Het scheiden van wonen en zorg Een kwestie van samenwerken
Onze visie op het scheiden van wonen en zorg Inhoudsopgave Uitdagingen voor zorgorganisaties en gemeenten
4
De woningmarkt voor senioren
6
Demografische ontwikkelingen
7
Werken aan oplossingen
8
Het vastgoed van Woonzorg Nederland
10
Woonzorg Nederland: een gezond bedrijf
12
De waardevolle woonformules van Woonzorg Nederland
13
Met de scheiding van wonen en zorg in het vooruitzicht moeten zorginstellingen, gemeenten en woningcorporaties elkaar meer dan ooit vinden in de klantbediening en in de optimale besteding van publieke en private middelen. Woonzorg Nederland, de grootste woningcorporatie voor senioren in Nederland, neemt daarin haar verantwoordelijkheid. Wie de wetswijzigingen, de demografische ontwikkelingen en de groeiende vraag naar zorg plaatst in het perspectief van ons bestaande vastgoedaanbod, komt tot de conclusie dat een optimale benutting daarvan ook voor onze zorgpartners een zeer efficiënte oplossing is. Als landelijke woningcorporatie zijn wij sterk verankerd in de Nederlandse samenleving, met een gezonde vastgoedportefeuille die zich uitstrekt over meer dan honderd gemeenten. Al meer dan vijftig jaar houden wij nadrukkelijk de vinger aan de pols van de sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en aan de vraag naar zorg en zelfstandig woongenot van senioren. Onze woningen en zorgcentra zijn het middel dat ons in staat stelt mensen zo goed mogelijk te bedienen. Daarbij kijken we niet alleen naar het wonen, maar ook naar diensten en zorg.
‘Het is tijd voor intensieve samenwerking’
Nu de wijzigingen in onder meer de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) een nieuwe rolverdeling opdringt aan gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties, is het tijd voor intensieve samenwerking. We hebben een heldere visie op het ontzorgen van gemeenten, op de gewenste aanpassingen in ons vastgoed en op de dienstverlening aan zowel bewoners als zorginstellingen. Deze brochure verduidelijkt die visie en is een uitnodiging aan gemeenten en zorginstellingen om samen de uitdaging aan te gaan om passende woon-, zorg- en dienstenarrangementen te realiseren. Want de spelregels mogen dan wijzigen, de vraag van senioren naar wonen en zorg blijft groeien. Directeur Woonzorg Nederland Guus Verduijn
2
3
De uitdagingen Voor zorgorganisaties De intramurale zorgindicatie gaat stapsgewijs - maar in hoog tempo - verdwijnen. Dit betekent dat zorginstellingen geen nieuwe cliënten met een ZZP-indicatie (op dit moment ZZP 1 & 2 en op korte termijn ook ZZP 3 & 4) in hun bestaande dienstverlening kunnen opnemen, met op termijn leegstandsrisico en lagere huisvestings- en zorgopbrengsten als gevolg.
4
‘We moeten het huidige potentieel aan zorgvoorzieningen en woningen optimaal benutten’
Tegelijkertijd werpt de wens van de overheid om de bijdragen aan woonvoorzieningen uit de AWBZ te halen een nieuw licht op de exploitatie van het vastgoed. Hoe gaan de zorginstellingen de kosten van verblijfsruimten opvangen en hoe gaan zij de algemene faciliteiten zoals hun restaurant exploiteren?
Voor gemeenten
Als de overgang naar extramurale zorg versneld moet plaatsvinden, vraagt dat ook een ingrijpende omslag in het denken en handelen van zorginstellingen, zoals met betrekking tot de (kosten van) mobiliteit van medewerkers en de planning van te verlenen zorg. Door de langdurige partnerships in de zorg is Woonzorg Nederland voor zorgorganisaties de juiste gesprekspartner bij de herbezinning op hun woon- en zorgarrangementen.
Een toename van extramurale zorg en de ontkoppeling van de ZZP-indicatie en het verblijf, betekenen ook dat gemeenten zich moeten herbezinnen. Niet alleen op de begeleiding van hun oudere inwoners, maar ook op de inzet van faciliteiten en de organisatie van werkzaamheden in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Woonzorg Nederland wil met gemeenten en zorgorganisaties bevorderen dat het huidige potentieel aan zorgvoorzieningen en woningen optimaal wordt benut voor de lokale zorginfra- en welzijnsstructuur.
5
De woningmarkt voor senioren
Demografische ontwikkelingen
Recent onderzoek bevestigt dat er een landelijk tekort van 85.000 woningen voor ouderen is*. Ouderen blijven daardoor langer in hun woning en omgeving, waarmee zij onbedoeld de doorstroming op de woningmarkt negatief beïnvloeden. Hun aantal zal door de vergrijzing alleen maar toenemen, terwijl door het scheiden van wonen en zorg het woningtekort voor senioren ook toeneemt. Dit vraagt om een doorbraak, enerzijds door de bouw van levensbestendige woningen te bevorderen die ook voldoen aan omgevingscriteria (gelegen in de buurt van maatschappelijke voorzieningen en zorg- en welzijnsvoorzieningen en in een toegankelijke en veilige omgeving), anderzijds door het bestaande aanbod waar mogelijk aan te passen.
Er voltrekt zich een proces van dubbele vergrijzing in Nederland. De demografische ontwikkeling wijst op een relatieve toename van ouderen, terwijl die dankzij de stand van de medische wetenschap gelukkig langer leven. In 2040 zal 26% van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder zijn*. Dat zijn 4,6 miljoen senioren, waarvan naar verwachting het merendeel na 2030 uit eenpersoonshuishoudens zal bestaan. Het aantal 80+ mensen zal zich in de komende decennia verdrievoudigen, zodat de vraag naar intensieve zorg zal groeien.
(* Bron: Landelijk onderzoek lokaal beleid ouderenhuisvesting, Ipso Facto iov ministerie van Binnenlandse Zaken, december 2012)
Anticiperen op de lange termijn
‘Het bestaande volume zorgvastgoed blijft nodig’
6
De dubbele vergrijzing betekent dat het bestaande volume zorgvastgoed nog steeds nodig is om de toenemende behoefte in de nabije toekomst aan te kunnen. Woonzorg Nederland beschikt over dat vastgoed. De functionele en bouwkundige prijs-/kwaliteitverhouding daarvan is in het algemeen goed marktconform. Daarbij geldt dat van het huidige volume gemiddeld 70% al geschikt is voor ZZP 4 en hoger, zodat zorginstellingen die hun aanbod voorlopig - in die richting willen aanpassen, niet hoeven uit te wijken naar andere locaties. Bovendien maakt ons huidige vastgoed het mogelijk om ketenzorg te realiseren, door aanleunwoningen aan te bieden in combinatie met zorgcentra.
De vraag naar passende woon-zorgvoorzieningen neemt dus ook toe, waarbij het tevens in het tijdsbeeld past dat mensen hun keuzevrijheid willen behouden. Senioren zoeken ook in de nabije toekomst nog steeds naar een betaalbare en beschermde woonomgeving waarin zij respectvol worden bejegend, liefst in een ‘all-in’ aanbod. Ze willen wonen met gelijkgestemden en deelnemen aan activiteiten die passen bij de eigen levensstijl. Die keuzevrijheid wil men behouden, zorgindicatie of niet. De eigen bijdrage in de ziektekosten neemt echter toe, de pensioenen staan onder druk en de koopkracht neemt af. Natuurlijk willen zorginstellingen de ouderen die niet meer geheel zelfstandig willen wonen een thuis bieden, ook als zij geen zorgindicatie hebben of alleen een (thuis)zorgindicatie in de klassen 1 tot 4. De cliënt zal alleen zelf de huur moeten voldoen, terwijl de eventuele vergoeding voor de zorg wordt betaald vanuit de AWBZ.
‘De klant wil keuzevrijheid behouden, zorgindicatie of niet’
*Bron: Nederlands Interdisciplinair Demografisch Institute NIDI, 2012.
7
Werken aan oplossingen Woonzorg Nederland ontwikkelt maatwerk oplossingen, samen met onze zorgpartners. Zonder concessies te doen aan bouwkundige eisen, investeren we in inrichting en uitstraling en nemen we waar wenselijk passende maatregelen om de levensduur van gebouwen te verlengen en hun functionaliteit te optimaliseren. Waar wenselijk dus ook aanpassingen om ruimten geschikt te maken voor de verzorging van mensen met een ZZP-5 indicatie of hoger. Daarnaast bieden we onze zorgpartners ondersteuning bij de transitie van lichte zorgplaatsen naar plaatsen voor zelfstandig beschut of beschermd wonen, zowel bij de administratieve afhandeling en het opstellen van huurcontracten als bij de verwerking van huurtoeslagen en overleg met de gemeente over de uitvoering van de WMO. We hebben een landelijke infrastructuur met lokale wortels en staan dicht bij de klant. Onze woonformules zijn daar het bewijs van. Bovendien hebben we ruime ervaring met het aanbieden van gecombineerde woon-zorg diensten, waarvoor we al jaren samenwerken met erkende zorgpartners. Kortom; we weten waar we het over hebben.
8
‘We kunnen de fysieke omgeving, inclusief de zorginfrastructuur in een collectieve setting aanpassen’
Toekomstbestendige scenario’s We kunnen de fysieke omgeving, inclusief de zorginfrastructuur in een collectieve setting aanpassen aan de betreffende zorgzwaartepakketten. Op meerdere plaatsen beschikken wij ook over de mogelijkheid aanleunwoningen aan te bieden in combinatie met een zorgcentrum, zodat ketenzorg mogelijk is. Tenslotte staat Woonzorg Nederland open voor het aanpassen van de vastgoedkosten in lijn met de toekomstige intramurale huisvestingsvergoeding, mits we vertrouwen hebben in de soliditeit van een toekomstbestendige business case van onze zorgpartner. Daar kunnen we op portefeuilleniveau afspraken over maken. Ook het overnemen van de exploitatie van het vastgoed gaan we in principe niet uit de weg, mits we over de bedrijfsvoering, de zorg en de dienstverlening consensus bereiken. 9
Het vastgoed van Woonzorg Nederland Woonzorg Nederland heeft bezit in 173 gemeenten. Het gaat om: • • •
Huurwoningen (hoofdzakelijk appartementen in woon(zorg)centra, maar ook aanleunwoningen bij verzorgingshuizen, groepswonen en woningen voor mindervaliden); Intramurale woon- en zorgvormen (verzorgingshuizen, verpleeghuizen, verpleegunits, kleinschalige zorgvoorzieningen); Overig vastgoed (bijvoorbeeld wijksteunpunten, dienstencentra, woonwerkateliers, garages, winkels, apotheken, huisartsenpraktijken, kinderopvang);
Aantal gemeenten per provincie waarin Woonzorg Nederland vastgoed bezit.
19
Aantal seniorenwoningen van Woonzorg Nederland per huurklasse per eind 2011 voorraadverdeling huurgrenzen (in €) woningen aantal < € 361,66 (goedkoop) 1.923 < € 554,76 (betaalbaar) 20.446 < € 652,52 (duur tot huurtoeslaggrens) 3.572 > € 652,52 (duur boven huurtoeslaggrens) 1.123 totaal zelfstandige woningen
27.064
in % 2011
in % 2010
7,1 75,6 13,2 4,1
7,1 77,0 12,4 3,5
100
100
14 4 28
21
8
10
16
8
18
Intramurale verhuureenheden Woonzorg Nederland per eind 2011 soort verhuureenheid absoluut
in %
Verpleeghuisplaatsen Verzorgingshuisplaatsen Beschermd Wonen
1.643 14.761 391
4 32 1
totaal intramuraal
16.795
37
20 4
10
11
Woonzorg Nederland: een gezond bedrijf
De waardevolle woonformules van Woonzorg Nederland
Woonzorg Nederland heeft (ultimo 2011) ruim 16.700 verzorgings- en verpleegplaatsen in 157 verzorgingshuizen en 18 verpleeghuizen en ruim 27.000 zelfstandige woningen. We richten ons, mede in het kader van duurzaamheid, in hoofdzaak op het investeren in de kwaliteit van de bestaande portefeuille. Over het boekjaar 2011 hebben we meer dan 37,5 miljoen euro geïnvesteerd in planmatig onderhoud (ruim 10 miljoen meer dan in 2010) en 24,5 miljoen euro in niet-planmatig onderhoud (26,3 miljoen euro in 2010). In 2011 investeerden we ook 6,5 miljoen euro in de bevordering van brandveiligheid en legionellapreventie.
Woonzorg Nederland ontwikkelt nieuwe complexen, maar we zijn ook ervaren in het transformeren van bestaande gebouwen. We gaan bij de ontwikkeling en het beheer van projecten uit van verschillende ‘woonformules’ onder het motto Ruimte voor zorgeloos wonen. De formules zijn concepten waarin al onze kennis en ervaring met betrekking tot woonwensen zijn gebundeld en die genoeg flexibiliteit kennen om in te spelen op de lokaal verschillende omstandigheden.
Bij een verlaging van de operationele kosten met 2 miljoen euro in 2011, beperkte investeringen in nieuwe projecten en een defensief derivatenbeleid, realiseerde Woonzorg Nederland over 2011 een bescheiden positief resultaat uit de directe bedrijfsvoering.
12
Zo kennen wij projecten die meer ‘naar binnen’ gericht zijn, dat wil zeggen vooral gericht op het vormgeven van een stimulerende woongemeenschap voor de bewoners van het woongebouw zelf, uitgaande van verschillende leefstijl en/ of sociaaleconomische situatie. Daarnaast zijn er de formules die nadrukkelijk ‘naar buiten’ gericht zijn, waar allerlei voorzieningen in zijn opgenomen voor buurt en wijk, tot en met het vormgeven van wat woonservicezones of woonzorgzones wordt genoemd.
‘Elke woonformule heeft zijn eigen samenstelling van materiële en immateriële waarden’ Een woonformule is de optelsom van leefruimte en woonruimte, waarin begrippen als huiselijkheid, vitaliteit, afhankelijkheid, gewoontes, interesses, sociale contacten, maatschappelijke oriëntatie en gewenste dienstverlening samenkomen. Elke woonformule heeft zijn eigen samenstelling van materiële en immateriële waarden en daarmee zijn eigen karakter en uitstraling, zijn eigen onderscheidend vermogen. Zo slaagt Woonzorg Nederland er in ook in de toekomst te anticiperen op de wens van senioren en mensen met een beperking om zo lang mogelijk de regie over hun eigen leven te houden, in de omgeving die hun voorkeur heeft.
13
De drie dimensies van ‘Ruimte voor zorgeloos wonen’ 14
Ruimte voor Zekerheid Voor wie rust en bescherming zoekt
Ruimte voor Samenzijn Voor de socializer
Ruimte voor Rust Voor de thuisblijver
Voor zowel vitale als minder vitale senioren die hun naasten dichtbij weten, zich goed voelen bij groepsnormen maar daarnaast graag op zichzelf willen (kunnen) zijn. Ze zijn huiselijk, maar (nog) niet aan huis gekluisterd. Ruimte voor Zekerheid is er ook voor hen die relatief vroeg kiezen voor een veilige omgeving. Mocht hun vitaliteit gaan afnemen, dan hebben ze de nodige gezondheidszorg, die in deze complexen zichtbaar aanwezig is, graag dichtbij. De locaties waar we Ruimte voor Zekerheid bieden, bevinden zich in of dichtbij de oude woonomgeving van deze senioren. Het betreft complexen zonder commerciële plint, met een ‘naar binnen gericht’ karakter om het gewenste gevoel van veiligheid te kunnen garanderen. Ook aanleunwoningen bij een intramurale instelling zijn populair.
Voor mensen die gezelligheid, veiligheid en harmonie zoeken. Senioren die nog graag meedoen, midden in hun samenleving willen staan en sociaal en ontvankelijk voor anderen zijn. Ze vertrouwen in toenemende mate op hulp en zorg uit hun directe omgeving. Voor de socializers ontwikkelt Woonzorg Nederland Ruimte voor Samenzijn op locaties in de wijk waar deze senioren gewend zijn. Het betreft bij voorkeur multifunctionele wooncentra met enkele woonlagen, waar de bewoners het contact met de levendigheid van de straat kunnen voortzetten. Hier is behalve voor wijk-georiënteerde zorgfaciliteiten zoals een huisarts, fysiotherapeut en apotheek ook vaak plaats voor een (wijk) restaurant, een of meerdere ontmoetingsruimten (eventueel op de etage), of zelfs een kinderdagverblijf.
Voor senioren die rust en regelmaat hoog in het vaandel dragen. Ze willen onafhankelijk, geborgen en vrij zijn, liefst in een exclusieve omgeving. De thuisblijvers vinden we vooral in rustige buitenwijken die homogeen van sociale samenstelling zijn. Mobiel als ze zijn, zoeken ze zelf de zorgvoorzieningen op en ze staan ook open voor innovatieve domotica. Ze stellen ook hoge eisen aan hun privacy. De complexen voor Ruimte voor Rust hebben daarom een naar binnen gericht karakter en inpandige zorgvoorzieningen voor de bewoners. Het wooncomplex heeft geen wijkfunctie, wel een beperkte ontmoetingsruimte met bijvoorbeeld een bibliotheek. Er is geen commerciële plint, het winkelaanbod in de buurt (wel kwalitatief, niet per sé exclusief) volstaat. 15
Het scheiden van wonen en zorg Een kwestie van samenwerken Woonzorg Nederland / Prof. E.M. Meijerslaan 3 / 1183 AV Amstelveen Postbus 339 / 1180 AH Amstelveen 020 - 666 2666 / www.woonzorg.nl colofon concept, tekst en realisatie Right Media / art direction & vormgeving www.go-rens.nl / drukwerk Huig Haverlag / papier 170 gr/m2 recycled
