Spoleãnost pro ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

II/3 - 2000

VYDÁVÁ:

UITGEVER:

NE-BE, Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury Bofiivojova 54 130 00 Praha 3 âeská republika

NE-BE, Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur Bofiivojova 54 130 00 Praha 3 Tsjechie¨

Tel. 02-22721265 (kaÏdé první úter˘ v mûsíci) Fax 02-22715258 (kaÏdé první úter˘ v mûsíci) jinak tel./fax: 02-6276819 e-mail: [email protected] bankovní spojení: Komerãní banka, Praha 2 ãíslo úãtu: 19-2307530267/0100

P¤EDSEDKYNù:

Tel. 00420-2-22721265 (elke eerste dinsdag in de maand) Fax 00420-2-22715258 (elke eerste dinsdag in de maand) Anders: tel./fax: 02-627 68 19 e-mail: [email protected] bank: Komerãní banka, Praha 2 rekeningnummer: 19-2307530267/0100

VOORZITTER:

Petra Schürová

Petra Schürová

MÍSTOP¤EDSEDKYNù:

VICE-VOORZITTERS:

Veronika Havlíková Jana Pellarová (sekretariát)

Veronika Havlíková Jana Pellarová (secretaris)

POKLADNÍK:

PENNINGMEESTER:

Eva Giese

Eva Giese

REDAKCE BULLETINU:

REDACTIE VAN HET BULLETIN:

Veronika Havlíková Bas Huigen

Veronika Havlíková Bas Huigen

KNIHOVNA:

BIBLIOTHEEK:

Ruben Pellar Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

Ruben Pellar

NE-BE

•2•

SLOVO ÚVODEM PODZIM 2000 VáÏení ãlenové NE-BE, milí pfiátelé, âeká nás podzim bohat˘ na události. Pfiedev‰ím - do âeské republiky pfiijede koncem fiíjna Jeho V˘sost Albert II., belgick˘ král. V Plzni se bude konat divadelní festival, na nûmÏ vystoupí i Amsterodamsk˘ divadelní soubor. V ãeském pfiekladu vychází nová kniha Miep Diekmannové, s níÏ jsme se 5. záfií setkali. V listopadu bude dal‰í ãtení z knihy Leona de Wintera HoffmanÛv hlad a moÏná pfiijede i autor. O tom v‰em, a je‰tû více, najdete ãlánky na stránkách tohoto ãísla. Máme nûkolik dal‰ích ãlenÛ, celkem 118. Knihovna se rozrÛstá. Od sponzorÛ - na‰ich ãlenÛ, jsme dostali knihy, ãasopisy, slovníky, i encyklopedii,

v‰em dûkujeme. V tuto chvíli máme evidovan˘ch cca 200 svazkÛ, stejn˘ poãet na vloÏení do katalogu ãeká. V minulém ãísle jste na‰li pfiiloÏenou sloÏenku, pokud jste ji je‰tû nepouÏili, uÏ tak neãiÀte, tyto sloÏenky jsou od ãervence neplatné. PouÏijte prosím cestu bankovního pfievodu. Rádi uvítáme v‰echny va‰e nápady, námûty, nabídku spolupráce, jakoÏ i hmotn˘ch pfiíspûvkÛ. Stále poãítáme s obnovením tradice pravideln˘ch schÛzek, zatím jsme ale nena‰li vhodnou kavárnu, kde by se takové neformální schÛzky mohly konat bez pfiedchozí rezervace. Hezké záÏitky a podzim bez nachlazení vám pfieje Petra Schürová

•••••••• U P O Z O R N Ě N Í ••••••• Členské příspěvky je třeba uhradit nejpozději do konce listopadu 2000, jinak bude členství považováno za ukončené. Komerční banka Praha 2, NE-BE Nr.: 19-230 75 30 267 / 0100

Č

L E N S K Á R U B R I KA âestní ãlenové spoleãnosti NE-BE Jak jsme v minulém ãísle slíbili, pfiedstavujeme vám jednoho z ãestn˘ch ãlenÛ na‰í spoleãnosti.

BOŘEK ŠÍPEK

Architekt a designér Bofiek ·ípek se narodil 14. ãervna 1949 v Praze. Po maturitû na nábytkáfiské prÛmyslové ‰kole, v lednu roku 1969, ode‰el do Nûmecka. Tam pracoval v továrnû jako truhláfi, pak v Hamburku vystudoval architekturu a ve Stuttgartu filosofii. V roce 1982 pfiesídlil do Nizozemska, kde zaloÏil první vlastní architektonické studio. V Nizozemsku se zaãal vûnovat více designu a jeho sláva stoupala. Získal mnoho prestiÏních ocenûní (1983 - cena nûmecké architektury za sklenûn˘ dÛm, kter˘ projektoval pro svoji sestru, 1988 - Nejlep‰í designér roku: cena Khao Liang Fe, 1991 - cena francouzské vlády za umûní La Croix Chevalier, 1993 - cena prince Bernharda za architekturu a uÏité umûní). Vyuãoval na univerzitû v Hannoveru a v Essenu, v souãasné dobû pÛsobí na vídeÀské univerzitû. V roce 1992 pozval prezident Havel Bofika ·ípka do âech a jmenoval jej hlavním architektem PraÏského hradu: architekt, slavn˘ po celém svûtû, vytvofiil napfi. nov˘ vchod z druhého nádvofií Hradu do Kanceláfie prezidenta republiky, provedl renovaci hradní obrazárny a vytvofiil most pfies Chotkovy sady. V souãasnosti se zab˘vá designem nábytku, skla a keramiky, architekturou, pracuje na mnoha (asi 25) projektech v Nizozemsku (stavba Muzea moderního umûní), ve ·v˘carsku, v Itálii, v Japonsku, v USA i v âeské republice, natáãí film, jeho nejãastûj‰í souãasnou aktivitou jsou exkluzivní v˘tvory ze skla - ve vlastní sklárnû Ajeto. V Praze 1Valentinské ulici je Arzenál Bofika ·ípka - prodejna umûleck˘ch i uÏitn˘ch pfiedmûtÛ - a thajská restaurace. Pfiedmûty, jeÏ Bofiek ·ípek navrhuje, mají pfiíbûh, kter˘ je ve chvíli dokonãení zapomenut, smazán. Proto pÛsobí jeho v˘tvory emocionálnû, proto jsou jiné, zvlá‰tní a jedineãné. Od roku 1992 Ïije Bofiek ·ípek v âeské republice, i kdyÏ si není jist˘, jestli natrvalo. Bofiek ·ípek je ãestn˘m ãlenem NE-BE od ãervna tohoto roku. Bofiek ·ípek má rád thajskou kuchyni, není buddhista, domy si nestaví, ale pfiestavuje, rád vûci mûní, ale neru‰í v nich to pÛvodní. PovaÏuje Tanãící dÛm za nejlep‰í stavbu, která byla po válce u nás postavena, má dva syny (jeden se chce vûnovat divadlu, druh˘ architektufie) a jednu manÏelku (taneãnice, choreografka). Rád pfiipravuje pro svou rodinu a pfiátele exotické pokrmy a podle jednoho ze sv˘ch pfiátel povy‰uje jídlo na estetick˘ záÏitek. Petra Schürová

•3•

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

CO SE CHYSTÁ • Souãasné nizozemské divadlo a drama Souãástí leto‰ního Mezinárodního festivalu DIVADLO ’00, kter˘ se koná od 19. do 22. fiíjna 2000 v Plzni je projekt souãasné nizozemské divadlo a drama, pofiádan˘ ve spolupráci s praÏsk˘m a amsterodamsk˘m divadelním ústavem: Sobota, 21.10. Klub Komorního divadla 12.30 hod. „Fanda - versus hereãky“ Paralelní scénick˘ match Gerardjan Rijnders versus Karel Steigerwald ReÏie a úprava Vladimír Morávek a René von Ludowitz Klicperovo divadlo versus Divadlo Vítûzslava Nezvala 14.00 hod. Hana Bobková pfiedná‰ka s videoprojekcí (Hana Bobková je renomovaná nizozemská divadelní kritiãka a docentka, v posledních letech pfiispívá také do ãasopisu Svût a divadlo.) Vstup volny 15.15 hod. Kulat˘ stÛl s nizozemsk˘mi dramatiky (Gerardjan Rijnders, Karst Woudstra, Jeroen van den Berg, /zmûna vyhrazena) Moderace: Ruud Engelander, Nizozemsk˘ divadelní ústav. Vstup voln˘ Nedûle, 22.10., 21.00 hod., Beseda Divadelní pfiedstavení „Liefhebber“, Gerardjan Rijnders, Toneelgroep Amsterdam. Dal‰í informace a rezervace vstupenek: Tel. 019-72 20 748, e-mail: [email protected] • 3. listopadu 2000 v 19:00 hod. - Literární ãtení z románu HoffmanÛv hlad Leona de Wintera v Knihomolovû literární kavárnû, Mánesova 79, Praha 2 • 29. listopadu 2000 v 18:00 hod. se ve Vzdûlávacím a kul-

KULTURNÍ A SPOLEČENSKÉ UDÁLOSTI INDONÉSKÝ BOROBUDUR - KLENOT JIHOVÝCHODNÍ ASIE V˘stava fotografií ZdeÀka Thomy se konala ve dnech 16. 8. - 27. 8. v Galerii Jaroslava Frágnera na Starém Mûstû.

HOLANDSKÉ MOTIVY 19. záfií 2000 byla za pfiítomnosti velvyslance Nizozemského království pana R. J. van Houtuma a starosty mûsta Jihlavy Ing. Vratislava V˘borného ve vstupních prostorách Muzea Vysoãiny v Jihlavû otevfiena v˘stava umûlecké skupiny EXPOSED-fotografie s díly umûlcÛ Armanda Jongejana, Franka Roosendaala, Jana Hooglanda a Roba Starreho. Tyto ãtyfii umûlecky pomûrnû odli‰né fotografy spojuje místo jejich pÛvodu, totiÏ okolí mûsta Purmerend, a Purmerend je zase s Jihlavou spojen pfiátelsk˘mi vztahy partnerského mûsta. Pohled na Roosendaalovy „Dûti z Alkmaaru“ nebo Jongejanovy portréty „typick˘ch HolanìanÛ“ vzbudil pfiedev‰ím nostalgii u tûch, kdo jiÏ tuto zemi poznali, a vlídnû lákal ty, kdo se tam je‰tû chystají. Starreho industriálnû funkcionalistické zábûry sk˘taly zase jin˘ pfiístup k tématu „Holandsk˘ch motivÛ“ a prolomily tak zaveden˘ úzus tulipánov˘ch polí a vûtrn˘ch ml˘nÛ. Stejnû tak i Hooglandovy psychedelicky zbarvené zábûry vlãího máku v pozadí s d˘majícími komíny IJmuidenu. V˘stava je to nepochybnû zajímavá a umûlecky velice kvalitní, a jistû stojí za to, aby se za ní ãlovûk vypravil i do malebného mûsta Jihlavy. Veronika Havlíková

EUROPAMUSICALE 2000 V ãervenci probíhal v Praze na nûkolika scénách (v divadle Archa, v Rudolfinu, v Bazilice sv. Jifií atd.) hudební festival Europamusicale 2000. Mimo jiné zajímavé soubory se ho zúãastnil i vlámsk˘ soubor I Fiamminghi. Název souboru znamená „plameny“ a psanou i zvukovou formou pfiipomíná zemi, odkud v dobû renesance pfiicházeli hudebníci na italské dvory - Vlámsko neboli Flandry. Pfied více neÏ deseti lety zaloÏil tento soubor jeho souãasn˘ hudební fieditel Rudolf Werther. Orchestr se zamûfiuje pfiedev‰ím na hudbu devatenáctého a dvacátého století, spolu s ním koncertují po celém svûtû v˘znamní sólisté. V roce 1992 jmenovala vlámská vláda orchestr I Fiamminghi kulturním vyslancem Flander. Ve ãtvrtek 6. ãervence vystoupil orchestr pod vedením Rudolfa Werthera v Bazilice sv. Jifií - v prostfiedí, které v˘jimeãnost souboru doplnilo. Petra Schürová

LITERÁRNÍ VEČER S NIZOZEMSKOU SPISOVATELKOU MIEP DIEKMANNOVOU Asi v deseti letech jsem ãetla kníÏku o dívce Annejet. Líbila se mi, ale vÛbec jsem se tenkrát nezajímala o to, kdo je ta spisovatelka Miep Diekmannová. UÏ vÛbec mû tenkrát nenapadlo, Ïe ji jednou osobnû potkám... V úter˘, 5. záfií 2000 se konalo setkání s Miep Diekmannovou, její ãeskou pfiekladatelkou Olgou Krijtovou, dal‰ími nederlandisty a pfiáteli u pana Henka Heikampa, vedoucího oddûlení pro tiskové a kulturní záleÏitosti nizozemské ambasády. Jeho pomûrnû velkorys˘ byt sotva staãil pro tak poãetnou spoleãnost, ale terasy kolem nûj poskytly pro-

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

•4•

turním centru Îidovského muzea v Praze 1 v Maiselovû ul. 15 koná pfiedná‰ka na téma ·oa v Nizozemí 7. - 9. prosince 2000 - kongres Emblematica et iconographia: Themes in painting and literature of the Low Countries from the 16th trough the 18th century, pofiádá olomoucké Muzeum umûní a Univerzita Palackého.

stor navíc a také krásn˘ v˘hled na veãerní Prahu. Na zaãátku setkání promluvila paní Erna Staal, která pí‰e Ïivotopis Miep Diekmannové. Bylo pfiíjemné vidût, Ïe má ke spisovatelce pfiátelsk˘ a ne pfiehnanû oficiální vztah. Dále se mluvilo hlavnû o knize „Krik“ (ãesky vyjde pod názvem „Jak se Ïení princové“) a o jejím pfiekladu z dílny Olgy Krijtové. Z této knihy jsme také vyslechli úryvek z kapitoly Tfii králové v nizozem‰tinû i v ãe‰tinû. Za nejzajímavûj‰í ãást povídání osobnû povaÏuji vyprávûní Miep Diekmannové o jejích stycích s manÏely Krijtov˘mi a s historikem Bohumilem âern˘m. Koho by napadlo, Ïe tato elegantnû obleãená dáma pí‰ící literaturu pro dûti, která do socialistického âeskoslovenska jezdila oficiálnû, sem pravidelnû osmnáct let pa‰ovala velké finanãní ãástky z PEN klubu pro reÏimem postiÏené autory. Líãení konspirativních podmínek vypadalo dost dobrodruÏnû. Smáli jsme se, ale vûfiím, Ïe to tehdy leckdy vÛbec nebylo k smíchu. KdyÏ paní Diekmannová fiekla, Ïe ji jednou vysl˘chali na policii, ale Ïe byla klidná, protoÏe mûla dost velkou zásobu cigaret, napadlo mû, Ïe cigarety nemohly b˘t to jediné, co ji podrÏelo, ale Ïe to nejspí‰ byla jedna vlastnost a to stateãnost. MoÏná ji k této vlastnosti pomohlo také dûtství a mládí, které proÏila v Karibiku. Na otázku, kde bere inspiraci pro své knihy, Miep Diekmannová bez zaváhání odpovûdûla, Ïe nemluví o inspiraci, Ïe jsou to v‰echno „jen“ záÏitky a tûch má opravdu hodnû. Exotické prostfiedí, dûtství strávené mezi sam˘mi „jin˘mi“ dûtmi ji nepochybnû hodnû a pozitivnû ovlivnilo. Troufám si fiíci, Ïe nûco takového v ãlovûku odbourává pocity strachu z odli‰ného, pfiirozenû pfiekonává xenofobii, kterou máme snad vrozenou. A tak kdyÏ dnes sly‰ím jméno Miep Diekmannová, vybaví se mi mnohem víc neÏ dívãí románek o Annejet (byl u nás mimochodem nedávno natoãen a vysílal se v ãeské televizi). Najednou vidím zajímavou a du‰evnû velmi mladou paní, která by podle data narození uÏ mohla b˘t dÛchodkynû, stejnû tak jako její skvûlá pfiekladatelka Olga Krijtová, jak zcela pfiirozenû a civilnû vypráví o sobû a pak si zapálí svou nezbytnou cigaretu. Paní Olga Krijtová se chovala tak skromnû, Ïe ten, kdo by ji neznal, by ani nevûdûl, Ïe tato drobná dáma na veãírku byla. AÏ na otázku, jak se vyrovnávala s nûkter˘mi záludnostmi pfiekladu se rozpovídala. Nelehkou roli tlumoãnice tohoto veãera v˘bornû zvládla Jana Pellarová. Bez problémÛ tlumoãila velmi dlouhé promluvy, pfiípadnû je pohotovû zkrátila tak, Ïe ani ti, ktefií nerozumí ãesky nebo nizozemsky o nic podstatného ani o pfiíjemnou atmosféru nepfii‰li. Katefiina Charvátová Kniha „Jak se Ïení princové“ vyjde zanedlouho v nakladatelství OLYMPIA.

AKADEMICK¯ KOUTEK

BOHEMISTÉ V PRAZE Zaãátkem ãervence, konkrétnû od 3. do 8. ãervence 2000, se v Praze uskuteãnil Druh˘ kongres svûtové literárnûvûdné bohemistiky, a to ve vzne‰en˘ch a ponûkud zatuchl˘ch prostorách Akademie vûd na Národní tfiídû. V úter˘, pátek a sobotu probûhly v rozliãn˘ch sekcích referáty o v‰ech moÏn˘ch aspektech ãeské literatury a literární vûdy. Celá akce byla v sobotu zakonãena diskusí u kulatého stolu. Ve stfiedu a ãtvrtek (svátky) probûhl náhradní program ve formû v˘letÛ (autobusov˘ zájezd do Tfiebonû, lodní projíÏìka po Vltavû s Ïijícími autory). Oficiální ãásti programu jako napfiíklad pfiivítání jsou vût‰inou nejnudnûj‰í, ale bylo by podivné, kdyby se nekonaly. I nadále se ãtou referáty jako na kaÏdém jiném kongresu, místo aby se povídalo a diskutovalo o tom, co v referátu, kter˘ bude samozfiejmû vyti‰tûn, stojí. Zdaleka nejkrásnûj‰í na takovém kongresu jsou setkání s lidmi, ktefií se zab˘vají pfiibliÏnû tím sam˘m, aÈ jsou z Japonska, Koreje, Egypta, Kolumbie ãi Nizozemska. Co se obsahu t˘ãe, povaÏuji jako (témûfi úpln˘) v‰eÏravec v‰e za vysoce zajímavé, ale pfiesto si radûji poãkám na svázané referáty, dfiíve neÏ se nechám zlákat k nûjak˘m posudkÛm. Otázkou nicménû je, zda referáty bude je‰tû nûkdo ãíst... Kongres byl organizován Ústavem pro ãeskou literaturu mj. ve spolupráci s Univerzitou Karlovou. Jen poslední sezení (u kulatého stolu) ponûkud postrádalo cíl i meze. StÛl (nekulat˘) neprobudil Ïádnou diskusi, obãas se ozvalo volání o pomoc. Také se vyskytla nepfiíjemnost s jak˘msi Italem, kter˘ se pfiedtím nechoval slu‰nû, a proto teì nesmûl nic fiíci a byl kvÛli tomu velmi rozhnûván. Zkrátka, Ïádná ingredience nechybûla, a tak mÛÏe b˘t kongres oznaãen za podafien˘. Zpátky do Nizozemska jsem se vrátil pln dobré nálady a nové energie. Kees Mercks

•5•

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

RÁJ P¤EKLADATELÒ V souãasné dobû nemine den, abychom se v tisku, rozhlasu ãi televizi nedoãetli nebo nedoslechli nûco o Rakousku. BohuÏel jen málokdy se jedná o nûco pozitivního. Právû proto bych se s Vámi chtûla podûlit o jeden záÏitek spojen˘ s touto alpskou zemí. Ne, nebojte se, Ïádn˘ Haider, Ïádn˘ Temelín. Jde o zku‰enost veskrze pfiíjemnou. VídeÀská univerzita, respektive katedra germanistiky a nederlandistiky uspofiádala letos v ãervenci jiÏ ãtvrt˘ roãník letního pfiekladatelského semináfie pro studenty z Rakouska, Belgie a Nizozemí. Mimo nû se tohoto semináfie pravidelnû zúãastÀují i studenti nederlandistiky z jedné ze zemí b˘valého v˘chodního bloku. Letos to po Polácích a Maìarech byli mladí nederlandisté (ãi spí‰e nederlandistky) z âeské republiky, z Prahy, Olomouce a Brna. Semináfi trval ãtrnáct dní. První t˘den byl, struãnû fieãeno, vûnován teorii, druh˘ praxi. Tento rok byl navíc zasvûcen tématu Evropa a její regiony, takÏe studenti první t˘den kromû fiady pfiedná‰ek Ceese Kostera o teorii pfiekladu sly‰eli i více ãi ménû zajímavé my‰lenky rakouské socioloÏky Helgy Matuschek a nûmeckého lingvisty Lothara Jordana. JelikoÏ dobrou du‰í a spoluorganizátorkou celé akce byla i sympatická Katharina Pollatschek, cítili se tu ãe‰tí úãastníci jistû skoro jako doma. Ani druh˘ t˘den nezapfiel, Ïe máme v‰ichni spoleãné kofieny v rakousko-uherské monarchii. Workshop literárního pfiekladu pro rakouské studenty totiÏ vedla paní Maria Csollany, dáma maìarskonizozemského pÛvodu, která po událostech roku 1956 uprchla z Maìarska do Vídnû. Dnes pÛsobí jako pfiekladatelka z nizozem‰tiny do nûmãiny. NizozemcÛm a BelgiãanÛm, pfiekládajícím z nûmãiny do nizozem‰tiny, se vûnovaly dvû mladé germanistky z Utrechtu Tamara Mewe a Monique de Waal. âe‰tí studenti mûli vût‰í smÛlu, protoÏe se museli spokojit se mnou. Pfiípadné ústrky z mé strany (podot˘kám, Ïe zcela nechtûné) jim snad vynahradila krása místa, kde se semináfi konal. Stadtschlaining je romantické podhradní mûsteãko, které za své jméno vdûãí stfiedovûkému hradu Schlaining. Dnes je ov‰em hrad dokonale zrekonstruovan˘ a jeho sklepní a podzemní prostory slouÏí jako kongresové centrum se v‰ím potfiebn˘m vybavením, pfiedná‰kov˘mi sály, uãebnami, videoprojektory a dal‰ími potfiebn˘mi pomÛckami. Hradní stáje se zmûnily v luxusní hotel s pfiíjemn˘m rakousk˘m a maìarsk˘m personálem (Schlaining leÏí asi 30km od maìarsk˘ch hranic), takÏe se tu ãlovûk mohl cítit skoro jako v pfiekladatelském ráji. Moderní technika v kombinaci s romantick˘m historick˘m prostfiedím, vynikající kuchynû, nadmíru pfiíjemná spoleãnost, ve které kaÏd˘ hovofiil tfiemi aÏ ãtyfimi jazyky, slovníkÛ co hrdlo ráãí a moÏností konzultovat s rodil˘mi mluvãími také. Co více by si mohl pfiekladatel pfiát? Na semináfii se ov‰em pilnû pracovalo. Pofiadatelé si dali podmínku, aby se texty, které budou studenti bûhem workshopÛ pfiekládat, t˘kali evropské problematiky. Najít odpovídající prozaick˘ text nebyl problém. Geert van Istendael je v tomto pfiípadû nevyãerpateln˘m zdrojem. Ale hledejte báseÀ, zab˘vající se problematikou spojené Evropy regionÛ! Dlouho jsem si lámala hlavu, ale nakonec jsem stejnû skonãila u svého kmenového spisovatele Benna Barnarda a z jeho sbírky básní Het meer in mij, inspirovaného jeho pobytem v dal‰í alpské zemi ·v˘carsku, vybrala báseÀ Föhn. Pfiekládat poezii je vÏdy velmi nároãné. VyÏaduje to nejen v˘bornou znalost v˘chozího jazyka, ale pfiedev‰ím lásku k jazyku rodnému, smysl pro rytmus a notnou dávku hravosti. Byla jsem proto velice pfiíjemnû pfiekvapena, s jak˘m pfiehledem se „moji studenti“ tohoto úkolu zhostili, zvlá‰È kdyÏ to pro nûkteré z nich byla úplnû první pfiekladatelská a básnická zku‰enost. V˘sledky na‰eho spoleãného snaÏení Vám pfiedkládám k posouzení a doporuãuji: Zapamatujte si jména uvedená pod jednotliv˘mi verzemi. O tûchto pfiekladatelích je‰tû urãitû usly‰íme. Jana Pellarová Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

BENNO BARNARD: FÖHN Draden voeren, in niet goed verstaanbare talen, Gesprekken. Zo feiten, zo palen. Wind wiegt een koor. Hij schikt ook met linkse gebaren voortdurend iets in mijn haren. Ze zoemen als gekken. Hoor, hoor. Kunnen wij door de lucht met elkaar praten? Ik luister boven mijn hoofd naar waaien, waarin ik je adem kan horen. Je hand verandert in aaien, een zucht die de taal niet kan laten. En verderop gaat het weer verder, een andere tongval moet weer in een ander dal, enzovoort. Misverstand. Groet. Tederheid, die de taal woord voor woord overdoet. In: Benno Barnard: Het meer in mij, Amsterdam 1986

Překlady:

FÖHN Dráty vedou houpy houpy v šifrách hovory. Ta slova, ty sloupy. Ve větru zpívají sborem. Nesmělý něšika pořád se dotýká mých vlasů. Bzučí jak mouchy. Poj, poslechnem si je spolem. Bavit se s tebou vzduchem? Jde to? Nejde? Nad hlavou naslouchám větru chvění, v němž slyším tvůj dech. Tvá ruka se mění v pohlazení, vzdech, který se bez jazyka neobejde. O kus dál pokračují slova s jiným přízvukem do dalšího údolí. Omyl. Dobrý den. Něha, kterou jazyk přenáší slovo za slovem. (Přeložili: Irena Bonková, Pavel Ampapa, Jana Karberová, Veronika Valoušková)

FÖHN Dráty vedou v řeči, které nerozumíš, rozhovory. Co sloupy, to slova. Vítr víří sbory. Plaše mi rovná zas a znova něco ve vlasech. Šíleně šustí. Slyšíš? Můžu na tebe vzduchem zavolat? Slyším vítr nad hlavou a v něm tvůj dech. Ruka se ti mění v pohlazení, vzdech, jemuž slovem nelze odolat. Opodál to jde dál, co vodopád, to jiné nářečí. Pozdrav. Nesoulad. Slovo za slovem lze i něhu předávat. (Přeložily: Anna Babková, Ivana Jeřábková, Lucie Sedláčková)

FÖHN Dráty si vyprávějí v jazycích, jimž nerozumíš. Co sloup, to slovo. Vítr struny houpá. Nešikovnými prsty se v mých vlasech koupá. Slyšíš, jak bláznivě bzučí. Bzz, bzz. Můžem i my si vzduchem vyprávět? Naslouchám větru nad hlavou, slyším tvůj dech. Tvá ruka se mění v pohlazení, ve slovech cítím tvůj vzdech. Z údolí do údolí dál další hlasy znějí. Pozdrav i pomýlení. Něha, již slova přenášejí. (Přeložily: Jana Goldová, Marta Šupíková, Soňa Dvořáková)

•6•

TURNOV POHASLÁ PERLA ZAâÍNÁ ZÁ¤IT A. F. Linssen-Hogenberg Ve zvlá‰tním jubilejním vydání knihy 1272-1972, 700 let mûsta Turnova naznaãuje autor Jan Knob ve svém pfiíspûvku v kapitole „Mûsto na‰ich rodiãÛ“, Ïe Turnov nebyl v 19. století niãím jin˘m, neÏ spícím mûstem. Ponûkud ho vyburcovali turnov‰tí svûtobûÏníci Marek a Kotler, ktefií se snaÏili roz‰ífiit obzor jeho obyvatel do ‰irého svûta. Tento vliv v‰ak nepfiinesl velké zmûny. Co se zmûnilo, byly pouze dfievûné domy, které zvolna vystfiídala zdûná zástavba. V období mezi dvûma svûtov˘mi válkami do‰lo k jakémusi oÏivení kulturního Ïivota podnûcovanému studenty, ale o opravdovém rozkvûtu nemÛÏe b˘t fieã. Tato situace trvala, dokud nenastoupila my‰lenka „fabrik“. Objevovaly se v‰ak i námitky; mohlo by to b˘t zdraví ‰kodlivé. Îivot ‰el poklidnû dál, lidé nav‰tûvovali koncerty a Turnov si získal jméno jednoho z nejvíce hudbymilovn˘ch mal˘ch mûst Evropy. Za druhé svûtové války byl také Turnov obsazen nacisty. Ale v pfiedveãer prvního máje zachvátily py‰ného orla plameny a to znamenalo zároveÀ zaãátek nové epochy. V nastávajícím období do‰lo k pfiestavbû mûsta, stavûly se byty, podniky. Zázraky nové techniky nastoupily svou cestu. Období socialismu zaãalo. Péãe o práci a dûlníka se roz‰ífiilo i na rodinu. Tak byl vybudován napfiíklad nov˘ plaveck˘ bazén. Aby se Turnov zbavil izolace, byly vypracovány plány na v˘stavbu silnice Liberec-Dalimice. A s takov˘mto Turnovem jsme se setkali, kdyÏ jsme v roce 1968 jako zvûdaví, mladí studenti nav‰tívili tehdej‰í âeskoslovensko. Byl to paradox. Pfiímo v rozporu s v˘‰e popsan˘m pokrokem jsme mûli pocit, Ïe jsme se octli v „mûsteãku, kde se zastavil ãas“. Doprava tam byla je‰tû velice klidná, na venkovsk˘ch silnicích jsme ãasto narazili na volnû pobíhající husy a pojem „dopravní zácpa“ byl skoro neznám˘. Mohli jsme si oãi vykoukat na nápisy v obchodech, které jsme znali pouze z nostalgií prosycen˘ch pfiíbûhÛ na‰ich rodiãÛ. Mám na mysli ãistící prostfiedky na kamna, rozliãné kuchyÀské náãiní, potfieby na zabíjaãku ãi zavafiování. A pak to byly krámky, jaké jsme vÛbec neznali, jako opravna de‰tníkÛ. Nejvíce nás potû‰ila témûfi dûtská, spontánní pohostinnost. KdyÏ jsme se ptali na cestu nebo Ïádali o informace, ãasto se nám stalo, Ïe nás hned zvali k jídlu nebo pfienocování. Nejen ãas nám pfiipadal, jako by se zastavil. I budovy a památky vypadaly, jako by spaly. Zdály se b˘t jak zahaleny ãasem, tak i skryty pfied zrakem. Normálnû si jich ãlovûk nev‰iml a nikdo o nich dostateãnû nemluvil ani nepsal. Stejnou zku‰enost jsme udûlali s v˘lohou opravny de‰tníkÛ. KaÏd˘ rok, kdyÏ jsme znovu pfiijeli, tam stál ten sam˘ de‰tník, jen vybledlej‰í a zaprá‰enûj‰í. A tak to bylo i s památkami, kostely, synagogou a historick˘m Ïidovsk˘m hfibitovem. Teprve po sametové revoluci se krása Turnova zatfipytila. Mûsto bylo vyãi‰tûno a jedna pamûtihodnost za druhou se probouzely ze spánku. Budu jmenovat jen nûkteré: historick˘ kostel Jana Kfititele z roku 1272, radnice, která se datuje z roku 1526 a stojí na pûknû zrenovovaném námûstí s mariánsk˘m sloupem.TamtéÏ stojící franti‰kánsk˘ klá‰ter a k nûmu pfiíslu‰ející kostel z roku 1650, v˘‰e poloÏen˘ kostel Panny Marie na Mariánském námûstí. Také mûstské archeologické muzeum, které spravuje nejstar‰í vykopávky z paleoli-

•7•

tického období (50 000 pfi. Kr.), dostalo nov˘ vzhled. I krása divadla, postaveného roku 1874, procitla ze svého spánku. Neoãekávejte v‰ak Ïádnou velkolepou budovu (vchod se skr˘vá na zadní stranû). Najdete naopak velmi intimní, malé divadlo. Ale je‰tû více pozornosti neÏ tyto budovy jistû zaslouÏí historick˘, monumentální Ïidovsk˘ hfibitov. JiÏ v roce 1527 zde podle nejstar‰ích dokumentÛ existovala Ïidovská obec, která vlastnila kapli. V polovinû 17. století stálo v Turnovû 16 Ïidovsk˘ch domÛ, roztrou‰en˘ch po celém mûstû. V roce 1850 zde Ïilo 45 Ïidovsk˘ch rodin (pfiibliÏnû 300 osob, coÏ bylo asi 6 procent ve‰kerého obyvatelstva mûsta), a v roce 1910 zde Ïilo 478 víru praktikujících ÏidÛ. Bûhem vzestupu fa‰ismu (1930) se tento poãet sníÏil na 104 Ïidovsk˘ch obyvatel. Po druhé svûtové válce byla témûfi celá Ïidovská obec se sv˘m majetkem vym˘cena. Také hfibitov má svou historii. PÛvodnû se nacházel uvnitfi mûstského jádra, jihozápadnû od námûstí. Se v‰í pravdûpodobností byl mezi roky 1700-1725 zru‰en, zcela zniãen a nezbylo z nûj témûfi nic. Hfibitov, kter˘ je‰tû dnes existuje, se nachází v Sobotecké ulici, 400 metrÛ na jih od dne‰ní synagogy. První dfievûná synagoga byla zniãena pfii velkém poÏáru v roce 1643, druhá, taktéÏ dfievûná, shofiela roku 1707. Tfietí, samozfiejmû kamenná, byla v roce 1718 postavena v Trávnici. Tato synagoga je‰tû stojí, ale upadla v naprosté zapomnûní. Hfibitov v Sobotecké ulici byl zfiízen roku 1720 a naposledy roz‰ifiován v druhé polovinû 19. století. Na tichém, ãásteãnû zarostlém hfibitovû, stojí cenné barokní a klasicistní náhrobky. Nûkolik dobrovolníkÛ náhrobní kameny s trpûlivou péãí vyãistilo, takÏe nápisy jsou na mnoh˘ch úplnû nebo ãásteãnû ãitelné. Se hfibitovem sousedící márnice, která byla zcela rozpadlá, byla v devadesát˘ch letech zevnitfi i zvenku zrestaurována. Tato práce byla svûdomitû provedena praÏsk˘m rabinátem tak, aby místnosti zÛstaly podle tradice nedotãené. V roce 1952 byla opatfiena sklenûnou pamûtní deskou se jmény obûtí nacistického reÏimu. Jména byla vyryta v hebrej‰tinû a ãe‰tinû. V roce 1993 jsem z této desky na‰la pouze stfiepy. Za pomoci nizozemsk˘ch sponzorÛ, Ïidovského rabinátu v Praze a dobrovolníkÛ z Turnova jsme nechali vyrobit desku novou, která byla pfii mé poslední náv‰tûvû pfiipravena k umístûní. Pfiesto ale nebyla restaurace hfibitova jednoduchá. I pfies znaãné protesty byla ãásteãnû skrz, nebo pfiesnûji podél nejzaz‰ího okraje postavena velká silnice. Vypadá to, jako by byly náhrobky místy odsunuté na stranu. Kromû tohoto svûtského zásahu jsou tu také v˘fukové plyny, které bohuÏel zanechávají ‰kodlivé stopy. Opra‰ování a ãi‰tûní turnovského centra, srdce âeského ráje, neprobûhlo bez zvlá‰tního úsilí obyvatel a správy mûsta. Nádherná pfiíroda s lesy, jezery a skalnat˘mi oblastmi zÛstala naproti tomu obnovami nedotãená. Je taková, jaká byla, po v‰ech stránkách svÛdná. Okolí Turnova obohacené poklady zámkÛ a hradÛ si sílu své pfiitaÏlivosti udrÏovalo a udrÏuje. Turnov, srdce âeského ráje, si své srdce omladil a otevfiel ho jak pro milovníky kultury a pfiírody, tak pro sportovní nad‰ence. Tato perla v ãeské korunû znovu záfií. pfieklad: Anna Babková Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

HLÍDKA âESKÉ MAFIE V HOLANDSKU / 2. ãást Gert Andeweg (Spiegel Historiael 1999, roãník 34, ãíslo 6, str. 272-278.) Filla se dostal do styku se ‰piãkami spojenecké ‰pionáÏe a kontra‰pionáÏe v Nizozemí. I v tom sehrál Peterson svou úlohu. Pracoval pro Uranium Steamship Company. KdyÏ vypukla válka, byly v‰echny lodû Uranium Steamship Company zabaveny britsk˘m Ministerstvem obrany. Posádka se tak dostala na v˘platní listinu britského konzulátu v Rotterdamu. Kapitán Bolton Tinsley a zároveÀ fieditel rejdafiství otevfiel pro v‰echny uprchlíky a zranûné hotel Uranium (ubytovny spoleãnosti na Brede Hilledijk). Kanceláfie Urania na Boompjes 76 byly pfiemûnûny v informaãní centrum spojencÛ. Byli zde verbováni dobrovolníci, aby v Nûmecku za slu‰né peníze dûlali „uÏiteãnou práci“, která pro nû mûla ãasto váÏné následky. Víceménû díky Bene‰ovi získal Filla spojení se Spû‰nûvem, rusk˘m vojensk˘m ata‰é v Haagu. Tato mnohostranná osobnost si pronajala vilu v lesoparku v okolí Scheveningen, k níÏ patfiil i velik˘ kotel, kde by v pfiípadû zrady mohl ve velmi krátkém ãase zniãit v‰echny pfiitûÏující dokumenty. Filla: „V noci sedûl Spû‰nûv u pfiístroje pfiipojeného na vedení v korunách okolních stromÛ, kter˘m mohl odposlouchávat hovory. Vlastnil i nûkolik automobilÛ a bûhem jízdy pravidelnû mûnil jejich poznávací znaãku.“ Ata‰é mûl agenty nejenom v Nizozemí, ale i v Nûmecku a na frontû. V Heerlenu zaloÏil mezi zahraniãními horníky informaãní sluÏbu. Také zde byli verbováni lidé na riskantní práci za hranicemi. Filla a jeho spolubojovníci povaÏovali za svÛj hlavní úkol propa‰ovat co nejvíce informací z obsazené vlasti ke sv˘m pfiedákÛm. K tomu se pouÏívaly pfiedev‰ím nepolitické ãasopisy, které se bez omezení mohly z âech odesílat. V Praze se nepoti‰tûné kraje ãasopisu Prager Zuckermarkt popsaly neviditeln˘m inkoustem a adresáti v Nizozemí text za pomoci lihu zviditelnili. Tajné zprávy se t˘kaly pfiedev‰ím vnitfiního v˘voje v âechách a vojenské situace Rakouska. Je‰tû vût‰í zdroj informací se Fillovi otevfiel, kdyÏ se setkal s desertérem z nûmecké armády poruãíkem Hugo Delmesem, redaktorem sociálnû demokratick˘ch listÛ v Por˘ní. Za cíl si urãili vysl˘chat nûmecké desertéry, ktefií ve velkém poãtu utíkali pfies hranici. Vysl˘chaní u sebe vût‰inou nemûli ani halífi. Spû‰nûv se postaral, aby jim Filla a Delmes mohli nabídnout ãásteãné finanãní vyrovnání. Rus dostával na oplátku získané informace. Opatfiili mu napfiíklad podrobn˘ popis i s mapami a náãrtky maritimní situace v okolí Zeebrugge. MICHEL IN SUMPF Spoleãnû s Delmesem zaãal Filla vydávat t˘deník urãen˘ zejména pro nûmecké desertéry v Nizozemí „Michel in Sumpf“, „kvÛli tomu, aby byl povzbuzen duch odboje proti reÏimu, kter˘ zavinil válku a ohroÏoval cel˘ svût sv˘m militarismem.“ Spû‰nûv ho finanãnû podporoval. Redakce byla umístûna v suterénních místnostech na Egelantiersgrachtu. Hugo Delmes se staral o text, Emil o ilustrace a Hana zaji‰Èovala administration a pfiepisy. T˘deník byl ke koupi v amsterdamsk˘ch kioscích a ve velk˘ch mûstech ho desertéfii kolportovali na ulicích. Tisklo se na strojích listu De Tribune komunisty Davida Wijnkoopa. Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

Zde se Filla seznámil s Karlem Minsterem, kter˘ také tiskl svÛj ãasopis Der Kampf u listu De Tribune. Pfii náv‰tûvû hornick˘ch oblastí v prosinci roku 1917, byl Minster unesen do Nûmecka, coÏ zpÛsobilo diplomatickou roztrÏku, neboÈ Minster byl americk˘m obãanem. Wijnkoop a Minsterova Ïena zpoãátku Fillu podezfiívali ze spoluúãasti. Filla na toto obvinûní reagoval obzvlá‰È ostfie. Ostatnû musel se ãasto bránit fale‰n˘m nafiãením z „vlastních fiad“ a to sná‰el velmi tûÏce. Po vydání druhého ãísla Michel im Sumpf se musel Delmes dostavit na policii, kvÛli domnûlému pobufiování proti Nizozemskému státu. V politické karikatufie na císafie Viléma byla spatfiována v˘zva k revoluci v Nizozemí. Na úvodní stranû bylo uvedeno pouze Delmesovo jméno a nikoliv autora karikatury Filly. Filla kladl Delmesovi na srdce následné: „Holandsko je zemû s absolutní svobodou, o které se lidem v jin˘ch zemích ani nezdá, a proto je zde obtíÏné povolat redaktora k odpovûdnosti.“ Takto pojal Delmes i rozhovor na policii a vysvûtlil, Ïe obrázek nemá s Nizozemím nic spoleãného a byl propu‰tûn bez obvinûní, nizozemské zájmy nebyly po‰kozeny. Ostatní ata‰é a ‰pióni zpozorovali, Ïe existuje souvislost mezi Spje‰nûvem a listem Michel im Sumpf. Filla udivenû pfiihlíÏel, jak spfiátelené mocnosti mezi sebou soupefií v získávání tûch nejlep‰ích informací. Dostávali mnoho lákav˘ch nabídek a stálo ho hodnû námahy od nich Delmese odradit. Bene‰ totiÏ nafiídil, aby bez jeho souhlasu Ïádnou nabídku nepfiijímali. Nátlak na Fillu vyvíjel i francouzsk˘ vojensk˘ ata‰é Boucabeille, protoÏe zprávy urãené pro Bene‰e musely b˘t doruãeny do PafiíÏe a to mohlo zafiídit francouzské vyslanectví, Filla byl tudíÏ nucen vyslanci pravidelnû dodávat informace. Ve skuteãnosti v‰ak francouzsk˘ generál nûkomu, kdo za tak dÛleÏitou a delikátní práci nechtûl pfiijmout Ïádnou úplatu, hluboce nedÛvûfioval. Filla se ãasto shlíÏel v Holanìanech, se kter˘mi se setkával. Jejich svobodu si pfiál i pro své spoluobãany v âechách. Mûl velmi dobré vztahy s nûkter˘mi ãleny v˘boru Spolku neutrálních zemí, jako s právníkem De la Faille, kterému ãeská vûc leÏela na srdci a kter˘ se velmi zajímal o nejnovûj‰í smûry v umûní. MALOVÁNÍ Ani aktivity Mafie zcela nepotlaãily Fillovu velikou lásku, malífiství. Po produktivním období pfii skoro poustevnickém Ïivotû na Schiedamschedijk v Rotterdamu, ãelil v novém pÛsobi‰ti, amsterdamském Jordaanu, nutnosti omezit malífiskou práci na minimum. Pfiesto vystavoval, mimo jiné u Theo van Doesburga v Leidenu a dokonce se mluvilo o jeho moÏné úãasti v nizozemské umûlecké skupinû De Stijl. Filla studoval holandské mistry a po svém návratu do Prahy prokázal v umûlecko-historické anal˘ze obdiv nizozemskému kulturnímu dûdictví. Úsilí o svobodu a nezávislost, které nikde jinde nevnímal tak silnû jako v Nizozemí, mu slouÏilo jako stálé vodítko. Ov‰em Filla si nic neidealizoval. Do svého deníku psal o nizozemské horní vrstvû, která je‰tû více zbohatla na válce, zatím-

•8•

co lid trpûl ãím dál vût‰ím nedostatkem. Ihned po skonãení „velké války“ pomáhal se zaloÏením vyslanectví nové republiky v Nizozemí. Navzdory získané svobodû nepatfiilo toto období k jeho nej‰Èastnûj‰ím. Krajané v Nizozemí mu vyãítali, Ïe o své ãinnosti bûhem války mlãel. Tvrdil, Ïe nemohl jinak, protoÏe mezi nimi mohli b˘t rakou‰tí pfiisluhovaãi. Nev˘znamn˘ konflikt nakonec vedl k jeho vylouãení ze spolku, kter˘ se setkával v kavárnû Metropole na amsterdamském Rembrandtplein. V roce 1920 se vrátil zpût do vlasti a ke své velké lásce, kubistickému malífiství. Nástup fa‰ismu v Evropû mûl velk˘ vliv na Fillovy práce. Krátce po obsazení Prahy Nûmci v roce 1939 byl zatãen. Strávil ‰est let v Buchenwaldu a vrátil se váÏnû nemocn˘. âláneãky, které psal potají v Buchenwaldu, vy‰ly v roce 1947 v knize O svobodû, ti‰tûném pomníku osvobození; eseje na filozoficko-umûlecko-historickém základû, kter˘mi se vine jako ãervená nit pojem svoboda. KdyÏ se komunisté v roce 1948 dostali k moci, stal se svo-

bodymilovn˘ malífi ãlenem strany. Bylo to z naivity? Bylo to z vdûãnosti za osvobození Rusy, jak se ãasto tvrdilo? Nebo to zapfiíãinila obava ze ztráty docentury na Akademii múzick˘ch umûní? Od té chvíle jiÏ Filla nevytvofiil jediné kubistické dílo a omezil se na akvarelové krajinky. Byla to autocenzura nebo uÏ byl Filla umûlecky vyãerpán? Pfiesto mu komunisté roku 1952 zakázali vystavovat a vylouãili ho ze strany. Je‰tû krátce pfied smrtí se musel zodpovídat pfied komisí sloÏenou ze soudruÏsk˘ch znalcÛ umûní, z úpadkového a dekadentního zpÛsobu, kter˘m ve svém kubistickém období zobrazoval skuteãnost. Hrd˘ Filla musel b˘t takov˘mto jednáním hluboce ranûn. Zemfiel 7. fiíjna 1953 v Praze, hlavním mûstû zemû, odkud bylo vypuzeno jen i zdání svobody a nezávislosti. O 45. let pozdûji, 28. fiíjna 1998, udûlil Václav Havel, president mladé demokratické republiky, Emilu Fillovi ¤ád TGM za „v˘jimeãné zásluhy o demokracii a práva ãlovûka.“ pfieloÏila Hana Petráková

NOVÉ PŘEKLADY A KNIHY Promûnlivé tóny lidské du‰e Magriet de Moorová - ·edá, bílá, modrá, Mladá fronta, Praha 2000, Pfieklad Magda de Bruin-Hublová Na jafie leto‰ního roku ãe‰tí ãtenáfii moderní svûtové literatury zajisté s potû‰ením uvítali vydání pozoruhodného románu nizozemské spisovatelky Magriet de Moorové (1941) ·edá, bílá, modrá (Eerst grijs, dan wit, dan blauw, 1991) v citlivû pojatém pfiekladu Magdy de Bruin-Hublové. Magriet de Moorová, která je jednou z neúspû‰nûj‰ích souãasn˘ch nizozemsk˘ch spisovatelek, debutovala na konci 80. let sbírkou povídek Vidûno zezadu (Op de rug gezien, 1988) a od té doby následovaly krátce po sobû dal‰í literární úspûchy, za nûÏ de Moorová získala fiadu literárních cen - historick˘ román Virtuóz (De virtuoos, 1993), sbírka povídek Tak tedy sním (Ik droom dus, 1995), románov˘ pfiíbûh romského tuláka Egyptsk˘ vévoda (Hertog van Egypte, 1996) a v loÀském roce vydan˘ román LáznûMûsto (Zee-Binnen). Autorãinu pomûrnû pozdnímu vstupu na literární scénu pfiedcházela kariéra avantgardní pûvkynû a tvÛrkynû filmov˘ch dokumentÛ o v˘tvarném umûní. Její umûlecké zku‰enosti a kvality pak vykrystalizovaly v literární tvorbu, kterou De Moorová povaÏuje za nejv˘stiÏnûj‰í formu umûleckého v˘razu. V nedávné dobû vydan˘, psychologicko melodramatick˘ román ·edá, bílá, modrá se setkal s velk˘m ohlasem ãtenáfiÛ a v roce 1992 byl ocenûn Literární cenou AKO. Román upoutá pozornost pfiedev‰ím autorãin˘mi osobit˘mi a nekonvenãními postupy, jejichÏ váha spoãívá ve stfiídání perspektiv, pfiekvapivû volném pohybu prostorem a také v sugestivním vyuÏití jazyka jako umûleckého nástroje. Jeho mistrovsk˘m uchopením De Moorová propojuje hranice rÛzn˘ch umûleck˘ch útvarÛ. Román pfiekvapí vnitfiní dynamikou hudební skladby, promûnlivostí barev, kontur a svûtla obrazu a pÛsobivou zkratkovitostí filmov˘ch zábûrÛ. Skládá se ze ãtyfi ãástí, z nichÏ kaÏdá je subjektivním pfiíbûhem jedné ze ãtyfi hlavních postav. Jednotlivé pfiíbûhy se odvíjejí ze souãasnosti ve stfiídav˘ch retrospektivách událostí, které sahají aÏ do dûtství a které se odehrávají na rÛzn˘ch místech (Nizozemí, Francie, Kanada, âechy, Morava). V poznání sloÏitého osobního v˘voje v‰ech hlavních hrdinÛ se skr˘vá klíã k rozuzlení tragické zápletky románu - vraÏdy ãeské emigrantky Magdy, manÏelky nizozemského umûlce a podnikatele. Magdina v˘prava do minulosti - hrdinka opou‰tí svého muÏe a vydává se na místa spojená se vzpomínkami z druhé svûtové války a následné emigrace - je pfiedev‰ím cestou hledání hlavních Ïivotních hodnot a identity ãlovûka vytrÏeného z kofienÛ. Vnitfiní svoboda, pokora a spontánnost tu kontrastují s ponur˘mi tóny destruktivní touhy Magdina muÏe po pfiivlastnûní si soukromého svûta druh˘ch lidí. Pfies tragické vyústûní hlavního pfiíbûhu objevíme v zrcadle nastaveném z nûkolika stran mnohá optimistická poselství. Pfiedev‰ím jde v‰ak o cennou moÏnost prolomení bariéry lidské lhostejnosti, kterou se ãasto obklopujeme ve strachu pfied ztrátami a Ïivotními zklamáními. Zpoza takové bariéry sleduje dal‰í hrdina románu svoji Ïenu a autistického syna. Vztah s Magdou mu umoÏní v sobû nalézt ztracenou dÛvûru v Ïivot. Symbolicky a nejpÛsobivûji k nám román promlouvá v poselství, které autorka ukryla do tich˘ch odstínÛ vztahu mezi hlavní hrdinkou Magdou a autistick˘m hvûzdáfiem Gabym. Most, kter˘ Magdu a Gabyho spojuje a na kterém se v‰em ostatním ztrácejí stojí na jednoduchém faktu prosté existence a jejího pfiijetí nezatíÏeného bfiemenem neuspokojen˘ch ambicí, velk˘ch oãekávání nebo hofiké rezignace. Magriet de Moorová kromû sv˘ch nesporn˘ch literárních kvalit odhaluje v románu ·edá, bílá, modrá je‰tû svou dal‰í vzácnou schopnost. Tou je umûní z náznakÛ reality zahlédnout obraz lidské du‰e jako promûÀující se entity, která nikdy nedosáhne úplnosti a souãasnû tak ãtenáfii poskytnout prostor pro uplatnûní odrazu vlastní zku‰enosti v pojetí celého pfiíbûhu. Lenka Strnadová

•9•

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

! ! ! DŮLEŽITÉ ADRESY ! ! ! Nadace Spisovatelé Škola Společnost - Stichting Schrijvers School Samenleving Huddestraat 7 1018 HB Amsterdam

Nizozemský literární a překladatelský fond - Nederlands Literair en Vertalingenfonds Singel 464 1017 AW Amsterdam

Společnost Willema Elsschota - Willem Elsschot Genootschap Lijsterbeslaan 6 2920 Kalmthout Belgie

INZERCE Hledáme v˘pomoc do knihovny a administrativy spoleãnosti. Staãí jedno odpoledne v mûsíci. Zájemci se mohou hlásit e-mailem: [email protected], nebo u paní Schürové na tel: 02/6276819.

Nabídka knih. Ke koupi v kanceláfii NE-BE: Geert Mak: Malé dûjiny Amsterdamu Geert van Istendael: Belgick˘ labyrint Toon Tellegen: Veverãák a mravenec

70,- Kã 70,- Kã 70,- Kã

CD Jaroslava Hutky

300,- Kã

PODùKOVÁNÍ Dûkujeme panu Gertu Andewegovi za jeho pfiíspûvek na‰í knihovnû.

NAŠI SPONZOŘI paní Zuzana Goseling-Smolinová Ondfiej Pellar Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 10 •

EEN WOORD VOORAF NAJAAR 2000 Geachte leden van NE-BE, beste vrienden, Het najaar staat voor de deur, rijk aan gebeurtenissen. In de eerste plaats komt eind oktober Zijne Majesteit Albert II, koning van België, naar de Tsjechische Republiek. In PlzeÀ zal een theaterfestival plaatsvinden - in het kader daarvan zal ook de Amsterdamse toneelgroep optreden. De Tsjechische vertaling van een boek van Miep Diekmann, die wij 5 september ontmoetten, zal verschijnen. Voor november bereiden wij een voordracht uit het boek van Leon de Winter Hoffman’s honger voor. Dit alles en meer zal u verderop in dit nummer vinden. Wij hebben er veel nieuwe leden bij gekregen, waarmee het ledental tot 118 is gestegen. De bibliotheek van NE-BE groeit als kool. Van de donateurs en ook van le-

den, hebben wij een aantal boeken, tijdschriften, woordenboeken en een encyclopedie gekregen, hartelijk dank. Reeds 200 boeken staan in de catalogus, en een even zo groot aantal zullen nog worden toegevoegd. In het laatste nummer hebt u een postwissel gevonden, als u hem nog niet gebruikt hebt, doe dat dan niet alsnog, hij is sinds juli niet meer geldig. Gelieve de contributie via de bank storten. Graag vernemen wij van u uw suggesties, nieuwe ideeën, aanbiedingen van samenwerking, alsook materiële steun. Graag willen we de bijeenkomsten in een literair café hervatten, maar voorlopig hebben wij geen café gevonden, waar deze bijeenkomsten zonder een reservering plaats kunnen vinden. Mooie gebeurtenissen en een najaar zonder kou te vatten wenst u, Petra Schürová

•••••••• A T T E N T I E •••••••• Contributie voor het jaar 2000 moet voor eind november betaald worden, anders wordt het lidmaatschap als beëindigd beschouwd. Komerční banka Praha 2, NE-BE Nr.: 19-230 75 30 267 / 0100

L

EDENRUBRIEK Ereleden van NE-BE Zoals beloofd, stellen wij u een van de ereleden van onze vereniging voor.

BOŘEK ŠÍPEK

Architect en designer Bofiek ·ípek werd in Praag 14 juni 1949 geboren. Na het eindexamen op de middelbare school (meubelen) - vertrok hij in januari 1969 naar Duitsland. Daar werkte hij in een fabriek als timmerman, vervolgens is hij in Hamburg in de architectuur en in Stuttgart filosofie afgestudeerd. In 1983 verhuisde hij naar Nederland, waar hij zijn eerste architectuur studio oprichtte. In Nederland begon hij zich meer aan design te wijden en zijn ster ging omhoog. Hij verwierf vele prestigieuze prijzen (1983 - prijs van de Duitse architectuur voor een glazen huis, voor zijn zuster ontworpen; 1988 - de beste designer van het jaar: de Prijs van Khao Liang Fe; 1991 - de prijs van de Franse regering voor de kunst La Croix Chevalier; 1993 - de prijs van Prins Bernhard voor architectuur en toegepaste kunst). Hij doceerde aan de universiteiten in Hannover en Essen, tegenwoordig doceert hij aan de universiteit in Wenen. In 1992 nodigde hem president Václav Havel naar Bohemen uit en benoemde hem tot het hoofd van de burcht-architecten. De architect - beroemd in de hele wereld - gaf bv. gestalte aan de nieuwe ingang tot het Kantoor van de president, hij renoveerde de burcht-galerie en ontwierp de brug over Chotkovy sady. Hij werkt op vele projecten (rond 25) in Nederland (Museum voor moderne kunst), in Zwitserland, Italië, Japan, USA en in de Tsjechische Republiek, hij bereidt een film voor. Zijn meest frequente activiteit in Tsjechië zijn exclusieve glazen voorwerpen in zijn eigen glasfabriek „Ajeto“. In Praag 1, in de Valentinská-straat is het „Arsenaal“ van Bofiek ·ípek, een winkel van kunstvoorwerpen en een Thais restaurant. De voorwerpen, die Bofiek ·ípek ontwerpt, hebben een verhaal, dat op het moment, wanneer ze voltooid zijn, vergeten wordt. Daarom werken zijn dingen emotioneel en daarom zijn ze anders en uniek. Sinds 1992 woont Bofiek ·ípek in Tsjechië, ofschoon er niet zeker is, of dit voor altijd zou blijven. Bofiek ·ípek is sinds juni van dit jaar erelid van NE-BE. Bofiek ·ípek houdt van Thaise gerechten, maar hij is geen boeddhist, zijn huizen bouwt hij niet, hij verbouwt ze. Hij wijzigt graag de dingen maar laat erin dat oorspronkelijke. Het „Dansende huis“ in Praag beschouwt hij als het beste gebouw, dat bij ons na de Tweede oorlog werd gebouwd. Hij heeft twee zonen (de ene wil zich aan het theater wijden, de andere aan de architectuur) en een vrouw (danseres en choreografe). Hij bereidt graag exotische gerechten voor zijn gezin en vrienden, volgens een van zijn vrienden is eten voor hem een esthetische gebeurtenis. Petra Schürová

• 11 •

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

WAT KOMT? • Internationaal festival THEATRE ’00 in Pilzen vindt dit jaar van 19 tot en met 22 oktober plaats, een onderdeel daarvan vormt ook het project hedendaagse Nederlandse theater en drama, ontstaan in samenwerking van het Praagse en Amsterdamse theaterinstituut: Zaterdag 21 oktober, Komorní divadlo, Klub 12.30, „Liefhebber versus aktrice“ Een parallelle wedstrijd in scenes (scenisch match Rijnders versus Steigerwald). Regie en bewerking Vladimír Morávek en René von Ludowitz. Enscenering van het theater Klicperovo divadlo versus Divadlo Vítûzslava Nezvala. 14.00 Lezing van Hana Bobková (met video) (Hana Bobková is een gerenommeerde Nederlandse theatercritica en docent, in de laatste jaren schrijft ze ook voor het tijdschrift Svût a divadlo.) 15.15 Ronde tafelgesperk met Nederlandse toneelschrijvers (Gerardjan Rijnders, Karst Woudstra, Jeroen van den Berg). Moderator: Ruud Engelander, Nederlands theaterinstituut Zondag, 22 oktober, 21.00, Beseda „Liefhebber“, G. Rijnders, Toneelgroep Amsterdam Meer informatie en kaartjes: tel. 019-72 20 748, e-mail: [email protected] • 3. november 2000 om 19:00 uur - Literaire lezing uit de roman Hoffmans honger van Leon de Winter in het literaire café U Knihomola, Mánesova 79, Praha 2. • 29. november 2000 om 18:00 uur - Het Cultureel en Opleidingscentrum van het Jo-

CULTUUR EN SOCIAAL LEVEN INDONESISCHE BOROBUDUR - JUWEEL VAN ZUIDOOST AZIE Een tentoonstelling van foto’s van Zdenûk Thoma vond in de dagen 16-08 t/m 27-08 in de Josef Frágner Galerie plaats.

HOLLANDSE MOTIEVEN Op 19 september 2000 werd in het Muzeum Vysoãiny te Jihlava een tentoonstelling van de kustenaarsgroep EXPOSED door de Nederlandse ambassadeur R.J. van Houtum en de burgermeerster van Jihlava Vratislav V˘born˘ feestelijk geopend. Aan de fototentoonstelling namen volgende kunstenaars deel: Armando Jongeman, Frank Roosendaal, Jan Hoogland en Rob Starre. Veronika Havlíková

EUROPAMUSICALE 2000 In juli vond in Praag op meerdere plaatsen (in het theater Archa, in Rudolfinum, in St.-Jorisbasiliek etc.) het muziekfestival Europamusicale 2000 plaats. Onder allerlei interessante deelnemers was ook het Vlaamse orkest I Fiamminghi. De naam van het orkest betekent „vlammen“, dat woord herinnert aan het land waar de musici die in de Renaissance naar Italiaanse hoven trokken, vandaan kwamen n.l. Vlaanderen. Meer dan tien jaar geleden werd dit orkest door de huidige dirigent Rudolf Werther gesticht. Het orkest speelt voornamelijk muziek uit de negentiende en twintigste eeuw. Samen met het orkest treden wereldberoemde solisten op. In 1992 werd het orkest I Fiamminghi door de Vlaamse regering tot „cultuurgezant van Vlaanderen“ benoemd. Donderdag 6 juli trad het orkest onder de leiding van Rudolf Werther in St.-Jorisbasiliek op - in een ruimte, die deze unieke gebeurtenis zeer complimenteerde. Petra Schürová

LITERAIRE AVOND MET NEDERLANDSE SCHRIJFSTER MIEP DIEKMANN Toen ik ongeveer tien jaar oud was, las ik een boek over het meisje Annejet. Ik vond het boek leuk, maar ik was toen absoluut niet geïnteresseerd in wie de schrijfster, Miep Diekmann, was. Het is me toen helemaal niet te binnen geschoten, dat ik haar eens persoonlijk zou ontmoeten... Op dinsdag, 5 september vond een ontmoeting met Miep Diekmann, haar Tsjechische vertaalster Olga Krijtová, andere neerlandici en vrienden plaats bij de heer Henk Heikamp - hoofd van de afdeling voor pers- en cultuuraangelegenheden op de Nederlandse ambassade. Zijn tamelijk ruime flat was net groot genoeg voor zo’n grote gezelschap, maar de terrassen rondom hebben nog meer ruimte en bovendien een prachtige uitzicht op avond-Praag geboden. In het begin sprak mevrouw Erna Staal, die bezig is met het schrijven van de biografie van Miep Diekmann. Het was aangenaam te zien, dat ze een vriendelijke en niet te veel officiële relatie met Miep Diekmann had. Verder werd vooral over het boek „Krik“ gesproken (in het Tsjechisch verschijnt het onder de titel „Jak se Ïení princové“) en over de vertaling hiervan door Olga Krijtová. We hebben een fragment van dit boek uit het hoofdstuk Drie koningen in het Nederlands en in het Tsjechisch gehoord. Het meest interessant was volgens mij het vertellen van Miep Diekmann over haar contacten met het

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 12 •

odse Museum te Praag 1, Maiselova 15 organiseert een lezing Shoah in Nederland (alleen in het Tsjechisch).

echtpaar Krijt en met de historicus Bohumil âern˘. Wie zou denken, dat deze elegante dame, die literatuur voor kinderen schreef, en die officieel naar het socialistische Tsjechoslowakije kwam, achttien jaar lang regelmatig vrij • 7. - 9. december 2000 - congrote bedragen van de „PEN club“ voor de door het regime getroffen auteurs smokkelde. gres Emblematica et iconoHet bleek dat het organiseren van de verschillende smokkeloperaties vrij avontuurlijk graphia: Themes in painting was. Wij hebben gelachen, maar ik dacht, dat het toen vaak helemaal niet om te lachen and literature of the Low was. Toen mevrouw Diekmann zei, dat ze eens bij de politie werd verhoord, maar dat ze Countries from the 16th trough rustig was, omdat ze genoeg sigaretten mee had, schoot me te binnen, dat het waarthe 18th century, georganischijnlijk niet alleen vanwege de sigaretten was, maar dat ze dank haar dapperheid russeerd door Kunstmuseum van tig was. de stad Olomouc en de letteWaarschijnlijk heeft haar jeugd in de Cariben bijgedragen aan haar dapperheid. Op de renfaculteit van Palack˘ univraag naar de inspiratie voor haar boeken, heeft Miep Diekmann zonder aarzelen geantversiteit. woord, dat het over geen inspiratie, maar „slechts“ over belevenissen ging en dat ze echt heleboel hiervan had. Een Exotisch milieu, haar jeugd tussen „andere“ kinderen heeft zeker een grote en positieve invloed op haar gehad. Ik durf te zeggen, dat zoiets in de mens alle angst voor het vreemde afbreekt, en zo op een natuurlijke manier xenofobie overwint, die waarschijnlijk aangeboren is. Als ik dus vandaag de naam Miep Diekmann hoor, denk ik niet alleen over het meisjesroman Annejet (die onlangs in het Tsjechisch verfilmt is en op de Tsjechische tv was). Ik zie ineens een interessante en geestelijk heel jonge dame. Ze had volgens haar geboortedatum al gepensioneerd kunnen zijn, net als haar uitstekende vertaalster mevrouw Olga Krijtová. Ook denk ik dan aan hoe ze heel natuurlijk en ongedwongen over zichzelf praat en dan haar onontbeerlijke sigarretje aansteekt. Mevrouw Olga Krijtová heeft zich zo bescheiden gedragen, dat diegene, die haar niet zou kennen, niet zou weten, dat ze aan de avond deel nam. Pas bij de vraag, hoe ze sommige moeilijkheden in de vertaling heeft opgelost, kwam ze aan het woord. De niet eenvoudige rol van de tolk van deze avond heeft Jana Pellarová perfect ver-vuld. Ze heeft zonder problemen heel lange uitspraken getolkt, of deze zo afgekort, dat ook diegenen, die geen Tsjechisch of Nederlands verstonden, niets belangrijks en ook niet de aangename atmosfeer kwijt raakten. Katefiina Charvátová Het boek „Krik“ verschijnt binnenkort in de Tsjechische vertaling onder de titel „Jak se Ïení princové“ bij de uitgeverij OLYMPIA.

EVEN ACADEMISCH

BOHEMISTEN IN PRAAG Begin juli, om precies te zijn van 3 tot en met 8 juli 2000 vond er in Praag het Tweede wereldcongres voor literaire bohemistiek plaats, en wel in de verheven en wat bedompte ruimtes van de Academie van Wetenschappen aan de Národní tfiída. Op dinsdag, vrijdag en zaterdag werden er referaten gehouden in verschillende secties over allerlei aspecten van de Tsjechische literatuur en literatuurwetenschap, en het geheel werd op zaterdag afgesloten door een ronde tafelgesprek. Op de tussenliggende woensdag en donderdag (feestdagen) was er een vervangend programma in de vorm van uitstapjes (bustochtje naar Tfiebon, boottochtje met levende schrijvers over de Moldau). Zoals meestal zijn de randgebeurtenissen, zoals officiële ontvangsten, het saaist, maar zou het ook weer gek zijn als ze er niet waren; verder worden nog steevast referaten voorgelezen, zoals op elk ander congres, in plaats van te vertellen en te bespreken wat er in dat referaat, dat toch al gedrukt zal worden, komt te staan. Verreweg het leukst van zo’n congres is het ontmoeten van mensen die zich ongeveer met hetzelfde bezighouden als jij, of ze nu uit Japan komen, Korea, Egypte, Colombia of Nederland. Inhoudelijk vind ik als alleseter (bijna) alles hoogst interessant, maar wacht toch liever op de gebundelde referaten, alvorens ik me tot uitspraken laat verlokken. De vraag is evenwel of die referaten dan nog wel gelezen zullen worden... Het congres was goed georganiseerd door het Instituut voor de Tsjechische Literatuur in samenwerking met o.a. de Karelsuniversiteit. Alleen de laatste zitting (aan de ronde tafel) verliep wat doel- en oeverloos: de (niet ronde) tafel riep geen discussie wakker, wel waren er enkele noodkreten om hulp en verder was er wat ergernis over een Italiaan die zich eerder had misdragen en daarom nu niets mocht zeggen, en die daar zeer verbolgen over was. Kortom, alle ingrediënten waren er om het congres geslaagd te noemen en vol goede moed en nieuwe energie keerde ik naar Nederland terug. Kees Mercks

• 13 •

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

VERTALERSPARADIJS Tegenwoordig horen of lezen we bijna elke dag iets over Oostenrijk. Helaas zijn de dingen die gezegd of geschreven worden meestal niet echt positief. En juist daarom zou ik met u een ervaring willen delen, die met dit Alpenland verbonden is. Wees niet bang, geen Haider of Temelín. Het gaat om een best prettige ervaring. De Universiteit van Wenen of eigenlijk haar Institut für Germanistik und Nederlandistik heeft deze juli al de vierde jaargang van het Sommerkolleg - workshop literair vertalen voor studenten uit Oostenrijk, Nederland en België georganiseerd. Behalve deze studenten nemen aan dit Sommerkolleg ook studenten Nederlands uit één van de voormalige oostbloklanden deel. Naast Polen en Hongaren waren het dit jaar ook jonge neerlandici uit Tsjechische Republiek, namelijk uit Praag, Olomouc en Brno. Het Sommerkolleg duurde veertien dagen. De eerste week werd aan theorie gewijd, de tweede week aan de praktijk. Het thema van dit jaar was „Europa van de regio’s“. Daarom konden de studenten de eerste week niet alleen een rij van lezingen over vertaaltheorie horen, voorgedragen door Cees Koster, maar ook min of meer interessante uiteenzettingen van Oostenrijkse socioloog Helga Matuschek of Duitse linguist Lothar Jordan. Voor de organisatie zorgde Katharina Pollatschek, een goede geest van het hele gebeuren. De Tsjechische studenten konden zich zeker bijna thuis voelen, gezien de Slavische namen, en niet alleen daarom. Ook de tweede week werd duidelijk, hoeveel we nog met elkaar verbonden zijn door onze gezamenlijke wortels uit de tijd van de „K.und K. Monarchie“. De workshop literair vertalen voor Oostenrijkse studenten werd namelijk geleid door Maria Csollany, een dame van Hongaars-Nederlandse afkomst, die na de gebeurtenissen van 1956 uit Hongarije naar Wenen vluchtte. Vandaag vertaalt ze uit het Nederlands naar het Duits. Nederlandse en Vlaamse studenten kregen les van twee jonge germanisten uit Utrecht, Tamara Mewe en Monique de Waal. De Tsjechen hadden pech, ze moesten met mij genoegen nemen. De kwelling van mijn kant werd gecompenseerd door de schoonheid van de plaats zelf. Stadtschlaining is een romantisch oud stadje, gelegen onder een middeleeuwse burcht genaamd Schlaining. In de kelders en ondergrondse ruimtes van deze burcht werd een congrescentrum gebouwd, met alle faciliteiten die er bij horen: leeszalen, workshopslokalen, computers, videoapparatuur enz. Burchtstallen veranderden in een lux hotel met zeer vriendelijke Oostenrijkse en Hongaarse bediening (Schlaining ligt ongeveer 30 km van de Hongaarse grens). Als vertaler kon je je hier in een paradijs voelen. Moderne techniek in de combinatie met romantische historische omgeving, uitstekende keuken, buitengewoon aangenaam gezelschap, waarin iedereen drie of vier vreemde talen sprak, woordenboeken meer dan genoeg en altijd kon je een moedertaalspreker raadplegen. Wat wil je nog meer als vertaler zijnde? Er werd echter ook hard gewerkt. De voorwaarde van de organisatoren was, dat de vertaalde teksten met de Europese problematiek samen moesten hangen. Een dergelijke prozatekst vinden was voor mij geen probleem. Bij Geert van Istendael vind je er genoeg. Maar een gedicht vinden, dat over het verbonden Europa en haar regio’s gaat, was een echte klus. Na lang zoeken landde ik toch uiteindelijk bij mijn „stamschrijver“ Benno Barnard. Uit zijn gedichtenbundel Het meer in mij, geïnspireerd door het verblijf in een ander Alpenland - in Zwitserland, koos ik het gedicht Föhn. Poëzie vertalen is zeer moeilijk. Je moet niet alleen de brontaal perfect kennen, maar je moet vooral van je eigen moedertaal houden, haar ritme voelen en ontzettend speels zijn. Daarom was ik heel aangenaam verrast, hoe enthousiast en tegelijkertijd bedacht „mijn studenten“ te werk gingen, ook al was het voor sommigen van hen de eerste vertaalervaring. Resultaten van ons werk kunt u hier beoordelen. En onthoud goed de namen onder de verschillende versies van het gedicht. Over deze vertalers zullen we nog meer horen. Jana Pellarová Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

BENNO BARNARD: FÖHN Draden voeren, in niet goed verstaanbare talen, Gesprekken. Zo feiten, zo palen. Wind wiegt een koor. Hij schikt ook met linkse gebaren voortdurend iets in mijn haren. Ze zoemen als gekken. Hoor, hoor. Kunnen wij door de lucht met elkaar praten? Ik luister boven mijn hoofd naar waaien, waarin ik je adem kan horen. Je hand verandert in aaien, een zucht die de taal niet kan laten. En verderop gaat het weer verder, een andere tongval moet weer in een ander dal, enzovoort. Misverstand. Groet. Tederheid, die de taal woord voor woord overdoet. In: Benno Barnard: Het meer in mij, Amsterdam 1986

Vertalingen:

FÖHN Dráty vedou houpy houpy v šifrách hovory. Ta slova, ty sloupy. Ve větru zpívají sborem. Nesmělý něšika pořád se dotýká mých vlasů. Bzučí jak mouchy. Poj, poslechnem si je spolem. Bavit se s tebou vzduchem? Jde to? Nejde? Nad hlavou naslouchám větru chvění, v němž slyším tvůj dech. Tvá ruka se mění v pohlazení, vzdech, který se bez jazyka neobejde. O kus dál pokračují slova s jiným přízvukem do dalšího údolí. Omyl. Dobrý den. Něha, kterou jazyk přenáší slovo za slovem. (Vertaald door: Irena Bonková, Pavel Ampapa, Jana Karberová, Veronika Valoušková)

FÖHN Dráty vedou v řeči, které nerozumíš, rozhovory. Co sloupy, to slova. Vítr víří sbory. Plaše mi rovná zas a znova něco ve vlasech. Šíleně šustí. Slyšíš? Můžu na tebe vzduchem zavolat? Slyším vítr nad hlavou a v něm tvůj dech. Ruka se ti mění v pohlazení, vzdech, jemuž slovem nelze odolat. Opodál to jde dál, co vodopád, to jiné nářečí. Pozdrav. Nesoulad. Slovo za slovem lze i něhu předávat. (Vertaald door: Anna Babková, Ivana Jeřábková, Lucie Sedláčková)

FÖHN Dráty si vyprávějí v jazycích, jimž nerozumíš. Co sloup, to slovo. Vítr struny houpá. Nešikovnými prsty se v mých vlasech koupá. Slyšíš, jak bláznivě bzučí. Bzz, bzz. Můžem i my si vzduchem vyprávět? Naslouchám větru nad hlavou, slyším tvůj dech. Tvá ruka se mění v pohlazení, ve slovech cítím tvůj vzdech. Z údolí do údolí dál další hlasy znějí. Pozdrav i pomýlení. Něha, již slova přenášejí. (Vertaald door: Jana Goldová, Marta Šupíková, Soňa Dvořáková)

• 14 •

TURNOV EEN DOFFE PAREL KOMT TOT GLANS A. F. Linssen-Hogenberg In de speciale jubileumuitgave 1272- 1972, 700 jaar stad Turnov gaf tekstschrijver Jan Knob in zijn bijdrage onder het hoofdstuk „Stad van onze ouders“ de indruk, dat Turnov in de 19e eeuw niet meer dan een ingeslapen stad was. De stad werd slechts even opgeschrikt door de Turnovse wereldreizigers Marek en Kotler, die ernaar streefden de blik van de Turnovse bevolking op de wijde wereld te verruimen. Die invloed kon echter geen grote veranderingen teweeg te brengen. Het enige dat wel veranderde was, dat de houten huizen langzamerhand vervangen werden door stenen woningen. In de periode tussen de twee wereldoorlogen was er wel enige opleving in het culturele leven geïnspireerd door de studenten, maar van echte bloei was eigenlijk geen sprake. Deze situatie handhaafde zich totdat het idee van „fabrieken“ zijn intrede deed. Maar men had zijn bedenkingen; het zou misschien wel schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Het leven ging gezapig zijn gang. Men bezocht concerten en Turnov kreeg de naam van een van de meest muziekminnende kleine steden van Europa. In de tweede wereldoorlog werd ook Turnov door de nazi’s bezet. Maar, de avond voor de eerste mei vatte de trotse adelaar vlam en dit was tevens het begin voor een nieuwe epoque. Het nieuwe tijdperk werd gekarakteriseerd door de heropbouw van de stad, er kwamen flatgebouwen, bedrijven, en wonderen van de nieuwe techniek deden hun intrede. De periode van het socialisme was aangebroken. De zorg voor arbeid en arbeider spreidde zich uit over het gezin. Zo werd er bijvoorbeeld een nieuw zwembad aangelegd. Om Turnov uit zijn isolement te halen werden er plannen gemaakt voor de aanleg van de autoweg Liberec - Dalimice. Dit was nu het Turnov dat wij aantroffen toen we in 1968 als nieuwsgierige, jonge studenten voor het eerst het toenmalige Tsjechoslowakije bezochten. Het was een paradox. Juist in tegenstelling tot de bovenbeschreven progressie, hadden wij het gevoel te zijn aanbeland in „het stadje waar de tijd was stil blijven staan“. Het verkeer was er nog zeer rustig, op de wegen van het platteland troffen we nog wel eens loslopende ganzen aan, en het begrip van file was vrijwel onbekend. We keken onze ogen uit naar de artikelen in de winkels, die wij alleen uit de met nostalgie doorspekte verhalen van onze ouders kenden. Ik denk aan poetsmiddelen zoals kachelpoets, de diverse keukengereedschappen, de attributen voor de slacht en inmaak. Daarnaast waren er winkels zoals wij die niet kenden zoals een repareerbedrijfje voor paraplu’s. Het meest waren we gecharmeerd van de haast kinderlijke, spontane gastvrijheid. Meerdere malen werden we naar aanleiding van het vragen naar de weg of naar informatie meteen uitgenodigd voor een maaltijd of overnachting. Niet alleen de tijd leek in onze ogen stil te hebben gestaan, maar ook de gebouwen en monumenten leken ingeslapen, ze leken niet alleen verhuld door de tijd maar ook voor het oog versluierd. Ze vielen gewoonweg niet op en er werd nagenoeg ook niet over gesproken of geschreven. Dezelfde ervaring hadden we met de etalage van de paraplu reparateur, waar we elk jaar dat we terugkwamen, weer dezelfde paraplu zagen staan maar steeds meer verschoten en stoffiger. En zo was het ook met de monu-

• 15 •

menten, kerken, synagoge en het historische Joodse kerkhof. Pas na de fluwelen revolutie begon de schoonheid van Turnov te schitteren. Turnov werd opgepoetst en het een na het andere monument kwam te voorschijn uit zijn slaap. Ik noem er enkele: de historische Johannes de Doperkerk uit 1272, het raadhuis, daterend van 1526 en gelegen aan het fraai gerenoveerde stadsplein met zijn Maria zuil, het eveneens aan het stadsplein gelegen Franciscusklooster met bijbehorende kerk uit 1650, de hoger gelegen Mariakerk aan het Mariaplein. Ook het archeologische stadsmuseum, dat onder andere de oudste opgravingen uit het paleolontische tijdperk (50.000 v. Chr.) herbergt, kreeg een opknapbeurt. Het theater, gebouwd in 1874, ontwaakte uit zijn schoonheidsslaap. Verwacht U echter geen monumentaal gebouw, de ingang ligt verstopt aan de achterzijde, daarentegen vindt U een zeer intiem, klein theater. Meer aandacht nog dan deze gebouwen, verdient wellicht het historische, monumentale joodse kerkhof. Reeds in 1527 bestond er volgens de oudste documenten, een Joodse gemeenschap die in het bezit was van een bidkapel. Halverwege 17e eeuw stonden in Turnov 16 Joodse huizen over de hele stad verspreid. In 1850 woonden er 45 Joodse gezinnen (ongeveer 300 personen, dit was ongeveer 6% van het totaal aantal inwoners van de stad), en in 1910 leefden er 478 praktiserende Joden. Dit aantal nam tijdens de opkomst van het fascisme (1930) af tot nog maar 104 Joodse inwoners. Na de tweede wereldoorlog was vrijwel de gehele Joodse gemeenschap inclusief hun bezittingen weggevaagd. Ook het kerkhof kent zijn geschiedenis. Aanvankelijk bevond het zich binnen de stadskern, ten zuidwesten van het stadsplein. Naar alle waarschijnlijkheid is het kerkhof tussen 1700- 1725 opgeheven, het was totaal vernield en er is vrijwel niets van overgebleven. Het nu nog bestaande kerkhof ligt aan de Sobotecká ulice, 400 meter ten zuiden van de huidige synagoge. De eerste houten synagoge werd in 1643 bij een grote brand verwoest, de tweede, eveneens houten synagoge brandde in 1707 af. De derde, weliswaar stenen synagoge, werd in 1718 aan de Trávnice gebouwd. Deze synagoge staat er nog steeds maar is in totale vergetelheid geraakt. Het kerkhof aan de Sobotecká ulice werd in 1720 aangelegd en is voor het laatst in de tweede helft van de 19-de eeuw uitgebreid. Op het stille, gedeeltelijk met groen overwoekerde kerkhof staan waardevolle zerken uit de baroktijd en het classicisme. De grafstenen werden met veel zorg en geduld door enkele vrijwilligers schoongemaakt zodat van vele graven de teksten nog geheel of gedeeltelijk leesbaar zijn. Het aan het kerkhof grenzende lijkenhuis, dat totaal vervallen was, is in de jaren negentig van binnen en van buiten gerestaureerd. Dit werk werd nauwgezet door het Praagse rabbinaat gevolgd opdat de vertrekken ook volgens de traditie intact bleven. Het lijkenhuis was in 1952 voorzien van een glazen herinneringsplaquette met de namen van de slachtoffers van het nazi-regime. De namen waren in het Hebreeuws en Tsjechisch gegraveerd. In 1993 vond ik slechts de scherven van deze plaquette. Met behulp van Nederlandse sponsors hebben we in samenwerking met het Joodse rabbinaat te Praag en vrijwilligers van Turnov een nieuwe plaquette laten vervaardiSpoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

gen, die bij mijn laatste bezoek gereed was om geplaatst te worden. Toch ging de restauratie van het kerkhof niet over rozen. De grote verkeersweg werd ondanks veel protest toch gedeeltelijk door of precies langs de uiterste rand gelegd. Het lijkt erop alsof men hier en daar de zerken aan de kant heeft geschoven. Buiten deze seculiere ingreep zullen helaas ook de uitlaatgassen hun schadelijke sporen laten. Het afstoffen en oppoetsen van het centrum van Turnov, hart van het Boheems paradijs, is niet zonder extra inspanningen van

burgers en bestuurders verlopen. Daarentegen trok de prachtige natuur met bossen, meren en rotspartijen zich niets van de vernieuwingen aan en bleef zoals het was, in al zijn facetten aanlokkelijk. De omgeving van Turnov, verrijkt met schatten aan kastelen en burchten bleef en blijft nog zijn aantrekkingskracht behouden. Turnov, het hart van het Boheems paradijs heeft zijn hart verjongd en opengezet voor zowel de cultuurminnaar als natuurliefhebber en sportfanaat. De parel glanst weer fraai in de kroon van Bohemen.

DE WACHT VAN DE „TSJECHISCHE MAFFIA“ IN HOLLAND / deel 2 Gert Andeweg (in: Spiegel Historiael, nummer 6, jaargang 34, juni 1999, p. 272-278.) Filla kwam in contact met de top van de geallieerde spionage en contraspionage in Nederland. Ook hierin speelde De Peterson een rol. Hij was werkzaam voor de Uranium Steamship Company. Toen de oorlog uitbrak, had het Britse ministerie van Defensie alle schepen van „Uranium“ gevorderd. Het personeel kwam op de loonlijst van het Britse consulaat in Rotterdam. Kapitein Bolton Tinsley, directeur van de rederij, stelde het Uraniumhotel (barakken aan de Brede Hilledijk) open voor opvang van gewonden en vluchtelingen. Het Uraniumkantoor, Boompjes 76, werd echter een inlichtingencentrum voor de geallieerden. Vrijwilligers werden geronseld om voor goed geld „karweitjes“ op te knappen in Duitsland, vaak met ernstige gevolgen voor de betrokkenen. Filla kwam via onder meer Benes in aanraking met Spjesjnjev, de Russische militair attaché in Den Haag. Deze kleurrijke figuur had in de Scheveningse Bosjes een villa gehuurd. Hier stond een reusachtige ketel, waarin hij bij verraad in korte tijd alle belastende documenten zou kunnen verbranden. Filla: „Nachts zat Spjesjnjev aan een apparaat, dat verbonden was met een leiding in de kruinen van de omringende bomen, waarmee hij gesprekken kon afluisteren. Hij bezat enkele automobielen. Tijdens een autorit verwisselde hij regelmatig van nummerbord.“ De attaché had agenten niet alleen in Nederland, maar ook in Duitsland en aan het front. In Heerlen had hij een inlichtingendienst opgezet onder buitenlandse mijnwerkers. Ook hier werden mensen geronseld voor riskante klussen over de grens. Filla en zijn medestanders zagen het als hun voornaamste taak zoveel mogelijk informatie vanuit het bezette vaderland door te sluizen naar hun voormannen. Apolitieke tijdschriften, die zonder belemmeringen uit Bohemen verstuurd mochten worden, werden daarvoor gebruikt. De onbedrukte randen van de Praager Zuckermarkt werden in Praag met onzichtbare inkt beschreven. De aangeschrevenen in Nederland maakten met behulp van spiritus de tekst zichtbaar. De geheime berichten betroffen meestal de interne ontwikkelingen in Bohemen en de militaire situatie aan Oostenrijkse kant. Een veel grotere informatiebron ontsloot zich voor Filla toen hij in contact kwam met de uit het Duitse leger gedeserteerde luitenant Hugo Delmes, journalist voor sociaal-democratische bladen in het Rijnland. Zij vatten het plan op Duitse deserteurs, die in groten getale de grens over kwamen, uit te horen. De ondervraagde deserteurs hadden meestal geen pfennig op zak. Spjesjnjev zorgde ervoor dat Filla en Delmes hun een geldelijke tegemoetkoming konden geven. De Rus kreeg als tegenprestatie alle informatie toegespeeld. Zij verschaften hem bijvoorbeeld een gedetailleerde beschrijving met kaarten en Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

plattegronden van de maritieme situatie rond Zeebrugge. MICHEL IN SUMPF Filla en Delmes startten ook een weekblaadje, Michel in Sumpf, bestemd voor de Duitse deserteurs in Nederland, „teneinde de geest van verzet aan te wakkeren tegen het regime dat de oorlog had veroorzaakt en dat de hele wereld bedreigde met zijn militarisme.“ Spjesjnjev ondersteunde het financieel. Het redactielokaal was gevestigd in het souterrain aan de Egelantiersgracht. Hugo Delmes verzorgde de tekst, Emil de illustraties en Hana deed de administratie en het typewerk. Het lag in Amsterdamse kiosken te koop, terwijl deserteurs het in de grote steden op straat verkochten. Het werd gedrukt op de persen van De Tribune bij de communist David Wijnkoop. Filla maakte kennis met Karl Minster, wiens blad Der Kampf ook bij DeTribune gedrukt merd. In december 1917, tijdens een bezoek aan de mijnstreek, werd Minster naar Duitsland ontvoerd. Het veroorzaakte een diplomatieke rel, omdat hij Amerikaans staatsburger was. Wijnkoop en Minsters vrouw verdachten aanvankelijk Filla van medeplichtigheid. Filla reageerde bijzonder fel op deze beschuldiging. Wel vaker moest hij zich verweren tegen aantijgingen uit „eigen kring“; iets wat hij slecht kon verdragen. Na het verschijnen van het tweede nummer van Michel im Sumpf moest Delmes op het politiebureau verschijnen wegens vermeende opruiing tegen de Nederlandse staat. In een politieke spotprent over Kaiser Wilhelm had men een oproep tot revolutie in Nederland gezien. Alleen Delmes’ naam stond op de voorpagina, niet die van Filla, de maker. Filla drukte Delmes het volgende op het hart: „Holland is een land met een absolute vrijheid, waarover mensen in andere landen zelfs niet kunnen dromen en daarom is het hier niet gemakkelijk een redacteur ter verantwoording te roepen.“ En zo pakte het gesprek op het politiebureau ook uit. Delmes legde uit dat de prent niets van doen had met Nederland. Hij werd zonder aanklacht vrijgelaten; de Nederlandse belangen waren niet geschaad. Andere attachés en spionnen kregen in de gaten dat er een link bestond tussen Spjesjnjev en Michel im Sumpf. Filla zag met verbazing hoe de bevriende mogendheden onderling met elkaar wedijverden om de beste berichten in handen te krijgen. Er kwamen allerlei verlokkelijke aanbiedingen. Het kostte hem soms moeite Delmes daarvan weg te houden. Benes had echter de instructie gegeven niets te accepteren buiten zijn goedkeuring. Boucabeille, de Franse militair attaché, zette Filla onder druk, want het voor Benes bestemde nieuws moest naar Parijs en

• 16 •

de Franse ambassade kon daarvoor zorgen, waardoor Filla genoodzaakt was hem regelmatig van informatie te voorzien. In wezen koesterde de Franse generaal een diep wantrouwen tegen iemand die geen geld wilde aannemen voor zulk belangrijk en delicaat werk. Filla spiegelde zich vaak aan de Hollanders met wie hij in contact kwam. Hun vrijheid wenste hij ook zijn Tsjechische medeburgers toe. Met enkele leden van het comité Bond van Neutrale Landen had hij een zeer goede relatie, zoals met de jurist De la Faille die de Tsjechische zaak een zeer warm hart toedroeg en die ook zeer geïnteresseerd was in de nieuwste ontwikkelingen in de kunst. SCHILDEREN De „Maffia“-activiteiten hebben Filla’s grote liefde, de schilderkunst, niet geheel kunnen verdringen. Na zijn productieve kluizenaarsbestaan op de Schiedamschedijk zag Filla zich echter genoodzaakt zijn schilderwerk in de Jordaan tot een minimum te beperken. Hij heeft wel geëxposeerd, onder meer bij Theo van Doesburg in Leiden en er is zelfs nog sprake geweest van toetreding tot De Stijl. Filla bestudeerde de Hollandse Meesters en gaf na zijn terugkeer naar Praag in kunsthistorische analyses blijk van zijn bewondering voor het Nederlandse cultureel erfgoed. Het streven naar vrijheid en onafhankelijkheid, dat hij nergens zo meende waar te nemen als hier, was voor hem een permanente leidraad. Idealiseren deed Filla echter niet. Hij schreef in zijn dagboek over een Nederlandse bovenklasse die zich bovenmatig verrijkte aan de oorlog, terwijl het volk steeds meer gebrek leed. Direct na de „groote oorlog“ hielp Filla de ambassade van de nieuwe republiek in Nederland opzetten. Niettegenstaande de verworven vrijheid was het niet zijn gelukkigste tijd. Zijn landgenoten in Nederland verweten hem zijn zwijgen over zijn activiteiten tijdens de oorlog. Hij vertelde niet anders te kunnen omdat zich onder hen Oostenrijkse handlangers bevonden. Een on-

beduidend conflict leidde tenslotte tot zijn royement uit de vereniging die in Metropole aan het Rembrandtplein bijeenkwam. In 1920 keerde hij terug naar zijn vaderland en zijn grote liefde, de kubistische schilderkunst. De opkomst van het fascisme in Europa had een grote invloed op Filla’s werk. Kort nadat de Duitsers in 1939 Praag waren binnengetrokken, is hij opgepakt. Zes jaar bracht hij door in Buchenwald. Ernstig ziek kwam hij eruit. Stukjes die hij stiekem in het kamp schreef, zijn in 1947 gebundeld tot het boek „O svobodû“ (Over de vrijheid). Het werd een bevrijdingsmonument in druk. Het zijn opstellen met een filosofisch-kunsthistorische achtergrond, waar het begrip vrijheid als een rode draad doorheen loopt. Toen in februari 1948 de communistische coup plaatsvond, werd de vrijheidslievende schilder lid van „de partij“. Was het naiviteit? Was het dankbaarheid voor de bevrijding door de Russen, zoals ook wel beweerd werd? Of was het uit vrees de docentenbaan aan de kunstacademie te verliezen? Sinds die tijd heeft Filla geen kubistisch schilderij meer vervaardigd. Hij beperkte zich tot geaquarelleerde landschappen. Was het zelfcensuur of was Filla creatief uitgeblust? Niettemin kreeg hij in 1952 een expositieverbod opgelegd en werd hij uit de partij gezet. Kort voor zijn dood heeft hij zich nog voor een commissie van kameraden-kunstkenners moeten verantwoorden voor de gedegenereerde, decadente wijze waarop hij de werkelijkheid in zijn kubistische verleden had afgebeeld. De trotse Filla moet door deze behandeling zwaar gekrenkt zijn geweest. Op 7 oktober 1953 stierf de schilder in Praag, de hoofdstad van een land waar elke zweem van vrijheid en onafhankelijkheid was uitgebannen. Vijfenveertig jaar later, op 28 oktober 1998, verleende Václav Havel, president van de jonge democratische republiek Tsjechië, Emil Filla de Masarykorde „voor zijn uitstekende verdiensten voor democratie en mensenrechten“.

NIEUWE BOEKEN EN VERTALINGEN Veranderlijke nuances van de menselijke ziel Margriet de Moor- Eerst wit, dan grijs, dan blauw, Mladá fronta, Praha 2000, Vertaald door Magda de Bruin-Hublova Dit voorjaar verwelkomden de Tsjechische lezers van de moderne wereldliteratuur de uitgave van een opmerkelijke roman van de Nederlandse schrijfster Magriet de Moor (1941) Eerst wit, dan grijs, dan blauw (1991) in een gevoelvolle vertaling van Magda de Bruin-Hublova. Magriet de Moor, een van de meest succesvolle hedendaagse Nederlandse schrijvers, debuteerde op het einde van jaren ’80 met de verhalenbundel Op de rug gezien (1988) en sindsdien hebben kort na elkaar andere literaire successen opgevolgd, waarvoor De Moor meerdere literaire prijzen heeft gekregen (o. a. de historische roman De virtuoos (1993); de verhalenbundel Ik droom dus (1995); een romanesk verhaal Hertog van Egypte (1996); en de vorige jaar gepubliceerd roman Zee-Binnen. De tamelijk late entree van de schrijfster op de literaire scene werd voorafgegaan door een carriere van een avant-gardistische zangeres en schepper van filmdocumenten over beeldende kunst. Haar kunstzinnige ervaringen en kwaliteiten zijn uitgekristalliseerd in een literaire schepping, die De Moor beschouwt als de meest treffende vorm van kunstexpressie. De psychologische melodramatische roman Eerst grijs, dan wit, dan blauw, die net in het Tsjechisch uitgegeven is, ontmoette grote respons van de lezers en werd in 1992 met de AKO-Literatuurprijs bekroond. Hij trekt de aandacht vooral door de eigenaardige en onconventionele methoden van de schrijfster, waarbij de nadruk ligt op de wisseling van perspectieven, de verrassend vrije beweging tussen plaatsen en ook op het suggestief gebruik van de taal als kunstinstrument. Door het meesterlijk gebruik van de taal verbindt De Moor de grenzen van verschillende kunstvormen. De roman wekt bewondering door de inwendige dynamiek van een muziekcompositie, de veranderlijkheid van kleuren, contouren en licht zoals een schilderij en de kracht van het moment zoals in filmshots. Hij valt uiteen in vier delen, elk deel is een subjectief verhaal van een van de hoofdpersonen. Die verhalen strekken zich uit over een lange periode van het heden, in wisselende terugblinken op gebeurtenissen tot de kinderjaren en spelen zich op verschillende plaatsen af (in Nederland, Frankrijk, Canada, Tsjechië, Moravië).

• 17 •

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

De sleutel van het tragische plot van de roman, de moord op de Tsjechische emigrante Magda, vrouw van een Nederlandse kunstenaar en ondernemer, is verborgen in de persoonlijke ontwikkeling van alle romanfiguren. Magda’s zelfreflectie op het verleden, ze verlaat haar man om geconfronteerd te kunnen zijn met de herinneringen van de Tweede wereldoorlog en de emigratie, brengt de vondst van de hoofdlevenswaarden en de persoonlijke identiteit van een vrouw, die haar huis en haard verlaten moest. De inwendige vrijheid, de moed en ook de spontaneiteit van haar contrasteren met sombere tonen van het destructieve verlangen van haar man naar het absoluut bezitten van het privé-wereld van de ander. Ondanks het tragische slot van het centrale verhaal kunnen we in de vanuit vele hoeken opgestelde spiegel meerdere optimistische boodschappen van de roman ontdekken. Het gaat vooral om het aanwijzen van de waardevolle mogelijkheid om de menselijke barrieres van onverschilligheid, die we vaak tegen angst voor verlies of voor levensteleurstellingen opwerpen, te kunnen breken. Van achter zo’n barriere slaat één van de andere van De Moor’s personen zijn vrouw en autistische zoon gade. Door Magda laat De Moor hem zijn optimisme in het leven terug te vinden. De roman spreekt ons het sterkst aan met de meest symbolische boodschap die de schrijfster in de stille nuances van de relatie tussen de autistische sterrenkundige Gaby en Magda heeft verborgen. De brug, waarmee Magda en Gaby verbonden worden en waarop ze voor de anderen verdwijnen, staat op het eenvoudige feit van het pure zijn en het aannemen daarvan, onbelast door onbevredigde ambities, hoge verwachtingen en bittere teleurstelling. Magriet de Moor laat behalve onbetwistbare literaire kwaliteiten door de roman Eerst wit, dan grijs, dan blauw ook nog een van haar andere waardevolle vermogens zien. Die ligt in haar artistieke inzicht in de menselijke ziel als een veranderlijke entiteit, die nooit volledigheid bereikt. Op die wijze krijgen de lezers zelf ruimte om hun ervaring in het begrijpen van de hele roman weerspiegeld te zien. Lenka Strnadová

! ! ! BELANGRIJKE ADRESSEN ! ! ! Stichting Schrijvers School Samenleving Huddestraat 7 1018 HB Amsterdam

Nederlands Literair en Vertalingenfonds Singel 464 1017 AW Amsterdam

Willem Elsschot Genootschap Lijsterbeslaan 6 2920 Kalmthout Belgie

ADVERTENTIE Hulp gezocht voor de bibliotheek en administratie van de vereniging. Een keer per maand is genoeg. Aanmeldingen per e-mail: [email protected], of bij mevrouw Schürová tel: 02/6276819. Boeken te koop op kantoor van NE-BE: Geert Mak: Malé dûjiny Amsterdamu Geert van Istendael: Belgick˘ labyrint Toon Tellegen: Veverãák a mravenec

70,- Kã 70,- Kã 70,- Kã

CD’s Jaroslav Hutka

300,- Kã

DANK Aan dhr. Gert Andeweg voor zijn gave aan onze bibliotheek.

ONZE SPONSOREN mevr. Zuzana Goseling-Smolinová Ondfiej Pellar Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 18 •