ích biblí. Do sálÛ pfiístup nebyl, ale mnoÏství knih bylo úÏasné! Ve ãtyfii hodiny jsme museli b˘t zpátky v hotelu a pak jsme se pfiipravovali na na‰i cestu za kontaktními osobami. Z na‰í skupiny jsme Ilona, Kim a Jelle jeli metrem za Janou âervenkovou. Ukázalo se, Ïe je to docela blízko. Jana nás vyzvedla na stanici metra, a tak jsme nemuseli hledat, kde bydlí. Vzala nás k sobû domÛ a vyprávûla nám, Ïe nám napsala legendu o hradu Vy‰ehrad. To bylo jedno z témat na‰eho projektu a na internetu jsme o tom nic nena‰li. Jana vyprávûla, Ïe to je jen na ãesk˘ch webov˘ch stránkách a Ïe je âe‰ka, ale studovala nizozem‰tinu. Získání informací pro ni bylo tedy snaz‰í. Pfiíbûh nám pfiipadal moc zábavn˘, a tak jsme ho pouÏili také v úvodu k na‰í seminární práci. Jana nás také pozvala na veãefii. Dala si záleÏet, abychom byli spokojeni. Jako pfiedkrm jsme dostali bramborovou polévku, hlavní jídlo byla studená mísa a jako mouãník lívance s domácím dÏemem. Bylo to velmi legraãní, protoÏe má moc milého psa, kterému to nedalo a pofiád chodil ‰kemrat o jídlo. Po veãefii jsme s ním ‰li v‰ichni ãtyfii ven. ·li jsme do parku s krásn˘m v˘hledem na fieku Vltavu. Bylo to moc hezké, protoÏe uÏ byla tma a svítila uÏ svûtla. To byl ná‰ první veãer v Praze a chceme Janû je‰tû jednou za její pohostinnost podûkovat. Po na‰í náv‰tûvû u Jany jsme ‰li je‰tû do kavárny v hotelu, kde jsme sedûli aÏ do ranních hodin. âtvrtek 12-05-2005 Dnes byl pro nás nedÛleÏitûj‰í den, co se t˘ãe projektu o PraÏském hradu. Den v‰ak zaãal nejdfiíve náv‰tûvou b˘valého koncentraãního tábora Terezín. Udûlalo to na nás opravdu siln˘ dojem. Je hrozné pfiedstavit si, kolik lidí spalo na jednom baráku a v jedné místnosti! A pro Îidy byly pomûry vÏdycky je‰tû hor‰í. KdyÏ jsme se vraceli do Prahy, byli jsme v‰ichni trochu zamlklí. Do Prahy jsme dojeli asi v jednu hodinu, ale do hotelu jsme nemohli. ·li jsme se s na‰í partou kamarádÛ nejdfiív nûkam najíst. Ukázalo se, Ïe to se znalostí angliãtiny u âechÛ není tak jednoduché. Rukama, nohama jsme se nakonec domluvili a dostali nûco k jídlu. Po jídle jsme s na‰í skupinkou vyrazili na Hradãany. Mûli jsem totiÏ v plánu udûlat pár fotek a moÏná sehnat nûjaké prospekty, které bychom mohli pouÏít pro ná‰ projekt. Hned za chvíli jsme narazili na první problém: nevûdûli jsme, kde jsme. KdyÏ jsme hledali, kde bychom si koupili nûco k jídlu, uhnuli jsme z hlavní ulice a ztratili jsme cestu. Koneãnû jsme do‰li na velké námûstí s orlojem. To uÏ jsme pfiibliÏnû vûdûli, kde jsme. Orloj byl moc zajímav˘ a velmi sloÏit˘. Samozfiejmû jsme si ho vyfotili! Jeden turista nám nakonec ukázal cestu ke Karlovu mostu. Odtud jsme si uÏ totiÏ mysleli, Ïe budeme vûdût, jak dál podle minulého dne. To jsme totiÏ KarlÛv most na‰li docela rychle, ale teì jsme to uÏ nevûdûli. Mûli jsme sice plán mûsta, ale pfiesto nám to nebylo úplnû jasné. Rozhodli jsme se tedy, Ïe pojedeme tramvají smûr Hradãany a doufali jsme, Ïe dojedeme na

správnou zastávku a vãas vystoupíme. ·lo to docela dobfie. Po nûkolika zastávkách jsme PraÏsk˘ hrad poznali a kdyÏ jsme se zeptali turistÛ, tak jsme ho koneãnû na‰li, ani jsme nemuseli volat uãitelÛm o pomoc. Ale moc dlouho jsme se neradovali. Stáli jsme totiÏ pod schody s mnoha stupni. To byla jediná cesta, jak se nahoru na PraÏsk˘ hrad dostat.

Katedrála sv. Víta Zaãali jsme tedy stoupat a za chvíli jsme pfii‰li na to, Ïe stoupání stálo urãitû za to. Cestou jsme se podívali nûkolikrát nazpátek a zjistili jsme, Ïe máme úÏasn˘ pohled na Prahu! KdyÏ jsme vystoupili aÏ nahoru, ve‰li jsme nejdfiív do krásné zahrady, jedné z královsk˘ch zahrad. Tady jsme narazili na hradní stráÏ. Voják byl moc mil˘ a nechal nás, abychom si s ním udûlali fotku. To se nám moc líbilo. Potom jsme pfii‰li zezadu ke katedrále svatého Víta. Bylo to opravdu moc krásné, v‰echno to zlato a ta krásná okna, mezi nimi jedno od Alfonse Muchy. KdyÏ jsme si prohlédli katedrálu, ‰li jsme do královského paláce, pfied kter˘m stála hradní stráÏ. Samozfiejmû jsme si vyfotili i ji, ale nepodafiilo se nám ji rozesmát. Udûlali jsme spoustu fotek s pouliãními muzikanty a nádhern˘mi budovami. To jsou tedy vládní budovy. Ta spousta krásn˘ch budov v rÛzn˘ch stavebních slozích na nás udûlala opravdu siln˘ dojem. Vypadali jsme jako Japonci, protoÏe jsme v‰ude fotili. KdyÏ ne pro na‰i seminární práci, tak pro nás domÛ, abychom mohli ukázat, kde jsme v‰ude byli. Potom co jsme si prohlédli tolik budov, samozfiejmû jsme nevidûli v‰echny, jsme se vraceli zpátky smûr KarlÛv most. A jak jste si v‰imli, jednu vûc jsme nevidûli. A to Zlatou uliãku. Mohli jsme si nohy ubûhat, abychom ji na‰li. A z toho co nám fiíkali lidé, kter˘ch jsme se na ulici ptali, jak nûmecky tak anglicky, jsme taky nebyli moudfií. Nakonec jsme se dohodli, Ïe pÛjdeme dolÛ zase po tûch dlouh˘ch schodech. A co jsme zjistili, kdyÏ jsme byli aÏ úplnû dole? Podle jednoho ãeského obchodníka, kterého jsme oslovili, se ukázalo, Ïe Zlatá uliãka je úplnû nahofie na kopci… Urãitû chápete, jak jsme reagovali? Ale protoÏe uÏ bylo 5 hodin, vrátili jsme se do hotelu. Ten veãer jsme ‰li celá skupina do opery. Bylo to moc hezké, i kdyÏ jsme byli v‰ichni dost unavení a bledí a nebylo jednoduché se soustfiedit... Budova opery je moc krásná a stará. Takov˘ch budov v Nizozemsku moc nemáme. Samotné pfiedstavení se tolik od provedení v Nizozemsku neli‰ilo. Ale bylo zajímavé vidût, jak˘ v˘znam âe‰i opefie pfiikládají. Chodí v‰ichni obleãeni velmi elegantnû a je vidût, Ïe je to pro nû opravdu svátek. U nás v Nizozemsku chodí lidé do opery normálnû v dÏínách a


- 14 -

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM triãku. Bylo to tedy mnohem slavnostnûj‰í. Potom jsme byli je‰tû s celou tfiídou v kavárnû v hotelu. Bylo to tam moc fajn. Pátek 13-05-2005 Dnes nás bylo tûÏké dostat z postele. Ale v 8.30 musela b˘t zavazadla v autobuse, takÏe jsme si museli pospí‰it. V 9.00 hodin se totiÏ konala poslední povinná procházka mûstem. Nakonec jsme na‰tûstí vyrazili o nûco pozdûji, takÏe jsme se mohli na sluníãku je‰tû trochu probrat. Pak jsme ‰li s paní Zwartovou do Ïidovské ãtvrti a na Star˘ Ïidovsk˘ hfibitov. Na hfibitovû je mno-

ho vrstev hrobÛ nad sebou a v‰echny kfiíÏe jsou neuspofiádanû jeden pfies druh˘. Ukázalo se, Ïe je zvykem dávat na hroby malé kamínky. Bylo to velmi pÛsobivé. KdyÏ jsem skonãili prohlídku, mûli jsme volno. Rozhodli jsme se, Ïe se pÛjdeme nejdfiív najíst a pak pÛjdeme shánût suven˘ry. Bylo to moc fajn. Tak jsme ukonãili na‰i cestu a po veãefii jsme se vraceli unaveni, ale spokojeni s mnoha dojmy a záÏitky zpátky do Nizozemska. Ilona, Kim a Jelle Pfieklad R. Pellar, J. âervenková

N O V É K N I H Y A P Ř E K L A DY Pozůstalí to mají na doživotí KdyÏ v roce 2002 v Nizozemí vy‰el román ·est hvûzdiãek, nesetkal se s právû vlídn˘m pfiijetím kritiky, o to více pfiekvapoval zájem ãtenáfiÛ, jenÏ byl obrovsk˘. Téma sebevraÏdy jistû nebylo v literatufie nové, ale zjevnû bylo a je stále atraktivní. Tfiicet tisíc lidí roãnû se v tomto ‰estnáctimiliónovém státû na bfiehu Severního mofie pokusí o sebevraÏdu, patnáct set z nich úspû‰nû. To je zhruba tfiicet sebevraÏd t˘dnû. SebevraÏda se na rozdíl od pfiirozené smrti halí do m˘tu záhad a tajemství. Ten, kdo se pfiipraví o Ïivot, je buì hrdina nebo slaboch, kaÏdopádnû dÛvody jeho ãinu nejsou nikdy dostateãnû prÛhledné a pochopitelné. KdyÏ se rok pfied publikací ·esti hvûzdiãek vrhl rockov˘ boufilivák Herman Brood (takov˘ nizozemsk˘ Mick Jagger) z vrcholu amsterdamského Hiltonu dolÛ, zanechal po sobû dopis tohoto znûní: „UÏ na to nemám náladu, snad vás je‰tû nûkdy uvidím. Koukejte to pofiádnû zapít.“ ¤ádky, jeÏ pozÛstal˘m nepfiinesly útûchu, natoÏ pak vysvûtlení. A právû otázka, co se dûje s tûmi, co po sobû sebevrah zanechá, se vine jako ãervená nitka cel˘m románem. Není to tedy román o sebevraÏdû, n˘brÏ o Ïivotû po ní. Tím vyznívá také nejãastûj‰í v˘tka Zwagermanov˘ch kritikÛ, totiÏ Ïe kniha neodhaluje skuteãné motivy sebevrahova jednání, do prázdna. Autor v ní právû ukazuje, Ïe skuteãné motivy odhalit nelze, a Ïe moÏná nejsou pro pfieÏiv‰í ani tak podstatné. Ke smutku ze smrti se pfiidávají pocity viny, vzteku, bezmoci, zufiivého pátrání po pfiíãinách. „SeJoost Zwagerman bevrah to má za sebou,“ fiíká autor v jednom rozhovoru, v nûmÏ se zároveÀ pfiiznává, Ïe k napsání románu ho pfiivedla osobní zku‰enost, „pozÛstalí to mají na doÏivotí.“ Román má v‰ak více rovin. Fiktivní ãasopis Dobré ráno malomûstského hrdiny, ‰arlatána a bonvivána Siema Merkelbacha je reminiscencí na krátk˘ román Vûjiãka (Lijmen 1924, ãesky 1977) klasika nizozemské literatury Willema Elsschota, v nûmÏ cynick˘ podvodník vydûlává na Svûtovém ãasopise, periodiku bez odbûratelÛ, které úskoãnû vnucuje vytíÏen˘m obchodníkÛm. ZároveÀ se kontrastnû staví ke klasice francouzské, k Flaubertovû Paní Bovaryové, pfiíbûhu, v nûmÏ sled událostí zjevnû nevyhnutelnû a logicky ústí v hrdinãinu sebevraÏdu. Ve srovnání s ní není smrt Zwagermanova hrdiny nevyhnutelná a uÏ vÛbec ne logická. Skon Bovaryové je dramatem, Siem Merkelbach banálnû dod˘chá podchlazen˘ v kumbále opu‰tûného domu. Tam, kde FlaubertÛv román konãí, ZwagermanÛv zaãíná. Aãkoli podnûtem k napsání ·esti hvûzdiãek byl osobní záÏitek, není to na rozdíl od tolika souãasn˘ch nizozemsk˘ch románÛ kniha autobiografická. Zwagerman se Ïivotopisnému pojetí vÏdy peãlivû vyh˘bal, o ãemÏ svûdãí i rozmanitost prostfiedí, v nichÏ se jeho knihy odehrávají. VÏdy si vybírá urãitou subkulturu, kterou dokonale pronikne a jejíÏ zástupce vûrohodnû prezentuje. Tento rodák ze severoholandského Alkmaaru se pÛvodnû, neÏ vstoupil na profesionální dráhu spisovatele a publicisty, Ïivil jako uãitel na stfiední ‰kole. V roce 1986, teprve ve tfiiadvaceti letech, debutoval románem Chvat (De Houdgreep), o mladé dvojici, jejíÏ vztah podléhá zkaÏenému svûtu, do nûhoÏ zapadne pfii natáãení komerãního videoklipu. Vûhlas mu v‰ak pfiinesl aÏ druh˘ román, Gimmick!, o tfii roky pozdûji. Stejnojmenná diskotéka, v níÏ bylo v‰ak moÏné s jistotou rozeznat slavn˘ amsterdamsk˘ klub Roxy, v knize pfiedstavuje místo setkání skupiny „postmoderních“ umûlcÛ, jejichÏ Ïivot se toãí kolem drog, sexu, alkoholu, svûta médií a pfiedev‰ím kolem penûz. O tom, jak pfiiléhavû toto prostfiedí vystihl, svûdãí i fakt, Ïe skupina potrefen˘ch hus po vydání knihy zaloÏila „Klub proti Joostu Zwagermanovi“. Následující román Fale‰né svûtlo (Vals licht 1991) byl opût bestsellerem. Pfiíbûh studenta fascinovaného ãtvrtí ãerven˘ch lu-


- 15 -

PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM 2005 • PODZIM ceren natolik, Ïe se snaÏí proniknout do tajemného svûta prostituce, zaujal i kontroverzního reÏiséra Thea van Gogha natolik, Ïe jej o dva roky pozdûji zfilmoval. Ve zcela odli‰ném prostfiedí se odehrává Bokovka (De buitenvrouw 1994), která se dot˘ká stfietu hodnot v multikulturní spoleãnosti na pfiíbûhu mileneckého pomûru uãitele s tmavou kolegyní. Ve svém pfiedposledním románu Chaos a povyk (Chaos en rumoer 1997) odhaluje zákulisí literárního dûní v rozhlase a televizi, a dává nahlédnout do nakladatelsk˘ch praktik. TfiebaÏe si pro téma sebevraÏdy mohl vybrat atraktivnûj‰í pozadí, napfiíklad okolnosti smrti jiÏ zmiÀovaného Hermana Brooda, známého svou dlouholetou drogovou závislostí, umístil autor ·est hvûzdiãek do zdánlivû nudné krajiny nizozemského venkova a malomûsta. Av‰ak ZwagermanÛv smysl pro detail, neuvûfiiteln˘ postfieh, kter˘m zachycuje drobnosti charakteristické pro chování, oblékání a vystupování rÛzn˘ch vrstev a typÛ lidí, prokázal svou sluÏbu i zde a uãinil tak z této knihy mimo jiné i nádhernou skicu prÛmûrného Holanìana. Tfii polohy holandského prototypu zde pfiedstavují v‰ichni tfii Merkelbachové, otec Jos, str˘c Siem a koneãnû samotn˘ Just˘n. Just˘nÛv otec, uklizen˘ v bezpeãném svûtû spofiádaného manÏelství, naklizeného bytu a penzijního pfiipoji‰tûní; Just˘nÛv str˘c, kter˘ se vychytral˘m prodejem vzduchov˘ch bublin svého rádoby ãasopisu vy‰plhá z fiadového domku do nabubfielé vily; a koneãnû oba typy v sobû spájí o generaci mlad‰í Just˘n, pasivní, lhostejn˘, kter˘ nemá zájem vykroãit vlastní cestou, jehoÏ jediná Ïivotní rebelie - totiÏ Ïe se nefiídí pfiáním rodiãÛ, aby studoval - konãí tím, Ïe se nechává zamûstnat ve str˘ãkovû podniku. Tím, Ïe sebevraÏdu pfiedstavil v kontextu nizozemské obyãejnosti, ji Zwagerman zbavuje prvního a základního m˘tu, totiÏ dramatiãnosti a tragiky, s nimiÏ b˘vá stereotypnû spojována. Bortí se pfiedstava, Ïe skok z okna, pfiedávkování prá‰ky na spaní nebo prostfielen˘ mozek je záleÏitostí rockov˘ch, filmov˘ch a jin˘ch hvûzd. Ukazuje se, Ïe sebevraÏda není Ïádná romantika, n˘brÏ Ïe ji doprovází mizérie, ‰pína, ubohost a rozãarování, které po ní také zÛstanou. A s takov˘m obrazem se ãtenáfi v nizozemské literatufie je‰tû nesetkal. Kromû románÛ pí‰e Joost Zwagerman také poezii, ale pfiedev‰ím je znám jako publicista: pí‰e sloupky, eseje a fejetony do t˘deníku Vrij Nederland, pfiispíval i do deníku Volkskrant a NRC Handelsblad. Jeho esejistické dílo vychází i kniÏnû, mimofiádné kvality dosahují svazky Kolegové BoÏí (Collega’s van God 1993) a Pornotéka Arkádie (Pornotheek Arcadie 2000). Navíc je známou tváfií z obrazovky, pravidelnû se objevoval v pofiadech o literatufie a v letech 2003 a 2004 se ujal nelehké úlohy moderátora jednoho z nejsledovanûj‰ích pofiadÛ v Nizozemí Zomergasten. Jde o ‰est sobotních veãerÛ v letních mûsících, které jsou vûnovány momentálnû nejzajímavûj‰ím zástupcÛm ze svûta literatury, umûní, politiky, vûdy, populární kultury atd. V tfiíhodinovém Ïivém vysílání sestavuje jeden kaÏd˘ v rozhovoru s hostitelem svÛj ideální veãer u televize. Zwagerman do pofiadu vybral mimo jiné velmi diskutovanou politiãku somálského pÛvodu Ayaan Hirsi Ali. Ta si pfiála promítnutí ‰okujícího filmu Submission o útlaku muslimsk˘ch Ïen, za jehoÏ natoãení byl reÏisér Van Gogh o nûkolik mûsícÛ pozdûji zavraÏdûn islámsk˘m fundamentalistou. Nenechal se vyvést z míry ani frivolní novináfikou Heleen van Royen, která svou reportáÏí pfiipravila o kfieslo jednoho z amsterdamsk˘ch radních. Ta si zas do ideálního veãera zafiadila internetovou pornoscénu Ïenské ejakulace. Aã se Zwagerman v roli moderátora osvûdãil, psaní v Ïádném pfiípadû nezanechal. Na rok 2005 pfiipravil básnickou sbírku a ve svazku ãlánkÛ a esejÛ Vlastní rukou (Door eigen hand) se vrací k tématu ze ·esti hvûzdiãek. Touto ponûkud chmurnou, av‰ak vyzrálou a vyváÏenou knihou se také poprvé pfiedstavuje ãeskému ãtenáfii, kterému se tak na pozadí typicky nizozemském pfiedestírá univerzální otázka smrti, jiÏ si ãlovûk volí sám. Veronika Havlíková doslov k ãeskému vydání ·esti hvûzdiãek

Joost Zwagerman: Šest hvězdiček Kosmas 2005, pfieloÏila Veronika Havlíková

Str˘ãek mi schází. Pochopitelnû, Ïe mi schází. Nûjakou dobu trvalo, neÏ jsem to mohl fiíct. V tûch nûkolika málo chvílích, kdy se o nûm nûkdo z hotelové branÏe zmínil nebo se na nûj zeptal, jsem se zaãal usmívat, jako by to byl zpÛsob impulzivního zafiíkávání. Usmívat se, ano, jako by mû pfii zmínce Siemova jména na mysli vytanuly v‰elijaké dobré vzpomínky. CoÏ jsem také hned rychle dodával. Nebylo to tak úplnû vylhané. Má reakce vyvolávala ãasto nepochopení a rozpaky. Dalo by se je‰tû pochopit, kdybych se krátce usmál pfii vzpomínce na zesnulého. Ale taková reakce pfii vzpomínce na sebevraha nebyla právû vhodná. Ano. Siem spáchal sebevraÏdu. UÏ to bude víc jak rok. KdyÏ na to pomyslím, nechápu, jak jsem pfieÏil první t˘dny, co t˘dny, mûsíce po jeho smrti. Od té doby, co jsem nastoupil v Dobrém ránu, pfied ‰esti lety, jsme se vídali dennû. V prvních letech jsme nav‰tûvovali


- 16 -


témûfi v‰echny hotely spoleãnû. Pozdûji jsem se mohl a smûl vydávat na prÛzkum sám, ale i tak byla odpoledne, která jsme spoleãnû trávili v kanceláfii. Ve dnech, kdy on byl na jihu v Zeelandu a já na severu v Drenthe, jsme si skoro vÏdycky telefonovali. S nik˘m jin˘m jsem v posledních letech netrávil tolik ãasu. Krátce po sebevraÏdû byla jeho nepfiítomnost stále citelnûj‰í. Str˘ãek byl v‰ude. KdyÏ jsem sedal do auta, sedûl vedle mû. KdyÏ jsem se rozjíÏdûl, utíkal za mnou a zároveÀ s tup˘m úderem dopadal na pfiední kapotu; pfiipravil se o Ïivot sám, ale v m˘ch pfiedstavách se mu po nûjakou dobu dafiilo mít nespoãetnûkrát za den osudovou nehodu zpÛsobenou chybami ostatních, zejména mou nedbalostí, ‰patn˘m odhadem v provozu, mou non‰alancí, leností, dom˘‰livostí. Byl v‰ude. Po ránu jsem se v koupelnû neodvaÏoval podívat do zrcadla, abych ho nespatfiil stát za sebou, nûkdy s úsmûvem, jindy v oãekávání pohrouÏeného v my‰lenkách - ale vÏdy jako Ïivého. KdyÏ jsem ustoupil a strãil hlavu pod kohoutek, pak to byl on, kdo mû um˘val, oplachoval a osou‰el. Byl jsem snad bezmocn˘? To není to správné slovo. Siem se o mû dost ãasto staral, kdyÏ mi bylo ‰est, devût, sedmnáct. A dûlal to dosud. Dfiíve jsem se s ním a tetou Tilly o prázdninách vídal ãastûji neÏ s rodiãi. Po jeho sebevraÏdû jsem byl suspendován na ‰koláka v klamavé kukle dospûlého mladíka a str˘c se mûnil ve stín vy‰‰í moci, která mû vede. Nechápal jsem, Ïe po ránu je‰tû dokáÏu vstát a obléci se. Spal jsem jeho spánkem. V prvních mûsících jsem dával doslova v‰e do souvislosti se str˘ãkem. V zácpû byli v‰ichni ostatní pasaÏéfii v autech kolem m˘m str˘ãkem. V hotelu nocoval ve v‰ech pokojích. Venku jsem se od nûj nedokázal odpojit, protoÏe byl i tam. KdyÏ svítilo slunce, pak mûlo jeho hlas, kter˘ proná‰el basové monology o poÏehnání holandského svitu, kter˘ se v jasné prostotû rozkládá po krajinû. Dé‰È b˘val de‰tûm, na nûjÏ s chutí nadával, kdyÏ jsme se ãasnû zrána vydávali po stopách dal‰í okresky. A kdyÏ jsem se na chvíli osvobodil od stesku, cítil jsem se za okamÏik provinile. Ani ãas nebyl v˘chodiskem. V plynutí ãasu se skr˘valo stáfií, jeÏ si str˘ãek Siem odepfiel. Jeho v‰udypfiítomnost byla nepokofiitelná a nezvládnutelná. Obãas jsem ho prosil, aÈ mû nechá na pokoji. Kromû tûch, ktefií dostávají zaplaceno za to, Ïe mi naslouchají - praktického lékafie a psychoterapeuta -, nebyl nikdo, komu bych mohl kloudnû o Siemovi vyprávût. Pravdûpodobnû si v‰ichni ostatní mysleli, Ïe dávám pfiednost mlãení. Pochopitelnû. Sdílnost a sebevyjádfiení mi nejsou vlastní. Radûji o sobû mlãím. Dokud Ïil, byl Siem tou nejvhodnûj‰í postavou, za níÏ jsem se mohl krásnû schovávat. Ale po jeho smrti se mû zmocnila potfieba témûfi evangelizaãní a já chtûl o Siemovi, a nepfiímo i o sobû, vypovûdût v‰e. BohuÏel jsem nenalezl posluchaãe. Rodiãe a tetu Tilly nepoãítám. Pochopitelnû jsem s nimi o Siemovi hovofiil dennû, ale to nepomáhalo. Mûli dost práce sami se sebou, s vlastním smutkem. Jak jsem mezitím zjistil, sebevraÏda vydûsí kaÏdého. UÏ jen samotné slovo je tabu. Odhalil jsem, Ïe pfiedev‰ím vzdálenûj‰í osoby pudí k eufemismÛm a autocenzufie. Nej‰ir‰í okruh znám˘ch, kolegÛ, obchodních partnerÛ, klientÛ a inzerentÛ Dobrého rána se stfieÏil vzít to slovo do úst. Ode mû zfiejmû oãekávali stejnou obezfietnost. Nyní tomu rozumím. Pro pozÛstalé po nûkom, kdo zemfiel na následky nemoci ãi nehody, existuje obecnû akceptovaná etiketa smutku a soustrasti. SebevraÏda tuto etiketu obrací vzhÛru nohama. Smrt sebevraÏdou nelze zastírat navonûnou památkou zesnulého. Nûkdo, kdo si plácl se smrtí, vezme tûm, co po nûm zbudou, sebeútû‰livá ach a ouvej z rukou. A tak se o tom radûji nehovofií. Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE

- 17 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005

E E N W O O R D VO O R A F Geachte leden van NE-BE, beste vrienden, Deze keer omgekeerd: het najaar begon uitstekend – met ons uitstapje naar Dresden. Niet alleen dat wij de op interessante wijze opgestelde tentoonstelling zien konden, die bijna werkelijk een „geheim” was - zoals de titel „Das Geheimnis des Jan van Eyck“ belooft, maar we konden de hele dag in de bijzondere stad Dresden doorbrengen- de details kunt u in de bijdrage van een van onze leden lezen. Er zijn nieuwe boeken van Nederlandse en Vlaamse schrijvers in Tsjechische vertaling verschenen, en laten we ten minste de volgende noemen: Hugo Claus´ Geruchten/Fámy in vertaling van Olga Krijtová en Joost Zwagermans Zes sterren/·est hvûzdiãek in vertaling van Veronika Havlíková. Joost Zwagerman zelf zullen we

eind oktober ontmoeten, met Hugo Claus waarschijnlijk niet, maar uit zijn boek zullen we een hoofdstuk lezen allebei bij Bofiek ·ípek in de Valentinská-straat. In Venetië was weer de Biënnale - iedereen stelt in Venetië tentoon, daarom ging ons lid dr. M. Kabela daar naartoe en bericht hij ons hiervan. En op het laatst - net als elk jaar waren bij ons de studenten uit Waddinxveen - en zij brengen van hun bezoek in Tsjechië eveneens verslag uit. De zomer is ten einde, het begint te regenen - maar dat maakt niet uit, we hebben altijd wat te lezen, te kijken en er is altijd iets in het verschiet. Maak het goed, Met vriendelijke groeten, Petra Schürová

!!! BETALINGSTERMIJN VAN DE LEDENCONTRIBUTIE 2005 !!! De ledencontributie voor 2005 van 450 CZK (200 CZK voor gepensioneerden) voor leden uit Tsjechië en 18 EURO voor leden in Nederland en België dient vóór 15 november 2005 betaald te worden. Betaling kan met een postwissel of door overmaking naar onze bankrekening met nummer 192307530267/0100, IBAN: CZ6101000000192307530267, bij de Komerãní banka Praha - námûstí Míru, Italská 2, 120 00 Praha 2, SWIFT: KOMBCZPPXXX. Kód IBAN: CZ6101000000192307530267.

De website van Ne-Be: www.sweb.cz/ne-be/ De site wordt gemaakt en onderhouden door Andrea Havlíãková: [email protected]

BIBLIOTHEEK Elke donderdag: 14.30-15.30. Voor meer informatie belt u: Ruben Pellar - mobiel: +420 605 260 005, tel: +420 261 263 486, of schrijf naar: [email protected] Adres: Nederlandse ambassade, Gotthardská 6, Praha 6

INTERESSANTE INTERNET ADRESSEN www.joostzwagerman.nl http://www.holland.com/rembrandt400/consumer/nl/ http://www.netherlandsembassy.cz/nl/nieuws/culturele_agenda.html

VOOR DE CONCERTEN VAN JAROSLAV HUTKA - PROGRAMMA EN INFORMATIE www.hutka.cz

Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 18 -


WAT M A G U N I E T M I S S E N UIT HET PROGRAMMA VAN JOOST ZWAGERMAN IN TSJECHIË Zondag 30.10., 18.30 lezing in het café ·ípek Bistrot, Valentinská 9, Praag 1 - Oude Stad (ingeleiding en interview door Jan Nejedl˘ - recensent van het nationale dagblad Hospodáfiské noviny; Tsjechisch - Nederlands) Maandag 31.10., 10.00 - 11.00 lezing aan de Karelsuniversiteit, Praag, vakgroep neerlandistiek (Moderne Nederlandse literatuur; alleen Nederlands) Maandag 31.10., 17.00 lezing in het literaire café Academia, Nám. Svobody 13, Brno (met muziekbegeleiding, keyboard, muziek van Wim Mertens; einde 19:00 uur; Tsjechisch - Nederlands) Dinsdag 1.11., 11.30 -13.00 lezing over eigen werk in het kunstenaarcafé in het Museum van Beeldene kunsten, Olomouc (publiek: voornamelijk studenten Nederlands; alleen in het Nederlands) Woensdag 2.11., 17.00 signeren in de boekhandel (megastore) LUXOR, Praag

PRAAGS THEATER-FESTIVAL VAN DE DUITSE TAAL De tiende jubileumjaargang van het prestigieuze toneelfestival, dat in de dagen 4 t/m 17 november in Praag plaatsvindt, biedt weer toneelstukken van de voorname Duitse regisseurs aan in de skala van de klassieke tot hedendaagse tonelen. Op het programma staat ook tamelijk nieuw stuk van de succesvolle Duitse dramaticus Ronald Schimmelpfennig De vrouw van vroeger. In de tekst over de relatie van echtgenoten, waar opeens een oude liefde van de echtgenote tussenbeide komt, dringen drie tijdsniveau´s door. In de Beierse Rijksschouwburg werd het toneel door de Nederlandse regisseur Antoine Uidehaag geïnsceneerd.

NIEUWE BOEKEN • ·est hvûzdiãek/Zes sterren, Joost Zwagerman, uitgeverij Odeon, vertaling: Veronika Havlíková • Fámy/Geruchten, Hugo Claus, uitgeverij Paseka, vertaling: Olga Krijtová • Dûjiny Nizozemí/Nederland - vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu, Han van der Horst, uitgeverij Lidové noviny, vertaling: Jana Pellarová a Petra Schürová • âesko-nizozemsk˘ slovník/Tsjechisch-Nederlands woordenboek, E. Máãelová, D. Spûváková, Uitgeverij LEDA • Op 18 oktober verschijnt de herziene editie van de Grote Van Dale, d.w.z. de 14e druk van de eentalige driedelige 'Dikke' Van Dale met cd-rom in de officiële spelling van de Nederlandse Taalunie 2005. Meer informatie erover op www.vandalexiv.nl of www.vandale.nl • Konec nevinnosti/Voorbij de onschuld, Baukje Prins, uitgeverij Barrister a Principal Brno, vertaling: Petra Schürová a Lenka Hofmanová

VOORBIJ DE ONSCHULD De moord op Pim Fortuyn en de verkiezingsoverwinning van de LPF in mei 2002 zorgden voor een radicale omslag in de Nederlandse publieke opinie: het ideaal van de multiculturele samenleving werd failliet verklaard, het integratiebeleid heette mislukt te zijn. Anno 2004 heeft het nieuwe realisme gewonnen en lijkt de onschuld van het ‚politiek-correcte‘ denken definitief verloren. In Vorbij de onschuld geeft Baukje Prins een heldere analyse van het Nederlandse debat over minderheden en integratie van 1978 tot 2003. Ze laat zien dat de omslag niet uit het niets komt, al sinds de jaren tachtig was er kritiek op het ‚in de watten leggen‘ van etnische minderheden. Prins zelf pleit voor een meer genuanceerde en heterogene benadering, waarin ruimte bestaat voor verschillende verhalen. In deze geheel herziene editie gaat zij bovendien in discussie met Ayaan Hirsi Ali over de waardering en interpretatie van het erfgoed van de Verlichting (liberalisme, feminisme en democratie) en scherpt ze haar eigen standpunten aan. Baukje Prins is universitair docent Sociale Filosofie aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen en redacteur van het tijdschrift Migrantenstudies.


- 19 -


I N F O R M A T I E VA N D E L E D E N Ik had het genoegen om de voorbije drie maanden een opleidingsproject te kunnen begeleiden in het moslimland Oman. Na talrijke gesprekken met moslimmannen én vrouwen weet ik vooral dat we in het Westen zeer weinig weten over hun cultuur en dat ondanks de nog steeds populaire debatten in zowel België als Nederland rond bijvoorbeeld het dragen van de hoofddoek in de Islamcultuur. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat vele van deze debatten een verengde invalshoek hebben en er derhalve niet in slagen begrip te doen toenemen. In de ruimere discussiecontext blijven m.i. volgende elementen onderbelicht ANGST CREËREN Een recente Europese enquête van het onderzoeksbureau GfK Research in 28 landen toont aan dat we het in beide landen verdomd goed hebben (sociaal vangnet, onderwijs, comfort, inkomen…). Niettemin blijkt uit dezelfde studie dat ongeveer 60 procent Belgen, Nederlanders en Fransen een ‘etnische spanning’ ervaren. Lijkt me niet verwonderlijk met politieke partijen als Het Vlaams Belang (het voormalig Vlaams Blok én veranderd van naam na een veroordeling voor racisme), LPF in Nederland en Front National in Frankrijk. Sinds hun ontstaan doen zij er alles aan om in de respectieve landen de mensen afdoend angst in te boezemen. Sociaalpsychologisch werkt dit voortreffelijk: benoem lang genoeg dat iets of iemand gevaarlijk is en na verloop van tijd neem je het aan voor waar. De Amerikaanse president Bush hanteerde het na 9/11 met zijn discours ‘de as van het kwaad’ en de Amerikaanse cineast Michael Moore illustreert het treffend in zijn, voor het overige wat beladen, documentaire ‘Bowling for Columbine’. HET RECHT OP VRIJE MENINGSUITING Sommigen (niet allen, laat dat duidelijk zijn) combineren succesvol de techniek van de ‘angstcreatie’ met het prin-

cipe van de vrije meningsuiting. Pim Fortuyn vond dat hij het recht had te zeggen wat hij wou, Filip De Winter vond de veroordeling van zijn partij (Vlaams Blok) wegens racisme een kaakslag voor zowel de vrije meningsui-

GESLUIERD ting als de democratie. In de vele debatten rond de aanslag op Theo van Gogh vonden heel wat mensen dat zijn uitspraak ‘het zijn allemaal geitenneukers’ moest kunnen binnen dat principe van de vrije meningsuiting. Mensenlief, wat een verengde stellingname. Ik pleit voor het recht op vrije meningsuiting in combinatie én op voorwaarde met/dat mensen hun verantwoordelijkheid opnemen voor wat ze zeggen. En dit laatste ervaar ik jammer genoeg in het Westen zo weinig… BEDOELING EN EFFECT IN COMMUNICATIE Vrij zijn om te zeggen wat je wilt zeggen is een hoog goed indien we een grondregel in communicatie ter harte nemen: je bent verantwoordelijk voor het effect dat je met je communicatie sorteert. In het voorbeeld van Van Gogh betekent dit dat hij het recht heeft om zijn uitspraak te doen, maar dat hij eveneens de verantwoordelijkheid moet kunnen én willen dragen voor de gevolgen van die uitspraak. Kortom, wil je effectief communiceren, dan vraag je je af wat het effect zal zijn van die communicatie én of het dit is wat je beoogt. Kan je dit steeds goed inschatten? Uiteraard niet, maar dit moet het uitgangspunt zijn bij vrije meningsuiting, zoniet, dan ondergraven we een kostbaar principe. Ergerlijk wordt het pas wanneer het niet verhoopte effect van de communicatie leidt tot het wegkruipen in de slachtofferrol, om dan als slachtoffer moord en brand te schreeuwen bij het


niet respecteren van (jawel) de vrije meningsuiting… In die zin twijfel ik absoluut niet aan de goede bedoelingen van het steeds populairder wordende (nu al tot in de VS toe) VVD-Kamerlid Ayaan Hirsi Ali, maar of haar recht op vrije meningsuiting uiteindelijk effectief zal zijn blijft een open vraag. Bij de ’10 tips voor moslima’s die weg willen’ uit haar boek: „De maagdenkooi“ frons ik toch even de wenkbrauwen. Uit de drie maanden werken in Oman heb ik vooral onthouden dat zelfs de discussie rond het al dan niet dragen van een hoofddoek een genuanceerd beeld vraagt. Het dragen van een hoofddoek te allen tijde gelijkschakelen met onderdrukking is een absurditeit én houdt een reëel gevaar van polarisatie in. Polarisatie leidt tot verstarde houdingen die op hun beurt een voedingsbodem vormen voor extremistische opvattingen. De wereldgeschiedenis heeft ons al meermaals aangetoond waartoe dit leidt. De meest zinvolle nuance die ik de laatste jaren mocht horen was er een van de schrijver S. Rushdie: we weten wel waar we allemaal tégen zijn, wat zou er gebeuren indien we weten waar we nu allemaal vóór zijn… Mijn pleidooi is er een voor vrije meningsuiting, mét verantwoordelijkheidszin voor het effect ervan en voor meer begrip. Dit laatste kan enkel ontstaan als we ons bewust zijn van het feit dat complexe problemen geen eenvoudige oplossingen verdragen. Bart Van Bambost Voor reacties: [email protected] Ayaan Hirsi Ali, De maagdenkooi. 2004 Nedjma, Wilde vijg. 2004 (vertaling Frans van Woerden) Nies Medema, In de hemel krijg je fruit. Berichten uit Iran. 2001 Nawal El Saadawi, De gesluierde Eva. Vrouwen in de Arabische wereld. 1980 (vertaling Erika Peeters)

- 20 -


BIËNNALE EN VENETIË De Biënnale, een internationale tentoonstelling van kunst in Venetië, werd dit jaar voor de 51e keer gehouden en duurde tot 6 november j. l. Voor de eerste keer werd deze biënnale elf jaar geleden gehouden en is dus de oudste tweejaarlijkse internationale kunsttentoonstelling. Vandaag bestaan er tientallen van zulke exposities over de hele wereld, ofschoon - die van Venetië is de meest bekende, omdat die de oudste is en in Venetië gehouden wordt. Wil men een overzicht van de hedendaagse en de interessantste kunstuitingen zien en misschien een blik op de toekomstige ontwikkeling werpen, dan is deze tentoonstelling daar een ideale gelegenheid voor. Dit jaar werden de Spaanse experts op het gebied van de internationale kunst belast met de samenstelling van de exposities. Curator Maria de Corral heeft het werk voor de Giardini (de tuinen, de parken) uitgezocht onder de titel „The experience of art” en Rosa Martinez heeft de tentoonstelling in Arsenale georganiseerd en noemde deze „Always a Little Further”. Maar op vele plaatsen in de stad, in verscheidene paleizen en musea, evenals op de eilanden in de lagune kan men werk van vele kunstenaars van de hele wereld bezichtigen. Dat betekent dus, veel zien, wil men ook de hoogste kwaliteit aanschouwen, of gewoon wat bekoort. De oudste concentratie van geëxposeerde kunst vindt men in de Giardini en de voor deze gelegenheid verbouwde Arsenale. Bij de ingang van de Giardini, in het water, staat een 40 m hoge spitse zuil, die overlangs uitgesneden is. In het binnenste ervan vloeit golvend gekleurd licht, als een vervolg van het water van de lagune. Het object heeft een treffende titel: „Verticale zee”. In de park bevinden zich in totaal 29 paviljoens, hier door verschillende landen gebouwd, waar ze elke twee jaar hun voornaamste beeldende kunstenaars presenteren. In het Japanse paviljoen laat fotografe Ishiuchi Miyako als homage aan haar overleden moeder afbeeldingen zien van allerlei persoonlijke voorwerpen van haar moeder. Een foto van de schoenen van moeder, een door haar gebruikte lippenstift, onderjurk of haarborstel met nog enkele haren erin. De foto´s getuigen van de nauwe affectieve band met haar moeder. De auteur beschreef deze herinneringen aan haar moeder als „sadness beyond imagination”. Het Oostenrijkse paviljoen heeft een vorm van een soort hoekige grot, van buiten bekleed met geteerd papier. Binnen bereikt men een constructie met grove balken en planken. Via trappen en opstapjes kan men tot naar de kleine, open dakkapel lopen, bevrijd uitademen en de nabije omgeving bezien met een straat langs een zijkanaal. Constructieve beklemming en bevrijding. Gilbert en George hebben op de grote panelen opnieuw zichzelf ironisch in het centrum geplaatst. Een bijzondere, originele bijdrage van de Engelsen.

De Tsjechische en Slowaakse republiek zijn door de ene ruimte in het Tsjecho-Slowaakse paviljoen gedwongen zich samen te presenteren en de beide ministeries van cultuur en anderen nationale culturele instellingen is dit goed gelukt. Een kunstcollectief heeft hier doorzichtige grote plasticdoeken opgehangen, waarop in rijen een overvloed van namen van dingen en begrippen staan. Op de grond liggen metalen bolletjes. De expositie heet „Model of the World/Quadrofiny” en de basisgedachte is, dat het hangt van de plaats af van waaruit je het bekijkt en ook hoe de bolletjes gegroepeerd zijn om een ander beeld te creëren, hoe de kijk op de werkelijkheid is. Hier en ook elders heeft men geprobeerd een filosofische gedachte door middel van kunst te benadrukken. Ik zou zeggen, een nogal simpele gedachte, mijns inziens is kunst niet geschikt om een filosofische gedachte uit te drukken. Een kunstobject moet voor zichzelf spreken en heeft geen titel of uitleg nodig. Maar misschien begreep ik het niet geheel... In het paviljoen van Servië en Montenegro zagen we tekeningen van Natalija Vujo‰eniã, in de stijl van eenvoudige kindertekeningen in zwarte onregelmatige ramen. De eenvoud versterkt de dramatiek van de tekening. Even dacht ik dat de gewelddadigheid op verscheidene van deze tekeningen misschien samenhangt met het oorlogsgeweld dat de inwoners nog niet zo lang geleden moesten meemaken. Maar hoe dan bijvoorbeeld het bloederige portret van Antoine Prum uit het rustige en welvarende Luxemburg te interpreteren? Generalisaties zijn ook wat de kunst betreft obsoleet. Ik heb hier wel de weldadige invloed van kunst ervaren: kunst verbroedert, benadrukt dat we een grote mensenfamilie zijn. In de kunst zijn gelden al onze politieke begrippen en vooroordelen, zoals machtig, belangrijk en zwak, onbetekenend, vriend en vijand, ontwikkeld en achterlijk en dergelijke niet. Kunstuitingen, zoals van Oleg Kulik uit Mongolië (een foto uit de Gobiwoestijn van bokken die bij elkaar schuilen), of de constructie van een hoge roeiboot van de Egyptenaar Salah Hammand, genaamd „Coping another time“ en andere kunstenaars uit vele landen staan me nader, want ze spreken tot mij in een begrijpelijke taal. Ik had hier het gevoel me in een grote familie te bevinden. ITALIAANS PAVILJOEN Maria de Corral heeft voor deze centrale tentoonstelling werken van recente, naar haar overtuiging de voornaamste beeldende kunstenaars uitgezocht, zoals Candice Breitz, Marlény Dumas, Tapies e.a. RICKY SWALLOW Ook in de Australische paviljoen wachtte me een aangename verrassing. Vanaf de 17e eeuw schilderden vele schilders „stillevens“: fruit en andere levensmiddelen, wild, levenloze voorwerpen, zoals kaarsen, boeken, schedels. Ze kregen een symbolische betekenis wat hun tot een nieuw leven wekte. Duizenden stillevens werden zo een kunstgenre. De kunstenaar is met hun selectie en manier van uitbeelden zoals een traditioneel, „ouderwetse“ motief verheffen op een hoger


- 21 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 niveau, en ook het traditionele stilleven in een nieuwe dimensie plaatsen. Een dergelijke „eye-opener“, dit verleggen van de grenzen, is mijns inziens één van de karakteristieken van echte kunst. Swallow heeft uit een blok hout een stilleven vervaardigd, een keukentafel zoals bij hen thuis was, met een opgerold kleed, een emmer en dode vissen. Alsof hij deze levenloze dingen een nieuw leven van schoonheid schenkt, ofschoon ze als stil op tafel liggen. De traditie van de 17e eeuw gaat zo dankzij de kunstenaar over in het heden en de toekomst. VIDEO De biënnale laat een overvloed van videofilms zien. Ofschoon wij deze films zeker nog lang op tentoonstellingen van moderne kunst zullen zien, heb ik de indruk, dat deze kunstvorm al over zijn toppunt heen is. Of kreeg ik deze indruk door de overvloed van weinig interessante films? Ook in het Nederlandse paviljoen, gebouwd in 1954 door de bekende architect Gerrit Rietveld, kunnen we een videofilm van Jeroen de Rijke en Willem de Rooij zien. De film wordt elke twee uur getoond, menig geïnteresseerde moet dus veel geduld hebben. Meer interessant vond ik de fotografie van Rem Koolhaas, waarmee hij de grenzen tussen de architect en zijn studio wilde verkennen. Koolhaas vindt een nieuwe mogelijkheid buiten, bijvoorbeeld op een grote meeting. Hij meent in ieder geval dat de architect buiten, bijvoorbeeld tijdens zoń massabijeenkomst, sneller een idee voor een nieuwe gebouw krijgt dan in een gesloten studio. Een prettige indruk maakte op mij bijvoorbeeld de videofilm van Gustave Coubet, een Franse schilder, van een rustig grazende antilope. Slechts af en toe heft ze haar hoofd op om een eventueel naderend gevaar waar te nemen. Het monotoon grazen van de antilope (kleurfilm) bracht mij in een diepere ontspanning dan menige relaxatietechniek. En daarbij bevredigde mij ook de schoonheid van het dier en de kleuren van het verdroogde gras. Met een glimlach verlaat bezoeker het Russische paviljoen. Op het scherm in een donkere ruimte ziet men vier mannen, gestoken in een rood skipak, die van ver naar de voorgrond bewegen. Elke keer als er een nieuwe bezoeker in de kamer komt, verschuiven ze weer dichterbij, totdat ze zich op het laatst achterover in de sneeuw laten vallen. Is het een nieuwe kunstvorm of meer een prettig vermaak? Ook in de ZuidKoreaanse paviljoen worden we vergast op een interessante videofilm en goede fotografie. Buiten het paviljoen stond een grote witte lotusbloem. De zon toverde met zijn stralen op de doorschijnende witte stof van de bladen van bloed een sprookjesachtige, steeds wisselende indruk getoverd.

welke objecten gemaakt heeft en in welk paviljoen ik ze gezien heb. Bijvoorbeeld de betonnen vierkante tunnel, waar middenin een ventilator is bevestigd. Als je er doorheen gaat worden je haren en je overhemd door de luchtstroom bewogen, wat een origineel en veelzijdig beeld biedt voor de toeschouwer buiten de tunnel. Ik denk dat het in het Duitse paviljoen was, dat de tentoonstelling van abstracte objecten door de suppoosten verlevendigd werd. Plotseling gingen ze dansachtig bewegen en sloegen allerlei kreten... Origineel en amusant. ARSENALE Zo worden de lange en hoge oude hallen genoemd die vroeger als scheepswerf dienden. Arsenale bevindt men niet ver van de Giardini, in een volkswijk, met opgehangen was tussen de huizen en kleine restaurants met door een terrasje ervoor. Op een gevel werd mijn aandacht getrokken door een aankondiging van de plaatselijke afdeling van de communistische partij, compleet met een rode vlag en pal ernaast een Christusbeeld met zijn benadrukte hart. Voor ieder wat wils, ik zou zeggen: typisch Italiaans. Maar ze bijten elkaar niet. Ook hier vindt men een grote concentratie van kunst, van zoń 50 kunstenaars. Bij de ingang trekken de aandacht affiches van de Guerilla Girls-groep van New York, die al jaren strijden tegen de discriminatie van vrouwen door de kunstwereld. Dan zien we midden in de eerste hal een mooie klassieke kroonluchter gemaakt van damesverbandjes vervaardigd door Joana Vasconcelos. De bezoeker gaat langs vele en vele kunstobjecten. De menselijke fantasie is zo te zien grenzeloos en zo zal creatie van kunst nooit eindigen. Ook de modeontwerper van de Londense Leigh Bowery bevestigen dit. Christina Garcia Rodero heeft hier een flink aantal grote foto's, gemaakt in vele landen. De foto's tonen situaties met een sterke emotie, maar ook met een poëtische lading. Geheel aan het einde van de hallen zien we een „politieke“ expositie van de Cubaanse Amerikaan Diango Hernández. Tegen de muur en op de grond zijn gebroken lichtmasten, refererend aan het elektrificatieproject van Lenin. Aan de muur worden slechts namen van verschillende communistische dictators en politieke leiders geprojecteerd. Opmerkelijk is, dat dit voldoende is voor het oproepen van herinneringen aan dictaturen en geweldsdelicten. Op mij had deze eenvoudige presentatie een sterke suggestieve invloed. LUCIAN FREUD

DAT GEHEUGEN VAN MIJ... Helaas kan ik me nu niet meer herinneren welke kunstenaar


- 22 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 Op het San Marco-plein, tegenover de San Marco-basiliek, in het museum Correr, werden de werken van deze Engelse schilder, kleinzoon van psychiater Freud, geëxposeerd. Het tempo van schilderen van Lucian Freud is traag, grotere portretten vereisen ongeveer een jaar poseren. De Engelse knielende Elisabeth heeft het blijkbaar niet zo lang uitgehouden, er hangt hier een klein portret van haar, een oudere vrouw met een gerimpeld gezicht. Ik zou willen weten wat zoń portret van Freud kostte en ook wat de or-

ganisatoren voor de verzekering van deze werken, van de vandaag de meest dure realistische schilder, hebben moeten betalen. Freud schildert het liefst portretten en vaak zijn de mensen samen met hun honden vereeuwigd. Hij heeft een zeer eigen stijl en ook deze tentoonstelling is zeer de moeite waard. Miroslav Kabela Door de auteur ingekort

C U LT U U R EN SOCIAAL LEVEN

MORAVSK¯ KRUMLOV Op initiatief van een aantal in Tsjechië wonende Vlamingen en het NE/BE werd er op 4 juni een uitstapje georganiseerd naar Moravië. Dankzij de steun van Agora Cultural Travels (Piet Schepens) was de prijs, 900 kroon, laag gehouden. Ik ben niet zo'n groepsreiziger, maar dit leek me wel wat, gezellig en cultureel met elkaar verkeren. Ik schreef me meteen in. Toevallig ontmoette ik 2 dagen voor vertrek een van de organisatrices in de stad die me vertelde, dat ik de enige Nederlander in het gezelschap was. De rest bestond uit Vlamingen en Tsjechen. Mijn verwachtingen waren nu helemaal hooggespannen. Ik zal het maar alvast verklappen, de thuisblijvers hadden deze keer ongelijk. Het Mercedesbusje was met 19 reizigers helemaal vol. (In Moravië zouden nog 5 mensen aansluiten die met de auto waren gekomen). Rond half negen reed het busje de stad uit. Nu woon ik 2 jaar in Praag, maar ik was nog nooit over de Nusle-brug gereden. Deze brug, in slechtere tijden GottwaldÛv most geheten, is met 500 m de langste brug van de stad, en is 40 m hoog. Eronder hangt de tunnelbuis van Metro C. Ik heb een haat/liefde-verhouding met de brug. Als men in het Nusle-dal wandelt, vallen de lelijke en kolossale pijlers op. Het is dan een arrogante brug, zonder enig respect voor de mensen die eronder wonen. Op afstand gezien is het een futuristische brug, en

mooi en lelijk tegelijk.'Kom', dacht ik op een zonnige dag, 'laat ik er eens overheen lopen'. Nu dacht ik geen last te hebben van hoogtevrees, maar ik voelde me tamelijk ongemakkelijk op de brug. Het verkeer raast langs je heen en aan de andere kant loop je langs een hoog hekwerk. Toch slagen er nog mensen in om van de brug af te springen, zei een van m'n medereizigers. Mijn dag kon niet meer stuk, amper 2 minuten op weg en dan al de sensatie van de Nusle-brug.Verder ging het, op weg naar het kasteel van Moravsk˘ Krumlov. Ik weet niet meer of we onderweg nog gestopt hebben. Piet Schepens ontpopte zich als een uitstekende en aangename reisgids. Interessant vond ik dat hij vertelde, toen we aan de horizon een kennelijke atoomcentrale ontwaarden, dat deze even dicht bij de Oostenrijkse grens stond als die in Zuid-Bohemen, maar dat er over deze geen protesten zijn. Ik had altijd gedacht dat Tsjechieë maar een atoomcentrale had, maar misschien heeft het land er wel vijf, of meer. De binnenplaats van het kasteel van Moravsk˘ Krumlov is een oase van rust. Een verwaarloosd grasveld met wilde bloemen en een enorme kastanjeboom, door oude muren omgeven, is om bij weg te dromen naar vroegere tijden. In het kasteel is het „Slavisch epos“ van Alfons Mucha tentoongesteld. Op een reeks monumentale doeken is de geschiedenis van het Slavische volk


uitgebeeld. Deze kant van Mucha kende ik nog niet. Nu moet u niet zeggen: 'U kent wel heel veel niet', dat is wel waar, maar daar hebben we het hier niet over. Mucha is toch vooral bekend vanwege zijn grafisch werk, illustraties en affiches zoals voor Sarah Bernhardt. Persoonlijk vind ik dat werk wat te mooi, een beetje gelikt. Het heeft een eigen, direct herkenbare stijl. Maar m'n Grote Winkler Prins, uitgave 1976, heeft zelfs geen lemma over Mucha, noch wordt hij genoemd onder Beeldende kunst in het lemma TsjechoSlowakije. Ik vermoed dat hij door het toerisme na 1989 wat bekender is geworden. In het Praagse Muchamuseum vroeg ik eens waarom ze geen affiches met mannen verkochten. De verkoopster keek me zo wezenloos aan dat ik veronderstelde iets doms gevraagd te hebben. Enfin, ik verbaas me er soms over hoe weinig mensen Mucha kennen. Maar dat kun je waarschijnlijk ook zeggen over Beardsley of Toulouse-Loutrec. Maar ik dwaal af. Dat Mucha vooral een graficus

Alfons Mucha: Uit het Slavisch epos

- 23 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 was herken je in de doeken van het Slavisch epos, die ik nogal wisselend van kwaliteit vond. Niettemin heeft Mucha een krachttoer verricht met veel drama. De gezichten die je aankijken zijn zeer opvallend in zijn werk, en ook in het Slavisch epos. Hij heeft er een groot aantal jaren aan gewerkt, hoeveel precies ben ik vergeten, een schilderij per jaar ongeveer. We werden rondgeleid door een Duitse student, die nog vertelde dat het epos naar Praag verhuist. Men is daar bezig een geschikte lokatie te zoeken. Het kasteel wordt misschien een congresen vergadercentrum. Jammer voor die dromerige binnenplaats.Tijd voor de lunch, die we gebruikten in een dorp enkele kilometers verderop. Het was een keurig restaurant met snelle bediening. Het menu bestond uit een soep, hoofdgerecht en een toetje. Ik vond alles lekker. Ondertussen waren we al een uur achter op het schema, voort dus naar Tfiebíã, eerst naar de abdijkerk. Vergeleken met al dat barok in Praag is deze Romaanse basiliek door zijn eenvoud een verademing. In een gemiddelde barokke kerk ben ik meestal snel uitgekeken, maar hier zou ik best een uurtje tegen een pilaar willen zitten, als er geen andere mensen zijn, en dan rondkijken. De Tsjechische gids deed haar uiterste best, maar ik had de indruk dat de aanvullingen van onze eigen gids Piet zeer welkom en terzake kundig waren. De kerk heeft minimale gotische en barokke aanpassingen ondergaan, maar is toch vooral een Romaanse kerk gebleven. De crypte was ook bijzonder fraai, een lege ruimte met Romaanse bogen. Er was daar ook een geheime gang, die we niet gezien hebben want hij is geheim, en een plek waar bier gebrouwen werd. De bijbehorende abdij is omgebouwd tot kasteel. In de 17e eeuw kwam het in het bezit van de Wallenstein-familie. Aan de voet van de basiliek en het

kasteel lag de oude joodse begraafplaats. De Wallensteins lieten het begin 18e eeuw ruimen omdat ze vonden dat het hun uitzicht bedierf als ze in hun koetsen kwamen aanrijden. Hiermee zijn we aangekomen in de joodse wijk en de (nieuwe) joodse begraafplaats. We werden in de wijk rondgeleid door een Tsjechische gids.Wat me nogal frappeerde in eerste instantie was dat men niet weet waar ongeveer 150 jaar joden zijn begraven, namelijk van 1468, toen op de oude begraafplaats niet meer werd begraven, en 1625, uit welk jaar de oudste steen op de (nieuwe) begraafplaats dateert. Het boekje 'Jewish monuments of Tfiebíã', dat ik ter plekke aanschafte, heeft het niet over deze periode. Toen ik was bekomen van de schok van deze mededeling dacht ik, nou ja, dat zal op vele plekken wel het geval zijn. Ik herinner me dat rond 1950 wij, schooljongens in een Brabants dorp, voetbalden met schedels die op een akkerland na het ploegen naar boven waren gekomen. Niemand wist dat daar ooit een kerkhof was geweest, ook het archief van de kerk niet. De wandeling door de wijk was boeiend. Het maakte een authentieke indruk op me, hoewel het eerder genoemde boekje vermeldt dat de wijk er vroeger beter uitzag. Ze is verwaarloosd en slecht onderhouden. Dat zal waarschijnlijk wel verbeteren nu de wijk op de UNESCO-lijst staat. (Dat geldt ook voor de basiliek). Opvallend waren de condomiums, huizen die waren gesplitst, soms zowel


horizontaal als verticaal, en waarin verschillende families woonden. Soms was de ingang in het naastgelegen pand. Typisch zijn ook de onderdoorgangen, een soort tunneltje onder de huizen om van de ene straat naar de andere te lopen. Toen de gids zei dat die doorgangen wel een beetje vies konden zijn, wilde iedereen er doorheen lopen. De wijk heeft 2 synagogen. De Pfiední (voorste) synagoga, nu in gebruik door de Hussieten, en de Zadní (achter) of Nová (nieuwe) synagoga, die nu een museum is. In de Zadní synagoog, dat mooi gerestaureerd is, is een permanente expositie van de joodse geschiedenis van Tfiebíã. De wijk ligt ingeklemd tussen de rivier Jihlava en een heuvel. Aan de overkant van de rivier is de christelijke wijk. We maakten nog een snelle wandeling over de begraafplaats. Snel, want we hadden inmiddels een achterstand van 2 uur op het schema. De begraafplaats is in de tachtiger en negentiger jaren van de vorige eeuw gerestaureerd, geheel door vrijwilligers. Daarom waren de kosten betrekkelijk laag, namelijk 1,5 miljoen kroon. Ik vermeld dit maar even omdat ik op het Tsjechische tv-journaal ook altijd het aantal kronen verneem, dat bij een bepaald projekt hoort. We waren rond 9 uur weer in Praag, en weer reden we over de Nusle-brug. Het was een fijne dag geweest. Is er dan niets negatiefs te melden? Vandaag, nu ik dit schrijf, is het 30 juni en de laatste schooldag. Het heeft de hele dag geregend. Maar op straat zie je blije jongens en meisjes, op weg naar school, met een bloemetje voor de juf of de meester. Het is feestelijk. Hetzelfde weer hadden wij op ons uitstapje naar Moravië, maar ook dat was een feest. Volgende uitstap: Dresden, 24 september, met de trein. Aanbevolen! Jos Wuijts

- 24 -


Verslag Projectreis Tsjechië 08-05-2005 t/m 14-05-2005 Ook dit jaar kwamen naar de Tsjechische Republiek studenten uit de school in Waddinxveen (Nederland). Ze hebben eerst twee dagen in hun partnerstad Pelhfiimov doorgebracht en daarna twee dagen in Praag. Bij deze gelegenheid hebben hen ook enkele leden van Ne-Be ontmoet. Wij bieden u hier de beschrijving van hun reis vol belevenissen en indrukken, die ons de studenten hebben gestuurd: Zondag 08-05-2005 Het was laat, en het duurde voor ons gevoel veel te lang voordat eindelijk alle tassen in de bus lagen en we konden vertrekken naar bestemming: Tsjechië!! Ons was verteld dat we de volgende dag om 15.30 aan zouden komen bij de school in Pelhfiimov. U weet wel hoe dat gaat, maar weinig van ons hebben nog een uurtje slaap kunnen krijgen. Maar de meeste merkten daar de 1e dag nog niets van. We waren allemaal te zenuwachtig en nieuwsgierig naar de bestemming om onze moeheid te voelen. Maandag 09-05-2005 Onderweg zouden we nog even stoppen op een Aziatische markt. Het werd een andere dan gepland, maar het afdingen kon beginnen! Het was voor ons een heel nieuwe ervaring, we hadden zo iets nog nooit meegemaakt! We hadden dus ook het geval dat er mensen in de bus terugkwamen met hetzelfde artikel, waar de 1 omgerekend 4 euro aan kwijt was en de ander 7 euro. Dat was wel grappig, en we reden vrolijk weer verder. We kwamen inderdaad rond half vier bij de school aan, en nadat eindelijk alle tassen bij elkaar gezocht waren door de verschillende personen, konden we de school in op zoek naar de aula. Onderweg kwamen we allemaal verschillende nieuwsgierige Tsjechen tegen, en we vroegen ons allemaal af, zou dat de onze zijn? In de aula werd jouw naam door een Nederlandse leraar afgeroepen en de naam van de leerling van jouw gastgezin in het Tsjechisch. Iedereen gaf elkaar onwennig een hand en 3 zoenen en ging met hun Tsjech mee naar huis. We spraken af dat we elkaar die avond weer in het dorpscafé Sklep zouden ontmoeten. Het dorp Pelhfiimov liet grote verschillen zien tussen arm en rijk. De omgeving was ontzettend mooi, en heuvelachtig. Ook weer heel anders dan bij ons in Nederland natuurlijk, want daar is met uitzondering van Limburg, alles behoorlijk plat. Bij aankomst kregen we een traditioneel glaasje Becherovska te drinken. Dit waren wij totaal niet gewend, omdat in Nederland zoiets niet gebeurt. Het avondeten was bij iedereen een zenuwachtige gebeurtenis, en het bleek dat de meeste gastgezinnen veel te veel eten voor ons klaar hadden gemaakt. De gasten kregen ook als eerste te eten en pas als wij klaar waren, dan begonnen de Tsjechen zelf te eten. Dit was een aparte belevenis, en de mensen waren dus erg gastvrij. ‘s Avonds gingen we naar het dorpscafé, en het bleek dat het in de Tsjechische cafés veel drukker was dan in Nederland. Het was wel erg gezellig, en dat was onze eerste avond in Pelhfiimov. Dinsdag 10-05-2005 De volgende ochtend moesten we al weer heel vroeg uit de veren, want om 8 uur moesten we bij de school van Pelchrimov verzamelen. We zochten allemaal al snel onze vrienden op en be-

gonnen elkaar honderduit te vertellen over onze belevenissen met de Tsjechen. Daar werden we verdeeld in groepjes van ongeveer 5 personen. We gingen onder leiding van een aantal Tsjechische leerlingen verschillende instellingen bezoeken. O.a. het stadsmuseum van Pelhfiimov. Dat was best interessant om te bezoeken. Ten eerste al dat we in vreemde talen moesten praten. Natuurlijk moesten we al de gehele reis Engels praten, en de meeste Tsjechen spraken dit ook zeer goed. Maar de gids die ons rond ging leiden in het museum, sprak alleen Duits. Maar we hadden van te voren al vragen gemaakt en die waren in het Engels. Dus toen moesten we de vragen in het Engels lezen, in het Duits stellen, en in het Nederlands aan de overige groepsleden vertalen. Dat was best ingewikkeld, maar goed voor je talen. Het museum liet het ontstaan van het dorp zien en de traditionele kleding en attributen van 2 eeuwen geleden. Dat was wel interessant. Daarna hebben we nog een eeuwenoude folterkamer en gevangenis gezien. Het was best indrukwekkend om met je eigen ogen te zien hoe het er vroeger allemaal aan toe ging. Een andere groep ging naar de brandweer. Wij hadden eigenlijk verwacht dat het een ouderwetse kazerne zou zijn, omdat Pelhfiimov in bepaalde dingen, zoals openbaar vervoer en andere faciliteiten achterloopt op Waddinxveen. Maar dit was een heel nieuw deel en het was heel modern. Er was heel veel modern materieel wat heel goed bijgehouden was. Het was minimaal even modern als hier in Nederland, en dat vonden wij heel goed, aangezien de brandweer een zeer belangrijke taak heeft. Het was leuk dat we door de bezoekjes aan o.a. deze instellingen een beter beeld hebben gekregen van het dorp Pelhfiimov. Om 10 uur vertrokken we naar een glasfabriek in Bohemen, wat bekend staat om het mooie glas van zeer goede kwaliteit. Het was heel apart om te zien hoe daar het glas gemaakt werd, omdat in Nederland zoiets niet toegestaan zou zijn. In Nederland hebben we een ARBO-wet die voorschrijft dat werknemers in een gezonde en veilige omgeving kunnen werken, maar in de glasfabriek was daar niets van te merken. De glasbranders droegen geen bescherming, stonden in T-shirts naast de hete ovens, er was geen ventilatie en ze tilden gloeiend heet glas over elkaar heen. Er was een bordje dat aangaf dat er 1 brandblusser in het gebouw aanwezig was, maar de plek was echter leeg. Dit vonden wij aan de ene kant wel heel grappig. Na dit bijzondere bezoek, wat trouwens erg leerzaam was, gingen we weer terug naar Pelhfiimov. We dachten dat we toen even konden relaxen, maar dit bleek niet waar te zijn. We moesten een verplichte stadswandeling maken, vanaf het hoogste punt van Pelchrimov, helemaal naar benenden. Dit was heel mooi, want het bos stond mooi in bloei, we kwamen overal heilige beelden tegen en plekken waar heilig water zou stromen. Dit kennen wij in Nederland helemaal niet. Dat was dus heel apart. Ook het golvende landschap was


- 25 -


Strahovklooster mooi, en we stonden verbaasd over de enorme ruimte die we tegenkwamen. In de verste verte zagen we geen huizen, fabrieken of scholen. Er was alleen natuur, en we kwamen bij bossen, weilanden, akkers en zandvlaktes. In Nederland is het landschap niet zo afwisselend en alles gecultiveerd. Bovendien ziet het er grauw van de gebouwen. Als je daar ook nog eens het platte landschap bij voorstelt, kunt u zich voorstellen hoe we genoten van deze afwisseling. In de avond dachten we even uit te kunnen rusten, maar toen werd ons verteld dat we met onze Tsjech waar we logeerden, naar een nabijgelegen sportzaal gingen. We hadden nooit verwacht dat zoveel Tsjechen aan sport zouden doen, want in Nederland hebben we een heuse computergeneratie. De sporten waren ook heel verschillend. Ze liepen uiteen van mountainbiken, bergbeklimmen, ijs-hockey en basketbal, naar turnen, jazzballet en voetbal. In de sportzaal mochten we zelfs wandklimmen en diegene die niet durfden, gingen basketballen. Dat was wel heel erg leuk. Dit doen we niet zo snel in Nederland. Daarna gingen we nog even terug naar Sklep. Daar bleek een gigantisch tvscherm neergezet te zijn. Tsjechie moest namelijk spelen tegen Wit-Rusland. Het hele cafe zat vol en iedereen genoot zichtbaar. In Nederland spelen heel weinig mensen ijs-hockey en is het helemaal niet populair. Je hoort het bijna nooit, maar bij ons is voetbal zeer populair. Het was dus wel leuk om eens een keer met zo’n sport in aanmerking te komen. Dit was dan de tweede, en tevens onze laatste avond in Pel-hfiimov. Woensdag 11-05-2005 Om 8 uur ‘s morgens moesten we afscheid nemen van ons gastgezin. Het was heel raar, ondanks dat we maar 2 dagen bij die mensen in huis hebben gezeten, voelde het toch apart dat we weer weggingen. Ze waren tenslotte zo aardig voor ons geweest en verzorgden ons heel goed. We gingen opgewonden en heel moe de bus in voor ons volgende avontuur: Praag! Daar zouden we ook voor het eerst aan ons onderzoek gaan werken. Dit was namelijk niet alleen een plezierreisje, maar tevens een educatieve reis. Rond 10 uur konden we inchecken in het hotel in Praag. We konden alleen niet meteen het hotel in, daarom gingen we eerst met de leraren het metrostelsel uitproberen. We moesten die avond namelijk zelfstandig op weg naar contactpersonen in Praag, dan moeten we toch weten hoe het een beetje werkt. We stapten uit bij de halte: ‘museum’. Daar bevond zich bijna direct

bij de uitgang een standbeeld, namelijk ‘het paard’. Dit zou vanaf nu het centrale verzamelpunt worden. We werden daar verdeeld in groepjes met wie je het werkstuk zou gaan maken. Op dit moment gingen we de stad verkennen. Dit hoefde niet noodzakelijk met je project te maken hebben, maar bij ons was dat toevallig toch het geval. Wij gingen met ons groepje, andere leerlingen en met meneer Hövener naar de burcht, waar ook het klooster Strahov zich bevindt. Het was een lange wandeling, maar je had prachtige uitzichten van bovenaf de burcht. We gingen ook in een grote uitkijktoren, vanaf daar kon je heel Praag zien liggen. Dat was echt mooi! Je zag een heel goed verschil tussen oud en modern Praag. Er waren prachtige gebouwen te zien, zoals de St. Vitusdom en de Karelsbrug. We hadden nog nooit zoń aparte brug gezien. Het bevatte zeer veel verschillende beelden, en dat hadden we nog nooit op een brug gezien. Maar wat we weer jammer vonden was, dat er een hele grote tv-toren te zien was, die duidelijk niet thuishoorde in het mystieke Praag. Het was duidelijk dat de communistische overblijfselen te zien waren. Veel gebouwen waren namelijk lelijk en allemaal hetzelfde, maar zeer functioneel. We zijn ook nog het Strahovklooster in geweest en we hebben 1 van de eerste bijbels zien liggen. We mochten nergens aankomen en verschillende zalen niet in, maar de hoeveelheid boeken was wel heel erg indrukwekkend! Om 4 uur moesten we weer terug zijn in het hotel, en daar moesten we ons voor gaan bereiden op de reis naar onze contactpersoon. Hier splitste de groep zich ook op in: Ilona, Kim en Jelle. Wij gingen met z’n drieën de metro in om vervolgens bij Jana âervenková uit te komen. Het bleek heel dichtbij te zijn en we hoefden niet te zoeken naar haar huis, omdat ze ons op kwam halen van het station. Ze nam ons mee naar haar huis, en vertelde ons dat ze zo aardig was geweest om voor ons een legende uit te typen over de burcht. Dit was een van de onderwerpen voor ons project en heel moeilijk te vinden op internet. Zij zei ook dat het alleen op Tsjechische sites te vinden was, maar zij is een Tsjechische die Nederlands heeft gestudeerd. Voor haar was het dus een stuk gemakkelijker om aan die informatie te komen. Deze legende hebben we ook verwerkt in de introductie, omdat we het zo’n grappig verhaal vonden. We mochten bij haar blijven avondeten. Ze had erg haar best gedaan om het ons naar de zin te maken. Als voorgerecht kregen we aardappelsoep, het hoofdgerecht was kalte platte en als toetje kregen we pannenkoeken met eigengemaakte jam. Het was heel grappig want ze had een heel lieve hond, die het niet na kon laten om steeds te komen bedelen. Na het avondeten gingen we hem met z’n vieren uitlaten en toen kwamen we in het park die een prachtig uitzicht bood op de rivier de Moldau. Het was heel mooi, omdat het al heel donker was en alle lichtjes schenen. Dit was onze eerste avond in Praag, en we willen Jana nogmaals bedanken voor haar gastyrijheid. Na ons bezoek aan Jana âervenková zijn we alsnog naar het cafe in het hotel geweest. Daar hebben we vervolgens tot in de vroege uurtjes gezeten. Donderdag 12-05-2005 Vandaag was de belangrijkste dag voor ons wat betreft ons onderzoek naar de Burcht. Maar de dag begon voor ons met een bezoek aan Therezin, een voormalig concentratiekamp. Dat


- 26 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 heeft echt heel erg veel indruk op ons gemaakt. Het was heel schrikwekkend om te zien met hoeveel man men in een barak moest slapen en hoeveel er in 1 ruimte moesten wonen! En voor de joden waren de omstandigheden, voor zover mogelijk, nog erbarmelijker. We waren wel een beetje stil toen we weer terugreden naar Praag. Daar aangekomen, was het rond 1 uur en konden we niet meer het hotel in. We gingen met ons vriendenclubje eerst ergens eten. Het bleek nog vies tegen te vallen wat betreft de beheersing van het Engels van de Tsjechen. Met handen en voeten werk hebben we uiteindelijk toch nog wat te eten gekregen. Na het eten vertrokken wij weer met ons eigen groepje naar de burcht. We waren namelijk van plan om foto’s te maken en misschien brochures te bemachtigen. De foto’s zouden we nodig hebben voor ons werkstuk. Al snel kregen we te maken met het eerste probleem: we wisten niet waar we waren. Aangezien we van de hoofdstraat waren afgedwaald om een terrasje te zoeken om wat te eten, waren we even de weg kwijt. We kwamen uiteindelijk op een groot plein met de astrologische klok. Toen hadden we weer ongeveer een idee waar we waren. De klok was echt wel mooi om te zien en heel ingewikkeld. Hier moest natuurlijk een foto van gemaakt worden! Een toerist nota bene, heeft ons uiteindelijk de weg gewezen naar de Karelsbrug. Vanuit daar wisten we namelijk nog van de vorige dag hoe we verder moesten, dachten we. De Karelsbrug was daarna snel gevonden en toen wisten we het even niet meer. We hadden een kaart meegenomen, maar toch werd het niet helemaal duidelijk voor ons. Toen besloten we gewoon de tram te pakken die richting de burcht reed en dan maar hopen dat we langs de juiste halte kwamen en op tijd konden uitstappen. Dat ging niet eens zo heel erg slecht. Na een paar haltes herkenden we de buurt weer en na nog enig gevraag aan toeristen wisten we uiteindelijk zonder de inschakeling van de docenten de burcht te vinden. Maar echt lang waren we niet enthousiast, want we stonden voor een trap met heel veel treden. Dit was voor ons de enige manier om op de burcht te komen. We begonnen dus aan onze klim, en na een tijdje kwamen we erachter dat de klim zeker de moeite waard was geweest. Onderweg keken we een paar keer achterom en je bleek echt een geweldig uitzicht over de stad Praag te hebben! Toen we bovenop kwamen, gingen we als eerste een mooie tuin in, 1 van de koninklijke tuinen. Hier kwamen we een wachter tegen, die zo

St. Vituskathedraal

vriendelijk was om met ons op de foto te gaan. Dat was wel leuk. Vervolgens kwamen we via de achterkant van het gebouw uit bij de St. Vituskathedraal. Het was echt wel mooi om al dat goud te zien en de mooie ramen, waaronder één van Mucha. Na het bezichtigen van deze kathedraal, zijn we verder gelopen naar het koninklijke paleis met de wachters ervoor. We moesten natuurlijk op de foto met deze mannen, maar het lukte ons niet om ze aan het lachen te krijgen. We hebben toen veel foto’s gemaakt van straatmuzikanten en mooie gebouwen. Dit zijn dus de regeringsgebouwen. We waren echt onder de indruk van de vele mooie, en verschillende bouwstijlen. We leken wel een stel Japanners, want we moesten overal een foto van hebben. Was het niet voor het werkstuk, dan wel voor onszelf om thuis te laten zien. We zijn na het bezichtigen van veel, zo niet alle gebouwen, weer teruggelopen via de Karelsbrug. En zoals u heeft gemerkt, hebben we 1 ding niet gezien. En dat was het gouden straatje. We hebben ons kapot lopen zoeken, waar dat nou moest zijn. En uit mensen die we op straat aanspraken, in zowel Duits als Engels werden we ook niet veel wijzer. Tot we uiteindelijk maar besloten om die lange trap weer af te lopen. Wat bleek toen we helemaal beneden waren? Volgens een Tsjechische zakenman die we aanspraken, bleek het gouden straatje boven op de heuvel te liggen… U snapt zeker wel hoe we reageerden? We zijn toen maar teruggelopen naar het hotel, aangezien het al 5 uur was. Die avond zijn we met de hele groep naar de opera geweest en dat was wel mooi, al was iedereen behoorlijk moe en bleek het ook erg moeilijk te zijn om je te blijven concentreren…. Het operagebouw was heel erg mooi en oud. Zulke gebouwen kennen we nauwelijks meer in Nederland. De opera zelf was echter niet zo veel anders dan in Nederland. Toch was het wel heel mooi om te zien wat voor waarde de Tsjechen aan de opera hechten. Ze gaan er allemaal op chic heen en maken er echt een uitstapje van. Bij ons in Nederland gaan mensen ook gewoon in spijkerbroek en T-shirt naar de opera. Het was dus een stuk plechtiger. ’s Avonds zijn we nog naar het café van het hotel geweest, en daar was het heel gezellig met de hele klas. Vrijdag 13-05-2005 Vandaag waren we nauwelijks ons bed uit te krijgen, maar om 08.30 uur moest alle bagage in de bus zitten, dus dat werd nog even opschieten voor ons. Om 09.00 zou namelijk onze laatste verplichte stadswandeling plaatsvinden. Dit werd gelukkig iets later, dus we konden nog even wakker worden in het zonnetje. We hebben toen met mevrouw Zwart de Joodse wijk en de begraafplaats bezocht. Vele lagen waren over elkaar heen begraven, en alle kruizen stonden schots en scheef. Er bleek ook een traditie te zijn om kleine steentjes op de graven te leggen. Het was wel heel indrukwekkend. Toen we hiermee klaar waren, mochten we doen wat we wilden. Wij besloten eerst met zijn allen wat te gaan eten en toen zijn we op zoek gegaan naar souvenirs. Dat was heel gezellig. Zo hebben wij onze reis afgesloten, en moe maar voldaan, met vele verhalen en indrukken in ons hoofd gingen wij na het avondeten weer terug naar Nederland. Ilona, Kim en Jelle


- 27 -


N I E U W E B O E K E N E N V E R TA L I N G E N Nabestaanden krijgen levenslang Toen in 2002 in Nederland de roman Zes sterren verscheen, werd hij door de literaire kritiek niet bepaald welwillend ontvangen, des te meer verraste de belangstelling van de lezers, die enorm was. Het thema van zelfmoord was zeker niet nieuw in literatuur, maar bleek en blijkt steeds aantrekkelijk te zijn. Dertig duizend mensen per jaar plegen in deze staat aan de Noordzeekust, met ruim zestien miljoen inwoners, zelfmoord, vijftien honderd daarvan met succes. Het betekent ongeveer dertig zelfmoorden per week. Een zelfmoord is in verschil met een natuurlijke dood gehuld in het mythe van raadsels en geheim. Degene, die zich het leven neemt, is of held of zwakkeling, in ieder geval zijn de redenen voor zijn daad nooit voldoende helder en begrijpelijk. Toen één jaar voor de publicatie van Zes sterren de beruchte rockster Herman Brood van de top van het Amsterdamse Hilton-hotel afsprong, liet hij een brief achter, die luidde als volgt: „Ik heb er geen zin meer in, misschien zie ik jullie nog wel eens. Maak er een mooi feest van!“. Dit waren regels, die voor nabestaanden geen troost betekenden, laat staan verheldering. En juist de vraag, wat gebeurt er met degenen, die een zelfmoordenaar achterlaat, loopt als een rode draad door de hele roman door. Het is geen roman over zelfmoord, maar een roman over het leven daarna. Daarmee kan men ook het meest voorkomende verwijt van de critici van Zwagerman, die beweren dat het boek de ware motieven van een zelfmoordpoging niet onthult, van tafel vegen. De auteur laat namelijk zien, dat Joost Zwagerman de echte motieven niet te onthullen vallen, en dat ze misschien voor de overlevenden niet eens van belang zijn. Naast het verdriet over de dood komen schuldgevoelens, woede, hulpeloosheid, woest zoeken naar oorzaken staan. „De zelfmoordenaar heeft het achter de rug,” zegt de auteur in een gesprek, waarin hij onder meer bekent, dat de aanleiding tot het schrijven van dit boek een persoonlijke ervaring is geweest, „nabestaanden krijgen levenslang.“ De roman heeft echter meerdere lagen. Het fictieve tijdschrift Goede morgen van de kleinburgerlijke held, charlatan en bon-vivant Siem Merkelbach is een toespeling op de klassieker van de Nederlandstalige literatuur Willem Elschot en zijn Lijmen (1927, als Vûjiãka in Tsjechische vertaling 1977), waarin de cynische zwendelaar Boorman, eigenaar van Het Wereldtijdschrift, een tijdschrift zonder abonnees, rijk wordt, door zijn blad op een sluwe manier aan druk bezette zakenlieden te slijten. Tegelijkertijd neemt het boek een contrastieve stelling tegenover de Franse klassiek, Flauberts Madam Bovary, een verhaal, waarin een aaneenschakeling van gebeurtenissen blijkbaar onontkoombaar en logisch in de zelfmoord van het hoofdpersonage uitmondt. In vergelijking met Flauberts Bovary is de dood van Zwagermans hoofdpersonage noch onontkoombaar, noch logisch. De neergang van madam Bovary is een drama, terwijl Siem Merkelbach op een banale wijze zijn leven uitademt op de vloer in de bijkeuken van zijn verlaten villa. Waar Flauberts roman eindigt, daar begint het verhaal van Zwagerman. Alhoewel Zes sterren op grond van een persoonlijke belevenis is geschreven, is het in tegenstelling tot zo veel tegenwoordige Nederlandse romans geen autobiografisch boek. Zwagerman vermeed altijd zorgvuldig de autobiografische aanpak, waarvan ook de verscheidenheid van milieus getuigt, waarin zijn boeken spelen. Hij kiest altijd een bepaalde subcultuur uit, die hij geheel doordringt en haar vertegenwoordigers geloofwaardig voorstelt. Voordat Zwagerman, geboren in het Noord-Hollandse Alkmaar, besloten heeft van de pen te gaan leven, verdiende hij zijn kost als onderwijzer. In 1986, op zijn drieëntwintigste, debuteerde hij met de roman Houdgreep over de relatie tussen twee jonge mensen, die ten onder gaat aan de bedorven wereld, waarin het paar verkeert tijdens het maken van een commerciële videoclip. Algemene bekendheid verwierf pas zijn tweede roman, Gimmick!, drie jaar later. De gelijknamige discotheek, waarin de beroemde Amsterdamse club Roxy met zekerheid te herkennen was, is een ontmoetingsplaats van jonge „postmoderne“ kunstenaars, wiers leven voornamelijk om drugs, drank, seks, maar op de eerste plaats om geld draait. Hoe voortreffelijk dit milieu geschetst werd, daarvan getuigt ook het feit, dat een groep mensen, die zich door deze sleutelroman getroffen voelden, het Anti Joostzwagerman Comité (AJC) oprichtte. De daarop volgende roman Vals licht (1991) is weer bestseller geworden. Het verhaal van een student die door de rosse buurt dermate gefascineerd is, dat hij in de geheimzinnige wereld van de prostitutie probeert binnen te dringen, had ook de omstreden regisseur Theo van Gogh zo geboeid, dat hij hem twee jaar later verfilmde. In een volstrekt andere omgeving speelt De buitenvrouw (1994), die de botsing tussen de waarden binnen een multiculturele samenleving beschrijft op een geschiedenis van een buitenechtelijke relatie van een onderwijzer met zijn donkere collega. In de voorlaatste roman Chaos en rumoer (1997) onthult Zwagerman de achtergronden van het literaire gebeuren in omroep en televisie, en laat de lezer de gebruikelijke uitgeverspraktijken zien.


- 28 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 Hoewel hij voor het thema zelfmoord een meer aantrekkelijke achtergrond had kunnen kiezen, bijvoorbeeld de al genoemde Herman Brood, wiens jarenlange drugverslaving algemeen bekend was, heeft Zwagerman Zes sterren in het ogenschijnlijk saaie landschap van het Nederlandse platteland geplaatst. Maar zijn gevoel voor detail, de ongelooflijke alertheid, waarmee hij de allerkleinste dingen opvangt, die karakteristiek zijn voor het gedrag, kleding en handeling van verschillende sociale lagen en mensentypen, heeft ook hier zijn dienst gedaan en maakt van dit boek een prachtige schets van een doorsnee-Nederlander. Drie varianten van het Hollandse prototype worden hier door de drie Merkelbachs vertegenwoordigd, vader Jos, oom Siem en ten slotte Justus (het hoofdpersonage) zelf. Justus zijn vader, verborgen in een veilige wereld van een fatsoenlijk huwelijk, superschone woning en pensioenfondsen; Justus zijn oom, die door een sluwe verkoop van de luchtbellen van zijn zogenaamde tijdschrift uit een rijtjeshuis naar een pompeuze villa opklimt; en beide typen vloeien samen in de één generatie jongere Justus, een passief en onverschillig iemand, die geen behoefte heeft om een eigen weg te kiezen, zijn enige rebellie - nl. dat hij niet naar de wens van zijn ouders gaat studeren - eindigt met een betrekking in ooms fictief bedrijf. Door de zelfmoord in context van het gebruikelijke Nederlandse leven te presenteren, ontdoet Zwagerman hem van zijn eerste en essentiele mythe, van drama en tragiek, waarmee deze daad op stereotiepe wijze gekoppeld wordt. Het idee wordt omvergegooid dat een sprong uit het raam, overdosis aan slaappillen of doorgeschoten hersenen een kwestie van rock- en filmsterren is. De auteur laat zien dat zelfmoord niets met romantiek te maken heeft, maar dat zoiets gepaard gaat met ellende, vuil, zieligheid en onttovering, die ook na de daad blijven duren. Met zo’n beeld werd de lezer van Nederlandse literatuur nog nooit geconfronteerd. Naast romans schrijft Joost Zwagerman ook poëzie, maar is vooral bekend als publicist: hij schrijft columns, essays en feuilletons voor Vrij Nederland, maar ook voor Volkskrant en NRC Handelsblad. Regelmatig verschijnen zijn essays ook gebundeld. Buitengewone kwaliteit bereikten de bundels Collega’s van God (1993) en Pornotheek Arcadië (2000). Bovendien is Zwagerman bekend uit de tv-scherm, regelmatig verschijnt hij in zendingen over literatuur en kunst, en in de jaren 2003 en 2004 heeft hij de niet gemakkelijke rol van de presentator van het veel gevolgde programma Zomergasten op zich genomen. Tijdens zes zaterdagavonden in de zomer worden de op dat moment meest interessante vertegenwoordigers van literatuur, kunst, politiek, wetenschap en media gepresenteerd. In een live-uitzending van meer dan drie uur stelt eenieder zijn ideale televisieavond samen. Zwagerman heeft onder anderen ook de omstreden politica Ayaan Hirsi Ali uitgenodigd, die tijdens de zomergastenavond de choquerende film Submission wenste te draaien, waarvoor Theo van Gogh enkele maanden later vermoord werd. Hij is de kluts niet kwijtgeraakt toen de frivole journaliste Heleen van Royen - die door haar reportage een van de Amsterdamse wethouders deed aftreden - in haar ideale avond een pornoscene uit internet invoegde. Ook al deed het Zwagerman als presentator en interviewer fantastisch, hij heeft het schrijven niet aan de wilgen gehangen. In 2005 kwam hij met een nieuwe dichtbundel en met gebundelde essays en artikelen onder de titel Door eigen hand, waarmee hij naar het thema van Zes sterren terugkeert. Met het laatste, relatief sombere, maar rijpe en uitgewogen proza wordt hij voor de eerste keer aan de Tsjechische lezer voorgesteld. Op de typisch Nederlandse achtergrond wordt hier een universele vraag van zelfgekozen dood uitgeplozen. Nawoord bij de Tsjechische uitgave van Zes sterren door Veronika Havlíková

Joost Zwagerman: Zes Sterren (Kosmas 2005, naar Tsjechisch vertaald door Veronika Havlíková)

Ik mis mijn oom. Natuurlijk mis ik hem. Het heeft enige tijd geduurd voordat ik dit zo kon zeggen. De zeldzame keren dat iemand uit de hotelbranche hem ter sprake bracht of iets over hem vroeg, begon ik bij wijze van impulsieve bezwering te glimlachen. Te glimlachen ja, alsof het noemen van Siems naam me onmiddellijk allerlei goede herinneringen ingaf. Zo zei ik het dan ook maar snel. Het was niet eens compleet gelogen. Mijn reactie wekte vaak verwarring en ongemak. Het zou nog begrijpelijk zijn geweest om kort te glimlachen om de goede herinnering aan een overledene. Maar zo’n reactie vanwege de herinneringen aan een zelfmoordenaar was al veel minder opportuun. Ja. Oom Siem heeft zelfmoord gepleegd. Het is nu iets meer dan een jaar geleden. Als ik eraan terugdenk, begrijp ik niet hoe ik de eerste weken, de eerste máánden na zijn dood precies ben doorgekomen. Sinds mijn indiensttreding bij Goedemorgen, zes jaar geleden, zagen mijn oom en ik elkaar bijna dagelijks. De eerste jaren bezochten we vrijwel alle hotels met z’n tweeën. Later kon en mocht ik zelfstandig op pad, maar dan nog waren er middagen die we samen op kantoor doorbrachten. Op dagen dat hij in Zeeland en ik in Drenthe was, belden we elkaar altijd. Er is Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 29 -


niemand met wie ik de afgelopen jaren meer tijd heb doorgebracht. Kort na zijn zelfmoord nam zijn aanwezigheid alleen maar toe. Mijn oom was overal. Als ik in de auto stapte, zat hij al naast me. Reed ik weg, dan rende hij achter me aan - terwijl hij tegelijkertijd met een dreun op de voorklep terechtkwam; hij had zichzelf om het leven gebracht, maar in mijn verbeelding presteerde hij het een tijdlang om talloze keren per dag te verongelukken, altijd door andermans fouten, in het bijzonder door nalatigheid van mijn kant, door een domme inschattingsfout in het verkeer, door mijn nonchalance, luiheid, overmoed. Hij was overal. ’s Ochtends durfde ik in de badkamer niet goed in de spiegel te kijken, want dan zag ik direct dat hij schuin achter me stond, lachend soms, een andere keer afwachtend en diep in gedachten - maar altijd levensecht. Deinsde ik terug en stak ik mijn hoofd onder de kraan dan was híj het die mij waste, depte, doopte. Was ik hulpeloos? Dat is het woord niet. Siem had vaak genoeg voor me gezorgd, toen ik zes, negen, zeventien was. Dat deed hij nog steeds. Vroeger zag ik hem en tante Tilly tijdens schoolvakanties vaker dan mijn ouders. Sinds zijn zelfmoord was ik herschikt tot een schooljongen in de bedrieglijke huls van een twintiger en was mijn oom de schim van hogerhand die me leidde. Ik snapte niet dat ik ’s ochtends nog opstond en me aankleedde. Ik sliep zijn slaap. Die eerste maanden bracht ik letterlijk alles met mijn oom in verband. In de file waren alle andere inzittenden in alle andere auto’s mijn oom. In een hotel overnachtte hij in alle kamers. Buiten kon ik me niet van hem losmaken, want hij was het weer. Scheen de zon, dan had de zon zijn stem, die bassende monologen afstak over de weelde van het Hollands licht dat in heldere eenvoud op het land viel. Regen was de regen waar híj met smaak op kankerde als we ’s ochtends vroeg een C-weg op het spoor waren. En als ik voor even bevrijd was van het gemis, voelde ik me daar een moment later schuldig over. Zelfs de tijd bood geen uitkomst. In het verstrijken van de tijd ging de ouderdom schuil die oom Siem zichzelf had ontzegd. Zijn alomtegenwoordigheid was onbedwingbaar en onbedaarlijk. Soms smeekte ik hem me alleen te laten. Behalve degenen die ervoor betaald krijgen om naar mij te luisteren - huisarts, psychotherapeut - was er niemand aan wie ik uitvoering over Siem kon vertellen. Waarschijnlijk dachten anderen dat ik een groot stilzwijgen prefereerde. Begrijpelijk. Mededeelzaamheid en zelfexpressie zijn mij niet eigen. Ik geef er de voorkeur aan mijzelf te verzwijgen. Toen hij nog leefde, was oom Siem de figuur bij uitstek bij wie ik me uitstekend kon wegcijferen. Maar na zijn zelfmoord kreeg ik bijna iets evangeliserends over me en wilde ik van alles kwijt over Siem, en indirect ook over mijzelf. Geen toehoorders te vinden, helaas. Mijn ouders en tante Tilly tel ik niet mee. Natuurlijk had ik het dagelijks met hen over Siem, maar dat bood geen soelaas. Zij hadden genoeg aan zichzelf, aan hun eigen rouw. Zelfmoord jaagt iedereen op de vlucht, daar ben ik inmiddels wel achter. Alleen het woord al is taboe. Ik ontdekte dat het vooral de vaag betrokkenen aanzet tot eufemismen en zelfcensuur. De buitenste ring van kennissen, collega’s, zakenrelaties, cliënten en adverteerders voor Goedemorgen vermeed het om het woord uit te spreken. Van mij leken zij dezelfde omzichtigheid te verwachten. Inmiddels begrijp ik dat wel. Voor de nabestaanden van iemand die is overleden door ziekte of een ongeval bestaat een algemeen geaccepteerde etiquette van rouw en compassie. Een zelfmoord haalt die etiquette overhoop. Dood door zelfmoord is niet te verdoezelen met geparfumeerde nagedachtenis. Iemand die het op een akkoordje met de dood heeft gegooid slaat de achterblijvers het zelfsussende ach en wee uit handen. En dus hebben ze het er liever niet over.


- 30 -

HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 • HERFST 2005 Uitgever:

Ne-Be Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur Radho‰Èská 1 130 00 Praha 3 Tsjechië Bank: Komerãní banka, Praha 2 Rekeningnummer: 19-2307530267/0100 IBAN: CZ6101000000192307530267 SWIFT (BIC): KOMBCZPPXXX

Bestuur: âervenková Jana, jana@[email protected] Giese Eva, [email protected] Havlíková Veronika, [email protected] Pellar Ruben, [email protected] Pellarová Jana, [email protected] Pittnerová Lucie, [email protected] ¤íha Ladislav, [email protected] Schürová Petra, [email protected] Strnadová lenka, [email protected] Vittvarová Zuzana [email protected]

Voorzitter: Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603)

Vice-voorzitters: Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789) Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819)

Penningmeester: Eva Giese ([email protected], tel.:+ 420 272 760 660)

Redactie van het bulletin: Lenka Strnadová ([email protected], tel.: +420 724 280 947) Jesse Ultzen ([email protected])

Bibliotheek: Nederlandse ambassade, Gothardská 6, Praha 6 Elke donderdag 14.30-15-30, (buiten juli en augustus en Nederlandse nationale feestdagen) Informatie: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)

Onze web-site: www.sweb.cz/ne-be

Titelblad: Wilg II, foto Jesse Ultzen


- 31 -

SPOLEâNOST PRO Í ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR. Ne-Be

Recommend Documents