SPOLEâNOST PRO Í ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR NE-BE

SPOLEâNOST PRO ·Í¤ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR

NE-BE

roãník/jaargang: V.

•

ãíslo/nummer: 2

•

rok/jaar: 2004

Léto 2004 Vydává: NE-BE Spoleãnost pro ‰ífiení nizozemské a vlámské kultury Radho‰Èská 1 130 00 Praha 3 âeská Republika Bankovní spojení: Komerãní banka, Praha 2 ãíslo úãtu: 19-2307530267/0100 V˘bor: Petra Schürová Jana Pellarová Veronika Havlíková Eva Giese Jana âervenková Zuzana Vittvarová Lenka Strnadová Ruben Pellar Pfiedsedkynû: Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603) Místopfiedsedkynû: Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: 603 553 789) Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819) Pokladník: Eva Giese ([email protected], tel.: +420 272 760 660) Redakce bulletinu: Lenka Strnadová ([email protected], mobil: +420 602 224 948) Jana âervenková ([email protected], tel.: +420 241 442 416) Jesse Ultzen ([email protected]) Knihovna: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6 1. a 3. úter˘ v mûsíci od 14.00 do 16.00, (kromû ãervence a srpna a nizozemsk˘ch svátkÛ) Kontakt: [email protected] nebo [email protected] Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

-2-

Léto 2004

SLOVO ÚVODEM Milí pfiátelé NE-BE,

pem. V ãervnu by se autorka proslulé knihy pfieloÏené do mnoha jazykÛ doÏila 75. let. Ukázky z ãeského pfiekladu vydáváme v rubrice Nové pfieklady a knihy. Ve spolupráci s nizozemsk˘m velvyslanectvím chystáme na podzim setkání s úspû‰nou nizozemskou spisovatelkou Margriet de Moor, jejíÏ knihy ·edá, bílá, modrá ãi Kreutzerova sonáta vy‰ly v ãeském pfiekladu a jistû neunikly ani Va‰í pozornosti. Jako dal‰í událost leto‰ního podzimu plánujeme pfiedná‰ku zamûfienou opût na nûkteré z témat nizozemského v˘tvarného umûní. Pfiesné informace naleznete na rozesílan˘ch pozvánkách.

Letní vydání na‰eho bulletinu pfiichází s pfiáním hezk˘ch prázdnin a dovolené. Doufáme, Ïe Vám obsah nového ãísla zpfiíjemní chvíle odpoãinku. ProtoÏe k létu patfií cestování, zamûfiili jsme se tentokrát zejména na rubriku Na cestách, ve které najdete reportáÏ nizozemského pfiekladatele Keese Merckse o jeho v˘pravû po stopách Bohumila Hrabala ve mûstû Nymburku. Pfiiná‰íme Vám dal‰í ze série ãlánkÛ obdivovatelky a znalkynû nizozemského malífiství Zuzany Vittvarové o setkání s dílem mistra Rembrandta a jeho ÏákÛ ve vídeÀské Albertinû (a je‰tû nûco navíc). Jak se bûhem letních prázdnin tráví vánoce se doãtete v pokraãoTû‰íme na Va‰e pfiíspûvky z kulturního a spolevání loÀské reportáÏe z Jihoafrické republiky, kam ãenského Ïivota, na zajímavá setkání i na Va‰e námûty a komentáfie. se autorka Hanny Visser vypravila jiÏ podruhé. V nakladatelství Triáda vychází Deník Anne Hodnû slunce po cel˘ zbytek léta Vám pfieje Frankové s nûkolika dosud neuvefiejnûn˘mi dodatky a pasáÏemi. Letos v srpnu uplynulo ‰edesát let Lenka Strnadová od odvleãení osazenstva „zadního domu" gesta-

INFORMACE PRO âLENY NE-BE Internetové stránky knihovny: www.sweb.cz/ne-be/ Stránky sestavila a spravuje Andrea Havlíãková. Adresa: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6 Dotazy: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486) Andrea Havlíãková ([email protected])

Jaroslav Hutka koncertuje opût od záfií. Program a informace najdete na adrese: www.hutka.cz Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.

-3-

Léto 2004

CO SE CHYSTÁ? PODZIM 2004 NÁV·TùVA NIZOZEMSKÉ SPISOVATELKY MARGRIET DE MOOR V PRAZE. VLÁMSK¯ KULTURNÍ P¤ÍNOS V âESKÉ REPUBLICE: âERVENEC - ZÁ¤Í 2004 V¯STAVY: Most - dûkansk˘ chrám Nanebevzetí Panny Marie - suterénní v˘stavní sál Od 13. ãervence do 30. záfií 2004 AGNES MAES (Deinze) „From Le Ballet mécanique to Le Ballet des cellules“ Ctihodné malífiství. Pfiehled dlouhého hledání siln˘ch osobních proÏitkÛ prostfiednictvím jazyka forem geometrick˘ch barevn˘ch ploch a prostorov˘ch perspektiv v jejich vzájemném napûtí. Slavkov u Brna - Historické muzeum (Zámek) Od 23. ãervna do 30. záfií 2004 BRÉNINE (Turnhout) Boek-delen - KniÏní díly Projekt na cel˘ rok: Ïivotní pfiíbûhy obyãejn˘ch lidí ze Slavkova, Lommelu a Delfzijlu sebrané do knihy a opatfiené osobním kniÏním pfiebalem. A rovnûÏ fiada siluet tûchto lidí, skr˘vající a pfiece úderné. Dojemná v˘stava. KONCERTY: Úter˘ 20. ãervence 2004, 19 hod., Olomouc - Jezuitsk˘ Konvent Canta ludens (Gent/Drongen) pod vedením Filipa Martense S díly následujících autorÛ: Jozef Van Nuffel, Kurt Bikkembergs, Vic Nees, Arthur Meulemans. Dále populární jazzové a popové melodie Burta Bacharacha, Freddieho Mercuryho a Johna Lennona/Paula Mc Cartneyho. Pátek 23. ãervence 2004, Petrovice (·umava) Canta ludens (Gent/Drongen) pod vedením Filipa Martense Sobota 31. ãervence, 19.30 hod., Praha - Kostel Sv. ·imona a Judy Currende (Brussel) a In Stil Moderno (Nizozemsko) pod vedením Erika Van Nevela ‚Poklady z archívÛ z KromûfiíÏe‘ díla P .J. Vejvanovského, H. I. F. Bibera, J. H. Schmelzera a A. Bertaliho. âtvrtek 21. fiíjna 2004, 20 hod., Brno - Konvent Milosrdn˘ch Bratfií Jos Van Immerseel, clavicembalo


-4-

Léto 2004

TISKOVINY A âASOPISY ONS ERFDEEL - XLVI ãerven 2004 - Nederlandse en Vlaamse kunst in Oost-Europa, door Gary Schwartz: Rusland; Roemenië; Tsjechië; Polen - Het Europese project: van de regen in de drup?, door Guy Janssens: Een ontwerp van grondwet; Opstand; Nederland en België - verder uit elkaar; Nederland - Europees gidsland? Europa als boeman - De grote neutralisering van het Belgische federalisme, door Wilfried Dewachter: Voordelen van het federalisme; Nadelen van het federalisme; Constructiefouten; Manipulatie van de verkiezingen - Een venster op Rusland, door Jan van Hove: Een ambitieus museumproject- het Nederlandse filiaal van de Hermitage van Sint-Petersburg aan de Amstel - De deemstering van de literaire kritiek, door Frank Hellemans - Wij leggen de eerste steen, in goed cement, Het Nederlandse literatuuronderwijs en het leesdossier, door Wam de Moor

ORDE VAN DEN PRINCE - kvûten, ãerven 2004 -

Een Vlaams Cultureel Kwartier in Nijmegen Taalpurisme of taalpuree West-Vlaamst etymologisch woordenboek Neerlandistiek, Projecten van gewesten en afdelingen Nieuws uit Zuid-Afrika Vijf jaar Willem Elsshot Genootschap Nederlands-Indische literatuur of lireratuur uit Nederlands Indië

AHOJ (Vereniging Vrienden Nederland-Tsjechië en Slowakije) - kvûten 2004 - Het feest ter ere van het twintig jarige bestaan van de vereniging op 12 juni 2004 in hotel Bijhorst te Wassenaar - Nieuws van de stedenbanden - Van en over Tsjechië en Slowakije, uit de knipselmap: Praag: de CowParade komt eraan! 59e Folklorefestival in StráÏnice - Eerbetoon aan Dvofiák Zpracovala Jana âervenková

K U LT U R N Í U D Á L O S T I NIZOZEMSKÝ KONCERT V RUDOLFINU Leto‰ní PraÏské jaro pfiedvedlo svou orchestrální fiadu pfieváÏnû v Obecním domû, a tak byl pfiedcházející dubnov˘ koncert nizozemského symfonického orchestru Bellitoni v akusticky i vizuálnû pfiíjemnûj‰ím praÏském Rudolfinu vítanou zmûnou. Díky aktivním propagátorÛm se u nás neznámé tûleso doãkalo pomûrnû slu‰ného poãtu posluchaãÛ. Také program veãera byl jistou v˘zvou, kdyÏ po pfiedehfie k Verdiho Aidû následoval První violoncellov˘ koncert od D. ·ostakoviãe, skvûle proveden˘ sólistou

Godfriedem Hoogeveenem, koncertním mistrem královského Concertgebouw Orchestra. Posluchaãsky nároãné dílo vystfiídaly klidnûj‰í tóny Brucknerovy âtvrté symfonie (Romantické). Rumunsk˘ dirigent Alexandru Lascae dovedl orchestr k bravurnímu v˘konu. Jak tomu nezfiídka b˘vá, i tentokrát bylo zajímavé sledovat emocionálnû spí‰e rezervované provedení i atmosféru koncertu, tak odli‰né od vá‰niv˘ch vystoupení nûkter˘ch stfiedoevropsk˘ch orchestrÛ. Eva Giese


-5-

Léto 2004 „Haló v‰ichni,... jak urãitû víte, pfiistupuje 1. kvûtna 2004 k Evropské unii deset nov˘ch státÛ, mezi nimi také âeská republika. Rádio 1 pfiiná‰í v souvislosti s roz‰ífiením celou fiadu speciálních pofiadÛ, rozhovorÛ a reportáÏí. Vyvrcholením v‰ech pfiíprav kolem roz‰ífiení v‰ak bude Ïivé vysílání z Prahy, které probûhne v pátek 30. dubna od 11 do 13 hodin. Ohlednû Ïivého vysílání mám na vás prosbu: rádi bychom shromáÏdili co nejvíce nizozemsk˘ch mluvãích (i âechÛ, ktefií mluví nizozemsky), ktefií by se vysílání zúãastnili. Îivé vysílání se koná v budovû âeského rozhlasu.“ V˘‰e uveden˘ text je z pozvání Belgického rádia & televize. OkamÏitû jsem se pfiihlásil, protoÏe jsem „toto vyvrcholení“ samozfiejmû nechtûl zme‰kat. âlovûk taky nemá kaÏd˘ den pfiíleÏitost prohlédnout si budovu âeského rozhlasu. Úvodní slova z Belgie „Haló v‰ichni“, ve mnû vyvolala vzpomínky na zaãátky rádia z Indonésie: „Haló, tady je Bandung, ano mami, jsem tady.“ Rádio je nostalgie a romantika. Nizozemsko a Belgie mi najednou pfiipadaly stra‰nû daleko. Pfied vysíláním se konala prohlídka budovy. Úãast nebyla velká. Ve skupince zájemcÛ bylo asi dvacet lidí, nûktefií tu byli sluÏebnû. Zm˘lili se ti, co zÛstali doma? V budovû je uspofiádaná malá ale zajímavá v˘stavka o historii ãeského rozhlasu. Jsou zde nejrÛznûj‰í vûci t˘kající se rádia, dokumenty, fotky. PrÛvodce nám s náleÏitou hrdostí vypráví, Ïe se v âeskoslovensku roku 1923 uskuteãnilo první vysílání na evropském kontinentu. Pfii prohlídce vysílacích studií, na pfiesn˘ termín se teì nevzpomínám, mne pfiekvapila jejich uniformita. Jsou v‰echna naprosto stejná. Chápal jsem, Ïe zde nesmí b˘t nic osobního, jako napfiíklad fotky („Mysli na mû“), plakáty atd. Vzpomnûl jsem si, jak jsem byl pfied mnoha lety ve vysílacím studiu nizozemské stanice

POBAVENÍ Vara. Visel tam plakát spisovatele Gerarde Reva, i kdyÏ totéÏ rádio tehdy tohoto spisovatele bojkotovalo. Pfiíklad schizofrenní morálky? Vtip? Provokace? Po náv‰tûvû vysílacích studií, která byla malá a bez denního svûtla, byl velk˘ sál, kde se mûlo konat vyvrcholení, pfiíjemnou zmûnou: moderní, prostorn˘, se spoustou svûtla. Moderátor a technici se jiÏ zab˘vali pfiípravami vysílání. Krátce pfied zaãátkem vysílání, k nám promluvil v angliãtinû pfiedstavitel âeského rozhlasu. Pfiivítal nás a fiekl, Ïe doufá, Ïe vysílání pfiispûje k vzájemnému (kulturnímu) obohacení. Mluvil o tom, co se mÛÏe âeská republika nauãit od zemí EU a naopak. Byla to v˘stiÏná slova. Slova mající obsah, to co v následujících dvou hodinách neusly‰íme. Vysílání zaãalo nûkolika slovy moderátora a hned potom následovala samozfiejmû hudba. Asi byste oãekávali ãeskou hudbu - vÏdyÈ je to koneckoncÛ program o âeské republice ale posluchaãÛm byla nabídnuta neosobní, nedefinovatelná hudba v angliãtinû. A tak se to opakovalo bûhem celého programu. Ani nota ãeské hudby. Program byl zfiejmû urãen cílové skupinû, kterou neznám, „ctitele“ neosobní, povrchní hudby. Dva moji pfiátelé, ktefií si v Nizozemsku a Belgii naladili BRT, pak pozdûji vyprávûli, Ïe tam vysílali podivnou hudbu. Oba bûhem pÛl hodiny pfieladili na jinou stanici. Jak vysílání pokraãovalo, bylo mi ãím dál tím jasnûj‰í, Ïe jsem pozvání ‰patnû pochopil. Program nebyl speciálnû o âeské republice, ale o v‰ech deseti nov˘ch ãlensk˘ch zemích EU. Bûhem první hodiny, pokud opominu nesmyslnou hudbu, se je‰tû mluvilo o âeské republice, hlavnû o Praze. Bûhem druhé hodiny pak mluvili reportéfii o


sv˘ch zku‰enostech s ostatními devíti nov˘mi zemûmi, hlavnû o Slovinsku a o jedné pobaltské zemi, zapomnûl jsem které. V první hodinû se mluvilo tedy hlavnû o Praze. U mikrofonu byla fiada hostÛ, vzpomínám si z nich je‰tû na dva podnikatele. Vyprávûli hezké anekdoty a mûli smysl pro humor. Byli to jediní hosté, ktefií reagovali na vtipnost a humor moderátora. I kdyÏ i u tûchto hostÛ se objevila nûkterá kli‰é. Na otázku, kam se mÛÏe turista vydat, aby se dostal mimo obvyklá místa jako jsou KarlÛv most a Staré Mûsto, znûla odpovûì na Vy‰ehrad a Kampu. Mám k dispozici asi deset prÛvodcÛ mûstem a ve v‰ech jsou tato místa popisována jako v˘znamné památky. KaÏd˘, kdo je v Praze déle neÏ jeden den, se dostane dfiíve ãi pozdûji na Kampu nebo na Vy‰ehrad. Kdybych tuto otázku dostal já, odpovûdûl bych napfiíklad: zajdûte nûkdy na o‰untûlé nádraÏíãko schované za stromy jako je Praha-Vr‰ovice. Nejdfiív si myslíte, Ïe není v provozu. NádraÏní hala je aÏ na nûkolik bezdomovcÛ prázdná, ale na nástupi‰tích ãekají cestující. PfiepáÏky a kanceláfi jsou vybaveny moderními poãítaãi. KdyÏ pak jedete smûr Praha-Krã a Praha-Braník, vidíte, Ïe jsou vlaky plné, ne v‰ak turistÛ, n˘brÏ PraÏanÛ. Nebo bych fiekl: jdûte se nûkdy projít do Libnû. Do lidové ãtvrti, kde bydlel Hrabal, nad˘chat se atmosféry jeho pfiíbûhÛ. Jeho postavy tady pofiád Ïijí. Mimodûk objevíte pfiekvapivû hezkou architekturu z let kolem roku 1900. A speciálnû pro nizozemské posluchaãe: tady se nesnaÏí, pfiestoÏe jsou ceny v restauracích a kavárnách nízké, vytáhnout z cizincÛ co nejvíce penûz. Ale mû se nikdy na nic neptal, nás se nikdo na nic neptal. Nebyl jsem jedin˘, kdo oãekával interakci s publikem. Proã by nás sem jinak zvali? Odpovûì na to, jak jsem se obával, znûla: byli jsme zde jako tleskající dav („klapvee“). âe‰i, se kter˘mi jsem mluvil, slovu „klapvee“ nero-

-6-

Léto 2004 zumûli. Proto krátk˘ v˘klad. O politicích se obvykle fiíká, Ïe o voliãe nemají zájem, dokud se nekonají volby. Pak jsou najednou voliãi náramnû dÛleÏití, protoÏe se bude volit. Lidé jsou pouÏíváni jako „volící dav“ (het stemvee, het vee = dobytek). Analogicky jsem nazval na‰i skupinu „tleskající dav“ (klapvee). Nikoli ve vlámském v˘znamu „Ïvanit“, n˘brÏ „tleskat“. Jak jsem jiÏ fiíkal, vyprávûli reportéfii ve druhé hodinû o sv˘ch dojmech v pfiistupujících zemích do EU. Ukazovali moderátorovi v‰elijaké tretky z dotyãn˘ch zemí. Vzpomínám si je‰tû na hezk˘ keramick˘ hrnek nebo

pohárek. Vyprávûli o nûm tak nad‰enû, Ïe jsem za tím hrnkem zaãal tu‰it nûjak˘ osobní milostn˘ pfiíbûh. ZároveÀ jsem litoval posluchaãe, pokud je‰tû poslouchali, Ïe tu krásu nevidí. Rozhlas pfieci jen není to nejvhodnûj‰í médium pro pfiená‰ení takového prohlíÏení. âesk˘ rozhlas pro nás na‰tûstí zafiídil obãerstvení s kávou, ãajem a nealkoholick˘mi nápoji. Zaãal jsem ho vyuÏívat ãím dál tím ãastûji, i kdyÏ jsem nemûl ÏízeÀ. Také jsem chodil ãasto na záchod hlavnû proto, abych se mohl nepozorovanû nadechnout. V jednu hodinu bylo to trápení u konce.

Následující obûd byl vynikající. Seznámil jsem se s nûkolika mlad˘mi studenty nizozem‰tiny a o vysílání se uÏ skoro vÛbec nemluvilo. KdyÏ jsem odcházel, zeptal jsem se jednoho nizozemsky mluvícího âecha, co kromû pracovní pfiíleÏitosti mûlo vysílání za smysl? „Pobavení“, odpovûdûl. „Pobavení uÏ taky není to, co b˘valo“, pomyslel jsem si. A jak˘ je smysl tohoto vyprávûní? Doufám, Ïe studenti nizozem‰tiny teì vûdí, co znamená „klapvee“, i kdyÏ vlastnû nebylo proã tleskat. Jos Wuijts Pfieklad J. âervenková

N A C E S TÁ C H

OPOÎDùNÁ

REPORTÁÎ O

LoÀského léta jsem se dopustil nûãeho, co se mi vlastnû pfiíãí: literárního turismu. Pfii práci na pfiekladu románu Bohumila Hrabala „Harlek˘novy miliony“ jsem se vypravil do Nymburka. V tomto románu je mûsto zevrubnû popsáno, a to jako jeho historie, tak reálie dne‰ní i minulé. Od pfiekladatele by se ãekalo, Ïe je zná a Ïe jeho zdrojem informací není jen internet. Navíc mû hnûtlo, Ïe mnoh˘ novináfi, kter˘ Hrabalovo dílo zdaleka tak nezná, na tûch místech uÏ byl a já (jako HrabalÛv úhlavní pfiekladatel) je‰tû ne. To tedy byly dÛvody vedoucí mû k pfiekonání mnû vlastní averze vÛãi tomuto druhu cestování MÛÏu vám sdûlit, Ïe to byl velice hezk˘ záÏitek, nejen proto, Ïe jsem se pohyboval po místech, o kter˘ch Hrabal ve sv˘ch knihách pí‰e, ale i díky zpÛsobu, jak˘m jsem byl pfiijat „Hrabalov˘m kabinetem“ zastoupen˘m fieditelkou mûstské knihovny, paní Hakenovou. Bûhem nûkolika minut pro mû sehnala schopného

NYMBURKU

prÛvodce. Tento mûstsk˘ radní byl dokonce ochoten mû doprovázet do sousední Lysé, kde je domov dÛchodcÛ. Tam se podle knihy nastûhovali Hrabalovi rodiãe a tam je ke spánku ukolébávaly sladké tóny ‰lágru z padesát˘ch let „Harlek˘novy miliony“ od Jifiího Maláska . Pro Nymburk je typické protékající Labe, jeÏ tvofií hranici se sousedním Zálabím, kde stojí slavn˘ pivovar. Tady Ïili léta HrabalÛv (nevlastní) otec a Hrabalova maminka s dûtmi, neÏ si nad fiekou postavili vilu, do níÏ se pfiestûhovali. I pÛdorys mûsta zÛstal témûfi intaktní: uprostfied mûsta velké námûstí s morov˘m sloupem, velk˘m hotelem a restaurací, za ním uliãky, náspy a kanály, které Nymburk odli‰ují od jin˘ch ãesk˘ch mûsteãek a které spolu se jménem Nymburk („mûsteãko, kde se zastavil ãas“) vyvolávají nizozemské asociace. Nizozem‰tí (a nûmeãtí) kolonisté mûsto pomáhali ve stfiedovûku budovat. Jméno je pravdûpodobnû odvozené od „novum“ (nov˘) a poholand‰tûno


-7-

Léto 2004 po vzoru Nijmegen (Nimwegen), náspy a kanály jsou patrnû kopií nizozemského vodního systému. Mûsteãkem skuteãnû prochází nûkolik kanálÛ, ale nejsou na první pohled jako ty nizozemské. Naznaãují, Ïe tady voda dfiíve dosahovala mnohem v˘‰ a Ïe b˘valy ‰ir‰í. Vypadají spí‰ jako zarostlé pfiíkopy, v nichÏ se kdysi v hloubce kroutila ‰pinavá stoka. Ale systém byl stejn˘: voda z Labe byla tímto zpÛsobem rozvádûna po mûsteãku. Stavbou, jeÏ upoutá pozornost, je mohutná vodárna krémové barvy postavená v nefal‰ované secesi. Za ní, jdeme-li smûrem od nádraÏí, potkáme kolosální budovu místního gymnázia. Mûsteãko je stále je‰tû zãásti obehnané cihlov˘mi mûstsk˘mi hradbami se stráÏními vûÏemi a jejich stavební materiál také evokuje cosi nizozemského. Spoleãnû s prÛvodcem jsme pro‰li dal‰í místa z Hrabalov˘ch próz. KdyÏ jsem se vracel na rozlehlé námûstí, teprve jsem si dÛkladnû prohlédl morov˘ sloup: svatí vypadali trochu u‰mouranû a postrádali (!) své pozlacené ozdoby, které jsem vidûl na obrázku v prospektu… Následujícího dne mi paní Hakenová nabídla, Ïe mi ukáÏe Lysou nad Labem. Pohled na pfiíjezdovou alej k zámku hrabûcí rodiny (v nûmÏ je dnes domov seniorÛ) je vzru‰ující. V hlavních rysech se shoduje s Hrabalov˘m popisem. UÏiteãná byla i procházka po nádherném parku se souso‰ími: ano, skuteãnû tam jsou sochy mûsícÛ. ·koda, Ïe jsem si nemohl uvnitfi prohlédnout nástropní malby. Potom jsme jeli autem do Kerska - podívat se na slavnou chatu, kde Hrabal láskyplnû krmil kaÏd˘ den toulavé koãky z okolí (Cassia, Pomeranã, Autíãko a dal‰í), kdyÏ do Kerska dorazil autobusem z Florence. Pfied chatou, uÏ prodanou, teì stojí tabule místní informaãní kanceláfie.Barvy (bílá, ãerná a zelená) jsou je‰tû stále patrné. Pak jsme pokraãovali v cestû kolem myslivecké hospody Hájenka do Hradi‰Èka, kde je Hrabal pochovan˘. Cestou jsme projíÏdûli kolem míst a cedulí s názvy, jeÏ se v Hrabalov˘ch textech vyskytují. Hfibitov je trochu stranou od silnice. Nikdo tam nebyl. Kdesi uprostfied jsem poznal náhrobek s „nahou rukou“. Na kamínky, které hrob pokr˘vají, si prá-

vû sedl mot˘l. Znamení? Skoro by si to ãlovûk pomyslel, kdyÏ toho tolik od tohoto autora pfieloÏil a tak dobfie ho zná. Pak jsme jeli dál do Nymburka. Cestou pro mne paní Hakenová zajistila prÛvodce, kter˘ mû provede pivovarem. Vypadal, jako by vystoupil z Hrabalov˘ch próz. Star‰í muÏ, právû ode‰el do penze, v modrém pracovním plá‰ti a plandav˘ch kalhotách, na hlavû k‰iltovku, na oãích br˘le se skly jako dno skleniãky od jogurtu. ÚÏasn˘. A jemu se zase líbilo, co v‰echno já z Hrabalova znám. Byl to pro mne zvlá‰tní, dojímav˘ záÏitek - to, co jsem pfiekládal, tedy jin˘mi slovy rekonstruoval do jiného jazyka, jsem teì vidûl na vlastní oãi. Pak jsem se vydal pû‰ky Zálabím, pfies lávku nad Labem. Foukal prudk˘ vítr a dalo se do de‰tû. Po pravé ruce jsem vidûl ostrov se slavnou restaurací. KdyÏ jsem pfie‰el na druhou stranu, ukryl jsem se do kavárny v podloubí na námûstí PfiemyslovcÛ a dal si ãeskou svaãinku. Vrátil jsem se do pfiítomnosti. KdyÏ zanedlouho zase vykouklo sluníãko, nemohl jsem odolat, abych neochutnal PostfiiÏinské pivo na dfievûné zahrádce velké restaurace, která se jistû dfiív jmenovala KníÏecí dvÛr. Zahrádka je natfiená na Ïloutkovû Ïluto, barvou Lipton Icetea. To je souãasnost. Pfied odjezdem jsem je‰tû za‰el do Hrabalova muzea s nûkolika sv˘mi pfieklady, protoÏe tam mají pfieklady do nejrÛznûj‰ích jazykÛ, ale ne do nizozem‰tiny. MÛj prÛvodce po mûstû tam byl také. Nechal mû chvilku posedût za psacím strojem (byl to Consul nebo Perkeo?) na dfievûné kuchyÀské Ïidli a rychle mû vyfotografoval. Trochu jsem se bránil, ale zároveÀ jsem to trochu cítil jako poctu. Na zpáteãní cestû do Prahy jsem vlakem prosvi‰tûl nádraÏím mûsteãka Kostomlaty, kde se Hrabal za války po absolvování kurzu uãil na v˘pravãího. Pfiipadal jsem si jako ve snu, ale to co jsem vidûl, byla skuteãnost, nebo spí‰ „skuteãnost“, která byla uÏ pfievedená do slov, v té podobû ãtená, pfiekládaná a jako nová, obohacená realita se teì vyjevovala mnû. Pfiece jen má nûco do sebe, ten literární turismus.


Kees Mercks PfieloÏila Petra Schürová -8-

Léto 2004

CESTA ZA REMBRANDTEM TENTOKRÁT DO VÍDNĚ

My holky a kluci, co spolu mluvíme, jsme se dohodli, Ïe bychom rádi nav‰tívili v˘stavu dûl mistra mistrÛ malífiského umûní ve Vídni. ZaÏívajíce dobr˘ obûd a opût mimofiádnou pfiedná‰ku o El Grecovi v polovinû dubna jsme se dohodli, Ïe zaplníme nejeden automobil, resp. jeden mikrobus ãi dvû osobní auta. Vzhledem k obtíÏné harmonizaci ãasu v‰ech úãastníkÛ zájezdu jsme se nakonec rozhodli pro termíny dva. První „várka RembrandtofilÛ" nav‰tívila VídeÀ v sobotu a druhá, v níÏ jsem figurovala i já, odjíÏdûla do metropole Rakouska po ‰esté ráno ve ãtvrtek následujícího t˘dne. My ãtvrteãníci jsme zakuklení obdivovatelé rakousko-uherské monarchie, a není divu, protoÏe pfiímo polovina osazenstva ãervenáãka, tedy mojí ãervené fabie combi, má prokazatelnû kofieny pfiímo ve Vídni. âím to? Otcové Judity a Richarda se tu narodili. Judita se tu kfiepce pohybuje mezi galeriemi a musei, vzhledem k její profesi není divu, ale Rí‰a se teprve nadechuje a postupnû oãi‰Èuje genetické brázdy v mozku. Právû u pomníku Marie Teresie, kter˘ nazval Snem feministek, si vybavuje své první fotografické pokusy, kdyÏ mu bylo sedm a VídeÀ nav‰tívil s rodiãi v krátkém období politického uvolnûní v ‰edesát˘ch letech. UÏ pfii vjezdu do Vídnû jsme lákáni na v˘stavu v‰udypfiítomn˘m Rembrandtov˘m autoportrétem z roku 1629 proveden˘m na citylightech nebo jin˘ch poutaãích. Obraz zapÛjãila na tuhle oslavu malífiství mnichovská Alte Pinakothek. Autíãko ponecháváme v podzemních garáÏích u Kunsthistorisches Museum. Tamara nás obãerstvila ãesk˘mi „wienerschnitzly", vyzbrojili jsme se tekutinami a v jedenáct hodin uÏ stojíme u pokladny Albertiny, kde se nacházejí poklady shromáÏdûné z rÛzn˘ch koncÛ svûta, z rozliãn˘ch sbírek, a to díla zhotovená Rembrandtovou rukou, pfiípadnû rukama jeho ÏákÛ, tvofiená kfiídou, perem, ‰tûtcem, barvami a k tomu nejrÛznûj‰ími technikami v mûstech dvou – Leydenu a Amsterdamu. Mistr byl konservativní a necestoval. Loni, kdyÏ jsme se vrátili z Amsterdamu, po náv‰tûvû Rijksmusea, dovolila jsem si napsat tenkrát pro nás je‰tû paní doktorce Handlové toto podûkování: … dobfie jste nás nasmûrovala a pfiipravila. Pouãen˘m se vychutnávání stává gurmánstvím… a obdobnû se cítím i v obrazárnách vídeÀsk˘ch. S jedním velk˘m positivním rozdílem, Ïe teì tu máme paní doktorku, tedy Juditu, vedle sebe „persŒnlich“. Juditu s nepfiebern˘m mnoÏstvím znalostí, které nosí dennû s sebou, nûkdy pod kloboukem, tentokrát bez nûj, Juditu, která je ochotna pfiispûchat a vjem z úÏasn˘ch dûl visících pfied námi je‰tû doplnit a podbarvit zajímav˘mi detaily a informacemi. Tu vidíme zvlá‰tní erotick˘ obrázek s pfiebytkem rukou, onde se tû‰íme úÏasn˘m pohledem na obraz Artemisie z Prada. Náhrdelník na jejím krku je tak plastick˘, Ïe se ãlovûku chce dotknout drah˘ch kamenÛ v nûm. A co Saskia a malífiova matka

a autoportréty a Jan Six, kter˘ je‰tû naposledy pomáhá pfied konkursem? Práce se svûtlem, kladení barev, plátno ãi dfievo, rozvrÏení prostoru atd., k tomu v‰emu se dostáváme pfiímo díky profesionálnímu vedení na‰í spolujezdkynû. Za dvû hodiny jsme shlédli první rakouskou retrospektivu nejproslulej‰ího holandského umûlce Zlatého vûku, jeho tfiicet obrazÛ a dále 80 kreseb a 70 leptÛ. Albertina vlastní vût‰inu vystaven˘ch dûl, ale ãtyfiicet kapitálních kouskÛ bylo zapÛjãeno z rÛzn˘ch koutÛ svûta. Nemûla bych zapomenout na Krajinu s kamenn˘m mostem z Rijksmusea, na Kleãícího apo‰tola Petra, nesoumûrného elefantíka z roku 1637 atd. Náv‰tûvu Albertiny jsme zakonãili krátk˘m „probûhem“ instalací Pop Artu a Minimalismu. Poté se rozpoutala diskuse o kvalitû ãi nekvalitû dûl tohoto smûru, Judita se mimochodem zmínila o otisku doby v umûní. Uvûdomovala jsem si pro sebe, Ïe je tfieba naslouchat argumentÛm, doplÀovat si znalosti a vnímat své pocity, které mû zpraví o libosti ãi nelibosti. Vzpomnûla jsem si na pány profesory Meisnara a Bílka z Jiãína, jak se nám pokou‰eli roz‰ífiit hudební obzory o Janáãka. Sama jsem si roz‰ifrovávala tfieba Berga a SchŒnberga. Obãas na koncertech FOK narazím na moderní neznámo a peru se se sv˘m konzervativismem. Podafií-li se mi nûkterou hÛfi stravitelnou skladbu sly‰et znovu a mám-li po ruce i vysvûtlení odborníka, cítím, Ïe jsem na cestû k pouãenému vnímání a pak je na mnû, na m˘ch smyslech urãit si svou privátní cenu díla. To uÏ scházíme schody z Albertiny a stavíme si cíl jednoduch˘ – usednout u kávy. Dafií se nám to a protoÏe den je krásn˘, usazujeme se venku pod sluneãníkem. Hovor plyne, kytiãky a kefie nás obklopují, nálada intelektuálnû bukolická, takov˘ stav du‰e mi pfiipomíná nebe na zemi. Malá procházka Vídní, nostalgie, mûstsk˘ mobiliáfi, Mozart a ledovky na záhonu vymodelované do houslového klíãe, ale také lidé, se kter˘mi jsem ráda, mi udrÏují slavnostní náladu z pfiedchozího odstavce. A uÏ stoupáme po schodech ke vstupu do Kunsthistorického musea, kde chceme nejdfiíve spoãinout mezi díly italského malífie, kterému osud dovolil Ïít krátce jen mezi lety 1477 aÏ 1510, jehoÏ jméno zní Giorgione. KdyÏ si ho pfieãtu celé - Giorgio da Castelfranco - uÏ sama ital‰tina mû tû‰í a vrhám se mezi jeho obrazy. Vasari o nûm napsal, Ïe „tvofiil Ïivé postavy a jiné v˘jevy s takovou jemností a harmonií, tak peãlivé vystínované, Ïe mnozí z nejzruãnûj‰íçh malífiÛ jeho doby se shodli na tom, Ïe se narodil proto, aby vdechoval sv˘m postavám Ïivot“. Obdivovali jsme Boufii, olej na plátnû, patfiící Accademii v Benátkách. Poprvé byl zapÛjãen mimo svou domovskou galerii. Okouzlil mû. Dovolím si je‰tû jednou citovat z Richardova pfiekrásného dárku, knihy 1000


-9-

Léto 2004 nejkrásnûj‰ích obrazÛ historie sestry Wendy Beckettové o tomto obrazu: Giorgione zemfiel mlad˘, ale naprostá dokonalost tohoto plátna vyvolává dojem, Ïe jej maloval vyzrál˘ umûlec. Ohromuje a pronásleduje diváky uÏ po staletí. Byly napsány celé knihy, jejichÏ autofii se pokou‰eli rozlu‰tit tajemství tohoto obrazu. Co dûlá muÏ, zfiejmû voják, nalevo? Jak˘ v˘znam má nahá kojící Ïena napravo? Proã se za nimi tyãí rozpadl˘ chrám? Proã jsou v divoãinû za hradbami mûsta? Giorgione sám nedal obrazu název a „Boufie“ pochází od fascinujícího klikatého záblesku, jenÏ ozafiuje celou scénu. MoÏná jsme na ‰patné stopû, kdyÏ se snaÏíme tyto v˘jevy uspofiádat do souvislého celku. MoÏná chtûl Giorgione, jenÏ vynikal neotfiel˘m my‰lením, naznaãit, Ïe Ïivot postrádá logiku a Ïe náhodné události a putující lidé se mísí a potkávají, aniÏ by kdy vytvofiili ucelen˘ pfiíbûh. Je zbyteãné zam˘‰let se pfiíli‰ nad nahotou této Ïeny. Mûli bychom spí‰e vûnovat pozornost poetiãnosti tohoto symbolického v˘jevu, podivuhodné krajiny, záhadného mûsta. MuÏ se zamy‰lením hledí do dálky, Ïena jako by se na nás dívala zpod pfiivfien˘ch víãek. A my hledíme zpût okouzleni a udiveni. Zrak pfiechází. Nûkteré obrazy byly zrentgenovány a jejich snímky mÛÏeme prohlíÏet a uãit se na nich a dozvídat se o vrstvách barev, o pfiemalovávání atd. Také se dozvídám o kopistech, malífiích i graficích (tfieba o na‰em Václavu Hollarovi),

zastavuji se u Stafieny, která drÏí v ruce papírek s nápisem Col Tempo (ãasem). Dobr˘ nápad, Judito. Díky. Znovu blahofieãím své, spí‰ Ïivotem nauãené trpûlivosti, nikoli pÛvodnû nadané sudiãkami. Poãkali jsme totiÏ, aÏ se Judita vrátí z dovolené, aby mohla s námi nav‰tívit VídeÀ. V tuto chvíli si vychutnávám plody trpûlivosti. Judita nám totiÏ vybírá autory a obrazy, abychom se v tom umûleckém oceánu neutopili. Vermeer na ni neãekal. Na zdi, kde visívá, byla jen zpráva, Ïe byl zapÛjãen. Zamáãkla slzu. Je mladá. Pfií‰tû. Jsou tu jiní, ktefií nás udivují, hladí, tû‰í, provokují, pouãují… A tak se vrháme za nimi. Vidûli jsme mnoho TiziánÛ, Tintorettovu Zuzanu v lázni, Caravaggiova Davida s hlavou Goliá‰e, RubensÛv KoÏí‰ek, záti‰í / ta obrovská / od Franse Snyderse, od Jacoba Jordaense Král pije, dál staré Nizozemce - Jana van Eycka, G. tot Sint Jans, Rogier van der Weyden, Joachim Patinir / ten mûl v obrazech ty kakáãe/ a Holanìany - Rembrandta, Halse, Pietera Claese - záti‰í, od G. Doua Noãní scénu, Christopera Paudisse - ten nedodûlan˘ vedle Rembrandta a vynechali jsme takfika celou renesanci italskou a nûmeckou, o gotice a antice nemluvû. Také na obrazech Pietra Bruegela star‰ího jsme mohli nechat oãi. Na podzim urãitû neodoláme zajet do Vídnû znovu. Albertina nabízí soubûÏnû Michelangela a Rubense. Zuzana Vittvarová

JIÎNÍ AFRIKA - NIC PRO T¤ASO¤ITKY Pokraãování prvního pfiíspûvku uvefiejnûného v ãísle III/2 (2001) bulletinu Nebe.

ÚVOD Po tfiech letech jsem se do Jihoafrické republiky vypravila podruhé. Tentokrát jsem tu pob˘vala od 8. prosince 2003 do 13. ledna 2004. Pfii své první cestû jsem startovala z Prahy, kde jsem tehdy Ïila jiÏ desát˘m rokem, podruhé ze svého nového bydli‰tû v Nizozemí - Etten-Leur v provincii Brabant, odkud se teì dívám na rÛzné vûci jinak. V Nizozemí Ïiju uÏ dobré dva roky a zprávy z brabantského tisku ve mnû vyvolávají dojem, Ïe se na zdej‰ích ulicích nemohu cítit úplnû bezpeãnû - pfiepadení za bílého dne jsou na denním pofiádku a únosy aut nejsou jen jihoafrickou specialitou. Îivot v Praze byl bezpeãn˘ - tam jste i v noci mohli klidnû nasednout na metro a jet domÛ. Zato v Bredû bych si veãer do kina nevyrazila, protoÏe cesta do centra vede pfies park, kter˘ je dûji‰tûm podivn˘ch událostí. Zprávy z jihoafrick˘ch novin Die Burger, které pod tuãn˘mi titulky hlásají samé o‰klivosti, na mû tedy tentokrát tolik nezapÛsobily. KdyÏ moji pfiátelé zaãali líãit rÛzná pfiepadení, krádeÏe, vraÏdy a znásilnûní, opáãila jsem, Ïe v Holandsku tomu není jinak. O institucionalizovaném strachu pí‰e ve své zajímavé knize vûnované Jihoafrické republice Vlám David van Reybrouck. Knihu kaÏdému vfiele doporuãuji. Jako náv‰tûvník v cizí zemi mohu tûÏko urãit, kdy je strach opodstatnûn˘. Mám se strachovat pfii náv‰tûvû pfiírodní rezervace, protoÏe tam nûkdy pfiepadli nûjakou Ïenu? Îádného cizince by vÛbec nenapadlo, Ïe to samé se mÛÏe pfiihodit i v provincii Brabant, jako se to stalo mé mladé sousedce, kdyÏ veãer vystoupila z auta, na místû vzdáleném jen osmdesát metrÛ od jejího a mého domu. Je to absurdní, ale své okolí znám, nebo si to alespoÀ myslím. Vypadá to, Ïe nám tu strach také namlouvají. Bûhem své druhé cesty jsem opût pob˘vala v ekonomicky dobfie zaji‰tûn˘ch kruzích – mezi pfiáteli, ktefií kromû jednoho v˘stavního domu vlastní je‰tû jeden prázdninov˘ dÛm na pobfieÏí. Pfiesto jsem stále nemohla uvyknout pomy‰lení, Ïe nûktefií lidé jsou tu tak bohatí a ti druzí musejí Ïít pod kusem lepenky nebo kartonu. Na tom se za tfii roky nezmûnilo vÛbec nic. Tentokrát jsem uÏ nebyla tak ‰okovaná, ale pocit to byl pofiád stejnû tûÏk˘.


- 10 -

Léto 2004 VÁNOCE V LÉTù Jak se tráví vánoce v zemi, kde je léto? Krátce fieãeno: vánoc jsem si moc neuÏila. K vánocÛm totiÏ nepochybnû patfií chladno a tma. Jsem na tyto zimní podmínky tak zvyklá, Ïe mi vánoce spojené s pláÏí, koupáním v mofii a letními teplotami nic nefiíkají. Vánoce jsem trávila u sv˘ch pfiátel, ktefií jsou bílí protestanté. Den pfied vánocemi postavili v domû vánoãní stromek, nebyl to smrk, ale borovice s dlouh˘m jehliãím, které neopadává - podobné stromky jsem vidûla i v âesku. Pod stromek poloÏili dárky, které rozbalili na ·tûdr˘ veãer. V‰e se odehrálo bez velkého povyku kolem a tedy trochu jinak neÏ u nás na Mikulá‰e, kter˘ se slaví se v‰emi moÏn˘mi dobrÛtkami, básniãkami a pfiekvapeními. Ani k jídlu nebylo nic tradiãního jako je v âesku kapr s bramborov˘m salátem. Na BoÏí hod uspofiádala místní holandsko-nûmecká reformovaná církev obce Plettenbergbaai v kempu pod rozloÏit˘mi vûtvemi gumovníkÛ bohosluÏbu, tak je tomu ostatnû kaÏdou nedûli. PfiestoÏe jsem se od své protestantské minulosti oprostila uÏ dávno, rozhodla jsem se, Ïe se o tûchto vánocích bohosluÏby zúãastním. BohosluÏba stále ponechává mé city chladn˘mi - kázání je aÏ pfiíli‰ srozumitelné a pfiíli‰ v‰ední. Co mû v‰ak velmi zasáhlo, byla prastará vánoãní píseÀ „Tichá noc, svatá noc“. ShromáÏdûní bylo z 99 procent bílé, to v‰ak nesouviselo s bohosluÏbou, n˘brÏ se sloÏením obyvatelstva kempu a prázdninov˘ch domÛ. Obloha byla zataÏená, bûhem celé bohosluÏby od 9 do 10 hodin v‰ak nespadla ani jediná kapka. Teprve potom se spustil dé‰È. Na vánoce zaãne vÏdy pr‰et, uÏ je tomu tak 26 let. Lidé z toho nemají pfiíli‰ velkou radost, ale tentokrát mûl dé‰È v˘znam vánoãního daru, protoÏe celé léto pfiedtím bylo suché. Zbytek vánoc trávila celá rodina bûÏn˘m zpÛsobem - um˘t nádobí, udûlat domácí práce, obstarat nákupy - supermarket Pick&Pay mûl i o vánocích otevfieno normálnû od 8 do 19 hodin, a k tomu nûjaké to ãtení a leno‰ení. SILVESTR A NOV¯ ROK Oslava pfiíchodu Nového roku nebyla nijak zvlá‰tní. Oãividnû jí zde nepfiikládají takov˘ v˘znam jako v Holandsku nebo v âesku. Bydlela jsem u své mladé kamarádky, u které tou dobou byla na náv‰tûvû je‰tû její sestra se dvûma mal˘mi dûtmi - byly totiÏ letní prázdniny. Po celém dni stráveném na pláÏi jsme chodily brzy spát, protoÏe jsme se na Nov˘ rok chystaly vystoupit na Stolovou horu a chtûly jsme to provést ãasnû, neÏ bude velké horko. Vstaly jsme v 5.30, po tiché noci, zcela prosté v˘stfielÛ ohÀostroje - i to zde zfiejmû patfií k novoroãní tradici... Nezaslechla jsem ani jedin˘ neobvykl˘ zvuk, pfiestoÏe jsem od obydleného svûta nebyla moc daleko. âTENÁ¤SKÉ ZÁÎITKY Spoustu ãasu jsem bûhem tûchto prázdnin strávila s knihou. UÏívala jsem si svého stinného místa s v˘hledem na sluncem zalitou pláÏ, modré a smaragdovû zelené vlny, ve kter˘ch se pravidelnû objevovali delfíni a zvuku pfiílivu. Legraãní slovo je „fratsbrander“ - vrto‰ivá vlna, která vás naprosto neoãekávanû vyleká. V Holandsku se tohle slovo pouÏívalo dfiíve pro lidi: „haal geen fratsen uit“ - „nebuì tak vrto‰iv˘“. Jak jsem jiÏ uvedla v˘‰e, v‰em, kdo se zajímají o JiÏní Afriku, mohu doporuãit knihu Davida van Reybroucka: DE PLAAG, Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika, Meulenhoff Amsterdam 2001. Van Reybrouck je mlad˘ Vlám (1971), pÛsobící na Katolické Univerzitû v Leuvenu jako archeolog a kunsthistorik a souãasnû jako novináfi pro De Morgen. Maurice Maeterlinck (1862-1949), jedin˘ belgick˘ spisovatel, kter˘ získal Nobelovu cenu, ve své knize La vie des termites (1926) napodobil jihoafrického spisovatele Eugena N. Maraise. Van Reybroucka pfiivedlo do Jihoafrické republiky hledání pozadí zmínûného Maeterlinckova plagiátu, kter˘ byl v období fin de siecle znám˘m po celé Evropû, a proto byl mimo jiné pfieloÏen také do ãe‰tiny. Bûhem ãasu se tento plagiát nestal jen cílem, ale také v˘chodiskem pátrání po realitû dne‰ní JiÏní Afriky, se kterou se Van Reybrouck pochopitelnû setkal. V jeho pozorování jsem rozpoznávala mnohé. V Belgii bylo toto Van Reybrouckovo dílo ocenûno vlámskou Zlatou sovou. V prosinci 2003 vy‰el pfieklad v afrikán‰tinû a byl okamÏitû pfiijat s velk˘m nad‰ením. Bez pov‰imnutí nezÛstal autorÛv nov˘ pohled na JiÏní Afriku a ani to, Ïe Van Reybrouck, coby obãan západoevropského státu, se ani jedenkrát


- 11 -

Léto 2004 neuch˘lil k arogantnímu tónu (viz LitNet, internetové zpravodajství z prosince 2003, www.litnet.co.za). Mám pocit, Ïe arogance je spí‰e holandská neÏli vlámská vlastnost. Mimo jiné mám na mysli kritick˘ postoj Adriaana van Dise v knize Het beloofde land (1990). Pfiekladatel Daniel Hugo prohlásil, Ïe s pfiekladem Van Reybrouckovy bohaté vlám‰tiny mûl více práce neÏ s pfiekladem Mulische. Já jsem si Van ReybrouckÛv barokní styl bohat˘ na obrazy vychutnala. Srovnejme ho napfiíklad se stylem spisovatele Bernlefa, jehoÏ poslední knihu Buiten is het maandag (2003) jsem mûla náhodou u sebe - stfiízliv˘ Holanìan ze severu tohle podle mého názoru prostû nedokáÏe. Van Reybrouckova kniha mû nadchla pro dílo Eugena N. Maraise, kter˘ kromû toho, Ïe byl básníkem a pfiírodovûdcem, pÛsobil také jako lékafi a advokát. Na nûkteré z jeho knih jsem narazila v antikvariátech, mezi nimi byla i kniha My friends the Baboons (1939), která v afrikán‰tinû vy‰la pod názvem Burgers van die berge (1938) a ve které Marais popsal své vzru‰ující záÏitky s tlupou paviánÛ, v jejímÏ stfiedu Ïil tfii roky. Dal‰ím v˘sledkem jeho pfiírodního badatelství je kniha Die siel van die mier (1936), kterou jsem objevila v nûmeckém pfiekladu z téhoÏ roku - Die Seele der weissen Ameise. Marais zde velmi duchaplnû popisuje své vûdecké zkoumání Ïivota termitÛ v JiÏní Africe. Ke svému pfiekvapení jsem narazila na velké mnoÏství nûmeck˘ch v˘tiskÛ této knihy na internetov˘ch stránkách kniÏního antikvariátu. MoÏná existuje i ãesk˘ pfieklad? CO MAJÍ SPOLEâNÉHO NELSON MANDELA A ÎIDÉ? Nelson Mandela otevfiel v prosinci 2001 Ïidovské muzeum v Kapském mûstû. V jednom z jeho sálÛ se nepfietrÏitû promítá film o Mandelovû Ïivotû. Proã právû v tomto muzeu? Îidovská komunita tak chce Nelsonu Mandelovi vyjádfiit svoji úctu. Pochopila jsem, Ïe se Ïidovské spoleãenství nechtûlo postavit na stranu politiky apartheidu. Na parlamentní pÛdû v˘znam nebûlo‰ského obyvatelstva neustále zdÛrazÀovala Helen Suzmanová spolu s dal‰ími Ïidovsk˘mi politiky - s historickou zku‰eností, co ve spoleãnosti znamená role zvaná „underdog“. Kromû oddûlení o holocaustu, kter˘ samozfiejmû s Jihoafrickou republikou pfiímo nesouvisí, ale ukazuje JihoafriãanÛm dopad Hitlerovy politiky na evropské Îidy, tu jsou ve svûtle reflektorÛ vystaveni nûktefií dÛleÏití Îidé, ktefií na konci devatenáctého století hráli dÛleÏitou roli v historii, kultufie a obchodu, zvlá‰tû s p‰trosím pefiím, kter˘ od roku 1880 do první svûtové války pfiispíval k tvorbû bohatství Malé Káhiry, ale také v diamantovém a zlatém prÛmyslu. V muzeu má místo nejstar‰í synagoga Jihoafrické republiky z roku 1863. Nikdy pfiedtím jsem v Ïidovském muzeu nesly‰ela o Îidech mluvit tak kladnû: „Find out how they embarked on unknown territory and charted a course for others to follow.(...) Witness their transformation from tailors to tycoons. From pedlars to professors. Form carpenters to cricketers. From innkeepers to IT wizards“. (Z desky na muzeu) VAN GOGH ZNOVU NA SCÉNù Pfii své minulé náv‰tûvû jsem se podivila, Ïe bûhem rolnické války v JiÏní Africe bojoval proti AngliãanÛm jeden z bratrÛ Vincenta van Gogha, kter˘ zde nakonec padl.VincentÛv nadãasov˘ vliv na ostatní malífie bereme jako samozfiejmost, ale Ïe bude inspirovat také k psaní románÛ, to bylo pfiekvapivé. Setkala jsem se se spisovatelkou Elise van Wijk, která pí‰e román o smy‰leném potomku Vincenta van Gogha, jenÏ má pracovat u dcery lékafie v Arles. Román napsan˘ v angliãtinû by mûl brzy vyjít u nakladatelství Tafelberg. Fiktivní pfiíbûh související s Van Goghem pfii‰el autorce na mysl po pfieãtení knihy Het dossier Van Gogh (1978) od Kennetha Wilkieho, která vy‰la téhoÏ roku (1978) v Lond˘nû pod názvem The Van Gogh assignment. Autor se v knize vydává po stopách posledních lidí, ktefií se s Van Goghem osobnû znali nebo jejich pfiím˘ch potomkÛ. Je to zábavná kniha. V kníÏce pro dûti ilustrované Jihoafriãanem Pietem Groblerem jsme narazili na doktora Me Di Cina. (Piet je mimochodem Elisin ‰vagr). Dûtské knihy s ilustracemi Pieta Groblera nejsou populární jen v Jihoafrické republice, ale také v Holandsku. Nakladatelství Lemniscaat vydalo kromû knihy Dokter Me Di Cin (2001) také kníÏky Eén slokje kikker! (2002) a Muisje mijn meisje (2003). Pietu Groblerovi bude v blízké dobû udûlen magistersk˘ titul v oboru umûní za v˘zkum vzájemné zástupnosti ilustrací a textu v dûtsk˘ch knihách pfieloÏen˘ch do afrikán‰tiny. Zvlá‰tní pozornost vûnoval dûtsk˘m knihám od Annie M. G. Schmidt.


- 12 -

Lente 2003 NIC PRO T¤ASO¤ITKY Jihoafrická republika není pofiád nic pro slabé nátury. Nemohu si zvyknout na velké rozdíly mezi bohat˘mi a chud˘mi, ostr˘ kontrast mezi svûtem bûlochÛ a svûtem ãerno‰sk˘ch ãtvrtí naz˘van˘ch „townships". Pfiekvapující je, Ïe se Jihoafrická republika stala po Holandsku a Kanadû tfietí imigraãní zemí pro Vlámy. Co ty lidi nutí jít právû sem? Promûní se multikulturní spoleãnost ve spoleãnost uzavfienûj‰í? Nebo bude tato zemû vzkvétat díky rozvíjející se demokracii a boji za lep‰í budoucnost? V leto‰ním roce 2004 se v Jihoafrické republice slavilo v˘roãí deseti let od vzniku demokracie. Na toto téma bude nepochybnû vydáno mnoho publikací. Odborné anal˘zy ponechám radûji odborníkÛm. Moje vyprávûní je jen osobní zpráva pro ãleny NE-BE! Hanny Visser Reakce mÛÏete zasílat na adresu: [email protected] PfieloÏila Lenka Strnadová

NOVÉ P¤EKLADY A KNIHY ANNE FRANKOVÁ: DENÍK Triáda 2004, Praha, pfieloÏili Michaela Jacobsonová a Miroslav Drápal Anne Frank: Dagboekbrieven 12 juni 1942 - 1 augustus 1944, Uitgeverij Bert Bakker 2001, Amsterdam. Anne Franková (12. 6. 1929 - bfiezen 1945) zaãala svÛj Deník psát krátce po tfiináct˘ch narozeninách, kdy se i s rodiãi a star‰í sestrou Margot musela ukr˘t pfied pronásledováním nacisty. Spolu s Frankov˘mi se v „zadním domû“, jak byl pojmenován zadní trakt budovy firmy Opekta na amsterodamské adrese Princengracht 263, skr˘vali ãlenové rodiny van Pelsov˘ch (Anne je jmenuje jako van Daanovy) a Fritz Pfeffer (jako Albert Dussel). Poslední záznam Anne napsala 1. srpna 1944, tfii dny pfied zatãením v‰ech osmi obyvatel domu gestapem. V‰ichni byli posléze odvleãeni posledními Ïidovsk˘mi transporty na v˘chod. Útrapy koncentraãních táborÛ pfieÏil pouze Annin otec Otto Frank, kter˘ ‰ífiil poselství Deníku po cel˘ zbytek svého Ïivota. Anne a její sestra Margot zahynuly v koncentraãním tábofie Bergen-Belsenu, jen mûsíc pfied jeho osvobozením anglickou armádou. Deník má podobu dopisÛ. Dospívající Anne je adresuje své fiktivní pfiítelkyni Kitty. Kniha je svûdectvím o kaÏdodenním Ïivotû v zadním domû, o vztazích a událostech mezi jeho obyvateli, o strachu a obavách z moÏného prozrazení. ZároveÀ jsou dopisy plné odhodlání a nadûjí v budoucnost. O to naléhavûji vyznívá jejich poselství o nesmyslnosti ideologií a války. K pÛvodním dopisÛm se Anne postupnû vracela, opravovala a doplÀovala. Vznikly tak první dvû verze knihy. Tfietí, krácenou verzi vydal poprvé roku 1947 Otto Frank. Po smrti Annina otce v roce 1980 se dûdicem autorsk˘ch práv stal Fond Anne Frankové v Basileji. Pod jeho zá‰titou vy‰el Deník doplnûn˘ pasáÏemi z prvních dvou verzí. Na konci 90. let bylo pfiidáno je‰tû nûkolik dodatkÛ a del‰í pasáÏ z 8. února 1944, kterou jsme si dovolili otisknout. âeské vydání knihy vychází v nakladatelství Triáda v pfiekladu Michaely Jacobsonové a Miroslava Drápala. Pfiekladatelé pfiihlédli k nûmeckému vydání Tagebuch Mirjam Presslové. Lenka Strnadová Sobota 11. ãervence 1942 Milá Kitty, otec, matka a Margot si pofiád nemÛÏou zvyknout na zvon Západní vûÏe, kter˘ bije kaÏdou ãtvrthodinu. Já ano, mnû se to hned líbilo, a zvlá‰tû v noci je v tom nûco uklidÀujícího. Bude tû asi zajímat, jak se mi líbí „v podzemí“. No, mohu ti jen fiíct, Ïe to sama je‰tû pfiesnû nevím. Myslím, Ïe se tady nikdy nebudu cítit jako doma, ale to zdaleka neznamená, Ïe mi to tu pfii-

padá nepfiíjemné; cítím se spí‰ jako v nûjakém zvlá‰tním penzionu, kde jsem na prázdninách. Opravdu divné pojetí úkrytu, ale je to prostû tak. Zadní dÛm je ideální úkryt. Aãkoli je vlhk˘ a trochu se‰l˘, urãitû by se v celém Amsterodamu a snad ani v celém Holandsku tak pohodlnû zafiízen˘ úkryt nena‰el. Ná‰ pokoj byl se sv˘mi prázdn˘mi stûnami aÏ dosud stra‰nû hol˘. Díky otci, kter˘ sem uÏ pfiedtím odnosil celou mou sbírku pohlednic a obrázkÛ filmov˘ch hvûzd, jsem si klihem a ‰tûtcem natfiela celou stûnu

Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 13 -

Léto 2004 a vytvofiila tak z pokoje jeden velk˘ obraz. Vypadá to mnohem veseleji. AÏ pfiijdou van Daanovi, udûláme ze dfieva, které se válí na pÛdû, pár skfiínûk a jiné pûkné vûciãky. Margot a matka se zas uÏ trochu zotavily. Vãera se matka rozhodla poprvé uvafiit hrachovou polévku, ale pak si byla dole trochu poklábosit a na polévku zapomnûla. Ta se tak pfiipálila, Ïe hrách zãernal na uhel a ne‰el z hrnce ven. Vãera veãer jsme se‰li v‰ichni ãtyfii do soukromé kanceláfie a pustili si anglické vysílání. Mûla jsem takov˘ strach, Ïe to nûkdo usly‰í, Ïe jsem otce úpûnlivû prosila, aby ‰el se mnou zase nahoru. Matka mÛj strach chápala a ‰la se mnou. I jinak máme velkou obavu, Ïe nás mohou usly‰et nebo uvidût sousedé. Hned první den jsme u‰ili závûsy. Vlastnû se o záclonách nedá mluvit, protoÏe jsou to jen hadry nejrozmanitûj‰ího tvaru, kvality a vzoru, které jsme s otcem velice neodbornû a nakfiivo se‰ili. Pak jsme ty skvostné kousky pfiipevnili napínáãky na okna, a pokud se budeme skr˘vat, nikdy je nesundáme. Vpravo vedle nás je filiálka firmy van Keg ze Zaandamu, vlevo nábytkáfiská dílna. Po pracovní dobû tedy nejsou v domech Ïádní lidé, ale pfiesto by mohly zvuky proniknout ven. Zakázali jsme tedy Margot v noci ka‰lat, i kdyÏ je silnû nachlazená, a dáváme jí polykat spousty kodeinu. Hroznû se tû‰ím, aÏ pfiijdou van Daanovi, mají tu b˘t v úter˘. Bude to tu mnohem útulnûj‰í a taky tu nebude takové ticho. Právû to ticho mû veãer a v noci tak znervózÀuje a dala bych nevím co za to, kdyby tu spal nûkter˘ z na‰ich ochráncÛ. Jinak to tu není vÛbec tak ‰patné, protoÏe si tu mÛÏeme sami vafiit a dole v tátovû kanceláfii poslouchat rádio. Pan Kleiman a Miep a taky Bep Voskuijlová nám moc pomohli. Dokonce jsme uÏ mûli reveÀ, jahody a tfie‰nû, a nemyslím si, Ïe tu budeme mít dlouhou chvíli. Máme taky co ãíst a nakoupíme je‰tû hromadu her. Koukat z okna nebo vycházet ven samozfiejmû nesmíme. Pfies den musíme chodit a mluvit jen hodnû potichu, protoÏe ve skladu nás nesmí b˘t sly‰et. Vãera jsme mûli spoustu práce, museli jsme pro kanceláfi odpeckovat dva ko‰e tfie‰ní, pan Kugler je bude zavafiovat. Z bedniãek od tfie‰ní si udûláme regály na kníÏky. Zrovna mû volají na‰i! Tvoje Anne 28. záfií 1942 (Dodatek) To, Ïe nesmíme ven, mû skliãuje pfiece jenom víc, neÏ mohu vypovûdût, a mám dûsn˘ strach, Ïe nás na-

jdou a pak zastfielí. To je ov‰em ménû pfiíjemná vyhlídka. Úter˘ 8. února 1944 Nejmilej‰í Kitty, nemÛÏu ti fiíct, jak se cítím. Hned touÏím po klidu, hned zas po tro‰ce veselosti. UÏ jsme si tady odvykli se smát, smát se tolik, aÏ uÏ ãlovûk nemÛÏe dál. Dnes ráno jsem mûla záchvat smíchu. Takov˘, jak˘ míváme nûkdy ve ‰kole. Margot a já jsme se fiehonily jako úplné puberÈaãky. Vãera veãer jsem mûla zase konflikt s matkou. Margot se zabalila do své vlnûné deky, ale hned zase vyskoãila z postele a zaãala deku dÛkladnû prohlíÏet. Byl v ní ‰pendlík. Matka pfii‰ívala na deku záplatu. Otec vrtûl hlavou a mluvil o matãinû nepofiádnosti. Za chvilku pfii‰la matka z koupelny a já jí fiekla z legrace nûmecky: „Ty jsi pravá krkavãí matka.“ Samozfiejmû se zeptala proã a my jí vyprávûli o ‰pendlíku. Hned se zatváfiila pov˘‰enû a fiekla mi: „Îe zrovna ty mluví‰ o lajdáctví! KdyÏ ty nûco ‰ije‰, celá podlaha je sam˘ ‰pendlík. A podívej se, tady uÏ zase leÏí pouzdro na manikúru. To taky nikdy neuklidí‰.“ ¤ekla jsem, Ïe jsem ho nepouÏívala, a Margot pfiispûla na pomoc, protoÏe to byla její vina. Matka mi je‰tû chvíli vykládala o lajdáctví, aÏ jsem toho mûla plné zuby a na‰tvanû jsem fiekla: „Já pfiece o lajdáctví nefiekla ani slovo! KdyÏ nûkdo nûco udûlá, vÏdycky se to sveze na mû.“ Matka mlãela. A já jsem jí musela dát za necelou minutu pusu na dobrou noc. Ta pfiíhoda asi není dÛleÏitá, ale mne ‰tve v‰ecko. ProtoÏe mám právû teì ãas na pfiem˘‰lení a procházím v‰echny oblasti, kde se mi naskytne pastva pro my‰lenky, pfii‰lo mi na mysl otcovo a matãino manÏelství. Bylo mi vÏdy pfiedstavováno jako vzor ideálního manÏelství. Îádné hádky, rozezlené tváfie, dokonalá harmonie atd. atd. O otcovû minulosti leccos vím, a co nevím, to jsem si pfiibájila. Domnívám se, Ïe si otec vzal matku, protoÏe ji povaÏoval za vhodnou partnerku na místo své Ïeny. Musím pfiiznat, Ïe matku obdivuji pro to, jak toto msto zaujala, a pro to, Ïe - pokud vím - nikdy nereptala a taky nikdy neÏárlila. Pro milující Ïenu není jednoduché vûdût, Ïe v srdci svého muÏe nikdy nezaujme první místo, a matka to vûdûla. Otec matku kvÛli tomu nepochybnû obdivoval a obdivoval její vynikající charakter. Proã by si mûl vzít nûjakou jinou? Jeho ideály odvály a jeho mládí bylo pryã. Co se sta-


- 14 -

Léto 2004 lo z jejich manÏelství? Îádné hádky a názorové neshody – to ne, ale ideální manÏelství to rovnûÏ není. Otec si matky cení a má ji rád, ale není to manÏelská láska podle m˘ch pfiedstav. Otec bere matku takovou, jaká je. âasto se zlobí, ale fiekne toho co nejménû, protoÏe ví, jaké obûti matka musela pfiinést. To se t˘ká obchodu, jin˘ch vûcí, lidí, v‰eho. Otec se uÏ dávno neptá pokaÏdé matky na její úsudek, nevypráví jí v‰echno, protoÏe ví, Ïe ãasto pfiehání, je pfiíli‰ kritická a zaujatá. Otec není zamilovan˘, políbí ji tak, jak líbá nás, nikdy ji nedává za vzor, protoÏe to nemÛÏe udûlat. Dívá se na ni ‰kádlivû a posmûvaãnû, ale nikdy láskyplnû. MÛÏe b˘t, Ïe se matka kvÛli té velké obûti stala pro své okolí hrdou a nepfiíjemnou, ale tímto zpÛsobem se bude stále víc vzdalovat z cesty lásky a budit stále ménû obdivu. Otec bezpochyby jednoho dne zjistí, Ïe sice nikdy navenek nevznesla nárok na plnou míru jeho lásky, ale Ïe takto pomalu, ale jistû okoralo její nitro. Ona ho miluje jako nikoho druhého a je kru‰né sledovat, jak tento zpÛsob lásky pokaÏdé zÛstane neopûtován. Nemûla bych tedy cítit opravdu hodnû soucitu s matkou, nemûla bych jí pomáhat? A otec? - NedokáÏu to, stále pfied sebou vidím jinou matku, nejsem toho schopna. - A jak bych taky mûla? Nic mi o sobû nevyprávûla a já jsem se jí nikdy neptala. Co víme o na-

‰ich my‰lenkách? NemÛÏu s ní mluvit, nemÛÏu se s láskou dívat do tûch chladn˘ch oãí, ne, nikdy! - Kdyby tak jen mûla v sobû aspoÀ nûco z chápavé matky, aÈ uÏ mûkkost nebo pfiívûtivost, trpûlivost ãi nûco jiného; stále znovu bych se jí snaÏila pfiiblíÏit. Ale milovat tuto bezcitnou povahu, tuto u‰tûpaãnou bytost je mi den ze dne nemoÏnûj‰í. Tvoje Anne

Sobota 12. února 1944 Milá Kitty, slunce svítí, nebe je tmavomodré, fouká úÏasn˘ vítr a já tolik touÏím, touÏím po v‰em... Po povídání, po svobodû, po pfiátelích, po samotû. Tolik touÏím... se vyplakat. Mám pocit, jako bych se mûla rozskoãit, a vím, Ïe s pláãem by mi bylo líp. Ale nejde to. Jsem neklidná, bûhám z jednoho pokoje do druhého, d˘chám skulinou zavfieného okna, cítím, jak mi tluãe srdce, jako by fiíkalo: „SplÀ koneãnû moji touhu.“ Myslím, Ïe v sobû cítím jaro. Cítím probuzení jara, cítím je ve svém tûle a ve své du‰i. Musím se v‰í silou drÏet, abych se chovala normálnû. Jsem úplnû zmatená, nevím co ãíst, co psát, co dûlat, vím jenom, Ïe touÏím... Tvoje Anne


- 15 -

Lente 2003

EEN WOORD VOORAF Beste vrienden van NE-BE, Tegelijkertijd met het verschijnen van de zomeruitgave van ons bulletin wensen we u een prettige vakantie. Moge deze nieuwe bijdragen en informatie deze tijd van rust nog veraangenamen. Omdat bij de zomer reizen hoort, hebben we ons deze keer vooral gericht op de rubriek Op Weg, waarin u een reportage aantreft van de Nederlandse vertaler Kees Mercks en zijn speurtocht naar de voetsporen van Bohumil Hrabal in de stad Nymburk. Verder brengen we u een nieuwe aflevering in de serie artikelen, geschreven door Zuzana Vittvarová, bewonderaarster en kenner van de Nederlandse schilderkunst, over een confrontatie met het werk van meester Rembrandt en zijn leerlingen in het Weense Albertina (en nog meer). Hoe men Kerstmis in de zomervakantie viert, kunt u in het vervolg van de reportage uit Zuid-Afrika lezen, waar de schrijfster Hanny Visser al voor de tweede maal naar toe gereisd is. Bij uitgeverij Triáda komt Het dagboek van Anne Frank uit met enkele tot op heden ongepubliceerde aanvullingen en passages. Deze zomer is het zestig jaar geleden, dat de inwoners van het achterhuis door de Gestapo

werden weggehaald. In juni zou de schrijfster van het beroemde boek dat in tientallen talen vertaald is, 75 jaar geworden zijn... Fragmenten van de Tsjechische vertaling treft u aan in de rubriek Nieuwe vertalingen en boeken. In samenwerking met de Nederlandse ambassade organiseren we in de herfst een ontmoeting met de succesvolle Nederlandse schrijfster Margriet de Moor, wier boeken Eerst grijs, dan wit, dan blauw en Kreutzersonate in Tsjechische vertalingen zijn verschenen, zoals u ongetwijfeld niet ontgaan is. Als daarop volgende gebeurtenis in de herfst van dit jaar plannen we een lezing die opnieuw gewijd zal zijn aan de Nederlandse beeldende kunst. Meer informatie kunt u lezen in de uitnodiging hiervoor. We verheugen ons op uw bijdragen uit het culturele en maatschappelijk leven, op een interessante ontmoeting en op uw onderwerpen en commentaren. Veel zomerse zon wordt u toegewenst door Lenka Strnadová

INFORMATIE AAN DE LEDEN VAN NE-BE De website van de bibliotheek: www.sweb.cz/ne-be/ De site wordt gemaakt en onderhouden door Andrea Havlíãková. Adres van de bibliotheek: Nederlandse ambassade, Gotthardská 6, Praha 6 Informatie: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486) [email protected] In juli en augustus zijn we gesloten.

De concerten van Jaroslav Hutka gaan door vanaf september. Programma en informatie: www.hutka.cz Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 16 -

Lente 2003

WAT LIGT IN HET VERSCHIET? HERFST 2004 EEN BEZOEK VAN DE NEDERLANDSE SCHRIJFSTER MARGRIET DE MOOR IN PRAAG. VLAAMSE CULTURELE INBRENG IN DE TSJECHISCHE REPUBLIEK JULI - SEPTEMBER 2004 TENTOONSTELLINGEN Most - dûkansk˘ chrám Nanebevzetí Panny Marie - suterénní v˘stavní sál van 13 juli tot 30 september 2004 AGNES MAES (Deinze) „From Le Ballet mécanique to Le Ballet des cellules“ Hoogwaardige schilderkunst. Het overzicht van een lange zoektocht van sterke persoonlijke ervaringen dwars door de vormentaal van geometrische kleurvlakken en ruimtelijke perspectieven, in hun onderlinge spanning. Slavkov u Brna - Historické muzeum (Zámek) van 23 juni tot 30 september 2004 BRÉNINE (Turnhout) Boek-delen - KniÏní díly Een project van een heel jaar: het levensverhaal van gewone mensen uit Slavkov, Lommel en Delfzijl te boek gesteld en van een persoonlijk boekomslag voorzien. Én een reeks silhouetten van deze mensen, verhullend en toch krachtig. Een ontroerende tentoonstelling. CONCERTEN Dinsdag 20 juli 2004, 19u, Olomouc - Jezuitsk˘ Konvent Canta ludens (Gent/Drongen) o. l. v. Filip Martens met werk van Jozef Van Nuffel, Kurt Bikkembergs, Vic Nees, Arthur Meulemans en populaire jazz- en popmelodieën van o. m. Burt Bacharach, Freddie Mercury en John Lennon/Paul Mc Cartney. Vrijdag 23 juli 2004, Petrovice (·umava) Canta ludens (Gent/Drongen) o. l. v. Filip Martens Zaterdag 31 juli, 19.30u, Praha - Kostel Sv. ·imona a Judy Currende (Brussel) en In Stil Moderno (Nederland) o. l. v. Erik Van Nevel ,Juwelen uit de archieven van KromûfiíÏ’ werk van P.J. Vejvanovsk˘, H.I.F. Biber, J.H. Schmelzer en A. Bertali. Donderdag 21 oktober, 20u., Brno - Konvent Milosrdn˘ch Bratfií Jos Van Immerseel, klavecimbel Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE

- 17 -

Lente 2003

PERS EN TIJDSCHIFTEN ONS ERFDEEL - XLVI juni 2004 - Nederlandse en Vlaamse kunst in Oost-Europa, door Gary Schwartz: Rusland; Roemenië; Tsjechië; Polen - Het Europese project: van de regen in de drup?, door Guy Janssens: Een ontwerp van grondwet; Opstand; Nederland en België - verder uit elkaar; Nederland - Europees gidsland? Europa als boeman - De grote neutralisering van het Belgische federalisme, door Wilfried Dewachter: Voordelen van het federalisme; Nadelen van het federalisme; Constructiefouten; Manipulatie van de verkiezingen - Een venster op Rusland, door Jan van Hove: Een ambitieus museumproject- het Nederlandse filiaal van de Hermitage van Sint-Petersburg aan de Amstel - De deemstering van de literaire kritiek, door Frank Hellemans - Wij leggen de eerste steen, in goed cement, Het Nederlandse literatuuronderwijs en het leesdossier, door Wam de Moor

ORDE VAN DEN PRINCE - mei, juni 2004 -

Een Vlaams Cultureel Kwartier in Nijmegen Taalpurisme of taalpuree West-Vlaamst etymologisch woordenboek Neerlandistiek, Projecten van gewesten en afdelingen Nieuws uit Zuid-Afrika Vijf jaar Willem Elsshot Genootschap Nederlands-Indische literatuur of lireratuur uit Nederlands Indië

AHOJ (Vereniging Vrienden Nederland-Tsjechië en Slowakije) - mei 2004 - Het feest ter ere van het twintig jarige bestaan van de vereniging op 12 juni 2004 in hotel Bijhorst te Wassenaar - Nieuws van de stedenbanden - Van en over Tsjechië en Slowakije, uit de knipselmap: Praag: de CowParade komt eraan! 59e Folklorefestival in StráÏnice - Eerbetoon aan Dvofiák Zpracovala Jana âervenková

C U LT U U R E N S O C I A A L L E V E N EEN NEDERLANDS CONCERT IN HET RUDOLFINUM Het muziekfestival Praagse lente plaatste zijn orkestrale concerten dit jaar vooral in het Representatiehuis, zodat het voorgaande aprilconcert van het Nederlandse Symfonieorkest Bellitoni in het akoestisch als ook visueel aangenamere Praagse Rudolfinum een welkome afwisseling was. Dankzij actieve reclame konden de in Tsjechië onbekende musici rekenen op een grote belangstelling. Ook het programma van de avond was zeker een uitdaging, toen na de Prelude van Verdi’s Aida het 1ste Cello concert van Sjostakovitsj volgde, die uitstekend door de solist Godfried Hoogeveen, de eerste cellist van het

Koninklijk Concertgebouworkest, uitgevoerd werd. Dit voor het publiek niet eenvoudige stuk werd met de rustige tonen van de 4de (Romantische) Symfonie van Bruckner afgewisseld. De Roemeense dirigent Alexandru Lascae behaalde met het orkest een uitstekende prestatie. Zoals vaak is het ook deze keer interessant geweest om de emotioneel eerder terughoudende uitvoering als ook atmosfeer van het concert te observeren, die nogal van het enthousiaste optreden van sommige Midden-Europese orkesten verschilt. Eva Giese


- 18 -

Lente 2003 „Hallo allemaal... Zoals jullie wel weten, treden op 1 mei 2004 maar liefst 10 nieuwe lidstaten toe tot de Europese Unie, waaronder Tsjechië. Radio 1 brengt in het kader van die uitbreiding een hele reeks speciale uitzendingen, interviews en reportages. Maar hét grote hoogtepunt van heel de aanloop naar de uitbreiding is een live show vanuit Praag op vrijdag 30 april van 11u tot 13u. Over die live show heb ik een vraag voor u: we zouden graag zoveel mogelijk Nederlandstaligen (ook Tsjechen die Nederlands spreken) verzamelen om de uitzending bij te wonen. De liveuitzending gaat door in het gebouw van de Tsjechische Nationale Radio: âesk˘ Rozhlas." Bovenstaande tekst is uit de uitnodiging van de Belgische Radio & Televisie. Ik meldde me onmiddellijk aan want ik wilde ‘hét grote hoogtepunt’ niet missen. En men krijgt ook niet dagelijks de kans om het gebouw van de Tsjechische Radio te bezichtigen. De aanhef vanuit België „Hallo allemaal“ riep bij mij associaties op uit de beginjaren van de radio, vanuit Nederlands-Indië: „Hallo hier Bandung, ja moeder, hier ben ik...“. Radio is nostalgie en romantiek, Nederland en België leken plotseling heel ver weg. Voorafgaand aan de uitzending was er een rondleiding door het gebouw. De opkomst was niet groot. Het groepje belangstellenden telde ongeveer twintig personen, waarvan enkelen beroepsmatig aanwezig waren. Hadden de thuisblijvers weer ongelijk? In het gebouw is een bescheiden, maar interessante tentoonstelling ingericht over de geschiedenis van de Tsjechische Radio. Er zijn radio's en radio-attributen, documenten en foto's te bezichtigen. Met gepaste trots werd verteld dat in Tsjechië de eerste radio-uitzending op het Europese vasteland plaatsvond, in 1923 of daaromtrent. Van de rondleiding waren verder de radiokamers- het juiste woord weet ik niet meer, maar dat zijn de kamers waar de uitzendingen plaatsvinden- door hun uniformiteit opvallend. Ze zijn al-

VERSTROOIING le tot in detail hetzelfde. Ik begreep dat er ook niets persoonlijks aanwezig mag zijn, zoals foto’s (‘Denk aan mij’), posters enz. Ik ben er nog niet uit wat ik daarvan moet vinden. Ik dacht aan zoveel jaren terug, toen ik aanwezig was in een radiokamer van de Nederlandse Vara. Daar was een poster van Gerard Reve opgehangen, hoewel deze schrijver toen door dezelfde omroep werd geboycot. Een voorbeeldje van schizofrene moraal? Een grap? Verzet? Na het bezoek aan de radiokamers, die klein zijn en zonder daglicht, was de grote hal waar ‘hét grote hoogtepunt' zou plaatsvinden een verademing; modern, ruimtelijk en met veel daglicht. De presentator en de technici waren al bezig met de voorbereidingen van de uitzending. Vlak voordat de uitzending begon hield een vertegenwoordiger van âesk˘ Rozhlas een korte toespraak, in het Engels. Hij verwelkomde ons en zei te hopen, dat de uitzending bij zou dragen tot wederzijdse (culturele) verrijking; wat kan Tsjechië leren van de EU, en andersom. Het was een treffende toespraak. Woorden met inhoud, die we de komende twee uur niet meer zouden horen. De uitzending begon met enige woorden van de presentator en meteen daarna: jawel, muziek. U verwacht Tsjechische muziek waarschijnlijk - het programma gaat over Tsjechië tenslotte- maar wat de luisteraars te horen kregen was onpersoonlijke, ondefinieerbare Engelstalige muziek. Dat zou zich tijdens het hele programma herhalen. Geen noot Tsjechisch. Het programma had kennelijk een mij onbekende 'doelgroep', liefhebbers van de lauwe hap. Twee vrienden van me, die in Nederland en België hadden afgestemd op de BRT, merkten later op dat er rare muziek werd gedraaid die nergens op sloeg. Beiden hadden binnen een half uur de knop omgedraaid.


Gaande de uitzending werd duidelijk dat ik de uitnodiging verkeerd had begrepen. Het programma ging niet speciaal over Tsjechië, maar over alle tien nieuwe EU-leden. Tijdens het eerste uur van de uitzending, na aftrek van de zinloze muziek, werd nog over Tsjechië gesproken, in het bijzonder over Praag. In het tweede uur kwamen journalisten vertellen over hun ervaringen in de overige negen nieuwe landen, al bleek dat in de praktijk hoofdzakelijk te gaan over Slovenië en een Baltisch land, ik ben vergeten welk. Het eerste uur ging dus hoofdzakelijk over Praag. Er was een aantal gasten voor de microfoon uitgenodigd, waarvan twee zakenlui me nog zijn bijgebleven. Ze vertelden aardige anekdotes en bleken gevoel voor humor te hebben. Het waren de enige gasten bij wie de gevatheid en humor van de presentator werden opgepakt. Overigens kwamen ook bij deze twee gasten weer de nodige clichés tot uitdrukking. Op de vraag hoe de toerist zich ook buiten de platgetreden paden van Karelsbrug en Oude Stad kan begeven werd geantwoord: bezoek ook Vy‰ehrad en Kampa. Nu heb ik een stuk of tien reisgidsen ter beschikking, en in alle staan deze plaatsen als hoogtepunten beschreven. Iedereen, die langer dan een dag in Praag vertoeft, komt vroeg of laat wel in Kampa of op Vy‰ehrad. Als mij dat gevraagd was zou ik bijvoorbeeld gezegd hebben: ga eens zo’n vervallen, achter kastanjebomen verscholen stationnetje binnen, zoals Praha-Vr‰ovice. Men vermoedt in eerste instantie dat het wel buiten gebruik zal zijn, de stationshal is op een enkele dakloze na leeg, maar op de perrons staan reizigers te wachten. De loketten en het kantoortje zijn uitgerust met moderne computers. En als men dan een ritje maakt naar Praha-Krã en Praha-Braník zal men bemerken dat de treinen vol zitten, niet met toeristen maar met Pragenaars. Of ik zou zeggen: ga eens wandelen in LibeÀ, in de volkswijk waar Hrabal woonde en adem de sfeer van zijn verhalen. Zijn personages leven hier nog. Terloops ontdekt men

- 19 -

Lente 2003 verrassend mooie architectuur van rond 1900. En speciaal voor de Nederlandse luisteraars: hier doet men geen pogingen, ondanks de lage prijzen in restaurace en kavarna's, de buitenlander te veel in rekening te brengen. Maar mij werd niets gevraagd, ons werd niets gevraagd. Ik was niet de enige die interactie met het publiek verwacht had. Waarom had men ons anders uitgenodigd? Het antwoord hierop was, vreesde ik, dat we als ‘klapvee’ bedoeld waren. Tsjechen die ik sprak bleken het woord klapvee niet te begrijpen. Daarom een korte uitleg. Van politici zegt men gewoonlijk, dat ze geen belangstelling hebben voor de kiezer, totdat er verkiezingen zijn. Dan worden de kiezers plotseling heel belangrijk, want dan gaat er gestemd worden. Het volk wordt dan gebruikt als "stemvee“, vee wiens enig nut het stemmen is. Naar analogie hiervan no-

emde ik onze groep belangstellenden "klapvee“, om te klappen. (Niet in de Vlaamsvolkse betekenis van klappen, dat is praten, maar applaudisseren). Zoals gezegd kwamen in het tweede uur journalisten verslag doen van hun bevindingen in de nieuwe EU-landen. Er werden allerlei prullaria die men uit de betreffende landen had verzameld, aan de presentator getoond en aangeboden. Mij staat nog bij een mok of beker van aardewerk, oh wat gezellig, die bijzonder leuk scheen te zijn. Er werd zo opgewonden over verteld dat ik een persoonlijk liefdesverhaal achter de mok begon te vermoeden. Tevens kreeg ik medelij met de luisteraars, als die er nog waren, die al dit prachtigs moesten missen; radio is niet het meest geschikte medium om al die aanschouwingen over te brengen. Cesky Rozhlas had gelukkig een doorlopend buffet ingericht met koffie, thee

en frisdranken. Ik begon daar steeds meer gebruik van te maken, ook als ik geen dorst had. Ook frequenteerde ik veelvuldig de WC’s, hoofdzakelijk om onbespied diep adem te halen. Om 1 uur was de kwelling ten einde. De lunch daarna was uitstekend. Ik maakte kennis met enkele jonge studenten Nederlands, en er werd nauwelijks over de uitzending gesproken. Bij het weggaan vroeg ik een Nederlandssprekende Tsjech: „Wat was nu, afgezien van werkverschaffing, het nut van deze uitzending?“ „Verstrooiing“, antwoordde hij. „Verstrooiing is ook niet meer wat het was“, dacht ik. En wat is nu het nut van dit stukje? Ik hoop dat studenten Nederlands nu weten wat klapvee is, ook al viel er weinig te klappen. Jos Wuijts

OP WEG...

VERLATE

REPORTAGE OVER

De afgelopen zomer heb ik me aan iets gewaagd wat ik eigenlijk verfoei: literair toerisme. In het kader van mijn vertaling van Boh. Hrabals roman „Harlekijntjes miljoenen“ reisde ik af naar Nymburk. In deze roman wordt het stadje uitvoerig beschreven, zowel de geschiedenis ervan als de realia van nu en vroeger. Enige voorkennis bij de vertaler mag je dan wel verwachten en niet alles is op internet terug te vinden. Daarbij kwam nog dat menig journalist met veel minder kennis van het werk van Hrabal wel op de bekende plaatsen was geweest en ikzelf (toch „de“ vertaler van Hrabal) niet. Ziehier enkele redenen om over mijn ingeboren weerzin heen te stappen. Nu kan ik zeggen dat het een heel leuke ervaring was: niet alleen het betreden van plekken die bij Hrabal worden genoemd, maar ook de manier waarop ik werd ontvangen door het „Hrabal-kabinet“ in de persoon van de directrice van de stedelijke bibli-

NYMBURK

otheek, mevrouw Hakenová, die in enkele minuten een bekwame gids voor me regelde, een gemeentelijk raadslid, en die zelf bereid bleek te zijn me rond te leiden in het naburige Lysá, waar eigenlijk het bejaardentehuis staat, waarin volgens de roman Hrabals ouders hun intrek hadden genomen en in slaap werden gesust door de zoete klanken van de schlager uit de jaren vijftig Harlekijntjes miljoenen, van Jifií Malásek . Het stadje zelf is nog goed herkenbaar met de Elbe die erlangs stroomt en die de scheidslijn vormt met het aangrenzende Zálabí, waar de beroemde brouwerij staat, waar de (stief-)vader en moeder van Hrabal jarenlang met hun kinderen hebben gewoond totdat ze de villa aan de Elbe lieten verrijzen om in te gaan wonen. Ook het stadsplan is redelijk intact gebleven: het grote centrale plein met de pestzuil, het grote hotel-restaurant, en daarachter de straatjes en steegjes, de walletjes en grachtjes die


- 20 -

Lente 2003 Nymburk anders maken dan andere Tsjechische stadjes en die samen met de naam van Nymburk („het stadje, waar de tijd stil is blijven staan“) Nederlandse associaties oproepen. Nederlandse (en Duitse kolonisten) zouden het in de Middeleeuwen hebben helpen bouwen. De naam is mogelijk afgeleid van „novum“ (nieuw) en verhollandst als in Nijmegen (Nimwegen), terwijl de walletjes en grachtjes een kopie zouden kunnen zijn van het Nederlandse systeem van waterhuishouding. Inderdaad lopen er enkele grachtjes door het stadje, maar ze lijken niet erg op de voorname Nederlandse grachten, maar misschien heeft ooit het water hoger gestaan en waren ze ooit breder. Deze zagen er meer uit als overwoekerde slootkanten, waar ergens in de diepte een vies stroompje kronkelde. Maar het systeem is wel hetzelfde: het water van de Elbe wordt op die manier door het stadje gevoerd. Een opvallend bouwwerk is trouwens daar een enorme crémekleurige watertoren in onvervalste Jugendstil. Daar weer achter, lopend in de richting van het station, is er het kolossale bouwwerk van het plaatselijk gymnasium. Verder wordt het stadje nog gedeeltelijk omringd door een bakstenen stadsmuur met uitkijktorens, waarbij die rode bakstenen ook wat Nederlands aandoen. Samen met mijn gids liepen we enkele locaties uit Hrabals werk af. Toen ik weer terugkeerde op het grote plein bekeek ik de pestzuil eens grondig: de heiligen zagen er wat groezelig uit en misten (!) hun vergulde versiersels, die ik op een plaatje in een foldertje had gezien… De volgende dag bood mevrouw Hakenová me aan Lysá te laten zien. Het zien van de oprijlaan naar het grafelijke kasteel van de fam. ·pork (het bejaardentehuis) is ontroerend. In grote trekken komt het met Hrabals beschrijving overeen. Zeker was ook het zien van het prachtige park met de beeldengroepen heel nuttig: ja, inderdaad Maanden. Jammer dat ik niet naar binnen mocht om de beschilderde plafonds te bekijken. Met de auto rijden we vervolgens naar Kersko om het beroemde buitenhuisje te zien, waar de zwerfkatten uit de omgeving (Cassius, Sinaasappel, Autootje e.a.) door Hrabal liefdevol dagelijks werden gevoerd (met de bus op en neer van Praag-Florenc naar Kersko). Nu staat er een bordje van de plaatselijke V.V.V. bij het inmiddels verkochte optrekje. De kleuren (wit, zwart, groen) zijn nog steeds te zien. Dan vervolgen we onze weg via de herberg van de jachtopzieners Hájenka naar Hradi‰Èko, waar de begraafplaats is waar Hrabal ligt. Onderweg passeren we

plaatsjes en naamborden met plaatsjes erop, die in Hrabals teksten voorkomen. De begraafplaats ligt iets van de weg af. Er is geen mens. Ergens in het midden herken ik de grafsteen „met de blote arm“. Op de kiezelsteentjes die het graf bedekken landt juist een vlinder. Een teken? Je zou het haast denken als je zoveel van hem hebt vertaald en hem zo goed meent te kennen. Dan gaat de reis verder naar Nymburk. Onderweg regelt de directrice een gids voor me die me in de brouwerij zal rondleiden. Die gids lijkt zo uit Hrabals werk te zijn weggelopen: een oudere, juist gepensioneerde man in een blauwe stofjas, een slobberbroek eronder, op zijn hoofd een Amerikaanse pet en een bril met glazen zo dik als joghurtpotjes. Fantastisch. Hij vond het weer leuk dat ik ook het mijne wist vanuit Hrabals werk. Het blijft een vreemde, ontroerende ervaring om datgene wat je hebt vertaald - wat je met andere woorden uit die vreemde taal hebt gereconstrueerd - hier in het echt te zien. Daarna loop ik door Zálabí, neem de voetgangersbrug over de Elbe. Er staat een straffe wind en het regent. Aan mijn rechterhand zie ik het Elbe-eiland met het befaamde restaurant. Aan de overkant duik ik onder de arcade bij het centrale plein (van de Pfiemysl-vorsten) een cafetaria in en eet er een Tsjechische koude lunch. Terug in het heden. Als even later de zon weer doorbreekt, kan ik het niet nalaten om een biertje (PostfiiÏinské = Kortwiek) op het houten terras van het grote restaurant te nemen dat vroeger KníÏecí dvÛr (Vorstenhof) moet hebben geheten. Het terras is nu eigeel geschilderd, de kleur van Lipton Icetea. Dat is het heden. Voor ik vertrek loop ik nog even het Hrabal Museum binnen om daar een paar van mijn vertalingen achter te laten, want vertalingen staan er in allerlei talen, maar niet die in het Nederlands. Mijn stadsgids is er ook. Hij laat me even achter de schrijfmachine zitten (was het een Consul of Perkeo?) op een houten keukenstoel. Hij maakt gauw een foto. Ik geneer me, maar voel me toch ook wel vereerd. Op de terugweg naar Praag zoef ik met de trein langs het station van het stadje Kostomlaty, waar Hrabal tijdens de oorlog stage liep om perronchef te worden. Het is net of ik droom, maar wat ik zie is de werkelijkheid, of „een“ werkelijkheid, een die ooit verwoord is, vervolgens gelezen, vertaald, en die zich nu als een nieuwe, verrijkte werkelijkheid aan me openbaart. Toch wel zinvol - dat literaire toerisme. Kees Mercks


- 21 -

Lente 2003

RICHTING REMBRANDT DITMAAL NAAR WENEN

Op zeker ogenblik besloten we als vrienden onder elkaar, dat we graag de tentoonstelling van meesterstukken op schildergebied in Wenen eens zouden willen bezoeken. Onder het verteren van een voortreffelijke lunch en een buitengewoon belangwekkende lezing over El Greco halverwege april bedachten we, dat we wel een auto, een bestelbusje of zelfs twee auto´s met belangstellenden konden vullen. Gezien de overvolle agenda´s van alle deelnemers aan de excursie kwamen we tenslotte twee tijdstippen overeen. De eerste lichting „Rembrandtofielen“ bezocht Wenen op zaterdag en de tweede, waarvan ook ik deel uitmaakte, vertrok de week daarop op donderdag om zes uur ‘s ochtends naar de Oostenrijkse metropool. Wij donderdaggangers zijn verstokte bewonderaars van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie, en dat is geen wonder, want zeker de helft van de bemanning van mijn rode Fabia combi heeft aantoonbaar wortels in Wenen. Op welke wijze? De vaders van Judita en Richard zijn hier geboren. Judita beweegt zich hier vlot tussen de galerieën en musea, wat gezien haar beroep geen wonder is, maar Richard moet hier wennen en geleidelijk de genetische cellen in zijn brein activeren. Juist bij het monument van Maria Theresia, dat hij de Droom der Feministen noemde, herinnert hij zich zijn eerste fotografische probeerselen. Hij was toen zeven en bezocht Wenen met zijn ouders in de korte periode van politieke liberalisatie in de zestiger jaren. Al toen we Wenen binnenreden werden we naar de tentoonstelling gelokt door het alomtegenwoordige zelfportret van Rembrandt uit 1629, bevestigd aan citylights of andere reclameborden. De Alte Pinakothek in München had in het kader van dit feest van de schilderkunst het schilderij geleend. Het autootje laten we achter in de ondergrondse garages van het Kunsthistorisches Museum. Tamara vergastte ons op Tsjechische „wienerschnitzly“, we voorzagen ons van flessen water en om elf uur staan we al voor de kassa van het Albertina, waar zich schatten bevinden, bijeengebracht uit alle hoeken van de wereld. Ze zijn afkomstig uit verschillende verzamelingen en betreffen werken van de hand van Rembrandt zelf en van zijn leerlingen, vervaardigd met krijt, pen, kwast, verfsoorten en dat middels allerlei schildertechnieken in een tweetal steden Leiden en Amsterdam. De meester was conservatief en reisde niet. Het vorige jaar, toen we uit Amsterdam kwamen na een bezoek aan het Rijksmuseum, schreef ik het volgende bedankje aan Dr. Handlová:... u hebt ons goed begeleid en voorbereid. Voor de ingewijde wordt proeven smullen ... en datzelfde gevoel heb ik in de Weense musea. Met dat grote positieve verschil, dat we nu mevrouw Dr. Judita persönlich bij ons hebben. Judita met een onuitputtelijke hoeveelheid informatie, die ze dagelijks bij zich draagt, soms onder een hoed, ditmaal zonder, Judita, die altijd genegen is en de indrukken van de won-

derbaarlijke werken die voor ons hangen nog aan te vullen en bij te kleuren met interessante details en informatie. Nu eens zien we een bijzonder erotisch schilderijtje met te veel handen, dan weer kijken we aangedaan naar een schilderij van Artemisie uit het Prado. Haar halsketting is zo plastisch, dat men de edelstenen ervan zou willen aanraken. En Saskia dan? En de moeder van de schilder, de zelfportretten en Jan Six, die voor de laatste maal de helpende hand bied vóór een faillissement? Het werken met licht, de kleurencompositie, het doek en het hout, de indeling van de ruimte enz, in al deze materie krijgen we inzicht dankzij de professionele leiding van onze medereizigster. Twee uur later hebben we het eerste Oostenrijkse retrospectief bekeken van de allerberoemdste Nederlandse schilder van de Gouden Eeuw, zijn dertig schilderijen, tachtig tekeningen en zeventig etsen. Het Albertina bezit de meeste geëxposeerde werken, maar veertig kapitale stukken waren geleend en afkomstig uit allerlei hoeken van de wereld. Ik zou het Landschap met stenen brug uit het Rijksmuseum, de Knielende Apostel Petrus, het asymmetrische olifantje uit 1637 enz. niet mogen vergeten te noemen. Het bezoek aan het Albertina voltooiden we met een korte blik op de installatie Pop Art en Minimalisme. Vervolgens ontspon zich een discussie over de kwaliteit of het gebrek aan kwaliteit van werken in deze richting. Judita repte overigens van een weerspiegeling van de tijd in de kunst. Ik werd er bewust van, dat men naar argumenten moet luisteren, eigen kennis aan moet vullen en gevoelens gewaar moet worden, die genoegen of ongenoegen kenbaar maken. Ik herinnerde me de professoren Meisnar en Bilek uit Jiãín, die onze muzikale horizon trachtten te verbreden met Janáãek. Voor mezelf heb ik Berg en Schönberg ontcijferd. Soms stuit ik tijdens FOK-concerten op het onbekende moderne en strijd met mijn conservatisme. Als het me lukt een minder goed verteerbaar muziekstuk opnieuw te beluisteren en over de uitleg van een specialist beschik, dan voel ik dat ik op weg ben naar „geïnformeerd ondergaan“. Het is dan aan mij en mijn zintuigen hoe ik mijn persoonlijk prijs van het werk bepaal. Maar dan dalen we de treden van het Albertina af en stellen ons iets eenvoudigers ten doen - koffiedrinken. Omdat het een prachtige dag is, gaan we buiten onder een parasol zitten. Het gesprek loopt, we worden omringd door bloemen en heesters, de stemming krijgt een intellectueel aspect, en een dergelijke geestesgesteldheid is de hemel op aarde. Een kleine wandeling door Wenen, nostalgie, de stedelijke omgeving, Mozart en ijs op een gazon, gemodelleerd in de vorm van een vioolsleutel, maar ook diegenen met wie ik graag samen ben zorgen ervoor dat ik het feestelijk humeur behoud uit de vorige alinea.


- 22 -

Lente 2003 En dan beklimmen we de treden naar de ingang van het Kunsthistorisches Museum, waar we allereerste de werken willen bewonderen van de Italiaanse kunstenaar, wiens lot hem een kort leven gunde - van 1477 tot 1510 - en wiens naam Giorgione luidt. Als ik de naam in zijn geheel lees - Giorgione da Castelfranco - dan wordt ik al opgetogen van het Italiaans en ik stort me temidden van zijn schilderijen. Vasari schreef over hem, dat hij „levende figuren vormde en andere verschijnselen met zoń fijnheid en harmonie, zo zorgvuldig weergaf, dat velen van de vaardigste schilders tot de slotsom kwamen dat hij geboren was om zijn figuren leven in te blazen.“ We bewonderden De Storm, olie op linnen, dat de Accademie in Venetië toebehoort. Het is voor de eerste maal buiten de eigen galerie uitgeleend. Het schilderij betoverde me. Ik wil nogmaals citeren uit Richards prachtige cadeau, een boek met de duizend fraaiste schilderijen in de geschiedenis van zuster Wendy Beckett, over dit schilderij: Giorgione stierf jong, maar de absolute perfectie van dit doel maakt de indruk dat het door een rijpe kunstenaar geschilderd is. Het verbluft en achtervolgt de toeschouwers al eeuwen. Er zijn hele boeken geschreven waarin de auteurs probeerden het geheim van dit werk op te lossen. Wat doet de man, blijkbaar een soldaat, daar links? Welke betekenis heeft de naakte vrouw aan de rechterzijde, die een kind de borst geeft? Waarom rijst achter hen een vervallen kathedraal op? Waarom bevinden ze zich in de wildernis achter de muren van de stad? Giorgione zelf gaf zijn schilderij geen naam en „De Storm“ is afkomstig van de fascinerende zigzaggende bliksemflits die de hele scène verlicht. Misschien zijn we op het slechte spoor als we proberen deze verschijnselen tot een samenhangend geheel te ordenen. Misschien wilde Giorgione, die uitmuntte door een originele denkwijze, aanduiden dat het leven van logica gespeend is, dat toevallige gebeurtenissen voorkomen en reizende mensen elkaar ontmoeten, zonder dat er sprake is van een samenhangende geschiedenis. Het is nutteloos zich al te zeer te verdiepen in de naaktheid van deze vrouw. We zouden eerder aandacht moeten schenken aan de poëzie van dit symbolische beeld, het wonderbaarlijke landschap en de raadselachtige stad. Een man kijkt nadenkend in de verte,

een vrouw lijkt naar ons te kijken met half geloken ogen. En wij kijken bekoord en verwonderd terug. De blik glijdt verder. Enkele schilderijen zijn met röntgenstralen bewerkt en de resulterende afbeeldingen kunnen we bekijken en ervan leren. We komen over verflagen en overschilderen te weten, enz. Ook wordt ik geïnformeerd over kopieerders, schilders en grafici (bijvoorbeeld over onze Václav Hollar), ik sta stil bij de Oude Vrouw, die in haar hand een papiertje met het opschrift Col Tempo (door de tijd) houdt. Goed idee, Judita. Dankjewel. Opnieuw zegen ik mijn, of liever door het leven verkregen geduld, en geenszins verschaft door de schikgodinnen. We zullen namelijk moeten wachten totdat Judita van haar vakantie terugkomt, om met ons Wenen te bezoeken. Op dit moment smaak ik de vruchten van mijn geduld. Judita kiest namelijk auteurs en schilderijen voor ons uit, zodat we niet in deze oceaan van kunst verdrinken. Vermeer heeft niet op haar gewacht. Op de muur waar hij placht te hangen, hing slechts een bericht dat hij uitgeleend was. Ze pinkte een traantje weg. Ze is jong. Een volgende keer dan maar. Er zijn anderen die indruk op ons maken, ons strelen, verheugen, provoceren, beleren... En we stormen al op hen af. We hebben vele Titiaans gezien, Tintoretto’s Susanne in bad, Caravaggio´s David met Goliaths hoofd, Rubens’ Het Pelske, een stilleven (dat grote) van Frans Snyders, van Jacob Jordaens De koning drinkt, verder oudere Nederlanders - Jan van Eyck, G. tot Sint Jans, Rogier van der Weyden, Joachim Patinir en Hollanders - Rembrandt, Hals, Pieter Claes - stillevens, G. Dou’s nachtaanblik, Christoper Paudisse - die onafgemaakte naast Rembrandt - en eigenlijk hebben we de gehele Italiaanse en Duitse renaissance weggelaten, om maar niet over de gotiek en de antieke tijd te praten. Ook hadden we wel eens naar de schilderijen van Pieter Brueghel de Oudere kunnen kijken. In de herfst zullen we het niet kunnen nalaten om opnieuw naar Wenen te gaan. Het Albertina biedt dan tegelijkertijd met Michelangelo ook Rubens. Zuzana Vittvarová Vertaling: Jesse Ultzen

ZUID-AFRIKA, GEEN LAND VOOR ‘SUSSIES’, VERVOLG OP HET EERSTE VERSLAG DAT IN DE NIEUWSBRIEF VAN NE-BE, III/2 (2001) is VERSCHENEN

INLEIDING Drie jaar na mijn eerste bezoek aan Zuid-Afrika volgde een tweede: van 8 december 2003 tot 13 januari 2004. De vorige keer kwam ik uit Praag waar ik toen al tien jaar woonde; deze keer uit mijn nieuwe woonplaats Etten-Leur in Nederland, gelegen in de provincie Brabant, waardoor ik nu op een andere manier naar


- 23 -

Lente 2003 de dingen keek. Ik woon nu goed twee jaar in Nederland en de berichtgeving in de Brabantse krant doet me geloven dat je je in Nederland op straat slechts tot op zekere hoogte veilig kunt voelen; roofovervallen zijn aan de orde van de dag en zelfs carjacking is niet alleen voorbehouden aan Zuid-Afrika. Praag vormde een veilige leefomgeving, waar je ´s nachts in alle rust de metro alleen naar huis kon nemen. In Breda zou ik 's avonds niet graag naar de bioscoop gaan, want de weg naar het centrum voert door een park waar vervelende dingen gebeuren. Ik was deze keer daarom niet meer onder de indruk van de berichtgeving van Die Burger in Zuid-Afrika die zoals gebruikelijk in vette koppen akelig nieuws verspreidde. Telkens als Zuid-Afrikaanse vrienden met verhalen over roofovervallen, diefstal, moord of verkrachting kwamen, was mijn reactie dat het in Nederland niet anders was. De Vlaming David van Reybrouck die een interessant boek over Zuid-Afrika schreef, dat ik iedereen van harte aanraad, heeft het over geïnstitutionaliseerde angst in Zuid-Afrika. Ik persoonlijk kan als bezoeker niet goed beoordelen wanneer angst gerechtvaardigd is. Moet ik bang zijn in een natuurreservaat als er eens een vrouw is lastiggevallen? Wat zou een buitenlander wel niet denken van Brabant, als mijn jonge buurvrouw 's avonds de tachtig meter tussen haar en mijn huis aflegt met de auto? Ik noem het absurd, maar ik ken mijn omgeving, of denk die te kennen. Angst wordt ons ook hier aangepraat, lijkt het wel. Ik verkeerde tijdens deze reis weer in bevoorrechte economische kringen; vrienden die behalve hun eigen riante huis, ook nog een vakantiehuis aan de kust bezaten. En nog steeds kon ik niet wennen aan de gedachte dat een deel van de bevolking zo rijk is en een ander deel onder een golfplaatje of een stuk karton moet leven. Daar is in die drie jaar zo te zien niets aan veranderd. Ik was minder geshockeerd dan drie jaar geleden, maar ik voelde me nog net zo ongemakkelijk. KERSTMIS IN DE ZOMER Hoe beleef je Kerstmis in een land waar het zomer is? Kort gezegd: ik kreeg maar weinig mee van de kerst. Kennelijk horen bij Kerstmis duisternis en kou. Ik ben zo gewend aan deze winterse omstandigheden dat Kerstmis voor mij niet te rijmen valt met strand, baden in zee en zomerse temperaturen. De vrienden bij wie ik de kerst doorbracht, blank en protestant, hadden de dag voor Kerstmis een kerstboompje in huis neergezet; geen spar, maar een den met lange naalden, zoals ik ook in Tsjechië had gezien, want deze dennen vallen niet uit. Onder dit boompje werden geschenken neergelegd die op kerstavond werden uitgepakt, zonder al te veel gedoe eromheen, dus niet zoals sinterklaas bij ons met allerlei lekkers, gedichten en surprises. Ook was er geen traditionele maaltijd, zoals de karper en de aardappelsalade bij de Tsjechen. Eerste kerstdag was er, zoals elke zondag daar op de camping, onder de melkhoutbomen met hun wijde takken een dienst van de NG-gemeente Plettenbergbaai, de Nederduits gereformeerde kerk. Hoewel ik me allang van mijn protestantse kerkverleden heb bevrijd, besloot ik deze kerstdag mee te gaan naar de dienst. Nog steeds raakt zo'n dienst mijn gevoel niet; de preek is me te verstandelijk en te alledaags. Wat me wel ontroerde, was het aloude kerstlied „Stille nag, heilige nag“. Het publiek was voor meer dan 99% blank, wat niet aan de dienst, maar aan het publiek van de camping en de vakantiehuizen lag. Het was bewolkt. Het bleef nog droog gedurende de dienst van 9.00 tot 10.00 uur, daarna begon het pas te regenen. Al 26 jaar begint het op Kerstmis te regenen. Daar is men over het algemeen niet blij mee, maar deze keer werd de regen als een kerstgeschenk gezien, daar de zomer heel droog was. De rest van de kersttijd bracht de familie door zoals altijd; de was doen, klusjes aan het huis opknappen, boodschappen doen, want ook Pick & Pay, de supermarkt, was al die dagen normaal van 8.00 tot 19.00 uur open, lezen en luieren. OUD & NIEUW De viering van de overgang van het oude naar het nieuwe jaar verliep weinig spectaculair. Kennelijk wordt aan de viering ervan niet zoveel waarde gehecht als in Nederland of Tsjechië. Ik logeerde bij een jonge vriendin die ook haar zus met twee kleine kinderen te logeren had; het was immers zomervakantie. We gingen na een dagje aan het strand allemaal vroeg naar bed, omdat we op nieuwjaarsdag de Tafelberg wilden beklimmen. Dat wilden we vroeg doen, anders zou het te warm zijn. We stonden dus om 5.30 uur op, na een nacht waarin ik geen enkele knal van vuurwerk heb gehoord, al schijnt dit wel tot de


- 24 -

Lente 2003 nieuwjaarstraditie te behoren ... Geen enkel ongewoon geluid, hoewel ik me echt niet ver van de bewoonde wereld bevond. LEESERVARINGEN Tijdens deze vakantie aan zee bracht ik veel tijd door met een boek, onderwijl genietend van mijn schaduwplek met uitzicht op het zonnige strand, de blauwe of smaragdgroene golven waarin regelmatig dolfijnen opdoken, en van het geluid van de branding. Een grappig woord is overigens „fratsbrander“; dit is een golf die je onverwacht kan verrassen. In Nederland wordt dit woord eerder voor mensen gebruikt: haal geen fratsen uit, wees niet zo grillig. Zoals hierboven gezegd kan ik iedereen die belangstelling heeft voor Zuid-Afrika, het boek van David van Reybrouck aanraden: DE PLAAG, Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika, Meulenhoff Amsterdam 2001. Van Reybrouck is een jonge Vlaming (1971), archeoloog en cultuurhistoricus, verbonden aan de Katholieke Universiteit van Leuven, tevens journalist voor De Morgen. De enige Belgische schrijver die ooit de Nobelprijs ontving, Maurice Maeterlinck (1862-1949), zou de Zuid-Afrikaanse schrijver Eugene N. Marais (1872-1936) geplagieerd hebben in zijn La vie des termites (1926). Dit vermeende plagiaat van Maeterlinck, die in heel Europa van het fin de siècle beroemd was en wiens werk vertaald is in onder andere het Tsjechisch, brengt Van Reybrouck ertoe in Zuid-Afrika op zoek te gaan naar de achtergrond ervan. Met verloop van tijd vormt dit plagiaat niet meer het doel, maar wordt het het uitgangspunt voor zijn zoektocht naar de werkelijkheid van het Zuid-Afrika van nu, waarin hij uiteraard ook zichzelf tegenkomt. Ik herkende veel in zijn observaties. Van Reybrouck ontving in België de Vlaamse Gouden Uil voor dit werk. In december 2003 verscheen de Afrikaanse vertaling, die meteen met veel enthousiasme ontvangen werd. Wat werd opgemerkt was de vernieuwende blik op Zuid-Afrika van een West-Europese buitenstaander die geen enkele keer in arrogantie verviel (zie LitNet, Internet journaal van dec. 2003, www.litnet.co.za). De arrogantie lijkt mij persoonlijk eerder bij Nederlanders passen dan bij Vlamingen. Ik denk nu o.a aan de kritische houding van Adriaan van Dis in Het beloofde land (1990). De vertaler Daniel Hugo vertelde dat hij meer moeite had met het vertalen van dit rijke Vlaamse taalgebruik dan met het werk van Mulisch. Ik heb genoten van deze beeldrijke barokke taal van Van Reybrouck; zet hier bijvoorbeeld de stijl van de schrijver Bernlef eens naast, van wie ik toevallig zijn nieuwste boek Buiten is het maandag (2003) bij me had; wat een soberheid, Noord-Hollandser kan, naar mijn idee, niet. Het boek van Reybrouck heeft mij enthousiast gemaakt voor het werk van Eugene N. Marais, die behalve als dichter en natuuronderzoeker, ook als arts en advocaat werkzaam was. In antiquariaten kwam ik verschillende van zijn boeken tegen, waaronder My friends the Baboons(1939), in het Afrikaans verschenen onder de titel Burgers van die berge (1938), waarin Marais zijn ontroerende ervaringen beschrijft met een kolonie bavianen, in wier midden hij drie jaar heeft geleefd. Een ander product van zijn natuurwaarnemingen is Die siel van die mier (1936), dat ik in een Duitse vertaling uit hetzelfde jaar, Die Seele der weissen Ameise, tegenkwam. Hij beschrijft daarin op geestige wijze zijn wetenschappelijke waarnemingen van het leven van termieten in Zuid-Afrika. Tot mijn verbazing kwam ik heel veel Duitse uitgaven tegen in een antiquariaat op internet. Misschien ook in het Tsjechisch vertaald? WAT HEBBEN NELSON MANDELA EN DE JODEN GEMEENSCHAPPELIJK? Nelson Mandela heeft in december 2001 het joods museum in Kaapstad geopend. In één zaaltje van het museum wordt non-stop een film over zijn leven vertoond. Waarom juist in dit museum? Het is een eerbetoon van de joodse gemeenschap aan Nelson Mandela. Mij werd duidelijk dat de joodse gemeenschap niet aan de kant van de apartheidspolitiek heeft willen staan. In het parlement heeft onder meer de joodse politica Helen Suzman altijd geprobeerd de belangen van de niet-blanke bevolking te behartigen, wetende hoe het is om een underdog in de samenleving te zijn. Behalve het Holocaust gedeelte, wat natuurlijk niet direct met Zuid-Afrika te maken heeft maar de Zuid-Afrikaanse bevolking de gevolgen van Hitlers politiek voor de joden in Europa laat zien, worden in dit museum enige belangrijke joden in de schijnwerpers gezet. Het zijn joden die aan het einde van de negentiende eeuw een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis, cultuur en handel, met name in de struisvogelveren, die vanaf 1880 tot de Eerste Wereldoorlog de rijkdom vormden van de Kleine Karoo, en


- 25 -

Lente 2003 in de diamant- en goudindustrie. In het museum heeft de oudste synagoge van Zuid-Afrika uit 1863 een plaats gekregen. Nog niet eerder heb ik in een joods museum zo positief over joden zien spreken: „Find out how they embarked on unknown territory and charted a course for others to follow. [...] Witness their transformation from tailors to tycoons. From pedlars to professors. From carpenters to cricketers. From innkeepers to IT wizards“. (Uit de folder van het museum) VAN GOGH DUIKT WEER OP! Tijdens mijn vorige bezoek was ik verrast dat een broer van Vincent van Gogh in de Boerenoorlog tegen de Engelsen in Zuid-Afrika had meegevochten en er gesneuveld was. Het lijkt vanzelfsprekend dat Vincent nog altijd schilders zal beinvloeden, maar dat hij ook tot romans inspireert, was deze keer een verrassing. Ik ontmoette de schrijfster Elise van Wijk die bezig is een roman te schrijven over een denkbeeldige nakomeling van Vincent van Gogh. Deze nakomeling zou hij verwekt hebben bij de dochter van de dokter in Arles. De roman zal binnenkort bij uitgeverij Tafelberg in het Engels verschijnen. Op deze fictie rond Van Gogh was ze gekomen nadat ze Het dossier Van Gogh (1978) van Kenneth Wilkie had gelezen. Dit boek is in hetzelfde jaar (1978) in Londen verschenen onder de titel The Van Gogh assignment. Ik vond het een vermakelijk boek waarin de schrijver op zoek gaat naar de laatste mensen die Van Gogh nog persoonlijk hebben gekend of hun directe nakomelingen. In een door de Zuid-Afrikaan Piet Grobler geïllustreerd jeugdprentenboek komen we de dokter Me Di Cin tegen. (Piet is overigens een zwager van Elise). Niet alleen in Zuid-Afrika maar ook in Nederland, zijn de door Piet Grobler geïllustreerde kinderboeken populair. Bij uitgeverij Lemniscaat verscheen behalve Dokter Me Di Cin (2001) ook nog Eén slokje kikker! (2002) en Muisje mijn meisje (2003). Piet Grobler verkrijgt binnenkort zijn magistergraad in de Kunsten op basis van zijn onderzoek naar de wisselwerking tussen illustratie en tekst in kinderboeken die in het Afrikaans vertaald zijn. Hij heeft met name gekeken naar de kinderboeken van Annie M. G Schmidt. GEEN LAND VOOR SUSSIES Zuid-Afrika nog steeds geen land voor ´watjes´ (zachtaardige jongens). Ik kan niet wennen aan de grote tegenstellingen tussen rijk en arm, het scherpe contrast tussen de blanke wereld en die van de townships. Verrassend is dat het land voor Vlamingen het derde immigratieland, na Nederland en Canada, geworden is. Wat beweegt deze mensen erheen te gaan? Wordt de multiculturele samenleving ingeruild voor een meer gesloten gemeenschap? Of is zoń land boeiend door de beginnende democratie, de strijd om een betere toekomst? Dit jaar, in 2004, wordt het tienjarig bestaan van de democratie in Zuid-Afrika gevierd. Ongetwijfeld zullen veel publicaties verschijnen over dit onderwerp. Vakkundige analyses laat ik graag over aan de specialisten. Mijn verhaal is slechts een persoonlijk verslag voor de leden van NE-BE! Hanny Visser reacties graag via email: [email protected]


- 26 -

Lente 2003

N I E U W E B O E K E N E N V E RTA L I N G E N ANNE FRANK: DAGBOEKBRIEVEN 12 JUNI 1942 - 1 AUGUSTUS 1944 Uitgeverij Bert Bakker 2001, Amsterdam Anne Frank (12-8-1929 - maart 1945) begon haar Dagboek kort na haar dertiende verjaardag te schrijven, toen ze zich met haar familie en oudere zus Margot voor de nazivervolging moest verbergen. Samen met de familie Frank hielden zich ook de leden van het gezin Van Pels (Anne noemt zich Van Daan) en Fritz Pfeffer (als Albert Dussel) verborgen in het „achterhuis“, zoals het achtergedeelte van het gebouw van de firma Opekta aan de Amsterdamse Prinsengracht 263 werd genoemd. Anna maakte haar laatste aantekening op 1 augustus 1944, drie dagen vóór de arrestatie van alle acht bewoners door de Gestapo. Allen werden vervolgens met de laatste jodentransporten naar het oosten weggevoerd. Slechts Anna’s vader Otto Frank overleefde de ontberingen in de concentratiekampen en verbreidde de boodschap van het Dagboek gedurende de rest van zijn leven. Anna en haar zus stierven in het concentratiekamp Bergen-Belsen, slechts een maand vóór de bevrijding ervan door het Engelse leger. Het dagboek is in de vorm van brieven geschreven. De opgroeiende Anna adresseert ze aan haar fictieve vriendin Kitty. Het boek is een getuigenis van het alledaagse leven in het Achterhuis, van de verhoudingen en gebeurtenissen tussen de inwoners ervan, over de angst voor een mogelijk verraad. Tegelijkertijd zijn de brieven vol daadkracht en hoop voor de toekomst. Des te dringender klinkt haar boodschap door over de onzinnigheid van ideologieën en oorlog. Anne keerde geleidelijk aan naar haar oorspronkelijke brieven terug, verbeterde ze en vulde ze aan. Zo ontstonden de eerste twee versies van het boek. De derde, ingekorte versie werd voor het eerst in 1947 door Otto Frank uitgegeven. Na de dood van Anna´s vader in 1980 werd het Anne Frank-Fonds in Basel de erfgenaam van de auteursrechten. Onder de bescherming van dit fonds kwam het Dagboek uit, aangevuld met passages uit de eerste twee versies. Aan het eind van de 90-er jaren werden er nog enkele aanvullingen en een langere passage van 8 februari 1944 aan toegevoegd, die we hier weergeven. De Tsjechische versie verschijnt bij uitgeverij Triáda in de vertaling van Michaela Jacobsonová en Miroslav Drápal De vertalers zijn uitgegaan van de Duitse uitgave van het Tagebuch door Mirjam Presslová. Lenka Strnadová

In de jaren 11-1942 Willem V Lieve Kitty, Vader, moeder en Margot kunnen nog steeds niet aan het geluid van de Westertorenklok wennen, die om het kwartier zegt hoe laat het is. Ik wel, ik vond het dadelijk fijn en vooral ´s nachts is het zo iets vertrouwds. Het zal je wel interesseren om te horen hoe het me als schuiler bevalt, welnu, ik kan je alleen zeggen dat ik het zelf nog niet goed weet. Ik geloof dat ik me in dit huid nooit thuis zal voelen, maar daarmee wil ik helemaal niet zeggen dat ik het hier naar vind, ik voel me veeleer als in een heel eigenaardig pension waar ik met vakantie ben. Nogal een gekke opvatting van schuilen, maar het is nu eenmaal niet anders. Het Achterhuis is als schuilplaats ideaal, hoewel vochtig en scheefgetrokken, zal men in heel Amsterdam, ja in heel Holland misschien, voor schuilers niet meer zo iets geriefelijks ingericht hebben. Ons kamertje was met die strakke muren tot nu toe erg kaal; dankzij vader, die mń hele prentbriefkaarten- en filmsterrenverzameling van tevoren al meegenomen had, heb ik met een lijmpot en kwast de

hele muur bestreken en van de kamer één plaatje gemaakt. Daardoor ziet het er veel vrolijker uit en als de Van Daans komen, zullen we met het hout dat op zolder staat wel wat muurkastjes en andere aardige prullen maken. Margot en moeder zijn weer een klein beetje opgeknapt. Gisteren wou moeder voor ´t eerst erwtensoep koken, maar toen ze beneden aan ´t praten was, vergat ze de soep, die brandde daardoor zoo aan, dat de erwten koolzwart en niet meer van de pan los te krijgen waren. Gisteravond zijn we met zń vieren naar het privékantoor gegaan en hebben de Engelse radio aangezet. Ik was zo ontzettend bang dat iemand dat zou kunnen horen dat ik vader letterlijk smeekte mee naar boven te gaan. Moeder begreep mń angst en ging mee. Ook in andere dingen zijn we erg bang dat de buren ons zouden kunnen horen of zien. Direct de eerste dag hebben we de gordijnen genaaid, eigenlijk mag men niet van gordijnen spreken want het zijn enkel losse kille lappen, totaal verschillend van vorm, kwaliteit en motief, die vader en ik erg onvakkundig scheef aan elkaar naaiden. Met punaises zijn deze


- 27 -

Lente 2003 pronkstukken voor de ramen bevestigd, om er voor het einde van onze schuiltijd nooit meer af te komen. Rechts naast ons ligt een filiaal van Keg, een firma uit Zaandam, links een meubelmakerij, deze mensen zijn na werktijd dus niet in de percelen, maar toch zouden geluiden kunnen doordringen. We hebben Margot dan ook verboden ´s nachts te hoesten, hoewel ze een zware verkoudheid te pakken heeft en geven haar grote hoeveelheden codeïne te slikken. Ik verheug me erg op de komst van de Van Daans, die op dinsdag vastgesteld is; het zal veel gezelliger en ook minder stil zijn. De stilte is het namelijk die me ´s avonds en ´s nachts zo zenuwachtig maakt en ik zou er heel wat voor geven als iemand van onze beschermers hier zou slapen. Het is hier helemaal niet zo erg, want we kunnen hier zelf koken en beneden in pappies kantoor naar de radio luisteren. Mijnheer Kleiman en Miep en ook Bep Voskuijl hebben ons zo geholpen. We hebben al rabarber, aardbeien en kersen gehad, en ik denk niet dat we ons hier voorlopig zullen vervelen. Te lezen hebben we ook en we kopen nog een heleboel spelletjes. Uit het raam kijken of naar buiten gaan mogen wij natuurlijk nooit. Ook moeten wij zachtjes zijn, want beneden mogen ze ons niet horen. Gisteren hadden we veel werk, we moesten twee manden kersen ontpitten voor kantoor. Mijnheer Kugler wou ze conserveren. Van de kersenkistjes maken we boekenrekjes. Net word ik geroepen. Je Anne 28 september 1942 (toevoegsel) Het benauwt me ook meer dan ik zeggen kan dat we nooit naar buiten mogen, en ik ben erg bang dat we ontdekt worden en dan de kogel krijgen. Dat is natuurlijk een minder prettig vooruitzicht. Dinsdag, 8 februari 1944 Beste Kitty, Hoe ik me voel zou ik je niet kunnen zeggen. Het ene ogenblik verlang ik naar rust, het andere weer naar vrolijkheid. Lachen zijn we hier niet meer gewend, zo echt lachen tot je niet meer kunt. Vanochtend had ik wel „de slappe lach“, je weet wel zoals je op school wel kunt hebben. Margot en ik zaten te giechelen als echte bakvissen. Gisteravond hadden we weer wat met moeder. Margot rolde zich in haar wollen deken, maar sprong plotseling weer uit bed en bekeek de deken heel nauwkeurig; er zat een speld in! Moeder had in de

deken een stuk ingezet. Vader schudde veelbetekenend zń hoofd en had het over moeders slordigheid. Algauw kwam moeder uit de badkamer en ik zei zń beetje voor de grap: „Du bist doch eine echte Rabenmutter.“ (Je bent toch een echte ravenmoeder.) Ze vroeg natuurlijk waarom en wij vertelden haar van de speld. Ze trok direct haar hooghartigste gezicht en zei tegen mij: „Jij moet vooral wat over slordigheid zeggen, als jij naait ligt de hele grond bezaaid met spelden. En kijk eens, hier ligt weer het nageletui, dat ruim je ook nooit op!“ Ik zei dat ik het nageletui niet gebruikt had en Margot sprong in, want zij was de schuldige. Moeder praatte nog een poosje door over slordigheid tegen mij, tot ik boordevol was en tamelijk kortaf zei: „Ik heb toch niets van slordigheid gezegd, altijd krijg ik het als een ander wat doet!“ Moeder zweeg en ik was genoodzaakt haar nog geen minuut later een nachtzoen te geven. Het voorval was misschien onbelangrijk, maar mij ergert alles. Daar ik op het ogenblik een tijd van nadenken schijn te hebben en alle gebieden afgraas waar maar iets te denken valt, kwamen mń gedachten als vanzelf op vaders en moeders huwelijk. Mij was dit altijd als voorbeeld van een ideaal huwelijk gesteld. Nooit ruzie, geen kwade gezichten, volmaakte harmonie enz. enz. Van vaders verleden weet ik iets af en wat ik niet weet heb ik erbij gefantaseerd; ik meen te weten dat vader moeder getrouwd heeft omdat hij moeder geschikt vond de plaats in te nemen van zijn vrouw. Ik moet zeggen dat ik moeder bewonder zoals ze die plaats ingenomen heeft en voorzover ik weet nooit gemopperd heeft en ook nooit jaloers was. Het kan voor een vrouw die liefheeft niet gemakkelijk zijn te weten dat ze in het hart van haar man nooit de eerste plaats in zal te nemen en moeder wist dat. Vader heeft moeder daarom zeker bewonderd en vond haar karakter uitstekend. Waarom zou hij met een ander trouwen? Zijn idealen waren gevlogen en zijn jeugd was voorbij. Wat is er uit hun huwelijk geworden? Geen ruzie en meningsverschillen - nee, maar een ideaal huwelijk is het toch niet. Vader waardeert moeder en houdt van haar, maar niet in de liefde van het huwelijk dat ik me voorstel. Vader neemt moeder zoals ze is, ergert zich vaak, maar zegt zo weinig mogelijk omdat hij weet welke offers moeder heeft moeten brengen. Over de zaak, over andere dingen, over mensen, over alles - vader vraagt haar oordeel lang niet altijd, vertelt niet alles, want hij weet dat zij veel te overdreven, veel te kritisch en vaak veel te vooringenomen


- 28 -

Lente 2003 is. Vader is niet verliefd, hij geeft haar een zoen zoals hij ons zoent, hij stelt haar nooit ten voorbeeld, omdat hij dat niet doen kan. Hij kijkt haar plagend en spottend aan, maar nooit liefdevol. Het mag zijn dat moeder door dat grote offer, hard en naar voor haar omgeving geworden is, maar op die manier zal zij steeds verder van de weg der liefde afdrijven, steeds minder bewondering wekken en zeker zal vader eens weten dat zij wel nooit van buiten aanspraak op zijn volle liefde gemaakt heeft, maar daardoor van binnen langzaam maar zeker afgebrokkeld is. Zij houdt van hem als van geen ander en het is hard dit soort liefde altijd onbeantwoord te zijn. Eigenlijk moet ik dus heel veel medelijden met moeder hebben? Moet haar helpen? En vader? – Ik kan niet, ik zie altijd een andere moeder voor me, ik kan het niet. Hoe zou ik ook? Zij heeft me niets van zichzelf verteld, ik heb haar er nooit naar gevraagd. Wat weten wij van elkanders gedachten af? Ik kan niet met haar praten, ik kan niet liefdevol in die koude ogen kijken, ik kan niet, nooit! – Als zij maar één ding van een begrijpende moeder had, óf zachtheid, óf vri-

endelijkheid, óf geduld, óf iets anders; ik zou haar steeds weer proberen te naderen. Maar deze gevoelloze natuur, dit spottende wezen, daarvan houden, het is me elke dag meer onmogelijk. Je Anne Zaterdag, 12 februari 1944 Lieve Kitty, De zon schijnt, de hemel is diepblauw, er waait een heerlijke wind en ik verlang zo – verlang – naar alles... Naar praten, naar vrijheid, naar vrienden, naar alleen te zijn. Ik verlang zo... naar huilen! Ik heb een gevoel in me of ik spring en ik weet dat het met huilen beter zou worden; ik kan het niet. Ik ben onrustig, loop van de ene naar de andere kamer, adem door de kier van een dicht raam, voel mń hart kloppen alsof het zegt: "Voldoe toch eindelijk aan mń verlangen." Ik geloof dat ik het voorjaar in me voel, ik voel het lente-ontwaken, ik voel het in mń Je Anne


- 29 -

Lente 2003 Uitgever: NE-BE Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur Radho‰Èská 1 130 00 Praha 3 Tsjechië Bank: Komerãní banka, Praha 2 Rekeningnummer: 19-2307530267/0100 Bestuur: Petra Schürová Jana Pellarová Veronika Havlíková Eva Giese Jana âervenková Zuzana Vittvarová Lenka Strnadová Ruben Pellar Voorzitter: Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603) Vice-voorzitters: Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789) Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819) Penningmeester: Eva Giese ([email protected], tel.:+ 420 272 760 660) Redactie van het bulletin: Lenka Strnadová ([email protected], tel.: +420 602 224 948) Jana âervenková ([email protected], tel.: +420 241 442 416) Jesse Ultzen ([email protected]) Bibliotheek: Nederlandse ambassade, Gothardská 6, Praha 6 Eerste en derde dinsdag in de maand vanaf 14.00 tot 16.00, (buiten juli en augustus en Nederlandse nationale feestdagen) Informatie: [email protected] nebo [email protected] Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)


- 30 -

SPOLEâNOST PRO Í ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR NE-BE

Recommend Documents