Seizoenen. Ecologisch leven tuinieren koken Nr

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 6 | 2013

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 41ste jaargang – november-december 2013

Benieuwd naar de smaak van dit soepje met aardpeer en winterpostelein? Je vindt het recept in Lekker ecologisch!, het gloednieuwe Velt-boek waarover je alles leest op p. 12-13. Foto: Stefan Jacobs

Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie: Reine De Pelseneer, [email protected] Lay-out: Bart Coenen en Reine De Pelseneer Redactieraad: Sara Adriaensen, Natascha Boudewijn, Liesbet Corthout, Lieven David, Lieven Gekiere, Riet Janssens, Luk Naets, Lies Rottiers, Nadia Tahon, Marc Temmermans, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Frank Van Keirsbilck, Pepijn Verheyen Werkten mee aan dit nummer: Guy Augustijns, Lieven David, Jean Marie De Baene, Herman De Waele, Mirella Geijsen, Emelie Heller, Paul Janssen, Nicola Kersting, Rien Klippel, Luk Naets, Lies Rottiers, Katelijne Schiltz, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Peter Vande Moortele, Irene van der Kooij, Jos Van Hoecke, Jan Vannoppen, Nikè Verfaille Fotografen & illustratoren: another pint please, Guy Augustijns, Rodney Campbell, Dennis Carl, Jean Marie De Baene, Wil de Vooght, Lynn Gardner, Stefan Jacobs (cover), Rien Klippel, Travis Lupick, Lies Rottiers, F. Sipalla, Marieke Smets, Forest & Kim Starr, Chris Stessens, tccrouch, Nikè Verfaille Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be Vanaf 1 januari 2014 verhoogt het lidgeld in België en Nederland naar € 30,00. In andere landen ben je dan lid voor € 35,00. Bij de leden die hun lidmaatschap domicilieerden, verloopt dit automatisch. V.u.: Leen Laenens, Eikendreef 19, 2390 Westmalle

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het januarinummer in vóór 16 december via www.velt.be/beweegt. Het gaat om de activiteiten van februari en maart. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘in je buurt’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 674848 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. IBAN: NL27INGB0000674848. BIC: INGBNL2A. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij [email protected] of bel 03 281 74 75.

6 | 2013

3

Inhoud

In tegenstelling tot de plantui, kun je de zaaiui goed bewaren. Herman De Waele geeft uitleg bij de teelt ervan. p. 14

Met geurige paddenstoelen en karamelkleurige appels dompelt chef-kok Nicola Kersting je keuken onder in herfstsfeer. p. 24

Samen met Pierre Stassart, medeoprichter van een Belgische onderzoeksgroep rond agro-ecologie, graven we dieper naar het belang van agro-ecologie. p. 38

ZOOM Verlies of verspilling?

5

CONSUMENT/COLUMN

6

ECO-ACTIEF Samentuin ‘De Tuinfluiter’ in Vorselaar Voedsel verbouwen in de stad: Velt Nederland op reis Meer doen met voedselresten

18 20 22

TUIN Aardappelen: beproefd en geproefd De teelt van zaaiui en bosui Bomen voor kleine tuinen: de beste sfeermakers Natuurbegraven: een creatief concept voor meer natuur?

8 14 31 36

VERBEELD Overal appels en zwammen

11

CULINAIR Lekker ecologisch! Het nieuwe Velt-boek Geurige paddenstoelen en karamelkleurige appels

12 24

ECOLOGIE Nederland gaat voor chemievrij onderhoud Agro-ecologie: interview met Pierre Stassart

34 38

WEG & WIJZER

27

ZOEKERTJES

30

LEZERS REAGEREN/UITGESPROKEN

40

UITGELICHT

42

LEDENVOORDELEN

46

4

Redactioneel

Zaadgoed Tekst Bart Coenen

Begin mei stelde de Europese Commissie een pakket maatregelen voor rond zaadgoed. Uit de teksten bleek toen dat privétuinen niet onder de wetgeving vallen. Een geruststelling. Velt beloofde het dossier nauw te zullen blijven opvolgen. Begin oktober trad Velt daarom samen met enkele organisaties* naar buiten met een gemeenschappelijk standpunt. Volgens deze groep komt de keuzevrijheid voor zaadgoed in het gedrang. Waar zitten de knelpunten? Het nieuwe wetsvoorstel dat voorligt bij de Europese Commissie voorziet in een verplicht registratiesysteem voor zaden. Volgens de ondertekenaars bemoeilijkt dat de zaadhandel waardoor de keuzevrijheid van boeren en burgers verkleint. ‘Het huidige wetsvoorstel deugt niet,’ schrijven ze, ‘want het stelt dat zaadgoed moet geregistreerd worden om verhandeld te kunnen worden. En dat zaadgoed moet voldoen aan een aantal vereisten (uniformiteit, onderscheidbaarheid en homogeniteit) om geregistreerd te kunnen worden.’ Daar knelt volgens de ondertekenaars het schoentje. ‘Want een duurzame landbouw heeft nood aan genetisch divers zaad om op optimale wijze te kunnen inspelen op de specificiteit van elke landbouwgrond en weerstand te bieden aan plagen.’ De organisaties vrezen dat regionale zaadvariëteiten die aangepast zijn aan de eigen omgeving en bodemomstandigheden verloren gaan.

Daarom formuleren ze een reeks voorstellen in navolging van IFOAM EU, de Europese koepel voor biologische landbouworganisaties en Bionext, de Nederlandse ketenorganisatie voor duurzame, biologische landbouw en voeding. De Vlaamse organisaties willen onder andere dat het uitwisselen van zaden (van rassen zonder kweekbescherming) tussen tuinders, boeren en conservatienetwerken vrij blijft, net als de lokale verkoop van deze zaden door boeren en tuinders aan eindgebruikers. Daarnaast willen ze dat het mogelijk is om oude en nieuwe nichevariëteiten en populaties op de markt te brengen op basis van een officieel erkende beschrijving met een beperkte administratieve last en een minimale kost. De registratie van soorten en de controle op de kwaliteit van de zaden moet een publieke dienst blijven die toegankelijk is voor alle zaadproducenten en de zaadwetgeving moet ruimte laten om ‘diverse’ groenterassen op de markt te brengen. Download het volledige eisenpakket en een uitgebreide motivatie via: → http://eco.velt.be/zaadwetgeving

* BioForum Vlaanderen, Landwijzer, Voedselteams, Velt, Wervel, Greenpeace België, Oxfam Wereldwinkels, Netwerk Zelf Zaden Telen.

Mededeling: Vanaf 1 januari 2014 verhoogt het lidgeld in België en Nederland naar € 30,00. In andere landen ben je dan lid voor € 35,00. Bij de leden die hun lidmaatschap domicilieerden, verloopt dit automatisch.

Zoom

5

Verlies of verspilling?

Een landbouwer in de regio Oost-Afrika droogt mais op een dak. © F. Sipalla/CIMMYT.

Voedselverlies en voedselverspilling worden vaak door elkaar gebruikt, maar ze betekenen niet hetzelfde. Onder voedselverlies verstaan we een onbedoeld verlies van voedsel door bederf of kwaliteitsverlies, terwijl voedselverspilling verwijst naar het wegwerpen van geschikt voedsel als gevolg van een bewuste beslissing of onachtzaamheid. Het hoeft geen betoog dat zowel voedselverlies als -verspilling negatieve gevolgen hebben voor het milieu en de economie. Voedselverlies verlaagt het inkomen van landbouwers en verhoogt de kosten voor de consument. Voor het milieu betekent het een overbodige uitstoot van broeikasgassen en inefficiënt gebruik van land en water. Nog een verschil springt in het oog: in geïndustrialiseerde gebieden gaat voedsel vooral verloren door verspilling, terwijl verlies belangrijker is in de niet-geïndustrialiseerde gebieden. Goed voedsel gaat verloren in elk stadium van de keten: productie, opslag, verwerking, marketing en consumptie, maar er zijn erg grote regionale verschillen. Zo gaan volgens een rapport van het World Resources Institute in Europa vooral calorieën verloren in de consumptiefase. In Sub-Saharisch Afrika is het omgekeerd. Daar gaat ongeveer evenveel voedsel verloren als bij ons, maar bedraagt het verlies in de consumptiefase amper 5 procent waardoor er vooral winst te boeken is door het verlies aan het begin van de keten aan te pakken, bij de productie en de opslag. Het rapport noemt betere oogsttechnieken en het gebruik van hermetisch sluitbare silo’s als enkele mogelijke oplossingen. Op zaterdag 23 november buigt Velt zich op de studiedag ‘Te gebruiken vanaf’ alvast over de rol van de consument bij het tegengaan van voedselverspilling. Schrijf je ten laatse op 15 november in via www.velt.be/tegebruikenvanaf. Bron: Lipinski, B. et al. juni 2013. Reducing Food Loss and Waste. World Resources Institute. Online beschikbaar op:www.worldresourcesreport.org.

6

Consument

Wegtransport koelt milieuvriendelijker Het bedrijf NomadPower richt zich op het aanleggen en exploiteren van stroomvoorzieningen voor het koel- en vriesvervoer. Door gebruik te maken van hun installaties kunnen transporteurs hun lading tijdens rust- en wachttijden koelen zonder gebruik te maken van een dieselgenerator. Dat is goed, want een draaiende dieselgenerator stoot ongeveer evenveel fijn stof uit als tien rijdende vrachtwagens. Bovendien is het een bron van geluidsoverlast en komen door het gebruik ervan Nox (een broeikasgas) en giftige PAK’s vrij. Begin oktober opende NomadPower een nieuwe installatie met acht aansluitpunten op een parkeerplaats langs de A15 in de buurt van Rotterdam. Eerder werden in Zolder en Bergen op Zoom parkeerplaatsen uitgerust met een installatie en voor het einde van dit jaar krijgen België en Nederland er elk nog twee bij. Over een paar jaar wil NomadPower een dekking van ca. 500 truckparkeerplaatsen over heel Europa bereiken.

Kippen krijgen meer daglicht in Bolderhof Iedereen die zelf kippen houdt ervaart dat kippen na de rui in de herfst en in de donkere wintermaanden geen eieren meer leggen. Tot de dagen in februari weer beginnen te lengen. In biologische leghennenbedrijven wordt optimaal met daglicht gewerkt, maar in de winter wordt er een deel van de dag bijverlicht met kunstlicht om een zekere productie aan te kunnen houden. Toch blijft het nog zoeken naar de ideale lichtsterkte en het optimale lichtspectrum voor het welzijn en de rust van de kippen, met als positief gevolg een goede eierleg en eikwaliteit. Omdat het onderzoek hierrond nog in de kinderschoenen staat, is het biologische pluimveebedrijf Bolderhof uit Limburg in zee gegaan met het onafhankelijke studiebureau We Think voor de ontwikkeling van intelligente lichtkoepels en duurzame zwavelplasmalampen. Door de meerprijs die bewuste consumenten voor biologische eieren wensen te betalen is deze innovatieve investering mogelijk geworden. We Think won met het project de innovatieawards voor land- en tuinbouw in Limburg. Het studiebureau werkt ook samen met het Gentse bedrijf EcoNation, ontwikkelaar van de intelligente lichtkoepels of ‘LightCatchers’.

Klein vogeltje succesvol bestrijder koffieplaag Onderzoek in Costa Rica toont aan dat hongerige Amerikaanse gele zangers (Setophaga petechia) en andere vogeltjes een aanzienlijke bijdrage leveren aan de bestrijding van de koffiebessenboorder (Hypothenemus hampei), een vervelende koffieplaag. Deze kever komt oorspronkelijk uit Afrika, maar verspreidde zich over zowat elke koffie producerende streek in de wereld. Het insect kan boeren tot 75 procent van hun oogst kosten. Volgens de onderzoekers halveren de insectenetende vogeltjes echter de schade. Daarmee leveren ze een middelgrote koffieboerderij een extra oogst op met een waarde tot € 7000,00, een bedrag dat ongeveer overeenkomt met een gemiddeld Costaricaans jaarinkomen. De onderzoeksresultaten, gepubliceerd in het tijdschrift Ecology Letters, betekenen niet alleen hoop voor de boeren, maar zijn ook een sterke motivatie om de leefomgeving van de vogels te beschermen. Hoe meer woud er groeide in de nabijheid van de koffieboerderij, hoe meer vogels er immers op de boerderij geteld werden en hoe lager de besmettingsgraad. ‘Door deze studie weten we nu dat de inheemse fauna een belangrijk voordeel oplevert. Haar bescherming integreren in de plaagbestrijding is iets wat boeren absoluut zouden moeten doen’, vertelde Daniel Karp – hoofd van de studie en bioloog aan de Stanford Universiteit in Californië – aan het tijdschrift Nature.

© Rodney Campbell

Consument/Column

EU-enquête: consumenten over bio Voor een herziening van de biologische wetgeving heeft de Europese Commissie beroep gedaan op de input van de consument via een online enquête. Van de 45.000 respondenten koopt de helft zoveel mogelijk bio, een derde op regelmatige basis en 15% nu en dan. Een meerderheid is bereid meer voor bio te betalen, met een marge van 10 tot 25%, en ze doet haar aankopen vooral in een biowinkel. Belangrijke aandachtspunten voor de bioconsumenten zijn striktere regels, een volledige controle, lokale veevoeders, minder additieven, meetbare milieumaatregelen en import van producten uit duurzame landbouw die de ontwikkeling van biolandbouw in de wereld kan stimuleren. Bijna alle bevraagden waren het erover eens dat dezelfde regels in alle lidstaten moeten gelden. De resultaten van de enquête worden meegenomen bij de herziening van de EU-biowetgeving. Een wetsvoorstel hiervoor wordt ingediend in februari 2014. Een volledig overzicht van de resultaten vind je op de website van BioForum Vlaanderen. → www.bioforumvlaanderen.be

Gratis publicatie over agro-ecologie In het septembernummer van Seizoenen gaf Velt-directeur Jan Vannoppen een introductie in ‘agro-ecologie’. In dit nummer krijg je het vervolg. Wil je je nog meer in dit onderwerp verdiepen, dan kun je verder lezen in een nieuwe gratis publicatie van Bioforum Vlaanderen. In het boekje vertellen zeven Vlaamse boeren, twee boeren uit het Zuiden, een Nederlandse professor en een ecotuinier hoe agro-ecologische landbouw werkt. Bioforum Vlaanderen: ‘Agro-ecologie betekent dat we voedsel produceren op een manier die echt duurzaam is. Lokaal, met de natuur en de kringloop mee. Het rendeert beter, dieren en milieu varen er wel bij en de boer is erg tevreden over zijn of haar job. Meer en meer consumenten, boeren en overheden gaan op zoek naar duurzame landbouw. Agro-ecologie wijst een constructieve richting aan, want ze houdt rekening met ecologie, economie, sociale realiteit en weerbaarheid.’ Vraag een gedrukt exemplaar aan via [email protected] of lees het online op www.biomijnnatuur.be > starten. Je kunt het boekje daar ook downloaden. Gevraagd: register voor nanomaterialen Nanomaterialen zijn nieuwe materialen van extreem kleine omvang (enkele miljardsten van een meter) met heel andere eigenschappen dan klassieke materialen en chemische stoffen. Ze worden in toenemende mate gebruikt in zaken als auto-onderdelen, verven, cosmetica, informatietechnologie, sportartikelen en textiel zonder dat gebruikers dat kunnen achterhalen. Er is echter nog weinig geweten over de mogelijke impact op de gezondheid van de mens en het milieu. Daarom vragen o.a. de Bond Beter Leefmilieu, het OIVO en de vakbondsorganisaties in een open brief dat er snel werk wordt gemaakt van de registratie van deze stoffen en hun toepassing.

7

Column Notenleer Tekst SuskewieD

Het is april in Goa, aan de westkust van India. Op de stranden van Baga en Ajuna strekken enkele flowerpower-backpakkers die niet in de ashram van de Baghwan in Poona zijn blijven hangen hun witte kuiten uit. De meesten schuilen echter onder het afdak van palmbladeren van enkele gammele beachhouses, want het is al goed heet aan het worden. Het zeewater met een temperatuur van 33°Celsius biedt amper verfrissing; wel een lauw, reinigend bad als je je behoefte niet wenst te doen in het zompige groen achter het strand. Dat is evenwel geen sinecure met de stevige onderstroom aan de vloedlijn. Vanavond is het volle maan en dan komt de lokale bevolking de internationale meute op het strand verwennen met vers fruit, pittig smakende snacks en zelf gestookte feni. Omdat een lichte katoenen broek bij deze temperaturen aangenamer om te dragen is dan een stugge jeans verkoop ik die laatste op de plaatselijke rommelmarkt. Ik volg het smalle paadje door het moerassige bos en stuit op een boom met felgele vruchten. Appelen, op dit moment van het jaar? vraag ik me af. Maar dan bemerk ik onderaan elke vrucht een wormvormig aanhangsel. Tot dan was het enige wormvormig aanhangsel waarvan ik ooit had gehoord de menselijke appendix in de lessen biologie op school. De vorm van het aanhangsel dat ik nu zie, komt me echter heel bekend voor: het is een cashewnoot! Laat dit nu net mijn lievelingsnoot zijn, die ik als kind bij feestelijke gelegenheden opviste uit de blikken gezouten notenmixen. Omwille van de harde dop laat ik de noten hangen en pluk ik een wormloze vrucht die goed rijp lijkt. Een halve beet later merk ik dat het zoete sap een aanslag pleegt op mijn lippen en het vel ervan laat lossen. Ik besluit wijselijk mijn gehemelte en slokdarm niet in dit experiment te betrekken. Even later, op de markt, zie ik verkopers van deze cashewappels – zo heten ze echt – de snijvlakken van de halve vruchten insmeren met grof zeezout, allicht om velstropende effecten te neutraliseren. Ik vertrouw het zaakje echter niet meer en bestel dan maar een geroosterde maiskolf die met citroen wordt ingestreken. Einde flashback, denk ik terwijl ik een cashewnoot binnensmikkel. Ondertussen weet ik dat de cashewappels in Brazilië als een delicatesse worden beschouwd en dat ze in Goa de basis vormen van een lokale, ambachtelijke alcohol, feni, die het goed doet in cocktails voor toeristen. Het sap van de vruchten wordt zelfs gebruikt in biologische antirimpelcrèmes. Het verwerken van de noten is echt handwerk: roosteren, harde dop afhalen, weer roosteren en een laatste vlies verwijderen. Met een watervoetafdruk van 23.000 l/kg zitten cashews aan het niveau van vlees, maar de genuttigde hoeveelheden liggen veel lager. Bij een keuze voor fairtradenoten weet je zeker dat al die handenarbeid eerlijk wordt vergoed.

8

Tuin

Aardappelen: beproefd en geproefd! Welke rassen komen als beste uit de test? Tekst en foto Sarpo Mira Lieven David Foto’s Stefan Jacobs

De oogst is binnen, onze aardappelvoorraad vult onze kelder en garage: welke rassen deden het goed en wat zullen we volgend jaar eens uitproberen? Voor al wie zich dezelfde vraag stelt, biedt dit artikel vast inspiratie…

Frieslander

Het voorbije aardappelseizoen vulden een aantal leden op mijn vraag een enquêteformulier in: een veldtest met vragen over rassen, opbrengst, ziekte en smaak. Wat me meteen opviel: ik telde meer dan zestig rassen, waaronder veel onbekende namen. Het ziektegevoelige Bintje staat er niet tussen, maar het intussen klassieke aanbod van Velt wel: Frieslander, Agria, Raja en Charlotte bijvoorbeeld. Eersteling, Solist en Gloria zullen wel uit de gangbare winkelrekken komen, neem ik aan. Verder herken ik veel namen van bij www.vreeken.nl: tot nader order vind je daar inderdaad de grootste verscheidenheid aan pootgoed – het meeste daarvan weliswaar nog niet in bioversie. Opperdoezer Ronde, Zeeuwse Bonte, Koopmans Blauwe en andere historische biodiversiteit! Deze webwinkel en vele andere bieden aardappelliefhebbers een waaier aan oude en nieuwe rassen: moeilijk om te kiezen dus. Ik neem zelf jaarlijks graag deel aan een buitenlandse samenbestelling, die een bevriende tuinier (met een zus in Engeland) opstart. En dan is er nog het ruilcircuit: plantgoed van de meest diverse rassen gaat van hand tot hand via ruilbeurzen, en veilig verpakte knolletjes reizen per post van tuinier naar tuinier. Heel oude en heel nieuwe rassen in de veldtest: • Cornes de Gattes, ook wel Pink Fir Apple genoemd, is minstens 200 jaar oud. De lekkerste aardappel, vinden we met een aantal kenners. De opbrengst ligt vaak laag (0,5 kg per plant), maar één deelnemende boerin oogstte 1,3 kg per plant van dit oeroudje! • Mr Little’s Yetholm Gypsy: 1899, blijkbaar. Een heel harde aardappel, moeilijk

Tuin

9

om te schillen en met een lage opbrengst, maar wat een schoonheid. • Er zaten ook heel experimentele rassen – zaailingen dus – in de veldtest. Over een jaar hoor je meer over aardappelen zaaien. Enkele observaties van onze veldtesters: • Het gemiddeld aantal knollen per struik met of zonder compostgift in het plantgat verschilt nauwelijks, maar het gemiddelde gewicht voor de aardappelen met compostgift in het plantgat ligt ongeveer 200 g per struik hoger dan zonder compost. • Lager gelegen bedden brachten tijdens deze zonnige zomer meer op dan hogere, drogere stukken. • Er viel weinig of geen aardappelziekte te noteren, dankzij die droge zomer. Sarpo Mira In 2008 schreef Luc Vanhoegaerden al een artikel in Seizoenen over dit ras (downloadbaar via eco.velt.be/sarpomira). De herkomst van Sarpo (spreek uit: Sjarpo) Mira is op zijn minst ongewoon te noemen. Tijdens het Sovjettijdperk werkte Dr. Sárvári aan het Hongaarse Keszthely Research Institute. Zijn opdracht: robuuste, ziektevrije aardappelrassen ontwikkelen. En dat ging als volgt: hij en zijn team kruisten wilde aardappelsoorten met elkaar, en de daaruit voortkomende plantjes stelden ze dan bloot aan een heel scala aan ziektes. Natuurlijk stierven de meeste aardappelplanten, maar de resterende, resistentere exemplaren werden door de onderzoekers weer met elkaar gekruist. Dan werd de cyclus herhaald: een procedure die wel 40 jaar lang werd toegepast. Na het ineenstorten van het communisme en de sluiting van het instituut, gingen Dr. Sárvári en zijn vrouw gewoon door met dit experiment, maar dan met beperkte privémiddelen. Begin de jaren 1990 bezocht een Schotse aardappelkweker een Roemeens proefveld: op enkele planten na was het hele veld er aangetast door de aardappelziekte. Bij navraag bleken de resistente aardappelen afkomstig uit de Sárvári-experimenten. De kweker trok erheen, haalde er commerciële partners bij – met name de Danish Seed potato group Danespo – en enkele jaren later brachten zij Sarpo Mira op de markt.

Sarpo Mira

Sarpo Mira en aanverwante nieuwe rassen werden en worden ontwikkeld door de Sárvári Trust, zeg maar een stichting of vzw: www.sarvari-trust.org. Hun doel: resistente, voedzame rassen veredelen en beschikbaar maken. Hun onderzoek financieren ze onder meer door crowdfunding: zo haalden ze vorig jaar de beoogde £ 10000 binnen. Alle donateurs testen dan mee een zaailing uit. Participatieve veredeling dus: voor en door het publiek. Sarpo Mira: 5 jaar ervaring in Velt-tuinen • Het plantgoed wordt sinds vorig jaar ook via de Velt-samenbestelling verspreid: er werd 964 kg besteld! Ons plantgoed komt van Erwin Westers in Hornhuizen (NL). • De trage kieming en jeugdgroei zijn eigen aan een laat ras. • Tot nog toe is Sarpo Mira heel resistent: dit ras heeft immers verschillende resistentiegenen tegen diverse vormen (strains) van phytophthora; dit is de zogenaamde horizontale resistentie. • Het loof blijft eindeloos groen en groeien: stengels van 180 cm lang, met al dat blad eraan, zijn geen uitzondering. • De schil is soms ruw (dit ras is gevoelig voor schurft), de knollen zijn soms onregelmatig van vorm, en de grootste knollen zijn weleens hol van binnen. Voor amateurtuiniers zijn de twee eerste euvels niet echt onoverkomelijk. Wat holle aardappelen betreft: plant wat dichter, en wees wat zuiniger met (stikstof)-bemesting. Eet die

grootste knollen (ze wegen soms bijna 1 kg) in ieder geval maar eerst op! • Over smaak en textuur hoor en lees ik van alles. Sommigen vinden Sarpo Mira heerlijk, anderen vinden dit ras niet te eten, en voor de meeste aardappeleters ligt de waarheid ergens in het midden. Ligt die appreciatie dan aan de mond of aan de grond, aan de tuinier of aan de kok? • Dit weten we alvast: bij volledige rijpheid (september of zelfs later) hebben de knollen een hoog drogestofgehalte, typisch voor bloemige aardappelen. Je kunt ze ook vroeger (onrijper) rooien, dan gaan ze al richting vastkokende aardappelen. • De bewaring is prima: dit ras begint pas heel laat (in mei) te schieten.

In de lift! Verkoopcijfers van aardappelpootgoed 2012-2013, via de Velt-samenaankoop: Totaal: 4563 kg (in 2011: 3281 kg, in 2012: 3391 kg) De top vier qua verkoop: • Frieslander: 22% • Sarpo Mira: 22% • Biogold: 19% • Raja: 16%

10

Tuin

Connect, ten slotte, is een middellaat, ziektevrij ras van Den Hartigh. ‘Bloemig met volle nasmaak, erg productieve en gezonde planten’, verneem ik van een testende tuinier.

Aardappelblad van Carolus

Andere sterke aardappelen Je vindt ook andere phytophthoraresistente rassen in onze lijst (Biogold, Toluca) en elders (Bionica, Carolus, Connect). Zij bezitten telkens een of twee resistentiegenen, en daarom zal hun (verticale) resistentie eerder doorbroken worden dan die van Sarpo Mira. Van Bionica, ook wel bekend als Niek’s Witte, vind je plantgoed in gangbare tuincentra. Dit ras is witvlezig en heel bloemig: meer iets voor Britse chips, dus, want wij zijn geelvlezige rassen gewoon. Bionica blijkt al aangetast te zijn door phytophthora op een aantal plaatsen. Biogold had in minstens één tuin last van verticillium (een andere schimmel die de planten vroegtijdig doet afrijpen); in twee tuinen waren de knollen helemaal rot van binnen. Verder hoor ik over Biogold en Toluca overwegend positieve geluiden als productieve, lekkere rassen. Carolus is een middellate nieuwigheid van het Nederlands veredelingsbedrijf Agrico: geel van binnen, geel met roze vlekken op de schil. Voorlopig nog niet vlot verkrijgbaar voor de amateur, maar wel al door enkele leden ziektevrij en productief bevonden. ‘Zachtkokend, zachte smaak, als een typisch Vlaamse restaurantaardappel’, is een bevinding.

De ultieme test: proeven! Op het Velt-secretariaat hielden we eind september een blinde aardappelproeverij. De beste smaken, bijna ex aequo trouwens, proefden we bij Biogold, Carolus en Corne de Gatte. In de schil gekookte of gestoomde knollen scoorden hoger dan geschilde, gekookte aardappelen, maar dat had je al vermoed. Voor de volledigheid zouden we uiteraard ook nog een vergelijkende frietproeverij moeten houden. Volgend jaar misschien? De zaak van de grond speelt ook: kleiaardappelen staan al lang bekend om hun goede smaak. Anderzijds: de slechtste aardappel die ik ooit heb gegeten, was een Bintje, gangbaar gekweekt met varkensmest. Professionele aardappelproevers hebben het ook vaak over het locatieeffect: hetzelfde ras, geteeld in zand- of kleigrond, dan wel met veel of weinig humus in de grond, kan heel anders smaken. Een reden te meer om je bodem goed te voeden en te verzorgen. Een tip voor je afdeling: organiseer eens een aardappelruilbeurs, een samenaankoop van boeiende rassen of een proeverij.

Poot goed pootgoed Welk ras je ook verkiest: plantgoed is relatief duur. Het wordt gekweekt op plaatsen met veel wind (dicht bij zee dus), waar bladluizen minder voorkomen. Die beestjes brengen immers virussen over van plant naar plant. De pootgoedteler gebruikt minder stikstof en rooit zijn knollen vroeger dan bij de teelt van eetaardappelen – ook alweer om ziektes te voorkomen. Wanneer je op dezelfde manier je pootgoed zou kweken, kun je dat wellicht jaren volhouden. In de praktijk echter telen veel tuiniers gewoon hun eetaardappelen en houden ze de kleintjes voor volgend jaar. Het Handboek Ecologisch Tuinieren stelt dan ook voor: koop om de twee jaar plantgoed aan, en houd tussendoor één keer je plantgoed bij. Groot plantgoed (tot maat 50/55, dus over de 100 g) zorgt voor een sterkere start dan de klassieke kleintjes van maat 28/35 (40 g). Dat is eigenlijk logisch; wees dus niet te zuinig. Een goed voorgekiemde pootaardappel heeft een duidelijke voorsprong op zijn collega die nog in kiemrust zit. Voor wie een serre en wat tijd te veel heeft: kweek eens een aantal aardappelen voor in potjes, dus tot ze mooi loof maken! Eind april zet je dan die (afgeharde!) planten in de vollegrond.

V.l.n.r. Sarpo Mira, Biogold, Carolus. Meer foto’s van de aardappelrassen die in dit artikel aan bod komen, vind je in de biozadenbijlage op p. 16-17.

Verbeeld

11

Leven in de tuin Overal appels en zwammen Tekst Peter Vande Moortele Illustratie Marieke Smets

Het tuinjaar is zo goed als voorbij. De laatste appels zijn geplukt en tot lekker sap geperst. Hier en daar vind ik een herfstframboosje dat de zomer nog even laat verder duren. De appels die op de grond achterblijven zijn wintervoedsel voor de vogels. De groene specht heeft zijn weg naar de appels al gevonden; ik zie hem vaak hard krijsend verschrikt wegvliegen. De bijen hebben zich diep in hun korf teruggetrokken om dicht bij elkaar het einde van de winter af te wachten. Het wordt weer spannend hoe ze de koude zullen overleven. Ik heb er alles aan gedaan om ze zo goed mogelijk in te winteren en hoop er het beste van. Naar andere insecten is het ver zoeken. De meeste hebben een veilig onderkomen gevonden in een boomspleet of in de schuur. Andere zitten diep onder de grond en komen pas in het voorjaar naar boven. Als het niet regent, is de herfst een mooi seizoen om te wandelen en naar padden-

stoelen te zoeken. De mooiste vind je in het bos, maar ook in een tuin vallen er bij wat natter en warmer weer veel soorten te ontdekken. Wanneer je erop let zijn ze werkelijk overal. Sommige zijn zeer nuttig en breken afgevallen takken en bladeren af tot nieuwe voedingselementen die volgend voorjaar voor de planten beschikbaar komen. Andere leveren een smakelijk maal. Ik heb dit najaar enkele eikenstammetjes geïnfecteerd met shiitake en wil eens proberen of ik deze smakelijke paddenstoel zelf kan oogsten. Over enkele soorten maak ik me toch wel zorgen. Elk jaar verschijnen er in de zomer op de appelbomen vruchtlichamen die in de herfst sporuleren. Het betreft hier waarschijnlijk de ruige weerschijnzwam (Inonotus hispidus). Dit is een parasitaire schimmel die voorkomt op appel, es, iep, walnoot en plataan. Al mijn oude hoogstambomen zijn aangetast door deze parasitaire zwam. Parasitaire schimmels leven van levende bomen en sommige betekenen het doodvonnis voor

de boom. Specialisten van de Boomgaardenstichting hebben mij echter verzekerd dat appelbomen nog lang kunnen leven (en produceren) met de paddenstoel en dat er niet meteen besmettingsgevaar is voor nieuwe aanplant. Ik moet de bomen dus gelukkig niet omzagen. Op de oude knotwilgen kwam er een veel agressievere soort voor. Er verschenen paddenstoelen op de stam en in het voorjaar is de wilg niet meer uitgelopen. Over welke soort zwam het gaat, heb ik jammer genoeg niet kunnen achterhalen. Gelukkig waren het ook hier alleen de oude bomen die er last van hadden en bleven de nieuwe poten gespaard. De herfst is het ideale moment om te starten met de aanplant van nog wat struiken en bomen die volgend jaar weer wat extra diversiteit in de tuin brengen. Zolang het niet vriest, kunnen planten met blote wortel zonder problemen in de grond gestopt worden en kan de tuin verder groeien.

12

Culinair

Lekker ecologisch! Hét Velt-boek voor wie duurzaam wil koken en eten Foto’s Stefan Jacobs

Lekker, evenwichtig en duurzaam koken wordt met het gloednieuwe Velt-boek gemakkelijker dan ooit. Lekker ecologisch! bundelt namelijk niet alleen meer dan 500 recepten, het boek bevat ook een schat aan informatie over alles wat met ecologisch koken en eten te maken heeft. Een totaalboek dat je laat snuisteren, ontdekken én genieten.

We beseffen almaar meer dat we met veel te grote voeten over de aardbol aan het lopen zijn en dat een bewust voedingspatroon deze voetafdruk flink kan helpen inperken. De recepten in dit kookboek gidsen je moeiteloos door een ecologische levenswijze tijdens elk eetmoment van de dag, op het ritme van de seizoenen en overwegend vegetarisch geïnspireerd. Ongekende combinaties van geuren, smaken en kleuren zullen je tafelgenoten keer op keer verrassen. Tussen de recepten door word je verleid door tientallen eenvoudige ecotips en compacte kaders vol productinformatie en voedingsweetjes. Boeiende lectuur om even door te nemen terwijl je wacht op een ovenschotel…

Ruim 500 recepten… Je hebt een enorme courgetteoogst en je vraagt je af of je nog iets verrassends kunt klaarmaken met die groente? Je weet niet goed hoe je met de koolrabi uit je groentepakket aan de slag moet? Of je zoekt heel eenvoudig het basisrecept voor vinaigrette? Lekker ecologisch! geeft je telkens weer het antwoord. Of je nu een beginnende kok bent of een ervaren rot in de keuken, in dit boek vind je een resem inspirerende recepten. Basisrecepten voor o.a. (natuurdesem)brood, bouillon, verse pasta, mayonaise en pudding; maar ook tal van bijzondere ideeën. Een kleine greep uit de overvloed: omelet met goudsbloemen, koolrabisoep met waterkers, gepofte aardappel met pastinaakvulling, broccolifalafel, gestoofde aardpeer met hazelnoten, tajine met kip en artisjok, witlofgratin met gerookte tofoe, Cubaanse vlierbloesemdrank, semifreddo van lavendel, en haverkoekjes met honing. De rest laten we je graag zelf verkennen… De meeste gerechten zijn eenvoudig te bereiden; sommige zijn wat bewerkelijker en feestelijker, maar altijd haalbaar. Drie vierde van de recepten werd overgenomen uit het Handboek Ecologische Voeding van Velt, omdat het lekkere recepten zijn die beantwoorden aan de regels van een eenvoudige, natuurlijke keuken. Daarnaast bevat Lekker ecologisch! ook een vierde nieuwe recepten.

… en een schat aan informatie Lekker ecologisch! is meer dan zomaar een kookboek. Tussen de recepten ontdek je heldere informatieve teksten over tal van thema’s zoals het bewaren van groenten en fruit, biologische landbouw, restverwerking en bereidingstechnieken. Bovendien gaat het boek dieper in op allerlei producten: brood, groenten, zuivel en eieren, kruiden en specerijen, groenten etc. Zo kun je bij de aankoop (of teelt) van je ingrediënten telkens een doordachte keuze maken. In de bijlagen vind je handige hulpmiddelen zoals een groentekalender. Haal dit standaardwerk – met mooie foto’s en een eigentijdse vormgeving – in huis, bind je keukenschort voor en beleef een hoop ecologisch lees-, kook- en eetplezier! Technische gegevens ISBN 9789081612869 Formaat: 278 x 217 mm, 352 p. Boekhandelsprijs: € 39,75 (incl. verz) Velt-ledenprijs: € 29,75 (+ € 7,00 verz.) Hoe bestellen? Stort het juiste bedrag op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt-Nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 of IBAN NL72INGB0000362280 van Velt Nederland voor Nederland. Vermeld de titel, je naam en adres. Bestellen kan ook via velt.be/winkel. Je kunt nu al bestellen, maar het boek wordt pas begin december geleverd.

Culinair

13

Ovenschotel met rijst, prei en mozzarella Een prima recept om een restje rijst te verwerken.

bereidingstijd: 40’ 4 koppen gare rijst • 1 pak prei • 100 g mozzarella • 1 dl (soja)room of koffiemelk • 1 ei • olijfolie • 1 tl dragon • 1 el Provençaalse kruiden • 2 tot 4 tl mosterd • peper • (kruiden)zout Snijd de gewassen prei in schuine ringen. Stoof de prei en bestrooi met Provençaalse kruiden. Schep de rijst in een ingeoliede ovenschaal en roer de gare prei erdoor. Klop het ei los in de room of koffiemelk. Roer mosterd, peper, (kruiden)zout en dragon door het eimengsel. Giet het eimengsel over de rijst met prei. Snijd de kaas in dikke plakken, leg ze op de rijst en bestrooi met extra Provençaalse kruiden. Zet de ovenschaal ongeveer 20 minuten in de oven (180°C).

Pompoendessert bereidingstijd: 25’ 200 g pompoen • 1 rijpe banaan • 1 eiwit • gemalen kokos • 1 scheutje appelsap • 1 tl kaneelpoeder Ontpit de pompoen en snijd hem in stukjes. Stoom de pompoen gaar. Pureer de pompoen met de banaan en het appelsap. Kruid met kaneel. Klop het eiwit stijf en roer het door het dessert. Garneer met kokos. Tip: geklopt eiwit vervloeit als je het laat staan; maak het dessert dus niet te lang op voorhand of voeg het eiwit later toe.

Nieuwsgierig naar hoe Lekker ecologisch! eruitziet? Op www.velt.be/lekkerecologisch vind je enkele voorbeeldpagina’s van het boek.

14

Tuin

Goed bewaarbare knollen en fris groen De teelt van zaaiui en bosui Tekst Jos Van Hoecke Tekst Rijnsburger Herman De Waele 2de kadertekstje Guy Augustijns Foto’s Guy Augustijns en Forest & KIm Starr

Wie kent er niet de pootui of plantui die door zeer veel tuiniers wordt geteeld? Hij is wellicht de meest gekweekte ui in onze streken, maar men beschouwt de plantui niet als een echte bewaarui. Zijn broertje de zaaiui kun je wel als bewaarui kweken. Er zijn verschillende goede variëteiten beschikbaar. Ik leerde deze teelt kennen via Herman De Waele, zowat 30 jaar geleden. Sindsdien heeft deze ui me nooit meer losgelaten… Een heel ander type ui is de bosui. Als lid van de grote familie van de lelieachtigen wordt hij weleens figuurlijk én letterlijk over het hoofd gezien. Niet zo verwonderlijk als je deze groente vergelijkt met de vele telgen uit de familie, zoals plantui, prei, knoflook, sjalot en zilverui. De bosui valt door zijn gestalte wat minder op, maar van zodra je hem hebt geproefd zul je hem nooit meer willen missen. Soorten zaaiui • Vroege zaaiui Ailsa craig. Deze kweekt men in de plaats van plantui, maar is geen bewaarui. Je kunt hem gebruiken tot einde december. • Bewaarui: vooral de strogele Vertus en de Rijnsburger zijn bekende soorten. Dit zijn uitstekende bewaaruien. Je kunt ze moeiteloos tot einde maart bewaren in een droge en koele ruimte. • Nog een schitterende zaaiui met een staat van dienst is de bloedrode van Brunswijk, ook wel Red Baron genoemd. Deze bewaart even goed als de hierboven genoemde rassen.

Zaaiui Grond en bemesting Zaaiui vergt geen extra bemesting en zeker geen compost. Als het nodig is, kun je een beetje vinasse geven. Deze meststof is een bijproduct van de suikerindustrie en een kaliumbron van natuurlijke oorsprong. Net als alle lelieachtigen geeft de zaaiui de voorkeur aan een pH met een waarde tussen 6,5 en 7. Zaai- en teeltzorgen Vroeger zaaide men zaaiui ter plaatse uit in de tuin, in de tweede helft van maart tot half april. Vele plantjes gingen

verloren, vooral door slechte weersomstandigheden. Regen, hagel en vorst zijn zeker geen bondgenoten van de zaaiui. Daarom zaai je de teelt beter voor onder bescherming. Dit kan vanaf begin februari voor de vroege soorten (die niet bewaren) en vanaf half februari tot het einde van de maand voor de bewaarrassen. Bij temperaturen onder glas van -2° Celsius dek je de zaaiui het best af met krantenpapier. Zaai dun op rijen en druk de zaden goed aan. Dek ze af met wat wit zand om schimmelvorming bij de kieming te voorkomen. Als de plantjes 10 à 12 cm hoog zijn, haal je ze uit de zaaitafel of -bak.

Kort de wortels niet in, ook al zijn ze 10 cm lang of meer. De plantjes hebben de eerste weken van hun leven onder bescherming doorgebracht, vrij van hagel, strenge vorst, sneeuw en wind. In april zijn ze in prima conditie om te vertrekken naar hun definitieve bestemming: buiten, in de vollegrond en op het perceel van de wortelgewassen. Haal geen te grote hoeveelheden ineens uit het zaaibed, want de uitjes mogen niet te lang blijven liggen. Ik plant ze uit in reeksen van ca. 50 stuks. Rijafstand: 20 cm en in de rij 10 à 12 cm. Plant de uitjes zo ondiep mogelijk uit. Er moet van de wortels nog iets zichtbaar

Tuin

zijn. Laat je de plant los, dan moet hij neervallen. Blijft hij mooi rechtop staan, dan is de kans groot dat hij te diep is uitgeplant. De ui vormt dan geen knol boven de grond; de plant maakt een dikke hals en de knol krijgt de vorm van een peer. Hierdoor zul je deze ui niet goed kunnen bewaren. Na het uitplanten broes ik onmiddellijk even met de gieter. Na enkele dagen gaan de planten rechtop staan. Tussen de uien dek ik de bodem af met een fijn laagje gazonmaaisel. Enkele millimeters volstaan. Dit voorkomt uitdroging van de bodem en hindert het opkomende onkruid. Schoffel zo weinig mogelijk tussen de plantjes om ze niet te beschadigen en dus reukvrij te houden. De geur die uit beschadigde uien vrijkomt, trekt immers de uienvlieg aan.

Plantbescherming Je mag minstens één keer bestuiven met lavameel of basaltmeel. Dit versterkt de celwand van de plant. Heermoes als spuitmiddel heeft dan weer een duidelijke goede invloed tegen schimmels zoals ‘valse meeldauw’ en meeldauw. Het recept: 1 kg verse heermoes 48 uur laten trekken op 10 l water. Zeef het mengsel door een doek, en spuit het puur op de planten. Heermoes in droge vorm vind je bij de drogist. Gebruik je die, dan volstaat 200 g/l. Laat deze thee een 20-tal minuten zachtjes koken. Laat afkoelen, zeef en spuit op de planten. Boerenwormkruid wendt men aan als spuitmiddel tegen de uienvlieg en de maden ervan. Laat 1 kg vers boerenwormkruid 48 uur trekken op 10 l water. Zeef

15

het mengsel door een doek en spuit of vernevel het op de uien. Herhaal dit drie keer in een korte tijdspanne. Oogst Laat de uien afrijpen op het land. Als de ui ‘loslaat’ van de grond is hij rijp. Laat de uien drogen en maak de bollen schoon door het droge loof en de losse huid van de bol weg te halen. Controleer hierbij de halsstreek op perforaties (daar wordt de ui gestoken door de uienvlieg). Zie je een gaatje, dan zit er een made in. Haal je die er niet uit, dan zal de ui rotten. Leg de ui 24 uur in water. De maden zullen eruit kruipen en verdrinken. Laat de ui weer drogen in de zon. De ui zal nu net zo goed bewaren als de andere uien. Bewaar de uien koel en droog bij een temperatuur van 10 à 12° Celsius.

16

Tuin

Bosui Deze ui dankt zijn naam aan het feit dat hij meestal in een bundel wordt verkocht. Een andere naam voor bosui is lenteui. Deze uiensoort wordt gewaardeerd omwille van zijn fijne smaak en veelvuldig gebruik in koude gerechten. Van deze uiensoort kun je alles gebruiken, van de wortel tot het topje. Niets gaat verloren! Grond en bemesting Deze ui doet het goed op alle gronden, maar in het bijzonder op lichte zandbodems. Bosui groeit graag op een bodem met een pH tussen 6,5 en 7. Ook bij deze ui gebruik je geen compost. De oude kracht van stabiele humus van het voorbije seizoen weet hij wel te waarderen. Eventueel kun je een beetje organische mestkorrel inwerken waar het kaliumgehalte wat hoger is. Zaai- en teeltzorgen De bosui kun je vroeg zaaien, omdat hij goed bestand is tegen de koude. Zaaien kan vanaf begin tot einde maart op een rijafstand van 20 cm. In de rij mag je hem wat dikker uitzaaien. Het gaat hier om de pijpjes en niet om de knol die op het einde wordt gevormd. Leg de zaden ongeveer 0,5 cm diep, druk ze goed aan en broes meteen met een gieter met fijne sproeikop. Veel last van insecten zal de bosui niet ondervinden. In de periode dat hij kiemt en opgroeit, zijn belagers zoals de uienvlieg nog niet actief. Meeldauw is er dan ook nog niet. Aan het einde van het seizoen blijven aantastingen eveneens beperkt, omdat het gewas dan al vrij groot en voor de belagers minder interessant is. We raden het inzaaien van deze ui na de maand april af, omdat de temperatuur begint op te lopen en mogelijke aantastingen toenemen. Regelmatig broezen met de gieter is op zandgrond wel nodig, omdat ook deze uiensoort last heeft van droge bodems. In de keuken Bosui is een heel dankbare ui die bij ons bijna onafgebroken in de keuken te vinden is. De smaak is erg zacht en doet een beetje aan prei denken. Rauw gesneden op koude gerechten, met sla en tomaat is bosui een lekkernij. Of snipper de ui fijn in wat kwark of verse kaas, of in de soep.

Aan het einde van het bosuiseizoen zorgen de overgebleven planten voor een zachte, kleine en witte ui. Stoof hem in wat boter tot hij mals is. In combinatie met zelfgemaakte tomatenpuree en gehaktballetjes heb je een vijfsterrengerecht!

Bewaring Oogst deze groente pas als je ze nodig hebt. In de koelkast kun je deze ui enkele uren bewaren.

Tuin

17

Rijnsburger Een mooie ronde bewaarui Zo’n 40 jaar geleden kon ik geen uien kweken zonder dat ze gestoken werden door de preivlieg. De oorzaak? Ofwel was mijn bodem te zuur, ofwel zaaide ik te laat omdat mijn laaggelegen moestuin te lang nat bleef. In die tijd bracht zeewierkalk soelaas. De kalk verhoogde de pH-waarde van de bodem, maar ik kon nog steeds niet vroeg genoeg zaaien. Zo kwam ik op het idee om mijn uien voor te zaaien. Nu leer ik deze methode al meer dan 35 jaar aan en pas ik ze zelf elk jaar toe. Zaai- en teeltzorgen • Zaaitijdstip: tweede helft van februari • Variëteit: Rijnsburger Ik zaai het liefst in een bak van piepschuim die ik opvul met een mengsel van ongeveer 5 cm compost, tuingrond en zand met daarop 2 cm zaai- en stekgrond. Deze laatste grond is een goed zaaimedium en goed om het onkruid in mijn grond voldoende tegen te houden. Na goed bevochtigen dek ik het bakje af met plasticfolie of een acrylplaat om de vochtigheid te garanderen. Ik houd het bakje op kamertemperatuur tot de kiemplantjes ‘boven’ zijn. Daarna gaat de afdekplaat er volledig af en plaats ik het bakje koeler en in het licht. Een vensterbank in een slaapkamer is vaak ideaal. De plantjes mogen er rustig verder groeien (het is nu maart). Van zodra ze hoger dan 10 cm zijn, profiteren ze van de voeding in de ‘ondergrond’, maar ze zijn nog te klein om uit te planten. Om de plantjes te laten afharden zet ik het bakje in een koude veranda, serre, of tuinhuis aan het venster. Een beetje vorst zal de plantjes niet deren. Op mooie dagen mag het bakje zelfs buiten staan. Zo worden de plantjes 15 à 25 cm hoog. Dan plant ik ze uit. Dat kan vanaf april, maar hoe dan ook wacht ik goed plantweer af. Het plantbed is klaargemaakt en onkruidvrij: een groot voordeel op een perceel dat het jaar voorheen bemest werd met compost. Op armere bodems kan het toedienen van een organische mengmest nodig zijn (zo’n 10 kg/are in twee giften). Plagen Ooit plantte ik uien die schimmelziek werden. De schimmel had ik er vermoe-

delijk bij gekocht. Hij is vier jaar lang in mijn tuin blijven hangen. Sindsdien zet ik geen plantui meer. Ook dit jaar ben ik een nieuwe ervaring rijker geworden. Mijn Rijnsburgertjes zijn zo goed als allemaal verdwenen. Slakken zijn de schuldigen: ze eten ook jonge uien op. Ze klimmen zelfs op de broedbolletjes van de Egyptische ui om daarop het fijn loof op te eten. Slakken zijn mijn vrienden niet! Bemesting Na jaren bemesten met compost is het toedienen van organische meststof niet meer nodig. Toch kan een toegift van een kaliummeststof voor dikkere uien zorgen. Ik maak een geultje van 1 cm diep, leg daarin de worteltjes allemaal bij elkaar en druk ze aan. Ik trek me er weinig van aan of het plantje schuin of recht staat. Als ik telkens de worteltjes langs dezelfde kant leg, komen de uitjes op ongeveer 10 cm van elkaar. De wortels zijn een anker om het uitje vast te houden. Het maakt nieuwe wortels om verder te groeien. Je kunt natuurlijk de worteltjes in de diepte brengen, maar zorg er dan voor dat het uitje maximaal 1 cm diep zit. Maak je geen zorgen als de topjes even vergelen. Het komt allemaal weer goed. Ik heb door de jaren heen alle maten geplant. Zelfs uitjes met een beginnende

bolvorming waren altijd een succes. Slechts één ding heb ik nagelaten: experimenteren met andere rassen. Waarom? Omdat ik zo tevreden ben van het ras Rijnsburger! Meer interessante uienvariëteiten Rode van Florence: smakelijke ui voor onmiddellijke consumptie. Kelsai: een vrij grote witte uiensoort met een beperkte bewaarbaarheid. Sommige uirassen zijn gevoeliger voor het openbarsten van de bollen onderaan de knol wanneer je ze laattijdig oogst. Oogst in dit geval de uien op het moment dat de plant zich neerlegt en voordat de plant volledig verdroogt. Eventueel kun je de bewaaruien in meerdere keren oogsten om een maximale opbrengst te krijgen bij ongelijktijdig afrijpen van de planten. Door achtereenvolgens plantuien, zaaiuien en sjalotten te verwerken in de keuken heb je het hele jaar door alliumachtigen van eigen kweek in de keuken ter beschikking. Sjalot zoals bijv. Red Sun bewaart doorgaans tot mei/juni. Dit jaar heb ik de variëteit Longor geteeld, een langwerpige sjalot.

18

Eco-actief

Wie zaait, die oogst Samentuin ‘De Tuinfluiter’ in Vorselaar Tekst Katelijne Schiltz Foto Chris Stessens

In een gemeente met als slogan ‘Verrassend Natuurlijk’ mag een samentuin niet ontbreken, en dus sloegen de gemeente Vorselaar, Velt en Welzijnsschakel ’t Kiertje vorig jaar de handen in elkaar om ‘De Tuinfluiter’ op te starten. Verschillende betrokkenen vertellen over het project… Tuinieren tegen kansarmoede Nancy is voorzitter van ’t Kiertje. ‘Bij ’t Kiertje kreeg ik interesse voor tuinieren. Sommige mensen wonen op een appartement en hebben graag wat groen, anderen hebben een tuin maar weten niet hoe ze eraan moeten beginnen om hem te onderhouden. Een samentuin is ideaal: je leert er tuinieren, je hebt ruimte om buiten te komen en je ontmoet er mensen.’ Emmy was van bij het begin betrokken. ‘Ik ben al jarenlang lid van Velt, ik volgde al enkele cursussen over ecologisch moestuinieren en ik ben zelf ook een fervent tuinier. Toen het samentuinen opkwam, rees mijn interesse om ook in Vorselaar zo’n samentuin op te starten. Ik was dus meteen enthousiast om mee in het project te stappen.’ De Tuinfluiter is niet zomaar een samentuin. Het is een sociaal-ecologisch project met als doelstelling de solidariteit tussen bevolkingsgroepen te verhogen en de situatie van mensen in kansarmoede te verbeteren. Nancy: ‘Natuurlijk wilden we een inclusieve tuin, een tuin waar je geen label draagt en waar iedereen welkom is. Bij de oproep voor tuiniers, kregen de mensen van ’t Kiertje wel voorrang, maar we hebben de tuin daarna opengesteld voor alle mensen van de gemeente. Nu hebben ongeveer de helft van de tuiniers ervaring met kans-

armoede. Het leuke is dat we dit niet van elkaar weten. Hier ben je gewoon een van de tuiniers, los van je achtergrond.’ Sociaal contact De redenen waarom mensen aan de slag gaan in een samentuin zijn erg divers. Alexandra en haar dochtertje Lilith kunnen al een beetje tuinieren, maar vinden het fijn dat ze nog wat begeleiding krijgen. ‘De structuur van De Tuinfluiter ligt ons, omdat we ons eigen perceeltje kunnen bewerken, en daarnaast gemeenschappelijke delen samen moeten onderhouden. Iedereen krijgt een duidelijke eigen verantwoordelijkheid, maar we helpen elkaar. Naast een sociale mix, ontstaat er een mix van ervaren en beginnende tuiniers. We komen hier allemaal vanuit verschillende hoeken, maar met een gemeenschappelijk doel: de tuin.’ Jurgen en Jessica, een jong koppel, doen het voor hun dochtertje Yanina: ‘Wij wonen in een appartement en hebben geen tuin. Voor Yanina is het fantastisch om in ons tuintje hier buiten te kunnen spelen. Zij is meteen ook de jongste tuinier!’ Naast het tuinieren is sociaal contact voor veel tuiniers het hoofdmotief. Ria: ‘Omdat ik thuis toch maar alleen ben, kom ik graag naar de tuin. Er is altijd iemand om een babbeltje mee te slaan! In mijn tuintje kom ik ook tot rust; ik geniet ervan om mijn worteltjes te zien groeien.’

Marc en Maryse wonen nog maar pas in Vorselaar. Voor hen is De Tuinfluiter een manier om nieuwe vrienden te maken: ‘Ons engageren in een samentuin leek ons ideaal om mensen te leren kennen. En wat je dan leert kennen (lacht)! We kennen al wel wat van tuinieren, en we doen het graag, maar onze voornaamste motivatie is het sociale contact. Hier zijn zowat twintig gezinnen aan het tuinieren met elk een eigen verhaal. Dat maakt het boeiend.’ Een rijke oogst Hoewel het project nog maar pas van start is gegaan, merken de deelnemers al duidelijke verschillen. Ze worden begeleid door Velt-praktijkbegeleider Greet De Wandel en konden dit jaar proeven van hun eerste oogst. Jurgen en Jessica: ‘De opbrengst eten we zelf op, of ruilen we met tuiniers. Zo hebben we al veel nieuwe groenten ontdekt en leren eten. Alles lijkt ook lekkerder als het uit de eigen tuin komt. Zelfs op de markt gaan we veel bewuster om met wat we kopen. Omdat we nu meer groenten kennen, hebben we meer variatie in onze voeding. Voor Yanina is het gezond en goed dat ze al meerdere smaken leert kennen. Ons leven is echt wel veranderd, we zijn nu voortdurend bezig met ons tuintje, en dat doet echt deugd!’ De Tuinfluiter is méér dan een tuin alleen. Het is een ontmoetingsplaats waar tuiniers en buurtbewoners komen picknicken, waar bewoners van een appartement hun kleren laten drogen aan de wasdraad en waar iedereen op zijn manier zijn zorgen kan vergeten en tot rust kan komen.

Eco-actief

Nancy: ‘Ik geloof er heel sterk in dat samentuinen de situatie van mensen in kansarmoede kan verbeteren. Kansarmoede gaat namelijk niet alleen over financiële moeilijkheden, het gaat ook over uitsluiting, isolement en een minderwaardigheidsgevoel. In een samentuin krijgen mensen de kans om iets te verwezenlijken: ze kunnen zelf groenten kweken. En ze organiseren bijvoorbeeld ook de officiële opening. Voor veel mensen was het de eerste keer dat ze aan zoiets meewerkten en dat ze zoveel belangstelling kregen voor iets wat ze deden. Je zag veel tuiniers stralen van trots toen ze hun tuintje toonden aan het publiek. Zoals veel tuiniers aangeven, staat ook de ontmoeting hier centraal. We zien elkaar ongeveer tweewekelijks tijdens

de begeleiding die we krijgen, maar veel tuiniers zijn veel vaker aanwezig en er is altijd wel iemand om mee te praten. Dit is ontzettend belangrijk, zeker voor mensen die vaak alleen thuis zijn. Zelfvertrouwen en sociaal contact zijn de basis om je situatie te verbeteren. De oogst is bijkomstig. Waarschijnlijk is het wel financieel voordelig; de drempel om te komen tuinieren is erg laag en wat het oplevert is toch wat. Maar dit is niet doorslaggevend.’ Of het nu een materiële oogst is voor de tuiniers of niet: de tuiniers plukken hoe dan ook de vruchten van het samentuinen. Want wie zaait, die oogst. → www.samentuinen.org → www.facebook.com/detuinfluiter

19

E-book Sociale innovatie Wat is de meerwaarde van de samentuin? Op deze vraag geven projectcoördinator Lieven David en Velt-directeur Jan Vannoppen een antwoord in het ebook Sociale innovatie van de verenigde verenigingen. ‘Gezonde groenten van eigen kweek staan voor het verse, het zelfgekweekte en het authentieke in deze tijden van crisis. En mensen maken elkaar ook enthousiast. We merken dat samentuinen het leven van de deelnemers op een positieve manier beïnvloedt. Iemand die zelfgeteelde, gezonde sla op tafel zet, beleeft een gloriemoment!” Download het volledige interview op → http://eco.velt.be/ebookinnovatie

20

Eco-actief

Voedsel verbouwen in de stad Velt Nederland op reis Tekst Irene van der Kooij Foto’s Wil de Vooght en Lies Rottiers

Meer dan 90 leden van Velt-Nederland trokken op zaterdag 14 september 2013 naar Rotterdam voor een interessante en inspirerende ledendag, met rondleidingen bij drie bijzondere organisaties en volop gelegenheid om met andere leden kennis te maken of bij te praten.

In de schaduw van de grote zeeschepen worden we ontvangen met koffie en iets lekkers bij ‘Uit je eigen stad’. Bas, een van de drie oprichters, legt uit dat ‘Uit je eigen stad’ een stadslandbouwbedrijf is omdat het bedrijf een gezonde economische basis heeft, in tegenstelling tot stadstuinieren. Het bedrijf wil biologisch geproduceerde voeding dichter bij de Rotterdammers brengen en hen inzicht geven in de voedselketen. Daarnaast wil het bedrijf winstgevend worden en onafhankelijk van subsidies. Het kiest voor korte afzetlijnen: een deel van de oogst verwerkt men ter plekke en

serveert men in het restaurant naast de tuin. Het bedrijf levert ook aan restaurants en verkoopt in de winkel op het terrein van ‘Uit je eigen stad’ en op de maandelijkse oogstmarkt voor lokale duurzame producten in Rotterdam. Poldergrond op worteldoek ‘Uit je eigen stad’ is in maart 2012 begonnen op een oud rangeerterrein van 2 ha, op een industrieterrein tussen de stad en de haven in. Het terrein heeft 20 jaar braak gelegen en werd de laatste jaren vooral gebruikt door junks. De grond (gravel met zand) is onderzocht op vervui-

ling. Die is niet gevonden. Omdat er geen garantie verkregen kan worden dat de grond ‘schoon’ is, is het terrein afgedekt met worteldoek, waarop een halve meter poldergrond is aangebracht. Daarop verbouwt men nu fijnere tuinbouwgewassen. Geen gewone aardappels, maar bijvoorbeeld wel truffelaardappels. Geen gewone winterpeen, wel verschillende kleuren bospeen, omdat deze gewassen meer geld opbrengen. René, die ons rondleidt, heeft 20 jaar ervaring als biologische tuinder en hij heeft ook gewerkt in de restaurantgroothandel. Naast René werken er twee betaalde krachten in de tuin en bij de kippen. Het werk in de tuin is verder in handen van stagiairs van de Warmonderhof, een centrum voor biologische en biologisch dynamische agrarische Mboopleidingen in Dronten, en vrijwilligers. Hoewel er bij ‘Uit je eigen stad’ geen kunstmest en geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt worden, kunnen de producten niet het SKAL-keurmerk ‘biologisch’ krijgen, omdat worteldoek volgens de regels van SKAL onder ‘substraat’ valt. Slangenradijs en puntarella In plastic tunnelkassen zien we bijzondere groenten, zoals Madame Jeanette (50 keer scherper dan gewone peper), Moruga Scorpion Red (50 keer scherper dan Madame Jeanette), ABC-kruid, slangenradijs, stengelsla en puntarella. Compost komt van Van Iersel, een partner van de Save our Soils-campagne, een initiatief van Nature & More (www.sos.natureandmore.com). Voor de watervoorziening maakt ‘Uit je eigen stad’ gebruik van hemelwater van de kas en een bron van 25 m diepte. Het water uit de bron is enigszins zout. Tomaten en bonen kunnen daar wel tegen,

Eco-actief

21

hebben. Omdat de Voedselbank weinig of geen verse groenten en fruit krijgt, was men van plan om groente- en fruitoverschotten te vragen bij volkstuinen. Maar hoe krijg je die overschotten op het juiste moment bij de Voedselbank? Voor dit logistieke probleem was er nog geen oplossing gevonden tot men eraan dacht dat het braakliggende terrein naast het Distributiecentrum van de Voedselbank geschikt kon zijn voor voedselverbouw.

maar sla niet. Voor sla mengt men het water daarom met kraanwater. Naast groenten worden ook eetbare paddenstoelen gekweekt en kippen gehouden. Binnenkort begint ‘Uit je eigen stad’ met de kweek van Tilapia en Meerval in een Aquaponics-systeem, waarin de mest van de vissen door bacteriën omgezet wordt in nitraat, dat weer gebruikt wordt om bladgewassen (zoals sla) en fijne kruiden (zoals basilicum) te kweken in hydrocultuur. Het water kan men daarna gebruiken voor de volgende generatie vissen, zodat de cyclus rond is. Natuurlijk kun je vragen stellen bij deze wijze van produceren. Ook ‘Uit je eigen stad’ doet dat en gaat de discussie niet uit de weg. → www.uitjeeigenstad.nl

Stadstuinieren Van de Marconistraat lopen we naar Spangen, een oude Rotterdamse volksbuurt. Twee vrijwilligers van Bewonersinitiatief Natuurlijk Spangen leiden ons rond langs buurtmoestuinen en kassen, waarin buurtbewoners elkaar ontmoeten om te praten en te tuinieren, verhalen en oogsten te delen en kinderen te leren tuinieren. Onder het motto ‘groen moet gebruikt worden’ probeert het bewonersinitiatief voor elk wat wils te realiseren: spannende stukjes groen voor de kinderen; goed toegankelijk groen voor ouderen; fruit, noten en kruiden voor iedereen. De oude spoordijk is een lust voor het oog geworden, met allerlei bloeiende planten, struiken en bomen. De schapen op de

spoordijk hebben een rustgevend effect en ze hebben zelfs voor toenadering tussen twee bewonersgroepen gezorgd. Naast de successen horen we ook over de moeilijkheden: de honden waar sommige kinderen bang voor zijn, hondenpoep, onbekenden die er met de oogst vandoor gaan en het stopzetten van subsidies. Permacultuurproductie voor de Voedselbank De derde organisatie die we bezoeken is de Stichting Voedseltuin. Deze stichting produceert biologische groenten en fruit voor de Voedselbank in Rotterdam. Die vult 3500 pakketten per week met voedsel voor mensen die onvoldoende inkomsten

Zo’n 30 vrijwilligers werken nu onder leiding van een coördinator in de tuin. Volgens de principes van de permacultuur verbouwen ze biologische groenten, fruit en kruiden. Daarnaast maken ze insectenhotels, nestkastjes en andere, soms kunstzinnige, voorwerpen. De oogst is voor de Voedselbank. Veel van de vrijwilligers zijn mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt: deelnemers aan een re-integratietraject of mensen met een bijstandsuitkering die in ruil daarvoor verplicht 20 uur per week vrijwilligerswerk moeten doen (full engagement). Zij leveren zo een zinvolle bijdrage aan de maatschappij en worden gewaardeerd om wat ze doen. Hier zie je niet alleen de groenten maar ook de mensen groeien! → www.voedseltuin.com

Na de rondleidingen praten we na bij een drankje, schaffen we Velt-boeken of -zaden aan en genieten we van een smakelijke maaltijd bij ‘Uit je eigen stad’. Biologische groenten en fruit van om de hoek, dat gunnen we iedereen!

22

Eco-actief

Meer doen met voedselresten En ander eco-actief nieuws Tekst Emelie Heller

Veel consumenten vinden het een probleem dat zowat de helft van de voedselproductie verspild wordt, maar komen niet in actie door gebrek aan kennis, gedrevenheid en waardering. Velt zet consumenten en groepskeukens aan tot allerlei acties om minder voedsel te verspillen.

Dit boekje geeft een overzicht van allerlei technieken om de oogst te verwerken. Steriliseren, drogen, inkuilen etc. zijn milieuvriendelijke bewaarmethodes om verspilling tegen te gaan. Je hebt er wat tijd voor nodig, maar het resultaat is heer-

Inmaak- en bewaartechnieken om je oogst lekker te verwerken

Lang leve de oogst Dit is een handig doe-boekje vol nuttige informatie en recepten om de oogst te bewaren. Elk seizoen heeft een eigen aanbod aan verse groente- en fruitsoorten. Vooral de oogstmaanden van juni tot en met half november kennen een overaanbod aan groenten en vruchten. Wat kun je doen als je er te veel van hebt en je wilt voorkomen dat al dat lekkers op de composthoop terechtkomt? Goede bewaartechnieken maken het mogelijk om ook tijdens de ‘mindere’ oogstmaanden groenten en fruit te eten. In de zomer- en herfstmaanden is er een overvloedig aanbod aan verse groenten en fruit en dat kun je maar beter verwerken, omdat je het niet volledig op één moment kunt opeten.

lijk. Jam en chutney maken, sap persen, groenten drogen… Het zijn maar enkele van de vele technieken die ervoor zorgen dat je oogst lekker bewaard blijft. In deze brochure volgen we de seizoenen en hun aanbod. We leggen de meest geschikte techniek uit en passen hem toe in een smakelijk recept.

Lang leve de oogst

Om dit te bereiken organiseert Velt in volkskeukens vier kookworkshops die elk focussen op een ander voedingsproduct, én een studiedag om kennis en ervaring uit te wisselen over het thema. Er is ook een brochure voor het brede publiek boordevol tips, recepten en weetjes over het bewaren en verwerken van groenten en fruit.

Lang leve de oogst Emelie Heller

Velt, 2013. ISBN 9789081612852 Formaat: 160 x 160 mm, 52 p. Boekhandelsprijs: € 5,50 (incl. verz) Velt-ledenprijs: € 3,95 (+ € 1,55 verz.)

Hoe bestellen? Bestel Lang leve de oogst door het juiste bedrag te storten op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt-Nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 of IBAN NL72INGB0000362280 van Velt Nederland voor Nederland. Vermeld de titel, je naam en adres. Bestellen kan ook via velt.be/winkel.

Eco-actief

Zoetzure peren Bereidingstijd: 15’ • 1 kg stoofperen • 400 g rietsuiker • 1 l azijn Schil de peren en snijd ze in vieren. Verhit de azijn samen met de suiker. Voeg de peren toe aan de suiker-azijnoplossing en laat ze meekoken tot ze zacht zijn. Je kunt ook zacht fruit gebruiken zoals morellen, pruimen en perziken maar die worden maar even (5’) meegekookt of overgoten met de kokende zoetzure siroop. Vul gesteriliseerde potten met de vruchten en overgiet ze met de zoetzure siroop. Sluit de potten en label ze. Bewaring: deze zoetzure peren kun je ongeopend een jaar lang bewaren. Uit: Lang leve de oogst. Inmaak- en

bewaartechnieken om je oogst lekker te verwerken. Velt, 2013.

Ook op de Kitchen garden day in de ecodemotuin van Mol werd geplant, geoogst, gekookt en vooral geproefd. Bekijk meer foto’s van dit geslaagde evenement op: → eco.velt.be/ecodemotuin

23

Project ‘De Volkskeukens’ Volkskeukens laten mensen aan redelijke prijzen genieten van een warme maaltijd. Voedselcollectief De Beek, Transitie Deurne, het Werkhuys en Mama Matrea slaan voor een nieuw project de handen in elkaar en organiseren elk ‘een volkskeuken’. Elke organisatie vult het gegeven anders in; ook de doelgroep is verschillend. Velt wil met de hulp van deze organisaties en lokale bioproducenten en -distributeurs 16 volkskeukens inrichten die werken met biologische voedseloverschotten. Daarbij focussen we op vier voedingsgroepen die vaak verspild worden: brood, groenten, kleinfruit en (hoogstam) grootfruit. Tijdens de volkskeukens gaan we dieper in op het thema. Op basis van deze ervaringen wordt een inspiratiegids uitgewerkt en verspreid naar andere volkskeukens, grootkeukens en producenten. De data van de verschillende volkskeukens vind je op: → www.velt.be/volkskeukens

Contact: [email protected]. Met steun van het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer, beheerd door de Koning Boudewijnstichting.

© foto’s: Jean Marie De Baene

Velt Waasland met hop en pompoen op Tuindagen Beervelde In Beervelde waren de Tuindagen afgelopen oktober aan hun 50ste editie toe. Het thema was ‘Goud’. Velt was er ook weer bij. De afdeling Waasland speelde op het thema in met onder andere hop, goudsbloemen, kweeperen, en ‘gouden’ pompoenen. De jury kon de inrichting smaken en reikte een zilveren medaille uit. Ook de afgelopen edities viel de Velt-stand in de prijzen. Zwijgen is goud en spreken is zilver. Velt blijft tot de tuinverbeelding spreken op deze belangrijke beurs. Jean Marie De Baene

24

Culinair

Geurige paddenstoelen en karamelkleurige appels! Tekst Mirella Geijsen Recepten Nicola Kersting Foto’s tccrouch, another pint please, Lynn Gardner en Dennis Carl

Om ons helemaal onder te dompelen in de herfst en ten volle te ontdekken wat dit seizoen te bieden heeft, trekken we ieder jaar met een 8-tal vrienden naar de Ardennen. We huren er met z’n allen een chalet, schitterend gelegen in het glooiende landschap met een kabbelend riviertje en een prachtig bos vlakbij. In dit weekend kunnen we eindeloos ouwehoeren tijdens een verfrissende boswandeling, samen genieten van de open haard en gezellig koken. Of schuddebuiken van het lachen of een dansje doen… het kan allemaal. In de late uurtjes begint de afvalrace. Wie niet op tijd in zijn bed geraakt, valt gewoon heerlijk in slaap op de sofa. Dat is volledig verantwoord voor mensen van onze leeftijd, want de meeste leden van ons vriendengroepje zijn nog net geen 50 of 50+. Zeker niet te oud, hoor, maar de leesbrilletjes beginnen erbij te horen en een goede nachtrust wordt gewaardeerd. Een mooie herfstleeftijd heeft zijn charmes… Lekker eten ontbreekt nooit; ons culinair genot bereikt dan ook elk jaar nieuwe hoogtepunten. Paddenstoelen kleuren de herfst De herfst is een periode om meer verwarmende gerechten te eten en vitamines te verorberen die je klaar maken voor de winter. Heel voedzaam en goed te gebruiken in tal van gerechten is de paddenstoel. Paddenstoelen zijn rijk aan vitamines en ze hebben een behoorlijk hoog eiwitgehalte. Een flinke hoeveelheid kan dus dienen als vleesvervanger. Ze bevatten bovendien weinig calorieën en ze zijn cholesterolverlagend. De meest bekende paddenstoelen van hier zijn de champignon en de oesterzwam. De Oosterse

shiitake raakt echter ook meer en meer bekend. Er zijn tegenwoordig vele soorten (gekweekte) paddenstoelen te verkrijgen. De shiitake vind je vooral gedroogd, maar soms ook vers. Wilde paddenstoelen plukken is op bepaalde plaatsen mogelijk. Je hebt hiervoor wel voldoende kennis en informatie nodig en je raadpleegt maar beter de wetgeving hieromtrent. Pronkstuk Een van Nicola’s culinaire voltreffers is een echte klassieker: de tarte tatin – een ‘omgekeerde’ warme appeltaart. Zalig om met dit verzadigend dessert de maaltijd af te sluiten. Een openbarende ontdekking in een restaurant tijdens zijn jeugd was het startpunt van een boeiende zoektocht naar de juiste appel om dé tarte tatin te maken. Het resultaat van zijn zoektocht mag er zijn: een heerlijk geurende en perfect karamelkleurige taart van appels die mooi stevig zijn en toch niet te hard. Met trots kan ik zeggen dat de tarte tatin van Nicola een waar kunstwerk geworden is, dat je smaakpapillen in vervoering brengt. Zeker eens proberen dus! Heel lekker met zure room of een bolletje roomijs; speculaasijs past er prima bij. Wil je je helemaal laten gaan, flambeer de taart dan met calvados. Serveer de taart lauw, vers uit de oven en geniet van de geur waarmee de taart je huis vult!

Paddenstoelentips Let vooral op de stevigheid, de geur en de kleur van de paddenstoel. Was de paddenstoel niet, want dan vermindert de smaak; gebruik liever een borsteltje om het vuil te verwijderen. Paddenstoelen bewaren niet zo lang; je houdt ze dus beter niet langer dan een week in de koelkast. Eenvoudige, snelle én lekkere manieren om paddenstoelen te verwerken: in een omelet met ui, op een toast met echte boter, bij pasta met olijfolie en knoflook. En als finishing touch: paddenstoelen afwerken met verse peterselie! Zin in meer? Nicola Kersting, chef-kok van het voormalige restaurant Faites Simple, schreef verschillende recepten voor Lekker Ecologisch! (zie p. 12-13) Ontdek ze allemaal!

Culinair

25

Escabesche van champignons

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 0,5 kg champignons (of een mengeling) • 3 teentjes look • 1 el appelazijn • 1 el (gerookt) paprikapoeder • 1 dl olijfolie • shoyu naar smaak • witte wijn naar smaak

Snijd de champignons als ze te groot zijn in stukken, maar laat de stukken nog groot genoeg. Bak de champignons samen met de look even aan in de olie op een matig vuur; laat ze niet kleuren. Blus met een scheut azijn en voeg er dan

voorzichtig en beetje bij beetje de rest van de vloeistoffen aan toe. Proef voortdurend tijdens het toevoegen; de saus moet een licht zuur-zoute smaak hebben. Laat alles afkoelen. De escabesche is lekkerder na een nacht marineren.

Portobello’s gevuld met linzengehakt Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 4 portobello’s (reuzenpaddenstoelen) • 2 uien, gehakt • 2 el olijfolie • 1 teen look • 1 wortel, in blokjes gesneden • 250 g groene linzen (gekookt) • 1 el tomatenpuree • 1 bolletje mozzarella, in plakjes • nootmuskaat • peper • zout

Verwijder de steeltjes van de portobello’s en maak in de hoed zulke insnijdingen dat je een ruitpatroon krijgt. Bak de paddenstoelen in de olijfolie en laat ze uitlekken op keukenpapier. Fruit voor het ‘gehakt’ de ui in de olijfolie tot hij glazig is. Voeg er de geplette look, de tomatenpuree en de wortel aan toe en laat even mee bakken tot de wortelblokjes gaar zijn. Laat de gekookte linzen

uitlekken. Roer de linzen door de uien en plet alles tot een homogeen mengsel. Verdun eventueel met een beetje water. Het gehakt moet dik en smeuïg zijn. Breng op smaak met peper, zout en een vleugje nootmuskaat. Vul de paddenstoelen met het linzengehakt en leg er een plakje mozzarella op. Zet de paddenstoelen 15 minuten in een voorverwarmde oven (180° Celsius).

26

Risotto van aardpeer en paddenstoelen

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 400 g risottorijst (ronde Italiaanse rijst) • 250 g kastanjepaddenstoelen • 15 stukjes gedroogd eekhoorntjesbrood • 200 g aardpeer (geraspt) • 2,5 l groentebouillon • 1,5 dl witte wijn • 100 g boter • 1 ui, fijngehakt • 2 teentjes look • 100 g Parmezaanse kaas • zwarte peper • 0,5 bosje gehakte peterselie

Bak de paddenstoelen op een hevig vuur in olijfolie en blus ze met de witte wijn. Zet opzij. Week de gedroogde paddenstoelen een paar uur in koud water. Proef van het weekvocht; als er geen zand in zit kun je het gebruiken in de bouillon. Doe de ui, de fijngehakte look, de geraspte aardpeer en 50 g boter in de pan en laat op een laag vuur stoven tot de groenten zacht zijn (niet bruin!). Doe de ongewassen rijst en de gehakte geweekte paddenstoelen erbij en roer, zodat de korrels een vettig filmpje krijgen. Giet de wijn bij de

rijst en roer tot hij volledig is opgenomen. Doe de eerste schep warme bouillon bij de rijst en roer. Doe er een tweede schep bij en blijf roeren tot de bouillon weer geabsorbeerd is. Herhaal tot alle bouillon op is. Laat al roerende doorkoken en voeg zo nodig extra vocht toe. Proef na 17 minuten of de rijst al dente is. De textuur moet vrij plakkerig zijn, maar niet soepig. Voeg de gebakken paddenstoelen toe en doe er de rest van de boter, de geraspte kaas en de gehakte peterselie bij. Kruid met zwarte peper. Serveer de risotto onmiddellijk.

Tarte tatin Ingrediënten voor 1 taart

Bereiding

• 14 Jonagold-appelen • 450 g kristalsuiker • 100 g boter • het sap van 1 citroen • 1 plak bladerdeeg van 30 bij 30 cm

Doe de suiker in een pan van 24 cm diameter met een hoge rand en dikke bodem. Leg de boter op de suiker en laat smelten op een matig vuur tot je een lichtbruine karamel hebt (niet roeren in de karamel!). Blus met citroensap. Schil de appelen en verwijder het klokhuis met een appelboor. Snijd de appels doormidden (van onderen naar boven) en zet ze in de karamel met de klokhuisholte horizontaal. Bak de appelen 30 minuten in een oven van 180° Celsius en laat dan

10 minuten op hoog vuur inkoken. Leg het bladerdeeg op de appelen en maak een opstaande rand. Maak een paar gaatjes in het deeg om de stoom af te voeren. Bak de taart voor een tweede keer in de oven (30 minuten op 180°Celsius). Laat de taart een nacht rusten met een gewicht erop zodat de appelen goed compact blijven. Draai ze dan om. Tarte tatin is het lekkerst als ze lauw geserveerd wordt. Maak dit gebak nog lekkerder door de tatin te flamberen met calvados.

Weg & wijzer

In Seizoenen verschijnt een verkorte weergave van de activiteiten. Een uitgebreide beschrijving en recent toegevoegde activiteiten vind je op → www.velt.be/kalender

Antwerpen

01.12

Velt-stand op geschenkenbeurs Wereldwinkel Stabroek, 10-18 u, zaal Moorland, Sportweg, Stabroek. Peter Storms,

15.12

[email protected]. Polder i.s.m. Wereldwinkel.

02.12

05.12

18.12

[email protected]. Werkgroep biologisch dynamisch tuinieren.

mail.com. Polder.

13.12 20.12 27.12

08.12

Samentuinieren, 9.30-12.30 u, Hof Ter Beke, Balansstraat 23, Antwerpen. Isabel CeballosDuyck [email protected]. Colorieten Hof.

10.12

15.12

20.12

Cursus onderhoud tuingereedschap, 9-12 u, Karel Vermoesen, Puursesteenweg 267, Bornem. Karel & Chris Vermoesen, karel.vermoesen@ skynet.be. Klein Brabant.

Algemene vergadering en afsluitdrink, 19-23 u, Ecocentrum De Goren, Postelssteenweg 71, Mol. Met een hapje en

31.01

14.01

Algemene ledenvergadering en Nieuwjaarsreceptie, 2022.30 u, GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. Stefan Van Loon, vanloon.stefan@gmail. com. Brasschaat.

16.01

Cursus ‘Dodoens en zijn tijd’ (Schilde) In deze cursus gaan we in op heel uiteenlopende aspecten van Dodoens en zijn tijd. De cursus omvat een bezoek aan de Dodoenstuin te Schilde, met het Cruijdeboeck van Dodoens als gids. In een praktijkles wordt aandacht besteed aan het gidsen in een kruidentuin.

Binnenlessen op donderdag 6, 13 en 20 februari 2014 van 19.30-22 u. Data van de praktijkles en excursie worden later vastgelegd. € 20,00 (geeft gratis toegang tot het digitaal leerplatform van CVN, van waarop de cursusdocumenten kunnen worden gedownload. Wie de papieren versie wenst, betaalt € 50,00.) Lesgever: Paul Stryckers, CVN Info: [email protected] of 03 205 17 54

West-Vlaanderen

05.12

25.01

Keuken sportcomplex Riderfort, Sportstraat 2, Ruddervoorde. Leden: € 6,00; nt-leden: € 10,00. Marina Jonckheere, Jonckheere.marina@skynet. be. Oostkamp.

08.12

Velt-vragenuurtje, 10-12 u, Kinderboerderij De Zeven Torentjes, Canadaring 41, Assebroek. Leden: gratis; nt-leden: € 2,00. Jacques Dhondt antwoordt op je tuin-vragen. Rita Neyt, rita.neyt@telenet. be. Brugge.

10.12

Kookles met vleesvervangers

17.12

Slaapproblemen? Lig er niet

Nieuwjaarsreceptie, 14:30-18 u, Zaal Molenhoek, Binnenpad 50, Stabroek. Peter Storms, [email protected]. Polder.

Koken met streekeigen seizoensgebonden groenten en/of fruit (feestmaal) door Magda Spillier, 19.30-22.30 u,

Praatavond moestuin, siertuin, 20- 22 u, De Heischuur, Schuurhoven 2, Oud-Turnhout. Myriam Pelckmans, [email protected]. Regio Turnhout.

Open bestuursvergadering, 19.15-22.15, De Orangerie, De pont 45, Schilde. Met een hapje en drankje. Op voorhand inschrijven. Mieke Vanderhaeghen, mieke. [email protected]. Werkgroep Dodoenstuin.

een drankje. Willy Helsen, [email protected]. Mol.

Algemene ledenvergadering, 20-22.30 u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht (Burcht). Op de agenda: kasverslag, babbel over neerhofdieren, bespreking voorbije werkjaar en verrassing (aanwezigheidstombola). Ingrid Melis [email protected]. Den Bumpt.

Workshop aromatherapie, 19.30 u, Dodoenstuin Schilde, De Pont 45, Schilde. Leden: € 5,00; nt-leden: € 7,00. Mieke Vanderhaeghen, mieke. [email protected]. Werkgroep Dodoenstuin.

Een waarheid als een koe, film ‘Meat the truth’, 20-22 u, GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. Film + vegetarisch hapje. Eddy Janssen, eddy. [email protected]. Brasschaat.

10.12

19.12

Zaden en hulpmiddelen, Neerhof 1, Noorderwijk. Laatste dag om zaden-en hulpmiddelenbestelling te mailen. Sonia VAN LOY vanloyenbellens@ yahoo.com. Middenkempen.

Meditatief omgaan met de aarde, 20-22 u, Simonne en Jos, Venstraat 49, Schoten. Wie heeft ervaring met het 3-koningenpreparaat van Hugo Erbe? Graag reacties! Simonne Janssen-Meeussen,

Algemene vergadering, 2022.30 u, Zaal Molenhoek, Binnenpad 50, Stabroek. Peter Storms, stormske113@hot-

06.12

Manden vlechten, 9.30-16 u, Atelier Lieve Lieckens, Zandstraat 47, Keerbergen. € 40,00 (incl. materiaal en picknick). Inschr. voor 30/11 via info. [email protected]. Het aantal deelnemers is beperkt. Carpooling vanuit Mechelen. Ann Pinceel, ann.pinceel@ gmail.com. Mechelen.

Samenaankoop zaden en overlopen teeltresultaten, 19.30-22 u, Ecocentrum De Goren, Postelssteenweg 71, Mol. Leden: gratis; nt-leden: € 5,00. Willy Helsen, helsen.w@skynet. be. Mol.

27

door Tea Verschaeve, 19.3021.30 u, Station, De Carninstraat 2, Staden. Roger Deleu, [email protected]. Staden.

wakker van! 19.30-22.30 u,

28

Weg & Wijzer

BE46 8906 3424 4736 – BIC VDSPBE91XXX op naam van Velt Damvallei, mvv “naam + veggie kookworkshops 2013”. Karin Hanus, [email protected]. Damvallei.

De Wieke (ingang door stenen poort), Brugsestraat 9, Oostkamp. Leden: € 5,00; nt-leden: € 8,00. Marina Jonckheere, jonckheere.marina@skynet. be. Oostkamp.

11.01

Dwaallichtjestocht 2014 (5 km), 18.30 u. De ketting, Meensesteenweg 713, Rumbeke. Meebrengen: laarzen

05.12

20.01

Workshop: Ayurvedische hoofdmassage, 19.30-22 u, DC Ten Elsberge, Mandellaan, ingang Beverseaardeweg 101, Roeselare. Leden: € 13,00; ntleden: €16,00 (voor de reeks). Meebrengen: matje en grote badhanddoek, kleine handdoek, dekentje, grove kam. Dames doen best een topje aan. Laure Dekeerle, [email protected]. Roeselare.

26.01

Tuinclub (moes- en siertuin), 10-12 u, Café ‘t Oud Gemeentehuis, Cathilleweg 86, Stalhille.

Leden: € 2,00; nt-leden: € 4,00. Hilde De Meyst, [email protected]. Aalst.

06.12

08.12

12.12

13.12 24.01

€ 57,50 (voor 2 avonden); nt-leden: € 60,00. I.s.m. Voedselteam en KWB Oostakker. Er zijn 2 reeksen: 2 dinsdagavonden (26 /11 en 3/12) of 2 woensdagavonden (20 en 27/11). Meebr: keukenschort en een potje voor evt. resten. Inschr. verplicht: [email protected] + deelnemersbedrag storten op: IBAN

Permacultuur in de praktijk, 10-18 u, Het Voedselbos, Waregemsestraat 29, Nokere/ Kruishoutem. Bert Dhondt,

door Johan Deblaere, 19.30 u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele. Leden: € 2,00; nt-leden: € 3,00. Denise De Landtsheer, [email protected]. ZeleCentrum.

13.12

31.01

Herman De Waele, 20-23 u,

Parochiale Zaal Sint-Aldegonde, Grote weg 235A, Overboelare (Geraardsbergen). Presentatie + proevertjes, een mooie, leerrijke kruidenbrochure en een kruidenkalender. Luc De Taeye, lucdetaeye@skynet. be. Geraardsbergen.

Teelt van prei en witlof door Jos Van Hoecke, 20-22.30 u,

Domus, Dendermondsesteenweg 439, Destelbergen. Leden: gratis; nt-leden: € 5,00. Albert Van Loo, [email protected]. Damvallei.

Vlaams-Brabant

02.12

Kookclub, 19-23 u, Ontmoetingscentrum Genadedal, Velderblok 2A, Kessel-Lo. We delen de kosten voor de ingrediënten. Inschrijven bij Lies Havet, [email protected]. Leuven.

Gezond met kruiden en etherische olie(2/3 en 3/3), 19.3022 u, Sint Franciscusinstituut, Doornzeledries 55, Evergem.

Kruiden verkennen in de Vlaamse Ardennen door

Algemene statutaire ledenvergadering, 20 u, SintAntonius-Kring, Provincieweg z/n, Borsbeke. Voorstelling van het jaarprogramma 2014 en herverkiezing van het bestuur. Nieuwe kandidaten zijn welkom. Leopold Hellijn, [email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem.

Prei en Oerprei het jaar rond

Leden: € 45,00 (€ 80,00 voor koppels); nt-leden: € 60,00 ( € 105,00 voor koppels); afzonderlijke les: € 25,00. Antoinette Bauwens, [email protected]. Meetjesland.

net.be. Meetjesland.

Feestelijk Vegetarisch Koken (reeks 2, 2de avond), 19-22.30 u, Vegetarische Kookstudio Miki en Kristin, Gustaaf Carelshof 6, Sint-Amandsberg. Leden:

Algemene Vergadering, 19.3020 u, Parochiecentrum, Hof Van Belsele 2, Belsele. Marc

[email protected]. Voedselbos.

Leden: gratis; nt-leden: € 5,00. Antoinette Bauwens, antoinette.bauwens@tele-

03.12

24.01

Temmermans, [email protected]. Waasland.

Oost-Vlaanderen Snoeinamiddag in Sint-Laureins door Etienne Raemdonck, 13.30-16.15 u, Verdegem - Bauwens, Kalestraat 41, Evergem.

Hulpmiddelen en bemesting: startschot voor de zadenactie

De Brug, Hertshage 11-19, Aalst.

Paul Clicteur, paulclicteur@ hotmail.com. Jabbeke.

01.12

Wat is smaak? Wat zijn de kenmerken van de smaak? 19.30-22 u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele. Leden: € 2,00; nt-leden: € 3,00. Per smaakkenmerk is er een praktische test a.d.h.v. koekjes, sapjes, chocolade. Denise De Landtsheer, denisedelandtsheer@hotmail. com. Zele-Centrum.

door Herman De Waele, 16.30-22 u, Ontmoetingshuis

en zaklamp. Nico StaessensDelie, [email protected]. Beitem.

13.01

21.01

07.12

Jaarvergadering met koffie- en theetafel en attracties, 14-17 u, cc oud gasthuis, Gemeenteplein 26, Asse. Paul Fieremans, [email protected]. Groot-Asse.

08.12

Maak je eigen dagcrème, 14 u, bij herboriste Veerle De Vos, Brembosstraat 40, Vilvoorde (Houtem). € 15,00 (incl. drankje). Carpooling aan Leireken, Steenhuffel om 13.30 u Inschr: desmedtfrans@ skynet.be. Bart Deroover, [email protected]. Neer-Brabant.

Weg & Wijzer

14.12

Groentenieren, 14.30-17 u, p/a cc Oud Gasthuis, Gemeenteplein 26, Asse. Nt-leden: € 60

22.12

voor de reeks van 12 sessies. Alois Stylemans, [email protected]. Groot-Asse.

16.01

Konijnen houden: bio is niet moeilijk, bio is gemakkelijk, 20-22.30 u, Jeugdcentrum Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle. Lezing door Kristof De

e.v.

27.12

Limburg

07.12

08.12

Houden van de Aarde: de erfenis van de bio-dynamische methode voor de ecologische moestuin. 10.15-15.30 u, Kasteel Hex, Hekslaan 0, Heks-Heers. € 25,00. Lunch aan vrije bijdrage. Gust Duchamps, gust.duchamps@ telenet.be. Transitietuinen Limburg.

17.12

05.01

25.01

Natuurquiz met Pierre Zanders, 19.30-22 u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch. Genk.

Bestelling biomeststoffen en hulpmiddelen, 8-23 u, Woning, Bredeweg 22, Maasmechelen/ Opgrimbie. de Bestellijst

Laatste dag bestellen biomeststoffen, 10-17 u, Familie Zanders, Lange Reeschapstraat 6, Neeroeteren. ludo.zanders@

28.01

30,00; nt-leden: € 40,00. Inschr.: Ria van Oudenhoven, [email protected], 06-21104520. Eindhoven.

09.12

12.12 09.01

Cursus moestuinieren EHV door Minke Greve, 19.30-22 u, Milieu Educatie Centrum

(MEC), Genneperweg 145, Eindhoven. Velt-leden: €

Levering van biomeststoffen, 10.30-12.30 u, Loods, Groenstraat 41, Maasmechelen/ Vucht. T/P betalen. Jozef Her-

30,00; nt-leden: € 40,00. Inschr.: Ria van Oudenhoven, [email protected], 06-21104520. Eindhoven.

Algemene ledenvergadering Genk + Nieuwjaarsreceptie, 19.30-22.30 u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch. Genk.

Elke 1e vrijdag v/d mnd

Ecologische maaltijd, 19u in de Wingerd, € 15.00. Inschr.:

Elke do vm

Tuinwerkzaamheden 9-12u, Natuurtuin ‘tLoo, Terlostraat 4, Bergeijk. Henk van Herk, 0497

14.12

19.12

20.12

Kerststukjes voor in de keuken, 19-22 u. Bij Bertie Willems, Renhoek 10, Leende. Leden: € 2,50; nt-leden: € 5,00. Max.12 deeln. Inschr. voor 13-12-2013 bij Eric van Wanroij, [email protected] of 040-2424580. Eindhoven.

Werken in de Velt-tuin. Bosstraat 25, Valkenswaard. peet.

Werkochtend kruidentuinen 9-13u, Hopveld 21, GemertBakel. Gemert

Lezing met het Wasven; biodynamisch tuinieren, 19-21 u, De Wasvenboerderij, Celebeslaan 30, Eindhoven Leden: € 2,50; nt-leden: € 5,00. Inschr. via tuinderij@ wasven.nl. Ria van Oudenhoven, [email protected]. Eindhoven.

Annelies vd Heuvel, 0497 57 40 13; annelies.vdheuvel@ gmail.com. Bergeijk

[email protected]. Valkenswaard

Jaarafsluiting met moestuinbabbel, 13.30-16.30 u, Creatiefpunt, Oude Ferdinandusdijk 15, Heikant. Lucile Kroes, lucile@ live.nl. Zeeuws-Vlaanderen.

57 22 62. Bergeijk

Elke di ochtend

Workshop Gereedschapsonderhoud, 13-15.30 u, ATV De Volharding, Tuinderspad 57, Alkmaar. Leden: €6,50: nt-leden: € 7,50 (incl. koffie/thee). Inschrijven: t.vrolijk-taal@ xs4all.nl of 06 55 11 84 48. Tineke Vrolijk-Taal. Ecotuinieren Alkmaar.

Nederland

Ellke wo vm en za nm

Cursus Moestuinieren (2) Eindhoven door Minke Greve, 19.30-22 u, Milieu Educatie Centrum MEC, Genneperweg 145, Eindhoven. Velt-leden: €

euphonynet.be. Maasoeter.

mans, [email protected]. Maasmechelen-Dilsen.

Zaai- en plantgoed door Leo Hermans, 10-12 u, Michielshof Achel Centrum, Michielsplein 1, Hamont-Achel. Bespreken van het voorbije moestuinseizoen en zadenlijst 2014 overlopen. Marcel Vanderhoydonc, [email protected]. Peer.

16.12 06.01

moet ten laatste op 30-122013 binnen zijn bij Jef Hermans, Bredeweg 22, Maasmechelen. velt.man@ telenet.be. MaasmechelenDilsen.

Moestuin te huize van: start lessenreeks door Marc Smeyers, 9.30-12 u, nog te bepalen in Leuven of Herent. Leden: € 80,00; nt-leden: €110,00 (incl Velt-lidmaatschap) voor 11 lessen. Op voorhand inschrijven bij Johan: johan. [email protected] Volgende lessen op : 18/1, 1/2, 22/2: theorie en 15/3, 5/4, 26/4, 17/5, 14/6, 9/8, 13/9 en18/10: praktijk. Johan Aerts, johan. [email protected]. Leuven.

02.12

en iets lekkers erbij. Maurice Lambers, [email protected]. Kinrooi.

Spiegeleer voor beginners en gevorderden. Helene Clement, helene.gillis@skynet. be. Groot-Halle.

18.01

Kerstwandeling, 13.30-17.30 u, Zaal de Ontmoeting sporthal, Smeetsstraat 13, Molenbeersel Kinrooi. Met een kop koffie

29

16.01

Lezing over het moestuinseizoen verlengen door Minke Greve, 19.30-22 u, Milieu Educatie Centrum (MEC) , Genneperweg 145, Eindhoven. Leden: € 7,50; nt-leden: € 10,00.

30

Weg & Wijzer / Zoekertjes

Inschrijven: Ria van Oudenhoven, rvoudenhoven@ hotmail.nl of 06-21104520. Eindhoven.

25.01

Snoeicursus, 13.30-15.30 u, Boomgaard Ter Linde, Oranjezonweg 3A, Oostkapelle. Leden: € 5,00; nt-leden: € 7,50. Bij goed snoeiweer met demonstratie van de praktijk. Nico Landsman, [email protected]. Zeeuwse Eilanden.

26.01

Algemene Ledenvergadering 19.30-22.30 u, De Wingerd, Natuurtuin’t Loo., Terlostraat 4, Bergeijk. Louis Groos, lgroos@ chello.nl. Bergeijk.

Trefdag Samentuinen 2014 In navolging van het succes van de eerste editie organiseert Velt ook in 2014 een trefdag samentuinen. Die zal plaatsvinden op 1 maart in Gent. Op deze dag maken we ruimte voor de uitwisseling van ervaringen. Wat heb je geleerd na de eerste jaren als praktijkbegeleider of trekker van een samentuin en hoe kun je je werking nog verbeteren? Mensen die een samentuin willen opstarten, zijn ook van harte welkom. Noteer alvast 1 maart in jouw agenda! → www.samentuinen.org

TE KOOP

Riante instapklare hoevewoning op het einde van een dreef, in Kalmthout. Met oorspronkelijke bijgebouwen. Op 8124 m². Vlot bereikbaar. Maximaal geregulariseerd volume. Normale voorzieningen. Lage EPC. € 749000. Uitzonderlijk gelegen ecologische oase in groen agrarisch gebied met biologische moestuin, fruitbomen en bessenstruiken. De woning is o.a. geschikt voor zorgwonen (kangoeroewonen), B&B etc. 03 666 62 69, [email protected]. TE KOOP

Kacheltje type Duvel om ketels op te koken. Diameter ong. 70 cm. P.o.t.k. Guy Taeldeman, Zottegem. 09 360 93 02. GEZOCHT

Machine om maïs te planten. Guy Taeldeman, 09 360 93 02. TE KOOP

Handzaaimachine: € 40,00. [email protected].

GEZOCHT

Ik zou graag een deel(tje) van het gazon omtoveren tot een schaduwborder. Daarvoor zoek ik, liefst gratis, voor zo’n 30 m2 gebruikte flagstones waarvan ik een stapelmuurtje wil creeëren. Is er iemand die dergelijke natuurlijke stenen ergens in de weg heeft liggen ? 0496 97 21 06 of [email protected]. TE KOOP

Ramen (koud glas) voor kweekbakken (in hout gekaderd) 144 cm x 78 cm. € 5,00 per stuk. 0485 94 93 44 of [email protected].

Corcol-vloerolie op kleur gebracht met kleurpigment Mountain grey. Resultaat: warm grijs. Eventueel te testen op eigen hout (Staal ). 5 l voor € 30,00. [email protected] (Stekene).

Go-Cart ligfiets voor 4 volwassenen en 2 kinderen (quattrocycle). Heb je zin in een dagtrip met 4 tot 6 personen in het Gentse met de Go-Cart? Hij zit heel comfortabel, iedereen heeft zijn eigen versnellingen, je mag er overal mee rijden (op fietspaden, op de rijweg, in de binnenstad), er kan ook bagage mee. Voor € 50,00 kun je er een hele dag mee rondcruisen. Zo kunnen we sparen om er in de toekomst een elektromotor op te plaatsen. Reserveren op: [email protected]. TE KOOP

TE KOOP

Betonmolen verbouwd tot compostzeef. Vraagprijs: € 75,00. Contacteer 0477 45 51 08. TE KOOP

Zuurkoolpot van 10 l voor € 15,00. Frie Baeté, Antwerpen. 03 337 23 90. GRATIS

TE KOOP

TE HUUR

Af te halen: oude nummers van Seizoenen (1982-2009). Frie Baeté, Antwerpen. 03 337 23 90. GEZOCHT Wortels van witlof om in te leggen. 03 313 01 65.

15 eenruiters voor platte bak. € 5,00 per stuk. [email protected]. TE HUUR

Mooi afgewerkt en goed geïsoleerd huis in natuurgebied. Voll. ingericht en bemeubeld. Instapklaar. Inkom-berging, keuken, woonk., badk., wc, 2 slpk, open en overdekt terras. Zeer rustig gelegen. Geschikt als buitenverblijf. Gemakkelijk bereikbaar. € 550 / mnd. Geschikt voor natuurvriendelijke pers., gn rokers of huisdieren. Info tss 18-19 u. 04896012 61. Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje op www.ecozoekertjes.be.

Tuin

31

Bomen voor kleine tuinen De beste sfeermakers Tekst Paul Janssen Foto Stefan Jacobs

Elke tuin – hoe klein ook – verdient een boom. Een boom vervult meerdere functies in een tuin. Licht en schaduw spelen door het bladerdek en brengen sfeer, gezelligheid en intimiteit. Een boom zorgt voor een plafond, geeft structuur en privacy, en tempert de zomerse hitte. Bovendien kunnen bomen voor een geweldige seizoensbeleving zorgen: ontluikende knoppen, fraai blad, geurende bloesem, bijzondere schors, mooie herfstkleur, attractieve of lekkere vruchten. In de kruinen vinden tal van vogels beschutting, nestgelegenheid en voedsel. Ten slotte bieden veel bomen ook een zachte schaduw voor onderhoudsvriendelijke onderbeplantingen met kleine heesters en kruidachtige planten. Het zijn allemaal waardevolle eigenschappen voor de ecotuin. Natuur en landschap als inspiratie Onlangs, tijdens een wandeling in de Ardennen, zag ik een gemengde, geschoren haag waar regelmatig een boompje bovenuit stak. Het was de hulst met zijn fraaie rode bessen. Verderop zag ik lijsterbes, meidoorn en eetbare kornoelje. Allemaal planten die te gebruiken zijn in kleinere tuinen. Wandelingen in de natuur geven mij altijd inspiratie en ideeën. Bovendien is zo’n wandeling een gezonde ontspanning voor het lichaam en de soms gestresseerde geest. Uiteraard is het ook bijzonder zinvol om arboreta, parken en tuinen te bezoeken waar je vooral volwassen bomen en meerstammige grote heesters kunt bekijken. Op die manier leer je de eigenschappen van een boom kennen. Eigen ervaringen De keuze van een boom zou in eerste instantie een duurzame keuze moeten

zijn. Bomen bouwen immers mee aan het geraamte van je tuin. Als de boom vroegtijdig sterft of gekapt moet worden, heeft dit ook gevolgen voor de onderbeplanting. Als ik zelf kies voor een bepaalde boomsoort heb ik altijd de wens voor ogen dat deze boom oud mag worden op die bepaalde plek. Naar mijn ervaring zijn onze inheemse en ingeburgerde boomsoorten nog steeds de beste garantie op succes! Helaas worden veel van die bomen te groot voor kleine tuinen. Maar in plaats van een appelboom kun je bijvoorbeeld kiezen voor de kleinere sierappel. Als aanvulling zijn er uitheemse boomsoorten die hun tuinwaarde bewezen hebben in ons klimaat. Mijn eigen tuin is best wel groot (2600 m²), maar toch heb ik ervoor gekozen om slechts enkele grotere en vooral een aantal kleinere bomen te planten. Een grotere diversiteit in soorten zorgt voor meer genieten, zowel voor onszelf als voor bijen, vogels en eekhoorns. Tips voor de juiste keuze De keuze hangt uiteraard af van de volgende factoren: bodemtype, droge of eerder vochtige grond, diep of ondiep wortelgestel, dichte of ijlere kruin, functie die de boom moet vervullen, kroonvorm van de volwassen boom, groeisnelheid, bloeitijdstip, bladvorm, herfstkleur, vruchten, etc.

Welke maximale hoogte en breedte mag de boom ongeveer bereiken bij volwassenheid? Stem je keuze daarop af ! Op vochthoudende zandgrond is de keuze ruimer dan op zware klei. Een luwe stadstuin biedt andere mogelijkheden dan een open tuin waar de wind vrij spel heeft. Traag groeiende bomen zijn duurder dan snelle groeiers maar ze leven doorgaans veel langer. Zoek je een schaduwboom bij een zitplek of terras, dan zul je ook rekening moeten houden met de worteldiepte. Oppervlakkig wortelende bomen zullen je klinkers omhoog duwen. Ook de afstand tussen boom en terras is belangrijk. Je kunt nooit een terras aanleggen tot tegen de stam. Verzamel voldoende info over de gewenste boom en vraag altijd extra informatie bij de gespecialiseerde kweker over je boomkeuze, bodem, planttips en verzorging. Aankopen gebeuren vaak impulsief: men kiest ter plaatse en vertrekt meteen naar de kassa. Dit is echter meestal de beste garantie voor een mislukking. Heel dikwijls nog plant men bomen aan die te groot worden voor een bepaalde plek. Als gevolg hiervan zijn deze bomen geen lang leven beschoren. In eerste instantie ga ik op zoek naar bomen die van nature klein blijven en dus geen of nauwelijks snoei nodig hebben. Meerstammige heesters zijn ook heel geschikt voor de kleine tuin, bijv. krent (Amelanchier ovalis), Cornus kousa, Cornus mas, diverse Acer-cultivars, sering (Syringa vulgaris)… Zij kunnen, mits eventueel wat begeleidingssnoei, perfect dienst doen als ‘boom’, maar ze behouden hun losse structuur. Alleen als ook deze bomen niet passen binnen de beschikbare ruimte, kunnen zuil-, lei- of bolbomen soms een goede

32

Weg & Wijzer

Tuin

oplossing zijn. Toch moet je, naar mijn mening, heel goed opletten hierbij. Veel van deze soorten krijgen uiteindelijk toch een zware en best brede kroon. Snoei is de enige mogelijkheid om dit in toom te houden. Kies dus voor soorten die vlot snoei verdragen of in bol geschoren kunnen worden, zoals de haagbeuk. Aangezien de kruinen na verloop van tijd toch ‘uitzakken’, moet de stamhoogte minstens 220 cm bedragen. Bolbomen eindigen maar al te vaak als de grootste lelijkaards in de tuin. De woning verdwijnt volledig achter veel te grote en te lage boomkruinen die niet of verkeerd gesnoeid zijn, of de rij bolbomen groeit niet gelijkopgaand waardoor de symmetrie zoek is. De tuin gaat dan letterlijk gebukt onder het zware bladerdek. Een bolboom is dus zeker niet mijn favoriet. Persoonlijke favorieten Kleine, vrij uitgroeiende bomen en meerstammige heesters genieten mijn voorkeur. Persoonlijk houd ik erg veel van de inheemse, eetbare kornoelje (Cornus mas) die prachtig bloeit in de winter en eetbare vruchten geeft, en de Amelanchier laevigata ‘Ballerina’ met witte bloesem en bessen. Amelanchier ovalis kan soms ook interessant zijn omdat die een rechtopgaande groeiwijze heeft en minder breed is. Heesters als hazelaar, liguster, eetbare kornoelje, vlier en sporkehout kunnen de hoogste laag vormen in een kleinere tuin. Verder waardeer ik diverse Acer-soorten zoals Acer japonicum, Acer palmatum, Acer subsp. tataricum. Onder de meidoorns vind je ook kleine bomen o.a. Crataegus laevigata en Cr. x grignonensis. Bijzondere vruchtbomen zoals mispel (Mespilus germanica) en kweepeer (Cydonia oblonga) op stam zijn ook geschikt, net als goudenregen (Laburnum anagyroides) en cultivars van sierappels zoals ‘Evereste’ (weinig ziektegevoelig!). Heel fraai is Cornus kousa met witte schijnbloemen en rode, vlezige vruchten. Nog enkele bijzondere soorten: Cotinus obovatus (Amerikaanse pruikenboom), Hibiscus syriacus op stam, Chionanthus virginicus, Halesia carolina, Cercis canadensis ‘Forest Pansy’ en Ilex x koehneana ‘Chestnut Leaf ’. Deze laatste is wintergroen. Enkele geschikte bolbomen: Acer campestre ‘Nanum’, Quercus palustris ‘Green Dwarf’, Carpinus betulus ‘Columnaris’,

Ginkgo ‘Mariken’, Fraxinus ornus ‘Meczek’, Liquidambar styraciflua ‘Gum Ball’, Corylus ‘Anny’s Compact Globe’, Crataegus monogyna ‘Compacta’ etc. Ook bij Tilia cordata en T. tomentosa zijn er bolvormen te vinden. Een bolboom die gewoon geschoren kan worden, is het gemakkelijkst te beheren en het meest duurzaam. Als zuilboom kan Koelreuteria paniculata ‘Fastigiata’ dienen. Opmerking: zuilbomen worden vaak na verloop van tijd toch te hoog en kunnen zijwaarts uitzakken waardoor ze ook in de breedte te veel ruimte innemen. Knotbomen zoals wilg, es, zomereik, haagbeuk, linde of gewone esdoorn kunnen eveneens in kleine tuinen een plekje vinden, als het tuinconcept en de omgeving zich hiertoe lenen. Ze vragen uiteraard een knotbeheer. Ten slotte kunnen fruithagen en laagstambomen zorgen voor een heerlijke eetbare tuin. De aanplant van de boom Een goede periode om je boom te kiezen en te reserveren bij de boomkweker, is het groeiseizoen. Als het kan is het verstandig om al in de zomer een ruim plantgat uit te graven. Een kuil van 80 cm doormeter en 80 cm diep is ideaal. Maak de grond onderaan in de kuil goed los, boor eventueel al een gat in de put en plaats de steunpaal aan de zuidwestkant. De steunpaal moet ongeveer zo hoog komen als de helft van de boomstam. Als je tuin op zanderige grond ligt, kun je de uitgegraven grond vermengen met compost. Op klei kun je de grond wat luchtiger maken met zand. Doe deze mengeling terug in het plantgat en laat rusten. Het bodemleven zal zich dan herstellen tegen de plantperiode in het najaar. Hiermee heb je een aanzienlijke voorsprong voor een goede hergroei. Graaf de put in het najaar open en giet er een emmer water in. Als het water is weggetrokken, zet je de boom in het plantgat, zo dat de bovenkant van de kluit iets hoger komt dan het omringende grondniveau, want de boom zal nog zakken naarmate de grond inklinkt. Vul aan met grond en ‘schud’ de boom even, zodat de grond goed aansluit tussen de wortels. Trap zachtjes aan, vul aan met een nieuw

33

laagje grond en trap nogmaals aan om ‘nazakken’ te voorkomen. Het is belangrijk om nooit te dicht bij de stam aan te trappen. Bind de paal aan in 8-vorm, zodat de boom nooit tegen de paal kan schuren. Begiet flink. De herfst is beslist de beste plantperiode. In de warme grond kan de boom zich nog settelen en de volgende lente vlot uitgroeien. Planten in het voorjaar kan ook, maar vraagt meer opvolging tijdens langdurige droogteperiodes het eerste half jaar na de aanplant. Na twee tot drie jaar kun je de boompaal verwijderen. Houd in de gaten dat het bindelastiek de boom niet hindert. Let op! Het is heel belangrijk dat de boom niet dieper geplant wordt dan in de kwekerij. Dit is een veel gemaakte fout; bomen kunnen sterven als ze te diep geplant worden. Wie is Paul Janssen? Paul Janssen haalt zijn inspiratie voor tuinen vooral uit de natuur. Als kind bestudeerde hij al plantengemeenschappen in bos en veld. Opleidingen in grafische vormgeving en tuinarchitectuur bepalen zijn visie op de vormgeving in tuinen. In zijn tuinontwerpstudio creëert Paul Janssen natuurrijke en duurzame tuinen met een ecologische visie. Hij richt zich ook op begeleiding van doe-het-zelvers. Een doordachte vormgeving en diversiteit in groenvormen resulteren in arbeidsvriendelijke tuinen met een hoge belevingswaarde, zowel voor kinderen als volwassenen. Bijzondere opdrachten trekken eveneens zijn aandacht. Zo heeft hij bij een woon- en zorgcentrum een tuin ontworpen voor ouderen met dementie. Jouw voordeel: Als Velt-lid geniet je 10 procent korting op een tuinontwerp en op de kostprijs van tuinadvies bij je thuis. Contact: 014 85 34 90, [email protected].

34

Ecologie

Nederland gaat voor chemievrij onderhoud Verbod op particulier gebruik in 2015 Tekst en foto Rien Klippel

In het meinummer van Seizoenen schetste Greet Tijskens de gevolgen van de nieuwe pesticidenwetgeving in Vlaanderen. Ook in Nederland zit er nu schot in de zaak. Rien Klippel, senior beleidsmedewerker emissies bij waterschap Scheldestromen, legt uit. De behandeling van de 2de Nota Duurzame Gewasbescherming in de Tweede Kamer op 1 juli 2013 heeft geleid tot een aanscherping van de beleidsvoornemens voor het gebruik van pesticiden buiten de landbouw. Zowel voor professioneel als voor particulier gebruik komt er een verbod. Het is op dit moment (september 2013) nog niet bekend wanneer de Tweede Kamer hier het finale debat over voert. Op 1 juli bleek dat de meerderheid van de Tweede Kamer een aanscherping van het voorgestelde beleid wilde. De regering stelde voor om het gebruik op openbare verhardingen en sport- en recreatieterreinen met ingang van 2018 te verbieden, en om op alle overige terreinen het huidige beleid van minimaal gebruik voort te zetten en in 2015 te komen met risicoreducerende maatregelen voor particulier gebruik. Meerdere partijen drongen echter aan op kortere overgangstermijnen voor professioneel gebruik en op een verbod voor particulier gebruik. Tijdens het Kamerdebat gaf staatssecretaris Wilma Mansveld al aan dat zij gehoor wilde geven aan de wens van de Kamer. Ze zei toe daar in een brief op terug te komen. De beloofde brief verscheen op 3 september. Mansveld schrijft in de brief ‘te kiezen voor een zeer ambitieus tijdpad’ waarbij ‘het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw

op zo kort mogelijke termijn wordt uitgebannen en nog slechts bij uitzondering wordt toegestaan.’ De aanscherping leidt tot de volgende beleidsvoornemens: 1. Met ingang van november 2015 – het einde van het spuitseizoen – wordt buiten de landbouw het professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, met name onkruidbestrijdingsmiddelen, op verhardingen verboden. Alleen voor situaties waarin gebruik van gewasbeschermingsmiddelen onvermijdelijk is, blijft toepassing met handgedragen spuitapparatuur toegestaan. Voor deze uitzonderingssituaties wordt een lijst opgesteld. Tegelijkertijd wordt het particulier gebruik van alle gewasbeschermingsmiddelen verboden. 2. Met ingang van november 2017 wordt het verbod uitgebreid naar het professioneel gebruik van alle gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw; dus naast sport- en recreatieterreinen, ook de overige terreinen zoals parken. Ook daarvoor komt er een lijst met uitzonderingsbepalingen voor situaties zoals de bestrijding van de eikenprocessierups en de Aziatische boktor. Onderzoek De Staatssecretaris schrijft verder dat zij signalen uit het veld heeft gekregen dat haar plannen voor chemievrij beheer van groen vanaf 2017 te ambitieus zijn.

Daarom zal zij nog een onderzoek laten uitvoeren naar de technische en financiële haalbaarheid van dit onderdeel van haar plannen. Men zal ook nagaan of er biologische en ecologisch verantwoorde middelen beschikbaar zijn die een verantwoorde uitzondering kunnen vormen op het verbod van chemische gewasbeschermingsmiddelen. Vóór de zomer van 2014 zal daar duidelijkheid over komen. Kortom, de Nederlandse overheid heeft de keuze gemaakt om in principe geen pesticiden meer toe te staan in de openbare ruimte en in de particuliere tuin. Met deze keuzes gaat Nederland zelfs een stap verder dan de Europese Richtlijn Duurzaam Gebruik Pesticiden. Die spreekt namelijk van verboden in bepaalde gebieden vanwege risico’s voor het publiek en voor de waterkwaliteit. Het Velt-standpunt Door het nieuwe beleid wordt het gebruik van pesticiden, en daarmee de risico’s voor mens en milieu sterk teruggedrongen. Dat is een zeer goede zaak. Zo dwingt het nieuwe beleid de beheerders van de openbare ruimte tot het voeren van een preventief beleid en het vooraf afwegen van de functionaliteit van een verharding. Móét er bijv. wel een verharding worden aangelegd? Door de beginselen van onkruidwerend ontwerp bij de aanleg van nieuwe verhardingen toe te passen en door onderhoudsintensieve verhardingen om te vormen, kan men veel winst boeken. Voor de particulier zijn er eveneens gevolgen. Hij zal binnen twee jaar moeten omschakelen naar een niet-chemisch beheer van zijn tuin en zijn verhardingen. Het begint daarbij al met het accepteren

Ecologie

35

Beleid gewasbescherming buiten de landbouw Professioneel gebruik op: verhardingen sport- en recreatieterreinen overige terreinen zoals parken particulier gebruik

van een andere beeldkwaliteit: accepteer gewoon wat kruidgroei in je verharding! Toch zitten aan de aangescherpte beleidsvoornemens ook een paar open eindjes. Staatssecretaris Mansveld schrijft in haar brief dat er een goed afgebakende en verantwoorde uitzondering op het verbod van chemische gewasbescherming moet komen. Zij wil daarbij bijv. kijken of middelen die de stof maleinehydrazide als werkzame stof hebben wél toegelaten kunnen worden. Dat laatste roept wat twijfels op: geraken we hiermee niet van de regen in de drup? De kaders voor de lijsten van uitzonderingsbepalingen en het gebruik van handgedragen spuitapparatuur zijn ook nog niet aangegeven. Het is van belang dat die helder worden aangegeven en dat de risico’s voor mens en milieu daarbij goed worden afgewogen. De invoering van een verplichte Pesticidentoets, zoals in Vlaanderen, zou daarvoor een goed hulpmiddel zijn.

Verbod: 2015 2017 2017 2015

Tot besluit: de beleidsvoornemens van Nederland op dit punt sluiten vrij goed aan bij het gedachtegoed van Velt. En Velt kan adviseren over het sluiten van de laatste open eindjes. Vlaamse overheid werkt aan code met goede praktijken voor hobbytuiniers Tussen 2002 en 2006 vond het Steunpunt Milieu en Gezondheid hogere waarden gechloreerde verbindingen – waaronder dioxines en PCB’s – in het bloed van inwoners van landelijke gebieden in de provincies Oost- en West-Vlaanderen en VlaamsBrabant. Risicoverhogende factoren op het platteland zijn het consumeren van lokale voeding en het stoken met een hout- of kolenkachel. Het is bijvoorbeeld geweten dat eieren van particulieren meer dioxines, PCB’s en restanten van DDT bevatten dan de eieren uit het commerciële circuit. Het departement Leefmilieu van de Vlaamse overheid werkt aan een wetenschappelijk onderbouwd en maatschappelijk gedragen actieplan met een praktijkgids zodat particulieren aan zelfcontrole kunnen doen van de veiligheid en kwaliteit van zelf geteelde voeding. Velt werkt mee aan deze gids die aanbevelingen zal bevatten vanaf de start van de keten (kiezen van een grond of de plaats in de tuin), over de inrichting (gebruik van materialen, welke groenten kunnen wel of niet geteeld worden) en over de consumptie van de groenten. Men zal inzoomen op verschillende soorten vervuiling en hoe er mee om te gaan. De verspreiding van de gids verloopt via de gemeentebesturen en tuinverenigingen. Aan de brede bevolking wordt informatie verstrekt over hoe en waar je bodemanalyses kunt laten uitvoeren. Bron: Vilt

36

Tuin

Natuurbegraven Een creatief concept voor meer natuur? Tekst en foto’s Nikè Verfaille, Alert Eco bvba

In Nederland zijn er almaar meer mensen te vinden voor het idee om in de natuur begraven te worden, onder de kruin van een zelf uitgekozen boom of in een graslandje. In Engeland zijn natuurbegraafplaatsen al langer in gebruik. Voor Nederland is het gegeven nog vrij nieuw. Zou het in België in de toekomst ook mogelijk zijn?

Natuurbegraafplaats Heidepol Op het eerste zicht lijkt de 17 ha grote Natuurbegraafplaats Heidepol (Arnhem) niet erg verschillend van het nabijgelegen Nationaal Park de Hoge Veluwe. Het gebied is gevarieerd, met kruidenrijk ijl bos met vooral den en berk, afgewisseld met open terrein met heide en veel pijpenstrootje. Een deel van de begraafplaats bestaat uit voormalige landbouwpercelen die bemesting en pesticidengebruik kenden. Daardoor hebben ze niet de natuurlijke vegetatie van de streek. Op dit moment zijn ze ingezaaid met eenjarigen. Die worden gemaaid en afgevoerd zodat de bodem voedselarmer wordt. Een deel zal men binnenkort plaggen om de verschraling te versnellen opdat de spontane natuurlijke vegetatie zich kan herstellen. Even verderop, weg van het pad, laten de omgewoelde grond en de verslenste bloemen geen misverstand toe: hier is onlangs iemand begraven. De beheerder maakt zich sterk dat er geen duidelijke markeringen te zien zullen zijn van zodra de kruidlaag zich heeft hersteld. De locatie van het graf kan men gemakkelijk terugvinden aan de hand van gps-coördinaten (die worden opgeslagen) of door herkenning van de onmiddellijke omgeving. Natuurwaarde herstellen Tussen zonsopgang en zonsondergang is Heidepol vrij toegankelijk voor het publiek. Heidepol is een privé-initiatief, opgezet in nauw overleg met de gemeente. Op basis van een terreinstudie en een inventarisatie van de bestaande groenelementen, maakte men een uitgewerkte terreinkaart met de bestaande vegetatie op. Vervolgens werd een alomvattend ontwikkelingsplan voor het gebied opge-

Tuin

steld, het zogenaamde masterplan. Het is de bedoeling om de bestaande natuurwaarde te behouden, ze te herstellen waar nodig en via natuurinrichting aan extra natuurontwikkeling te doen. Er is ook een beheerplan opgesteld. De natuurdoeltypes zijn: bos, heide en schraal grasland. Men zal bijv. de bestaande dennenbossen omvormen tot loofbos. Op de plaatsen waar heide het doeltype is, zal men plaggen. Er zijn gebieden waar nu al dassenburchten voorkomen. Daar wordt niet begraven. In het beheerplan zijn dit soort beheermaatregelen vastgelegd en beschreven.

Eeuwigdurende rust De mensen die hier worden begraven genieten een eeuwigdurende grafrust. Het totaal aantal begraafplaatsen is op voorhand vastgelegd. Dit betekent dat binnen afzienbare tijd op Heidepol helemaal niet meer zal worden begraven. Men heeft ervoor gezorgd dat Heidepol natuurgebied blijft en ‘eeuwigdurend’ wordt beheerd. Dat gebeurde door een beheerstichting, opgericht door de privé-eigenaar in overleg met de gemeente. Deze beheerstichting zal – met de nodige fondsen – het beheerplan blijven uitvoeren.

37

Parkbegraafplaatsen in Vlaanderen In Vlaanderen is men volop bezig om de bestaande, sterk verzegelde begraafplaatsen te vergroenen en pesticidenvrij te beheren. Nieuwe begraafplaatsen – zoals de uitbreiding van de bestaande begraafplaats van Wevelgem (Moorselestraat) – zijn heuse parkbegraafplaatsen. De beek werd omgevormd tot een groot wateroppervlak. Er zijn hooilandjes en struikengordels. Alles wordt extensief beheerd. Een fietspad doorkruist de begraafplaats. Op die manier sluit de begraafplaats aan bij de omgeving. Rond de waterpartij loopt een wandelpad.

38

Ecologie

Agro-ecologie Interview met Pierre Stassart Tekst Jan Vannoppen Foto Travis Lupick

In het septembernummer van Seizoenen werd agro-ecologie gedefinieerd. In dit artikel graven we dieper en vragen we de mening van Pierre Stassart, medeoprichter van een Belgische onderzoeksgroep rond agro-ecologie. Wat is het belang van agro-ecologie? ‘Agro-ecologie is systeemdenken, op macroniveau kijken naar landbouw en voedsel. Daarin speelt consumptie een belangrijke rol. Vergelijk het met de energieproblematiek. In die sector heeft men ingezien dat het vervangen van fossiele energiebronnen door hernieuwbare energie niet volstaat om de uitputting van energiebronnen tegen te houden. Met technische ingrepen, bijvoorbeeld het plaatsen van méér zonnepanelen, gaan we het slechts halen als tegelijkertijd het energieverbruik omlaag gaat. Daarom is het nodig om de consument op te nemen in het systeemdenken over energie. Hetzelfde kun je zeggen over de voedselvoorziening: op een duurzame manier voedsel produceren is goed en nodig, maar het volstaat niet. Er is een groeiend besef dat de voedselconsumptie omlaag moet, bijvoorbeeld door overconsumptie en verspilling tegen te gaan. Dat kan alleen door consumenten te zien als belangrijke spelers in het voedselsysteem. Agro-ecologie is dus: systeemdenken over landbouw en voedsel, met wetenschappers, producenten, consumenten en sociale bewegingen.’ Agro-ecologie laat toe om initiatieven en mensen met elkaar te verbinden. ‘Dat “verbinden” gebeurt op wereldschaal. Het concept agro-ecologie komt uit het Zuiden (Latijns Amerika nvdr.), maar krijgt ook weerklank in het Noorden. Vreemd genoeg hangt dat samen met de

economische liberalisering. Bijvoorbeeld in de VS maakte de federale overheid in de periode 1980 tot 2000 almaar minder beleid met betrekking tot voedsel. Lokaal gebeurde dat des te meer; niet toevallig ontstond Community Supported Agriculture in de VS. Maar de lokale initiatieven ondervinden hinder van de internationale voedselhandel. Om zich te verweren richten ze samenwerkingsverbanden op die het nationale beleid proberen te beïnvloeden. De voedselcrisis van 2008 met haar hoge prijzen leidde tot triomfalisme bij de grote spelers van de agrovoedingssector, die zeiden “Zie je wel dat we méér en intensiever moeten produceren om de wereld te voeden!” Die houding heeft een tegenreactie veroorzaakt, en die is sterker aan het worden.’ Welke rol zie je voor organisaties zoals Velt? ‘Een grote rol, want concrete, praktische ervaringen zijn de enige echte manier om consumenten in het voedselsysteem te betrekken, om hen er terug een plaats in te geven. Een deel van de consumenten is daar vragende partij voor. Er is immers een gevoel van vervreemding ontstaan doordat veel voedingsmiddelen in feite industriële producten geworden zijn. Mensen voelen dat daar iets aan schort en zoeken terug meer connectie met voedsel. Organisaties als Velt zijn nodig om mogelijkheden te scheppen voor die “reconnectie”. Zo zie ik verschillende thema’s die momenteel sterk leven,

Bio Pierre Stassart is milieusocioloog en landbouwingenieur. Hij doceert aan de Universiteit van Luik en de International Summer School of Agroecology in Toulouse. Hij is medeoprichter van de GIRAF groep, een Belgische onderzoeksgroep rond agro-ecologie. → www.agroecologie.be

waaronder de zorg om zaaigoed en de zorg om de levende bodem. In Frankrijk is er een heel interessante discussie aan de gang over “boerenzaad”, met hobbytuiniers die actief oude rassen vermeerderen en ze zo in stand helpen te houden voor gebruik in de landbouw. Deze praktijkervaring leidt tot reflectie en discussie over de relatie stad-platteland en de relatie biodiversiteit-zadenpatrimonium (zie www.semencespaysannes.org, nvdr.). In Wallonië zie ik veel boeren die aan “bodemconserverende landbouw” doen, ze ploegen hun velden niet. Het gaat om grote bedrijven met 200 à 300 ha, die in hun productiemethodes richting agro-ecologie evolueren, maar niet aan de consumentenkant: ze proberen aan concurrentiële prijzen te produceren voor

Ecologie

39

Na een crash van de tabaksprijzen, kozen deze boeren in het Chiradzulu-district in Malawi voor meer diversiteit in hun teelten.

de wereldmarkt. Er zijn ook hobbytuiniers die alternatieven ontwikkelen voor bodembewerking. Ik kan me inbeelden dat die tuiniers en boeren hun kennis gaan uitwisselen, om zo samen te werken aan agro-ecologie in hun streek. Komt dit laatste in de buurt van ‘ecologische intensifiëring’? ‘Inderdaad, in Wageningen heeft Tittonell daarover straffe uitspraken gedaan: voedselproductie moet intensiever op de plaatsen waar er voedseltekorten zijn, in het Zuiden dus.’ (Pablo Tittonell is professor Landbouw Systeem Ecologie aan de universiteit van Wageningen, nvdr.) Hoe verhoudt agro-ecologie zich tot de biologische landbouw? Die lijkt me toch veel tastbaarder en zichtbaarder dan agro-ecologie? ‘Bio is een norm verbonden aan producten, agro-ecologie niet. Maar dat is net een voordeel van agro-ecologie. Want doordat het een beetje vaag is, is agroecologie in staat om verschillende zaken samen te brengen onder één paraplu. Bio, permacultuur, agroforestry, het ecologisch tuinieren van Velt… dat zijn allemaal modellen om op een andere manier aan landbouw te doen en erover te denken. Ze

bouwen de landbouw- en voedselkennis anders op dan we dat de laatste honderd jaar deden aan de landbouwfaculteiten. Die modellen hebben een heel aantal agro-ecologische principes gemeen, bijvoorbeeld het sluiten van de nutriëntencirkel door compostering, mulching etc., maar toch heeft elk model zijn eigen visie en kennis. Ik vind dat we de ambitie moeten hebben die kennis uit te wisselen, tussen de modellen maar ook met onderzoekers en met sociale bewegingen. Via het systeemdenken van agro-ecologie is dat perfect mogelijk. Doordat het een norm is, leidt biologische landbouw tot zekerheid en stabiliteit. De teelttechnische vereisten zijn gedetailleerd uitgewerkt en dat geheel is vertaald in wetgeving, met lastenboeken en certificering. Dat is nuttig en nodig om biologische producten vlot op de markt te kunnen brengen. De keerzijde van de medaille is dat de normering strikt is en niet altijd aansluit bij de specifieke verwachtingen van sommige boeren en consumenten. Een mooi voorbeeld hiervan is het netwerk Les Grosses Légumes in de Gaume in het zuiden van België, waar de producenten en consumenten samen een certificering opzetten voor de korte keten. Zo hebben ze de discussie

over ecologische kwaliteit zelf in handen. Soms hebben de producten een bio-label, maar soms ook niet, gewoon omdat een bepaalde boerderij met zaden wil experimenteren die niet bio genormeerd zijn.’ Hoe kijken de boerenvakbonden naar agro-ecologie? ‘Tja,de visie van de grote boerenorganisaties is nog altijd sterk productivistisch, met andere woorden gericht op een maximale opbrengst van één gewas op één hectare. Agro-ecologie stelt dat in vraag en wordt daarvoor niet geapprecieerd… Dat is jammer want ik zie de interesse voor agro-ecologie toenemen.’ Toch is het een weinig sexy concept… ‘Ik wil dat tegenspreken, als we agroecologie vertalen in sprekende voorbeelden, dan wordt het heel aantrekkelijk: boerenzaadgoed, de levende bodem, de bloeiende weiden… daar wordt gezamenlijk aan gewerkt, de resultaten mogen er zijn en dat maakt agro-ecologie zichtbaar (zie bijv. www.natagora.be/fileadmin/Reseau_nature/Fiche_de_gestion/Prairies_ Fleuries_Fauches.pdf). En dan zwijg ik nog over crisissituaties zoals in Griekenland, waar er door de crisis een terugkeer naar het platteland plaatsvindt.’

40

Lezers reageren/Uitgesproken

De Nieuwe Wildernis In het septembernummer van Seizoenen verscheen een artikel over De Nieuwe Wildernis, een documentaire over de Nederlandse Oostvaardersplassen en er werden vijf duotickets voor deze bioscoopfilm verloot. De film en het aansluitende onderwerp ‘herwildering’ lieten een aantal lezers alvast niet onbewogen. Een greep uit de reacties: • ‘Wat spannend zeg, zo’n stukje terugkeer naar de oertijd in volle 21ste eeuw. Boeiend artikel in Seizoenen. Ik ben erg benieuwd studies te lezen die effecten op lange termijn voorspellen (zelf maak ik het helaas niet meer mee).’ • ‘Ik ben zo blij dat deze film in grote bioscopen gedraaid zal worden… Hopelijk zullen vele mensen geraakt worden door de rijkdom die uitgaat van de natuur en zal de film inspireren tot meer respect en dienstbaarheid! Dank je wel om de film via het tijdschrift Seizoenen aan me bekend gemaakt te hebben.’ • ‘Als wildernis-fan van het eerste uur, zou ik zeer gelukkig zijn als ik een ticket voor de film zou ontvangen. Ik herinner me nog een CVN-lesgever die vertelde dat de terugkeer van de wolf in België uitgesloten was. Toen al wilde ik dat niet geloven. Waar een wil is, is een weg… En zie, amper 10 jaar later staat die wildernis – de echte wereld – opnieuw, zij het schoorvoetend, aan onze grenzen te kloppen. Als we ze maar de ruimte geven! Met de grootste dank aan alle schitterende mensen die op een of andere manier meehelpen dit mogelijk te maken!’ • ‘Mijn zoontje zag zowel in Seizoenen als in Natuurpunt de affiche van de nieuwe film. Hij vroeg me: “Mama, in welk land is dat?” Helemaal verbaasd toen ik zei: “In Nederland.” Want dat kan toch niet, zo iets kent hij van National Geographic of Discovery Channel. Maar zo dichtbij, dan

hoeven we niet meer met het vliegtuig op vakantie.’ • ‘Gisteren had ik het geluk om op groot scherm in de Kinepolis De Nieuwe Wildernis te zien. Ongelooflijk! Zo poëtisch gefilmd! Zulke schitterende muziek daarbij! En op groot scherm wordt de magie zoveel groter dan gewoon op je tv. Als je niet wist dat dit Nederland was, dan zou je denken dat het Polen was, of een ander heel groot land met heel grote natuur in Europa. Adembenemend, ik heb een traantje moeten wegpinken.‘ Nieuws over deze film, een educatief pakket en informatie over vertoningen (tip: verenigingen kunnen zelf een vertoning organiseren) vind je op: → www.denieuwewildernis.be

Winnaars De Nieuwe Wildernis De duotickets, geschonken door Natuurpunt vzw, zijn gewonnen door Sander Cuyckens, Paul Wagemans, Hugo De Schrijver, Els Van Den Heuvel en Eric Windey.

‘Het weer is niet nieuw voor de vlinders, maar wat ze niet verwachtten was dat mensen 50 jaar geleden de geïndustrialiseerde landbouw zouden uitvinden en grote stukken Brits platteland zouden transformeren. [...] We vragen niet om de klok terug te draaien naar een of andere idyllische situatie, maar wel om soorten en habitats te behouden die we als erfgoed beschouwen.’ Richard Fox, enquêtebeheerder van de Britse Butterfly Conservation, beschrijft de zomer van 2013 als ‘een straaltje hoop’ voor vlinders.

In: The Guardian, 16 september 2013.

Physalis Ik las in het septembernummer van Seizoenen over de teelt van Physalis, een interessant artikel. Ik vernam het bestaan van nog andere, mij onbekende soorten. Tien jaar geleden schreef ik over deze bessen (zie Seizoenen, december 2003). Veel van mijn verdere ervaringen zijn terug te vinden op mijn blog: blog.seniorennet.be/ fruit). Zoek op ‘ingepakte bessen’. Met deze reactie wil ik toch protesteren tegen de letterlijke vertaling uit het Engels: ground cherry, grondkers, terwijl wij ‘Kaapse bes’ gebruiken, naar de vertaling van de eerste Engelse naamgeving Cape gooseberry, verwijzend naar de historische betekenis. Ik maakte er ‘goudbes’ van naar de kleur van de bessen. Ook mijn praktijkervaring klopt soms niet met het artikel. Neem de rijpheid van de Kaapse bes. In het artikel staat dat ze half juli rijp zijn, maar in het zeer hete jaar 2003 raapte ik de eerste bessen pas op 4 augustus, normaal is dat eind augustus. En dit jaar was het pas 17 september! Met vriendelijke groet, Daniël Willaeys

We hernemen bij deze gelegenheid graag een stuk over de oogst en het gebruik van de Kaapse kruisbes (Physalis peruviana) uit Daniëls originele artikel. Verzamel de vruchten bij voorkeur op een warme, droge namiddag. Je doet dit het best op geregelde tijdstippen, want het omhullende weefsel begint te vergaan als het lang op de grond ligt. Spreid de geraapte bessen vlak uit om verder te drogen. Bij voorkeur gebruik ik hiervoor grote kartonnen dozen van groente- en fruitkramen die je in de zon kunt zetten en gemakkelijk weer binnen kunt nemen. Controleer regelmatig op rottende vruchtjes (dit merk je aan zwermende fruitvliegjes). Afhankelijk van de weersomstandig-

‘In Zuid-Amerika werken wij om de wereld eten te geven, terwijl Europa aan het tuinieren is. Ik heb daar niets tegen, maar ik ben het beu dat Europa de wereld voorleest hoe zich te gedragen.’ De Argentijn Gustavo Grobocopatel bijgenaamd ‘de sojakoning’ staat aan het hoofd van een agro-industriële multinational en is nauwelijks onder de indruk van tirades tegen genetisch gemodificeerde landbouwgewassen door Europeanen.

Op: europolitics.info, 17 september 2013.

Lezers reageren/Uitgesproken

heden zitten er gebarsten of beschadigde vruchten bij. Dit zie en voel je niet altijd bij het rapen. Van zodra ze goed droog zijn, blijven de vruchten in hun omhulsel maandenlang goed. Tegen de eindejaarsfeesten beginnen ze in te drogen. Ze zijn dan nog zoet, maar het sappige is er wat uit. Vanaf midden oktober rijpen de bessen buiten bijna niet meer en blijven ze groen. Als je de afgevallen bessen toch verzamelt en binnen droogt, rijpen ze wat na, net als tomaten. De afgevallen, rijpe, gele bessen doen aan ananas, appel, en kruisbes denken. Ze zijn heerlijk om zo te snoepen, maar ze lenen zich ook tot decoratie van spijzen en desserts. De omgekeerde omhulling met de vrucht er nog aan vast, werkt heel decoratief. De vrucht kan verder dienen als taartbeleg en je kunt er heerlijke jam van bereiden. Gebruik hiervoor versgeraapte bessen: het schoonmaken gaat dan veel vlugger. Verder gebruik ik ze in vruchtensalades, compote en confiserie. Zend je brief naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie.

Dakmoestuin op de Kunstberg in Brussel De vereniging Le début des haricots realiseerde ruim een jaar gelden een moestuin van 120 m² op het dak van de Koninklijke Bibliotheek in het centrum van Brussel (op de Kunstberg). De moestuin bestaat uit zowat 500 zakken met 20 kg aarde (30% klei, 50% aarde, 10% turf, 10%zand). Langs twee zijden van de tuin, in verhoogde betonnen bloembakken staan ‘wilde’ planten. De ene kant stoot insecten af, de andere kant trekt bijen en dergelijke aan. Deze tuin draait zo autonoom mogelijk. Drie vergaarbakken van 1000 l vangen het regenwater op. Met een pomp en een druppelsysteem worden de zakken voorzien van water. De pomp wordt gevoed door een batterij die op opgeladen wordt door een zonnepaneel. De grond wordt afgedekt met stro. Tuinafval en koffiegruis uit de cafetaria gaan in de wormenbak. Dat levert een deel van de voedingsstoffen voor de planten. Rogge (ter plaatse verbouwd), stro en wat aangekochte compost zorgen voor de overige voedingsstoffen. Het is de bedoeling om in de toekomst financieel rond te komen met de opbrengst van de tuin. Vrijwilligers beheren en onderhouden de tuin. De oogst wordt verkocht op het dak op maandag- en vrijdagmiddag en aan enkele restaurants in de buurt. De volledig met muren omgeven tuin kent een microklimaat. De stenen ondergrond houdt warmte vast en de muren beschermen tegen de wind. Je vindt er o.a. eierplant, tomaten, courgettes, aardappelen, aardbeien, oesterzwammen, bonen, wortels, basilicum, komkommer, peterselie, sla, notensla, waterkers, een kruidenspiraal… Er wordt voor planten gekozen met een korte groeitijd van een drietal maanden zodat er drie oogsten zijn. Wisselteelt wordt tijdens hetzelfde seizoen al toegepast. Een bezoekje aan deze tuin is een echte aanrader. De tuin staat open in de week, tijdens de openingsuren van de cafetaria van de Koninklijke Bibliotheek. Met vriendelijke groet, Luc Daniëls (Velt-Brussel)

‘Hoeveel water of compost we ook bij ons tomatenzaadje doen, de plant groeit in zijn eigen tempo. Terwijl onze vingers op een tablet geen kans meer krijgen om vies of nat te worden, graven we tussen kool en radijs in de essentie van het leven. Terwijl in Damascus wordt gemoord, een geheime dienst in Washington onze e-mails leest en klimaatdeskundigen wijzen op de poorten van de hel, trekt de wereldburger zich terug in zijn eigen, veilige paradijs.’ Cultuurfilosoof Ralf Bodelier

Op: trouw.nl, 22 september 2013.

41

‘Alle landbouwbedrijven verdienen steun, zowel grote als kleine, biologische als gangbare. Als we tegen 2050 met negen miljard zijn, zullen we alle boeren nodig hebben om de wereldbevolking te voeden.’ Belgisch federaal landbouwminister Sabine Laruelle wil het opbod tussen de ‘lokale’ en de ‘industriële’ landbouw een halt toeroepen.

Op: Vilt.be, 13 september 2013.

42

Uitgelicht

Invasieve Exoten herkennen en bestrijden van nieuwe infectiebronnen

Vereniging voor openbaar groen, 2013 50 p. € 20,00 (+ € 5,00 verz.) Bestelbaar via www.vvog.info

Dit boekje geeft een duidelijke beschrijving van de invasieve plant met foto’s en afmetingen. Als er verwarring mogelijk is met een inheemse plant, dan wordt het verschil duidelijk uitgelegd. De planten zijn eenvoudig opgelijst en ingedeeld: Houtachtige landplanten, Kruidachtige landplanten en Waterplanten. Het boekje is gemaakt voor wie professioneel bezig is met beheer, maar het is eenvoudig en duidelijk en ook voor anderen nuttig. De vormgeving is aangepast aan het gebruik: het past in je broekzak, het is geplastificeerd en het kan dus tegen de regen (zelfs de spiraal is van plastic). Aan de achterkant staat meteen een meetlatje, voor het geval je twijfelt tussen een Canadese en een rode kornoelje.

recepten in dit boek zijn afkomstig van drie generaties ‘Visser’. Manja Visser, de auteur van het boek, heeft een volkstuin in Amsterdam en kweekt groenten, fruit en kruiden. Haar liefde voor tuinieren en koken kreeg ze mee van haar grootouders, die ook een volkstuin hadden. Recepten van haar moeder en grootmoeder zijn aangevuld met eigen gerechten en geven een goede mix van pure groentegerechten, fruitdesserts en ware vleesklassiekers. De recepten zijn erg herkenbaar, ingedeeld in vier seizoenen en hier en daar gekruid met leuke ideeën en mooie foto’s. Zo wordt in de hutspot een rest van een eerder recept verwerkt. Tussen de recepten vind je enkele tuintips en achteraan is er een beperkte zaaien oogstkalender voor de gebruikte kruiden, groenten en vruchten in de recepten. In die kalender zijn alleen de door Manja Visser gezaaide en geoogste ingrediënten weergegeven. Ze oogst wortelen van september tot en met december en kiest in dit boek niet voor zomerwortel. Verwacht je niet aan een boek om te leren tuinieren. Het Groentenparadijs is een kookboek voor de hobby-tuinier die al van een goede oogst heeft kunnen genieten. Maar het is net zo goed geschikt voor wie geen tuin heeft en gewoon graag lekker, gezellig eten op tafel zet. Dit luchtige ‘uit de praktijk’-boek had net voldoende inhoud om een enkele treinreis Brussel-Antwerpen te veraangenamen. Nadia Tahon

Gebeten door groenten

Greet Tijskens

Het Groentenparadijs

Jorun Verheyden

Uitgeverij Davidsfonds, 2013. ISBN 9789058269614 160 p. € 27,50 Manja Visser en Marcel Van Driel

Kosmos Uitgevers, maart 2013 ISBN 9789021553122 193 p. € 19,95

Het Groentenparadijs (sic) kondigt met zijn mooie, kleurrijke cover een boek aan dat elke hobby-moestuinier doet watertanden. De 68

Gebeten door groenten is een boek voor flexitariërs en vleesminderaars. In het boek vind je alleen recepten zonder vlees. Veel van die recepten bevatten sojavezels, tofoe of andere vleesvervangers en ze zijn dus interessant voor wie wil omschakelen naar een vleesarm dieet. De schrijfster Jorun Verheyden is geen onbekende in de veggie-scene; zij runt het bedrijf

Vegabites-Biobite en is de Belgische verdeler van de nieuwe sojavezel Beeter®. Ze is kok van opleiding en specialiseerde zich in vegetarisme in o.a. restaurant ’t Gouden Pollepeltje. Dit boek is een verslag van haar ervaringen in het restaurant en in haar huidige cateringbedrijf waar ze vegetarische kant-en-klaar-maaltijden ontwikkelt en verkoopt. Jorun Verheyden zoemt eerst in op het hoe en waarom van vegetarische voeding. Ze beschrijft de verschillende vleesvervangers, geeft zeven gouden regels en focust even op vergeten groenten en smaakmakers als vegetarisch alternatief. In een tweede deel bundelt ze diverse groenten, met telkens een beschrijving en enkele recepten. In een derde deel vind je een aantal ‘recepten volgens de seizoenen’ met voor elk seizoen vier tot zes recepten. Wat mij betreft is het interessantste deel van het boek dat met veggie desserts. Hoewel volgens mij nagenoeg alle desserts vegetarisch zijn, vindt Jorun dat een vegetarisch dessert gelijk staat met minder suiker en minder vetstoffen. Af en toe een zuivelproduct is oké, maar kan eenvoudig vervangen worden door een soja-afgeleide. De schrijfster schippert hier tussen de inhoud van ecologische en vegetarische voeding terwijl beide termen niet per definitie dezelfde inhoud hebben. Gebeten door groenten is een mooi boek en voelt erg natuurlijk aan door de harde, hoewel zware, kaft. De foto’s zijn mooi, maar stroken niet altijd met de inhoud van het recept dat erbij hoort. Dat is even wennen omdat de foto’s soms andere verwachtingen creëren. Jorun Verheyden weet wel wat van ecologische voeding, maar ze gaat er soms wat slordig mee om. Van broccoli schrijft ze dat die niet echt tot de kolen behoort, hoewel broccoli wel een kruisbloemige is en zelfs nauw verwant is aan de bloemkool. De slordigheid komt ook terug in de titels die niet altijd de lading dekken. Op de ondertitel ‘gezonde voeding in de praktijk’ volgt bijna niets over die praktijk, maar het stuk gaat wel in op de economische en ecologische argumenten om onze vleesconsumptie te verminderen. Voor wie aan de slag wil met groenten en vleesvervangers, met zo nu en dan een oosterse of exotische toets, biedt dit boek leuke recepten. Ik heb vooral veel desserts aangeduid als interessant. Verder wekten een aantal voorbeelden van de nieuwe veggiekookstijl mijn nieuwsgierigheid: een soufflé van zoete aardappel of een aardbeientartaar met in honing gemarineerde champignons bijvoorbeeld. Nadia Tahon

43

Beeldhouwersstraat 46 2000 Antwerpen T. 03 237 86 03 - E. [email protected] www.natuurkleding.be open van dinsdag t/m zaterdag 10:00 u. - 18:00 u.

Danny De Waele Beeweg 42 9080 Lochristi T 09 355 17 61 F 09 328 90 40

Plaatsen van tegel- & speksteenkachels Ecologische isolatie

www.dewaele-tegelkachels.be

44

ECOLOGISCH EN TIJDLOOS DESIGN...

SGS-PEFC/COC-0123 CASTANEA

De kastanjehouten producten van CASTANEA, tuinafsluitingen, tuinpoortjes, steunpalen, Post & Rail-afsluitingen, enz... passen door hun tijdloos design in elke tuin. Ze zijn afkomstig uit de ecologisch beheerde hakhoutbossen van de Limousin en zijn van nature bestand tegen schimmel en vocht. Impregneren is dus overbodig.

In heel Vlaanderen vind je verkoopadressen van CASTANEA. Voor meer informatie over het volledige CASTANEA assortiment bel naar 0473 43 00 87 of surf naar www.castanea.be

45

46

Ledenvoordelen

Triptolemos Triptolemos heeft een aanbod met vormingstheater & workshops die de relatie van het kind met de omgeving bevorderen. Hierbij staan het land, de planten en de dieren centraal. De mens is de verzorger van dit alles, in de moestuin en op de boerderij. Jouw voordeel: 5 procent korting op vormingstheater ‘De boer vertelt’ plus workshops. Vervoerskosten en materiaal maken geen deel uit van de korting. Adres: Speistraat 3, 9550 Sint-Lievens-Esse 0483 14 35 10, [email protected] → www.triptolemos.be

Ledenvoordeel in de kijker: www.mijnhobbyserre.be Betaalbare hobbyserres voor iedereen. Daarnaar streeft Kristof Mignauw, de man achter ‘mijnhobbyserre.be’. Want een mooie serre hoeft niet duur te zijn, zeker niet met de 10 procent korting die Velt-leden genieten. Mijn hobbyserre.be biedt een breed gamma hobbyserres en tuinkamers. Alleenstaande modellen, muurserres, koudebakken, verhoogde zaaibedden, Growcamp… Er is een serre voor elke tuin, met afmetingen tussen 1,30 m2 en 15,70 m2. Aluminium glazen serres in zelfbouwpakket zijn er al vanaf € 321,00 (incl. btw en thuislevering). Woon je in de stad of heb je geen plaats voor een serre, dan is de Growcamp wellicht iets voor jou. En ook als je weinig tijd hebt, maar toch je eigen groenten wilt eten of met je kinderen of kleinkinderen wilt tuinieren, vind je wel iets naar je gading in het ruime aanbod. Vraag vrijblijvend naar de catalogus en de prijslijst. Taste of Three Van 13 tot en met 18 november vindt in Kalmthout het unieke evenement ‘Taste of Three: Bloemen Klinken, Klanken Smullen’ plaats. De titel spreekt voor zich, het wordt een triumviraat van bloemen, muziek en gastronomie. De succesformule van Beyond Imagination (2011) en Bloom (2012) wordt daarmee uitgebreid met een culinaire poot. Taste of Three wordt een nieuwe grensverleggende beleving waarin verschillende kunstvormen met elkaar verweven worden. Drie kunstenaars (hoboïst Dirk Proost, Keienhofrestaurantchef Kris Bresseleers en florist Stef Adriaenssens) nemen je mee in een parcours van klanken, smaken, geuren en kleuren. Deze prikkeling kadert in volle herfst, wanneer de natuur net al zijn vruchten heeft gegeven en zich opmaakt voor de barre winter. Op klaarlichte dag heeft het Keienhof aan de rand van de charmante Kalmthoutse heide iets van een René Magritte. Over het kasteeltje hangt een zweem van tijdloosheid. Het Arboretum van Kalmthout wordt mee opgenomen in de groenbeleving van Taste of Three en is tijdens de expositie te bezoeken aan voordeeltarief. Jouw voordeel: € 2,00 korting aan de kassa op vertoon van je Velt-lidkaart. Praktisch: woensdag 13 tot en met maandag 18 november 2013 van 10-19 u (laatste toegang 18.30 u). Nocturne: deuren 19 u, aanvang om 19.30 u. Plaats: Keienhof, Putsesteenweg 133, Kalmthout. → http://tasteof3.wordpress.com

Jouw voordeel: 10 procent korting op serres en toebehoren, besteld na contactname via mijnhobbyserre.be en [email protected] Adres: Kristof Mignauw, Keiberg 105, 8551 Heestert. 0498 71 71 33, [email protected] → www.mijnhobbyserre.be

Nog meer voordelen! Met je Velt-lidkaart kun je intussen genieten van meer dan 150 ledenvoordelen. Ontdek ze allemaal op → www.velt.be/voordelen

Publicaties

B&B Koornemoezen | Ecologische kamer met bio-ontbijt Bed & Breakfast Koornemoezen heeft maar één suitekamer en dat is een bewuste keuze. Zowel de verblijfplaats als de tuin zijn eventjes van jou alleen. De suite is volledig apart van het woonhuis: je hebt dus alle privacy mét een ongelooflijk mooi uitzicht op de tuin, de weiden, de velden en de bossen rondom. De kamer is ingericht met ecologisch verantwoorde en natuurlijke materialen. Het ontbijt is volledig bio naar jouw smaak! Jouw ledenvoordeel: 5% | Adres: Koornemoezen 7 8210 Zedelgem/Brugge, +32 (0)50 34 22 01, info@ koornemoezen.be, www.koornemoezen.be Eco-care hoveniers & ontwerpbureau Loek Gorris Advies, creatieve tuinontwerpen, aanleg en onderhoud van natuurrijke tuinen. Ook voor dakvegetaties, vijvers, hemel-waterhergebruik (watertuinen). | Info | [email protected], www.eco-care.nl. www.ladolcecollina.wix.com/la-dolce-collina Een gezellige B&B gelegen in de streek van Piemonte (Italië) omgeven door typische wijngaarden waar rust en natuur primeren. Ecologische tuin, gezonde maaltijden met groenten en fruit uit eigen tuin. Mogelijkheid om zelf in de gezellige buitenkeuken te koken met producten van eigen kweek en streek. | Info | T 0039 3492955690. Ned, Ital, Eng | Bram en Marta. La Colline te koop Na een druk seizoen hebben we besloten om, i.v.m. onze leeftijd en met pijn in het hart, ons kleinschalig bedrijfje te verkopen. Sfeervol woonhuis met diverse bijgebouwen rond een erf, 2 gîtes (4 en 6 pers.), drie atelierruimtes en minicamping op 7 hectare in de Franse Dordogne. Alles de laatste 10 jaar gerenoveerd of nieuw gebouwd. Geheel rolstoelaangepast. (label “Tourisme et Handicap”) Voor diverse doeleinden geschikt. Bijv. verhuur gîtes, chambre d’hote, cursussen. Foto’s woonhuis op aanvraag, de andere gebouwen kunt u vinden op onze site www.lacolline-linard.fr | Info | Inez Wisse, Linard, 24270 Saint Mesmin, 0033 553522339, lacollinelinard@ wanadoo.fr Vakantie in de spaanse natuur Zoek je rust, natuur en authenticiteit of actie in de canyons? Wij bieden je een vakantiehuis in het noorden van Aragon op 3 km van Boltaña, tussen het nationaal park Sierra de Guara en de Pyreneeën, vlakbij de Ordessa en in het geoparque de Sobrarbe. | Info | www.guara.be, [email protected].

47

Velt-publicaties voor België en Nederland • Lekker ecologisch! Nieuw! € 29,75 (+ € 7,00 verz.) • Lang leve de oogst Nieuw! € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Bessen uit de tuin € 19,95 (+ € 4,30 verz.) • Vier verrassende Velt-boekjes € 12,20 (+ € 4,30 verz.) • Seizoenen op smaak € 8,50 + ( € 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren € 29,95 (+ € 9,50 verz.) • De Ecologische Siertuin Zolang de voorraad strekt. € 24,95 (+ € 4,30 verz.) • Ecologisch Tuinieren voor Beginners € 5,95 (+ € 2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen Actieprijs! Zolang de voorraad strekt. € 14,95 (+ € 4,30 verz.) • Groenbeheer, een verhaal met toekomst Actieprijs! € 55,00 (incl. verz.) • Groene gids voor kleine kids € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin € 31,50 (+ € 5,00 verz.) • Pim Pompoen Kwartetspel € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Bijzondere groentegids € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Sierlijk & kruidig € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Groenten in potten € 3,95 (+ € 1,55 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Biodiversiteit in België Actieprijs! € 32,75 (incl. verz.) • De Brooddoos € 21,50 (+ € 3,00 verz.) • Natuurlijk € 14,95 (+ € 3,00 verz.) • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) € 8,00 + (+ € 2,00 verz.) → www.velt.be/winkel

Vacature administratief medewerker Kwaliteit en Logistiek (m/v) | Pajottenlander, biologische fruit- en groentesappen, is dringend op zoek naar een gemotiveerde persoon om de kwaliteit van onze handelsproducten te behartigen. Vereist: kennis van of ervaring in het beheer van een kwaliteitssysteem in de voedingssector.Uitgebreide vacature op onze website: www.pajottenlander.be. | Motivatiebrief en CV voor 1 december 2013 versturen naar [email protected], Pajottenlander, Kerkstraat 14, 1670 Pepingen.

De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op 362280 van Velt Nederland voor Nederland (IBAN: NL72INGB0000362280), met vermelding van naam en adres. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Klaargemaakt Open de oester voorzichtig. Haal het vlees eruit en vang het vocht zorgvuldig op. Snij de prei! Anne Baaths (niet eerder gepubliceerd)