Seizoenen Ecologisch tuinieren | koken | leven | Nr.2 | 2008
2
Advertenties
Colofon
Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 36ste jaargang - maart/april 2008
Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactiedres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76
[email protected] www.velt.be V.u.: Piet Anrijs Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het meinummer in vóór 21 april via de webkalender van www.velt.be. Het gaat om de activiteiten van juni en juli. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 67 48 48 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van ‘nieuw lid’. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. Giften Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer 001-0990550-62 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 30,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel.Download de folder via www.velt.be of vraag hem aan op het Velt-secretariaat.
Hoofdredactie en lay-out : Bart Coenen,
[email protected] Eindredactie en lay-out : Reine De Pelseneer,
[email protected] Fotoredactie: Inge Van Der Elst,
[email protected] Werkten mee aan dit nummer: Michel Beankens, Emmelien Callewier, Geertje Coremans, Veerle De Pooter, Maite Grugeon, Liesbeth Janssens, Riet Janssens, Luk Naets, Diederik Steyaert, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Nancy Van der Straeten, Luc Vanhoegaerden, Tine Van Landegem Fotografen & illustratoren: Andreas Andersson, Margaret Chidgey, Roger Deleu, Evelyne Fiers, Ramona Gaukel, Lise Heuninck, Marcela Lopez, Inge Smets, Diederik Steyaert, Dagmar Swiggers, Flávio Takemoto (cover), Tinne Van den Bossche, Nancy Van der Straeten, Rob Walbers, Rainer Zens Administratie: Karin Holemans,
[email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be
2 | 2008
3
Inhoud
Redactioneel
4
zoom Van kippenseks tot ruilzaad
5
Consument
6
Eco-actief Geertje Coremans over het nieuwe siertuinboek Siertuinlesgevers Permacultuur in Antalya
8
14
sorbet 1-2-3 ecotuin
10
tuin Lente in zicht Het effect van EM-oplossing – deel 2
11
verbeeld
17
culinair Lof van het geduld: koken met primeurs
18
weg & wijzer
21
breedbeeld Nieuwe Groene gids voor kleine kids
25
zoekertjes
29
Reportage Sleepingdog
30
Lezers reageren/column/Uitgesproken
32
Uitgelicht
34
ledenvoordelen
43
16
4
Redactioneel
Staat er al ‘eco’ voor? Tekst Bart Coenen
iMac, iPod, iTunes, iPhone. Je hebt misschien niets van dit alles in huis, maar je hebt er zeker al van gehoord. De lancering van Apple’s muziekspeler iPod eind 2001 betekende immers de redding van een bedrijf dat volgens velen op sterven na dood was. Vandaag heeft de ‘i’ zo’n uitstraling dat er zelfs gesprekken gaande zijn tussen Apple en een autobouwer over de ontwikkeling van een iCar. Niemand neemt Apple de ‘i’ nog af. De negende letter van het alfabet behoort tot nader order toe aan een bedrijf. Anderen die proberen hun verkoop op te krikken door voor hun productnaam een ‘i’ te zetten zijn eraan voor de moeite. Ze worden door de (internet)community onmiddellijk ontmaskerd als vuige imitatoren en als ze niet oppassen, hebben ze op de koop toe een proces aan hun been. Kritische consumenten zijn behoorlijk moeilijk door (i)marketingtrucs te vangen, maar misschien is dat anders als er ergens ‘eco’ voor staat? Ook ‘eco’ deed het enkele jaren terug minder goed. Tenzij het stond voor ‘economisch’, in de betekenis van goedkoop. Nu is ‘eco’ weer in. Net als ‘groen’. ‘Groen is het nieuwe zwart’, lees je dan, en dan heb ik het niet over modeblaadjes. Of zelfs: ‘Groen is het nieuwe zwart, rood, geel én blauw.’ Politieke partijen van alle kleuren spreken zonder verpinken over ‘groene maatregelen’, terwijl ze daar niet eens zo lang geleden eerst minstens een weekje over sliepen. Nee, ‘eco’ is weer helemaal terug. Dat leidt op het Veltsecretariaat tot grappige situaties: ‘Wie heeft er gebeld, Ecostyle of Ecostream?’ ‘Nee het was Ecopower, of nee, ik weet het weer, Ecocity. Jaja, zeker Ecocity. Of je even kunt terugbellen.’
Soms vraag ik me af, kan ‘eco’ voor Velt worden wat ‘i’ is voor Apple? Zoek je op het internet op het woord ‘ecologisch’ dan staat de Velt-website bovenaan bij de zoekresultaten. Niet zo bij ‘eco’. Ik zei het al, ‘eco’ kan staan voor economisch. En dankzij de internet zoekmachine Google weet ik nu dat het ook de afkorting is voor Elementaire Commando Opleiding. Het is dus niet altijd omdat er ‘eco’ voor staat, dat het altijd staat voor ‘eco’. (Lees de vorige zin nog eens, maar dan langzaam.) De ‘eco’ heeft wel de marktwaarde, maar niet de authenticiteit van de ‘i’. iMitatoren vallen door de mand, eco-imitatoren (soms ook wel greenwashers genoemd) veel moeilijker; zij surfen gewoon mee op de ecogolf. Een fenomeen dat onlangs nog stevig piekte tijdens het autosalon. Duiken vanuit de groene oersoep op in deze Seizoenen: ecotuin, ecozoekertjes en ecomama’s. Eco-actief en ecosmos hadden we al. Handig toch, dit voorvoegsel, want iedereen weet meteen wat je bedoelt. We zijn er nog niet helemaal uit of we er nu soms een streepje tussen moeten zetten of niet. Over dergelijke taalkwesties wordt zo nu en dan heftig gebakkeleid op de Velt-redactie. Een Elementaire Commando Opleiding (ECO) zou me daarbij goed van pas komen, want onze eindredactrice is niet mals voor spelfouten.
Zoom
5
Van kippenseks tot ruilzaad Een jaar geleden lanceerde Velt – niet zonder enig succes – www.kippenseks.be, een zoekertjessite voor alles wat met kippen te maken heeft. Meer dan 250 zoekertjes werden gepost. Tientallen dieren vonden een nieuwe thuis. Dit succes willen we vanaf nu álle ecologische zoekertjes gunnen. Daarom gaan we van start met www.ecozoekertjes.be. Op zoek naar een ecologisch huis? Een te overvloedige oogst? Katoenen luiers te koop? Of zin om biozaad te ruilen? Plaats jouw zoekertje! Wie nog op zoek is naar de ware geheimen van kippenseks, kan voor alle kippeninfo uiteraard altijd terecht in het boek Het ecologisch houden van kippen. Kijk op p. 43 voor de bestelgegevens.
6
Consument
Bio smáákt Regelmatig verschijnen er studies en vergelijkende onderzoeken die lijken aan te tonen dat bio niet echt gezonder is dan gangbaar of minstens zijn meerprijs niet waard. In januari haalde het eindrapport van een studie van de universiteit van Gent de krantenkoppen, in Duitsland maakte de Stichting Warentest een optelsom van 54 onderzoeken van de laatste 5 jaren om te concluderen dat er amper een kwaliteitsverschil is en dat ‘de biofans wel ontgoocheld zullen zijn’. Öko-Test (OT) bestudeerde de resultaten en achterhaalde dat de Stichting vooral bedoelde dat er weinig smaakverschil zou zijn tussen biologische en gangbare producten. OT legde deze bewering voor aan enkele deskundigen: • Biowijnen hebben doorgaans een diepere smaak die langer blijft hangen. Ook de terroir springt er beter uit. Dat verklaart het aandeel van 10 procent biowijnen die tijdens wedstrijden worden bekroond terwijl hun marktaandeel maar 3,5 procent bedraagt. (Natalie Lumpp, wijnexperte) • Kinderen kiezen spontaan voor de vollere aroma’s van biovoeding als hen de mogelijkheid wordt geboden. (Dr. Harald Hoppe, biocateraar voor schoolrestaurants) • Koop beter een stuk minder edel vlees van biologische kwaliteit dat je zachtjes laat gaar worden, dan een duur stuk gangbare filet die naar niets smaakt (Jamie Oliver, tv-kok) • Sinds we biovoeding aanbieden zijn onze klanten terug over smaakverschillen en seizoenen beginnen te praten; aromastoffen en smaakversterkers zijn nu overbodig geworden. (Bernhard Bonfig, chef grootkeuken met 2000 biomaaltijden per dag) • Wij proeven bioproducten en andere niet meer door of naast elkaar. Vooral bij vleeswaren is de kleur en de structuur dikwijls heel afwijkend omdat in bio de meeste hulpstoffen niet toegelaten zijn. (Petra Zeiler, landbouwingenieur in het testcentrum van de Duitse boerenbond) Bron: Öko-Test
Biokippen: meer weerstand
feestelijkheden eenzelfde streefcijfer gekregen, maar ze mogen er vijf jaar over doen. Vooral vanuit de kinderdagverblijven is de vraag zeer groot, maar de oplossing is ingenieus: een systeem met peters en meters zorgt ervoor dat gedurende twee jaar de meerkost voor bio wordt gesponsord, en in die tijd krijgt het personeel van de crèches een opleiding om de kosten te leren beheersen en zo bio betaalbaar te maken. Bron: Schrot&Korn
In Nederland hebben twee onderzoeksinstituten (Louis Bolk en TNO) twee jaar lang twee generaties vleeskippen gevolgd. De kippen die biologisch werden gevoerd, hadden een lager, zeg maar normaler, gewicht én ze herstelden beduidend sneller van een aandoening. Hun immuunsysteem is dus alerter. Gerda Verburg, de Nederlandse minister van Landbouw, nam het rapport in ontvangst, maar vond het toch jammer dat de conclusie niet luidde: bio = gezonder. Die had vast net even met de universiteit van Gent gebeld… Bron: Stichting Biologica
München wordt biostad Verrassend misschien voor een buitenstaander, maar van bier naar bio lijkt in München een kleine stap. De doelstellingen zijn anders best ambitieus: in de scholen moeten biologische levensmiddelen over drie jaar de helft van het aanbod uitmaken. De stadsdiensten hebben voor hun recepties en
Bio met vlag en wimpel Mandarijnen De echte mandarijen, die oorspronkelijk uit China kwamen, tref je niet meer veel aan in de winkel omwille van de vele pitten. Meestal vind je clementines, satsuma’s of soms de kleinere tangerinen in de schappen. OT kocht 36 stalen mandarijnen in 12 supermarkten. Bij alle gangbare vruchten was de schil behandeld met schimmelwerende stoffen. Alles samen konden er 19 verschillende pesticiden worden aangetoond, tot 5 residu’s op één vrucht. Bij 2 stalen werd zelfs het wettelijk toegelaten maximum overschreden. Vijf van de zes biologische stalen bevatten geen enkel residu, bij het zesde werden slechts minieme sporen van twee pesticiden aangetroffen. Op de verpakking van de gangbare vruchten staat meestal wel aangegeven dat ze na de oogst zijn behandeld. Na het eten van de mandarijnen wordt aangeraden om de handen te wassen.
2 | 2008
7
onweerstaanbaar, en niet enkel voor bejaarden met een gammel gebit. Na de verse-smoothie-bars in stationshallen of op markten, is er nu een zo mogelijk nog uitgebreider gamma kant-en-klare bereidingen, zelfs met groenten, beschikbaar in de winkelrekken of de koeltoog. OT liet er 18 onderzoeken waaronder 3 bioversies. Enkel deze laatste komen als beste uit de test. De gangbare drankjes bevatten dikwijls te veel vruchtensap in plaats van -moes of er werden overbodige additieven aan toegevoegd. Toch raadt OT aan om vruchten of groenten in hun geheel te eten: je zorgt zo voor de meest evenwichtige aanvoer van voedingsstoffen, dit biedt de meeste kansen om volgens het seizoen te eten, en je bespaart op (wegwerp)verpakkingen. Bron: Öko-Test
Doe de Bioweek 2008
Foto Lise Heuninck
Bananen Door de gladde, dikke schil zijn bananen meestal vrij van residuen van pesticiden, ook al worden de snijvlakken van de trossen chemisch gedesinfecteerd na de oogst. De warme en vochtige tropische gebieden waar de bananenstruiken groeien zijn natuurlijk ideaal voor de ontwikkeling van schadelijke insecten of vervelende schimmels zoals de beruchte zwarte Sigatoka-fungus. Vooral bij de monocultuuraanplantingen is het niet ongewoon dat er tot zestig keer per jaar sproeivliegtuigen worden ingezet. De 33 biostalen die OT liet onderzoeken, naast de 30 gangbare, bleken alle zo goed als onberispelijk. Biobananen, die daarenboven ook steeds meer uit eerlijke handel komen, hebben in Duitsland al een marktaandeel van 10 procent. Volgens OT is dat een goede zaak, zowel voor het milieu als voor de arbeidsomstandigheden van de boeren. OT waarschuwt tevens voor mogelijke misleiding door de reclame voor het label met de kikker van de Rainforest Alliance die Chiquita nu gebruikt: het tropische bos wordt wel beter beheerd, maar er wordt nog altijd gesproeid en de lonen van de arbeiders blijven minimaal. Smoothies Gezond, lekker en gemakkelijk. Met zo’n imago is het niet verwonderlijk dat fruitdrankjes goed scoren. Het Engelse smooth betekent niet voor niets ‘zacht en smeuiïg’. Zo zonder te hoeven kauwen in enkele slokken de helft van je dagelijkse behoefte aan fruit binnenspelen, het is blijkbaar voor velen
Bio is lekker, bio is gezond én bio is goed voor het milieu. Onder dit motto organiseert de biologische sector elk jaar de Bioweek voor het grote publiek. BioForum, de koepelorganisatie van de biologische voeding en landbouw, coördineert de Bioweek. De editie van 2008 vindt plaats van 7 tot 15 juni. Met tal van aantrekkelijke activiteiten nodigt BioForum iedereen uit om tijdens de Bioweek te proeven van al het lekkers dat bio ons biedt. Wil je tijdens de bioweek een activiteit rond bio organiseren, dan kun je je inschrijven op www.bioweek.be. Aanmelden kan tot 23 maart 2008. Bron: BioForum
Gentechniek in sojaproducten Drie jaar geleden vond OT genetisch gemodificeerde soja in 40 procent van de geteste sojaproducten. In de nieuwste test is dat aandeel opgelopen tot 2 op 3. Het enige ‘lichtpunt’: de verontreiniging overschreed nergens de drempel van 0,9 procent, waarboven de aanwezigheid van gensoja op het etiket moet worden vermeld. En ook al werden meestal slechts sporen van gensoja aangetroffen, toch wijst dit resultaat volgens OT op de alomtegenwoordigheid van gemodificeerde soja, zelfs al beweren de producenten dat ze streng gescheiden en gecontroleerde grondstoffen aankopen. In 13 van de 33 geteste producten, waarvan telkens 3 verpakkingen werden aangekocht, toonde men echter goed meetbare hoeveelheden gensoja aan: van 0,1 tot 0,3 procent. De enige twee bioproducten die met een aandeel van 0,1 procent net in deze meetbare categorie terechtkwamen waren ongezoete sojadrinks van Granovita. Of deze gehaltes in bioproducten zo miniem gaan blijven wanneer volgens de nieuwe Europese biowetgeving ook hier 0,9 procent gensoja als ‘verontreiniging’ wordt toegelaten, blijft een open vraag die bij heel wat bioboeren en consumenten voor onrust zorgt. Bron: Öko-Test
8
Eco-actief
‘Dit wordt een echt handboek én een móóí boek’ Geertje Coremans over het nieuwe siertuinboek Tekst Reine De Pelseneer Foto Dagmar Swiggers
Over enkele maanden is het zover, dan verschijnt Stap voor stap naar een ecologische tuin: Hoe doe ik het? Aanleg en beheer, hét nieuwe siertuinboek van Velt. Ik sprak met Geertje Coremans, een van de schrijvers van het boek, die al sinds 1986 actief is bij Velt en meer dan 30 jaar tuinervaring heeft. Het nieuwe boek ziet er alvast veelbelovend uit. Waarom verschijnt binnenkort dit nieuwe tuinboek? Velt heeft toch al een boek over de siertuin? Het huidige siertuinboek is intussen zestien jaar oud. Het is nog altijd een waardevol boek, maar in de voorbije zestien jaar werden er op het vlak van ecologische tuinen heel wat nieuwe ervaringen opgedaan. Het leek ons belangrijk om die bevindingen op papier te zetten. Dit boek is niet beter, maar anders. Waarin schuilt het grote verschil tussen beide boeken? Het eerste boek is vooral heel wervend. Het wil de lezers overtuigen om op een ecologische manier met hun tuin om te gaan. De schrijvers plaatsen de ecologische tuinkunst naast de vele andere stromingen in de tuinkunstgeschiedenis en funderen het waarom van de ecologische werkwijze. Het nieuwe boek is praktischer. We vertrekken telkens vanuit de vraag: Hoe doe ik het? We leggen uit hoe je bijv. een bloemenakker, een bloemenborder of een speelbosje aanlegt, welke planten je kunt kiezen en hoe je deze beplantingen beheert. Wat vind je zelf het grootste pluspunt van het boek? Dat we niet meer vertrekken vanuit de tuin- en landbouwcultuur, maar ons laten
inspireren door natuurlijke processen. Dat wil niet zeggen dat een ecologische tuin een wildernis is. Maar als je inzicht hebt in natuurlijke processen, dan weet je wat je kunt verwachten en hoe je ermee om moet gaan. Als je de grond te veel verstoort door te schoffelen en te harken, krijg je onkruid, dus reiken we andere oplossingen aan. En als je in een gazon akkerkruiden zaait, krijg je geen bloemenweide. We leggen uit hoe dat komt en wat dan wel kan. We geven in het boek ook aan hoeveel werk en hoeveel groenafval een beplanting oplevert. Op die manier kun je voorspellen of je een bepaalde beplanting aankunt of niet. Wordt dit hét standaardwerk over de ecologische siertuin? Dat denk ik wel. Het zit op dezelfde lijn als het handboek Ecologisch Tuinieren: dat is tijdloos, ook al wordt het af en toe wel wat bijgewerkt. Dit siertuinboek zal ook een echt handboek zijn. En tegelijkertijd een mooi boek, met veel aandacht voor inspirerende foto’s. Richt dit boek zich tot beginners of tot gevorderde tuiniers? Zelfs als je nog nooit in de tuin hebt gewerkt, kun je met dit boek aan de slag. Maar je moet er wel van overtuigd zijn dat je ecologisch wilt werken.
Uiteraard vinden ook gevorderde tuiniers heel wat informatie in dit boek. Ik hoop dat het boek bruikbaar is voor bijv. tuinaannemers en studenten tuin- en landschapsarchitectuur. Leren ontwerpen is niet meteen de bedoeling van deze publicatie. We willen de lezers inzicht laten verwerven in de ruimte zodat ze weten wat ze ermee kunnen doen. Daarna kunnen ze kiezen of ze de tuin laten ontwerpen of ze het zelf proberen. Wanneer mogen de lezers dit boek verwachten? Het zal vlak voor de zomervakantie verschijnen. De lezers kunnen dan een hele zomer lang lezen en tegen het plantseizoen, in november, aan de slag gaan. Heb je nog een goede raad voor beginnende tuiniers? Leer de tuin die je hebt goed kennen en respecteer hem. Dat biedt onvermoede kansen!
2 | 2008
Nieuwe lesgevers ecologische siertuin Tien enthousiaste mensen studeerden eind vorig jaar af als lesgevers ‘ecologische siertuin’. Ze staan klaar om voordrachten over de ecologische siertuin te geven; zowel voor plaatselijke Velt-afdelingen als voor andere organisaties. Tijdens de opleiding die ze volgden bij Velt verdiepten ze zich in ecologie, in de successiestadia van de natuur, in ecologische plantenkeuzes, in tuinarchitectuur en in de didactiek van het lesgeven. Om de twee jaar organiseren de medewerkers van het Velt-secretariaat een opleiding om lesgever bij Velt te worden, en dit afwisselend rond de thema’s voeding, moestuin en siertuin. Een aanrader voor mensen die graag voor een groep spreken, die geboeid zijn door een van de thema’s en die het ecologische gedachtegoed van Velt mee willen uitdragen. Ben je geïnteresseerd in ecologische siertuinen en wil je deze enthousiaste lesgevers aan het werk zien? Kijk dan zeker eens of er een cursus bij jou in de buurt is. Surf naar www.verlicht.be, typ daar ‘tuin’ bij ‘open aanbod’ en je komt bij een lijst met alle tuincursussen terecht. Foto Evelyne Fiers
Een blije boodschap De Blije Bloemencampagne roept iedereen op om moeders ‘in de biobloemen’ te zetten! Bestel tijdig je bio-seizoensbloemen in je biowinkel of bij je groentenpakket. Meer info via de blijebloemennieuwsbrief (inschrijven via www.blijebloemen.be) en Veltbericht (inschrijven via www.velt.be).
Biozaden en -plantgoed Op zoek naar leveranciers van biozaden of -plantgoed? 1. surf naar www.bioforum.be 2. klik op ‘de biotheek’ 3. klik in de rechtermenubalk op ‘adressen biobedrijven’ 4. klik op ‘databank afnemers en leveranciers’ 5. zoek bij ‘leveranciers plantaardige sector’ (leveranciers van biozaden vind je onder 4.1, leveranciers van bioplantgoed onder 4.2). Geen internet? Contacteer het Velt-secretariaat.
9
10
Sorbet
Velt breekt uit Op 1-2-3 naar een ecotuin Tekst Riet Janssens
Dank je! Jij toont in jouw tuin, straat en familie elke dag hoe aangenaam ‘gezond leven op het ritme van de seizoenen’ is. Je kiest voor de natuur, je gezondheid en die van toekomstige generaties. We willen je vragen dit engagement kracht bij te zetten door een tuinbordje Velt-tuin, zonder is gezonder op te hangen. Iedereen die zijn tuin beheert zonder het gebruik van kunstmest of synthestische bestrijdingsmiddelen, kan dit Velt-bordje aanvragen. 5000 vliegen in 1 klap Jouw bordje, en de 4999 anderen die in 2008 in het straatbeeld verschijnen, zijn in de eerste plaats een beloning voor jouw engagement. Tegelijk maak je Velt zichtbaar en roep je anderen op om bij Velt te leren hoe ook hun tuin ‘gezonder’ kan worden. We vragen je om bij het overhandigen van het bordje de oppervlakte van je tuin op te geven. Zo stappen we met sterke cijfers (‘x-aantal m² zonder is gezonder-tuin) naar beleidsmakers. Antwoordkaart – Ja, ik doe mee! Graag een bordje voor:
Doe mee! Wie zijn tuin beheert zonder het gebruik van kunstmest en gif, geven we nu al de kans om in te tekenen voor het eerste bordje Velt-tuin, zonder is gezonder. Dit is gratis voor leden. Niet-leden krijgen een bordje voor € 25,00 (=lidmaatschap). In Vlaams-Brabant en Limburg schitteren al heel wat bordjes. Ben jij een van de gelukkige bezitters, maar wil je ook nog een bordje ‘nieuwe stijl’? Stuur ons dan ook het strookje toe. Wie tijdens de zadenafhaling een bordje reserveerde, hoeft geen strookje meer te sturen. Je ontvangt je bordje in mei of juni. Leer het bij Velt Kom je zelf nog niet tot een nulgebruik? Lees de tips op www.123ecotuin.be. Velt organiseert dit jaar ook tal van activiteiten waarbij je kunt leren hoe een gifvrij beheer mogelijk is.
gezocht
Ambassadeurs 1-2-3-ecotuin
Wil jij ook een steentje bijdragen aan een gezondere omgeving? Hou je van ‘zichtbaar’ resultaat op korte termijn? Velt zoekt – naast haar eigen bestuursleden – tal van vrijwilligers uit Vlaanderen en Nederland, die de campagne in hun straat, wijk, gemeente of vereniging bekend willen maken. Wat houdt dat in? • je verdeelt de bordjes en houdt de gegevens van jouw tuinen op papier, of via de website, bij. • je bent het aanspreekpunt voor de tuinbordjes in jouw straat/dorp/… • je krijgt materiaal om de campagne in je buurt te promoten: affiches verspreiden, artikels laten verschijnen, een activiteit of persmoment organiseren, … • inhoudelijke expertise is niet nodig, voor vragen over een gifvrij beheer kun je doorverwijzen naar Velt en haar activiteitenaanbod.
→ www.123ecotuin.be
Lidnummer
Stuur deze kaart naar Velt, Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem of e-mail naar
[email protected]
Voornaam
Naam
Straat
Nr.
Postcode
Gemeente
Tel.
E-mail
Naam afdeling * Nog geen lid? Kijk op p. 2. Je ontvangt spoedig je lidkaart en lidnummer. Je kunt je gegevens ook versturen via www.123ecotuin.be
Jouw engagement, groot of klein, maakt het verschil: je bent een essentiële schakel voor het lokaal verankeren van onze campagne: elk bordje dat je verdeelt, nodigt anderen uit om te kiezen voor een milieuvriendelijk en gezond alternatief. Interesse om te helpen? Stuur je naam, tel. en adres naar
[email protected] of bel 03 287 80 96. We nodigen je graag uit op een van de 1-2-3-startavonden (april). Daar krijg je info over de doelstelling, de mogelijkheden, het materiaal en de ondersteuning vanuit de campagne. Deelname aan een startavond is vrijblijvend: achteraf kun je jouw engagement nader bepalen. Iedereen is welkom voor een eerste kennismaking.
Tuin
11
De Zaaier Lente in zicht Tekst Bio Brugs Ommeland (Liesbeth Janssens) Uitleg Diederik Steyaert Foto’s Diederik Steyaert
Boer worden als je geen boerenzoon bent, kan het? Diederik bewees met een portie doorzettingsvermogen en inzicht dat het mogelijk is. Hij nam de tijd om de biostiel onder de knie te krijgen en stampte dan stap voor stap zijn eigen landbouwbedrijf uit de grond. Lees hoe hij nu, met succes, o.a. spruiten en aardappelen teelt.
‘Als je geen landbouwgrond hebt, kun je geen boer worden’, dat was de overtuiging van Diederiks grootouders die wel nog boer waren. ‘Dan trouw ik met een boerendochter’, hield de kleinzoon voet bij stuk. Het draaide op iets anders uit: Diederiks oog viel op Annelies, een logopediste. Toch hield ook dat hem niet tegen. Door klein te beginnen en ervoor te zorgen dat hij steeds een inkomenszekerheid had, maakte hij zijn landbouwdroom waar. Na de landbouwschool deed bij ervaring op in de groenteteelt bij De Hogen Akker en Loca Labora en in de verkoop bij Biologistics. In 2003 nam Diederik 4,5 hectare grond in zogenaamde loopbaanpacht. Hij doopte zijn bedrijf ‘De Zaaier’ en maakte er een gemengd bedrijf van. Zijn hoofdactiviteit is biogroenteteelt, maar hij kweekt ook fruit en houdt dieren. ‘Die verschillende componenten beïnvloeden elkaar positief.’ Diederik koos ervoor om op kleine schaal akkerbouwgewassen te telen. Hij kan zo redelijk veel machinaal werken en het werk standaardiseren en structuren. Spruiten zijn een belangrijke teelt; van oktober tot april is hij druk bezig met het plukken ervan. Na 1 april begint het teeltseizoen opnieuw en vraagt het gewas verzorging. In 2008 zal Diederik ook pompoen telen en uitproberen of de aardpeer goed gedijt. Teeltrotatie Diederik teelt op 3 hectaren, die zijn onderverdeeld in zes percelen van 0,5 hectare. 1 hectare is steeds met grasklaver ingezaaid waardoor de bodem niet uitgeput raakt door de vrij intensieve groenteteelt. Doordat klaver als vlinderbloemige stikstof in de grond brengt, wordt de bodem zelfs bijbemest. Op de vier andere per-
12
Seizoenen
celen werden de voorbije jaren spruiten, wortelpeterselie, schorseneren en aardappelen geteeld. De teelt van pompoen komt er dit jaar bij. Maart, compostmaand Compost maken is in maart een belangrijk werk op het bedrijf. Diederik vertelt me dat de composthopen die we kennen uit de particuliere tuin eigenlijk meer wachthopen zijn. Maar wanneer die compost aan enkele voorwaarden voldoet, wordt hij na langere tijd ook bruikbaar voor de moestuin. Het kan ook sneller. Koolstof en stikstof vormen de basis voor compost. Koolstof vind je bijv. in houthaksel van wilgen. Stikstof zit o.a. in grasmaaisel. De twee gassen samen zorgen op korte termijn voor mooie compost. Diederik vergelijkt mooie compost met een goede bosgrond, zowel qua structuur als qua geur. Hij krijgt zo’n compost door de mest van schapen, maaisel, groenteafval, houtsnippers en klei samen te voegen. De eerste weken van het proces zijn behoorlijk intensief. De temperatuur, de vochtigheid en de koolstof-stikstofverhouding worden nauwkeurig in de gaten gehouden. Is de hoop te droog, dan krijgt hij water. Gaat de temperatuur boven de 70° Celsius, dan wordt de hoop gekeerd.
Voor het keren van de compost werkt De Zaaier samen met het bedrijf De Levende Aarde dat investeerde in een professionele compostkeerder. Is compost niet duur ten opzichte van bijvoorbeeld koeienmest? Diederik beaamt en hij vertelt me dat koeienmest niet voorverteerd is. Op zijn bedrijf is een gezonde bodem een doel, want die garandeert gezonde gewassen. Compost zorgt voor grondverbetering en brengt goede en noodzakelijke bacteriën in de bodem. Voor stikstofeisende teelten, die van spruiten o.a., geeft Diederik nog extra mest. Hij gebruikt dan bijv. kippenmest van biokippenbedrijf Martens of champignonmest uit Hooglede. Voor aardappelen gebruikt hij dan weer enkel compost. April Wanneer de grond bewerkt kan worden, hangt sterk af van de weersomstandigheden. Het heeft weinig zin voor De Zaaier om zo snel mogelijk het land te bewerken. Als de grond nog nat is, rijd je hem gemakkelijk dicht met de tractor en dat houdt de groei van de planten tegen. Hoe later op het jaar, hoe meer het bodemleven op gang is gekomen. De kans op ziekten verkleint dan en de groei van de planten wordt bevorderd.
Grondbewerking De kaalgeplukte spruitstokken van het vorige jaar worden verhakseld en op het land gestrooid. De bodembewerking gebeurt niet met de klassieke ploeg, maar met een actisol, een duikende tand met vleugeltjes die de grond opheft en breekt, maar niet omkeert. In de ecologische moestuin werkt men met een woelvork op een gelijkaardige manier. Hierdoor wordt het leven in de bodem zo weinig mogelijk verstoord. Dit jaar overweegt Diederik om op enkele plaatsen wél te ploegen. Hij heeft gemerkt dat er dieper in de bodem soms hardere plaatsen zijn en vermoedt dat die er historisch zijn gekomen, misschien door maïs af te rijden bij vochtig weer. Dat ook onkruid meer kansen krijgt, is een nadeel van de actisol. Bij het ploegen komt het onkruid onderaan te liggen, bij de actisol wordt het enkel opgeheven. ‘Hoe zwaarder je grond,’ vertelt Diederik, ‘hoe groter het belang van de niet-kerende bewerking.’ Aardappelen planten Einde maart, begin april plant Diederik zijn halflate Biogoldaardappelen. Ook hier geldt dat het weinig zin heeft om te proberen de planten zo snel mogelijk in de grond te krijgen. Hoe warmer de
Tuin
grond is, hoe beter de aardappel gedijt. De plant gaat dan immers snel groeien en er is minder kans op de aardappelplaag. Later planten werkt dus preventief tegen ziektes. Het ras dat Diederik koos, Biogold, is goed ziektebestendig én het brengt veel op. Zonder te spuiten − ook niet met het in biolandbouw toegelaten koper − oogstte hij 30 ton aardappelen per hectare. Schapen en appels De schapen van De Zaaier lopen in de boomgaard met hoogstamappelbomen. In april is er de eerste bloei in de boomgaard. De appelbomen zijn nu tussen de drie en de acht jaar oud. Het duurt vijftien jaar voor een hoogstamappelboom in volle productie is. Niet alleen de appelaars brengen kleur op het bedrijf. Er werd een volledige kilometer aan hagen aangeplant: meidoorn, beuk, sleedoorn, wilde eglantier, es, lijsterbes, els, hulst, … Hierin huizen o.a. insecten, vogels en lieveheersbeestjes. Diederik apprecieert deze diversiteit op zijn bedrijf; ze beschermt de groenteteelt preventief. Landbouw en natuur gaan hier perfect samen! Spruitjes Zelf spruitkoolplantjes opkweken doet De Zaaier niet meer. Diederik laat dit over aan een professionele plantenkweker. Doordat de koolplanten minder lang in het bedrijf aanwezig zijn, verkleint het risico op koolvlieg. Het planten vindt plaats einde april en het gebeurt op erg efficiënte wijze: op een voormiddag worden 15000 plantjes in de grond gezet met een plantmachine achter de tractor waarbij vier mensen vier rijen tegelijk planten. Als er geplant wordt bij goede weersomstandigheden hoeven de jonge plantjes geen
water bij te krijgen. Twee à drie weken na het planten − als de plant zich goed in de aarde geworteld heeft − wordt een eerste keer geschoffeld tussen de planten. Achter de tractor hangt een schoffelmes en vingerwieders. Zo wordt in één keer in en tussen de rijen spruiten geschoffeld. Manueel wieden hoeft dan niet meer. In de moestuin wied je best wel nog eens in de rij. In een spruitseizoen schoffelt Diederik een drietal keer tussen de spruiten. Belagers Een belangrijke belager van koolplanten is de rups van het koolwitje. Die kun je best al vroeg bestrijden, voor ze zich massaal vermenigvuldigd heeft. Diederik loopt daarvoor al drie weken na het planten tussen zijn spruiten. De rupsen die hij vindt, knijpt hij dood. De koolvlieg is een ander schadelijk insect. De larve van de vlieg vreet de wortels van de plant aan. De Zaaier ondervindt slechts een klein schadepercentage van dit insect. In de moestuin kan de schade serieus oplopen. Dit kun je oplossen door na het planten een cirkelvormige koolkraag aan te brengen net boven de grond aan de koolplant. Zo kan de larve niet van de plant in de grond kruipen om de wortels aan te tasten. Luizen kun je voorkomen door rassenkeuze van de spruitkool. De Zaaier werkt met het ras Valencia. Slechts een verwaarloosbaar aantal planten wordt nu nog aangetast als de plant gestresseerd is. De koolgalmug tenslotte nestelt zich in het hart van de plant en splijt de plant in twee waardoor hij waardeloos wordt. Deze mug komt gelukkig niet veel voor bij De Zaaier.
13
Super ecologisch Na een goede zorg tijdens het groeiseizoen ontwikkelen de spruiten zich in de bladoksels van de spruitkoolplant, tegen de harde stam aangevleid. Ze zijn oogstbaar in het najaar. De spruiten kunnen de hele winter op het land blijven. Ze hoeven ook niet gewassen te worden. Een superecologisch gewas dus: opslagruimte en extra water zijn niet nodig. De spruiten van De Zaaier zijn niet bitter. Er wordt immers niet te veel verse mest aangebracht voor het planten. Sowieso worden spruiten zoeter bij vorst. Groenten te koop! Belangrijk voor De Zaaier is de groente- en fruitverkoop op de markt en in thuisverkoop. Tweemaal per week staat Diederik op de markt: woensdag vind je hem in Torhout, zondag in Brugge, Sint-Michiels. Woensdag en vrijdag kun je in de vooravond terecht in zijn net vernieuwde thuisverkooppunt. De biogroenten worden daarnaast ook verkocht aan de groothandel en aan het transportsysteem Bio Brugs Ommeland. Zo komen ze terecht in verkooppunten in de regio Brugge. Alle Bio Brugs Ommeland-verkooppunten vind je op → www.biobrugsommeland.be.
Spruitjes op de wijze van De Zaaier Kook of stoom de spruitjes beetgaar. Giet af. Smelt een beetje boter in een pan en bak wat spek goed aan, voeg kastanjechampignons toe. Op het einde doe je de spruiten erbij. Bak het geheel nog eventjes en serveer met een heerlijke Biogoldaardappelpuree.
14
Eco-actief
Climbersgarden Permacultuur in Antalya Tekst en foto’s Nancy Van der Straeten
Wat is het leven toch mooi! En onvoorspelbaar… Ik woon midden in een granaatappelboomgaard. Mijn oudste dochter die sportklimster is, heeft in 2000 een lapje grond gekocht aan de voet van een ‘leuk stukje rots om te beklimmen’. Boompjes waren er toen amper te zien.
hoog grasland 15 km verder, op 1500 m hoogte (ik woon op slechts 500 m hoogte). De boeren verblijven gedurende de hete zomer op de Yayla, samen met hun geiten, schapen, familie, buren, koelkast en beddengoed. Want lager in de bergen is het dan te warm.
en groen papier, aan elkaar geniet – nog steeds, maar de eerste pagina ben ik kwijt. Kennis, zuivere kennis. Alles wat ik eruit heb geprobeerd, werkte fantastisch! Wat hebben wij sla, tomaten, Oost-Indische kers, aubergines, bonen en artisjokken gesmuld uit ons kleine tuintje!
Hm, dacht ik, op 500 m hoogte moet lavendel goed gedijen, net als in de Provence tussen de olijfbomen. Het tweede jaar heb ik met veel succes mijn eigen lavendelplantjes gekweekt. Ze bloeien het hele jaar door en ik heb genoeg om niet alles tegelijkertijd te moeten snoeien. Een heel jaar lang bloemen en bijen! Binnen enkele jaren wil ik zelf leren imkeren.
Mijn dochter is in het buitenland gaan wonen, met de woorden: ‘Mam, jij houdt toch van tuinieren? Verhuis jij maar naar hier!’ Inmiddels zijn veertig boompjes uitgegroeid tot een boomgaard. Ieder jaar in oktober leveren ze zo’n 1300 kg Hijaz biologische granaatappels op: drie a vier stuks prachtig rood en glanzend fruit per kg. Ik ben afgestudeerd aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Tuinieren vind ik leuk. Mijn eerste biologische tuin heb ik buiten Istanbul bewerkt aan de kant van de Zwarte Zee. Ik was volkomen leek op het gebied van tuinieren en liep heen en weer in de tuin met in de hand, als ‘bijbel’, de cursus Biologisch tuinieren van Velt 1975. Ik gebruik hem – gewoon kopies op roze, blauw
De Boomgaard De drie must haves voor een biologische boomgaard: bijenteelt, vogelbescherming en mulching. Bijen Zodra mijn eerste knalrode bloesem verschijnt aan de granaatappelboom kan ik zwaaiend aan de kant van de weg zitten wachten op de dichtsbijzijnde honingboer. Daar gaan de bijen, op de aanhang van zijn tractor naar de Yayla:
Vogelbescherming De afgelopen winter ging dit vanzelf. Na vier dagen van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat met de snoeischaar te hebben geknipt, konden mijn twee dochters en ik geen granaatappel meer zien! ‘Mam, die zijn te hoog, die zijn te klein, die blijven hangen voor de vogels!’ En voor de zwarte olijven gold hetzelfde. Ik klom op de laatste trede van mijn
2 | 2008
15
ladder om de zwarte olijven een voor een te verzamelen. Wat in de top van de boom zit, laat ik hangen voor de vogels. De winter was een festijn voor hen! Zeker op de koudste dagen, wanneer de toppen van de omringende bergen wit van de sneeuw waren, kwam de hele ‘hogere bevolking’ van vogels naar beneden, de tuin ingevlogen.Tjiftjaf, goudvink, vink, grauwe vliegenvanger, boomkruiper en het hele assortiment aan mezen; zwarte mees, pimpelmees, koolmees, glanskopmees, … Ze kwamen gezellig samen eten met de mussen, de roodborstjes en de merels die er altijd al zijn. De Vlaamse gaaien kwamen krijsend tafelen. De ‘priktakken’ die fungeren als hekken tegen de geiten in de achtertuin creëren genoeg veilige nestruimte. En mulchen dan maar Het prille tere, groene gras gaat naar de lammetjes van de buren, want die vind ik zo schattig. In het eerste jaar heb ik al het onkruid onder de bomen geknipt met een grote huisschaar. Mijn buurvrouw gierde het uit van het lachen: ‘Dat is toch om textiel te knippen en om kleren te naaien, zo’n schaar!’ Ik heb alles netjes kort geknipt en geselecteerd wat ik wilde bewaren. Het resultaat: nu heb ik langs de paden en onder de bomen volop kamille, salie, wilde cichorei, witte blaassilene, kaasjeskruid en zuring. Waar komt het allemaal vandaan? In de zomer wordt alles prikkelig en droog. Dan snijd ik alles in stompjes van tien centimeter en leg het onder de bomen. Een cirkel stenen fungeert als een dijk en waterkrachtbreker, want als het hier regent dan regent het goed. In juli, augustus en september is het 35 tot 40° Celsius in de schaduw.
Water Als het niet regent (sommige winters valt er slechts enkele dagen regen en dan blijven de vier rivieren die we tegenkomen tussen Geyik Bayiri en Antalya droog) zijn we afhankelijk van ‘eigen bronwater’. Drie kilometer zelf aangelegde waterleiding tot een bron die we samen gebruiken met de buurman volstaat. De buurman helpt mij gelukkig een handje als er iets fout gaat. Glashelder drinkwater wordt bij de collector langs de weg in twee gedeeld en naar ons aangelegde vijvertje gebracht. De vijver is een kikkerparadijs, een jachtplaats voor vleermuizen, een luchtdansvloer voor de libellen en een drinkplaats voor de eekhoors die de walnoten komen plunderen. Voor het huis ligt een watertank. Deze zomer ben ik van plan om te experimenteren met kruidengier. Men
zegt dat het onkruid dat spontaan groeit, ook nodig is als ‘medicijn’ voor grond en planten. Al het onkruid ga ik in een grote ton vol water snijden en na een paar dagen gisten en trekken, besproei ik er de tuin mee. Permacultuur in Antalya? Het ziet er heel hoopvol uit. En nu de tuin in! Tuinbezoekers zijn altijd welkom. Wel graag op voorhand even afspreken. Nancy Van der Straeten
Kulluyum Mevkii 3 GeyikBayiri Antalya, Turkije Postadres: Postbus PK 498 (7) 07050 Anatalya Turkije → www.climbersgarden.com
16
Tuin
Het effect van EM-oplossing op het composteerproces en de stabiliteit van de compost Tekst Greet Tijskens, naar het onderzoek van Ariena Vanbruggen, Dine Volker en Wim Blok Met dank aan de gemeente Herselt, Ann Walraevens, duurzaamheidsambtenaar, en de enthousiaste ploeg compostmeesters van Herselt.
In het vorige nummer las je over het eerste EM-onderzoeken dat de Wetenschapswinkel van Wageningen uitvoerde. Dit tweede onderzoek gaat over het effect van EM op het composteerproces op kleine schaal. De producent van EM zegt dat de compostering bij een lagere temperatuur verloopt wanneer je EM gebruikt, met betere compost tot gevolg. Opstelling van de composthopen Op 25 mei 2007 werden identieke compostbakken opgesteld in het containerpark van Herselt. Ze werden gevuld met het volgende materiaal, steeds in eenzelfde verhouding: • houtsnippers van gehakseld snoeihout • fijn snoeihout • grasmaaisel Er werden zes composthopen opgezet, gelijkaardig van materiaal en volume. Drie van deze hopen werden behandeld met EM, volgens de instructies van de producent. Iedere composthoop kreeg 1800 l water. Bij drie bakken zat een EM-mengsel in het water. De controlecompostbakken kregen de namen C1, C2 en C3. De bakken met EM kregen de namen EM1, EM2, EM3. Op 21 juni en 26 juli werd de compost omgezet. Hierbij werd steeds goed opgelet dat de controles niet in een bak terechtkwamen waarin een EM-composthoop had gezeten en omgekeerd. De composthopen waren aan de droge
kant en daarom werd water toegevoegd. Op 27 september werden de compostbakken afgebroken en werden monsters van de compost verzameld voor chemische analyses. Meting van het temperatuurverloop Een computer mat en noteerde de temperatuur om het uur. Per compostbak werden vier thermokoppels aangebracht om het temperatuurverloop te meten op verschillende plaatsen in de compostbak. Buiten de composthopen werden aan een stok twee thermokoppels op een hoogte van ongeveer 80 cm aangebracht voor het meten van de buitentemperatuur. Meting van de CO2-productie De compostmeesters van Herselt voerden om de drie á vier dagen een CO2-meting uit met behulp van een CO2-meter. Analyse van de uiteindelijke compost Na afloop van het composteringsproces werd van elke hoop een gemengd staal van 20 liter genomen. Deze stalen werden onderzocht op: 1) het organische stofgehalte (C), en de aanwezige stikstof, fosfor en kalium (N, P, K) en 2) de stabiliteit van de compost, nagegaan door de zuurstofopname van een compoststaal op te meten. Zuurstof wordt verbruikt tijdens het afbraakproces. Als er minder zuurstof wordt verbruikt, is er minder afbraak. Dat zou betekenen dat de compost stabieler is. Resultaten Temperatuursverloop Er waren ofwel geen statistisch significante verschillen tussen de EM- en de controle behandelingen, ofwel was de temperatuur van de EM-behandeling significant hoger. In beide gevallen werden
op meerdere plaatsen in de verschillende composthopen temperaturen boven de 60°C of zelfs 70°C gemeten. Dat de compostering bij een lagere temperatuur verloopt wanneer je EM gebruikt, klopt dus niet. Hierbij wijzen we wel op de verschillen tussen het composteren in bakken en hetcommercieel composteren in uitgestrekte heuvels die regelmatig worden gekeerd. De compost in dit onderzoek werd slechts tweemaal gekeerd. CO2-meting De CO2-productie in de composthopen met toevoeging van EM was in het algemeen hoger dan die in die zonder toevoeging. De verschillen waren echter niet statistisch significant. Chemische analyses Het gemiddelde organische stof-gehalte was een beetje lager in de EM-compost dan in de controlecompost, maar dit verschil was niet statistisch significant. Ook de waarden voor de gehalten aan N, P, en K waren niet significant verschillend. Compoststabiliteit Na vier maanden composteren zag het materiaal er goed uit, hoewel de stengels nog niet voldoende gecomposteerd leken. Er waren geen duidelijke verschillen te zien tussen de behandelingen. Ook hier werden na statistische analyse geen significante verschillen gevonden in het zuurstofverbruik. Conclusies De door de producent geclaimde werking kon in dit experiment niet worden aangetoond. Geen van de onderzoeken geeft significante verschillen aan tussen de EMcompost en de controlecompost.
Verbeeld
Tekst Tine Van Landegem Beeld Tinne Van den Bossche
Ik lees in een boek uit mijn intussen uitgebreide moestuinboekencollectie de volgende zin. ‘Het jaarlijks omploegen van de grond is uit den boze. Slechts bij het ontginnen van een wilde grond is omspitten aangewezen.’ Wilde grond. Hij ligt daar stil te liggen en bougeert niet. Tenzij de mol verbouwingswerken uitvoert. Hij hapt niet naar je enkels als je erop loopt. Er groeien Wolfsmelk en Berenklauw op mijn lapje grond. Zijn die planten wild genoeg? Ik prik mijn spade in de aarde. De aarde prikt niet terug. Na vier spadesteken besef ik dat het lang gaat duren voor ik het hele oppervlak gekeerd heb… Hoogstwaarschijnlijk doelt ‘de charme van hard labeur’ op het parelende rugzweet en de pijnlijke blaren, maar ik ben dan ook geen charmante persoon. Dit moet anders kunnen! Nu wil het gelukkige toeval dat ik dé oplossing zomaar heb rondlopen. Fluitend zwier ik het hek open en mijn twee varkentjes huppelen vrolijk de vrijheid tegemoet. Na wat aarzelend gesnuffel − ‘mogen we echt…?’ − laten ze de bulldozer in zich helemaal los. Ze schuiven hun neus onder de grasmat en rollen die netjes op. Ik had 16 m² gras en twee varkens. Na welgeteld 45 minuten sluit ik de beesten terug op in hun wei. En ik heb een zaaiveld om u tegen te zeggen! Wie heeft ooit beweerd dat tuinieren vermoeiend is?
17
18
Culinair
Lof van het geduld Koken met primeurs Tekst Veerle De Pooter Foto’s Marcela Lopez, Margaret Chidgey, Andreas Andersson en Rainer Zens
Het was lang wachten, maar de lente komt er weer aan en zoals elk jaar brengt ze de eerste primeurs mee. Jonge groenten met veel kleur, beet en smaak die binnenkort weer op hun hoogtepunt zijn. Ik kijk ieder jaar uit naar de lente: de dagen die zichtbaar lengen (al heeft dat ook te maken met de overschakeling naar het zomeruur), de temperatuur die voorzichtig in dubbele cijfers uitgedrukt mag worden, en de eerste lentegroenten die in winkels en op markten verschijnen. Na maanden van winterse knollen en wortelen snakken we allemaal naar het spreekwoordelijke frisse groene blaadje. En toch kunnen we in de winter ook genieten van sperziebonen, tomaten of asperges. Al vind ik de term ‘genieten’ in dit geval een beetje misplaatst, want laten we eerlijk zijn: zoveel smaak hebben tomaten uit de hydrocultuur of boontjes uit Afrika niet. En de Spanjaarden mogen beweren wat ze willen: de Belgische asperges zijn en blijven de beste ter wereld. Hoe komt het toch dat we het hele jaar door zo’n uitgebreide keuze aan groenten en fruit blijven eisen? We weten dat aardbeien in februari naar niets smaken en toch kopen we ze. Zijn we als consumenten zo verwend dat we smaakloze producten kopen, gewoon omdat ze er zijn? Het is jammer dat we de deugd van het geduld zijn kwijtgeraakt. Alles moet hier en nu. Kersen met kerstmis? Pompoen met pasen? Toe maar! Is het niet zoveel fijner om na een jaar wachten weer volop te kunnen genieten van bijvoorbeeld asperges? Het plezier wordt er alleen maar intenser door. De Britten hebben er een mooi spreekwoord voor: all good things
come to those who wait. In die al te korte periode dat asperges van het seizoen zijn, eten we ze op honderd en één manieren tot we er − letterlijk − de buik van vol hebben. En er met een gerust hart weer voor een jaartje afscheid van kunnen nemen. Misschien moeten we met z’n allen wat bescheidener worden en weer leren genieten van plaatselijke seizoensproducten. In België komen we wat dat betreft niets te kort. Ons land telt zoveel prachtige producten dat het zonde zou zijn om ze links te laten liggen. Dat gezegd zijnde, is het nooit goed om in extremen te vervallen. Ik beken dat ik ook af en toe zondig door een exotisch ingrediënt in mijn keuken te verwerken. Mijn stelregel blijft echter: volg de seizoenen, want dan zijn producten op hun best. Zo zijn er in maart al enkele primeurs te bespeuren, zoals spinazie. Het is echter wachten tot april en mei om van het volledige assortiment in al zijn glorie te kunnen smullen. Daarom geef ik nu ook enkele recepten voor april mee. Primeurs zijn zo zacht van smaak dat je ze zonder problemen rauw kunt eten. Kinderen − altijd moeilijke klanten als het op groenten aan komt − zijn er dol op. Ik herinner me dat ik als kind niets liever deed dan op rauwe groenten knabbelen. Of je bouwt er een lekker slaatje mee. Jonge spinazieblaadjes zijn lekker mals en gaan evengoed samen met zoute feta of spekblokjes als met zoete rode bietjes.
Maar ook in warme bereidingen zijn primeurgroenten niet te versmaden. Om de pure smaak van primeurs te benadrukken, houd je het best eenvoudig. Zo komt de mineralige smaak van spinazie helemaal tot zijn recht in een smeuïge risotto met milde ricotta. Roer de spinazieblaadjes vlak voor het serveren door de risotto, zodat ze kunnen slinken zonder te verkleuren. Ook bloemkool smaakt heerlijk, in een eenvoudige roomsoep bijvoorbeeld. Voeg er een mespunt vanille aan toe en je hebt een feestelijk gerecht om de lente in te luiden… Veerle De Pooter werkt voor de artiestenkeuken van de Ancienne Belgique in Brussel; ze bereidt de maaltijden voor de artiesten die er optreden. Daarnaast schrijft ze culinaire artikelen voor Weekend Knack, Nest, Feliz en nu dus ook voor Seizoenen.
Mango We kregen enkele vragen van lezers over het recept met mango in het januarinummer van Seizoenen. Lees het uitgebreide antwoord van Velt bij de lezersbrieven op p 33.
2 | 2008
19
Bloemkoolcappuccino met vanille 20’ Door de soep met enkele klontjes ijskoude boter te mixen, ontstaat een schuimig resultaat: vandaar de benaming cappuccino.
Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
• ½ bloemkool • 8 dl groentebouillon • 1 kruidentuiltje (1 takje peterselie en 1 stengel groene selder, gewikkeld in een blad prei) • 1 vanillestokje • 1 dl room • 50 g ijskoude boter • witte peper en zout
Kook de bloemkool gaar in de bouillon met het kruidentuiltje en het gespleten vanillestokje. Verwijder nadien het kruidentuiltje en het vanillestokje. Mix de soep fijn met de room.
Kruid naar smaak. Breng de soep vlak voor het serveren weer aan de kook en mix er met een handmixer de boter door. Serveer meteen in diepe borden en druppel er eventueel wat olijfolie over.
Frittata met aardappelen, lente-ui en fijne kruiden 25’ Een frittata is een dikke Italiaanse omelet die op een zacht vuurtje wordt gegaard.
Ingrediënten voor 4-6 personen
Bereiding
• 6 aardappelen • 2 el olijfolie • 1 bosje lente-uitjes • 8 eieren • 1 el fijngehakte kervel • 1 el fijngehakte bieslook • 1 el fijngehakte peterselie • 1 el fijngehakte dragon • 50 g geraspte parmezaanse kaas • zwarte peper en zout
Spoel de aardappelen onder koud water en snij ze in blokjes. Kook de aardappelblokjes gaar in gezouten water en laat ze goed uitlekken. Verhit 1 el olijfolie in een diepe pan en snij de lente-ui fijn. Fruit de lente-ui op een laag tot matig vuur, zodat ze niet kleuren. Haal de pan nadien van het vuur. Klop intussen de eieren los en voeg de fijngehakte kruiden en geraspte kaas toe. Kruid naar smaak. Roer de aardappelblokjes en lente-ui onder de
Laat de frittata na het bakken afkoelen tot kamertemperatuur en serveer hem in parten.
eieren. Zet de pan weer op het vuur, verhit de tweede eetlepel olijfolie en giet het eierbeslag in de pan. Zet het vuur laag en laat de frittata zachtjes garen. Als de frittata onderaan en langs de randen gestold is, verwarm je de grill voor op hoge stand. Zet de frittata niet langer dan 1 minuut onder de hete grill tot ook de bovenkant gestold is. Laat de frittata afkoelen en serveer met een frisse groene salade.
20
Risotto met jonge spinazie, ricotta en pijnboompitten 30’ Spinazie en ricotta vormen een klassieke combinatie, die je vaak terugvindt in de vulling van Italiaanse deegwaren, of in gebakjes van krokant filodeeg.
Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
• 1 el olijfolie • 1 ui • 2 tenen knoflook • 300 g risottorijst • ½ dl Noilly Prat (vermouth) • 1 l verse groentebouillon • 100 g ricotta • 2 el geraspte pecorino • 250 g jonge spinazieblaadjes • 25 g geroosterde pijnboompitten • 25 g boter • zwarte peper en zout
Verhit de olijfolie in een diepe pan en snipper de ui en knoflook. Fruit ze op een matig vuur. Voeg de risottorijst toe en roer tot alle rijstkorrels bedekt zijn met olijfolie. Giet er de vermouth bij en laat volledig inkoken. Giet een soeplepel groentebouillon bij de rijst en laat al roerend inkoken op een matig vuur. Voeg opnieuw bouillon toe als de rijst de vorige
Ik gebruik jonge spinazie liever rauw in salades, of voeg het aan het einde toe aan warme bereidingen, zodat de kleur en de structuur behouden blijven.
soeplepel bouillon helemaal heeft opgenomen. Ga zo door tot de rijst beetgaar is; je hebt misschien niet alle bouillon nodig. Roer de ricotta, pecorino, spinazie en pijnboompitten door de risotto en meng goed. Kruid naar smaak en roer vlak voor het serveren de boter door de risotto, zodat die lekker smeuïg wordt. Serveer meteen.
Salade van andijvie met linzen, geitenkaas en rozijnen 20’ De bloemige linzen, pittige geitenkaas en zoete rozijnen zijn perfecte tegenhangers voor de bitterheid van de andijvie. Je kunt naar hartenlust
Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
• 100 g groene linzen • verse groentebouillon • 3 sneden brood • 2 el olijfolie • 4 el extra vergine olijfolie • 2 el balsamicoazijn • 1 tl gemalen komijn • 50 g gele rozijnen • 1 kleine krop andijvie • 100 g gerijpte geitenkaas • zwarte peper en zout
Spoel de linzen onder koud stromend water en doe ze in een pan. Zet de linzen onder met groentebouillon en kook ze, zonder deksel, beetgaar. Snij intussen de korsten van het brood en snij het brood in blokjes. Bak de blokjes goudbruin in de olijfolie. Laat de croutons uitlekken op keukenpapier. Meng de extra vergine olijfolie met de balsamicoazijn en komijn,
experimenteren en de linzen vervangen door aardappelen, de geitenkaas door spekblokjes, en de rozijnen door hazelnoten.
kruid met peper en zout. Voeg de rozijnen toe en laat ze marineren. Giet de linzen af en laat ze goed uitlekken. Meng de nog warme linzen met de vinaigrette. Verwijder de buitenste bladeren van de andijvie en snij het hart van de krop in repen. Meng de andijvie met de linzen en doe in een grote slakom. Verkruimel de geitenkaas over de salade en serveer.
Weg & Wijzer Voedingsactiviteit
Tuinactiviteit
Antwerpen
05.04 19.04 26.04
07.04
Biodynamische land- en tuinbouw 3 lessen door Dirk Govaerts, 9.30 u. Widar, Lipseinde 43, Merksplas. Leden € 15,00, nt-leden € 20,00 (voor 3 lessen). Huibrecht-Provoost, 03 314 38 16, huibrecht.provoost@belgaco m.net. Inschr.: Jan Horsten, 03 314 22 55 vóór 20 maart.
[email protected]
Kippen houden door Karel Van Geel, 19.30 u. Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. War Smeyers, 014 71 30 63 of Leo Lodewijckx Milieudienst, 014 33 07 35, Mol
11.04
De luilekkere tuin door Lieven David, 20 u. Refter GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. www.velt-brasschaat.be
11.04
12.04
De nieuwe tuin door Peter Bauwens, 20 u. Raadszaal - gemeentehuis Westerlo. Herman Rombouts, 014 51 76 73, HermanBlanche.rombouts@ pandora.be, Midenkempen Werkdag Velt-tuin. 10 u.
Ecologisch leven/wonen
19.04 19.05
19.04 20.04 20.04
20.04
Minimoestuin in potten en bakken door René Meulemans, 20.00 u.
26.04 27.04
17.04
De arbeidsarme tuin door War Smeyers, 20 u. Ecocentrum Postelsesteenweg 71, Mol
17.04
Praatavond tuinactiviteiten in mei en juni. 20 u. De Warande, Turnhout.
voor 3 mei: Jan Horsten, 03 314 22 55,
[email protected].
12.05 13.05 16.05
Tuinbezoek bij Gust Wuyts, 18.30 u. Asberg, Kasterlee. Turnhout Fietstocht met bezoek aan de Groene Boerderij, 19 u. Parking kerk Brasschaat centrum. www.velt-brasschaat.be Voordracht vlinders door Gilbert Uytdenhouwen, 20 u.
Vroente, Putsesteenweg (parking natuurrservaat), Kalmthout. € 3.
18.05
Minimoestuin door Lieven David, 9.30-12 u. Kinderboerderij, Nestor Janssens, 03 887 54 77. Stadsrand-Zuid
25.05
Plantenruildag. 8 u. Voortuin Graanhalm, Berkendreef, Kalmthout Ongewenste gasten in de tuin door René Meulemans, 9.30 u. De Schuur, Singel, Gierle. Leden (ook KWG): gratis; nt-leden: € 2,50. Frans Saelen, 014 55 35 68, frans.saelen@ belgacom.net. Middenkempen
25.05
Wandeling: Wilde planten leren kennen en gebruiken door Gilbert van Looveren, 9.30u. Ecotuin Wiezelo, Gooreind. Bezoek aan schapenhoeder Jean Van Riet, 10u. Overheide 82, Puurs.
[email protected]
25.05
1001 nachten (Dag van het Park Schoten). 10 u. Park
27.04
Vordenstein, Hortsebaan/Kopstraat, Schoten. Sonia, 03 658 99 46 of
10 u.
[email protected]
[email protected].
01.05
Wandeling langs het Coulissenpad in Mol Sluis met Staf Heurckmans, 19 u. Kerk Mol Sluis. War Smeyers, 014 71 30 63,
[email protected]. Mol
04.05
Johan Peeraer, 03 454 07 34,
[email protected]
Kippen houden door Karel Van Geel, 19.30. Eocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol
Les Siertuin zonder gif, omgaan met ongewenste gasten door Mieroos Nijsters, 9.30 u. Bergenstraat 2A, Minderhout. Nt-leden: € 2,50. Inschr.
Nationale Plantenbeurs in Hombeek,
De Markgraaf, Kapelstraat 8, Hove.
17.04
Dag van de Aarde: ontmoetingsdag in Velt-tuintjes, 13 u. Sluizenstraat Schoten. Sonia, 03 658 99 46,
[email protected].
Melis, 03 254 17 74. Den Bumpt
16.04
10.05
Lievevrouwkesbosweg 20, Wilrijk.
Plantenruildag. 10 u. Velt-
Teelt van erwtjes en boontjes door Jos Van Hoecke, 20u. ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht. Ingrid
Dag van de Aarde: Velt op Ecofeestival! 10 u. Kamp C, Britsebaan, Westerlo. Riet Janssens, 0474 40 66 63
[email protected]. Middenkempen
www.velt-brasschaat.be
15.04
Dag van de Aarde: open Velt-tuin, 1017 u. Hotagstraat-heuvels, Stabroek.
[email protected].
11. www.velt-brasschaat.be
Bergstraat 9.
Tweede Plantenruildag. 14-16 u. Fons De Kock, Herentalsebaan 77, Zoersel. Renée Grysolle, 03 384 34 96, renee
[email protected]. Turnhout
Tuinencomplex Velt Brasschaat,
tuinencomplex Brasschaat,
Helende kracht van bomen door Liliane Eggermont. 14 u. Parking kerk Kapellen. Leden: 5,00; nt-leden:
Toegankelijk voor rolstoelgebruikers
7,00. 03 664 82 95, willy.goetschalc
[email protected]. Polder
Bergstraat 9. Frans Verelst, 03 651 90
13.04
Kinderen welkom
21
Samenaankoop natuurlijke vijanden.
03.04
Kippen houden, zo natuurlijk door Johan Deblaere, 20 u. Parochiaal centrum Zwevegem, Otegemstraat 18c.
[email protected]
04.04
Teelttechnieken van prei door Luc Vanparys, 19 u. Vlamertinge CC, Poperingseweg 483, Ieper. Leden:
Rondleiding in Dodoenstuin, 15-17 u. Hoofdingang Park van Schilde, einde Bellevuedreef. François Jans, 03 658 24 68, velt.dodoenstuin@s kynet.be.
05.05
01.04
Plantenruildag,10-13 u. Velt-tuin ‘De Heuvels’, Heuvels-Frans Hotagstraat, Stabroek. Willy.goetschalckx@telen et.be, 03 664 82 95. Polder
04.05
West-Vlaanderen
Permacultuur door War Smeyers, 19.30 u. Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, 2400 Mol. Nt-leden: € 2,50. 014 71 30 63,
[email protected]. Mol
Bestellen voor 1 april door storting op rek 285-0368979-20, Velt-Staden. Roger Deleu, 051 70 01 76,
[email protected], http: //users.pandora.be/roger.deleu/
€ 1,00; niet-leden: € 2,00. Dirk De Ridder, 057 33 60 63.
05.04
Schadelijke en nuttige insecten in
22
Seizoenen
de tuin, 10 u. Compostdomein afdeling Oostkust,
[email protected]
06.04
Tuinclub, café Oud Gemeentehuis, Stalhille. Daniël Laevens, 050 81 35 79,
[email protected]. Jabbeke
08.04
Minimoestuin door André Verheecke, 19.30 u. Zaal Den Anklap, Leffingestraat 85 Oostende. Leden: € 1,50; nt-leden € 3,00. Van Ghendt, 059 32 35 49,
[email protected].
09.04
12.04
18.04 19.04
19.04
Aanleg en onderhoud ecologische zwemvijver door Geert Bossaert, 19.35 u. Het SWOK, Ooststraat 44, Staden. 051
20.04
22.04
26.04
Bedrijfsbezoek tuinsappen Lobaerts - Calville. 9.30 u. Voormezeele, Slijpstraat 1, Ieper. € 2,00. Dirk De
Voorjaarsplantenbeurs, 14 u. School Hagewinde, Vikingstaat, Roeselare.
Rugklachten voorkomen bij het tuinieren door Paulette De Rybel, 20
Klimaatfietstocht, Dag van de Aarde.
27.04
27.04
Infonamiddag waterinfiltratie door Eveline (VIBE), 14.30 u. De Boeie, Kerkstraat 35, Oostende. Leden: €
03.05
Velt Staden Op 20 juli trekken we naar de Franse Jura waar er verschillende van de mooiste dorpjes van Frankrijk te vinden zijn. We verblijven op 1700m hoogte in half pension aan Le Lac de St Point in het dorpje Malbuisson, tegen het meer gelegen.Iedere dag staan er interessante bezoeken op het programma zoals het bezoek aan een bio-wijnboer,een kaasmakerij, zoutmijnen, zoutwaterbewerkingen,... We doen alles in een familiale en ecologische sfeer. Gelieve spoedig in te schrijven door de betaling van een voorschot van € 75,00 op rek 285-0368979-20.
08.05
[email protected]. IjzervalleiDiksmuide
10.05
[email protected]. Tielt
13.05
Teelt van speciale groenten door André Verheecke, 19.30 u. Swok Ooststraat 44, Staden. Nt-leden: € 2,00. Roger Deleu, 051 70 01 76,
[email protected], http: //users.pandora.be/roger.deleu/ Staden
17.05
Tweede praktijkles ecologische moestuin. 15 u. An Tetaert, Rijsselbosstraat 20, Zonnebeke. Nt-leden: 2,00. Dirk De Ridder, 057 33 60 63. Westland
Ruilbeurs, 9.30-11.30 u. De Kobbe, Schoolstraat, Rollegem Kapelle.
18.05
Ochtendwandeling + ev. bio-ontbijt. Daniël
18.05
Biomarkt, 10u. Manège Kasteel van Loppem.
27 61 84, info.grootzedelgem@ve lt.be
19.05
Plantenruilbeurs ism Velt Harelbeke en De Vlasbek Kuurne, 10 u. Beneluxlaan 101A, Stasegem. martin
Veiligheid in huis en tuin door Jan de Saedeleer, 20 u. SPE centrale, Vaarnewijkstraat 20, Harelbeke.
20.05
Deadline inschr. busreis naar tuin in Péruwelz (7 juni). € 49,00,
Moestuinclub door Daniel Van Poucke, 10 u. Augustijnenhof, Rolleweg, Loppem. Marc Stael, 050
De teelt van aardbeien: van stek tot oogst, 10 u. Compostdomein van afdeling Oostkust.
23.05
Leden: gratis; nt-leden: € 2,00. 057 33 60 63. Westland
Leden Gr-Zedelgem: gratis, leden: € 1,00 ; nt-leden € 2,00. Marc Stael, 050 27 61 84.
Afvalarme tuin en werken met materiaal uit eigen tuin door Lieve Van Praet, 20 u. De Wieke, Brugsestraat 9, Oostkamp. Leden: € 2,00; nt-leden: € 4,00. Marina Jonckheere, 050 82 47 67, jonckheere.marina@skynet .be. Oostkamp
Vanden Hove-Opsommer, 10 u,
Eerste praktijkles ecologische moestuin. Dirk De Ridder, 15 u, Belfroidstraat 1, Poperinge-Reningelst.
Laevens, 050 81 35 79,
[email protected]. Jabbeke
middagmaal inbegrepen. 051 70 01 76,
[email protected], http:// users.pandora.be/roger.deleu/ Staden
Plantenbeurs bij Bart en Katrien
53 03 21. Wevelgem-Menen
Dierenpark Planckendael. nico.staessens@t elenet.be. Beitem
Groenestraat 153, 8930 Menen. 056
03.05
Ruilbeurs, 10-12 u. School ‘t Nieuwland, Ontvangerstraat 7, 8700 Tielt. 051 40 30 33
18.05
[email protected]
03.05
Bezoek woning met lage energiefactuur. 20 u. Wim Maris, Predikboomstraat, 25, Klerken. 051 50 06 26
1,25; nt-leden € 2,00. Van Ghendt, 059 32 35 49, velt.oostende@skyn et.be.
[email protected], 056 75 77 56. Kortrijk-Zwevegem
5 daagse busreis naar de Jura Leden : € 390,00 Roger Deleu 051 70 01 76,
[email protected]
[email protected], 050 78 05 51. Beernem
10-16 u. Startpunt nog te bepalen (zie lokale pers). martin.raepsaet@s kynet.be, 056 75 77 56. Zwevegem
Magda Demeyere, 056 50 03 18. Groot-Ledegem
70 01 76,
[email protected] http: //users.pandora.be/roger.deleu/
17.04
Moestuinclub: tuinbezoek bij Freddy Decruy, 19 u, Slagveldstraat 6, Moerkerke.
door Andrè Vereecke 19.30 u.
[email protected]. Beitem
Honing en toepassingen, 10 u. Gravinne 5, Middelburg. Leden € 4,00; nt-
07.05
[email protected], 051 20 39 23
leden € 6,00. Marc Stael, 050 27 61 84. (carpooling om 8.45 u, kerk van Zedelgem De Leeuw)
15.04
Ongenode gasten in de tuin
Ridder 057 33 60 63. Westland ism Westkust
Carpoolen 9 u, cafe De Voerman (Lichtervelde). Luc De Backer, 0485 85 33 76,
[email protected]
13.04
Tuinclub (plantenruil). Café Oud Gemeentehuis, Stalhille. Daniël Laevens, 050 81 35 79,
[email protected]. Jabbeke
Gemeentehuis, Aarseelsestraat 2, Aarsele.
[email protected]
Bowlen, 19.30 u.
[email protected],
Bezoek bioboer Vermeulen. 9.30 u. Tuinbouwstr 3, Ruddervoorde.
04.05
2,00; nt-leden: € 4,00, 050 82 38 69,
[email protected]
Tuinbezoek bij Karel Peters, 19 u, Margriet Diericxstraat 26, Sijsele. Gilbert Putman,
[email protected] 050 78 05 51.
11.04
u. De Levende Aarde, Breeweg 22, Hertsberge/Oostkamp. Leden: €
25.05
Fietstocht Noorden van Frankrijk. Bart Vanden Hove, Groenestraat 153, 8930 Menen. 056 53 03 21 Inschr! WevelgemMenen
25.05
Moestuinclub door Daniel Van Poucke,
Weg & Wijzer 10 u. Augustijnenhof, Rolleweg, Loppem. Marc Stael, 050 27 61 84, info.grootzede
[email protected]
31.05
Busreis: bakkerijmuseum, rondrit Kempen, Bessentuin. Vertrek Mercatorlaan Oostende, 7u30. €45 Inschr voor 18/05 op rek: 001-077695258. 059 32 35 49 Oostende
82 45 37,
[email protected], www.yggdra.be
01.05
telenet.be, 02 252 22 69
09.05
Vlaams-Brabant
04.04
Eetbare bloemen, kruiden, groenten. 20
11.04
De juiste plant op de juiste plaats 20 u, door Frans De Smedt. Horzelstraat 28, Ukkel. 02 376 18 01, 0479 22 66 24, jean-
u, danieldecoene@ telenet.be, 02 720 20 67.
[email protected]. Brussel
13.04
Een kruidenspiraal aanleggen. 10 -16 u. Meerhem 149,Gent. € 25,00. Inschr: Yggdrasil, 016 82 45 37,
[email protected].
15.04
15.04
Pril lentegroen op je bord 19.30 u, door Monique Van de Voorde, bib. Brussegemplein 8, Merchtem. Leden: € 3,00, nt-leden: € 5,00. Inschr.: Frans De Smedt, 052 30 24 12,
[email protected]. NeerBrabant Pril lentegroen op je bord 19.30u door Jo De Bruyne. Leskeuken centrum Asse. Leden: € 3,00; nt-leden: € 5,00. (inschr. voor 6/04 rek: 979-9577880-08) Reej Masschelein, 02 452 78 13, 0473 39 03 11
[email protected]
17.04
Energiezuinige verbouwing v.d. zolder door Dialoog. 19.30 u. Hof ten Hemelrijk, Kloosterstraat 7, Opwijk. Eric Roelands,
15.05
20.04
19.05
€ 1,00; nt-leden € 2,00. Fleurbaey, 02 759 87 52, filip.fleurbaey@fulla dsl.be. Midden Brabant
24.05 24.05
25.05
25.05
01.05
Oost-Vlaanderen
01.04
Bezoek museum Hertboommolen,14 u. Molenkauter 9, O-L-V-Lombeek.
Kruidenverkoopdag, 10-17 u. Yggdrasil, Vissenakenstraat 381, Tienen. 016
Tuinverhardingen onkruidvrij houden zonder gif: door Frans Desmedt, 14 u, Bruneaustraat 110, Kester, Jan Tordeurs, 054 56 83 49,
18.04
04.04
Gewasbescherming door Jos Van Hoecke, 20 u. Leden € 1,00; nt-leden € 3,00. St-
Degustatie biowijn, 20 u, Raadszaal Gemeenteheuis, De Pinte. Yvette Rosseel, 09 282 88 02, geodebruycker @scarlet.be. Scheldevallei
24.04
Ongewenste gasten in de tuin door Herman De Waele. Clubhuis
parochiecentrum, Kloosterstraat, ST-LHoutem.
[email protected], 054 50 09 43,
25.04
Wandeling Levend erfgoed dieren door Etienne Raemdonck, 14 u. Provinciaal Domein Puyenbroeck,
Wachtebeke.
Nt-leden: € 2,50. 09 253 65 14, antoin
[email protected]
26.04
Plantenruildag bij Arlette en Jacques, Dorre Wei 9, Oudenaarde-Ename, 10 u. ,
[email protected], 055 31 42 07,
26.04
Plantenruildag, 14u. Rijksschool, Margote 16, Wichelen. E. Van Wesemael, 052 42 26 33,
[email protected], www.veltwichelen.be
26.04
Ruildag, 14 u. Bij Leopold Hellyn, Holmanstraat 1, Steenhuize. 054 50 09 43
[email protected]. Herzele-Houtem
26.04
Indische keuken, 19.30 u. Parochiaal Centrum, Kerkwegel, MerelbekeMelsen. Annemie De Kocker, 09 384 66 97. Scheldevallei
Kruidenwandeling met Danielle Houbrechts, 15u. Klooster, Ridder Stas de Richellelaan, Bottelare. € 6,00. Marc Derudder, 09 22 25 617, info@vriende nkringleentje.be, www.veltgent.net
[email protected]
proefles door Jo De Bruyne, 10-12u.
Pedevallei/Roosdaal-Lennik
13.04
Daguitstap naar de Voerstreek, 7 u. Kamerijklaan, Dilbeek. Volwassenen: € 15,00/kinderen: €10,00.
[email protected] , 02 569 27 28, Inschr. voor 19 mei. rek. 0003250101-19.
Basismoestuincursus op natuurlijke wijze, 19.30 u. Bio Peace Provinciale School, Stoepestraat 38, Assenede. Antoinette Bauwens, 09 253 65 14,
[email protected]
Workshop verhardingen zonder gif door Frans De Smedt. 10u Ferdinand Verbiestlaan 14, Heverlee. Leden: € 2,00; niet-leden: € 4,00.
[email protected] of Vif Vanderveken, 016 22 77 47,
De Cam, De Schuur, Dorpsstraat 67, Gooik. Leden: € 3,00; nt-leden: € 5,00.
20.04
18.04
Bezoek aan Comité Jean Pain, 9u. Parking Lombaarden, Haacht. € 5,00. (inschr. voor 17 mei)
Lentegroen uit eigen streek of tuin:
Jan Tordeurs, 054 56 83 49,
[email protected].
11.04
Volsembroek-wandeling, 14.30u. Gemeentehuis St-Pieters-Leeuw.
Gefermenteerde gezondheidsdranken door Luc Vanhoegaerden. 20u CC Colomba, Colombastraat 1, Kortenberg. Leden
Een tuin zonder groenresten door Frans De smedt, 20 u. Zaal
Clementwijk, Frans van Cauwelaertlaan, St- Niklaas.
[email protected]
Jean-Pierre Debrandt, 0479 22 66 24, Willy Dirkx, 02 376 18 01,
Van ei tot kip door Frans Smets, 20u. Bib. Schoolstraat 23, Zemst. Leden: € 2,50, nt-leden: € 3,50.
[email protected], 02 252 22 69,
09.04
De minimoestuin 20u door Marc Smeyers. ’t Vondel, Possozplein 40, Halle. Hélène Clément, 02 356 22 83,
[email protected]
18.05
Antoniuskring, provincieweg, Borsbeke.
[email protected], 054 50 09 43
Leuke look, coole kool, pittige mosterd. 20u Leden € 1,50; ntleden € 2,00 danieldecoene@telen et.be, 02 720 20 67
052 36 51 31. Neer-Brabant
18.04
Bloemenmarkt, 9-15 u. Ennepetalplein, James Ensorlaan, Vilvoorde. bernadette.christiaens@
23
Eigen aardige groenten door Gino en Marc. 14.30 u. Kasteel Claeys-Bouüaert, Mariakerke.
[email protected] e, 09 329 49 52, www.veltgent.net
03.05
Bezoek Hof ter winkelen. 13 u. Kerk in Letterhoutem (carpooling). € 5,00 (gids + drankje). Inschr: 053 60 72 27.
[email protected], 054 50 09 43. Herzele-Houtem
24
04.05
Seizoenen
Kruidenwandeling, 14.30 u, Kerk Uitbergen. Nt-leden € 1,00. E. Van Wesemael, 052 42 26 33,
[email protected], www.veltwichelen.be
10.05
Nachtegalenwandeling met Philippe Grambras, 4 u. Café Passé op Doornendijk, Holleken 15, Assenede.
24.04 22.05
26.04
26.04
Limburg
07.04
Onderhoudswerken kruidentuin 19 u, in Grote Brogel. Vanita Mertens 011 61 18 03
[email protected]
08.04
Gespreksavond over ostheopathie. 19.30 u, Gouverneur Verwilghenlaan, zaaltje aan de kerk van Mariaheide/ Maasmechelen. Leden: € 2,00 Ntleden € 3,00. Jef Hermans. 089 76 79 04
[email protected]. Velt
Maasmechelen
12.04
Bezoek aan geitenboerderij Ommersteyn 10 u,. De Schiervellaan 5, Rotem € 2,50, ludo.zanders@e uphonynet.be, 089 86 70 11 Velt Maasoeter
15.04
Buxusvormen maken 20 u, door Berke Bervoets in het Troempelke, Opglabbeek
15.04
Bezoek aan biogeitenhouderij Ommersteyn 14 u. Leden € 4,00 . Nt-leden € 6,00. Inschrijven bij Jef Hermans 089 76 79 04 of
[email protected] voor 10 april.
Verzamelen op Marktplein Eisden om 13.30 u. Velt Maasmechelen.
19.04
Praktijkles Moestuin 14 u, Moestuinencomplex De Waterkuil Waterkuilstraat Zepperen, St-Truiden. Carine Lonneu 011 68 75 68
[email protected]
19.04
20.04
Ochtendwandeling o.l.v. Jan en Harrie. 7 u, De Borg, Kessenich. nt-leden € 2,50. Maurice Lambers, 089 56 31 77
[email protected]. Velt Kinrooi
04.05
Ochtendwandeling, vertrek bij René Neutelaers Steenberg 58, StLambrechts-Herk. Reserveren bij René Neutelaers, 011 31 52 58. Velt Hasselt-Diepenbeek
11.05
12.05
20.05
Bezoek aan Brouwland Beverlo. 13 - 15 u. Neeroeteren parking Spar (Corner) ludo.zanders@euphonyn et.be, 089 86 70 11 Maasoeter Jaarlijkse Pinsterfietstocht Leden gratis, nt-leden € 2,50. Maurice Lambers, 089 56 31 77,
[email protected], Velt Kinrooi
Kweken in potten en bakken door Marc Smeyers CC De Bogaard, Capucienessenstraat 8, 3800 StTruiden. Carine Lonneu, 011 68 75
25.05
Bezoek aan Martenshoeve, Laagbulsstraat
24.05
Bezoek mergelgroeve ‘t Roodt, Margraten 11 u, € 2,00 . Wandeling ca. 2 u, opgraven tot sluiting (15.30 u). ludo.zanders@ euphonynet.be, 089 86 70 11 Velt Maasoeter
24.05
Fietstocht Dag van de Aarde.
Aanleg van een ecosiertuin bij Thijs-Bourgeaus, Eikenlaan 26 te 0 Eisden. Hendrik.lenaerts@telene
Vanita Mertens 011 61 18 03
[email protected] Aard-Peer
t.be, 089 76 30 12. Siertuingroep Lanaken/Maasmechelen
1, 3570 Alken. Hasselt-Diepenbeek
Nederland
04.04
Ecologische maaltijd. Voedingsgroep natuurtuin ‘t Loo. Inschrijven bij Paula Heesterbeek 0497 57 52 07. VeltBergeijkEersel
05.04
Plantenruil 10-12 u, bij Ton Jansen, Reusel
05.04
Inloopmiddag 14 u tot 16 u. Bij Wilma, Keutenberg 5, Schin op Geul, 043 459 20
10.05
14.04
[email protected] Bladel
07 Wilma Peeters,
[email protected] Velt Zuid-Limburg
Grondbemonstering en compostmaken gemeenschapshuis de Roffert Berikstraat 11, Buggenum. Nt-leden € 2,00. Velt Leudal
20.04 20.04
Wandeling in de Moeren 9 u. door Frans van Boxtel, Reusel
[email protected]. Velt Bladel Opening tuinseizoen in Natuurtuin ‘t Loo Terlostraat 4 Bergeijk. Verkoop van biogroentenplanten.
26.04
Plantenruildag 10 u, hoogstamboomgaard, hoek Jo Goudkuillaan/Gebr.Ganslaan, Eindhoven(Acht)
[email protected] Velt Eindhoven/Veldhoven
26.04
Werkochtend Lei Hermans en Bart van de Venne NME-st.Elisabethshof Roggelseweg, Haelen. Velt Leudal
26.04
Planten(ruil)beurs. N.M.E. Elisabethshof Roggelseweg 58, Haelen. Velt Leudal
18.05
Planten- en stekkenruil 10-13 u, bij Piet Beerens, Hoogeloon
[email protected]. Velt Bladel
19.05
Ecologisch onkruid bestrijden. u nog onbekend. De Roffert Berikstraat 11, Buggenum. Nt-leden € 2,00. Velt Leudal
31.05
Tuinmarkt bij de Walburg, Boord te Nuenen. Wilma Peeters,
31.05
68 Velt St-Truiden
Avondwandeling in de Brandt. 20 u, Sylvain Peeters Voorshoven kerk, Neeroeteren. ludo.zanders@eu phonynet.be, 089 86 70 11 Velt Maasoeter
Bezoek aan plantenkwekerij Hanssen. 10 u, Dornestraat 36, Opoeteren. ludo.zanders@eup honynet.be, 089 86 70 11 Velt Maasoeter
27.04
Uitstap naar de Peel, NL o.l.v. Loet van Beers u volgt later, Troempelke, Opglabbeek.
[email protected]
Duurzaam koken op een Aga cooker. 9.30 u, Bij fam. Paesen, Heikantstraat 27 in Meeuwen Leden: € 10, nt-leden: € 15 max. 10 deeln. Vanita Mertens, 011 61 18 03
[email protected] inschrijven voor 16/04. Velt AardPeer
Voordracht + demo natuurverven door Jean-Paul Pollefliet (De Vlek), 20 u. Zaal Flora, Floraplein, Merelbeke. 09 362 33 28,
[email protected], 09 384 36 06. Scheldevallei
25.05
Spilstraat, Neeroeteren. inschrijven bij anita.stinkens @euphonynet.be, 089 86 70 11 Maasoeter
09 253 65 14, antoinette.bauwens@ versateladsl.be
14.05
Ecologisch bloemschikken 19.30 u, door Anita Stinkens. De Koepel
[email protected]
De meest recente toevoegingen en uitgebreide beschrijvingen vind je op www.velt.be
Breedbeeld
25
Nieuwe Groene gids voor kleine kids Teksten Groene gids Relinde Baeten en Nadia Tahon Interview Bart Coenen Foto’s Ramona Gaukel, Inge Smets en Flávio Takemoto
De Groene gids voor kleine kids werd een onverwacht succes: 7000 exemplaren vlogen in minder dan twee jaar de deur uit. Heel wat gemeenten zagen in deze gids het ideale cadeau voor kersverse ouders. Gevolg: hoog tijd voor een herdruk! We actualiseren de inhoud en frissen de lay-out grondig op. Een nieuwe gids wordt weldra geboren. We geven je hier alvast een voorsmaakje met info over kleding, verzorging en de babykamer. Wil je meer? Lees dan op p. 26 hoe je dit boekje voorbestelt. Speciaal voor dit nummer van Seizoenen laten we een ecomama aan het woord over ecologisch opvoeden. Haar verhaal lees je op p. 25. Kleding Kinderen groeien heel snel. Hoe kleiner je kind, hoe sneller het groeit. Je hoeft dus niet met een heel grote uitzet te beginnen. Vaak kun je spulletjes lenen, of ruilen op tweedehandsbeurzen voor baby- en kinderkleren, bijvoorbeeld van de Gezinsbond. Kies bij voorkeur voor natuurlijke materialen, voor babykleding uit katoen en wol. Ook zijde, linnen en hennep zijn van natuurlijke oorsprong. Deze stoffen ademen meer dan andere. Daardoor nemen ze het zweet beter op en veroorzaken ze minder huidirritaties. Pesticiden en ander vuil Bij de teelt van katoen worden erg veel giftige pesticiden gebruikt. Tegenwoordig vind je in speciaalzaken biokatoen, zeker voor kleine kinderen. Zowel natuur-
lijke als synthetische stoffen krijgen nog andere stoffenbewerkingen. Ze worden krimpvrij, kreukvrij en glanzend gemaakt en vaak gewassen, gebleekt en geverfd. Nieuwe kleding bevat dikwijls formaldehyde. Dit wordt gebruikt om de kleren kreukvrij te maken. Maar formaldehyde veroorzaakt allergieën en blijkt kankerverwekkend te zijn. Een goede wasbeurt van nieuwe kleren is de beste en eenvoudigste oplossing. Als je de kleren de eerste keer koud wast, ga je krimpen tegen. De aanduiding ‘mechanisch voorgekrompen’ betekent dat er tegen de krimp geen chemische middelen werden gebruikt. Koop niet te veel kleren tegelijk. Mooie kledij is ook tweedehands verkrijgbaar. Vergeet die kleren niet te wassen voor je ze gebruikt.
In Wereldwinkels en in Fair Trade Shops kun je ‘mensvriendelijke’ kleding kopen. Je betaalt er wat meer voor, maar je hebt de zekerheid dat het gaat om een product van eerlijke handel. Tip Babykleren gaan meestal dagelijks de was in. Maar als kinderen wat groter worden, hoeven ze echt niet elke dag schone kleren aan. Als je toch graag afwisselt, leg de gedragen kleren dan even opzij.
→ www.gezinsbond.be → www.oww.be → www.kringwinkel.be → www.allesduurzaam.nl → www.wereldwinkels.nl
26
Seizoenen
Verzorging Een baby is een teer wezen, als ouder wil je zo’n klein kindje zo goed mogelijk verzorgen. Er bestaan duizend-en-één producten om je spruit schoon en fris te houden. Maar veel van de verzorgingsproducten in de handel bevatten bestanddelen die niet zo goed zijn voor de babyhuid: detergenten, emulgatoren, bewaarmiddelen, synthetische geur- en kleurstoffen… Producenten willen jonge ouders doen geloven dat hun baby al die producten nodig heeft, maar de meeste zijn eigenlijk overbodig. De huid van een (kleine) mens heeft immers van nature een zelfreinigende functie. Omgekeerd geldt ook: te vaak wassen kan de huid irriteren en allergieën veroorzaken.
toevoegen. Amandelolie is verkrijgbaar bij de drogist, supermarkt of apotheek.
Eenvoudig Babyvriendelijk wassen is eigenlijk heel eenvoudig. Gebruik een doekje of washandje, wat warm water en eventueel een beetje zachte zeep. Vuile billetjes kun je ook heel goed schoonmaken met wat amandelolie. Wil je de billetjes daarbij ook een heerlijk geurtje geven dan kun je aan de olie enkele druppels zuivere rozenolie
Grote wasjes, kleine wasjes Hygiëne is belangrijk, maar toch is het de vraag of je je baby echt elke dag in bad hoeft te stoppen. Door dagelijks baden slijt het beschermlaagje van de huid en droogt ze uit. Daarom voegen veel mensen wat zuivere amandelolie toe. Goed om te weten: je baby koelt snel af na het bad, zorg voor een verwarmde ruimte.
Cosmeticalabels Steeds meer producten bieden zich aan als natuurcosmetica. Voor veel producten is dat onterecht. Ook benamingen als hypoallergeen of botanical geven echt niet de garantie dat je een natuurlijk product hebt of een product dat helemaal geen allergische reactie veroorzaakt. Labels als het BDIH- en ecogarantielabel bieden meer garanties en houden rekening met het milieu. De producenten van de producten die deze labels dragen, laten geen dierproeven toe en weren de belangrijkste schadelijke synthetische ingrediënten uit hun producten.
Tip In de handel zijn aangepaste babybadjes verkrijgbaar in emmervorm, voor kinderen tot 6 à 7 maanden. Een baby vindt dit heerlijk en bovendien verbruik je hiermee maar een minimum aan water – mooi meegenomen. Het water blijft er behoorlijk lang warm in. Zo’n minibadje kan vlot mee op vakantie. Het is niet goedkoop, maar later ook nog bruikbaar als emmer… of als geschenk voor een vriendin die gaat bevallen. Maar het kan ook zonder: de wasbak of lavabo kan even goed dienst doen; je ondersteunt je baby met de ene hand en wast met de andere. Dit is de milieuvriendelijkste oplossing: je hebt weinig water nodig en geen extra ‘plastic bad’. → www.ecogarantie.be → www.natuurcosmetica.info
Breedbeeld
27
Emmelien Callewier (27) is moeder van twee dochters en kinderpsychologe. Ze geeft opvoedingsondersteuning aan kansengroepen. Bij haar gingen we te rade over ‘ecologisch opvoeden’. Stel, een productiehuis wil een televisieprogramma maken over ecologische opvoeding. Een soort van ‘Supernanny’ meets ‘Iedereen Eco’. Wat zou je hen zeggen? Bestaat er zoiets als een ecologische opvoeding? Ja, in die zin dat ouders die bewust bezig zijn met ecologie dat door hun levensstijl alleen al doorgeven aan hun kinderen. Bijvoorbeeld door vaak de fiets te nemen. Ecologisch leven vertrekt bij respect hebben voor de wereld in zijn geheel. Dat bijbrengen aan je kind wil zeggen dat je het leert respect te hebben voor de concrete dingen in zijn of haar leefwereld. Leer het bijv. zorg dragen voor zijn speelgoed, óók als het tweedehands is. De meeste waarden geef je dus mee in je dagelijkse handelen, door zelf het goede voorbeeld te geven, zonder er steeds het waarom bij te vertellen. Maar daarnaast staat je kind natuurlijk niet alleen in een ouder-kind relatie, maar ook in een bredere context. De woonbuurt, de school, … ze hebben allemaal een impact op de opvoeding. Ook wat dat betreft kun je als ouder, meestal toch, bewuste keuzes maken. Kiezen voor een school met een biotuin, een school die herbruikbare broodtrommels promoot, die aandacht heeft voor milieuzorg: dat zijn dingen die ook een invloed hebben op je kind. Wanneer start zo’n ecologische opvoeding? Kun je daar een leeftijd op plakken? Dat is een moeilijke vraag. In ieder geval worden kinderen bewuster vanaf de schoolleeftijd. Hun wereld verbreedt; ze beginnen op te merken dat andere kinderen anders leven en beginnen daar vragen over te stellen: ‘Waarom komen wij niet met de auto net als Kareltje?’ Of ze vertellen je over een klasgenootje dat een zoveelste nieuwe Barbie kreeg, terwijl zij er misschien enkel van de rommelmarkt hebben.
Hoe antwoord je daar dan het best op? Gewoon eerlijk: ‘Omdat wij niet ver van de school wonen en stappen gezonder is.’ Of: ‘Omdat een tweedehands pop even goed is als een nieuwe.’ Je kunt je kind ook een wedervraag stellen: ‘Gooi jij een mooie pop zomaar weg?’ Zo leer je het om zelf na te denken. Is het belangrijk om altijd consequent te zijn? Altijd houten speelgoed, nooit batterijen? Volgens mij is die positie niet houdbaar. Niet alle speelgoed dat goed is voor de ontwikkeling van je kind bestaat in een houten versie. Trouwens, je kunt wel zelf steeds een ecologische reflex hebben bij je aankopen, maar wat doe je wanneer een tante of opa met een ‘ongewenst’ cadeautje afkomt? Vergeet ook niet dat je kind net vriendjes maakt door voor een stuk hetzelfde te zijn als die vriendjes. Je mag je kind niet volledig aan de zijlijn zetten. Wat dan ook weer niet wil zeggen dat je volledig moet meegaan met de grillen van onze consumptiemaatschappij. Tracht een evenwicht te vinden waar je je goed bij voelt, ook al is dat niet altijd gemakkelijk. Kun je ook te ver gaan? Laat je kind niet opgroeien met alle
lasten en schulden van de wereld. Als je kind alleen maar hoort ‘dit doen we niet, want’ en ‘dat mag niet, want’, ontneem je het uiteindelijk elk positief handelingsperspectief. Probeer je beweegredenen positief te formuleren. Als je in extremen vervalt, wordt de kans groter dat je kind zich later tegen je mooie principes en idealen afzet. Compromissen sluiten mag en dat is ook een goede les voor je kind. Laat je kind van verschillende kanten proeven. Geef het de kans om zelf na te denken en keuzes tegen elkaar af te wegen. Als je maar één kant aanbiedt, krijgt je kind een enge en eenzijdige opvoeding. Wat als je oogappel ondanks je inspanningen en goede bedoelingen toch opgroeit tot zo’n ‘verkwistend rotzakje’? Beschouw dat dan niet als een falen van je ouderschap. De perfecte ouder bestaat niet. Je kunt alleen je best doen om je kinderen bepaalde waarden mee te geven door de leefwereld die je hen aanbiedt. Maar ze hebben ook hun eigen karakter, ze ontdekken een eigen wereld en maken hun eigen keuzes. Gun je kinderen die eigenheid, laat ze op tijd los. → www.reddie-teddy.be → www.opvoedingswinkel.be → www.milieuzorgopschool.be
28
Seizoenen
De babykamer Als je kindje in aantocht is, richt je de kinderkamer in: een vrolijke, veilige en gezonde plek in huis. Milieuvriendelijke en gezonde materialen horen daar bij. Vloerbedekking Je hoeft niet te kiezen voor synthetisch materiaal zoals vinyl. Er zijn heel wat natuurlijke grondstoffen. Kurk en linoleum zijn van natuurlijke oorsprong. Je kunt het helemaal natuurlijk houden door te kiezen voor materialen die niet zijn afgewerkt met kunst- en kleurstoffen. Onbehandelde kurk bijv. kun je onderhouden met plantaardige olie of met was. Hout is ook zo’n natuurlijk materiaal, een grondstof die hernieuwbaar is. Bovendien gaat hout lang mee. Hout met het FSC-label komt uit verantwoord beheerde bossen en is bovendien niet chemisch behandeld. Je vindt steeds meer FSC-hout en –meubelen. Leg je een nieuwe plankenvloer, kies dan liever massieve plankenvloeren dan fineer- en laminaatparket. Massief hout bevat immers geen schadelijke lijmen en het heeft minder bewerkingen ondergaan. Een oude houten vloer kun je opschuren, oliën of vernissen. Daarvoor heb je een grote keuze aan natuurlijke producten.
voor natuurverven zijn minerale of plantaardige producten. Sommige bevatten een natuurlijk oplosmiddel, zoals citrusolie, andere hebben water als verdunner. Verven die het Europese Milieukenmerk mogen dragen, zijn al een stuk milieuvriendelijker dan andere, hoewel ze soms toch synthetisch zijn. Verven met het Nature Plus-label zijn getest op milieuvriendelijkheid en gezondheid.
Schilderen De klassieke verven zoals latex, acryl en vinyl worden gemaakt op basis van aardolie. Aardolie is niet onbeperkt beschikbaar en er zijn voor verf genoeg alternatieven die gezond zijn voor mens en milieu. Er is keuze uit een ruim gamma aan mooie natuurlijke verven in verschillende soorten waaronder kalkverf en kalkcaseïneverf. De basisgrondstoffen
Behangen Wil je behangen, dan gebruik je best het zogenaamde rijstpapier: het klassieke grove papier dat je makkelijk kunt verven. Rijstpapier is gemakkelijk bij het behangen, het is stevig en je kunt het schilderen in de kleur die je wilt. De ‘rijstkorreltjes’ zijn eigenlijk houtvezeltjes. Dit behang heeft een lichte structuur. Gewoon papieren behang bestaat er in vele soorten en met verschillende decoraties. Behangpapier met het Blaue-Engellabel bevat minstens 80 procent recyclagepapier. Tip Meer info over de aangehaalde labels vind je op de gloednieuwe online databank www.labelinfo.be.
Een leuk cadeau voor kersverse ouders: Groene gids voor kleine kids De inhoud van dit boekje werd geactualiseerd en kreeg een frisse layout met ontroerende foto’s en speelse kleuren. De gids telt 32 pagina’s, inclusief cover. Het formaat is handig en aantrekkelijk: 16,5 x 16,5 cm. De publicatie wordt gedrukt op kwalitatief, ecologisch papier (9 Lives 55 Silk). Voorbestellen • Eén exemplaar Eén exemplaar kost € 3,95 + € 1,55 verzending = € 5,50 (België) of € 3,95 + € 1,75 verzending = € 5,70 (Nederland). Stort het volledige bedrag voor 21 april op rekeningnummer 001-0990550-62 (België) of giro 362280 (Nederland) met vermelding ‘babyboekje’. Ten laatste op 15 mei wordt de gids je toegestuurd. • Meerdere exemplaren Wil je meer dan één exemplaar bestellen, kijk dan op www.velt.be/baby; daar vind je tarieven en een bestelformulier. Voor overheden, bedrijven en organisaties zijn er interessante kortingen vanaf 500 exemplaren. Zij vinden bovendien op www.velt.be/baby een praktische handleiding waarin per thema mogelijkheden worden aangereikt om hun doelgroep te sensibiliseren rond milieuvriendelijke babyverzorging. Meer info: bel Michel Beankens, 03 287 80 91. De gidsen worden ten laatste op 15 mei geleverd of afgehaald op het Velt-secretariaat. Maak jouw stad, gemeente, organisatie of bedrijf warm voor de Groene gids voor kleine kids!
Zoekertjes
Te koop
2de hands-aanhangfietsje voor kind. perfecte staat, weinig gebruikt. J.V., Tervuren. 02 767 54 74
[email protected] Te koop
Herbruikbare katoenen luiers van merk Kiddy Bips: 20 luiers in biokatoen, verstelbaar met drukknoopjes, geschikt vanaf de geboorte tot einde luiertijd; 7 kleinere katoenen luiers, verstelbaar met drukknoopjes (nog ongebruikt); overbroekjes in ademend nylon, 6 van maat S, 4 van maat M; 17 inleggers in biokatoen; luiertas in nylon; en ook nog 2 rollen papieren inleggers. Prijs o.t.k. Info: Anne Coppens 0472 34 98 84. Te koop 1) MPM motorfrees 8 PK met ploeg en maaibalkuitrusting. 2) Bosmaaier KT18 35cc met schouderband. 3) Robuuste metalen graanmolen Atlas. Lange tijd niet gebruikt, maar daarvoor in goede staat. Prijs o.t.k. 03 666 62 69 (Kalmthout). gezocht
Overnemer voor kleinschalig, renderend landbouwbedrijf, met melkverwerking en thuisverkoop. Omschakeling naar zuiver biologisch haalbaar. Mooie, toeristische omgeving.
[email protected] Te koop
2 mooie Ouessant-rammetjes en 1 grote ram (Vlaams melkschaap mix). °2 mei 2007 en 1 mei 2007, handtam (goede thuis primeert). Verschillende jonge haantjes waarvan 1 brahamahaan, zwart-wit, handtam en niet veel kraaiend. 0484 94 58 50 of 03 272 02 83.
gezocht
Ben voedingsdeskundige van beroep en heb veel interesse voor fytotherapie. Liefst zou ik werken met biovoeding en kruiden. Ik denk eraan verwerker te worden of een kleine natuurvoedingszaak te openen, maar heb geen ervaring. Tips, ervaringen en meningen hierrond zijn welkom op
[email protected] of 09 378 04 21. (alleenstaande) man (of vrouw) met interesse om een biogroente- en fruittuin te helpen opstarten en onderhouden (grote opp)gedeelde opbrengst. 0495 65 50 12 (‘s avonds).
gezocht De juiste remedie – een gouden tip – om vogels uit mijn kerselaar te weren wanneer de kersen beginnen te rijpen. 03 411 29 21 of
[email protected]. Gratis
Wanmolen met goede mechaniek, maar houtwerk in slechte staat. Omgeving Turnhout.
[email protected]. gezocht
Info over verwerking van vruchten van de olijfwilg om ze te eten. Wilma Peeters, 0031 434 592 007 of
[email protected]
Te koop
5-tal bijenvolken op DB-kasten met jonge gemerkte moer en behandeld tegen varroa. Naar keuze : met kast of overhangen (bij voorkeur). Walraet G. St. Martinusstraat, 51 9790 Wortegem-Petegem. 055 31 42 46 of
[email protected] Te koop
Mooie toom kippen, Goudbrakel. 6 kippen met of zonder haan. 03 666 76 82, K. Mans.
40-tal inmaakbokalen Weck van 1 l, oude Velt-kalenders (18 st) met nuttige teelttips, medicijnflesjes van 100 en 50 cc met druppelteller voor tincturen, kruidenbokalen met glazen deksels, type moccona van Douwe Egberts. 053 79 04 19 (na 17 u). gezocht Het boek Geïllustreerde Flora van Nederland. Heimans, Heinsius & J.P. Thysse, Uitgeverij De Gulden Engel, Antwerpen/ W. Versluys, Amsterdam, 1998. Contact: 0477 94 97 58. gezocht Groene vingers die zich enkele uren per week willen uitleven in onze tuin. Aanleg, onderhoud van kruidentuin, grasmaaien, etc.
[email protected] 0485 54 22 75, Bever, Vlaams Brabant. Te huur
Blokhut met 2000 m2 grond.
Alternatief wonen in erkende weekendzone Essen-Wildert. Electriciteit en telefoon voorzien. Enkel regenwater. € 450,00/maand. 03 658 21 12, na 18u. gezocht
Te koop
gezocht
Te koop
Seizoenen jg. ‘88-’95. Als nieuw. Antoon Luyckx, Mortselsesteenweg 186, 2100 Deurne. 03 321 12 72 of 0486 52 95 21.
Gratis
Mensen voor ecodorp in wording. Infodag op 6 april 2008 in Gent, www.rivendellvillage.org, 0473 49 27 95,
[email protected]
Steriliseerketel met thermometer, systeem om bokalen op te liften en sluitstukken om bokalen vast te zetten. € 10,00. Contact: 0498 14 21 15.
Te koop
Gratis
Hoogstamonderbomen om oude appelsoort te enten. 02 751 87 67.
Te koop
Gratis
Sanen melkgeitlammeren, geitjes en bokjes, gefokt op de melkgifte. ° jan 2008. Ingelbrecht Philippe, 058 29 99 36.
gezocht
gezocht
Besproeiingscomputer nr 6030 van Gardena, nooit gebruikt. Volautomatische besproeiingsbesturing tot max. 6 (besproeiingsstrengen). Onafhankelijk van het stroomnet. € 10,00. Contact: 0498 14 21 15.
Af te halen in Zwijnaarde: volledige oude jaarg. v. Seizoenen, 1990 - 98 in zeer goede staat.
[email protected].
29
Houtlandrammetjes- en betjes °2007. Vroegrijp ivm dekken van ooien, kunnen deze herfst al zorgen voor nageslacht. Weinig verzorging. Ziektebestendige hoeven. Biobijvoeding. Paul Symons: 0496 14 50 96 - 055 49 54 46 of Katelijn Vanhoutte: 0476 38 30 51 055 31 37 85 of
[email protected] Te koop
Regenwaterzuigerpomp. Type Hercules, traaglopend, cap. 1500l/h, liggend vat, onverwoestbare constructie, 3-fasig, prijs o.t.k. 050 51 45 19. Te huur Landbouwgrond van ong. 15 are, voor begrazing, bioveeteelt, -landbouw of moestuin. In Lille. (via E34 tussen Antwerpen en Turnhout). Prijs o.t.k. naargelang gebruik. Stijn Yperman, 0485 47 59 20,
[email protected].
Ik woon op een boerderijtje in de heuvels van Midden-Slowakije waar ik probeer een duurzaam en ecologisch leven op te bouwen. Groenten en fruit teel ik zelf, de ecologische gedachte wordt op zoveel mogelijk gebieden toegepast. Ik plan in de nabije toekomst de oprichting van een kleinschalige organisatie voor ecologische levenswijze en natuurbehoud hier in Slowakije. Daarom zoek ik natuurliefhebbers die mij willen helpen op het veld, in de tuin, het bos of in de keuken. Ik zorg voor een vriendschappelijke sfeer, lekkere maaltijden en een slaapplaats. Erika Eynatten:
[email protected] of in België: 03 651 92 48 (Rina Jespers).
Zoekertjes zijn voorbehouden aan leden. Publiciteit voor vakantieverblijven, immobiliënberichten zonder ecologische meerwaarde en commerciële activiteiten worden niet aanvaard. Schrijf naar Velt of mail naar
[email protected]. Let op, voor de zoekertjespagina geldt: vol is vol, wees er dus snel bij! Je kunt je zoekertje altijd plaatsen op www.ecozoekertjes.be.
30
Reportage
Sleepingdog Leven tussen twee polen Tekst Bart Coenen
Foto Rob Walbers
Meer info www.sleepingdog.be (tourdata)
www.stubru.be/node/47771 (livesessie) www.myspace.com/sleepingdogmusic (beluister)
Chantal Acda (29) verhuisde in 1999 van Eindhoven naar Brussel. Met de band Chacda en nu solo, als Sleepingdog, veroverde ze een eigen plek in de muziekwereld. Een klein jaar geleden trok Chantal met haar vriend naar een boerderijtje in Hoegaarden. Daar werd op de zolder haar nieuwe cd Polar life opgenomen. Met zo’n titel is mijn nieuwsgierigheid meteen gewekt. Een cd met de titel Polar life, dat moet over het klimaat gaan. Klopt dat? Ja en neen. Eigenlijk gaat dit over verschillende dingen. Ik heb een enorme liefde voor poolgebieden en poollandschappen. Dat is van kleins af al zo. Al mijn vriendjes gingen op reis naar Spanje; ik was gefascineerd door Groenland en Antarctica. Bij regenweer of storm zat ik meer buiten dan binnen. De titel slaat ook op de klimaatverandering. Ik ben daar heel erg ongerust over en vind het allemaal nogal verwarrend. Maar eigenlijk gaat een groot deel van de plaat over het bipolair gedragssyndroom, iets wat je kunt vergelijken met een manisch-depressieve psychose. Ik heb dit syndroom, waardoor mijn leven uit nogal wat tegenstellingen bestaat.
De muziek roept bij mij beelden van landschappen op. Een lentegevoel ook. Fijn dat je dat zegt. Want iedereen zegt ‘herfst’. Sinds ik niet meer in de stad woon, leef ik meer met de seizoenen. Ik haal inspiratie uit veranderingen in het landschap, de aarde, de lucht, het weer. Mijn liedjes ontstaan buiten. Elk seizoen krijgt er automatisch een plekje in. Ben je dan gevlucht uit de stad? Neen. Ook daar komen de tegenstellingen terug, want eigenlijk hou ik wel van de stad en de drukte die daar heerst. De chaos en het bruisende leven, de mensen. Maar soms zoek ik dan weer eerder rust op én ik heb graag dieren om me heen. Thuis heb ik nu een paard, twee katten, en twee honden die werden verwaarloosd in Griekenland. Liefst zou ik nog meer katten houden en een paard kan er ook nog bij. Naast muziek ben je bezig met paardentherapie. Dat is heel fijn om te doen. Het brengt me ook weer in een andere wereld. Wanneer ik ‘s avonds optreed, zit ik in mijn eigen wereld. Het is zalig om dan de volgende dag de knop om te keren, naar de stallen te gaan en met paarden te communiceren. Hoe gaat die therapie in zijn werk? Ik leg mensen uit hoe ze met hun paard moeten omgaan door het hen te tonen. De paarden krijgen therapie, maar de eigenaars tegelijkertijd ook. Soms belt de dierenbescherming me op als ze met een panisch paard zitten. Niemand wil zo’n paard nog hebben, maar dankzij therapie vinden deze dieren vaak toch een nieuwe thuis. Het liefst zou ik ook een kinderwerking opzetten, bijv. met kinderen met
autisme of downsyndroom. Paard en kind werken immers voor elkaar als een spiegel. Hippotherapie wekt ook in België steeds meer belangstelling. Ben je ook een ecologische tuinier? Ik droom van een boerderij met een biocamping, waar gasten kennismaken met gezonde voeding en waar deze vandaan komt. Tot hiertoe heb ik weinig ervaring met biotuinieren, maar waar een wil is, is een weg. Ik ken jullie boek (Handboek ecologisch tuinieren), maar ik heb het nog niet in huis gehaald en voorlopig doe ik het met Het Open Veld, de zelfoogstboerderij die ik dankzij een Velt-tip vond in de BioGenietenGids (een publicatie van Bioforum Vlaanderen, zie vorige Seizoenen). Dit zelfoogstconcept staat nog dichter bij de roots dan groentepakketten. Al mijn vrienden die ik erover vertel, zijn enthousiast. Een heel aardige man trouwens (Chantal bedoelt Tom Troonbeeckx, initiatiefnemer van Het Open Veld, nvdr). Ik geloof in zaadjes planten, de mensen verzachten Je verwacht je tweede kindje. Vind je jezelf een ecomama? Ja, toch wel. We eten meestal biologisch en ik wil dat mijn kinderen opgroeien met noten op de tafel in de plaats van snoepjes, maar een kind leeft wel in deze wereld, dus een cola of eens uit eten bij McDonald’s moet kunnen. Ik wil een tussenweg bewandelen. Je moet kijken naar het kind. Zo ben ik bijvoorbeeld zelf vegetariër, al heel lang, maar mijn kinderen mogen zelf kiezen. Net als bij een godsdienst, die leg je toch ook niet aan je kinderen op. Je kind is niet je bezit; je kunt het alleen informeren.
2 | 2008
Kinderen, boerderijleven. Blijft er nog tijd over voor muziek? Muziek zal er altijd zijn. Uit het leven naast de muziek haal ik mijn inspiratie, dáár ontstaan de liedjes. Ik schrijf ze snel en impulsief. Ik mag er zijn zoals ik ben En dat is soms heel kwetsbaar Op je vorige cd gebruikte je ‘achtergrondgeluiden’. Die zijn nu weggevallen. Ben je zekerder geworden? Deze cd is rustiger, terug naar de basis en de eenvoud. Dat komt ook wel door mijn verhuizing naar het platteland. Ik heb meer rust gevonden, al heb ik nog last gehad met mijn twee polen. Ik vind nu dat ik er mag zijn zoals ik ben. En dat is soms heel kwetsbaar. Je kreeg zeer goede recensies in Metro en De Morgen en bracht livesessies op Studio Brussel en Radio1. Tevreden? In Nederland was me dit nooit gelukt. Daar moet alles duidelijk, gemakkelijk en toegankelijk zijn. Mijn muziek vraagt veel van mensen, is langzaam en zwaar. Belgen kunnen beter overweg met die chaos. Dat merk je in alles: de politiek, het straatbeeld, … Zou je je muziek ooit inschakelen in je ecologisch engagement, zoals bijvoorbeeld Lalalover dit doet met zijn initiatief Art for Earth? Hij mag me altijd opbellen, maar het zou me nooit lukken om muziek te schrijven óm de bewustmaking. Als je het er te dik oplegt, gaat een groot deel van de mensen er niet in mee en bereik je met dergelijke initiatieven alleen een publiek dat er al mee bezig is. Ik geloof in zaadjes planten en wil liever mensen verzachten, hen laten stilstaan bij de aarde en zichzelf. Optreden in de natuur, dat is pas geweldig. In de Ancienne Belgique proefde je het lekkers van ecokoks Veerle De Pooter (zie p. 18-20) en Lut De Clercq. Echt goed dat ze op zo’n plek met gezonde voeding bezig zijn. En een welkome afwisseling voor de artiesten. Je moest eens weten wat voor een junkfood zij tijdens een tournee krijgen voorgeschoteld. Het enige nadeel is dat al dat heerlijke eten geserveerd wordt vóór het optreden. Sta je daar op het podium met je buikje lekker rondgegeten.
31
32
Lezers reageren/Uitgesproken
Wasbollen Beste, Ik heb met groeiende verbijstering het artikel gelezen in Seizoenen over het wassen met magnetische schijven. Wat hier wordt verteld of beter geschreven is klinklare onzin; dit slaat werkelijk nergens op. In dit artikel worden magnetische schijven aangeprezen als oplossing om detergenten overbodig te maken. Ik doe al 10 jaar onderzoek op dit gebied en kan voldoende wetenschappelijke argumenten aanbrengen dat dit gewoon onmogelijk is. Dit is dus je reinste kwakzalverij. Er wordt hier veel geld uit de zakken van de mensen geklopt om iets dat absoluut niet werkzaam kan zijn. Indien u dat wilt, wil ik best de wetenschappelijke achtergrond toelichten waarom dit oplichterij is. Vriendelijke groeten, Dr.J.A.E.Gilles
Wasbollen II Hallo, Graag wil ik mijn bedenkingen kwijt over de magnetische wasbollen, want ik mis toch een beetje het “kritisch zijn” dat anders zo typerend is voor de bewuste consumenten die Velt-leden zijn. Toen twee jaar geleden in mijn omgeving ook iemand met deze wasbollen afkwam, heb ik even de moeite genomen om me te informeren. Tegenwoordig gaat dat snel, met internet om te raadplegen. De reactie van de meeste kopers was positief, want de was wordt inderdaad proper. Testen uitgevoerd door “professionals” (consumentenorganisaties in Nederland en Duitsland) geven ongeveer dezelfde resultaten, alleen nauwkeuriger (bijv. welke vlekken wel/niet verwijderd worden). Maar dan komt het: een was zonder wasbollen, NOCH waspoeder, geeft eveneens propere was. M.a.w. de wasbollen zelf hebben geen effect. De professor in natuurkunde, die wordt vermeld in de
advertentie is “vergeten” te vermelden dat de nodige sterkte van het magnetisch veld (om te reinigen) duizenden malen hoger moet zijn dan die van de bollen. Mijn conclusie: zowel de kopers van waspoeder als de kopers van de bollen worden bedrogen! Ik moet nog vermelden dat waspoeder ook nog andere functies heeft dan enkel de reinigende functie, met name de antikalk die het wastoestel moet beschermen. Ik neem geen risico met mijn dure (in aanschaf) hotfill zolang die nog niet op regenwater draait! Kritische groeten, Geert Wellens, Sint Niklaas
Reactie van de redactie op Wasbollen I en II Helaas kwam deze info net te laat voor het januarinummer, want de wetenschappelijke informatie is duidelijk: de wasbollen hebben geen effect, behalve een psychologisch. Aan de andere kant kregen wij ook reacties van mensen die tevreden zijn met hun was mét bollen. De motivatie – minder wasmiddelen gebruiken – is goed, maar we moeten ook erkennen dat er geen enkele wetenschappelijke basis is voor de werking van deze bollen. → o.a. http://skepdic.com/refuge/laundry.html Bart Coenen
Vleesconsumptie Beste, Graag wil ik reageren op het artikel van Eva over de link tussen vleesconsumptie en de opwarming van de aarde (Seizoenen 12/2007). Ik kan mij volledig achter de boodschap scharen dat Belgen te veel vlees eten en dat dit een negatieve impact heeft op het milieu. Het is volgens mij echter misleidend om daaruit de conclusie te trekken dat alleen vegetarisme een oplossing kan bieden voor dit probleem. Alles heeft immers te maken met de manier waarop ons vlees geproduceerd wordt, met name de grootschaligheid en het industriële karakter ervan. Vlees is
alleen een “inefficiënte omweg” wanneer er veevoeder voor moet worden geproduceerd. Er zijn echter andere manieren om dieren te voederen, door hun voedsel te baseren op grasachtige gewassen i.p.v. op maïs en soja. Vleesconsumptie kan perfect passen in een ecologisch evenwichtig voedingspatroon wanneer het met mate geconsumeerd wordt en wanneer het principe van rotational grazing gevolgd wordt. Dit principe is volgens ecologen zelfs gezonder voor het grasland dan de afwezigheid van grazers. Vlees kweken op basis van gras is ecologisch waardevol en duurzaam, omdat het deel uitmaakt van een op zonne-energie gebaseerde voedselketen. Op veel plaatsen in de wereld is het zelfs de beste manier om land om te zetten in voedsel, omdat herkauwers als enigen gras kunnen omzetten in hoogwaardige eiwitten. De onvruchtbare grond op die plaatsen maakt akkerbouw alleen mogelijk door meer te irrigeren en kunstmest te gebruiken. Er zou ook meer transport nodig zijn om voedingsmiddelen van elders aan te voeren. In die zin zijn ook mestoverschotten een probleem inherent aan de grootschaligheid van de veeteelt; bij een kleinschalige teelt maakt mest daarentegen deel uit van een gesloten kringloop. Dit alles wordt mooi uitgelegd in het zeer boeiende boek The Omnivore’s dilemma van schrijver-journalist Michael Pollan, dat in het voorjaar in het Nederlands zal verschijnen. De verkoop van vlees van de runderen die worden ingeschakeld voor het beheer van natuurgebieden past bijvoorbeeld mooi in dit plaatje. Ons gezin eet nog steeds vlees – zij het met mate en niet dagelijks – dat afkomstig is van een natuurslager die de bovenstaande principes toepast. Ik vind dat de boodschap ‘vegetarische voeding als recept tegen de klimaatverandering’ genuanceerd moet worden. Met vriendelijke groeten, Hilde Habraken
‘Benadruk dat overleven alleen mogelijk is op basis van ecologie. Wijs de ecologische wetenschap aan als grondslag van een nieuwe economie. Van die economie moet de menselijke maat het uitgangspunt zijn.’
‘In Canada is het stuifmeel op een afstand van honderd kilometer van de bron aangetroffen. Dat is wel iets meer dan de honderd meter die we nu als veiligheidsmarge hanteren.’
Sietz Leeflang heeft een goede raad voor milieuorganisaties.
Senator Jean-François Le Grand, voorzitter van de Franse Hoge Autori-
In: De Twaalf Ambachten, winternummer 2007
teit voor GGO’s over de verspreiding van Ggo-stuifmeel
In: De Standaard
Column/Uitgesproken
Velt over mango’s (vervolg van p. 18) Een aantal tropische vruchten zoals banaan, sinaasappel en ook mango maakt bij bijna iedereen al eens deel uit van het menu. Streekgebonden fruit is schaars in het vroege voorjaar. De WHO schrijft voor dat we dagelijks 5 porties groenten en fruit eten. Beide principes verzoenen kan door meer groenten te eten ipv fruit, meer verwerkt fruit te eten of af en toe een tropische vrucht te serveren. Dat betekent niet dat Velt nu meteen al haar principes overboord gooit. Velt blijft een grote bepleiter van voeding waarbij zo weinig mogelijk energie wordt gebruikt. De tropische vruchten in onze recepten kunnen onrijp worden geplukt waardoor ze langer kunnen worden bewaard en met de boot worden getransporteerd. Dat kost minder energie dan transport per vliegtuig. Tropische vruchten zijn eveneens gebonden aan seizoenen (ook al kun je ze het hele jaar door in de supermarkt vinden). Die seizoenen vallen ongeveer samen met onze ‘schaarse’ maanden. Velt kiest in de eerste plaats voor een evenwichtig en gezond menu met biologische groenten en fruit van het seizoen. Het principe van gevarieerde voeding kan in het vroege voorjaar voor een stuk worden opgevangen door een banaan of, waarom niet, een mangosoepje. We onderzochten voor citrusvruchten en mango wat de minst energieverslindende periode is. We hebben de vruchten nu ook opgenomen in de nieuwe groente- en fruitkalender. Koop je niet-streekgebonden fruit, kies dan voor die soorten die de minste kilometers hebben afgelegd en die met de boot zijn getransporteerd. Nadia Tahon en Luk Naets
→ www.groentekalender.be
‘Wie vandaag in de winkel de keuze heeft uit drie, vier appel- of perenrassen, mag tevreden zijn. Nochtans hebben onze voorouders gedurende eeuwen honderden nieuwe fruitvariëteiten geselecteerd: een stukje miskend cultureel erfgoed.’
33
Column Het leven zoals het is Tekst SuskewieD
Zowat overal in Europa vieren consumentenorganisaties hun vijftigste verjaardag. Hoog tijd dus voor een onthullende blik achter de schermen van deze verbruikersfabrieken. Lees het beklijvende verslag in: Het leven zoals het is… consumentenvoorlichters. De wereldbol gaat schuil onder de gigantische koepel van een geglobaliseerde economie. De klimatologische veranderingen van de laatste decennia hebben echter zulke grote gaten in die constructie geslagen dat je al gehuld in een duikerspak de straat op moet om geen nattigheid te voelen. In de ivoren toren van Test-Aankoop aan de Hollandstraat in Brussel heerst al vijftig jaar de gemoedelijke sfeer van business as usual: de gelijkvloerse verdieping staat volgepropt met uitpuilende winkelkarren voor de jaarlijkse prijs van de goedkoopste supermarktketen. In een hoek licht een tv-scherm op: Piet Vanthemsche, ondervoorzitter van de Boerenbond, pleit voor een realistische prijspolitiek door de grootdistributie opdat de melkveehouders een eerlijke vergoeding voor hun producten zouden krijgen. Niemand volgt zijn betoog. Op de eerste verdieping buigen enkele tientallen bollebozen zich over de prijs-kwaliteitsverhouding van het snel groeiende gamma maagringen. Een verdieping hoger is een keur van technici en laboranten doende de veiligheid te testen van de nieuwste hit in het gamma mondverzorgingsproducten: de elektrische tandenstoker. Bij de redactie op de hoogste verdieping heerst er lichte paniek: door de toenemende kracht van de plensbuien die Brussel de laatste maanden hebben geteisterd, is ook het dak van de Test-Aankoopbuilding op meerdere plaatsen lek geslagen. De redactieleden slepen van overal in het gebouw recipiënten aan om de druppels en stroompjes op te vangen. Op ieders lippen brandt de vraag: gaan de potjes van Tupperware hun reputatie alle eer aandoen, of toont Toppits zich tegen de verwachting in toch het meest betrouwbaar? Een secretaresse neemt ijverig nota van de kostprijs van het ingezette materiaal. Om de mondhoeken van de hoofdredacteur speelt plots een glimlach: hij heeft een idee. Hij sommeert een redactielid om van deze met succes afgeronde situatie een case te maken die de basis moet vormen van een nieuwe praktische gids voor de gebruikers die begaan zijn met klimaat en ecologie: Milieubewust consumeren! De overige redactieleden weten ondertussen wat hen te doen staat: back to business as usual…
‘Je gaat mij niet vertellen dat er weinig verschil is tussen grond en gewassen die zoals in ons geval in geen dertig jaar met pesticiden behandeld zijn en een gangbaar tuinbouwbedrijf waar wel dertig jaar aan één stuk gespoten is.’
Marcel Vossen, museumtuin Gaasbeek
Rolle De Bruyne, bioboer
In: Spoorzoeker, zomer 2007
In: De Morgen, 9 februari 2008
34
Uitgelicht
Buitengewoon tuinieren Haal meer uit je tuin met internet
tuin op internet. Te vinden via: → www.tuindagboek.nl en → www.buitengewoontuinieren.nl. Bart Coenen
Bouwen met groen en glas Innovaties uit de glastuinbouw voor wonen en werken
Minderbroedersrui 47, 2000 Antwerpen T/F: 03 232 42 40 Open van ma t.e.m. vrij, van 7.30 tot 18.00 u (ook om mee te nemen)
→ www.bouwenmetgroenenglas.nl
Wanneer we op een drukke vrijdagmiddag tijdens de krokusvakantie het nieuwe luchrestaurantje Madre Tierra binnenstappen, ziet het ernaaruit dat we onmiddellijk weer zullen moeten vertrekken. Het is er een drukte van jewelste. Gelukkig komt een van de leuke verweerde houten tafeltjes net vrij. De kaart doet me onmiddellijk watertanden: soep, vegetarische spaghetti en vooral een rijk assortiment aan koude en warme broodjes. Er is ook een ruime keuze aan drank. Madre Tierra werkt met biologische en fairtradeproducten en dat maakt dat alles meteen nog wat lekkerder lijkt. Ook al vind je broodjes met vlees of vis op de kaart, vegetariërs komen hier ruimschoots aan hun trekken. Op het visitekaartje van Madre Tierra lees ik ‘ecologisch eten en drinken’, maar dat ecologische aspect kan toch nog net een tikje beter. De dagsoep blijkt bijv. gemaakt van broccoli, in februari niet meteen een seizoensgroente… Mijn tafelgenoten en ik kiezen dan maar voor een broodje. Doordat alle stoelen, én krukjes, bezet zijn en er ook nog voortdurend mensen een broodje komen afhalen, moeten we even wachten voor het lekkers op tafel staat. Gelukkig krijgen we onze drankjes wel behoorlijk snel. De dame die ons bedient, verontschuldigt zich bovendien voor de wat minder vlotte gang van zaken. Het is haar helemaal vergeven, maar op erg drukke momenten zou een extra personeelslid toch geen overbodige luxe zijn. Na het verorberen van onze kraakverse broodjes, sluiten we af met een warm drankje. Mijn tafelgenoten zetten hun lippen aan een perfect gemaakte cappucino en voor mijn neus belandt een glas geurige thee, vergezeld van kleine zoetigheidjes. Dit sympathieke lunchadres is een aanwinst in Antwerpen voor wie van lekkere, verantwoorde voeding houdt. Mij zien ze hier zeker nog terug!
Bart Coenen
Reine De Pelseneer
Shera van den Wittenboer
A.W. Bruna uitgevers, 2007, 128 p. ISBN 978 90 22958 04 9 16,95
Toen ik dit boekje aan collega en moestuinexpert Luc Vanhoegaerden gaf met de vraag naar zijn mening, vond ik het de volgende dag al terug op mijn bureau met een geel post-itje: ‘Relatief weinig verwijzingen naar moestuinsites. Interessante sites in Vlaanderen en UK ontbreken. Wel mooie info over hoe gericht op internet te zoeken.’ En daarmee is zowat alles over dit boekje gezegd (dank je, Luc). Nu, ik ben echt enthousiast over dit boekje. Niet alleen omwille van het compliment voor Velt: ‘De website www.velt.be biedt veel goede en inspirerende artikelen op het gebied van ecologisch leven in huis, tuin en daarbuiten’, maar vooral omwille van de bondige en heldere manier waarop Shera van den Wittenboer beschrijft hoe ze haar speurtocht naar tuininfo op het internet aanpakt. Het internet is voor Van den Wittenboer ‘een tuingereedschap minstens zo zinvol als een spade of een snoeischaar’. Voorin het boek krijg je in een tiental pagina’s een elementaire handleiding surfen op het internet mee. Ideaal voor wie daarin weinig of geen ervaring heeft. ‘Het programma dat je gebruikt om te kunnen internetten is de browser. […] Elke browser heeft een adresbalk. De adresbalk is het belangrijkste onderdeel van de browser.’ Overbodige informatie, zeg je? Niet zo voor de horde surfers die denken dat je een website enkel kunt bereiken via de zoekbalk van Google. Verder bevat het boek nog algemene tuininformatie, info over planten zoeken, kweken en kopen en tenslotte: je eigen
Madre Tierra Restaurant
Peter Oei e.a.
Aeneas uitgeverij, 2007, 180 p. ISBN 978-90-75365-86-3 29,95
Bouwen met groen en glas toont de vele mogelijkheden die architecten met groen en glas kunnen aanboren. Waarom zou een architect dat doen? Omdat Bouwen met groen en glas de kern raakt van een uiterst actueel en tevens tijdloos thema: een schoon, gezond en prettig binnenklimaat in woningen, scholen, kantoren en zorginstellingen, gecombineerd met een substantieel lager energieverbruik voor koelen en verwarmen. Nieuwe technieken uit de glastuinbouw bieden nieuwe oplossingen. Bijvoorbeeld, in de zomer warmte oogsten en opslaan om die in de winter weer aan te boren. Veel glas stimuleert ook de toepassing van groen. Planten zijn meer dan versiering. Ze reinigen de lucht, zorgen voor bevochtiging en bieden mensen aangename omstandigheden om in te leren en te werken. Bouwen met groen en glas pleit dan ook voor gebouwen met een eigen ecosysteem, met planten als integraal onderdeel van het gebouw en de technische installaties. Voor opdrachtgevers, architecten, stedenbouwkundigen, projectontwikkelaars en beleidsmedewerkers zal dit boek een openbaring zijn, of op zijn minst een bevestiging van wat men al vermoedde.
2 | 2008
Klimaatrelativisme
Johan Albrecht
Uitgeverij Acco, 2007, 168 p. ISBN 9789033466069 16,25
Toch enige ongerustheid bij ‘s lands meest gerenommerde klimaatwetenschappers bij de verschijning van dit boek, zo rond de boekenbeurs eind vorig jaar. Niet onterecht, want met ‘Klimaatrelativisme’ kreeg economist Johan Albrecht gemakkelijk de aandacht te pakken van een reeks krantenjournalisten die zoals gewoonlijk de tijd niet namen/hadden om het volledige boek te lezen. Het VN-klimaatpanel wordt er in dit boek door Albrecht van beschuldigd nodeloos aan de alarmbel te hangen. ‘Vreemd’, zo reageerden o.a. klimaatambassadeur De Gheldere en klimaatwetenschapper van Ypersele, ‘want het IPCC is een consensusinstituut en opereert per definitie voorzichtig. Alleen datgene waarover klimaatwetenschappers het absoluut volledig eens zijn komt naar buiten en diverse klimaatwetenschappers stellen dan ook dat het IPCC net te weinig aandacht schenkt aan de mogelijkheid van zeer gevaarlijke, abrupte klimaatwijzigingen’. Wat in dit boek ook erg opvalt, is Albrechts ongebreidelde en naïeve geloof in de markt. Albrecht is zonder verpinken bereid om te wachten op een signaal van de markt (meerbepaald de stijging van de olieprijs) in de plaats van een stevige CO2-reductie na te streven. Maar bovenal wil Albrecht ons met dit boek duidelijk maken dat hij vindt dat het allemaal nogal meevalt met die klimaatopwarming. Helemaal belachelijk wordt het wanneer Albrecht om zijn stellingen te ondersteunen de Griekse wijsgeer (en zijn grote inspiratiebron) Heraclitus erbij haalt. Want zei Heraclitus niet ‘Alles stroomt’
35
(alles is voortdurend in beweging)? Een autoriteitsdrogreden noem ik dit. De klimaatwetenschappers daarentegen zijn volgens Albrecht Platonisten. En Plato, zo herinnert Albrecht er ons aan, die was voor slavernij. Slavernij is slecht, dus Plato was slecht, dus Platonisten zijn slecht, dus klimaatwetenschappers zijn slecht? Het perverse aan verkapt klimaatscepticisme als dat van Albrecht is dat het bijdraagt aan het rookgordijn dat andere klimaatsceptici proberen in stand te houden. Zo wordt het debat gaande gehouden en blijven concrete maatregelen uit. En dat kunnen we missen als kiespijn. Tip: Lees hoe je Albrechts en andere klimaatsceptische mythen doorprikt op de website van The New Scientist: → http://environment.newscientist.com/ channel/earth/dn11462 Bart Coenen
Polar life cd
sleepingdog
Zealrecords, 2008 10,00 verkrijgbaar via
[email protected]
Polar life, de tweede cd van sleepingdog, verzamelt tien ingetogen songs. Zangeres Chantal Acda blaast met haar fluisterstem zachte woorden in je oor en biedt een inkijk in haar hoofd. Daar durft het duister al eens om de hoek te gluren. Toch maken Acda’s nummers geen zwaarmoedige indruk. Melancholisch en mijmerend zijn ze wél: When I don’t belong here Is there any other way For me knowing where to go Seeing where to stay
Wie houdt van luid muzikaal geweld is bij Polar life allicht niet aan het juiste adres, wie daarentegen weleens op zoek gaat naar rust en verstilling, zal zich graag in de dromerige, broze wereld van sleepingdog wentelen. De meeste nummers begeleidt Acda op piano of gitaar. Sober, maar mooi. Ze neemt ook instrumenten als de vibraphonette, de banjo en de melodica voor haar rekening en zorgt daarmee voor fijne streepjes variatie. Hier en daar wordt Chantal Acda muzikaal ondersteund door Adam Wiltzie en de elektronica van Boris Gronemberger. Het is in de eerste plaats de muziek zelf die voor afwisseling zorgt, want Acda’s stem neigt wel wat naar monotonie. Niet dat dat een afknapper is; de lichte eenvormigheid maakt namelijk grotendeels de charme uit van deze plaat. Toch kon ik het niet nalaten me af te vragen hoe de liedjes zouden klinken wanneer Acda wat minder zou fluisteren, want ook in een krachtige stem kan fragiliteit schuilgaan. De nummers waarin Acda haar stem wat minder omfloerst, zoals ‘The sun sinks in the sea’, kunnen me daarom allicht niet toevallig, het meest bekoren. Hoe dan ook is Polar life een knappe cd, die je toelaat je even terug te trekken en te dromen van intieme warmte enerzijds en uitgestrekte ijsvlaktes anderzijds. Van Chantal Acda horen we beslist nog meer. Reine De Pelseneer
Winnaar Seizoenen januari 2008 Wim Van Buggenhout uit Opwijk wint het boek over Babouche. Veel kijk- en leesplezier!
36
37
38
• donderdag 1 mei in Bokrijk • 9 t.e.m. 12 mei in Beervelde • 16 t.e.m. 18 mei in Torhout
39
40
41
42
Lerares-herboriste geeft les | Natuurlijke cosmetica, ecologische leefwijze, volksschilderkunst, kaarsen maken. creatieve opvang voor kinderen vanaf 6 jaar. Waar: Darnius, Spaanse Pyreneeën, 27 km van Sigueras (museum van Dali), 1 uur van de Costa Brava. Mogelijkheid tot kamperen of slapen op de boerderij. | Info | 03 658 21 12 of 0034 630 110 546. Chez La Bergère, gîte-chambres d’hôtes | Geiten-en schapenboerderij op rand van Alpen en Provence; 2 begeleide ezeltochten (5-14 juli en 23 aug-1 sept) met een Belgische herder. Verkoop van kaas en vlees (levering in België in het najaar). | Info | 00 33 4 92 65 14 08;
[email protected]
Zware aspergeplanten | NAK-gekeurd. De beste rassen. P. Luyckx, Balsedreef 14, 4624 Bergen op Zoom. | Info | 0031 164 236 681. Op zoek naar rust en ruimte? | Zuid-Frankrijk - Haute Garonne - Gascogne - aan de voet van de pyreneeën! Authentieke boerderij met alle modern comfort | Info | www.vakantiehuisinfrankrijk.be, Marc Dufraing, 0495 52 02 22,
[email protected] Kamperen op biodomein-boerderij in Z.W.-Frankrijk | Op 45 ha akkers, bos, hei en zwemvijvers. grote speelschuur en zwembad. Gîtes en vouwwagens te huur, gezond zomerprogramma: yoga, tai-chi… | Info | 014 65 85 15,
[email protected] Te huur omgeving Briançonne (FR.) | Zuidkant hoogalpen in een klein paradijsje voor natuurliefhebbers. 4-5 personen. Chalet of deel grote chalet. Ook kamperen. Ideaal voor kinderen, veel ruimte, wandelen, klimmen, kanoën, fietsen, concerten enz. | Info | 070 386 39 25 / 026 318 26 63 / 026 33 426 63 / 025 241 06 77, Rembrandtlaan 81, 2271 GH Voorburg. Quinta Vale Das Portas | Midden-Portugal, ecovakantiehuizen met rivier en zwembad, rust, ruimte en avontuur. Ook geschikt voor groepen van max. 15 personen. | Info | 0031 (0)23 525 95 69/ 526 44 11, www.valedasportas.com.
In de mooie Dordogne (Fr.) bieden we 7 ha russssst! | Voor natuurliefhebbers, wandelaars, rolstoelers, senioren en fietsers. 2 sfeervolle Perigordijnse vakantiehuizen (4-6 pers.) en mini natuurcamping (4 ruime pl.) Biotuin, vlindertuin, wandelbos met schitterende voorjaarsvegetatie grenzend aan de Auvézère! | Info | www.lacolline-linard.fr Galadriel eco-design | Ontwerp en realisatie van ecologische meubelen en objecten in eerlijk massief hout. Maatwerk, eigentijdse sobere vormgeving, fijne afwerking, duurzaam. | Info | 0499 41 83 88, www.galadriel.be Midden-Slowakije | Rustige én betaalbare vakantie in landelijk gelegen gastenverblijf. Mooi uitzicht, veel wandelmogenlijkheden door bos en weiland. Ook erg geschikt voor gezinnen met kinderen. Ruimte voor spel en avontuur! | Info - reservatie |
[email protected] of 03 651 92 48. La Garnasette | Klein, gezellig pension met camping in de Franse Auvergne. Heerlijke biologische, vegetarisch keuken. Heel rustig, wandelroures in de buurt, mooie stadjes en dorpjes... | Info | Tel/fax: 0033-471574096 -
[email protected] Véél info op onze website: www.lagarnasette.com Ouwe sokken gezocht | JNM viert deze zomer haar 25ste verjaardag met een jubileumfeest van 25 tot 27 juli te SintJoris-Weert. Het wordt één geweldig jeugdbondweekend met excursies, lezingen, beheerswerken, kampvuur,... bol van oude gekende, nieuwe gezichten, nostalgische verhalen en mooie herinneringen. | Info | Schrijf je in via www.jnm.be Ben je zelf ouwe sok en wil je tijdens het jubiluem Velt in de kijker zetten, contacteer
[email protected]
Ledenvoordelen en publicaties
• Nieuwe ledenvoordelen: ‘t Wilgenhof Ecologische verblijfsaccommodatie op boerderij (gastenkamers, vakantiewoning). Gebruik van producten uit eigen biotuin en van Fair Trade, zonne-energie en eigen waterzuivering. Jouw korting: 10 procent op de prijs van overnachting in de week, 5 procent in weekends en vakanties. Niet cumuleerbaar met andere kortingen Adres: Pot en Zuidhoutstraat 4, 9990 Maldegem 050 71 53 66, www.wilgenhof.be ‘t Biohofke in Schelle Teelt tuinkers en verkoopt in de winkel bioproducten (groenten, fruit, drank en algemene voeding). Jouw korting: 5 procent op alle producten Adres: Kapelstraat 183 A, 2627 Schelle, 0475 64 86 30 • Overige ledenvoordelen Ecoflora, Halle - Wijngaardhof biogroenten, Westmalle - Midgaard, Lichtaart - Ecomicroob, Putte - La Vigne, Berlaar - PUC-shop, Berchem - Lazuli, Mechelen - Dobbelhoeve, Schilde - Biotiek-Biodyvino, Zoersel Doekjes en broekjes, Leuven - Bodemkundige Dienst van België, Heverlee - Biogroei, Loonbeek - Natuurboerderij Het Bolhuis, Molenstede - Hageling-Bio Wijnbouw, Tienen - Cecotec, Eghezee - AC De Wroeter, Kortessem - De Zaaier, Ruddervoorde - Het Roodhof, Oostkamp - Bezegaard Biofruit, Wakken - Biovita, Brugge (St-Andries en St-Kruis) - De Hogen Akker, Oedelem - Lekker Gec, Gent - Stainless Building Consultancy, Gent - Boerderij De Loods, Aalst - Pluis, Schoonaarde - Pro Vino Vero, Wortegem-Petegem - De Wieltjeshoeve, Turnhout - Belgaard, Halen - Het Loonderhof, Borgloon - Boergondie, Westouter - Purfruit, Oeselgem. Zie www.velt.be/voordelen voor volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.
43
Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak B en NL: 8,50 + ( 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren B: 29,95 (+ 9,50 verz.) NL: 29,95 (+ 6,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding B: 31,95 (+ 5,30 verz.) NL: 31,95 (+ 7,50 verz.) • De Ecologische Siertuin B en NL: 24,95 (+ 4,30 verz.) • Vergroening van de schoolomgeving B en NL: € 12,50 (incl. verz.). • Ecologische Teelt van Kleinfruit B: 12,25 (+ 3,50 verz.) NL: 12,25 (+ 2,50 verz.) • Ecologisch Tuinieren voor Beginners B en NL: 5,95 (+ 2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen B en NL: 19,95 (+ 4,30 verz.) • Actieprijs! Groenbeheer, een verhaal met toekomst B en NL: € 55,00 ( incl. verz.) • Groene gids voor kleine kids Zie p. 28. Velt-publicaties enkel voor België • Eerlijk is heerlijk Ecologische voeding op kindermaat. 9,80 (incl. verz.) Koopje! Andere publicaties voor België en Nederland • Natuur in eigen tuin (Roodbont) B en NL: € 10,20 (+ € 1,30 verz.). • Tuinieren met gebruikte materialen (Roodbont) B en NL: € 10,20 (+ € 1,30 verz.). Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) 8,00 + (+ 2,00 verz.) • Eten voor de Kleintjes - van borst tot boterham € 19,95 (incl. verz.) • Iris: Hartige en heerlijke vleesvervangers 6,95 (incl. verz.) • Koe nr. 80 heeft een probleem (boek/DVD) - Boek: 19,00 (+ € 2,50 verz.) met vermelding ‘Koe nr. 80 boek’. - Boek en DVD: 25,00 (+ € 3,50 verz.) met vermelding ‘Koe nr. 80 - boek en DVD’. De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. 001-0990550-62 van Velt-nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd of je kunt ze afhalen bij je afdeling. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.
Een greep uit de reacties op de vernieuwde Seizoenen en website. Bedankt iedereen! “Schitterend: professioneel, objectief, overzichtelijk, fris, eenvoudig en ‘wetenschappelijker’ ogend.” “Wauww! Geslaagd, fris, handig, verzorgd... Een proficiat aan héél de ploeg! “Vandaag de nieuwe Seizoenen gehad en ik was aangenaam verrast. Ik zag zelf niet direct de noodzaak om de oude te veranderen maar nu ik het nieuwe exemplaar gezien heb, ben ik helemaal verkocht.” “Ik ben heel erg teleurgesteld in ons nieuwe tijdschrift.” “Het artikel over die bioteler is zeer goed, en het is leuk dat er af en toe een kleine tip in verschijnt die verwijst naar de kleine moestuintjes.” “Ik was echt ontzet: een koel, akelig blad, niet mee te nemen formaat. Kortom, de verzakelijking ten top.” “Zeer verfrissend.” “ Ik had nog 2 minuten tijd over en dacht “Tiens, ik surf even naar velt.be” en wat zie ik hier zeg! Mooie, nieuwe layout!” “Complimenten voor het nieuwe blad. Ziet er geweldig uit.” “ Velt Beweegt, maar dan wel in de verkeerde richting.” “ Met veel deugd heb ik het interview met Boris Teisserenc gelezen. Proficiat voor jullie vernieuwde uitgave - voor mij veel aangenamer om lezen.” “ Ik ben ook blij dat we niet alleen nieuws krijgen over Vlaanderen maar ook aandacht voor de wereld terugvinden.”
[email protected]