Special Scheiden van Wonen en Zorg september 2012

Netwerk Cliëntenraden in de Zorg

Special Scheiden van Wonen en Zorg september 2012

In deze special o.a.: • Scheiden wonen en zorg en extramuralisatie: veranderingen in AWBZ; tips voor Cliëntenraden • Scheiden wonen en zorg: ervaringen uit de praktijk; terugblik Cliëntenraad • Gemeenten bezorgd over toeloop WMO • Lekker leven: waar gaat het om in de zorg?

pagina 2

Zorg

Voorwoord Het scheiden van wonen en zorg gaat naar verwachting 1 januari 2013 in. Wat dit precies betekent, waarom het ingevoerd wordt, wat de consequenties zijn voor cliënten is voor velen nog onduidelijk. Voor wie geldt het, hoe gaat het met de verschillende geldstromen, welke instantie gaat nu over welke voorziening, is de cliënt duurder uit? Mede uit de door het NCZ georganiseerde cliëntenraaddag blijkt dat het voor velen nog volstrekt ondoorzichtige materie is. Marika Biacsics doet verslag van deze cliëntenraaddag en geeft alvast een voorzet hoe het scheiden van wonen en zorg er uit komt te zien. Elze Bezemer graaft een fors aantal spaden dieper en geeft een volledig overzicht van de ins en outs van deze regeling. Dat de regeling goed uit kan pakken vertelt Wieneke Wolthuis. Ze doet verslag van hoe mensen, ouderen in dit geval, vanuit een instelling weer de mogelijkheid wordt gegeven om zelfstandig te wonen. Gemeenten maken zich grote zorgen over toeloop op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en het tempo waarin de maatregel wordt doorgevoerd als ouderen niet meer voor verblijf in een verpleeghuis in aanmerking komen, vertelt Jolanda de Koster in “Binnenlands Bestuur”. Het is een hele verademing om samen met Ruard Ganzevoort eens te kijken waar het nu werkelijk om gaat in de zorg. Naar aanleiding van het boek “Lekker leven”, van oud Humanitas bestuurder Marcel Becker, breekt hij een lans om in te zetten op juist de immateriële aspecten van de zorg.

zelfde argument wordt nu gebruikt bij het Scheiden van Wonen en Zorg. Het leeuwendeel van de aanwezigen die middag vermoedde toch vooral een ‘money-driven’ reden en maakt zich (terecht?) zorgen om het feit dat deze maatregel wel eens veel duurder en ingewikkelder kan uitpakken dan nu gedacht wordt. Ook sprak er veel bezorgdheid uit de discussie om het welzijn van cliënten die meer en meer op zichzelf en hun omgeving aangewezen zullen raken. Men verwacht dat de eenzaamheidsproblematiek zal toenemen. En hoe moet cliëntenparticipatie en medezeggenschap eruit komen te zien bij verregaande extramuralisatie?[1] Het NCZ was in de veronderstelling dat er in de maand juni meer duidelijkheid zou komen over de maatregel wat helaas niet is gebeurd. Wij gaan ervan uit dat de maatregel per 1-1-2013 in gaat. Maar we zijn ons ook bewust van het feit dat we een demissionair kabinet hebben en dat er spannende verkiezingen voor de deur staan die misschien bij het ter perse gaan van deze special al achter de rug zijn. Het ziet er politiek gezien naar uit dat het scheiden van wonen en zorg binnenkort doorgang zal vinden. Wij hopen met deze special duidelijkheid te geven over het thema. Vragen en reacties zien wij uiteraard graag tegemoet! Marika Biacsics, voorzitter bestuur. [1] Verschuiving van aanbieden van zorg van een instelling naar een zelfstandige woonsituatie.

Sjon Onnekink.

Scheiden wonen en zorg en extramuralisatie; Introductie

Veranderingen in AWBZ

Op 29 juni jl. heeft het NCZ een Cliëntenraaddag georganiseerd bij TSN Thuiszorg in Hoogezand over het thema ‘scheiden van wonen en zorg’. Dat het thema juist gekozen was bleek wel uit het feit dat cliëntenraden de moeite hadden genomen uren te reizen om in Hoogezand te komen!

Het beleid van scheiden van wonen en zorg kent al een lange geschiedenis. In de tweede helft van de jaren negentig werkten de ministeries van volksgezondheid en volkshuisvesting al hieraan. Dit door een stappenplan te maken om het wonen, de zorg en andere dienstverlening meer op de wens van de cliënt (doelgroep) af te stemmen. Dit werd ingestoken vanuit de politieke ideologie dat zo’n splitsing ‘goed voor de burger’ zou zijn: die zou wat te kiezen krijgen. In combinatie met de marktwerking die dan zou ontstaan, zou de kwaliteit van woningen en van zorg verlenen alleen maar beter kunnen worden en de prijzen zouden dalen. Is dit zo? En hoe zit het nu? Is de voorgenomen scheiding van wonen en zorg een verkapte bezuiniging of wordt de AWBZ dusdanig gebruikt waarvoor deze bedoeld is?

Ondanks een mooie toekomstvisie over ‘kracht in de wijk’ door Gerbrand Willemsen (directeur TNO Thuiszorg) een heldere theoretische presentatie door Ria van Haren (Isfet advies) en een interactieve discussie onder leiding van Willeke van Staalduinen (projectleider TNO) bleven er veel vragen en onduidelijkheden en was er een grote roep om actie van de kant van het NCZ richting ministerie. De ZZP-financiering is ingesteld om cliënten in de zorg meer regie en keuzevrijheid te geven, dit

pagina 3

Inmiddels zijn we zo´n 15 jaar verder en is het scheiden van wonen en zorg een ingeburgerd begrip in de intramurale AWBZ zorg. In die periode is het scheiden van wonen en zorg gegroeid van een ideologie naar beleidsinstrument voor politici in Den Haag om voortvarend enorme bezuinigingen in te boeken. Van een houding van ‘die vrijheid en kwaliteit zouden we toch moeten willen voor onze kwetsbare medeburgers’ tot ‘als we dit niet doen, wordt de AWBZ zorg onbetaalbaar en onhoudbaar´.

Definities 1. Scheiden van Wonen en Zorg Er zijn verschillende definities van swz te geven. Het hangt ervan af vanuit welke invalshoek je naar het onderwerp kijkt: zorgverleners zullen het anders beschrijven dan woningcorporaties. Vanuit het perspectief van de cliënt heeft het swz op dit moment vooral een financiële en een juridische dimensie. Dit wordt veroorzaakt door de beleidsmakers, die weer reageren op de economische en demografische situatie waarin Nederland verkeert. In de beleidsstukken, zoals bijvoorbeeld het Lenteakkoord/ Kunduzakkoord, wordt onder swz verstaan dat cliënten die geïndiceerd worden voor intramurale zorg in een lage ZZP (24-uurs zorg, dus) geconfronteerd gaan worden met twee partijen waarmee hij een overeenkomst aan moet gaan. Een organisatie die hen de woonruimte zal verhuren en een organisatie die in die woonruimte de zorg komt verlenen. En dus twee contracten, een huurovereenkomst en een zorgovereenkomst. De precieze uitwerking en eventuele samenhang van deze overeenkomsten en organisaties zal afhangen van de lokale situatie en historische context van deze organisaties.

2. Extramuralisatie Intramurale zorg is zorg die door een zorgorganisatie binnen het instituut zelf wordt geboden. Het wordt ook wel klinische zorg genoemd, wat duidelijk maakt dat een cliënt is opgenomen in een instelling. Ook hoor je tegenwoordig vaak de term residentiële zorg gebruikt worden voor intramurale zorg, waarmee de nadruk ligt op het verblijven binnen de zorgorganisatie. Extramurale zorg kan worden gedefinieerd als de tegenhanger van intramurale zorg. Bij het aanbod van extramurale zorg wordt ernaar gestreefd dezelfde zorg van dezelfde kwaliteit te leveren als bij intramurale zorg het geval is, maar dan bij de cliënt thuis.


Hoe werkt Extramuralisatie? Voor cliënten die 24-uurs zorg nodig hebben wordt op dit moment niet alleen de zorg, maar ook de huisvesting (in jargon ‘verblijf’) betaald uit AWBZ middelen. In de afgelopen jaren is in de wijze waarop de AWBZ werd beprijsd en afgerekend met zorgorganisaties sterk veranderd door het invoeren van integrale tarieven. In deze integrale tarieven is een totaalprijs gemaakt voor iedere behandeling en elke dienst. Wat nu wordt voorgesteld is om uit deze totaalprijs de component voor huisvesting te halen. Het Ministerie van VWS hoeft dit dus niet meer in haar begroting op te nemen: dat scheelt enorm. Maar hierdoor verdwijnen de huisvestingskosten natuurlijk niet: de cliënt moet dit zelf gaan betalen in de vorm van huur. Hiervoor kan hij huurtoeslag aanvragen, uit de begroting van het ministerie van VROM. Echter, een deel van deze huurpenningen zal de cliënt altijd zelf moeten ophoesten, afhankelijk van zijn/haar persoonlijke (financiële) situatie en de kwaliteit van de woning. Per saldo betekent het scheiden van wonen en zorg een verschuiving van financiële lasten van het Ministerie van VWS naar het Ministerie van VROM én de cliënt. En deze verschuiving van lasten zal juridisch waterdicht moeten worden vastgelegd in overeenkomsten tussen alle betrokkenen en in de algemene weten regelgeving.

Het Lenteakkoord De vijf politieke partijen die in mei 2012 het Lenteakkoord hebben gesloten hebben daarin afgesproken dat het scheiden van wonen en zorg versterkt zal worden doorgevoerd. De nieuwe indicaties voor ZZP 1 tot en met 3 zullen per 1 januari 2013 niet meer door een instelling kunnen worden gehuisvest, maar ‘in de eigen omgeving’ de zorg krijgen die nodig is. Dit is extramuralisatie van de zorg. Voor de cliënten die nu al zorg ontvangen binnen de muren van een instelling ZZP 1 tot en met 3 zal dit gefaseerd gaan. Binnen enkele jaren, te beginnen per 1 januari 2014, zal dit ook leiden tot diezelfde extramuralisatie. Dit beleid is een hele grote stap ten opzichte van wat er tot mei 2012 bekend was. Tot dan toe zouden alleen in de ouderenzorg de nieuwe ZZP’s 1 en 2 per 1 januari 2014 worden gescheiden. Nu wordt dat een jaar naar voren getrokken, én geldt het voor de hele AWBZ én voor meerdere categorieën ZZP’s. Extramuralisatie en ‘scheiden van wonen en zorg’ zijn niet hetzelfde. Voor extramurale zorg gelden hele andere, lagere tarieven dan voor zorg in een instelling. Door te kiezen voor extramuralisatie in plaats van het scheiden van wonen en zorg zoals dat de afgelopen jaren is opgezet, wordt het mogelijk om nog een extra bedrag te bezuinigen. Op papier dan.

pagina 4

Zorg

Wat betekent dit voor zorgaanbieders?

zorg wordt gebruikt en wordt verkocht. Maar het kan ook betekenen dat het geschikt is voor extramuralisatie. Misschien zelfs ook in samenwerking met een woningIntramurale zorgaanbieders in de ouderenzorg zijn al corporatie. De gebouwen die hij wil houden zijn meestjaren bezig geweest om het scheiden van wonen en zorg al goed geschikt voor de zwaardere zorg. voor te bereiden. Instellingen in de psychiatrie en gehandicaptenzorg, die tot nu toe de kat uit de boom • Uitrollen van extramuralisatie konden kijken, zullen nu in hoog tempo een inhaalslag moeten maken. Wat moet een zorgaanbieder allemaal De zorgaanbieder zal voor die gebouwen die hij voor regelen? Wat is hun perspectief op deze maatregel? langere termijn huurt of die in zijn bezit zijn, en waar lagere ZZP’s verblijven, huurovereenkomsten en zorgoEen zorgaanbieder is een maatschappelijk ondernemer. vereenkomsten willen sluiten met de nieuwe en op Hij moet ervoor zorgen dat het zorgbedrijf zelf gezond termijn ook de zittende cliënten. Deze overeenkomsten blijft en dat betekent dat hij, even simpel gesteld, net zal de zorgaanbieder eerst moeten maken. Hiervoor zoveel inkomsten moet hebben als hij uitgaven heeft. moet hij, voor de huur, zich houden aan het woningLiefst een beetje meer inkomsten dan uitgaven, want waarderingsstelsel (WWS). Voor de zorgovereenkomst dat biedt hem financiële ruimte om investeringen in zal hij zich moeten houden aan de rechten die cliënten kwaliteit te doen. Moet hij meer uitgeven dan hij aan hebben binnen de AWBZ. inkomsten heeft, dan gaat hij failliet, met alle ellende van dien, ook voor de cliënten. Er wordt op dit moment door TNO-zorg een specifieke woningwaardering (puntentel-ling) voor zorgwoningen De inkomsten voor de zorgaanbieder komen natuurlijk ontwikkeld, het zogenaamde “Huurmodel Scheiden door het leveren van zorg: iedere cliënt levert geld op. Wonen en Zorg”. Het model is ontworpen om zorginEn hoe meer zorg de cliënt nodig heeft, hoe meer hij stellingen, woningcorporaties en adviseurs (die in opoplevert. De zorgaanbieder geeft zijn geld vooral uit aan dracht van een zorginstelling werken) bij te staan bij de personeel, maar ook aan vastgoed. Om goede zorg te implementatie van scheiden wonen en zorg. Het is leveren heeft iedere zorgaanbieder vastgoed tot zijn echter niet zeker of de overheid dit systeem zal omarbeschikking, soms gehuurd, soms in eigendom. Dat men, of toch zal vasthouden aan de bestaande systemavastgoed kost geld: zoals rente, onderhoud en huur. Hij tiek. moet dus zorgen dat die kosten gedekt zijn. Dat was tot voor kort geen enkel probleem: deze kosten werden De vastgoedportefeuilles van de zorgaanbieders verdoor de overheid geheel vergoed. Door het invoeren van schillen onderling enorm. Iedere zorgaanbieder heeft te een nieuwe manier van beprijzen van zorg in combinatie reageren op dit beleid van extramuralisatie vanuit zijn met scheiden van wonen en zorg (en nog sterker door historisch gegroeide vastgoedportefeuille. Keuzes die in extramuralisatie) valt deze zekerheid helemaal weg. De het verleden misschien heel logisch leken, kunnen nu zorgaanbieder moet de kosten voor zijn vastgoed op een voor financiële complicaties zorgen. Denk bijvoorbeeld andere manier zien te verdienen. De bewegingen die de aan het afsluiten van langjarige huurcontracten met zorgaanbieder gaat maken zijn grofweg de volgende: corporaties (soms wel voor 20 jaar), of aan dure renovaties in oude paviljoens op instellingsterreinen. De • Hij brengt zijn vastgoed in kaart. maatregelen die zorgaanbieders dus moeten nemen zijn altijd maatwerk en van vele interne en externe factoren Hij onderzoekt waar in zijn gebouwen een inefficiëntie afhankelijk. zit in bezettingsgraad en waar de lagere ZZP’s zijn. Ook onderzoekt hij welke gebouwen gehuurd zijn, van wie en wanneer de contracten aflopen. En wat de kwaliteit is van de gebouwen die hij in eigendom heeft. Ook brengt hij in beeld wat elk gebouw nu daadwerkelijk kost en wat elk gebouw hem aan zorginkomsten oplevert. • Hij maakt een strategisch vastgoedplan Dit betekent dat hij, met de zorgvisie van de organisatie in de hand, gaat beslissen welke gebouwen hij kan houden en welke hij moet afstoten. Dat afstoten kan betekenen dat het gebouw helemaal niet meer voor

Hier uw advertentie? Wilt u naamsbekendheid voor uw organisatie binnen het Netwerk van Clientenraden in de Zorg? Wilt u het Netwerk van Cliëntenraden in de Zorg mede steunen? Hier kan ook uw advertentie geplaatst worden. Interesse? Mail: [email protected]

pagina 5

Het gaat erom spannen


verdienen tijdens de levensduur van een gewone huurwoning niet aan het innen van huur, integendeel. Waar corporaties vooral geld mee verdienen (hebben verdiend) is als de woning wordt verkocht. De huurprijzen die volgen uit het WWS dekken de lopende kosten dus maar ten dele. Daarbij komt ook nog dat een gemiddelde huurwoning minder investering vergt dan een gemiddelde, recent gerealiseerde zorgwoning. Met name zorgaanbieders met ‘jong’ vastgoed zullen dit gat tussen uitgaven en inkomsten gaan ervaren.

Het spannendste aspect van deze hele ommezwaai voor de zorgaanbieder ligt erin of hij straks nog genoeg inkomsten krijgt om de kosten die hij heeft voor dat vastgoed te betalen. En helaas is dit een zeer gegronde angst. Een zorgaanbieder heeft, zeker op deze korte termijn, heel weinig mogelijkheden om te bezuinigen op zijn vastgoed. Lopende huurcontracten met bijvoorbeeld woningcorporaties kunnen niet worden opengebroken. Gebouwen die in eigendom zijn, zijn gebouwd Else Bezemer, AT Osborne met geleend geld, en die hypotheek moet worden afgelost. Bezuinigen op onderhoud of renovaties is dan nog [1] Het is straks zo dat de zorginstellingen hun vastgoed dat ze in eiwel een optie, maar welke zorgaanbieder wil de kwali- gendom hebben of zelf huren van verhuurders moeten doorverhuren aan de cliënt. Ze moeten dan zorgen voor een evenwicht in wat ze teit van de gebouwen verwaarlozen? De inkomsten die de zorgaanbieder straks krijgt, zijn dus de huurpenningen die cliënten hem betalen.[1] De huurprijzen moeten dus bepaald worden met een puntentelling volgens het woningwaarderingssysteem (WWS). Dit systeem is ontwikkeld en wordt gebruikt in de markt van huurwoningen. Dit systeem heeft minder te maken met het dekken van de kosten van een woning, maar meer met wat wij als maatschappij een aanvaardbare prijs vinden voor een kwalitatief goede woning. Het ideaal van de volkshuisvesting. Woningcorporaties

zelf moeten betalen voor het vastgoed (aan huur en/ of hypotheken) en hun inkomsten voor dat vastgoed (huur die de cliënt hen moet betalen).

pagina 6

Zorg

Tips voor cliëntenraden

Scheiden wonen en zorg: ervaringen uit de praktijk

Het scheiden van wonen en zorg zal worden ingevuld door de overheid in de vorm van extramuralisatie. Een knelpunt kan zijn het tempo waarin dat gebeurt en of je als cliënt en als zorginstelling wel genoeg tijd hebt om je voor te bereiden. Daarbij weet ik niet of de breedte van de AWBZ zorg zover kan worden ingedeeld dat wonen er in geen enkel geval onderdeel meer van uit maakt. Ik kan me namelijk wel goed voorstellen dat er zulke zware zorg is, dat ‘verblijf’ integraal onderdeel is van de behoefte aan zorg.

'Meer aan hen overlaten en minder redderen doet recht aan hun levenservaring'

De zorgaanbieder zal bij extramuralisatie keuzes moeten maken, want de broekriem wordt aangetrokken. Cliëntenraden zullen deze keuzes moeten bevragen om ze transparant te krijgen. Worden keuzes wel op de juiste gronden gemaakt en is er voldoende onderzoek gedaan ter onderbouwing? Ook heel belangrijk zal worden voor cliëntenraden om te toetsen of de huur- en zorgovereenkomsten wel passend zijn. De zorg waar cliënten recht op hebben, is en wordt goed omschreven in de regelgeving. Staat dit ook zo in de zorgover-eenkomst? Om hun lasten te dekken zullen zorgaanbieders op zoek gaan naar alternatieve geldbronnen en de cliënt zelf is een voor de hand liggende geldbron, zeker in de ouderenzorg. Naar verwachting zullen de servicekosten die bij de huurovereenkomst kunnen worden opgevoerd, creatief worden benaderd. De servicekosten worden dan dus onnodig hoog, wat zeer nadelig is voor de cliënt. Het kan dus zo zijn, dat zorgaanbieders zorgdiensten die gewoon in de aanspraken staan, onder brengen in de servicekosten. Of in die servicekosten posten opnemen, die gewoon in de huur begrepen horen te zijn. Het is dan ook meer dan de moeite waard om je als cliëntenraad te verdiepen in huurdersbelangen en huurrecht. Else Bezemer

Else Bezemer Else Bezemer is senior consultant bij AT Osborne, haar aandachtsgebied is de Care-sector. Zij adviseert zorgorganisaties over allerlei functionele en financiële vastgoedvraagstukken. Met haar brede kennis van de gezondheidszorg werkt ze op dit moment aan diverse strategische vastgoedplannen en businesscases in de GGZ en GHZ, waarbij het scheiden van wonen en zorg een belangrijke rol speelt. www.else-bezemer.blogspot.nl www.atosborne.nl

“We zien hier dat het kan, dit is de toekomst”, concludeert Aad Koster, directeur van ActiZ, bij de opening van Veenstaete op 30 juni 2012 in Kortenhoef. Veertig bewoners van voormalige verzorgingshuizen wonen er sinds kort zelfstandig in één van de 137 huurappartementen. Ook andere 55+ers betrokken er een appartement. Wonen en zorg zijn in Veenstaete gescheiden. Zorgorganisatie Inovum sloot onlangs twee verzorgingshuizen ‘oude stijl’ in het Gooi. Met Veenstaete heeft Inovum de stap gezet naar zelfstandig wonen met zorg dichtbij. Een ontwikkeling die in 2013 ook elders zal plaatsvinden. Wim Schimmel, voorzitter raad van bestuur van Inovum. “Een ruimte zo groot als een garage past niet bij deze tijd. Ouderen willen uiteindelijk graag zo lang mogelijk zelfstandig wonen met de vereiste en gewenste voorzieningen bij de hand. Dat kan in Veenstaete: zelf je huur en je wonen regelen en zelf bepalen voor wie je de deur open doet. En dus bepaal je ook zelf waaraan je je geld uitgeeft. Het is als een menukaart in een goed restaurant.”

Zorg, welzijn, services Wat staat er op de menukaart? Hoe zijn zorg, welzijn en services in Veenstaete geregeld? Welmoet Gerritsen, manager extramurale zorg van Inovum: “In Veenstaete is 7x24 uur thuiszorg van Inovum voorhanden, met behulp van een alarmtoestel waar huurders een abonnement op kunnen nemen. Thuiszorg van Inovum is zorg op maat en op afspraak, afgestemd op de vraag van de persoon en de mantelzorger, ter ondersteuning van de zelfstandigheid. Dit kan op meerdere momenten per dag. Ook de huishoudelijke hulp kan de beschikbare uren in de week gespreid aanbieden. Bij de intake en regelmatige evaluaties nemen we de vier leefdomeinen als uitgangspunt, want zorg is meer dan wassen, plassen en pillen. Het welzijn is geborgd door de grote groep van 85 vrijwilligers en uitstekende samenwerking met onder meer Welzijnsorganisatie Versa. De Vrienden van Veentaete organiseren bovendien leuke optredens. We mobiliseren zo voldoende mensen voor activiteiten als een happy hour, bingo, handwerken, koersbal... En voor wie dat wil is er de koffieclub. Voor 10 euro per maand kunnen ze ’s morgens gezamenlijk koffiedrinken in onze Brasserie. Vrijwilligers brengen daarbij geplande gezelligheidsbezoekjes bij de mensen thuis. Met onze verschillende services kunnen huurders het zichzelf makkelijk maken. Huurders kunnen een abonnement afsluiten op maaltijden in onze Brasserie, eventueel met

pagina 7

roomservice. Zijn huurders ziek en kunnen zij niet zelf in onze winkel boodschappen halen, dan worden deze door vrijwilligers gratis in het appartement bezorgd. En tegen betaling hebben we een wasservice. Zelf wassen kan natuurlijk ook, eventueel met hulp van de huishou-

Communicatie onontbeerlijk Voor de voormalige bewoners van de verzorgingshuizen heeft Inovum het nieuwe proces van ‘zelf kiezen’ goed gefaciliteerd. “Voor zo’n traject is advies en tijdelijke ondersteuning van een communicatiedeskundige onontbeerlijk. Een freelance communicatieadviseur heeft ons erbij geholpen consequent, planmatig en open op alle niveaus te communiceren. We begonnen met heldere schriftelijke uitleg in combinatie met persoonlijke gesprekken met bewoners en hun contactpersoon. We inventariseerden daarbij de behoefte. Wil de bewoner graag mee verhuizen naar Veenstaete? Welk type appartement is wenselijk? Is de zorgbehoefte om te zetten in zorgafspraken op gezette tijden? Hoe staan de bewoner en familie tegenover de consequenties? Die vorm van communicatie is als zeer positief ervaren. Veel bewoners maakten daarna gebruik van ons aanbod om de individuele financiële consequenties door te rekenen met een gratis financieel adviseur. Voor de minder draagkrachtigen met alleen AOW was het, ook met huurtoeslag en een klein pensioen, puzzelen. We hebben goed samengewerkt met de gemeente Wijdemeren en waar mogelijk aanvragen voor bijzondere bijstand en de Wet maatschappelijke ondersteuning gecoördineerd.”

Lokale gemeenschap De voorbereidingen op de verhuizing werden door de lokale gemeenschap en politici kritisch gevolgd. Gevreesd werd dat niet alle bewoners van de verzorgingshuizen konden meeverhuizen. Hoe is Inovum hiermee omgegaan? “We informeerden de lokale gemeenschap stap voor stap via een goed gelezen huis-aan-huisblad over het proces, de gratis hulp van een financieel en het maatwerk dat we leverden. Want voor iedereen is de situatie weer anders. Belangstellenden bij een appartement gaven wij daarbij voorrang bij het uitzoeken van een appartement ten opzichte van andere belangstellende huurders. Wilt u op de begane grond of niet? Uitzicht op de Parklaan of op de binnentuin? Voor hen een prettige uitgangspositie. Ook voerden we meerdere gesprekken met de verantwoordelijk wethouder en hebben we ingesproken bij vergaderingen van de gemeenteraad toen er vragen kwamen. Deze aanpak heeft goed gewerkt”, concludeert Welmoet Gerritsen. “Er wordt veel gepraat in het dorp en er kan snel onrust ontstaan door spookverhalen. Door continu actief,


helder en transparant te communiceren op alle niveaus, maar ook open te staan voor de dialoog en spreekuren te houden voor betrokken families, hebben we dit in goede banen geleid. In het hele proces is de continue afstemming met de Cliëntenraad en bewonerscommissie, ook heel belangrijk geweest. Zij leverden een positieve bijdrage.”

De eerste ervaringen 'Zuster, waar is m'n bril?' Eind januari 2012 vond de verhuizing naar het nieuwe Veenstaete plaats. Hoe kijkt Welmoet Gerritsen op de transitie terug? “Dit is heel goed verlopen. Uiteindelijk ondertekenden in totaal veertig bewoners een huurcontract voor een zelfstandig appartement. Veertien bewoners van de voormalige verzorgingshuizen verhuisden naar een groepswoning in Veenstaete voor ouderen met dementie. Voor ongeveer vijftien bewoners van de voormalige verzorgingshuizen was de sluiting aanleiding elders te gaan wonen, bijvoorbeeld dichter bij de familie. En er zijn in het jaar voor de verhuizing natuurlijk ook mensen gestorven. De oudste bewoners van beide verzorgingshuizen, 98 en 99 jaar, verhuisden wel naar een appartement in Veenstaete. Zij moesten wennen, maar maken het naar omstandigheden goed. Wat sommige echtparen bijzonder aanspreekt is de combinatie zelfstandig wonen en de twee groepswoningen voor ouderen met dementie, onder het zelfde dak. Voor enkele echtparen geldt: living apart together. Dagelijks komen ze bij elkaar. Maar het omgekeerde kan ook. In Veenstaete is een echtpaar dat al 60 jaar is getrouwd, na 3 jaar herenigd in een nieuw appartement. De één krijgt nu intensieve thuiszorg. Bij de opening van Veenstaete straalden ze.” Waaraan moeten voormalige bewoners van de verzorgingshuizen in de dagelijkse praktijk het meest wennen? “Bijvoorbeeld dat tussendoor bellen met ‘zuster, waar is m’n bril’, er met zorg op afspraak niet meer bij is. De medewerkers maken wel extra zorgafspraken als er behoefte is aan een controlemoment. Aan het uitblijven van de dagelijkse koffierondes zagen de bewoners aanvankelijk erg op. Maar uit een enquête blijkt inmiddels dat vrijwel iedereen er al aan is gewend zelf voor een drankje te zorgen of naar de koffieclub te gaan.” En de financiële consequenties voor huurders met alleen AOW en eventueel een aanvullend klein pensioen? “De vrij besteedbare ruimte knelt, zo blijkt ook uit recent onderzoek van het Nibud. Maar sommige families zijn bereid bij te springen. ‘Ach, dan betalen wij toch gewoon die nieuwe jurk’, was één van de reacties. Verschillende huurders en familieleden zien kans om het bestedingspatroon zo aan te passen dat het net past.”

pagina 8

Zorg

'Veerkracht' Kunnen ouderen op zeer hoge leeftijd zo’n grote verandering aan? Wim Schimmel, voorzitter raad van bestuur van Inovum, vindt van wel. “Laten we niet vergeten dat veel ouderen veel meer veerkracht hebben dan we denken. Meer aan hen overlaten, minder redderen, doet ook recht aan hun levenservaring. Neem een voormalige bewoner van 93 jaar van ons verzorgingshuis Brugchelen. Hij ondertekende als eerste een huurcontract. Alle informatie over de verhuizing en veranderingen las hij wel drie keer. ‘Want ik wil goed op de hoogte zijn’, zei hij. ‘Het huurcontract is in orde. Waar kan ik tekenen?’ Daar kunnen we veel van leren.” Maar verhuizen en wennen aan een nieuwe woonvorm heeft toch impact op ouderen? Gerritsen: “Zeker, maar door goed overleg, ook met families die nog zo hun twijfels hadden, en te vragen wat mensen individueel aan ondersteuning nodig hebben, kun je samen een veilige, nieuwe woonomgeving creëren.”

Conclusie Bij de opening van Veenstaete concludeerde Aad Koster, directeur van ActiZ: “We zullen in Nederland meer van dit soort woonvormen gaan bieden, waar mensen zelf de dingen doen, samen met directe omgeving, familie en mantelzorgers. We kunnen zo in de toekomst garanderen dat er voldoende zorg voorhanden blijft voor mensen die niet zonder kunnen.” Wieneke Wolthuis

Veenstaete: zelfstandig wonen, zorg dichtbij Veenstaete aan Oudergaarde 1-401 in Kortenhoef, bestaat uit 137 (senioren) appartementen verschillend van grootte (nog enkele beschikbaar). Daarnaast zijn er twee groepswoningen psychogeriatrische zorg met ieder zeven bewoners met dementie, een intramurale voorziening. Het gehele gebouw, als ook de appartementen, zijn rolstoel toe- en doorgankelijk. Alle basisvoorzieningen zijn onder handbereik. Zo is er een winkel, een kapper en pedicure, fysio- en ergotherapie. Een huisarts houdt er praktijk en de ouderenadviseurs van Welzijnsorganisatie Versa houden er spreekuur. Ook is er een gezellige Brasserie waar een grote groep huurders ’s avonds met elkaar de warme maaltijd gebruikt en regelmatig koffie drinkt. Ook de omgeving is in de Brasserie welkom. Zelfstandig wonen, zorg dichtbij! www.veenstaete.nl

Wieneke Wolthuis Wieneke Wolthuis werkt al vijftien jaar als communicatieadviseur op interim basis voor verschillende organisaties. Het project ‘scheiden van wonen en zorg’ bij zorgorganisatie Inovum was haar eerste kennismaking met de ouderenzorg. “Ik heb gemerkt dat de veranderingen goed zijn uit te leggen. Een tip voor cliëntenraden: pleit er voor dat over de consequenties van het scheiden van wonen en zorg, stap voor stap, zo zorgvuldig, actief en open mogelijk met u en met de cliënten en families wordt gecommuniceerd. Dan weten alle betrokkenen wat er van hen verwacht wordt en kan iedereen zich tijdig voorbereiden op de keuzes die gemaakt moeten worden.” Wieneke Wolthuis is bereikbaar via [email protected] telefoon 06 1500 6951.

Terugblik Cliëntenraad Door de veranderingen en de verhuizing naar Veenstaete hebben de bevlogen leden van de cliëntenraad een druk jaar achter de rug. Niek Steenvoorden, voorzitter van de Cliëntenraad van de voormalige verzorgingshuizen in ’s-Graveland en Kortenhoef: “Er is veel tijd gaan zitten in de vergaderingen en besprekingen met bewoners. De korte lijnen met de locatiemanager waren heel belangrijk. Altijd was zij aanspreekbaar en bij onze vergaderingen. Zo konden we samen werken aan het welzijn van de ouderen en klachten snel oplossen. De ouderen die verhuisd zijn hebben een moeilijke tijd achter de rug, maar ze wonen nu in een mooi wooncentrum met diverse voorzieningen.”

pagina 9


Lekker leven: waar gaat het om in de zorg? Pas geleden kwam ik het boek Lekker leven! tegen. Het is geschreven door Hans Marcel Becker, jarenlang de bestuurder van de ouderenzorgcentra van Humanitas.

De voormalige cliëntenraad van de verzorgingshuizen. Rechts de heer Niek Steenvoorden. Hij is ook voorzitter van de nieuwe huurderscommissie/cliëntenraad.

Gemeenten bezorgd over toeloop WMO Als mensen gelukkig zijn neemt hun zorgbehoefte af. Foto: SXC Carol Garbiano.

Gemeenten maken zich grote zorgen over de verwachte toeloop op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) vanaf januari. De verpleeghuiszorg wordt voor een deel per 2013 uit de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz) geschrapt. De ouderen die daardoor niet meer voor verblijf in een verpleeghuis in aanmerking komen, zullen voor ondersteuning bij gemeenten aankloppen. Zonder dat daar vooralsnog extra rijksbudget tegenover staat.

Riskant Maar ook het tempo waarin de maatregel wordt doorgevoerd, baart de gemeenten en zorginstellingen grote zorgen. ‘Overhaast en riskant’, stelt de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Zij heeft samen met de organisatie voor zorgondernemers Actiz en de Verenging van Woningcorporaties Aedes hierover aan de bel getrokken bij onder meer de Tweede Kamer. Ook worden de zorgen en bezwaren ingebracht bij de onderhandelingen met het ministerie van Volksgezondheid. Zes Zuidoostbrabantse gemeenten hebben eveneens hun zorgen in een brief onder de aandacht gebracht bij de VNG. Yolanda de Koster 13 juli 2012. Lees het volledige artikel op: www.binnenlandsbestuur.nl

Het vertelt met veel foto’s en voorbeelden hoe hij in die centra een radicale verandering tot stand heeft gebracht. Eerst op intuïtie, en later met een doordachte zorgvisie. Het boek zoomt in op het seniorenrestaurant als hart van het zorgcentrum. Het eerste doel in de zorg is namelijk genieten. Goed eten in een aangename sfeer, a la carte met bijzondere evenementen. Het restaurant, zo zegt de schrijver, is even belangrijk als de verpleging. Het is een tegendraadse gedachte, zeker in een tijd waarin we moeten bezuinigen op alle extraatjes. De kosten in de zorg lopen alleen maar op en geld is er nooit genoeg. Moet je dan extra geld steken in luxere restaurants? Is het niet slimmer om te investeren in handen aan het bed?

Investeren in genieten Het boek laat zien dat dat een valse tegenstelling is. Investeren in genieten kost geen geld, het levert geld op. Als mensen gelukkig zijn, neemt hun zorgbehoefte af. Een goede serveerster in het restaurant is wat dat betreft even belangrijk als de verzorgende. Het boek van Becker is vooral een verademing te midden van alle discussies waarin de zorg vooral bedrijfsmatig benaderd wordt. We zien overal om ons heen dat dat vastloopt. Managers worden steeds belangrijker, bestuurders krijgen soms buitensporige beloningen en ondertussen wordt de zorg schraler. De verzorgenden raken gefrustreerd omdat ze steeds minder tijd en aandacht aan mensen kunnen besteden. En uiteindelijk zijn de ouderen en hun familie vaak ongelukkig.

pagina 10

Zorg

Waar zorg om draait Misschien zijn we vergeten waar zorg werkelijk om draait. Dat is namelijk niet om het verschoonde verband, de maaltijd met het juiste aantal calorieën, of de juiste besteding van het zorgzwaartepakket. Kwaliteit is niet dat het goede aantal zorgminuten is besteed of dat alle procedures juist zijn gevolgd. En een goed zorgcentrum is niet een organisatie waar alles klopt. Zorg is in de eerste plaats een relatie. Zorg begint met de vraag of ik ruimte wil maken om de ander werkelijk te ontmoeten. Of ik mij door de ander wil laten raken. Of ik die ander wil zien als mens met verlangens, dromen, mogelijkheden en – ja, dat ook – beperkingen. En of ik met die ander op weg wil gaan om daar het beste van te maken. Ik heb nog nooit een oudere horen zeggen dat het fijn is dat de verzorgenden het bed zo mooi verschonen; wel dat het fijn is dat ze nog echt even aandacht voor je hebben.

Vanuit de kern Maar juist daarom word ik blij van een voorbeeld als Lekker leven. Het laat zien dat we dit systeem kunnen doorbreken. Als we opnieuw gaan denken vanuit de kern, dan ontstaan er nieuwe mogelijkheden. Dan kan er veel meer dan wanneer je vanuit de regeltjes denkt. En dan blijkt het ook nog eens goedkoper te zijn. Wie de ouderen centraal stelt en professionals vertrouwt, die schept ruimte voor echte zorg. En natuurlijk gaat er dan wel eens iets fout, maar dat gebeurt ook als je alles probeert te regelen. Misschien moeten we vaker de vraag stellen waar het ook alweer om draait en minder vaak hoe duur dat is. Ruard Ganzevoort. bron: ruardganzevoort.wordpress.com

Ruard Ganzevoort Prof. dr. R. Ruard Ganzevoort is hoogleraar praktische theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Lid Hoe het komt dat we toch alleen praten over de proce- Eerste Kamer van de Staten-Generaal. dures, regels en bezuinigingen? Precies weet ik het niet. Het heeft ermee te maken dat we veel te weinig praten over de waarden die er echt toe doen. Zonder die waarden blijft namelijk alleen de vraag over hoe we het geld verdelen en hoe we voorkomen dat het geld verkeerd gebruikt wordt. Maar het gevolg is dat alle energie gaat zitten in de regeltjes, het verantwoorden van wat iedereen gedaan heeft en het afrekenen. Of mensen gelukkig zijn, lijkt onbelangrijk. Ik besef overigens goed dat juist politici de neiging hebben om steeds meer regeltjes toe te voegen in de hoop zo alles onder controle te houden.

Waarden

De waarden van het NCZ Het NCZ vindt vooral de 'Menselijke Maat' in de zorg bepalend voor de kwaliteit. De kwaliteit wordt gezien en gemeten aan de hand van de beleving van de cliënt. De kwaliteit wordt gedefinieerd aan de hand van de door het NCZ ontwikkelde “BASS-formule”, die staat voor Bejegening, Aandacht, Service en Sfeer. Bejegening: een gelijkwaardige en vriendelijke benadering van de cliënt. Aandacht: bewustzijn van de cliënt als mens; oprechte betrokkenheid. Service en Sfeer: een servicegerichte omgeving waarin een positieve en respectvolle houding ten opzichte van de cliënt bestaat.

Ontdek het gemak van Editoo Met Editoo kan iedereen binnen kortetijd en tegen lage kosten een professioneel ogend blad maken. Bel of mail 085 773 774 2 [email protected]

pagina 11


Redactioneel De bestuursleden van het NCZ willen graag nadrukkelijker contact met cliëntenraden om te weten te komen wat er speelt en waar zij mogelijk bij kunnen ondersteunen. Ook wil het bestuur zich graag nader voorstellen aangezien er een aantal nieuwe bestuursleden hebben plaats genomen. U kunt een telefoontje of email verwachten waarin gevraagd wordt of een bezoek gewenst is. Natuurlijk kunt u ons ook zelf uitnodigen. Een dergelijk bezoek(je) kan voorafgaand, tijdens of na afloop van een vergadering van de cliëntenraad plaatsvinden, maar kan uiteraard ook separaat.

Meer weten over scheiden van wonen en zorg? Wij hopen u met deze special uitgebreid te hebben geinformeerd over het thema scheiden van wonen en zorg. Natuurlijk heeft het thema per locatie en per organisatie andere gevolgen en een andere uitwerking in de praktijk. Voor zeer uitgebreide informatie verwijzen wij graag naar het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg: www.kcwz.nl Het NCZ heeft deskundigen binnen het netwerk die graag bereid zijn een workshop, cursus of themabijeenkomst, toegesneden op uw locale situatie, te komen verzorgen. Informeert u gerust naar de mogelijkheden! U kunt hiervoor contact opnemen met Marika Biacsics: 0651222505 Mail: [email protected]

Kennis en leer netwerk Het NCZ is een professioneel kennis- en leernetwerk van cliëntenraden in de zorg. Kenmerken van een netwerkorganisatie zijn: •Herkenbare gemeenschappelijke externe identiteit •Niet-hiërarchische relatie tussen netwerkpartners •Extern gerichte blik en ondernemerschap •Waardering van eigen initiatief en zelforganisatie •Open informatie-uitwisseling met behulp van ict •Tijdelijke en unieke samenwerkingsvormen •Combinatie van kerncompetenties en positionering in de markt Het NCZ is lid van Netwerkgids Nederland: www.netwerkgidsnederland.nl

Zorg

www.editoo.nl

Indien onbestelbaar retour: Postbus 82, 6930 AB Westervoort

Redactie: Drs. Sjon Onnekink Mevr. Marika Biacsics Mevr. Drs. Danielle Budel Reacties op artikelen of suggesties voor onderwerpen stellen wij zeer op prijs. Deze kunt u sturen naar: NCZ Postbus 82 6930 AB Westervoort 0031 (0) 6 51 222 505

Aan informatie en adviezen in deze nieuwsbrief kunnen geen rechten worden ontleend. Het NCZ staat te allen tijde open voor suggesties ter verbetering van deze nieuwsbrief.

[email protected] www.ncz.nl Volg ons ook op Twitter: @NCZNederland

Special Scheiden van Wonen en Zorg september 2012

Recommend Documents