Ecologisch tuinieren koken leven

Seizoenen Ecologisch tuinieren | koken | leven | №.2 | 2009

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 37ste jaargang - maart/april 2009

Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het meinummer in vóór 20 april via de webkalender van www.velt.be. Het gaat om de activiteiten van juni en juli. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘contacteer ons’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 67 48 48 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van ‘nieuw lid’. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer 001-0990550-62 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 30,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Download de folder via www.velt.be of vraag hem aan op het Velt-secretariaat.

V.u.: Piet Anrijs, Vissenakenstraat 381, 3300 Vissenaken

Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie en lay-out: Reine De Pelseneer, [email protected] Fotoredactie: Inge Van Der Elst, [email protected] Redactieraad: Jan Burgers, Lieven David, Erika Eynatten, Riet Janssens, Luk Naets, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Kris Tolomei, Johan van de Winckel, Tine Van Landegem Werkten mee aan dit nummer: Michel Beankens, Maurice Broekaert, Martin Carrette, Geertje Coremans, Patrick De Ceuster, Diane De Laet, Emelie Heller, Geert Gommers, Jef Hermans, Maite Grugeon, Riet Janssens, Evelien Matthijssen, Luk Naets, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Luc Vanhoegaerden, Tine Van Landegem, Jan Vannoppen Fotografen & illustratoren: Michel Beankens, Bond Beter Leefmilieu, Gary Braasch, Bart Coenen, Diane De Laet, Wikimedia Commons, Evelyne Fiers, Stefan Jacobs (cover), Londonontap, Lush, Museum voor Natuurwetenschappen, Sage Ross, sxc, Gaston Thawin, Tinne Van den Bossche, Luc Vanhoegaerden, Weleda Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be

2| 2009

3

Inhoud

Europa wil het verlies aan biodiversiteit op het eigen grondgebied stoppen tegen 2010. Tijdens de Week van de Aarde herinnert de milieubeweging de politiek aan die belofte. p. 17

Zeekool wordt vaak een ‘nieuwe groente’ genoemd, maar niets is minder waar, weet Luc Vanhoegaerden. p. 10

Ze bestoken elkaar niet met modder, maar met biologische cacaoboter, zeewier en Chinese klei. In natuurcosmeticaland rivaliseren twee groepen om een internationale standaard. p. 30

Redactioneel

4

zoom Beelden van belang

5

Consument

6

Eco-actief

16

tuin Tijdelijke bodembedekking Pawpaw en lupine Zeekool Witte stilte in de winter Wat doe je wanneer in de tuin?

8 9 10 12 15

sorbet Nieuwe EU-wetgeving pesticiden streng?

29

Ecologie Biodiversiteit in het licht van de evolutie

17

verbeeld

21

culinair Veelzijdige vleesvervangers

22

weg & wijzer

25

breedbeeld Natuurcosmetica: COSMOS vs. NaTrue

30

Reportage Ecologische gedachten veroveren Amerika: Michael Pollan

34

zoekertjes

39

Lezers reageren/column/Uitgesproken

36

Uitgelicht

38

ledenvoordelen

46

OOk niet te missen: Michael Pollan, pawpaw, de nieuwe Europese pesticidenwetgeving, veelzijdige vleesvervangers…

4

Redactioneel

Durf tuinieren zonder Tekst Jan Vannoppen

www.durftuinierenzonder.be

‘Durf tuinieren zonder’: de nieuwe slogan voor de campagne ‘Op 1-2-3 naar een ecotuin’. De Velt-tuinbordjesactie gaat haar tweede jaar in en is uitgegroeid tot een stevige campagne, dankzij het enthousiasme van onze vrijwilligers, de samenwerking met partners en financiële ondersteuning van de Vlaamse overheid. Lente en zomer 2009 zijn de ideale seizoenen om veel mensen voor deze actie te winnen. Het begint dus nú door ‘aandacht te trekken’ met onze affiche. Ze zal gezien worden, maar alleen als je ze voor je raam hangt. Gewoon doen. We lanceren de campagne in de media rond 21 maart: het begin van de lente, van het tuinseizoen en vlak voor Wereldwaterdag. Dat is relevant, want water, bodem, plant en dier niet kapotmaken met pesticiden en kunstmest, daar gaat deze campagne over. ‘Overtuigen’ is stap twee. Zo veel mogelijk mensen moeten zeggen: ‘Ja ik wil zo’n tuinbordje’. Mond tot mond reclame is heel overtuigend. Spreek mensen aan, vraag hen of ze durven tuinieren zonder. Wijs hen de weg naar de website www.durftuinierenzonder.be, breng hen in contact met de campagne-ambassadeur van je afdeling, stimuleer hen om een Velt-vorming te volgen, vertel hen over het ecotuinweekend, toon hoe je zelf durft! En nodig hen uit voor de derde stap: een gratis bordje aanvragen. Van woord naar daad, naar eco-actie. We mogen pas tevreden zijn als de tuinbordjes echt zichtbaar zijn in het straatbeeld , als mensen zich echt outen. ‘Ja, ik durf ’. En dat op grote schaal. We willen graag 10000 bordjes zien tegen einde 2010. Je hoeft geen Velt-lid te zijn of te worden om een tuinbordje ‘Zonder is gezonder’ aan te vragen. Het is gratis, maar natuurlijk niet vrijblijvend. De aanvrager engageert zich om zonder pesticiden en kunstmest te tuinieren. Hij/zij ontvangt ook regelmatig een nieuwsbrief van Velt met informatie en uitnodigingen voor vormingen.

Velt krijgt meer en meer steun van andere organisaties voor deze campagne. Vanuit het projectsubsidiefonds van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie krijgen we een fiks bedrag, goed voor twee jaar eco-actie. De firma Ecostyle en de watermaatschappijen VMW en PIDPA geven sponsorgeld en helpen ons om de campagne ruimere bekendheid te geven. De twee laatsten financieren bovendien vormingen voor gemeenten waar ze water winnen. De laatste jaren treffen drinkwaterbedrijven alsmaar meer resten van pesticiden aan in ondiepe grondwaterlagen. Daardoor moet ze steeds meer geavanceerde en duurdere technieken gebruiken om tot kwaliteitsvol drinkwater te komen. Als drinkwaterbedrijf gaat de VMW uit van het voorzorgsprincipe. Restanten van pesticiden horen niet thuis in het drinkwater. Daarom stelt de VMW haar terreinen ter beschikking voor onze ‘zonder is gezonder’-bordjes. Ook via Tandem, Dag van de Aarde en Dag van het Park krijgt deze campagne een ruime weerklank. Met zo veel samenwerking moet het lukken: op naar de tienduizend!

101 ecotuinen open en bloot Tijdens de Velt-ecotuindagen geven 101 schitterende moestuinen, siertuinen en boomgaarden hun geheim prijs. Tuinliefhebbers kunnen er zonder schroom komen neuzen. De Velt-ecotuindagen lopen van zaterdag 30 mei tot en met maandag 1 juni 2009 op 101 locaties in Nederland en Vlaanderen. Openingsuren variëren van tuin tot tuin. Een brochure krijg je als bijlage bij de volgende Seizoenen, maar je vindt nu al alle informatie op

www.durftuinierenzonder.be

Zoom

5

Beelden van belang Bij Sterling Publishing verscheen in 2008 What matters, een boek waarin bestseller-auteur David Elliot Cohen 18 sociaalbewuste foto-essays bundelt. Dit boek brengt zowat alle belangrijke problemen van onze tijd in beeld: de klimaatverandering, waterproblemen, oorlog, armoede, aids… Vermaarde fotografen zoals James Nachtwey en Sebastião Salgado leverden prachtige, vaak aangrijpende, beelden; en belangrijke denkers en schrijvers (o.a. Jeffrey Sachs, Samantha Power en Bill McKibben) kropen in hun pen voor rake essays. Op www.whatmattersonline.com vind je uitgebreide informatie over dit boek. Je kunt het er zelfs helemaal gratis downloaden. Op de foto (van Gary Braasch) zie je windmolens langs een dijk in Flevoland.

6

Consument

‘Tap Top’ is een tiptop karaf

Een van de grootste Australische bakkerijen is de wetgever zelfs voor geweest en heeft haar succesbrood ‘Tip Top Up’ voorzien van minuscule nanocapsules met visolie als bron van omega-3-vetzuren. Omdat de capsules pas opengaan in de maag proeft de consument geen onaangename visolie. Dergelijke toepassingen zullen allicht in de toekomst meer worden gebruikt in zogenaamde ‘functionele’ voedingsmiddelen met bijvoorbeeld een cholesterolverlagende werking. In een volgende stap wordt voedsel zelfs interactief gemaakt: microscopische nanosensoren detecteren in het lichaam waar er bepaalde voedingsstoffen te kort zijn en geven dan door hoeveel nutriënten daar moeten worden afgegeven. In een verdere toekomst zouden dan de benodigde voedingsmoleculen uit losse atomen of andere moleculen in het lichaam zelf worden geproduceerd.

In 2008 schreven Thames Water en de Mayor of London een wedstrijd uit om een karaf te ontwerpen waaruit men het kraantjeswater van de Britse hoofdstad kan schenken. Een jury (met leden uit o.a. de designwereld, de waterindustrie en de milieubeweging) selecteerde de karaf ‘Tap Top’ van Neil Barron als beste ontwerp. Met dit project wil men in Londen kraantjeswater promoten als de beste drinkwaterkeuze: het is gezond, goedkoop én goed voor het milieu. Londense cafés, restaurants en hotels kunnen de karaf vanaf de lente van 2009 aankopen. De winst gaat naar WaterAid, dat arme mensen wereldwijd toegang wil geven tot zuiver drinkwater.

Ongeleide projectielen Terwijl we bij deze voorbeelden nog ongelovig met de ogen zitten te knipperen, lijkt het vetarm ijs dat Unilever aan het ontwikkelen is meer voor de hand te liggen: de deeltjes in een vetarm ijsmengsel worden zo enorm verkleind dat het mondgevoel toch romig blijft. Onschuldig? Misschien, maar het blijft wachten op onderzoeksresultaten. Zeker voor andere nieuwe toepassingen zoals nanocapsules met pesticiden die efficiënter zouden werken in gewassen, of vaccins en medicijnen voor dieren die ingekapseld doelgerichter hun werk kunnen doen. Zonder het te beseffen zou een consument zo nanocapsules mee opeten. Onderzoekers zijn nu al bezorgd dat deze superkleine nanodeeltjes zich in het lichaam als ongeleide projectielen gaan gedragen door zich ongevraagd in cellen te gaan boren, ongemerkt langs zenuwbanen te glijden en door zelfs de bloedbarrière in de hersenen te doorbreken. Europa reageert eerder voorzichtig op de nieuwe ontwikkelingen en wil zeker geen herhaling van het getouwtrek rond ggo’s in voeding. Het aantal voorstellen voor reglementering en het dichten van de kenniskloof nemen dag over dag toe. Ook de FAO, de organisatie voor voedsel en landbouw van de VN, en de Wereldgezondheidsorganisatie WHO stellen zich vragen over de veiligheid van nanotechnologie. Ze hebben alvast een bijeenkomst van experten gepland in Rome de eerste week van juni waarbij ze op zijn minst gaan vaststellen welke risico’s er aan nano verbonden zijn. Wordt zeker vervolgd.

→ www.londonontap.org

In eigen land: karaf van TMVW Ook bij ons wordt het drinken van kraantjeswater gestimuleerd. Waterbedrijf TMVW schenkt op 21 maart 2009, ter gelegenheid van Wereldwaterdag aan zijn klanten een hippe karaf. Deze handige karaf past perfect in de deur van de koelkast, is gemakkelijk schoon te maken en mag zelfs in de vaatwas. → www.tmvw.be

Nano in voeding Onzichtbaar, ongrijpbaar, ongewenst? Drie jaar geleden reed hier een promovrachtwagen rond om de voordelen van technologie op nanoschaal te demonstreren. Nano, weten we sindsdien, staat voor héél klein: een schaal van 1 miljoenste van een… millimeter. Eén nanometer is zowat de ‘lengte’ van 5 à 10 atomen op een rijtje. Onzichtbaar en ongrijpbaar met gewone detectiemethoden, en voor actiegroepen zoals Friends of the Earth in ieder geval ongewenst in voedingsmiddelen zonder wettelijke omkadering inzake risicoanalyse, een publiek debat en een degelijke etikettering. In die enkele jaren van bedrieglijke luwte hebben voedingsmultinationals zoals Unilever, Nestlé en Kraft niet stil gezeten; intussen staan er meerdere toepassingen van nanotechnologie klaar om in voedingsmiddelen te worden gebruikt.

Bronnen: Food Magazine, Food Industry, SingleNews - SafeNano

Diepvriesgarnalen Tropische warmwatergarnalen zijn al lang geen exclusieve delicatesse meer. Door de sterk gestegen vraag naar de dikke diepgevroren staarten worden de dieren massaal gekweekt in kustgebieden en riviermondingen en kan de prijs worden gedrukt. Öko-Test (OT) heeft 19 stalen laten onderzoeken en de gemiddelde geteste kwaliteit viel verrassend goed mee. Er zijn bijvoorbeeld geen resten van antibiotica aangetroffen zoals bij vorige analyses, en amper een vervuiling door ziektekiemen. Het grootste probleem blijft echter de kweek- of de vangtechniek. De gangbare aquacultuur is een ramp voor

2 | 2009

de kustgebieden die normaal door mangrovewouden worden beschermd, de dichtbevolkte kweekvijvers vervuilen de waterlopen, de garnalen verorberen 3 tot 4 keer hun gewicht aan wilde vis en de lokale bevolking van vissers en mosselrapers wordt verjaagd. Wild gevangen tropische garnalen zijn echter evenmin een alternatief omwille van de 15 tot 20 kg ongewenste bijvangst voor elke kg opgehaalde garnaal. In de lastenboeken van de biologische aquacultuur, zoals dat van Naturland, wordt de ecologische impact drastisch teruggeschroefd. OT geeft de voorkeur aan deze gecertificeerde reuzengarnalen en voegt er de wijze raad aan toe dat we deze scampi beter terug de status van delicatesseproduct toekennen om er af en toe van te genieten, in bioversie.

7

eco-mode’, zegt hoofddesigner Johansson. ‘Het laat zien dat onze klanten geven om het milieu.’ H&M wil ook zorgen voor milieuvriendelijker inpakpapier en draagtassen. Bron: Nu.nl

Bron: Öko-Test

Onfrisse geurtjes Zuiver Zuivel voortaan in karton verpakt Het blijft ons verbazen: na al die jaren en ettelijke onderzoeken door Öko-Test, blijven de prijsbeestjes van de parfumeriezaken slechte rapporten krijgen. En ondanks alles staan de wulpse flesjes nog altijd bovenaan menig geschenkenlijstje. De modale consument denkt lieflijke bloemengeurtjes te kopen, maar benevelt zich met geïsoleerde of synthetische geurstoffen die allergieën kunnen uitlokken en waaraan nog ongewenste ftalaten en/of bedenkelijke UV-filters zijn toegevoegd. Gelukkig beginnen merken van gecontroleerde natuurcosmetica zoals Farfalla en Lavera eerlijker geurtjes op de markt te brengen zonder kunstmatige ingrediënten. Maar zelfs een natuurlijke geurstof kan een allergische reactie oproepen, zeker in de geconcentreerde vorm van een parfum. Opletten blijft dus de boodschap voor gevoelige personen! Leuke bijkomstigheid in het voordeel van de natuurcosmetica: zij behoren tot de goedkoopste van de 30 geteste producten…

Toen Zuiver Zuivel enkele jaren geleden overstapte van glazen retourflessen op plastic modellen uit polycarbonaat (PC), bleek het geringere gewicht de doorslag te hebben gegeven bij die beslissing. Net op dat moment staken er steeds meer geruchten de kop op over residu’s van Bisfenol A, de bouwstof van PC, die vanuit de kunststof coating van conservenblikken en plastic papflessen voor baby’s in voedingsmiddelen lekten. Bisfenol A zou al in minieme doses de hormonenhuishouding in het lichaam negatief kunnen beïnvloeden. In Noord-Amerika zijn grote speelgoedproducenten en supermarkten al begonnen PC te weren. De Canadese regering gaat zelfs zo ver Bisfenol A als een gevaarlijke scheikundige stof te klasseren. Recent is Zuiver Zuivel overgestapt naar wegwerp drankkartons. De reden is dat het onafhankelijk onderzoekscentrum CE in Delft heeft berekend dat de CO2-uitstoot per kg in karton verpakte melk of yoghurt 3 keer lager ligt dan bij PC. De Bisfenol A-controverse is hierbij netjes mee omzeild.

Bron: Öko-Test Bronnen: Ethical Consumer, www.zuiverzuivel.nl

Soil Association ziet ze vliegen

Foto: Gaston Thawin Gerecycleerde kledij bij H&M De nieuwe lentecollectie van Hennes & Maurits maakt vooral gebruik van gerecycleerde materialen. Het bedrijf richt zich vooral op het hergebruik van stoffen als katoen, wol en polyester. Afgedragen kleding, productieresten, maar ook polyester dat gewonnen wordt uit plastic flessen zal worden hergebruikt. ‘We hebben al een fantastische respons gehad op onze

Tot voor kort vond de Britse certificeringsorganisatie Soil Association (SA) dat biologische producten die per vliegtuig zijn aangevoerd haar label niet mochten dragen. Ondertussen argumenteerde een aantal supermarkten dat heel wat biologische producten die in Europa in verwarmde serres worden geteeld dikwijls nog meer energie verbruiken dan de combinatie ‘zongerijpt + naar hier gevlogen’. Toen de minister van ontwikkelingssamenwerking er het argument ‘noodzakelijk inkomen voor de arme Afrikaanse boer’ bovenop gooide, ging SA overstag en sindsdien kunnen ingevlogen producten toch als biologisch worden verkocht. Dat belet een aantal groothandelaars niet om geen biologische producten te verkopen die per vliegtuig zijn aangevoerd met het argument dat de consument niet altijd alles moet kunnen kopen. Bron: Agripress

8

Tuin

Tijdelijke bodembedekking voor een tijdelijk kale bodem Tekst Geertje Coremans & Maite Grugeon Foto Evelyne Fiers

Op een kale bodem groeien bij de (her)aanleg van een tuin spontaan planten. Die zijn meestal niet gewenst. Om ongewenste kruidgroei te vermijden, kun je een tijdelijke bodembedekking gebruiken. Het doel van een tijdelijke bodembedekking is beletten dat er ongewenste kruiden groeien en vermijden dat de naakte bodem uitdroogt en erodeert. Een tijdelijke bodembedekking kan interessant zijn om de kale grond tussen een nieuw aangeplante beplanting te bedekken, want het duurt meestal wel even voordat de voorziene beplanting de bodem volledig bedekt. Daarnaast kan het dienen om de kale (hopen) grond rond een nieuwbouwwoning te bedekken.

Eenjarige planten zijn hiervoor zeer geschikt. Maite Grugeon, Velt Siertuin: ‘Eenjarige planten bedekken de grond zeer snel, sneller dan dat onkruid dit zou doen. Door een mengsel van akkerbloemen (klaproos, korenbloem, nvdr.) in te zaaien, ben je het onkruid te slim af. Eenjarigen zorgen ook voor kleur, in hetzelfde seizoen van inzaaien en ze herstellen de bodem.’ Er zijn nog voordelen. Eenjarige planten vergroten de doorlaatbaarheid van de bodem en maken de bodem luchtiger, via

Een recent aangelegd rondpunt. Eenjarigen worden er gebruikt als tijdelijke bodembedekking.

de lange wortels van vlinderbloemigen (luzerne, lupinen, incarnaatklaver en voederwikke) en kruisbloemigen als gele mosterd. Ook bolderik, facelia en komkommerkruid zijn eenjarigen die de bodem verluchten. Groenbemesters of vlinderbloemigen die hun stikstof uit de lucht halen en niet uit de bodem zoals andere planten, verrijken de bodem. Maite: ‘Als de planten ontbinden of worden ondergewerkt, komt de stikstof vrij in de bodem ten gunste van de nieuwe beplanting. Interessant voor de moestuin.’ Maar groenbemesters kunnen ook gebruikt worden om de bodem te verschralen. Maite: ‘Groenbemesters halen voedingsstoffen uit de bodem. In de plaats van ze in te werken in de grond, verwijder je de planten met als resultaat dat de bodem schraler wordt.’

2 | 2009

9

Pawpaw en lupine eindelijk uit de illegaliteit Tekst Patrick De Ceuster Foto Wikimedia Commons

Alternatief: Gehakseld hout Gehakseld hout is snoeiafval dat grof of fijn kan zijn. Het is goedkoop en soms zelfs gratis te verkrijgen bij containerparken. Gehakseld hout verhindert uitdroging, zorgt voor organisch materiaal en verbetert de bodemstructuur. Daarnaast vergemakkelijkt het het wieden van wortelonkruiden. Gehakseld hout is geschikt voor een vochthoudende tot droge zandbodem. Zijn er ook nadelen? Ja, want houthaksel kan onkruiden bevatten, o.a. van heermoes en haagwinde en het creëert schuilplekken voor slakken. Bij veelvuldig gebruik rijkt de bodem aan, krijg je verruiging en geeft het aanleiding tot hardnekkige wortelonkruiden. Zeker op vruchtbare bodems stimuleert het de groei van agressieve wortelonkruiden. Op natte bodems verteert houthaksel dan weer erg snel, zodat het onderdrukkende effect niet lang duurt en het vertraagt de al langzame opwarming van deze bodems. In Stappen naar een ecologische tuin, het nieuwe siertuinboek van Velt, wordt een heel hoofdstuk gewijd aan omgaan met de bodem. Je vindt er nog meer tips voor tijdelijke bodembedekking. Voor bestelinfo, zie p. 47. Voor meer antwoorden op siertuinvragen surf naar:

De Belgische federale overheid neemt eindelijk stappen om lupine en pawpaw te legaliseren voor menselijke consumptie. Sinds de wet op plantenbereidingen in 1997 door toenmalig minister van volksgezondheid Colla uitgevaardigd werd, waren verschillende vruchten en zaden plots illegaal op de markt. Het werd zelfs verboden beukennootjes te verkopen of boragiebloemetjes in de ijsblokjes te serveren. Zowat alle bakkers stonden plots buiten de wet tot minister Magda Aelvoet in 2000 onze zondagse maanzaadpistolets opnieuw uit de illegaliteit lichtte. Voor de bakkerij-industrie kon er blijkbaar nog een toegeving gedaan worden om niet-bittere lupine te verwerken in gebak, maar de biologische quiche met lupine of de Portugese tremoços bij het biertje bleven tot nu toe kost voor outlaws. Terwijl de ons omringende landen volop experimenteerden met zoete lupine als alternatieve proteïne (de Nederlandse overheid had er onlangs zelfs 6 miljoen euro steun voor over), was België het enige land waar die niet-toxische lupinezaden gewoon verboden waren buiten wafels, koekjes en veevoeder. Daar komt nu dus verandering in op vraag van Wervel*, enkele landbouworganisaties en grootwarenhuizen.

→ www.velt.be/siertuinvragen

Een permanente bloemenakker? Wanneer je het volgende jaar weer akkerbloemen op dezelfde plaats wilt hebben, is het beheer behoorlijk gemakkelijk: Maai in oktober en laat het maaisel een week liggen zodat de zaden vrijkomen. Voer vervolgens het maaisel af. Bewerk de bodem lichtjes in het voorjaar. Op een verstoorde bodem zullen de zaden kiemen en krijg je opnieuw een bloemenakker. Een bloemenakker is geschikt voor matig voedselrijke en lichte bodems, niet voor zware kleibodems, noch voor bemeste teelaarde.

Ook pawpaw krijgt groen licht van minister Onckelinckx. Pawpaw is een tropische vrucht met mango-banaansmaak die zonder veel problemen hier kan worden geteeld. Momenteel staan er een 1000-tal

bomen in België. Alle delen van de boom, met uitzondering van de rijpe vrucht, bevatten acetogeninen, die licht toxisch zijn. Voor biologische productie is de boom uiterst geschikt; van de schors wordt zelfs een biologisch plaagcontrolemiddel gemaakt. Er wordt bovendien veelbelovend onderzoek gedaan naar geneesmiddelen tegen kanker. In de aanvraag van Wervel stond nóg een plantensoort, een die zelfs geen toxinen bevat: vezelhennep. Dat klinkt taai om te eten, maar de pioniers die nu vezelhennep telen, zouden het uiterst voedzame zaad en de lekkere olie graag op de markt brengen, apart van de vezels die industriële verwerking vereisen. Ook hier is België het enige land dat zo’n wettelijk verbod kent. Zelfs in de conservatieve VS mogen hennepzaad en -olie vrij verkocht worden. Als de Europese Commissie, de ministers van landbouw en de federale politie een duidelijk onderscheid maken tussen THC-houdende hennep (THC is een psychoactieve stof die onder andere voorkomt in cannabis, nvdr.) en vezelhennep, waarom dan de Minister van Volksgezondheid niet? Waarom wordt deze teelt uit het dossier gelicht en bestempeld als ‘te gevoelig’? Waarom geen wetenschappelijk advies van de plantencommissie zoals dat met andere aanvragen gebeurt? Hennep is cruciaal in de ontwikkeling van een landbouw die CO2 vastlegt en die minder landbouwchemicaliën wil gebruiken. Een algemene vrijstelling voor het gebruik van vezelhennep in voeding (vezelhennep die trouwens door de gewestregeringen al in het veld gecontroleerd is op het lage THC gehalte) blijft nodig. * Werkgroep voor Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw vzw.

pawpaw

10

Tuin

Zeekool Onbekend, maar wél bemind Tekst en foto’s Luc Vanhoegaerden

Zeekool of Crambe maritima wordt op vele plaatsen een ‘nieuwe groente’ genoemd. Niets is minder waar. In tuinboeken uit de eerste helft van de vorige eeuw wordt deze vaste, winterharde plant overal beschreven als een lekkere, meerjarige groente. Sinds de 18de eeuw wordt zeekool in Engeland op grote schaal geteeld, en tot midden vorige eeuw kwam zeekool voor in moestuinen in onze streken. De teelt is daarna bij ons wat in onbruik geraakt, maar in Engeland kun je in het voorjaar nog altijd zeekool als primeurgroente kopen op de markt. Ik maakte in 1995 kennis met Crambe maritima in zijn natuurlijke biotoop, tijdens een vakantie in Denemarken op het eiland Langeland in de Oostzee. De plant heeft grote, eerder hard aanvoelende, grijsgroene gekroesde bladeren en vormt in juni-juli witte bloemschermen, karakteristiek voor de familie van de koolgewassen.

Verwar Crambe maritima niet met Crambe cordifolia. Deze sierplant met groen blad en mooie witte bloementrossen wordt tot 2 m hoog, maar is niet eetbaar. Zeekool wordt geteeld voor de eerste, in het voorjaar opkomende, gebleekte scheuten. Gekookt houden ze qua smaak het midden tussen asperges, schorseneer en bloemkool. Los van de sierwaarde van deze plant, die tot 70 cm hoog kan groeien, loont het de moeite om een perceel meerjarige zeekool aan te leggen. De plant levert in het vroege voorjaar (maart/ april) gedurende maximum 15 jaar een oogst op van gebleekte bladeren en wel op een moment dat er weinig groenten in de tuin beschikbaar zijn. Na 12 tot 15 jaar zet je beter elders in de tuin een nieuwe plant. Zaden Hoewel zeekool gewonnen kan worden uit zaad is dat bij mij nooit helemaal gelukt. Het aangekochte zaaizaad kiemen viel erg tegen. De zaadjes zijn maximum 1 jaar kiemkrachtig en slechts een klein percentage kwam uit. Bovendien zijn de zaden beschermd door een kurklaagje dat voor het uitzaaien kundig moet worden los gekrast. In maart zaai je in potten on-

Van oudsher komt zeekool voor als wilde plant uit het Zwarte Zeegebied, maar ook in andere kustgebieden in Europa kun je hem vinden.

der glas (4 tot 5 zaadjes in plantputjes van 2 cm diep). Van zodra de eerste blaadjes gevormd zijn, kun je het jonge plantgoed afharden. In volle grond kun je zaaien vanaf april. Stekken In de gespecialiseerde handel vind je plantjes van zeekool, maar je kunt ook – met gegarandeerd resultaat – zelf plantgoed opkweken uit een wortelstek. Daartoe neem je in februari-maart wortelstekken van een moederplant, die minstens 4 jaar oud is. Snijd stekken van 5 cm lang en zet die uit in een plantpot (diameter 12 cm) die tot 1 cm onder de potrand gevuld is met een mengsel van 1/2 tuingrond en 1/2 zand. De richting waarin de wortelstukken uit de moederplant genomen worden, moet worden aangehouden in de plantpot. Het bovenste uiteinde van de wortelstek moet enkele millimeters boven de aarde opgepot worden. Maak de potgrond matig vochtig en sluit de plantpot af met doorzichtig plastic om uitdroging te vermijden. Houd de plantpot enkele weken op kamertemperatuur en zet hem midden april in de koude serre. Op het snijvlak van de wortelstek verschijnen dan al snel de eerste blaadjes. Definitieve standplaats Zodra de plantjes 4 tot 5 uitgegroeide blaadjes hebben, kunnen ze naar hun definitieve standplaats, die best goed gedraineerd is. Kies een plaats in de tuin waar de voorbije vijf jaar geen koolgewassen werden geteeld en waar de plant meerdere jaren kan blijven staan. Op zwaardere gronden kun je bij de aanplant wat zand onderwerken om de waterdoorlaatbaarheid van de grond te verbeteren. Omdat het om een overblijvend gewas gaat, zul je bij de aanleg een grote hoeveelheid (tot 10

2 | 2009

wied je. Laat de plant minstens twee jaar ongemoeid en oogst in het vroege voorjaar ten vroegste vanaf het derde groei-jaar de gebleekte scheuten. Dat bleken gebeurt onder een grote bloempot, een emmer of onder bleekklokken. Tot aan de eerste oogst in het derde groeijaar, verwijder je jaarlijks de in de zomer gevormde bloeischermen, opdat alle energie van de plant naar de vorming van een goed uitgegroeid wortelstelsel gaat.

kg/m2) jonge compost onderwerken. Zet de planten uit op 60 cm in het vierkant. Voor zeekool ligt de pH van de grond best vrij hoog; minstens 6,5 tot 7. Bekalk jaarlijks na de winter met een onderhoudsdosis en strooi in het voorjaar oppervlakkig wat compost uit op het perceel. Regelmatig bekalken gaat aantasting door knolvoet tegen. Bleken en oogsten Omdat zeekool erg oppervlakkig wortelt schoffel je niet tussen de planten, maar

Zeekool oogst je door 15 tot 20 cm lange gebleekte bladeren af te snijden. Behoud onderaan een stukje wortel van ongeveer 1 cm. Op die manier kan zeekool tot 2 weken in de koelkast worden bewaard en ga je bovengronds uitstoelen van de plant tegen. Om de plant niet nodeloos uit te putten stop je uiterlijk einde mei met oogsten. In de voorbije jaren leerde ik zeekool kennen als een sterke plant die weinig teeltzorgen vraagt en weinig gevoelig is voor de klassieke belagers van de koolgewassen. Gespecialiseerde literatuur vermeldt vatbaarheid voor aantasting door bacterie- en schimmelziekten, aardvlooien en bladluizen, maar dat heb ik tijdens de voorbije 15 jaar in mijn aanplant van zeekool niet opgemerkt. Zeekool is een lekkere aanrader.

11

lichte koolsmaak, een beetje aards, een tikje zilt Ecologisch geteelde zeekool op Texel Voor zover het ons bekend is, wordt zeekool (nog) niet beroepsmatig geteeld in Vlaanderen. Bij onze noorderburen daarentegen werd in het vroege voorjaar van 2008 ‘zilte zeekool’ op de markt gebracht als een nieuwe groente. Zeekool wordt op het eiland Texel verbouwd zonder gebruik van enige chemische bestrijdingsmiddelen. De introductie van zeekool als lekkere ‘nieuwe groente’ is er een onderdeel van het overheidsproject ‘Leven met water’. Dit project richt zich niet op de bestrijding van verzilting, maar onderzoekt traditionele en nieuwe gewassen op zouttolerantie om ze in de toekomst te kunnen benutten voor zilte landbouw. De achterliggende gedachte daarbij is dat Nederland zich wil voorbereiden op de toenemende verzilting van het landschap. In Nederland alleen al wordt immers zo’n 125.000 hectare land door verzilting bedreigd. Men onderzoekt ook de kweekmogelijkheden van echt lepelblad, reukloze kamille en wilde rucola op zilte gronden. Hoe smaakt zilte zeekool? Enkele Nederlandse kwaliteitsrestaurants hebben zeekool als een exclusief seizoensproduct op de kaart staan. De chef-koks die met zeekool werken, omschrijven de smaak van zeekool als volgt: lichte koolsmaak, een beetje aards, een tikje zilt, nootachtig, een klein bittertje, zeer eigen en een smaak die mooi lang in de mond blijft. De stengels kunnen – in dunne plakjes gesneden – rauw in een slaatje gegeten worden, of je kunt ze kort roerbakken in wat olie of boter. Voor wat langere stengeldelen is blancheren een prima bereidingswijze. De Texelse chef-koks combineren zeekool met vis, gevogelte of met Texels lamsvlees. → www.zeekool.nl

12

Tuin

Witte stilte in de winter De start van een ecologisch volkstuintje Tekst Diane De Laet Tekening Diane De Laet Foto’s Bart Coenen

In de winter ligt het tuinwerk stil, zegt men. De tuin ligt inderdaad stil, maar mijn hersenen draaien op volle toeren. Want terwijl de dagen steeds korter en kouder worden, komt 15 december dichterbij: de deadline voor het bestellen van biozaden.

Zaadje, zaadje, in de grond… Onrust en spanning stijgen: hoe gaan mijn vriendin en ik een keuze maken uit die ongelooflijk grote lijst? We bestuderen elk de uitleg in de bijlage, maar zelfs dan lijkt het onbegonnen werk voor een leek. En hoeveel pakjes zaden zijn er nodig voor een volkstuin van 10 op 15 m? Vrienden die mee tuinieren hebben op een reisje naar Engeland alvast ‘aangenaam gekweekte zaden’ gekocht. Niet biologisch, maar ‘toch goed’. Wat is het verschil? Uiteindelijk kruisen we aan de hand van de volgende criteria uit elk soort gewas enkele pakjes zaad aan: gemakkelijk voor beginners (bijv. ui), lekker van smaak (rucola), goed voor de gezondheid (rode biet), variatie in oogsttijd (radijsjes), hanteerbaar zonder eerst te moeten oefenen in gewichtheffen (pompoenen), tips

van kenners over het ras (aardappelen), bekende en onbekende kruiden allerlei, zin en… nieuwsgierigheid naar de plant achter de naam. En natuurlijk bloemen: een volkstuin moet er volgens het reglement verplicht mee opgefleurd worden langs de boorden en de buitenkant aan het pad. En een bodembedekker, om de bodem te bedekken in kale tijden…dat is tenminste gemakkelijk. In zeven haasten mail ik de bestelling door naar afdeling Mortsel. Nog net op tijd voor familiefeesten alle aandacht opeisen. Ik creëer daarvoor trouwens een speciaal Obamamenu (hij eet ook bio!) met vergeten groenten, wereld- en bioproducten. Mijn familie kijkt en proeft aarzelend naar en van de onbekende groenten… overgoten met Franse biowijn… Wacht maar tot we uit eigen tuin serveren! Een pluim voor de tuin Nog voor Kerstmis botsen we op enkele bestuurders van de vzw Volkstuinen die komen kijken. We krijgen een pluim voor onze verzorgde omgespitte tuin! Zelf zien we steeds meer molshopen en slakken die overblijvende koolplantjes kaalvreten. We plukken wat resterende andijvie en helaas… hij blijkt niet meer lekker te zijn. Waaraan zou dat nu weer liggen? De veldsla die we kregen van een supporter uit Duitsland groeit ook nauwelijks; oogsten is er dus niet bij… Onjuiste grond? Als ik later een teeltwisselplan tracht op te stellen volgens de regels van de ecologische kunst, tel ik onze bestelling: we heb-

ben acht types gewassen, een zaadplant, plantgoed, een groenbemester, kiemgroenten, zaadschijven. Kortom, in totaal 54 soorten planten… Lieve hemel, dat lijkt wel genoeg zaad voor alle volkstuinen van Antwerpen! Zou het overschot volgend jaar ook nog goed zijn? Zullen we maar meteen een zadenwinkeltje beginnen? Een slakje aan de (blad)wand Ik ben een dierenliefhebber; alleen van kelderspinnen houd ik niet zo. In mijn kleine stadstuintje kon ik vorige winter meer dan dertig slakken vangen. Met licht en kattenvoer was dat een koud kunstje. Maar wat dan? Heb je al eens een slak van dichtbij gezien? Hun huisje is werkelijk schattig, en zelfs een naaktslak ziet er pienter uit met haar voelsprietjes. Ik krijg het niet over mijn hart ze te doden. Ik gooi ze in de vuilbak of in het toilet, opdat ze hun eigen weg kunnen zoeken. Een dag later vind ik ze tegen de muur, op de toiletpot, op de vloer… Ik zet ze midden op straat onder een boom. Even later eten ze de geraniums op de vensterbank op. In de volkstuin lusten slakken het bier wel. We vissen ze eruit, maar de meerderheid blijft rustig voort een ravage aanrichten. Deze soort ziet er zwart, klein en slijmerig uit. Wat gaat dat worden in de lente? We overwegen meer bier, maar waar blijven we met het afval? Moeten we een scherpe rand maken rond de bedjes met bijv. glas? Maar mijn fantasie slaat al op hol: stel dat iemand per ongeluk struikelt, op het glas knalt, een slagader raakt, met toevallig niemand in de buurt… en later koppen in de krant: ‘Afrekening in het volkstuinmilieu’. Nee toch maar niet, en zout strooien wil ik ook niet. In Seizoenen valt mijn oog toevallig op een advertentie voor een ‘slakkenmuur’, netjes afgewerkt en op het eerste gezicht efficiënt. Zullen we dat eens proberen met één bedje als

2 | 2009

experiment? Ik ga te rade bij Velt. Ja, dat kan: misschien zijn we met deze Arion slakkenmuur gered. Wordt vervolgd! Nutstuin, lusttuin, zonnige tuin In de herfst hebben we geleerd dat onze bedjes te breed (140 cm) zijn voor kleine mensen. Een lumbago later versmallen we ze tot 120 cm. De aangeplante bessenstruiken staan langs de kant rustig te wachten op de lente, te midden van witte stilte. We voorzien 6 bedjes die elk jaar wisselen. Er komen koolgewassen, blad-, vrucht-, wortel- en peulgewassen en aardappelen in de nutstuin. De lusttuin is onze experimenteerruimte. Daar ligt de compost (en gaan wij misschien ook wel liggen tussendoor). Het zonnigste stuk tuin wordt een kruiden- en bloementuin. Bollen en vogels Nu nog leren welke plant bij welk ras hoort. Hoe dichter de lente komt, hoe meer voorzichtige faalangst er opduikt.

Gelukkig zijn we met zijn vieren om ons lot te dragen… én het vriest nog altijd: uitstel van executie. Om het ontwaken van het nieuwe seizoen te volgen stopten we bollen in de aarde: sneeuwklokjes, krokussen, tulpen, narcissen. Bio zijn die nauwelijks te vinden, dus hebben we er maar ‘gewone’ gekocht. Hoe zijn ze behandeld? Dat weten we niet. Er is nog niets van te zien in februari, maar in mijn stadstuintje komt het groen al wel piepen! Het geveltuintje met winterjasmijn bloeit elk jaar overvloedig van november tot februari, een lust voor het oog. Vanuit mijn werkkamer zie ik half februari in de boom voor het huis zwart-witte vogels aan een nest werken. Er slingert nog ergens een nestkastje rond in de kelder. Daar vinden we wel een plekje voor, kwestie van de vogeltjes naar de insecten te brengen. Trouwens: de helft van de oogst van de bessenstruiken is toch voor hen, dat kunnen we niet vermijden. Voor wat hoort wat!

13

Bodembemesting De Bodemkundige Dienst van België kwam in oktober grond ophalen en stuurde enkele weken later een klassiek bemestingsadvies. We blijken een lemige zandgrond te hebben, eerder zand-leemdan zandgrond. Velt is zo vriendelijk er een ecologisch advies aan toe te voegen, en dat alles voor dezelfde prijs. De pH van onze volkstuin is redelijk hoog. Ik herinner me dat begrip vaag uit de biologieles van 40 jaar geleden, maar wat het precies betekent, zit ver weg. Het moet iets met base en zuur van doen hebben, geloof ik. Er zit veel organisch materiaal in de bodem (regenwormen, mollen, slakken?); compost is dus enkel nodig voor planten die veel voeding vragen. Er is te veel kalk en genoeg fosfor (nodig voor de wortelontwikkeling). Kalium is enkel nodig voor de wortel- en knolgewassen. Wat is Vinasse-extract en waar vinden we het? De Ca/Mg verhouding is niet goed (ach, de tabel van Mendeljev, waar is de tijd…).

14

Seizoenen

We moeten bijmesten met magnesium (Kieseriet?). Er volgt een tabel met de juiste kilo’s/kruiwagens, toe te dienen in de lente ná 15 maart. Waar halen we toch al deze spullen? Een gewone tuinzaak heeft ze vast niet in huis. Er is één lichtpuntje: we hebben een kruiwagen en de compostton in mijn stadstuintje barst van de verse compost. We worden vast de attractie van de buurt wanneer we over en weer gaan rijden met een groene kruiwagen vol zwarte wormengrond. De lente kondigt zich hoopvol aan in ‘het leven zoals het is van een volkstuinier…’ Toelichting bodembemestingsadvies Een teveel aan kalk op een zandleemgrond is een gevolg van overmatige kalkbemesting. Je hoeft de komende jaren dan geen kalkbemesting uit te voeren. Organische bemestingsstoffen zijn verkrijgbaar bij de betere tuinspeciaalzaken. Op www.velt.be staat onder moestuin-vragen vermeld welke firma’s biologische compost en meststoffen in hun assortiment hebben. Sommige Velt-afdelingen en/of Velt-provincies organiseren een samenaankoop van bemestingsstoffen. Informeer hiervoor bij je afdeling en provincie.

Enkele antwoorden op Dianes vragen Wat is het verschil tussen organische en ‘goede’ zaden? Voor de zaadteelt is het belangrijk dat de velden onkruidvrij zijn, anders raken groentezaden vermengd met onkruidzaden. In de gangbare zaadteelt worden hiervoor flink wat herbiciden gebruikt. Vervolgens krijgen de planten groeiregulatoren toegediend opdat ze gelijktijdig rijpen en in één keer geoogst kunnen worden. Ontbladeringsmiddelen vergemakkelijken dan de machinale oogst. Ten slotte worden de zaden omhuld met een laag fungiciden om ze te beschermen tegen schimmelziektes. In de biologische zaadteelt wordt onkruid mechanisch verwijderd, niet doodgespoten. De oogst gebeurt manueel, zo komen er geen onkruidzaden tussen de groentezaden terecht. Er wordt twee- tot driemaal geoogst, want gelijktijdige rijping is zeldzaam in de natuur. De verdere verwerking zoals het drogen en dorsen gebeurt vaak met de hand. De biozaadteelt is dus erg arbeidsintensief. Daarom ligt de prijs van biozaad hoger. Maar je kiest voor een milieuvriendelijke zaadteelt en voor een gezonde en ggo-vrije teeltwijze in je eigen tuin. Wat is de houdbaarheid van zaden? Op de verpakking van zaden staat vermeld hoe lang de zaden kiemkrachtig zijn. Zaadjes bevatten reservevoedsel dat dient om de jonge kiemplantjes boven de grond te krijgen. Zaadjes die bewaard worden, ademen: ze zetten een deel van de reser-

vestoffen om in water, koolzuurgas en warmte. Minder reservestoffen betekent een minder vlotte of zelfs helemaal geen kieming. We beperken daarom zo veel mogelijk de ademhaling van de te bewaren zaden. Deze vermindert naarmate het droger en kouder is. Stop de zakjes in een blikken bus of doos en zet die in een kast in een onverwarmde kamer. Papieren of linnen zakjes met zaad mogen niet met vochtige lucht in aanraking komen: ze zouden dwars door de zakjes vocht opnemen. Zaad in een warme kamer bewaren is evenmin ideaal, omdat de kiemkracht dan sneller achteruitgaat. Vooral sterke schommelingen van temperatuur en luchtvochtigheid zijn nadelig. Een alternatief voor gangbaar gebruikte droogmiddelen is rijst of pasta. Zij nemen het teveel aan vocht op. Je moet wel regelmatig controleren en eventueel vervangen. Op die manier bewaard, blijven de meeste zaden twee tot vijf jaar kiemkrachtig. Bij twijfel kun je altijd een kiemproefje aanleggen door een gedeelte van het zaad, bij een temperatuur van ongeveer 20°Celsius, in een bakje op vochtig papier te leggen, bijv. op huishoudpapier of vloeipapier. Zorg ervoor dat er altijd enkele millimeter water in het bakje staat zodat het papier niet uitdroogt. Meer water mag niet, want er moet ook lucht aan kunnen. Als het zaad nog kiemkrachtig is, komt er een (meestal wit) puntje tevoorschijn. Afhankelijk van de groentesoort tel je na 5 tot 20 dagen het aantal gekiemde zaden. Dat vormt het kiempercentage waar je bij het uitzaaien rekening mee houdt. Als minder dan de helft van het zaad kiemt, is het beter om het helemaal niet meer te gebruiken. Hoe zijn bloembollen behandeld? Ook bij de bloembollenteelt komen er helaas volop pesticiden aan te pas. In een ecologische tuin gaat de voorkeur uit naar biologisch geteelde bloembollen. De biobloembollensector staat nog in de kinderschoenen, maar in België en Nederland kun je al wel biobloembollen vinden. In Nederland is Hoeve Vertrouwen de leverancier van biologische bollen: www.ecobulbs.nl. In België kun je ervoor terecht bij Ecoflora: www.ecoflora.be. Velt heeft in 2003 een kleine publicatie over Biologische Bloembollen uitgebracht. Je kunt deze zolang de voorraad strekt gratis aanvragen bij [email protected].

15

Tuin

Wat doe je wanneer in de tuin? De zaaikalender en de fenologische kalender

z

4

p

p

o

o

z

z o

z

z p

p

b p

b p

z

z

z

Snijselder

z

z

o

z

z

z

z

z

z o

z

v

z

z

o

z

z

z

z o

z

v

b

b

z

z

o

o

z

z

z

z p

p

b

b

z

z z

3

z

z

4

z

z

1 2

Plantui

Tuinkers

z z

Snijsla

z z

Sluimerwt

z

z z

Halfvroege

z

1 2

Pastinaak laat

b p

Rode biet Kogel z

b p

Pompoen klein b

p

Courgette b

z p

Winterpostelein

p

z

Knolselder

z p

z

Kropsla herfst

z

z

Kropsla zomer

z

o

Warmoes

z

o

Chinese kool

o

p

Radijs Saxa o

p

Rode kool

Snijboon

Peul

Prinsessenboon

Aardapp.

Doperwt

Pastinaak norm.

Knolvenkel Zefa

Knolvenkel Flor.

Rode biet Egypt.

Wortel

Pluksla

Mei

Vrucht

3

Witte kool April

Blad

Radijs Cherry B.

Kool

Vroege aardappel

Tekst Evelien Matthijssen & Maurice Broekaert

o

z

v

p

z

p

p

z

z

o

z

v

p

z

p

p

z

z

p

z

z

z

z

De fenologische kalender helpt de tuinier in het beheer van zijn groenten-, sier- en fruittuin door zijn activiteiten te koppelen aan de waarneming van natuurverschijnselen in zijn eigen omgeving. Fenologische referentie

In de groentetuin

Vroege lente (begin april tot half april)

• Botanische tulpen bloeien. • Kievitsbloem (Fritilaria meleagris) bloeit. • Tulpenboom (Magnolia) bloeit. • Judaspenning (Lunaria) en sleutelbloem (Primula) bloeien. • Krentenboompje (Amelanchier lamarckii) bloeit. • Dovenetels (Lamium album en galeobdolon) bloeien. • Fluitenkruid (Anthriscus sylvestris)bloeit. • Longkruid (Pulmonaria officinalis) bloeit. • Perenboom (Pyrus Conférence)bloeit. • Kriekenboom (Cerasus) bloeit. • Smeerwortel (Symphitum officinalis) bloeit.

• Zaai zomerwortel, zomerspinazie, koriander, sla, winterprei, warmoes, bewaarkolen, snijselder, asperge, postelein, rucola, kervel, rode biet, erwten. • Laatste zaai van radijs, labbon, raap, ui, spruitkool. • Plant de eerste zomerprei, sla, laatste sjalot. • Poot de vroege aardappelen.

Legende z: buiten zaaien b: binnen zaaien p: planten of uitplanten o: oogsten v: verspenen

Volle lente (half april tot eind mei)

• Het vergeet-mij-nietje (Myosotis arvensis) bloeit. • Lievevrouwebedstro (Galium odoratum) bloeit. • Paardenbloem (Taraxacum officinale) staat in zaad. • Zwarte en rode bes (Ribes) bloeien. • Lelietje-van-dalen (Convallaria majalis) bloeit. • Daslook (Allium ursinum) bloeit. • Salomonszegel(Polygonatum multiflorum) loopt uit. • Korenbloem (Centaurea cyanus) bloeit. • Kervel bloeit. • Seringen (Seringa vulgaris) bloeien. • Lijsterbes (Sorbus aucparia) bloeit. • Pioenen (Paeonia suffriticosa) bloeien. • Paardenkastanje (Aesculus hippocastanum) bloeit. • Salie (Salvia officinalis) bloeit. • Weegbree (Carex nigra) bloeit.

• Zaai koolrabi, zomerwortel, schorseneer, pastinaak, wortelpeterselie, winterwortel, groene selder, witlof, sla, kardoen, bonen, suikermaïs, savooikool, herfstbloemkool, spinazie, rode biet. • Laatste zaai van erwten en winterprei. • Plant vroege bloemkool, broccoli, koolrabi, kropsla, zomerprei, vroege selder, herfstkool, ui, tomaat, pompoen, courgette, komkommer, artisjok. • Poot de late aardappelen. • Eerste asperges oogsten.

Bekijk de uitgebreide fenologische kalender van Maurice Broekaert op: http://users.telenet.be/mbrk/

16

Eco-actief

Velt verduurzaamt restaurant eco-actief tot op het bord Tekst Nadia Tahon & Jef Hermans e.a. Foto Michel Beankens

Federale Overheid gaat voor duurzaam restaurant, met Velt als partner Velt helpt samen met enkele partners het nieuwe restaurant in de Financiëntoren in Brussel verduurzamen. Het restaurant serveert nu al zo’n 1500 koude maaltijden, in april komen daar nog eens 1500 warme maaltijden bij. Het restaurant staat onder het beheer van Fedorest, een nieuwe federale instelling die op termijn alle cateringactiviteiten van de federale overheid zal overnemen. Belangrijke principes in de aanpak zijn een procesmatige en geleidelijke verduurzaming. Nadia Tahon, Velt Voeding: ‘We willen duurzaamheid aanpakken over de hele lijn: bio, seizoensgebonden, fairtrade en voor de hele keuken. We gaan dus ook voor producten als schoonmaakmiddelen op zoek naar haalbare duurzame alternatieven.’ Als het project succesvol is, wil Fedorest dit beleid doortrekken naar de 20 restaurants van de FOD Financiën, en op termijn naar alle federale overheidsrestaurants. Jaargang 2007 van Seizoenen online Op www.velt.be kunnen Velt-leden nu ook alle nummers van de jaargang 2007 van Seizoenen downloaden. Log in en kijk bij ‘downloads’.

Tiptuin: Heemtuin Hertog karel in Wilsele-Putkapel Kris van Ingelghem raakte enkele jaren geleden als ouder betrokken bij de school van zijn kinderen en nam het initiatief voor de uitbouw van een schooltuin: de educatieve heemtuin van de basisschool Hertog Karel. Deze tuin, een van de eerste tuinen met een bordje ‘zonder is gezonder’, opent haar deuren tijdens het Velt-ecotuinweekend op zondag 31 mei 2009 van 13-18 u. Kris van Ingelghem: ‘Met ons Velt-bordje willen we te kennen geven dat we er absoluut voor kiezen om de heemtuin niet te vergiftigen.’ www.heemtuinhertogkarel.blogspot.com

Promo acties Velt-Limburg. Velt provincie Limburg geeft een mooie korting bij aankoop van een Velt-polo of sweater, en bij enkele werktuigen: • Velt-polo aan € 9,00. (aankooppr. € 14,95) • Velt-sweater aan € 12,00 (aankooppr. € 19,95 ) • Een woelvork of grelinette aan € 80,00 (aankooppr. € 99,00) • Een gasbrander als alternatieve onkruidbestrijder aan € 99,00 € (aankooppr. € 115,00). Bij aankoop van een gasbrander krijg je gratis een Velt-polo (zolang de voorraad strekt). Bestellen kan via de lokale verantwoordelijke. Contact: Jef Hermans. 089 76 79 04 of [email protected].

Zon voor Zedelgem Velt Zedelgem organiseerde een samenaankoop van zonnepanelen voor Velt-leden. Aanvankelijk toonden acht mensen interesse, maar na een aantal vergaderingen bleek dat al snel op te lopen tot een dertigtal belangstellenden. Van gedachten wisselen, informatie zoeken, bedrijven contacteren, offertes uitpluizen: er kwam best wat werk bij kijken… Een architect, gespecialiseerd in zonne-energie, beantwoordde de vele vragen van de mensen uit Zedelgem en een bevriende advocaat wierp een blik op de verkoopsvoorwaarden. Het resultaat? Door met zoveel mensen tegelijkertijd panelen aan te kopen, werden die een stuk goedkoper. De plaatselijke Groen!-afdeling schenkt Velt Zedelgem een ‘groene pluim’ om hen te belonen voor hun jarenlange inzet voor het milieu. De voorzitter van Velt Zedelgem Marc Stael ontving de symbolische pluim van federaal parlementslid Wouter Devriendt. Wie meer informatie wil over de groepsaankoop van zonnepanelen kan contact opnemen via [email protected].

Ecologie

17

Biodiversiteit in het licht van de evolutie Tekst Bart Coenen Foto’s Museum voor Natuurwetenschappen

Beeld Bond Beter Leefmilieu

Wat is biodiversiteit? Biodiversiteit is de afkorting van ‘biologische diversiteit’ en staat voor de verscheidenheid aan levensvormen en ecosystemen. Die diversiteit is het gevolg van miljoenen jaren evolutie en het is door die diversiteit dat de natuur ons in de meest uiteenlopende omstandigheden van voedsel, lucht en zuiver water kan voorzien. Hoe diverser de natuur is, hoe robuuster en meer bestand ze is tegen bijv. vermesting of klimaatverandering. Biodiversiteit is dus een soort levensverzekering voor ecosystemen.

Op de Wereldconferentie in Johannesburg (2002) beloofden wereldleiders om het zeer hoge tempo van de achteruitgang van de biodiversiteit aanzienlijk terug te schroeven tegen 2010. De Europese leiders legden de eigen lat nog wat hoger. Europa wil het biodiversiteitsverlies op het eigen grondgebied stoppen tegen 2010. Tijdens de Week van de Aarde herinnert de milieubeweging de politiek aan die belofte. De week start op zondag 19 april met een biodiversiteitshappening in de Kalkense Meersen.

18

Ecologie

‘Nothing in biology makes sense except in the light of evolution’ (Niets in de biologie heeft betekenis, behalve in het licht van de evolutie) Theodosius Dobzhansky. Op 12 februari was het exact 200 jaar geleden dat de Britse wetenschapper Charles Darwin werd geboren. Het is ook 150 jaar geleden dat hij met zijn evolutietheorie naar buiten trad in het boek The Origin of Species (het ontstaan der soorten). Darwins theorie is in de loop der jaren verbeterd en aangevuld. De evolutietheorie in haar moderne versie is voor een hele reeks wetenschappen een unificerende theorie. Ze zorgt voor samenhang tussen alle biologische disciplines en toont en verklaart de samenhang tussen alle aardse levensvormen, van een bacterie tot de blauwe vinvis. Het is onmogelijk een duidelijk beeld te krijgen van de huidige biodiversiteit zonder daarbij dit verklarend principe − evolutie − te hanteren. Soorten sterven massaal uit Terwijl nieuwe soorten ontstaan, verdwijnen andere van het toneel. Als het aantal soorten in een relatief korte periode wereldwijd sterk daalt, spreekt men van een massaextinctie. In de loop van de geschiedenis van de aarde hebben zich verschillende van die massaextincties voorgedaan met verschillende oorzaken: klimaatverandering, aardverschuivingen en meteorietinslagen. De meest bekende massaextinctie, hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door een meteorietinslag, vond 65 miljoen jaar geleden plaats. De

dinosaurussen overleefden de gevolgen van die inslag niet. Samen met hen verdween twee derde van alle plantenen diersoorten. Ook vandaag gaat de biodiversiteit sterk achteruit, zelfs in die mate dat wetenschappers spreken van een nieuwe massaextinctie. Een van hen, Sébastien Steyer (o.a. expert voor het gedeelte ‘dieren van de toekomst’ in de Galerij van de Evolutie van het Museum voor Natuur-wetenschappen) zegt in een interview met het tijdschrift EOS: ‘Op dit moment zitten we in een fase met een hoge biodiversiteit die in de toekomst grotendeels door onze schuld snel zal dalen.’ De oorzaken van dit biodiversiteitsverlies zijn bekend: overexploitatie, zoals de kap van het regenwoud of de overbevissing, overbemesting en verzuring, de versnippering van het landschap, en steeds vaker ook klimaatverandering. Er sterven niet alleen almaar meer planten en dieren uit, vele soorten worden teruggedrongen in steeds kleinere gebieden, met steeds kleinere populaties. Een ramp voor de genetische diversiteit van die soorten. Geleidelijk groeit het besef dat die verarming van de natuur dusdanige proporties aanneemt dat hele ecosystemen dreigen te ontwrichten. En dat brengt op termijn ook onze welvaart en ons welzijn ernstig in gevaar.

Wat is evolutietheorie? De evolutietheorie steunt op de visie die Darwin had over het proces achter het ontstaan van soorten. Deze visie is intussen verfijnd door kennis over overerfbaarheid en de dynamiek van populaties van organismen. Kort samengevat stelt de evolutietheorie dat als gevolg van een natuurlijke selectie (in brede zin), bepaalde varianten van een soort binnen een populatie meer succes zullen kennen om zich voort te planten dan andere varianten. Dit gaat dan op voor planten, dieren, bacteriën, zwammen, ééncelligen, etc. Als gevolg van dit proces, zullen nieuwe soorten ontstaan uit een gemeenschappelijke voorouder. Bron: www.evolutietheorie.be Evolutie nu De mens speelt een aanzienlijke rol in de evolutie van de huidige soorten: hij kruist ze, selecteert ze kunstmatig, creëert ze zelfs door in laboratoria genetisch materiaal van andere soorten in te brengen. Hij kan ook op bepaalde populaties een belangrijke druk uitoefenen. Bij de industriële visvangst bijv. blijven alleen de grote kabeljauwen in de netten achter. Kleine volwassen vissen krijgen dus meer kans om te ontsnappen en zich dus ook voort te planten. Resultaat: de genen die voor een klein formaat verantwoordelijk zijn, worden vaker doorgegeven en de kabeljauwen worden minder groot. Maar vandaag is de invloed van de mens vooral zichtbaar in het aantal soorten dat verdwijnt. Dit gebeurt rechtstreeks of onrechtstreeks door ontbossing, habitatvernietiging en -versnippering, ongebreidelde verstedelijking, uitputting van natuurlijke rijkdommen, vervuiling, klimaatverandering… Paleontoloog Sébastien Steyer heeft er geen goed oog in: ‘Het oudste fossiel van Homo sapiens is zo’n 200000 jaar oud. In geologische en paleontologische termen is dat gisteren, en niets vergeleken met de leeftijd van onze planeet, die vermoedelijk 4,5 miljard jaar oud is. Bedenk eens hoe snel wij in staat zijn om ecosystemen en onszelf te vernietigen. Denk aan de demografische problemen en grondstoffenschaarste waarmee we nu al geconfronteerd worden.

De evolutietheorie van Darwin is de hoeksteen van de biologie en biedt ons de mogelijkheid inzicht te verkrijgen in de (toestand van de) huidige biodiversiteit. Op de foto: Eurohippus messelensis, een paardje uit het eoceen dat nauwelijks 40 cm hoog was en zich nog kenmerkt met drie tenen en drie hoeven per poot.

2 | 2009

Evolutie is een continu proces van soortvorming en uitsterven. Uiteindelijk sterft elke soort uit, en ik denk dat de onze snel zal verdwijnen. Evolutie houdt niet op bij de mens, en zal altijd blijven voortduren, ook zonder ons.’ Of hij gelijk zal krijgen, laat ik hier in het midden, maar ook in Vlaanderen is de toestand van de biodiversiteit hoe dan ook zorgwekkend. Het tweejaarlijkse natuurrapport laat daar geen twijfel over bestaan. Er zouden in Vlaanderen een 40.000-tal soorten voorkomen. Daarvan zijn er maar een kleine 3500 grondig bestudeerd. Van die 3500 staan er 984 op de rode lijst. Dat zijn soorten die dreigen te verdwijnen als er geen gepaste maatregelen getroffen worden. Dagvlinders zijn hiervan een treffend voorbeeld. In Vlaanderen is al een kwart van de inheemse dagvlinders verdwenen en een derde is bedreigd. Vooral ‘specialisten’ zijn bedreigd. Dat zijn soorten die hoge eisen stellen aan hun omgeving en bijvoorbeeld afhankelijk zijn van één enkele waardplant. Bronnen: www.tuinenquete.be, EOS, www.natuurwetenschappen.be, Plantentuin Meise.

Meer over biodiversiteit en de Week van de Aarde → www.weekvandeaarde.be → www.natuurpunt.be/biodiversiteit → www.biodiversiteit.com (educatief) → www.iucn.org/what/issues/biodiversity

Meer over Darwin en het Darwinjaar • Websites → www.natuurwetenschappen.be → www.evolutietheorie.be → www.darwinjaar2009.nl → www.darwin200.nl → http://weblogs.vpro.nl/beagle (crossmediaal VPRO-project) → www.richarddawkins.net

• Boeken - Daniël C. Dennett. Darwins gevaarlijke idee. Olympus, 2006, 688 p., € 15,00 - Richard Dawkins. Het verhaal van onze grootouders: een pelgrimstocht naar de oorsprong van het leven. Nieuw Amsterdam, 2007, 784 p., € 32,50 - Johan Braeckman. Dawkins moordbekentenis. Nieuwezijds, 2008, 240 p., € 15,00

Biodiversiteit in de tuin Tot voor Darwin werden planten, ook door wetenschappers, beschouwd als een groen statisch decor. Darwin was een van de eerste onderzoekers die het ‘gedrag’ van planten onderzocht. Hij was geboeid door de talrijke aanpassingen die planten ontwikkeld hebben om te overleven en door de manier waarop planten op hun omgeving kunnen reageren. Biodiversiteit is intussen het meest onderzochte wetenschappelijk aspect van privétuinen, waarbij de rol van privétuinen steeds meer erkend wordt. Onderzoekers aan de universiteit van Sheffield in het Verenigd Koninkrijk bestudeerden het belang van stedelijke tuinen als habitat voor ‘natuurlijke’ biodiversiteit en ecosysteemwerking en concludeerden dat de tuinen belangrijk zijn voor het in stand houden van de biodiversiteit in stedelijke gebieden. Uit onderzoek in Tasmanië bleek dat de aard van de samenstelling van vogelgroepen in belangrijke mate beïnvloed werd door de variatie in tuinkarakteristieken. Invloeden van milieu en landschap bleken minder te wegen. Andere wetenschappers wezen op het belang van tuinen voor het behoud van agrobiodiversiteit. En in Vlaanderen? De oppervlakte aan tuinen in Vlaanderen is veel groter dan de oppervlakte aan beschermd natuurgebied. Het is dan ook positief dat de helft van de Vlaamse gemeenten minstens tweemaal per jaar natuurthema’s aan bod laat komen in het gemeentelijke infoblad. Helaas neemt nog geen 15 procent van de gemeenten maatregelen om de bestaande natuurgebieden te bufferen tegen de druk van buitenaf. Soorten en ecosystemen hebben nochtans ruimte nodig om te ontwikkelen en zich te herpakken. Minstens 10 procent van alle ecosystemen zouden beschermd moeten zijn om natuur en natuurlijke landschappen te handhaven. Zonder biodiversiteit is landbouw niet mogelijk. De reductie van het gebruik van pesticiden en van synthetische meststoffen staat centraal bij inspanningen om de biodiversiteit op en rond landbouwgronden te redden. De biologische landbouw vervult hierbij een voorbeeldfunctie. Ook Velt-tuiniers bewijzen al tientallen jaren dat (moes)tuinieren zonder gif perfect mogelijk is. Met een gevarieerde combinatie van planten en oog voor de inrichting van de tuin kunnen tuinen rijkere habitats

19

vormen voor wilde dieren en biodiversiteit meer ondersteunen dan veel plekken in de natuur (zie bijv. de webpagina www.vlindermee.be/tuintips.aspx voor tips voor een vlindervriendelijke tuin). In het vorig jaar verschenen boek Stappen naar een ecologische tuin: aanleg en beheer begeleidt Velt de lezer stap voor stap bij de aanleg en het beheer van een ecologische tuin. Met het boek Groenbeheer, een verhaal met toekomst (2005) biedt Velt dan weer de specifieke kennis en een beleidskader voor het ontwerp en beheer van goed openbaar groen. Nooit eerder werd dit onderwerp op zo’n omvattende wijze in kaart gebracht. Vandaag ondersteunt Velt gemeenten via de campagne Durf tuinieren zonder met vormingen, demonstraties en tuinbezoeken. Dankzij het decreet reductie van bestrijdingsmiddelen doen de Vlaamse gemeenten al heel wat inspanningen om het gebruik van pesticiden op het openbaar terrein drastisch te verminderen. Velt roept de Vlaamse gemeenten op ook hun inwoners verder te sensibiliseren om het gebruik van pesticiden en herbiciden te vermijden. Europa wil het biodiversiteitsverlies op eigen grondgebied stoppen tegen 2010. Daarna mogen geen dier- en plantensoorten meer uitsterven. Dat is de zogenaamde ‘Countdown2010’-doelstelling, die de Vlaamse overheid nastreeft, en die ook lokale overheden kunnen onderschrijven. Om de overheden te herinneren aan hun belofte hebben verschillende actoren de handen in elkaar geslagen in het Countdown2010-netwerk. Op één jaar van de deadline wordt duidelijk dat we meer dan één extra inspanning zullen moeten doen om die doelstellingen te halen. Ook het Britse Environmental Audit Committee (EAC) kwam in een rapport in opdracht van de Britse overheid tot die conclusie. Het EAC adviseert om nieuwe benaderingen op te pikken bij het beheer van ecosystemen die verder gaan dan het traditionele beleid inzake natuurbehoud. De Royal Horticulture Society (RHS) plant nieuw onderzoek naar de voordelen van tuinborders en hun planten voor in het wild levende dieren . Simon Thornton Wood (RHS): ‘We zien enorme kansen voor de 14 miljoen tuiniers in dit land om individueel en collectief bij te dragen aan de bescherming en de verbetering van de biodiversiteit.’ www.countdown2010.org

20

Ecologie

Activiteiten Museum voor natuurwetenschappen • Galerij van de Evolutie De rode draad van dit wetenschappelijk instituut is biodiversiteit en hoe die te beschermen. De museumcollecties die toegankelijk zijn voor het publiek zijn ondergebracht in twee vleugels: de vleugel van het leven en die van de biodiversiteit. Het is dan ook geen toeval dat de nieuwe Galerij van de Evolutie zich tussen beide vleugels in bevindt. In de Galerij van de Evolutie maak je een boeiende chronologische reis in 6,5 hoofdstukken doorheen de geschiedenis van het leven op aarde, vanaf het prille begin tot nu. Je houdt halt bij de rijkdom aan levensvormen in zes sleutelperiodes (cambrium, devoon, carboon, jura, eoceen en heden). In elke behandelde periode presenteren ‘panorama’s’ de biodiversiteit van toen. Je maakt kennis met de wetenschappelijke bewijzen die een natuurlijke, materiële verklaring bieden voor de oorsprong en de dynamiek van de biodiversiteit op aarde. Begrippen zoals de DNA-structuur van het leven, mutatie, variatie, genetische drift, soortvorming… zullen geen geheimen meer voor je hebben. • Biodiversiteit in de stad In september 2010 opent het Museum voor Natuurwetenschappen de eerste zaal van de vleugel ‘Biodiversiteit’. Deze ruimte belicht de biodiversiteit van de stedelijke gebieden in België. De nieuwe zaal komt er in het kader van het Internationaal jaar van de Biodiversiteit 2010.

Het Museum voor Natuurwetenschappen is open van dinsdag tot vrijdag van 9.30 tot 16.45 u. Zaterdag, zondag en korte schoolvakanties: van 10 tot 18 u. Vautierstraat 29, Brussel. 02 627 42 38, [email protected] Plantentuin Meise • Op vrijdag 1 mei, de dag dat Darwin in 1838 de eerste letters van het wereldvermaarde boek The Origin of Species op papier zette, gaat in de Plantentuin het Darwinparcours van start (tot 31 december). Maak kennis met Darwins favoriete planten, ontdek hoe Darwin met planten werkte en hoe hij onze kijk op planten veranderde. Je kunt op het parcours ook zelf een aantal van Darwins plantenexperimenten nadoen. Zo kun je bijv. zelf een vleesetende zonnedauw voederen. • Elke zondag in mei (14.30 u): gratis rondleiding in de Evolutiekas. De rondleiding is inbegrepen in het toegangsticket; inschrijven is aanbevolen. De Plantentuin is alle dagen open vanaf 9.30 u. De Plantentuin van Meise ligt op 3 km van het Atomium. Info en inschrijven via 02 260 09 70, [email protected] en www.plantentuinmeise.be Nationaal Natuurhistorisch Museum (Naturalis) Ontmoet Darwin en ga eilandhoppen langs dieren als de dwergolifant en de dodo. Naturalis is open van dinsdag tot vrijdag van 10 tot 17 u, maandag gesloten. Week-

ends, feestdagen en (Nederlandse) schoolvakanties: 10 tot 18 u. Tot 3 januari 2010. Naturalis, Darwinweg 2, Leiden, Nederland. www.naturalis.nl Hortus Botanicus Amsterdam De Hortus organiseert diverse activiteiten; lezingen, rondleidingen en tentoonstellingen rond het Darwinjaar. www.dehortus.nl/programma.asp? Week van de Aarde Nationaal startevenement aan de Schelde Zondag 19 april – Kalkense Meersen (tussen Gent en Dendermonde) Met 800 hectare aaneengesloten, vochtig grasland, vormen de Kalkense Meersen één van de grootste overblijfselen van de Scheldemeersen. Programma • 6 u.Vroegochtendwandeling met ontbijt (inschrijven- € 8,00 (volwassene) of € 5,00 (kind). Overschrijven op reknr. 001-1264471-55 met vermelding van ‘ontbijt x-aantal volw. en x-aantal kind’). • Vanaf 11 u: boottochten op de Schelde, ( foto)tentoonstellingen, vrije wandelingen langs bewegwijzerd parcours, fietstocht, workshops, optredens, kinderprogramma (indoor)… • 13 u: actiemoment met Ark van Noë (Dorp Schellebelle) met o.a. acteur Pol Goossen. • Vanaf 13.15 u: vrije wandelingen, fietstocht, kinderprogramma, dorpswandelingen met gids langs ‘verdoken tuinen’, ecoloket voor jouw tuin, lezingen en workshops, treinritje… • Vanaf 17 u: optreden Amazing Bear (Zaal ’t Veer – Schellebelle) Inschrijven vanaf 10 u: Fietstocht: vertrek en inschrijving in Kalken. Alle andere activiteiten: tent Dorp Schellebelle, Wat doet Velt? Velt brengt op deze dag het thema ‘natuur in eigen tuin’. Wat wil jij in je tuin? Vlinders, een plekje om rustig uit te blazen, een roodborstje of een vijvertje voor salamanders? Kies dan voor een ecotuin. Maar hoe ziet zo’n ecologische tuin eruit? En, hoe kun je ook zonder tuin of via kleine maatregelen bijdragen aan biodiversiteit en volop genieten van wat jij belangrijk vindt? Korting voor Velt-leden Leden: € 2,00 – € 1,00 (kinderen)- max € 5,00/ gezin. Niet-leden: € 4,00 euro – € 2,00 (kinderen) – max € 10,00/gezin. Inbegrepen: deelname aan alle activiteiten (behalve boottocht), gratis drankje of pannenkoek, ritje met de pendeltrein, overzichtskaart en infokrant. → www.kalkensemeersen.be

Verbeeld

Tekst Tine Van Landegem Beeld Tinne Van den Bossche

De natte aarde siddert. Ik wring mijn lange tenen in mijn klompen en stop twee suikerklontjes in mijn zak. Voorzichtig waag ik me in mijn Moestuin, die schijnbaar vredig slaapt onder zijn lappendekentje van blad en stro. Mijn voeten vormen afdrukken op de zompige grond. Ik laat een langzaam kabbelend en glinsterend spoor na, als een fluisterstille slak. Ik heb de grond nog niet beroerd en nog geen enkel zaadje geplant. Ik wacht. Ik blijf staan en meteen worden mijn klompen het bezit van de grond. Een onderdeeltje van de mulchlaag. De vertering zet zich ogenblikkelijk in. Ik laat ze begaan en laat de suikerklontjes als zoenoffer vallen. Er krassen tandjes aan mijn zolen en nagels aan de randjes. Het hout raakt doordrongen. Een honinggouden gloed verspreidt zich langzaam terwijl het bruisende sap een baan naar boven zoekt. Van de klomp in mijn teen. Van teen naar scheen. Van knie, via venusheuvel naar navel. En daar explodeert de ondergrondse lente. De kriebelende levenslust nestelt zich giechelend in mijn oksels en aan mijn haarwortels. Het is tijd. Ik stap mijn serre binnen en schenk het eerste zaadje een groen leven.

21

22

Culinair

Peulvruchten of quorn? Veelzijdige vleesvervangers Tekst Emelie Heller Foto’s sxc

Sinds ik 9 jaar geleden het ouderlijke huis heb verlaten, ben ik almaar minder vlees gaan eten. Mijn opleiding tot diëtiste heeft me doen nadenken over onze westerse vleesconsumptie. Thuis aten we bijna elke dag een traditionele maaltijd met groenten, aardappelen en een portie vlees. Zelf zag ik het niet zitten om zo traditioneel te koken. Ik eet af en toe vlees, maar maak het zelden zelf klaar. Ik sluit me aan bij de parttimevegetariërs. Mensen denken vaak dat weinig of geen vlees eten staat voor saaie, smakeloze maaltijden. De vegetarische keuken nodigt je echter uit om creatief aan de slag te gaan met kruiden, peulvruchten, granen en af en toe traditionele vleesvervangers. Hiermee bedoel ik tempé, tofoe, seitan en soms quorn. Hoewel deze laatste niet biologisch is en veel bewerkingen heeft ondergaan, smaakt hij wel lekker. Eigenlijk maak ik weinig gebruik van deze vleesvervangers. In de keuken kies ik liever voor peulvruchten zoals kikkererwten, linzen of bonen en die combineer ik met granen en groenten. Uit onderzoek blijkt dat we meer eiwitten eten dan aanbevolen. Vleesvervangers zijn daarom niet absoluut noodzakelijk om onze eiwitbehoefte te dekken. Het is niet altijd eenvoudig om een volwaardige maaltijd samen te stellen met de juiste eiwitcombinaties. Eiwitten zijn nodig voor groei, behoud en vernieuwing van spierweefsel en organen. Ze zijn opgebouwd uit aminozuren. In onze voeding komen ongeveer 20 aminozuren voor. Acht van die twintig kunnen niet door het menselijke lichaam worden aangemaakt. We nemen ze op via onze voeding en

daarom worden ze essentiële aminozuren genoemd. Dierlijke producten zoals vlees, melk, kaas en een uitzonderlijk plantaardig product zoals soja bevatten deze 8 essentiële aminozuren in voldoende mate en in de goede verhouding. Vegetarisch eten wil zeggen dat je verschillende voedingsmiddelen zoals granen en peulvruchten met elkaar moet combineren om de essentiële aminozuren binnen te krijgen. Tijdens mijn opleiding als diëtiste heb ik vaak voedingsverslagen van patiënten moeten afnemen om te berekenen hoeveel voedingsstoffen die personen dagelijks binnen kregen. Het is aanbevolen om 10 procent van onze dagelijkse energie (ongeveer 2000 kcal voor vrouwen, mannen iets meer) onder de vorm van eiwitten op te nemen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat we meer eiwitten eten dan aanbevolen. Vleesvervangers zijn daarom niet absoluut noodzakelijk om onze eiwitbehoefte te dekken. Vlees is een bron van ijzer, vitamine B (waaronder B12) en zink. Je vindt deze voedingsstoffen ook in peulvruchten, noten, gedroogde vruchten, volkoren graanproducten, zuivel, donkergroene bladgroenten, etc. De opname van ijzer

uit vlees en sojaproducten verloopt echter beter dan deze uit plantaardige producten. Een combinatie met vitamine C uit fruit of groene groenten zorgt voor een betere opname. In de winkel vind je meer en meer kanten-klare bereidingen als vleesvervanger. Ze bestaan in allerlei verschillende vormen, en de worstjes, het gehakt, de blokjes of schnitzels lijken, voelen en smaken soms zelfs naar vlees. Ik ben geen fan van deze creaties. Het is veel leuker en lekkerder om vers gemaakte burgers of falafelballetjes te creëren. Niet alle vleesvervangers zijn trouwens natuurlijke producten. Quorn is een typevoorbeeld van een modern biotechnologisch procedé waarbij een eetbare schimmel in een grote silo op een bed van glucosestroop wordt opgekweekt. Na de ‘oogst’ wordt de schimmellaag vermalen, bereid en op smaak gebracht. Deze bereide vleesvervangers hebben vaak wel een goede aminozuursamenstelling en bevatten minder verzadigde vetten dan vlees. Een groot nadeel is dan weer het hoge zoutgehalte van sommige van deze producten. Sommige vleesvervangers, waaronder ook bereid vegetarisch broodbeleg, zijn erg vet door de bereidingswijze (bijv. paneren, voorbakken of mengen met kaas). Wanneer je weinig tijd hebt of geen zin om creatief te zijn in de keuken, vormen deze vleesvervangers een (lekker) alternatief voor worst of steak. Heb je wel wat extra tijd, sla dan eens een vegetarisch kookboek open of laat je inspireren door de recepten in Seizoenen om te experimenteren met granen, peulvruchten en noten. Je zult ervan versteld staan hoe rijk de wereld van de vegetarische keuken is. Smakelijk!

2 | 2009

23

Vegetarische burgers 1 u 10’ + 1 nacht weektijd Deze lekkere burgers zijn zeer eenvoudig te bereiden. Je kunt ze invriezen wanneer je er nog enkele over hebt. Combineer ze met rijst of andere granen en een lekkere salade en je hebt een volwaardige vegetarische maaltijd.

Ingrediënten voor 10 burgers

Bereiding

• 125 g kikkererwten (1 nacht laten weken in 3 x zo veel water) • 125 g zeer fijne bulgur • 1 zoete aardappel (optioneel) • 1 grote of 2 kleine wortels • paneermeel • ei • zout • peper • 1 tl gemalen komijn • 1 tl gemalen koriander • Turkse paneermix (optioneel)

Giet de kikkererwten af en doe ze in een kookpan met water tot ze flink onderstaan. Breng ze aan de kook en laat ze ongeveer een uurtje zachtjes koken. Aan het einde van de kooktijd voeg je wat zout toe. Wanneer de kikkererwten zacht zijn, giet je ze af. Zet wat water op voor de aardappel en wortel(s). Kook of stoom de aardappel en wortel(s) tot ze zacht zijn. Laat intussen water koken (eventueel het kookvocht van de kikkererwten) voor de bulgur: giet twee porties water over één portie bulgur en laat wellen. Raakt de bulgur niet gaar, voeg dan nog wat water toe.

Voorgestoomde en gebroken tarwe noemen we bulgur. Je kunt bulgur koken of enkel wellen. Tabouleh is een bekend gerecht dat met grofgemalen tarwekorrels wordt gemaakt.

Meng alle ingrediënten (op paneer en ei na) en mix of plet ze fijn. Voeg eventueel meer kruiden toe naar smaak. Laat het mengsel 10 minuten rusten. Kneed nu burgers van het mengsel. Doop elke burger in het mengsel van paneermeel en geklutst ei. Doop de burgers daarna eventueel in de Turkse paneermix. Deze mix vind je in Marokkaanse of Turkse winkels of op markten. Hij geeft een pittige smaak aan de burgers. Bak de burgers ongeveer 10 minuten of tot ze krokant zijn.

Vegetarische spaghettisaus met hummus 1u De hummus in de spaghettisaus bindt de saus en geeft ze een heerlijke smaak. In de zomer kun je ook paprika’s, courgettes of aubergines aan de saus toevoegen zodat de saus nog rijker van smaak wordt.

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

Hummus: • 150 g geweekte kikkererwten • 1 teentje look • 1 tl gemalen komijn • olijfolie Tomatensaus: • 800 g tomatenblokjes of hele gepelde tomaten in blik • 1 el pecorino • 1 bouillonblokje • een scheutje rode wijn • peper • 1 ui Groenten: • 2 uien • 5 wortels • 1 bakje champignons • 2 el gehakte verse koriander Deegwaren: • spaghetti of penne

Snijd de gepelde tomaten in blokjes. Snijd de ui in fijne ringen. Stoof de ui en voeg de tomaten toe. Voeg de wijn, bouillon, peper en pecorino toe. Laat de saus goed doorkoken. Snijd de wortel in stukjes en de champignons in schijfjes. Stoof eerst de champignons en daarna de wortel. Bereid intussen de hummus. Als je een foodprocessor hebt, kun je hierin de kikkererwten samen met de geperste look, olie en komijn fijnmalen. Anders gebruik

Heb je nog enkele ongebakken vegetarische burgers over, dan kun je die ook door de spaghettisaus mengen.

je een mixer. Wanneer de groenten gaar zijn, voeg je de tomatensaus toe. Laat de smaken gedurende 30 minuten (of langer) in de saus trekken. Voeg daarna de hummus toe en meng alles door elkaar. Kook de deegwaren beetgaar en dien op met de saus.

24

Curry van tofoe en pindakaas 1u Deze curry heb ik eens op restaurant gegeten en daarna ben ik in mijn keuken aan de slag gegaan om hem na te bootsen.

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 250 g tofoe (1 blok) in blokjes gesneden • sesamzaadjes • sojasaus • 3 grote wortelen, in schijven • ¼ witte kool, in zeer fijne reepjes • 1 kleine pompoen (300 g), ontpit en in blokjes (2 op 2 cm) gesneden • 3 handenvol spinazie, steeltjes verwijderd, gewassen en gehakt • 1 blik kokosmelk (300 ml) • 1 à 2 el pindakaas • 1 à 2 tl groene currypasta (pikant) • 400 g bruine rijst of basmatirijst • peper en zout • groentebouillonblokje

Maak een marinade van sesamzaadjes en sojasaus. Marineer de tofoe een uur in dit mengsel. Snijd intussen de groenten. Je kunt een grote wok gebruiken zodat de groenten lekker knapperig blijven. Wok eerst de wortel. Voeg vervolgens de witte kool toe en daarna de pompoen. De schil van een biologische pompoen kan gerust mee worden gegeten. Zet intussen water op voor de rijst. Voeg de currypasta en het groentebouillonblokje toe aan de groenten. Laat even doorwokken. Voeg dan de kokosmelk, de pindakaas en de spinazie toe. Laat even staan zodat de verschillende smaken en aroma’s vermengen.

De combinatie van pindakaas, curryspecerijen en kokosmelk is heel lekker. Je moet alleen maar het juiste evenwicht tussen de drie vinden.

Voeg de rijst toe aan het kookwater. Verhit wat olie in een pannetje en bak hierin de tofoe. Zorg ervoor dat de tofoe een krokant korstje krijgt. Wanneer de rijst gaar is, dien je hem samen met de curry op. Verdeel de tofoe over de curryschotel en werk af met een beetje fijngemalen verse koriander.

Dal met kokospannenkoekjes 1u Dal is een traditioneel gerecht uit de Indische keuken. Hoe langer je de kruiden met elkaar kunt laten mengen, hoe lekkerder.

Ingrediënten voor 6-8 personen

Bereiding

Dal: • 250 g gedroogde rode linzen • 5 cm gemberwortel, geschild en geraspt • ½ tl gemalen kurkuma • 2 el olijfolie • 1 ui, in dunne ringen gesneden • 3 tenen look, in dunne plakjes • 1 tl zwart mosterdzaad • 1 tl gemalen komijn • 3 kleine rode chilipepers • citroensap naar smaak • zout • fijngehakt korianderblad Kokospannenkoekjes: • 250 g roggemeel • 50 g gedroogde kokosnoot • een beetje kokend water •een beetje boter of olijfolie • zout

Dal: Verhit de olie in een kookpan en stoof de ui en look. Voeg als de ui glazig is de chilipepers, geraspte gember, kurkuma, komijn en mosterdzaadjes toe. Na enkele seconden hoor je de mosterdzaadjes poffen. Stoof alles 10 minuten. Spoel intussen de linzen met koud water tot het spoelwater helder blijft. Voeg ze toe aan het uikruidenmengsel samen met 700 ml water. Voeg naar believen zout of kruidenbouillon toe. Laat dit 50-60 minuten koken en schuim regelmatig af. Er ontstaat een gladde, soepachtige brij. Voeg zo nodig extra water toe: de linzen absorberen veel vocht. Voeg citroensap toe.

De pannenkoekjes combineren perfect met de specerijen van de dal. Een ontmoeting tussen zachte en pikante smaken.

Kokospannenkoekjes: Verwarm het roggemeel in een pan op een laag vuurtje. Meng het meel met de kokosnoot in een grote kom en voeg wat kokend water toe tot er een dikke pap ontstaat. Vorm balletjes van het deeg (ei-grootte) en duw ze plat tot een schijf met een diameter van ongeveer 15 cm. Smelt een beetje boter of olie in een koekenpan en bak een eerste pannenkoekje 1 minuut aan elke kant. Als de pannenkoek klaar is, haal hem dan uit de pan en houd hem warm (in een andere pan of oven). Bak daarna de overblijvende pannenkoekjes en dien zo snel mogelijk op samen met de hete dal.

Hier kun je Velt-tuinbordjes ophalen

Voedingsactiviteit

Tuinactiviteit

Antwerpen

02.04

Gewasbescherming 20-22u. Door Jos Van Hoecke. ’t Fakkeltje, Kazernestraat 15, 2070 Burcht inkom leden: € 1,00, niet-leden € 5,00 Hugo Himschoot 03 252 57 05 [email protected]

Weg & Wijzer Ecologisch leven/wonen

18.04

Onderhoud van de biomoestuin 10u. Wie onze biotuin mee een opknapbeurt wil geven voor de plantenruildag van zondag, wordt verwacht in de Bergstraat 9. Gratis maaltijd voor wie over de middag blijft. Geef vooraf een seintje aan Frans Verelst, 03 651 90 11 www.velt-brasschaat.be

04.04

05.04

Plantenruil en advies Elke eerste en derde zaterdag van april tot en met juni om 10u. Afspraak: Heil. Geesthoek 15, 2070 Zwijndrecht Hugo Himschoot 03/2525705 [email protected] Den Bumpt Plantenruildag 10 - 13 u. bij Frans Verelst, 03 651 90 11 www.velt-brasschaat.be

06.04

Groenten en hun teelt Ecocentrum Postelsesteenweg 71, Mol. leden gratis, niet-leden € 2,50 war smeyers, 014 71 30 63, [email protected]

19.04

09.04

Velt Turnhout

14.04

Ecobloemschikken 20-22.30u. GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. Inschrijven bij Hilde Buysse, 03 663 24 91. Bijdrage: 5 euro. Storten op 001-0680967-06 van Velt Brasschaat met mededeling: “bloemschikken”. Max. 15 deeln.

20.04

Zoersel : 3e plantenruildag 14-16u. in de tuin van Fons De Kock, Herentalsebaan 77, Zoersel. Meedoen? Geef je op bij Renée Grysolle, 03 383 34 96. [email protected] Velt Zoersel

Zomerzorg en groenten bewaren in de serre 9.30u. door Herman De Waele in het Begijnhof van Herentals (Burchtstraat) Leden gratis niet leden € 2,50. Info 014 51 76 73 hermanblanche.rombouts@pandor a.be. Velt Middenkempen

Tuinbezoek Dag van de Aarde 10-17u. Heuvels-Fr.hottagstraat, Stabroek. Info: [email protected]

03.05

Rondleiding met natuurgids in 15‘Dodoenstuin’ (kruiden). 17u. Park van Schilde, einde Bellevuedreef, Schilde. Info 03 658 24 68 of [email protected]

Kruiden in de keuken Ecocentrum Postelsesteenweg 71, Mol door Mevr. Clijsters. leden € 2,50. Niet-leden, € 5,00. Info 014 71 30 63 of [email protected]

08.05

Natuurwandeling Middenvijver 19-21 u. Afspraakpunt: Parking Sporthal Antwerpen Linkeroever. Info 03 252 57 05 of [email protected]

Velt Mol

25.04

Film: Red de Zee 20-22u. door Dos Winkel CC ’t Waaigat in Burcht. Kaarten reserveren bij Hugo Himschoot, 03 252 57 05 of [email protected]

Velt Den Bumpt

09.05

Velt Den Bumpt

Daguitstap naar ‘de kleine aarde’ Lunch ter plaatse kopen of zelf meebrengen. Inschrijving voor 31/03. € 10,00 (volw.) € 4,00 (kinderen 4 tot 12 j). Eigen vervoer of carpooling. Info 014 88 28 87 [email protected] Velt Nutstuin Turnhout

26.04

Milieumarkt met ecosmos en plantenruil 12-17u, ingang Kalmthoutse Heide. Info 03 666 62 45. Velt Kalmthout-Essen

26.04

Dag van de aarde te Turnhout Wij staan met een infostand op de markt . Info 014 88 28 87 of breugelmans.pelckm [email protected]. Velt Turnhout/Nutstuin Turnhout

26.04

Plantenbeurs in Hombeek 10-17 u, Dorp Hombeek. Door Velt-leden geteelde plantjes aan democratische prijzen te koop. Info: 015 27 71 84, [email protected]. Velt

11.05

28.04

01.05 02.05

koken met voorjaarskruiden 19.30u,zaal Centrum, Jan Hammeneckerstraat 32 Breendonk. door Adrienne Larmuseau. Deelname in onkosten. Info 03 899 29 76 of hildescho [email protected]. Geef een seintje voor 25 april. Velt Klein-Brabant Wandelen ‘bossen van den atoom’. Sas 6. Inschrijven op 014 71 30 63 of [email protected]. Velt Mol Plantenruildag 9-12u. Natuurpunthuis, Graatakker 11, Turnhout. Info breugelmans.pelckman [email protected] of 014 88 28 87 Geef een seintje als je met planten komt. Velt Turnhout

Tuinbezoek 18.30-20.30u. In de tuin van Paul Janssen, Dijkstraat 18, Kasterlee. Info 014 88 28 87 [email protected]. Velt Nutstuin Turnhout

12.05

Belagers te slim af te zijn 20-22.30 u. door Valère Allonsius. GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat Info 03 665 27 66 of 03 665 45 11 www.velt-brasschaat.be

14.05

Mechelen

www.velt-brasschaat.be

18.04

03.05

Velt Polder

Velt Mol

Praatavond 20 22u. in De Warande te Turnhout. info 014 88 28 87 [email protected]

Samen Polderse waterzooi koken 15u. St.Jacobstraat 3, Stabroek o.l.v. Adrienne Larmuseau. Leden € 3,00, nietleden, € 5,00. Inschrijven op 03 664 82 95 of via [email protected]

Toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Velt Polder

Velt Den Bumpt

04.04

Kinderen welkom

25

Bloemschikken 19.30-22u. door Cecile Verhelst. Thema en lijstje benodigdheden krijg je bij inschrijving. Leden € 1,00, niet-leden € 5,00. Inschrijven op 03 253 03 15 Velt Den Bumpt

15.05

Bijzondere groenten proeven en kweken 20-22u. door Bart Belmans, Gem. feestzaal, Bouwelsesteenweg 8, Herenthout. Info 014 51 76 73. Velt Middenkempen

23.05

Uitstap naar ‘De Lusthof’ (Lieven David) vertrek 8.20u. € 10,00 pp en kostendelend carpoolen (ter plekke te regelen) Vertrek: Parking achter kerk Brasschaat centrum. Inscrhijven via 03 651 71 31 . € 10,00 storten voor 10/05 op reknr. 001-0680967-06 van Velt Brasschaat met vermelding: ‘;de lusthof’. www.velt-brasschaat.be

26

01.04

02.04

West-Vlaanderen

Samenaankoop natuurlijke vijanden. Sluipwesp tegen witte vlieg, roofmijt tegen kasspint. € 5,00 per dosis in 3 leveringen op 9/5,23/5 en 9/6.Carpovirusine tegen fruitmot, € 21,00 per flesje.Bestel voor 01/04 door storting op reknr. 285-0368979-20. Info 051 70 01 76 of [email protected]. Velt Staden

21.04

Bessenteelt. 19.30-21.30u, door Marc Geens in zaal Den Anklap Leffingestraat 85, Oostende. Leden € 1.50. Niet-leden € 3.00

23.04

Yogareeks 19.30-20.30u. 6-delige yoga reeks (beginners en gevorderden) o.l.v. Dirk Demeyere, elke donderdagavond, niet tijdens schoolvakanties. KTA, Groenestraat 174 te Roeselare. Info en inschr. bij Simonne Lapeire, 051 20 20 89

Het Voedselbos (permacultuur) 19.30.u door Bert Dhondt. Par. centr. Oedelem, J. Creytenstraat 23. Leden € 2,00 niet-leden € 4,00. Info 050 78 05 51 of [email protected]

13.05

Bezoek aan Volkssterrenwacht Beisbroek 18.30u. Inschrijven bij Marina Jonckheere, 050 82 47 67 of jonckheere.marina@sky net.be. Velt Oostkamp

13.05

Vegetarische slaatjes (meewerk-kookles) 19.30u, door Lieve Embo in St. Lutgartinstituut Rollebaanstraat10 te Beernem. Leden € 10,00. Niet - leden € 15,00. Info en inschrijvingen bij Lieve Cortvriendt, 050 78 05 51, [email protected] www.fruitwerkgroep.yucom.be

Velt Roeselare

velt Beernem

02.04

Energie besparen? Natuurlijk 20-22u bij Ludwig Van Wonterghem, Stroomop Harelbekestraat 36 Kuurne. Info 056 71 86 12 of [email protected] Velt Harelbeke, Kuurne, Waregem

03.04 04.04

Ecologisch kippen houden 20-23u, door Johan Deblaere in CC Klasje in Poelkapelle leden € 1,00. Niet-leden € 2,00. Info 057 46 93 39. Velt-Westland

Velt Beernem

24.04

25.04 26.04

Verspenen van zaailingen, verpotten van plantgoed 9.30-11.30u In de serre van R.Deleu, Delaeystraat 52 De Geite (Hooglede).Info 0485 85 33 76 [email protected]

Moestuinclub 10-12u. Augustijnenhof, Rolleweg 10 te Loppem Info 050 20 11 44, [email protected]

Kookclub 19.30-22.30, School Spes Nostra te Zedelgem (De Leeuw) Deelnameprijs wordt meegedeeld bij inschrijving. Info & inschr: Magda Spillier, 050 20 96 81 of [email protected]

Bezoek Lage Energie Woning in opbouw 9.30-11.30. Afspraak bij Peter en Hilde Dollé Christiaens Moenstraat 9, Zwevegem-St-Denijs. Info [email protected], 056 75 33 94 Velt Kortrijk-Zwevegem

Velt Beernem

Ruilbeurs 10-12u, bij Erik en Trees Libbrecht Beneluxlaan 101A Harelbeke Stasegem. Info 056 71 86 12, robert.schouttetens@t elenet.be

Velt Groot-Zedelgem

19.04

Velt-Beitem

26.04

Tuinreis Devon-Cornwall Van 13 tot 19 april bezoeken we o.a. Avebury, Eden Project, Trebah, etc. Info Bert Vansteenhuyse 050 78 02 79. www.fruitwerkgro ep.yucom.be Velt Beernem

Energiebesparingstips 19.30-21.30u, door W.Maris (Ecotechnieken) in het Swok, Ooststraat 4a Staden. Info 051 70 01 76 of [email protected]. Velt Staden

Dag van de aarde in Hoeve Ter Kerst in Gits. Wellicht nemen wij met Velt deel aan de fietstocht(16 km). Info [email protected]

Tuinbezoek In de voormiddag bezoeken we de tuin van Frans Desmedt in Steenhuffel, in de namiddag de permacultuurtuin van Piet en Lucrèce in Vissenaken.Aantal deelnemers beperkt. Inschrijven bij Gilbert Putman, 050 78 05 51 og [email protected]

Fietstocht Vertrek aan de Palingbeek te Zillebeke Info 057 33 60 63. Velt-Westland

03.05

16.04

16.05

Ruilbeurs ism Volkstuin Info 051 20 39 23 users.myonline.be/velt-roeselare

26.04

02.05

15.04

De juiste kijk op suiker en zoetvervangers 19.30-22u. door doktor Geert Verhelst.In het Swok, Ooststraat 4 Staden. Niet-leden betalen € 3,00. Info 051 70 01 76 of [email protected]. Velt Staden

Velt Roeselare

Velt Groot-Zedelgem

13.04

13.05

Velt Oostkamp

Moestuinclub Midden WVL

05.04

De ecologische vijver 19.30u. Hertog van Klevestraat 12, Ruddervoorde/Oostkamp € 2,50. Info 050 82 47 67, [email protected]

16.05

Velt Oostende

16.05

Velt Harelbeke-Kuurne-Waregem

Praktijkles ecologische moestuin 15-17u. Vaartstraat, Ieper-Zillebeke Info: Dirk De Ridder 057 33 60 63 Bezoek professionele biotuinbouwer 10-12u. Bij Philip Vermeulen (serreteelt van tomaten), Tuinbouwstraat 2a te Ruddervoorde. Leden gratis, niet-leden € 3 ,00. Info 050 20 11 44, info.grootzedelge [email protected]

09.05

Moestuinclub middenwvl

11.05

Rozen: soorten, rassen,... 19.30-22u. door Jos Thorrez Ten Elsberge, Mandellaan 101 te Roeselare. Info 051 20 39 23. Velt Roeselare

Plaatsen van een tegelkachel 9u. door Wim Maris afspraak bij Noel Tack, Knokke 2, Lo-Reninge (bij Knokkebrug). Inschrijven /pick-nick meebrengen. Leden € 2,00. Niet-leden € 3,00Info en inschr. 051 50 06 26 of [email protected] Velt ijzervallei, Diksmuide

17.05

Velt Groot-Zedelgem

Bezoek aan serreteelten 9.30-11u. Bij bioboer Walter Cambie, kattestraat 2 Poelkapelle. info 0485 85 33 76 [email protected]

Daguitstap:Yerseke-Noord Beveland Bezoek aan mosselbedrijf en rozentuin. Info 059 32 35 49 of [email protected]

Biobabbel 10-12u. in boomkwekerij JOOS Sint Jansstaat 71 Beveren-Leie Na de groententuin wandelen we even door de bomenrijen. Na de rondgang volgt een uitleg over groendaken. Info 056 71 86 12 of [email protected] Velt Harelbeke-Kuurne-Waregem

31.05

Brukselbinnenstebuiten De Brukselbinnenstebuitendienst werkt een programma op maat voor onze groep uit.Het wordt wellicht een rondrit met de metro waarin we verschillende plekjes en gerechten van Brussel leren ontdekken. Info [email protected]. VeltBeitem

27

Oost-Vlaanderen

03.04

04.04

12.04

Bloemschikken 20-23u. Mesje en snoeischaar meebrengen. Deelname in de kosten ong. 18,00 €. Inschrijven bij Leopold hellyn 054 50 09 43 of M-L Depauw 053 80 08 79 of [email protected]

25.04

Eigen-aardige planten: plantenruilbeurs 14-16u in de tuintjes van het kasteel Claeys Bouüaert in Mariakerke. info 09 329 49 52, er [email protected] - www.veltgent.net

Velt Herzele-houtem

25.04

Plantenruildag 14-17u. Herman De Waele bespreekt de aangeboden planten. Bij André De Backer, hekkouterstraat 24, te Deftinge. Info [email protected] of 054 41 52 83 - www.velt-geraardsbergen.be

Seizoensactiviteiten nav beginnerscursus 10-12u. Bij Marc De Geest, Sint Maartenstraat 9, Denderbelle. Vervolg op de cursus ‘tuinieren voor beginners’. We bekijken de activiteiten in de tuin die ons in 2008 onthaalde. Info 052 41 13 43 of www.bloggen.be/veltdendermonding/ Lentewerkzaamheden 10-12u, bij Marc Geens, Bauwerwaan 63 te Zomergem. Leden gratis, niet-leden € 2,00. info: 047 37 59 06 of [email protected] Velt Nevele/

26.04

Zomerlief: beurs rond gezondheid en voeding 14-17u. Info 09 329 49 52 of erikingelbrecht@ skynet.be - www.veltgent.net. Velt Gent

30.04

Ecologisch kippen houden 19.30-22.30u. door Geert Spitaels. Wie dat wenst, krijgt een legkip mee naar huis. Kloosterstraat, St-Lievens-Houtem Leden 4 € niet leden 6 €. Info 054 50 09 43 of [email protected]. Velt Herzele-houtem

Zomergem

14.04

17.04

Een ecologische siertuin: hoe beginnen ? 19.30-22u. door Frans Desmedt in de Gemeentelijke Jongensschool, Margote 114, Wichelen. Leden gratis, nt-leden: € 2,00. Info: www.veltwichelen.be in de Woelvork of 053 80 42 44. Velt Wichelen

09.05

Nachtegalenwandeling in Assenede 4-7u. Wandeling Holleken 15, Assenede aan Café Passé (Doornendijk). Ontbijt ter plaatse betalen. info 06 253 65 14 of [email protected]

Zonne-energie in Wachtebeke 20-22.30u, CC Wachtebeke Dr J. Persynplein 6. info 09 253 65 14 of [email protected]

10.05

Insektenwandeling 14-16.30u. o.l.v. Ruben Meert. Verzamelen aan het Vaatje, Grote Snijdersstraat 96, Lebbeke. Leden € 2,00. Niet-leden € 4,00. info 052 41 13 43 of www.bloggen.be/veltdendermonding

Velt Meetjesland

18.04

18.04

18.04

Bezoek tentoonstelling ‘Dit is onze aarde’ 13u vertrek op het Tweebruggenplein met de bus. We nemen de trein te Dendermonde. Info: zie Seizoenen nr.1 p.39. € 10 - € 2 korting (bon Seizoenen)tram en trein niet inbegrepen. Terug omstreeks 19u. Inschrijven uiterlijk 14/04 bij Etienne Gogaert 052 47 93 55. Velt Hamme Koken met tuin- en wilde kruiden 14-16.30u. door Vera Vanhouwe in Vaatje, Grote Snijdersstraat 97, Lebbeke. Leden € 2,00. Niet-leden € 4,00. Liefst inschrijven via [email protected] of 052 41 13 43. www.bloggen.be/veltdendermonding Plantenruil 14-18u. Holmanstraat 1, Steenhuize. [email protected].

14.05

De gezonde en creatieve keuken 19-21.30u. met Mireille Verplancke. Atheneum Herzele, Stationsstraat 8, 9550 Info 054 41 48 02, [email protected].

25.04

Plantenruildag 9.30-12.30u, bij Jacques en Arlette Mestdagh-Geers Dorrewei 9, Oudenaarde. Planten brengen vanaf 09.30u, ruilen vanaf 10.00u. Info 055 31 42 07 of [email protected]

06/05 20/05

Velt Oudenaarde

Velt Hamme

Vlaams-Brabant

02.04

De biominimoestuin in de stad 20-22u. Door Herman De Waele in de Kring, Horzelstraat 28, Ukkel. Info [email protected] of 0479 22 66 24. Velt Brussel

02.04

Mos verdwijnt waar compost verschijnt 20-22u. door Marc Smeyers. In de cafetaria van CC ’t Vondel, Possozplein 40, Halle. Info 02 356 22 83 of [email protected] Velt Groot-Halle

03.04

15.05

16.05 16.05

Belang van vezels in de voeding 20-22.30u. door Herman De Waele Parochiezaal Grote weg 235A, Overboelare. Info [email protected] of 054 41 52 83 www.velt-geraardsbergen.be Seizoensactiviteiten in de tuin 10-12u. Bij Ray Verneirt. Fortstraat 37 te Lebbeke. Info [email protected] of 052 41 13 43 www.bloggen.be/veltdendermonding Milieuboottocht op de Schelde 11.00u stipt ter hoogte van de voetgangersbrug te Oudenaarde (kant stad, Fortstraat) (tot 13u). € 5,00 (volw.) € 2,00 (kinderen en jongeren tot 18). Max. 30 pers. Geef een seintje met uw deelname op 055 31 42 07 of [email protected]. Velt Oudenaarde

23.05

Culinaire boswandeling 14-17u. in Den Bunt

Onkruid als signaalplant 20-22u. Cultuurhoeve Mariadal kouterweg 2, Zaventem. Leden € 1,50, Niet-leden € 2,00. Info 02 720 20 67 [email protected] Velt Woluwedal-Oase

09.04

Ontwerp van een kruidentuin 20-22u. Theoretische les Verdere informatie volgt (website of plaatselijk blaadje). Contact: jean-pierre.debrandt @skynet.be of 0479 22 66 24 http://users.skynet.be/velt-brussel/ Velt Brussel

21.04

Velt Land Van Aalst

Velt Herzele-houtem

22.04

Vegetarisch met een etnisch tintje! 19.30u. door Rie Vermeren. in ’De Brug’ Hertshage 11-19, Aalst. Leden € 1,5 en niet-leden € 3,00. Inschrijven voor 9/05 bij Hilde De Meyst, 053 80 91 53 of [email protected]

in Hamme. Vertrek aan het veer van Driegoten Hamme. Deelname in de onkosten (gids en proevertjes) € 10,00. Inschrijven uiterlijk 22/05 bij Etienne Gogaert 052 47 93 55. Onze gids en culinaire kok is François Van Den Broeck.

Teelt van selder, alle rassen 20-22u. Zaal ‘Onder den Toren’ Markt 4, Haacht. Leden € 2,00. Niet-leden € 4,00. Gezin: € 3,00/6,00. Velt Dijlevallei

24.04

Mogelijkheden van zonne-energie 20-22.30u. door lesgever Recreatiecentr. Itterbeek(RCI) Keperenbergstraat 37 te Itterbeek. Info 02 466 61 93 of liesbeth.dothee@skyn et.be. Velt Pedevallei

24.04

Van siertuin tot huisapotheek. 20-22o. door Herman De Waele. CC Het Bolwerk, Bolwerkstraat 17, Vilvoorde. Leden € 2,50. Niet leden € 3,50. Info 02 252 22 69 of berna [email protected]. Velt Zennevallei

07.05

Weer en tuin 20-22u. door Herman Danhieux in de cafetaria van CC ’t Vondel, Possozplein 40, Halle. Velt Groot-Halle

28

08.05

Zonder is gezonder 20-22u. door Herman De Waele in Cultuurhoeve Mariadal, Kouterweg 2, Zaventem. Leden € 1,50. Nietleden € 2,00. Info 02 720 20 67 of [email protected] Velt Woluwedal-Oase

09.05

Riksingenstraat tgo nr. 10, Tongeren. Lesgever is Pierre Zanders. Info 012 39 14 54. Velt Zuidoost Haspengouw

13.04

Aanleg van een kruidentuin Praktische les in tuin. Verdere info en juiste datum volgt. Info jean-pierre.debr [email protected] of 0479 22 66 24. Velt Brussel

17.05

19.05

Bezoek aan De Kriebeltuin. 14.30-15.30u. door Myriam Van Den Broeck. Lange Ravenstraat 79, Elewijt. Leden € 2,50. Niet-leden € 3,50. De Kriebeltuin is een educatieve- en kringlooptuin met als doel kinderen enthousiast te maken om buiten, met al hun zintuigen, op ontdekkingstocht te gaan. Info 02 252 22 69 of bernadette.chri [email protected]. Velt Zennevallei Duurzame bodem, vruchtbaarheid en groenbemesting 20-22u. Zaal ‘Onder den Toren’ Markt 4, 3150 Haacht. Leden € 2,00. Niet-leden € 4,00. Gezin: € 3,00/6,00

18.04

04.04

Velt Opglabbeek-As

09.04

Ecologisch Bloemschikken: Pasen 19.30-21.30u. We werken met materialen uit de eigen tuin. In de Koepel, Spilstraat (net voor het bejaardenhuis) te Neeroeteren. Inschrijven bij anita.stink [email protected] of 089 86 70 11. www.veltmaasoeter.tk Velt Maasoeter

11.04

Groenten zaaien en asperges kweken 10-12u. In de Velt-tuin Riksingen,

Pesticidenvrij tuinieren 14u. aan de Kringwinkel, Steenweg Wijchmaal 66, Peer. Door Pierre Zanders. Demonstratie en mogelijkheid tot aankoop van gasbrander. Info Vanita Mertens, [email protected] of 011 61 18 03

16.05

Velt Peer

Bezoek aan de plantenkwekerij. 10-12u. Bij Els en Mats Hanssen, Dornestraat 36 te Opoeteren. (kruiden, courgette-, meloen-, aubergine-, komkommer-, augurken- en minitomaat). Aankoop van planten aan Veltprijzen. Dit jaar werden er speciaal voor ons biopompoenen gekweekt. Info 089 86 70 11 of [email protected]. www.veltmaasoeter.tk

Stadswandeling in Maaseik 13.15-15.15u. Inschrijven voor 11/05 is nodig om het aantal gidsen te kunnen bestellen. Leden € 3,00. Niet-leden € 4,50. Vertrek om 13.15 u op de markt in Eisden/ Maasmechelen. Info Jef Hermans, 089 76 79 04 of [email protected] Velt Maasmechelen.

25.04

Plantenruildag 10-12u. In Heempark Hoogzij 7, Genk. Info Robert Camps 089 24 01 90 of [email protected]

18.05

Velt Genk

25.04

Velt West-Limburg + Diest

Pesticidengebruik verminderen bij particulieren 10-12u. door Pierre Zanders met demonstratie van een gasbrander. In de cafétaria van het Troempeelke in Opglabbeek. info 0498 28 07 22 of richard [email protected]

09.05

Velt Maasoeter

Limburg

03.04

Ecologisch Bloemschikken: lenteschikking. 19.30-21.30u in de Koepel, Spilstraat, Neeroeteren. We werken met materialen uit de tuin. Inschrijven via 089 86 70 11 of [email protected]. www.veltmaasoeter.tk Velt Maasoeter

Velt Maasmechelen en Velt Maasoeter

Velt Dijlevallei

Zelf kruidenbadspullen maken 19-21.30u. door Britt van Gelder. Daar dit allemaal koude bereidingen zijn is deze activiteit ook geschikt voor kinderen. In het ‘Buskruid’ te Lummen. Volw. € 10,00. Kinderen (van 6 tot 12 jaar) € 8;00. Inschrijven voor 25/03 en betalen via 5230802853-59 met vermelding aant. volw. en/of kinderen.

Provinciale wandeldag Schulen Aan het Schulensmeer in Schulen. Velt Maasmechelen vertrekt aan de sporthal Mechelen-aan-de-Maas om 12.50 uur. Start wandeling om 14 uur ter hoogte van de “Oude Toren” op de Kiezelweg te Schulen. Deeln. krijgen 2 gratis consumpties na de wandeling. Niet-leden € 2,00. Info bij Jef Hermans op 089 76 79 04 of [email protected]

07.05

Bezoek aan De Pottekaashoeve 14-16o. Pottekaasstraat, Zoutleeuw. Gezamenlijk vertrek vanuit het Moestuincomplex ‘De Waterkuil’, Waterkuilstraat, Zepperen om 13u30. Deelname bevestigen voor 17/04 bij Carine Lonneu op 011 68 75 68 of [email protected]

Wandeling door de bosbeekvallei (Opglabbeek) 10-12u. o.l.v. Louis Cardeynaels Vertrek om 10u aan de Caeleberg te Opglabbeek. Info 0498 28 07 22 of [email protected]. Velt Opglabbeek-As

23.05

Demonstratie composthoop opzetten 10-12u. Terboekterstraat 16, Zutendaal. Info Robert Camps 089 24 01 90 of [email protected]. Velt Genk

Nederland elke za & di

Velt-Tuinkamer 9-14 u Hopveld 15a, Gemert. 0492 36 16 08, www.velt-gemert.nl

elke za nm & wo vm

Werken in Velt-tuin Bosstraat 25, Valkenswaard. www.veltnederland.nl/valkenswaard.html

elke do vm

Iedere donderdagmorgen: meewerken in Velt-tuin. 9-12 u, Natuurtuin ‘t Loo Henk van Herk, 0497 57 22 62. Bergeijk

elke 1ste vrij vd maand

Ecologische maaltijd in De Wingerd, 19.30 u, Natuurtuin ‘t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. € 15,00. Inschr: Ingrid van de Putte, 040 2012489, [email protected]. Bergeijk-Eersel.

04.04

Vaste Plantenruil 10-12u. Bij Ton Jansen, Kruisstraat 33b te Reusel. Info 0497 59 20 29 of [email protected] www.veltbladel.nl - Velt Bladel

13.04

Wandeling Swalmen 8-11u. door Har Senden Bijeenkomst aan café de Bos, Bosstraat te Swalmen. Velt Leudal

25.04

Werkochtend Velt-tuin en plantenruil 10-12u. St.Elisabethshof N.M.E. Roggelseweg, Haelen. Velt Leudal

17.05

Planten- en stekkenruil 10-13u. Bij Piet Beerens, Heuvelseweg 14 Hoogeloon Info 0497 59 20 29 of ria.bernards@hetnet. www.veltbladel.nl - Velt Bladel

Sorbet

29

Nieuwe EU-wetgeving pesticiden streng? Gemengde gevoelens bij Velt Tekst: Geert Gommers Meer info: www.velt.be/pesticiden

Op 13 januari 2009 heeft het Europese Parlement definitief het licht op groen gezet voor een vernieuwde regelgeving over pesticiden. Het ‘pesticide package’ bestond uit twee delen: een verordening vormt de basis voor toekomstige goedkeuringen van pesticiden, terwijl een nieuwe richtlijn de basis vormt voor een duurzamer gebruik van deze stoffen. Alle Vlaamse Europarlementariërs hebben positief gestemd. De meeste neenstemmen kwamen uit Britse en Ierse hoek. Velt kijkt naar dit akkoord met gemengde gevoelens. Positief: • Europa verbiedt de meest schadelijke stoffen − dit zijn stoffen die kankerverwekkend of mutageen zijn, die de voortplanting schade kunnen toebrengen of hormonale afwijken kunnen creëren. • Europa verplicht elke lidstaat om nationale actieplannen voor de reductie van pesticiden op te stellen. Met concrete doelstellingen, maatregelen en tijdschema’s. Op dat vlak zit België momenteel in de middenmoot. Het huidige reductieplan van het PRPB (www.prpb.be) bestaat erin, tegen 2010, de impact op het leefmilieu

van pesticiden voor landbouwkundig gebruik met 25 procent te verminderen en een vermindering met 50 procent te bewerkstelligen in andere sectoren waarop erkende pesticiden en toegelaten biociden een impact hebben. Het door Europa verplichte plan wordt daar een vervolg op. Negatief: • De screening van actieve stoffen gebeurt nog steeds stof per stof. Maar onderzoekers hebben al herhaaldelijk gewezen op een versterkt schadelijk effect van verschillende pesticiden samen. Daar wordt in deze nieuwe wetgeving weinig tot geen rekening mee gehouden. • Uiteindelijk blijkt dat er heel wat achterpoortjes zijn voor schadelijke stoffen effectief verboden zullen worden binnen de EU. Zo worden uitzonderingsmaatrege-

Groen!-Europarlementslid Bart Staes: ‘Politiek voorlopig het meest haalbare’ Deze beschermende wetgeving komt geen dag te vroeg, vindt Groen!-Europarlementslid Bart Staes: ‘Deze richtlijn en verordening zijn uiterst nodig en nuttig. Ongetwijfeld vinden sommigen dat we verder hadden moeten gaan, maar politiek was dit voorlopig het meest haalbare. Het bereikte akkoord is een eerbaar compromis tussen ecologie, de zorg om volksgezondheid en de landbouweconomie.’ De landbouwlobby en de pesticidenindustrie beweren dat de landbouwproductie door deze wetgeving onmogelijk zou worden. ‘Volstrekt overdreven,’ zegt Staes, ‘het verbod treft alleen de meest schadelijke middelen, gaat over slechts een klein percentage, en kent een ruime overgangsperiode. Daar waar de Boerenbond het heeft over het mogelijk verdwijnen van ruim 60 % van alle pesticiden moeten zij nu ook toegeven dat slechts een kleine 10 % zal verdwijnen. Belangrijk is echter dat de nieuwe wetgeving zal zorgen voor innovatie en veilige vervangproducten.’

len mogelijk indien er problemen zouden opduiken voor bepaalde teelten. Terwijl biologische landbouwers al ettelijke jaren bewijzen dat een rendabele opbrengst mogelijk is zonder zulke pesticiden. • Deze nieuwe wetgeving is niet van toepassing voor erkenningen van pesticiden die momenteel verleend zijn. Een gevolg daarvan is dat momenteel gebruikte schadelijke pesticiden in roulatie kunnen blijven tot aan hun hernieuwde aanvraag voor erkenning, die voor sommige stoffen pas in 2020 nodig is. • Lidstaten kunnen pesticiden toestaan op nationaal niveau of door wederzijdse erkenning. De EU wordt verdeeld in drie klimaatzones (noord, centrum en zuid), waarbij lidstaten in één zone in principe elkaars toegelaten of verboden stoffen moeten erkennen. Zo krijgen producenten gemakkelijker toegang tot andere lidstaten binnen dezelfde zone en kunnen ze dus meer pesticiden sneller beschikbaar stellen. Velt, en de milieubeweging, heeft zich hier steeds tegen verzet omdat het een eigen beleid rond pesticiden voor de lidstaten, rekening houdend met de eigen klimatologische en landbouwkundige omstandigheden, bemoeilijkt. Europarlementsleden hebben bereikt dat lidstaten van die basisregel van drie zones kunnen afwijken. België is ingedeeld in de centrale zone, die loopt van het Verenigd Koninkrijk tot en met Polen. Het blijft echter afwachten hoe de Belgische, federale overheid daarmee zal omgaan. Uit een Zweedse studie blijkt dat via deze EU-wetgeving 22 schadelijke stoffen van de meer dan 400 schadelijke stoffen gebannen zullen worden. Terwijl er minstens 100 actieve stoffen zijn die als highly toxic worden gecatalogeerd. Nog een lange weg te gaan, dus.

30

Breedbeeld

Natuurcosmetica: COSMOS vs. NaTrue Rivaliserende labels in een geglobaliseerde sector Tekst Bart Coenen Foto’s Weleda & Lush

www.natrue.org www.natrue-label.com www.cosmos-standard.org www.cosmeticsdesign-europe.com/On-your-radar/Naturals-and-organics

In weinig sectoren gebeurt er zoveel greenwashing als in de sector van de natuurcosmetica. De labels die de consument moeten overtuigen dat hij een goed product in handen heeft, tieren er welig. Pieter De Cooman, Weleda: ‘Sommige bedrijven proberen het zelfs met de afbeelding van een bloempje op de verpakking.’ Internationaal werkt de zogenaamde COSMOS-groep aan een harmonisering, maar omdat dit proces al enkele jaren aansleept, staken zes grote bedrijven de koppen bij elkaar en richtten een eigen standaard met een nieuw bijbehorend label op: NaTrue. Twee sterke groepen, twee standaarden? De markt voor natuurlijke en biologische cosmetica is tot op heden niet gereglementeerd. De consument kan dus niet in alle transparantie kiezen. Met een groei in termen van dubbele cijfers en de hete adem van een hele reeks opkomende natuurcosmeticamerken proberen pionierbedrijven begrijpelijkerwijze hun belangen te verdedigen. Omdat de beschikbaarheid van biologische ingrediënten voor hun producten beperkt is, investeerden zij in de uitbouw van een netwerk van biologische leveranciers en zetten zelfs eigen projecten op met lokale boeren. Labeling is een instrument waarmee de pioniers die inspanningen verdiend kunnen verzilveren en hun producten kunnen onderscheiden. Maar te veel is te veel. Voor organisaties als Velt is het met al die (nationale) labels niet eenvoudig om consumenten de weg te wijzen doorheen het kluwen van logo’s en hun bijbehorende lastenboeken (de sets van regels en normen voor de controle en certificering), laat staan om bij te blijven. Ecogarantie, BDIH, Soil Association, Ecocert, Cosmebio, Demeter… soms staan er op een verpakking zelfs drie of meer logo’s afgebeeld.

Tijd voor één label NaTrue, een samenvoeging van Nature en True is het nieuwe label van enkele toonaangevende producenten van natuurcosmetica in Europa: Lavera, Logona, Primavera, Santaverde, Dr. Hauschka en Weleda. De NaTrue-standaard werd ontwikkeld door het NaTrue Scientific Committee (NaTrue-Wetenschappelijk Comité). Dit comité bestaat uit wetenschappers van de NaTrue-leden en experten van andere instituten. Uitpakken met een nieuw label was nochtans oorspronkelijk geen prioriteit voor de groep − bij haar oprichting vooral een lobbygroep. NaTrue-voorzitter Moritz Aebersold zegt daarover: ‘We wilden een kwalitatieve grensoverschrijdende definitie voor natuurlijke en biologische cosmetica en drongen aan op een overeenkomstig label om de geloofwaardigheid van onze producten te beschermen.’ Maar NaTrue-Secretaris-Generaal Julie Tyrrell geeft in een interview op de Zwitsere radio prijs waar het de (multinationale − geen onbelangrijk detail) bedrijven in essentie om gaat: ‘We hebben geen nationale standaarden nodig, maar een internationale, geharmoniseerde standaard.’

Het NaTrue-label, een drietrapsmodel NaTrue verdeelt haar label onder in drie niveaus: * Certified natural personal care (Natuurcosmetica). Bevat uitsluitend natuurlijke en natuurverwante ingrediënten volgens zeer strikte normen. ** Certified natural with organic ingredients (Natuurcosmetica met bioaandeel). Minimum 15 procent onbewerkte natuurlijke ingrediënten en maximum 15 procent natuuridentieke ingrediënten. Minimum 70 procent van de natuurlijke ingrediënten van plantaardige of dierlijke oorsprong zijn van biologische oorsprong. *** Certified organic personal care (Biocosmetica). Minimum 20 procent onbewerkte natuurlijke ingrediënten en maximum 15 procent natuuridentieke ingrediënten. Minimum 95 procent van de natuurlijke ingrediënten van plantaardige of dierlijke oorsprong zijn van biologische oorsprong. Meer uitleg over de gebruikte termen vind je op www.weleda.be

2 | 2009

De COSMOS-groep COSMOS staat voor European Cosmetics Standards Working Group. Leden van deze groep zijn ICEA (Italië), BDIH (Duitsland), Bioforum (België), Cosmebio/Ecocert (Frankrijk) en de Soil Association (UK). De COSMOS-groep werkt in stilte voort aan haar eigen standaard en publiceerde in november van vorig jaar een ontwerptekst. Voor minstens één van beide lastenboeken is er – als we het pleidooi van beide groepen voor één volwaardige internationale standaard ernstig nemen – geen toekomst. In een interview met de Cosmetic Design podcast reageert Julie Tyrrell van NaTrue op de publicatie van de COSMOS-discussietekst: ‘We zaten zes jaar lang in het overleg van de COSMOS-groep, maar er werd geen eensgezindheid bereikt, omdat de verschillende nationale standaarden te verschillend zijn. De nationale labels verdedigen allemaal hun eigen belangen. Intussen blijft de COSMOS-groep maar herhalen dat haar standaard er zal komen. Ik betwijfel of het – als het al ooit zover komt – een (voor de consument) begrijpelijk systeem zal zijn.’ De COSMOS-groep heeft inmiddels een hele achterstand opgelopen op NaTrue. Terwijl NaTrue een volledig functionerende machinerie op poten zette, is de tekst die de COSMOS-groep in november van vorig jaar publiceerde nog steeds een discussietekst. De implementatie van de standaard kan dus nog lang op zich laten wachten. Er is nog geen organisatie om het label te beheren, geen logo, geen uitgebouwde website. Dit staat in schril contrast met de NaTrue-groep die op 19 februari dit jaar haar eerste gelabelde producten voorstelde tijdens de Vivaness/Biofach vakbeurs (een hoogmis voor de sector) in Nürnberg. Sindsdien kan de groep volop de media en het publiek bewerken via radiointerviews, persconferenties en een volledig uitgebouwde website. Nog belangrijker: de rekken van natuurwinkels raken stilaan gevuld met producten die het nieuwe label dragen. Alsof dat nog niet genoeg is, wijst NaTrue op haar website op de zwakke punten in de meest recente COSMOS-discussietekst. Volgens NaTrue is er onvoldoende transparantie, omdat een overzicht van alle

31

Weleda België & Nederland klimaatneutraal Weleda België en Nederland zijn erkende klimaatneutrale ondernemingen met een volledig CO2-neutrale bedrijfsvoering. Na een aantal jaren actief haar CO2-uitstoot te hebben verminderd, compenseert het bedrijf haar resterende CO2-uitstoot nu door de aankoop van emissierechten. Weleda koopt deze bij Soil & More International, een Nederlandse onderneming die composteringsinstallaties opzet in Mexico, ZuidAfrika en Egypte. De composteringsinstallaties verwerken organisch afval − afkomstig uit steden, de landbouw en de levensmiddelenindustrie, maar ook uit woekervegetatie van dichtslibbende rivieren − tot biodynamische compost. Door het gebruik van biodynamische compost wordt de uitstoot van broeikasgassen gereduceerd. De compost zorgt bovendien voor een hoger humusgehalte van de landbouwgrond, waardoor meer CO2 uit de atmosfeer in de grond opgeslagen blijft. Het ecosysteem, de bodemvruchtbaarheid en het waterbergend vermogen van de grond worden dus verbeterd. Bovendien biedt het ondersteuning aan de lokale economieën en verhoogt het de lokale werkgelegenheid. Lieve van den Berghe, directeur van Weleda België: ‘Naast deze compensatie van onze resterende CO2-uitstoot blijven we natuurlijk actief zoeken naar manieren om de uitstoot verder terug te dringen. Onze medewerkers verplaatsen zich zo ecologisch mogelijk: de fiets wordt actief gepromoot en wie verder van het werk woont kan zich verplaatsen met een elektrisch model. Ons wagenpark is minimaal milieubelastend met hybride- en green-linemodellen en twee aardgaswagens. Zo hebben we de CO2-uitstoot van ons wagenpark met 20 procent kunnen verlagen. In het bedrijfsgebouw zelf werd extra isolatie aangebracht aan de noordkant. We plaatsen zonnepanelen op het dak van de administratieve ruimtes en het magazijn en in de loop van dit jaar zal er ook nog een zuinigere verwarmingsketel geïnstalleerd worden.’ → www.weleda.be → www.weleda.nl

De eerste klimaatneutrale producten van Weleda zijn Arnica Massageolie, Amandel Gezichtscrème, Lavendel Ontspanningsdouche, Calendula Bodycrème en Zilverspar Verkwikkingsbad. Ook het nieuwe granaatappelgamma, bestaande uit een regeneratie-olie, een handcrème en een verzorgingsdouche, is klimaatneutraal.

32

Breedbeeld

Granaatappeloogst in Turkije. Het nieuwe granaatappelgamma van Weleda is klimaatneutreaal. toegestane ruwe materialen ontbreekt, en is de onafhankelijkheid van het toekomstige label niet genoeg gewaarborgd. ‘De lijst van gepubliceerde criteria legt contradicties bloot op het vlak van natuurlijke en biologische geloofwaardigheid van de ingrediënten’, is het harde oordeel van NaTrue dat zich onder meer afvraagt waarom petrochemische ruwe materialen en ruwe materiaalcomponenten in het voorstel tot 5 procent van het eindproduct kunnen uitmaken.1 Water telt niet Een aparte slag wordt geleverd om het hoogste bioaandeel. Daar springen huidige lastenboeken soms creatief mee om. Zo wordt water door sommige labels via een technische omweg bij de natuurlijke stoffen meegerekend, hetgeen een vertekend beeld geeft van het ware biogehalte van een product. NaTrue schuift nu net onduidelijkheid in de berekening van het biologisch percentage in de discussietekst van COSMOS als voornaamste punt van kritiek naar voren. De tekst van COSMOS is niet definitief,

dus is de kritiek van NaTrue wat voorbarig, maar aan de andere kant kan NaTrue er nu al de duidelijkheid van haar eigen standaard tegenover stellen en ermee uitpakken als haar voornaamste troef: ‘Water telt bij NaTrue nooit mee.’ NaTrue geen lang leven beschoren? NaTrue is naast een nieuw label ook de naam van de Europese vereniging die de belangen behartigt van haar leden bij het tot stand komen van een internationale wetgeving. Is het feit dat bedrijven aan de basis liggen van de oprichting van dit label de achilleshiel van NaTrue? Tast dit feit de geloofwaardigheid van het label aan? De COSMOS-standaard wordt gedragen door bekende en vertrouwde certificerende organisaties en geniet dankzij jarenlange informatiecampagnes – waaraan o.a. Velt heeft bijgedragen – een sterk vertrouwen van de bewuste consument. Maar ook voor NaTrue hoeft het geen probleem te zijn. Om alle twijfels hieromtrent op voorhand uit de weg te ruimen, veranderde de groep haar

wettelijk statuut immers onlangs van European Economic Interest Grouping (EEIG, Europese Economische Belangengroepering) in an International Not For Profit Organisation (AISBL, Internationale Non-profitorganisatie). Daarbij komt dat sommige certificeerders bedrijven zijn die belang hebben bij een groot klantenbestand (producenten die een label willen dragen en hiervoor betalen). We mogen ook niet vergeten dat het gerespecteerde BDIH-label in 1951 mee werd opgericht door Weleda, Lavera en Dr. Hauschka, maar nu zo goed als in de steek wordt gelaten – volgens de stichtende bedrijven wegens het verdedigen van enge nationale belangen. Consumententrouw Consumenten verlaten niet gauw hun vertrouwde merken. Vaak hebben ze er een emotionele band mee en identificeren ze zich met die merken en de levensstijl waarvoor de merken staan. Er is geen reden waarom de gemiddelde natuurcosmeticaconsument dit nieuwe label niet zou lusten. Zeker, de NaTrue-groep heeft nog heel wat pr-werk voor de boeg, maar voor de COSMOS-groep is het alle hens aan dek. Zij zou haar nieuwe standaard einde maart 2009 klaar hebben. Dat kan alleen als ze de groep het gauw eens geraakt.. Extra moeilijk wordt het als ze daarbij rekening wil houden met de kritiek van NaTrue. 1. NaTrue position on Cosmos. http://www.natrue.org/newsroom/

Seizoenen

Jonge meiden gaan naar Lush Op het slagveld van de labelstandaarden is de grote verliezer de consument. Wanneer hij door een overvloed aan labels door de bomen het bos niet meer ziet, verliest hij de moed en wordt hij na verloop van tijd onverschillig. Labels verliezen zo hun kracht en hun betekenis. Als lobbygroepen en bedrijven vechten om het meest geloofwaardige label, grijpen nieuwe spelers op de markt hun kans. The Body Shop – oké, niet zo’n nieuwe speler (eerder de pionier van de dierproefvrije cosmetica) – en het Britse Lush onttrekken zich handig aan de labelstrijd door hier en daar in hun productgamma (soms wat meer en soms wat minder) fairtrade en bioingrediënten te gebruiken. Ze onderscheiden zich van andere merken en van labels door sterker dan de pionierbedrijven uit te pakken met andere aspecten van hun bedrijfsvoering zoals dierenwelzijn, vegetarisme en veganisme, eerlijke handel, beperking van verpakkingsafval, aandacht voor arbeidsomstandigheden tot (zoals Dove) de bevordering van het zelfvertrouwen bij vrouwen. Organic Opvallend ook: Lush en the Body Shop verkiezen de Engelse term ‘organic’ boven het Nederlandstalige ‘biologisch’. Omwille van hun Britse roots of misschien omwille van een frisser imago? In de top drie van hun communicatie staat steevast de

bezorgdheid om het dierenwelzijn. Het hippe Lush, opgericht in de UK in 1995 en met intussen meer dan 500 winkels over de hele wereld, zet het veganistische gehalte van haar eigenzinnige producten in de spotlights, naast organic, fairtrade en minder verpakking. Net als bij The Body Shop, al heet fairtrade daar community trade. Beide bedrijven slagen erin om andere niches van de markt in te nemen en komen (in die niche) weg met relatief povere resultaten, toch als je ze vergelijkt met de verwezenlijkingen van bedrijven als Weleda (zie ander kader). Waar andere natuurcosmeticaproducenten gemakkelijk met een heel gamma biologisch gecertificeerde producten (en zeker met een hoger percentage biologische ingrediënten per product) naar buiten komen, heeft slechts 60 procent van de Lush-producten minstens één biologisch ingrediënt. Lush heeft één 100 procent gecertificeerd biologisch product (maar wat voor een, de Therapy Massage Bar). Klanten worden hier veel nadrukkelijker aangesproken op andere milieugevoeligheden dan louter hun gevoeligheid voor het percentage biologische ingrediënten. Zo zijn veel Lush-producten in vaste vorm te koop om het gebruik van verpakkingsmateriaal zo beperkt mogelijk te houden. De Lush Shampoo Bars (shampoorepen) bijvoorbeeld. Ieder tabletje is zo geconcentreerd dat je er ongeveer tachtig wasbeurten mee zou kunnen doen. Dat staat volgens Lush gelijk aan ongeveer drie flessen normale shampoo. Deze shampoo in vaste vorm heeft naar verluidt twee grote voordelen: door alle vloeibare ingrediënten weg te laten, zijn conserveringsmiddelen niet nodig en door het tabletje ‘naakt’ te verkopen, worden plastic flessen uitgespaard. Actiegroep Maar het kan nog verder gaan. Soms lijkt Lush wel een actiegroep met politieke doelen. Niet alleen staan medewerkers zij aan zij met dierenrechtenorganiasties op de barricaden, het bedrijf sloot zich ook aan bij de campagne voor de sluiting van de gevangenis in Guantánamo. Lush mede-oprichter Mark Constantine: ‘Omdat Lush een cosmeticabedrijf is, voeren we normaal campagne voor de rechten van muizen en konijnen die

33

worden mishandeld bij zinloze, wrede experimenten, maar wanneer mensen erger behandeld worden dan ratten in een kooitje, weten wij dat het tijd is om ons aan te sluiten bij de initiatieven die oproepen om Guantánamo te sluiten.’ Lush introduceerde ook de Charity Pot, een bodylotion waarvan 100 procent (behalve de btw) van de opbrengst naar een goed doel gaat. De eerste opbrengsten van de Charity Pot in de Nederlandse vestigingen gaan naar de Nederlandse verenigingen Monkey Business en Bont voor Dieren. Monkey Business wil het uitsterven van de orang-oetan op Sumatra voorkomen door middel van het behoud en de bescherming van zijn leefomgeving. Bont voor Dieren zet zich in voor de bescherming van alle pelsdieren. Lush is actief op netwerksites als Myspace en Facebook en de videosite Youtube. Een nieuwe aanpak dus, maar ook een nieuwe taal: rechtdoor, ondeugend, een tikkeltje punk, jong en prikkelend. Dat zie je aan de benaming van de producten zoals Love Lettuce (liefdessla, een groen gelaatsmasker) en Angels on Bare Skin (engelen op een naakte huid, een gelaatsreiniger). Promo voor zeep klinkt bij Lush als volgt: ‘Lush-zeep is niet zomaar zeep. Hij is handgemaakt met vers fruit en heel veel etherische oliën. Zeep is retro en retro is hip. Dus gooi die ouderwetse flessen uit je douchecabine en ga voor een heerlijk blok Lush-zeep. Niet alleen beter voor het milieu (plastic flessen liggen al genoeg op de vuilnisbelt) maar ook heerlijk zacht en voedend voor je huid.’ Lush pakt ook sterk uit met de verwerking van verse groenten en fruit. Het verst gaat het bedrijf met haar Mange Too Massagebar: ‘Mange Too is voor mensen die een intieme relatie hebben met hun masseur. Deze Massage Bar ruikt namelijk zo lekker dat je ‘m wilt aflikken. En dat kan! Vanille, zoete sinaasappel en honing maken dit een ondeugend lekkere massage, die niet alleen goed is voor je huid, maar ook voor je smaakpapillen.’ En daarom gaan jonge meiden naar Lush. Lush-winkels vind je in Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Den Bosch, Maastricht, Luik en Antwerpen. www.lush.nl

34

Reportage

Ecologische gedachten veroveren Amerika Michael Pollan aan het woord Tekst Nadia Tahon Foto Sage Ross

Journalist Michael Pollan doet in zijn bestsellers The Omnivore’s dilemma en In defence of food (vertaald als: Een pleidooi voor echt eten) research naar de herkomst van voedingsgewoontes in Noord-Amerika. Hoewel zijn verhaal niet op alle vlakken van toepassing is op onze West-Europese eetcultuur, kun je er verbazingwekkend veel herkenbaars in vinden. Pollan was op 11 en 12 februari 2009 in Nederland op uitnodiging van Biologica en de IUCN, the International Union for Conservation of Nature. Pollan schrijft al tien jaar over eten en is vaste medewerker van The New York Times Magazine. Sinds vijf jaar is hij Knight professor of Science and Environmental Journalism California aan de universiteit van Berkeley. Voedseljournalistiek gaat volgens Michael Pollan niet alleen over recepten en kooktrends, maar ook over politieke en beleidsmatige aspecten van voedsel: ‘De IUCN gaf me ooit een prijs voor het eerste artikel dat ik over eten schreef. Voor dat artikel kweekte ik een ggo-aardappel in de tuin. Ik doe detectivewerk op het gebied van voedsel. In essentie volg ik het verhaal achter ons eten, van ons bord terug naar waar het begint. Dat is meestal ergens onder de zon, in een veld. Ik ben een schrijver en een eter. Al mijn kennis komt van mensen zoals jullie.’ Hoe is je interesse voor voeding ontstaan? ‘Monsanto vroeg me eens om een van hun klanten (een boer) te bezoeken en te schrijven over een genetisch veranderde aardappel die insecten doodt. Ik stelde me de vraag: Is dit goed of slecht voor het milieu? Ik ging naar Idaho waar alle aardappelen voor de VS worden gekweekt. Het is daar een soort woestijn, verbazingwekkend groot en droog. Ik was geschokt door wat ik zag. De boer had zo’n 17000 hectare, die verdeeld waren in delen van 70 hectare. Elk deel werd door een enkel irrigatiesysteem bediend; daaruit

regende het water, pesticiden en kunstmest. Als het systeem enkele dagen zou uitvallen, waren de planten dood. De boer kweekte 1 aardappelras: een langwerpige aardappel, de Russet Burbank. McDonalds wil alleen die aardappel, omdat daar een mooi boeketje lange friet uitkomt. Maar die aardappel is kwetsbaar voor netnecrosis, een schimmel die een tekening van bruine (onschadelijke) adertjes veroorzaakt. Een jaar later reed ik over een Californische landweg. Plotseling overviel me een vreselijke stank. Na 2 km werd het landschap zwart: 75.000 koeien stonden in hun eigen mest. Het ging om een vetmesterij. Overal lagen enorme piramides van mest en van maïs. De koeien zetten de ene piramide om in de andere. Toen koppelde ik de twee aan elkaar: de hamburgers en de frietjes. Ik wilde meer onderzoek doen. De manier waarop eten wordt verkocht, wijkt zo erg af van hoe het wordt geproduceerd.’ Maïs is het hoofdthema van je lezingen en je boeken. Hoe verklaar je het succes van maïs? ‘Ik begon mijn zoektocht met een McDonalds-maaltijd. Wat me verraste, was dat al dat eten er zo verschillend uitzag. Ga je helemaal terug naar de oorsprong, dan kom je telkens uit bij één gewas: maïs. Maïs wordt door dieren omgezet in vlees. 50 procent van de calorieën in frietjes komt van… maïsolie. Frisdrank wordt gemaakt van maïssiroop en van de 20 ingrediënten in

kippennuggets komt meer dan de helft van maïs. Maïs is dé bouwsteen van het Amerikaanse voedsel.’ Vroeger had een boer veertig dieren. Hij had granen, kippen en veertien verschillende groenten. Nu teelt een Amerikaanse boer nog twee producten: maïs en soja. Het resultaat is een enorme overproductie. Monoculturen zijn krachtig en efficiënt, maar ze zijn duur. Maïs brengt de boer ongeveer € 1,31 per 35 kg op. Dat is een enorme hoeveelheid eten voor weinig geld. Het kost de boeren echter tweemaal zo veel om het te produceren. Daarom zijn ze afhankelijk van subsidies. Dit creëert een cheap food economy. De voedselindustrie heeft de afgelopen tientallen jaren alles op alles gezet om van die enorme berg maïs af te komen. Biobrandstof ethanol is bedacht omdat er veel en goedkope maïs is, niet om energie te besparen, want dat doet het niet.’ Een van je voorstellen die je in je brief aan de presidentskandidaten stuurde, gaat over minder vlees eten. Wat is er mis met vlees? ‘De vetmesterijen maken het vlees goedkoop. De dieren leven kort en zijn niet in opperbeste gezondheid. Ze worden continu gevoederd met een rantsoen dat voor 90 procent uit maïs bestaat. Koeien zijn echter graseters. Ze krijgen antibiotica en hormonen toegediend (in de VS zijn hormonen nog steeds toegelaten, in Europa is het gebruik ervan verboden, nvdr.). Op die manier wordt 600 kg stier gekweekt in 11 maanden. Daarom kosten de hamburgers minder dan een dollar. Het is moeilijk om op te komen tegen goedkoop voedsel, omdat de overheid het zo wil. Als consument kunnen we wel kiezen voor minder vlees. Boeren gebruiken tweemaal zoveel kunstmest als nodig, om hun oogst te verzekeren. De overtollige kunstmest spoelt uit in de Mississipi. Stroomafwaarts hebben sommige steden om de zoveel tijd een blue baby alert

2 | 2009

omdat baby’s vergiftigd kunnen raken. In de VS wordt nog steeds atrazine gebruikt op 79 procent van de maïsvelden (de onkruidverdelger atrazine is verboden in de EU, nvdr.). Een concentratie van 1,5 ppm in het water is genoeg om mannelijke kikkers hermafrodiet te maken. En er zijn de kosten voor de gezondheidszorg. De frisdrank in de fastfoodketens wordt in steeds grotere bekers, zeg maar emmers, geserveerd. Van de kinderen die in 2000 in de VS geboren zijn, zal één op drie diabetes type 2 ontwikkelen. Dat betekent een verkorting van de levensverwachting met 7 jaar. Ons voedsel ik ook veel te vetrijk. De VS kent 60 procent overgewicht. Is dat het resultaat van goedkoop eten? Het begon in de VS in de jaren 1980; de productie van soja en maïs begon toen sterk te stijgen. Sinds 1980 produceren de boeren 600 calorieën per dag meer. Daarvan eten we 300 calorieën op. Onze hele voedseleconomie is erop gebaseerd om mensen meer te laten eten. Maar dat komt in conflict met de manier waarop ons lichaam is gebouwd.’ Sommige boeren produceren voedsel voor 400 mensen. Dat is een unieke prestatie in de geschiedenis van de mensheid. Hoe is dit mogelijk? ‘Dit is enkel mogelijk door de inbreng van fossiele brandstoffen. Aardolie wordt gebruikt voor het maken van kunstmest, pesticiden, de bewerking van voedsel, het transport en het verwerken in fabrieken. In 1940 oogstte de boer 2,3 calorieën voedsel voor elke calorie toegevoegde fossiele brandstof. Nu zijn er 10 calorieën fossiele brandstof nodig om 1 calorie supermarktvoedsel te produceren. Als we eten, eten we aardolie en stoten we broeikasgas uit. We krijgen de hoeveelheid maïs echter niet meer op. George Bush gaf vorig jaar een mandaat om meer ethanol te produceren uit maïs als brandstof voor auto’s. Daarmee haalden we een zogenaamd groene technologie in huis. Het enige wat we konden doen om de maïsberg klein te krijgen, was door ze aan onze auto’s te voeren. Voor de boeren leek het een geweldige maatregel, want het creëerde prijsstijgingen. Daarom gingen de boeren minder soja, tarwe en andere planten telen en gingen de prijzen van deze gewassen omhoog. Ongeveer 30 tot 35 procent van de dramatische prijsstijgingen voor voedsel wereldwijd, is veroorzaakt door de beslissing van Bush om de productie van biobrandstoffen te vergroten.

Ik denk dat de Amerikaanse overheid haar mening binnenkort zal moeten herzien. Dit is geen groene maatregel: je gebruikt een grote hoeveelheid olie om maïs te oogsten, die je vervolgens omzet in brandstof.’ Je stelt voor om van fossiele brandstoffen weer over te schakelen op zonneenergie. ‘Als je de zon maximaal wil benutten, dan pak je het voedselsysteem het best aan op de boerderij: laat die maximaal gebruik maken van fotosynthese. Ook al lijkt fotosynthese misschien niet zo efficiënt, het rendement is 17 procent, het is de beste technologie die er is. Biodiversiteit is daarbij een sleutelwoord. Een verscheidenheid aan organismen zorgt ervoor dat het zonlicht maximaal benut wordt en dat plagen geen kans krijgen om groot te worden. Biodiversiteit is de oplossing van de natuur voor bemesting en het gebruik van pesticiden. Hoe kun je boeren ertoe aanzetten om hun afhankelijkheid van aardolie te verminderen? ‘Misschien moeten we de boeren belonen voor diversiteit, in de plaats van voor productie. Je kunt boeren betalen voor hun vermogen om koolstof in de grond vast te leggen. Een biologisch veld kan 1,4 ton CO2 per hectare vastleggen. Als boeren daarvoor betaald worden, betekent dat meer compostering en meer biologische landbouw. Breng het vee terug naar de boerderij. Nu is mest een vervuiling op de vetmesterijen. Wendell Berry – boer, filosoof en schrijver

35

– zei het zo: Het idee om dieren van boerderijen af te halen en over te brengen naar vetmesterijen komt erop neer dat je een goede oplossing keurig verdeelt in twee problemen: een vruchtbaarheidsprobleem op het land en een vervuilingsprobleem op de vetmesterij. We moeten stoppen met het subsidiëren van maïs. Dan krijgt die weer een realistische prijs en kunnen de vetmesterijen niet meer onder kostprijs produceren. Dan komen er opnieuw dieren naar de boerderij.’

Ik houd niet van het woord consument. Noem ons liever coproducenten. Want wij produceren de realiteit mee. Zijn consumenten geen slachtoffers van grote ontwikkelingen? Wat is de macht van de consument? ‘We moeten stemmen met onze vork: elke keer als je boodschappen doet, heb je een heel belangrijke stem! Het bestaan van biologische voeding is het resultaat van consumentenkeuzes. Ik houd trouwens niet van het woord consument. Noem ons liever coproducenten. Want wij produceren de realiteit mee. Je hebt macht door je koopkracht.’ Een complete weergave van de ideeën met betrekking tot het verduurzamen van de Amerikaanse voeding is te vinden in de brief van Michael Pollan aan de presidentskandidaten. Je vindt hem, vertaald in het Nederlands, op www.biologica.nl.

36

Lezers reageren/Uitgesproken

Biokribbe Op jullie website vond ik een heleboel nuttige adressen voor baby’s en kinderen. Misschien kunnen jullie de lijst nog aanvullen met ‘biologische’ kinderopvang. Ik werk zelf als zelfstandige onthaalmoeder en probeer mijn kinderen zo groen mogelijk op te vangen. Ik gebruik katoenen luiers, geef de kinderen biovoeding, houten speelgoed, we komen veel buiten en we hebben geen tv! Misschien leuk om op jullie site een lijst te maken van meer bio-opvang? Ik zou het alleen voor mezelf al leuk vinden om te zien dat andere onthaalmoeders en crèches ook op die manier werken. En hopelijk hebben ouders die een mooi (groen) plaatsje zoeken er ook iets aan. Mijn website: www.toermalijn.tk. Vriendelijke groeten, Katrien Baaten

Antwoord van de redactie Een goed idee. We hebben zo’n lijstje met biokribbes toegevoegd. Zie www.velt.be/baby. Grommel Met veel plezier heb ik de nieuwe Seizoenen uitgelezen, en net zoals bij de krant gaat dat meestal van ‘light’ naar zwaar, dus in dit geval eerst de zoekertjes en dan pas de grotere tekstblokken. Meestal heb ik veel plezier bij de zoekertjes, maar nu vielen mij drie mannen op die gedachte- of schaamteloos een jongere vrouw zochten voor in hun leven. Wat is dat toch? Waarom is het maatschappelijk aanvaard, dat mannen in hun advertenties zetten dat ze zelf 56 zijn en een vrouw van 45 tot maximaal 52 jaar zoeken? Als ouder wordende vrouw begint mij dat te ergeren. Is er een verklaring voor dit fenomeen? Ik heb me getroost met de receptjes, fijn. Ik kijk uit naar de volgende. Groetjes, Judith Rekoert

Winterse groentetaart Geachte Redactie, Verbaasd las ik het recept ‘Winterse groentetaart’ (p. 23, nr. 1, 2009. Bij het lezen van dit recept dacht ik: dit lijkt me heerlijk, maar er gaan wel erg veel boter, kaas, eieren en room − kortom dierlijke ingrediënten − in deze taart. Dan nog witte bloem. Waar blijft het Velt-principe in zo’n recept? Met vriendelijke groet, Riena van Alebeek

Antwoord van Emelie Heller, Velt Voeding Deze taart bevat inderdaad wat dierlijke ingrediënten maar je kunt de hoeveelheid ervan wel zelf naar goeddunken aanpassen. Gebruik bijvoorbeeld maar 2 eieren, minder room (of half room, half melk) en boter. De kaas kun je eventueel ook vervangen door tofoe. Deze dierlijke producten zorgen er wel voor dat de taart een goede vleesvervanger is. Er zitten aminozuren in (de bouwstenen van eiwitten) die ons lichaam zelf niet kan aanmaken. Natuurlijk kun je deze voedingsstoffen ook opnemen via plantaardige producten maar af en toe mogen we ons toch wel eens ‘bezondigen’ aan een ‘beestig’ lekkere taart… Spaarlampen BesteVelt, De schoonzus uit de column ‘Spaar Australië’ (Seizoenen januari 2009) geef ik voor 100 procent gelijk en wel om de volgende redenen: • Af en toe steek ik ook een lamp meer aan. • 1.5 procent van het totale energieverbruik, dit houdt niet zoveel in. • Slecht licht. • Bij mijn weten heb ik nog geen enkele spaarlamp gehad die tot na de garantie oké was. Wat doet een niet-groene persoon dan? Die springt in de auto en rijdt

‘Als de politiek de maatregelen niet neemt om de kolencentrales te sluiten, of de belasting te vergroenen of in openbaar vervoer te investeren in plaats van in wegen, doet niemand het. Er is geen andere weg, daarom moeten we daar deze strijd leveren.’

naar de winkel voor een vervanglamp. Is het dan nog oké? • Het aansteken van de lamp kost veel energie, omdat deze moet opwarmen! • Niet veel aan- en uitschakelen. • Elektrosmog, kwik, vlamvertragers met broom. Ik weet niet wat Velt hiervan vindt; ik ga nu niet onmiddellijk terug naar de gloeilamp overschakelen, maar anderzijds moet het nog realistisch blijven. Ik vind dat we hier wel even mogen bij stilstaan of heb ik het verkeerd voor? Gegroet, Guy Cotemans

Antwoord van de redactie Je hebt zeker gelijk dat we bij deze bevindingen van Öko-Test (deze dienden als inspiratiebron voor de column) moeten stilstaan. Het voorgespiegelde positieve effect van spaarlampen dient stevig te worden gerelativeerd. Om evenwel een gerichte keuze te kunnen maken voegen we hierbij nog even de conclusies van Öko-Test toe aan het eind van haar artikel: • Spaarlampen zijn geen echte vooruitgang als alternatief voor gloeilampen. • In verband met de elektrosmog die ze produceren houd je best een afstand van 1 tot 1,5 m tot de spaarlampen. • Gebruik geen spaarlampen voor gericht licht zoals bij leeslampen. • Hang ze op plaatsen waar ze lange tijd moeten branden, bijvoorbeeld boven de eettafel. • Om de lichtsterkte van een gloeilamp van 60 Watt te evenaren gebruik je best een spaarlamp van 20/21 Watt. Nucleair Forum Hallo, Het is je misschien al opgevallen in het straatbeeld, pamfletten omtrent het Nucleair Forum. Ik nam net eens een kijkje op de site www.nucleairforum.be met het idee dat het een onafhankelijk forum zou

‘Als deze gasoorlog één ding leert, is het dat hernieuwbare energie en decentralisatie van energieparken veel meer zijn dan een modeverschijnsel dat enkel appelleert aan de problematiek van klimaatverandering, maar in wezen een zuivere oplossing zijn om de energiebehoefte van elk land minder afhankelijk te maken van buitenlandse twisten.’

Wijnand Duyvendak, voormalig Nederlands Kamerlid

In: Milieudefensie Magazine, september 2008

Steven De Proost, managing partner bij energieadviesbureau 7c Consult over de recente ‘gasoorlog’.

In: De Standaard, 16 januari 2009

Column/Uitgesproken

zijn, maar het blijkt opgericht door de overheid en geleid door een topman van de kernindustrie... Voor wat een hersendode massa nemen ze ons eigenlijk? ‘We produceren in 40 jaar ‘maar’ een tennisballetje kernafval per inwoner van België’, zo stelt men gerust. Wat heeft de omvang van ons kernafval te maken met de mogelijke gevaren ervan? Je moet niet gestudeerd hebben om te weten dat het om straling gaat en niet om volume: elk van die tennisballen kan honderden mensen terminaal ziek maken. Ik ben niet voor of tegen kernenergie, enkel voor zo veel mogelijk natuurlijke, niet gespleten, energiebronnen en energiebewust leven. Ik ben wel behoedzaam voor collectieve indoctrinatie vanwege de banden van de staat met de grote lobby’s, en dat is het volgens mij. Zo gaat het ook met de grote banken en de staatszenders, de promotie van melkproducten en de veehouderij… Daarom een warme oproep om een stukje grond aan te schaffen en (opnieuw) groenten te (leren) kweken, contact met de natuur te herwinnen, in een goed geïsoleerd klein huisje te wonen met voldoende (psychische) ruimte voor jezelf, minder te gaan werken, tenzij het werk je levensdroom vervult en er meer te zijn voor elkaar op praktisch, sociaal en emotioneel vlak. (...) Absurditeiten zoals dat Nucleair Forum zijn er om ons te helpen inzien dat we onze eigen verantwoordelijkheid moeten nemen en doen waar we in geloven. Het gaat erom te geloven in de eigen kracht en de invloed om dingen te veranderen. Het is waar dat met vertrouwen ter grootte van een mosterdzaadje, je dingen op wereldniveau kunt veranderen. En veranderen doen ze toch, met of tegen onze zin, op de zachte of de harde manier. Het ga je goed, Bart Leonard Van de walle

Zend je lezersbrieven naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie. ‘Er zijn banken nodig die de betaalbare leningen leveren om van elke woning een lage energiewoning te maken, om energiecoöperaties in alle gemeenten te laten investeren in hernieuwbare energie, om de industrie te financieren die ons elektrische voertuigen bouwt en het investeringsgeld te leveren voor een verstandig elektriciteitsnetwerk.’

37

Column Ketelmuziek Tekst SuskewieD

Bezorgd kijkt Willy op van de paginagrote advertentie in zijn favoriete weekblad. Het beeld van de kleurrijke en goed doorvoede dame van middelbare leeftijd die verklaart dat ze verzot is op de nieuwe authentieke bouillon maakt hem knorrig. Helemaal mijn Mariette, denkt hij spontaan en een dreigend voorgevoel bekruipt hem. Mariette is zowaar een crème van een vrouw, maar ze is wel behept met één eigenschap waar Willy zich de tanden op stuk bijt: haar voorliefde voor bouillonblokjes. Meestal gaat dat zo: Mariette voelt de aandrang opkomen om eens iets origineels klaar te maken en snuistert in haar dertig en oneven kookboeken. Eenmaal ze het recept gevonden heeft, kun je er donder op zeggen dat op een gegeven stoofmoment aan het gerecht een blokje vis/kip/vlees/ groentebouillon moet worden toegevoegd, wat Mariette dan ook prompt doet. Al zeker tien keer heeft Willy geprobeerd haar duidelijk te maken dat “bouillonblokje = zout + vet + gistextract” met amper zo’n 5 procent kip/rund/vis/extra groenten. Zijn woorden verdwenen nog sneller dan de stoom via de dampkap. Hij begon zelfs sabotagetechnieken te hanteren, zoals de blokjes verstoppen (‘Willy, hedde gij mijn soepblokskes gezien?’ - ‘Wélke blokskes, schat?’) of ze vervangen door bioversies uit de natuurvoedingswinkel (‘Moet ge nu zien, Willy, z’hebben precies vergeten die tekening van een kip op dat zilverpapiertje te drukken.’). Zijn grootste blauwtje liep hij op toen hij met jeugdige overmoed een pot miso oftewel Japanse sojapasta als alternatieve bouillon voorstelde. Dat was zoals een handvol bemodderde preistronken neerkwakken naast een dienblad vol moleculaire verfijndheid in de keuken van El Bulli. Want voor Mariette zijn bouillonblokjes het moleculaire snufje van haar kookkunst. ‘In die blokskes zitten alle moleculen die een soep nodig heeft en in de goede verhouding’, zegt zij die nog nooit een molecule van dichtbij heeft gezien. Intussen heeft Willy de verwachte nieuwe aanval al goed voorbereid. Mariette komt glunderend thuis met haar boodschappenmand. ‘Moet ge dit zien, Willy,’ kirt ze opgewonden, ‘Knorr heeft nu keteltjes gemaakt met authentieke bouillon, zonder bewaarmiddelen, kunstmatige kleurstoffen of smaakversterkers!’ ‘En wat zit er dan wél in?’ vraagt hij nonchalant vanuit zijn luie fauteuil. ‘Eh, water, zout, plantaardig vet, gistextract, groenten, 2% kippenvet, verdikkingsmiddel, 0,2% kippenvlees…’ ‘Merkwaardig toch, hé Mariette: de blokjes kippenbouillon kosten de helft en vermelden 5,5% kippenvlees naast 4% kippenvet, dus…’ Mariette trekt wit weg en stamelt dat die keteltjes toch vooral veel authentiek en duur water bevatten! Willy sluit genoegzaam de ogen en droomt van Caribische stranden met heupwiegende schonen die dansen op de ritmes van de olievaten ener steelband: dat zijn tenminste ketels waar muziek in zit. ‘Mondjesmaat is de grootste vijand van verandering. (...) Steeds de duimschroeven een heel klein beetje aandraaien, met een beetje meer energie-efficiency hier, of een beetje lagere voertuigemissies daar, iets betere banden, of mooiere dubbele beglazing, dat brengt je niet bij een fundamentele verandering.’ Yvo de Boer, hoofd van het klimaatbureau van de Verenigde Naties

Dirk Barrez betreurt dat het debat over welk soort banken we nodig hebben in België niet wordt gevoerd.

In: Pala 69, 11 februari 2009, www.pala.be

In: Milieudefensie Magazine, 1/2 - 2009

38

Uitgelicht

100 x groente

Hilde Demurie

Davidsfonds, 2008 ISBN 978-90-5826-569-2 € 17,50

Op zich is het een goede zaak dat er meer kookboekjes op de markt komen die groenten een prominente plaats geven in onze dagelijkse voeding. Als daarbij ook nog wordt aangegeven in welke periode van het jaar de smaak van de gebruikte groente op haar best is, komt er nog een pluim bij. De bereidingen in 100 x groente worden aangekondigd als gezond, razendsnel klaar, eenvoudig en natuurlijk. Dat klopt grotendeels, maar ik voel de aandrang om overal ‘té’ aan toe te voegen. Groenten zijn nu eenmaal gezond, zeker als je ze niet kapot kookt, maar rauw eet in een slaatje of ze kort wokt of stoomt, zoals in dit kookboek wordt aanbevolen. Maar om dan nog eens in een kadertje bij elke groente of kruid de heilzame invloed op een sliert lichamelijke ongemakken tot levensbedreigende kwalen de revue te laten passeren, is voor mij dus ‘té’. Razendsnel koken hoeft evenmin te betekenen dat in twee derde van de bereidingen knoflookpoeder wordt gebruikt en nergens een sappige verse teen. Dat wordt ook niet verklaard of als heilzaam aangeprezen: mysterieus! Volgens de flap zijn de gerechten bovendien ‘overheerlijk’ en ‘te gek’, maar daar zijn ze nu net iets te eenvoudig voor. De bereidingen lijken wel in het ijle te zweven zo zonder extra serveertips of de suggestie van een feestelijke variant met bijvoorbeeld wat gegratineerde kaas of enkele meegewokte tempé-baconreepjes of seitanblokjes. Hier en daar staan er schoonheidsfoutjes in die je doen glimlachen. Zo verschillen de twee uit-

gebreide artisjokgerechten slechts in één ingrediënt van elkaar, de verse dragon die de peterselie vervangt in de dipsaus. En wist je trouwens dat het topseizoen voor diepvrieserwtjes slechts twee maanden bedraagt: juni en juli? Daarnaast staat er in de recepten bij de benodigde kruiden zelden een hoeveelheid aangegeven. Dat kan al eens aanleiding tot overdosering geven. In het geval van het knoflookpoeder vond ik op een website de waarschuwing dat dit spul zeer geconcentreerd is en dus best spaarzaam wordt gebruikt. Aan paarden wordt knoflookpoeder als voedingssupplement gegeven à rato van 15 g/dag. Opletten dus dat je op een dag niet hinnikend wakker wordt. Luk Naets

Botanische woordenboek, Verklaring en vertaling van floristische termen

Henk Eggelte

KNNV, Zeist, 2008, 196 p. Isbn 978 90 5011 289 5 € 19,95 euro

Een uiterst geschikt boekje voor wie regelmatig met een flora werkt, maar struikelt over de precieze betekenis van botanische termen. Deze termen worden hier kort en duidelijk uitgelegd, vaak voorzien van een duidelijke schematische tekening. Ook de vertalingen in het Engels, Duits, Frans en Latijn staan erbij. Het register achteraan laat je toe om te zoeken op de term in een van die andere talen. Je neemt dit boekje dus maar beter mee op reis als je daar met een lokale flora werkt. Een dikke aanrader! Greet Tijskens

Genoeg, moderne gids voor duurzaam leven

Tom Petherick

Kosmos Uitgeverij, 2009, 288 p. ISBN 978 90 215 3830 3 € 24,95

De meeste mensen in onze westerse wereld hebben meer dan genoeg, dat is Tom Pethericks uitgangspunt voor het schrijven van dit boek. Willen we de aarde leefbaar houden, dan moeten we met zijn allen minder gaan consumeren en leren tevreden zijn met wat we hebben. Petherick wil een leidraad bieden voor alle mensen die beseffen dat een andere, milieuvriendelijkere, levensstijl nodig is. In dit boek gaat de grootste aandacht uit naar het zelf telen van groenten en fruit. Daarbij komen een hele hoop onderwerpen beknopt, maar duidelijk, aan bod: teeltmethoden, gereedschappen, de grond, compost, en uiteraard kweek- en planttips voor een hele rist groenten, vruchten en kruiden. Hier en daar ontdek je een receptje voor wie met het lekkers uit de tuin in de keuken wil experimenteren. Wie zelf dieren wil houden, vindt ook een flinke dosis info. Achterin het boek belicht Petherick nog enkele andere zaken die komen kijken bij een duurzame levensstijl: zuinig omspringen met energie en water bijvoorbeeld. Toch is dit in de eerste plaats een boek voor mensen die in de tuin aan de slag willen. Wat dat betreft is de titel van het boek, Genoeg, moderne gids voor duurzaam leven, dan ook enigszins misleidend. Voor heel wat ‘moderne’ gezinnen is het intensieve tuinieren dat de schrijver voorstelt misschien niet haalbaar. Mensen die op zoek zijn naar andere manieren om duurzaam te leven, blijven met dit boek wellicht wat op hun honger zitten. En

Zoekertjes

wie nog nooit bij de ‘genoeg-boodschap’ heeft stilgestaan, zal zich hoegenaamd niet door Pethericks boek laten overtuigen. Daarvoor is zijn boek allicht net niet modern genoeg. Wanneer hij helemaal achterin het boek aan het duurzame leven dan ook nog eens een spirituele dimensie koppelt, maakt hij zijn doelgroep zo mogelijk nóg kleiner. Langs de andere kant zullen doorwinterde Velt-tuiniers in dit boek dan weer weinig nieuws ontdekken. Wie evenwel overtuigd is van een ecologische levenswijze en nog min of meer aan het begin van zijn ‘tuinierscarrière’ staat, zal aan dit boek zijn hart kunnen ophalen. De vormgeving van dit boek straalt nostalgie uit en past prima bij de ‘terug naar de natuur’-filosofie. Ook al bevat dit boek heel wat prachtige foto’s, écht modern is de uitstraling van deze gids toch niet. Reine De Pelseneer

Winnaars Hanneke Oosterlee, Hilde Heyrman en Marie Jacobs zijn de winnaars van het kettingboek Zes graden.

gezocht

Nog degelijk functionerende brooddeegkneder voor 3 à 5 kg deeg. 052 42 50 10 Te huur Volkstuintjes. Om zelf groenten of planten te kweken of als aangename verpozing in de natuur. Op 5 km van het centrum van Mechelen. Gemakkelijk bereikbaar. Heel rustig gelegen. Water, elektriciteit, berging en toilet aanwezig. Info: [email protected] m of 015 41 66 06. gezocht

Droogtoestel voor groenten en fruit. [email protected], 015 41 66 06. Te koop

Velt kocht in september 1998 een bundelmachine voor de verzending van Seizoenen. Type: MO-M-5 / 1021162 Mosca half automatisch. Deze machine werd in totaal 56 dagen gebruikt ( 6 x per jaar, 1 x per dag tot einde 2007). Eigenlijk is deze machine nog zo goed als nieuw. Prijs o.t.k. [email protected] of 03 281 74 75. Mooie en goede legkippen. Ras: Brakel, te verkrijgen in verschillende kleurslagen. 03 666 76 82. K. Mans Hakselaar GTS1600/GS1800 Black /Decker. Bouwjaar 2002. Weinig gebruikt en nog in goede staat. Knipt tot 25 mm dikte. Prijs: € 20,00. 089 76 00 90. Te koop

Brandhout-klompen | biomassa uit haksels van loofhout, 100 % gedroogd en geperst in 1kg-pakken (31,5 x 12,5 x 6 cm). Gebruiksvriendelijk, proper, CO2neutraal, geschikt voor alle houtkachels en geleverd. | Info | De Cuyper Hout: 0499 41 83 88. Vakantieverblijf te huur | omgeving Briançonne (Fr.), Z-kant Hoogalpen in een klein paradijsje voor natuurliefhebbers. 4-5 pers. Chalet of deel van een grote chalet, ook kamperen. Ideaal voor kinderen, veel ruimte, wandelen, klimmen, fietsen, kanoën, concerten enz. | Info | 0263 82 663, 02524 06 77, 026 3342 663.

Te koop

De Emiliushoeve, voor mensen met een beperking, biedt een prachtige stevige melkkoe aan. 5 jaar, zeer braaf, gezond, sterk, geeft goed melk en goede kalfjes. We hebben te veel koeien, maar we willen ze niet slachten. Jij mag ze hebben voor de slachtprijs van € 700,00. [email protected] 0495 16 78 23 (Saskia). gezocht Gelijkvloersappartement of huis met tuin of in groene omgeving. Met garage, 2 slpk, living, ruime keuken en bergruimte. Prijs tot € 500,00. In straal van 20 km rond Olen, Geel of Mol. 03 290 74 28 of 0486 36 13 41. gezocht Houten tuintafel met stoelen gemaakt van “eerlijk gewonnen hout” (fscwood). Liefst een ronde tafel met vier stoelen. [email protected] Te koop Kleine gewikkelde pakken voordrooggras (± 40 kg), uitstekende kwaliteit, zeer geschikt voor paarden, pony’s, ezels, schapen en geiten. € 6,00 per pak. 03 772 71 60 (Sinaai) of [email protected]

Te koop

Te koop

Advertenties

39

Kiddybips, ecologische antiwegwerpluiers! De luiers zijn gemaakt van zacht flanelkatoen met ecolabel. Ze zijn zeer gebruiksvriendelijk en probleemloos in onderhoud. Nog in zeer goede staat! Slechts door 1 kind gebruikt. 2 pakketten: small (3-8kg) en large (7-15kg). Prijs: € 150,00 per pakket of € 250,00 voor de twee (nieuw kosten ze samen € 520,00). Inhoud per pakket: 18 luiers, 3 katoenen inleggers, 1 rol papieren inleggers (enkele malen was- en herbruikbaar), 3 overbroekjes met velcro. 0473 89 00 23 of [email protected]. gezocht Weilandje (omgeving Maastricht) voor paard van beginnende student geneeskunde, eventueel met woonmogelijkheid erbij. V.a. aankomend studiejaar. Brandaan Zigterman. 063 011 76 89. gezocht Een plekje voor een hond van het ras Beagle. Een teefje van 4,5 jaar oud, lief met kinderen en zeer aanhankelijk. Moet weg wegens scheiding. ben.descheemaecker@hot mail.com

Te koop

Aardpeer (topinambour): plantgoed/consumptie. 1,00/ kg (vanaf 5 kg). Biologische teelt. Mosselstraat 7, 8650 Houthulst, 051 70 42 00, [email protected] Te koop Alleenstaande woning Schoten, bij park van Brasschaat, ecologische tuin, 2903 m2, oude bomen, rustige ligging aan doodlopende weg. 03 651 48 51. Te koop

3 grote en 4 halfgrote damesjeannes. Prijs o.t.k. Berghmans, Richardstraat 3, Antwerpen. 03 226 61 74. gezocht

Imkermateriaal dat je zelf niet meer gebruikt, maar waarmee een beginnende imker nog aan de slag kan. 03 663 39 71 of [email protected] gezocht Enkele kalkzandstenen om het regenputwater te ontharden. Omgeving West-Vlaanderen of verder. [email protected] Te koop

Groot weefgetouw. P.o.t.k. 03

658 38 76 of 0494 31 31 22. [email protected].

Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje ook op www.ecozoekertjes.be.

40

41

42

• 19 april Kalmhout • 26 april Hombeek • 1 mei Bokrijk • 2 mei plantenverkoop op het bedrijf 10-17 u.

43

44

45

Vakantiehoeve Wilgenhof | 20 km van Brugge, Gent, de zee. Rustig, groen, gastvrij, comfortabel. Nabij bos. Wandelen, fietsen, cultuur. Grote ecologische tuin, lekkere gezonde maaltijden met producten uit eigen biotuin. 6 Kamers en 1 app.voor 5 p (tot 23 p) | Info | Pot- en Zuidhoutstraat 4, 9990 Maldegem-België, 0 32 50 71 53 66, www.wilgenhof.be, [email protected] Zware aspergeplanten | NAK-gekeurd. De beste rassen. P. Luyckx, Balsedreef 14, 4624 Bergen op Zoom. | Info | 0031 164 236 681. Op zoek naar rust en ruimte? | Zuid-Frankrijk - Haute Garonne - Gascogne - aan de voet van de pyreneeën! Authentieke boerderij met alle modern comfort | Info | www.vakantiehuisinfrankrijk.be, Marc Dufraing, 0495 52 02 22, [email protected] Vakantiewoning in het natuurpark Viroin-Hermeton (Ardennen). | Heel rustig. Talrijke fiets- en wandelroutes in de buurt, zowel voor jong als oud. Mooie dorpjes en vooral een prachtige natuur. | Info | T 0474 52 54 27 of http://romeree.weebly.com. Kamperen op biodomein-boerderij in Z.W.-Frankrijk | Op 45 ha akkers, bos, hei en zwemvijvers. grote speelschuur en zwembad. Gîtes en vouwwagens te huur, gezond zomerprogramma: yoga, tai-chi… | Info | 014 65 85 15, [email protected]

46

Ledenvoordelen 46

• Nieuwe ledenvoordelen Colombahof Ecologie staat hier centraal, biologische voeding, gespecialiseerd in verse en bulkproducten. Jouw korting: 3 procent via de Velt-lidkaart, plus 7 procent op Lima- en Provamel-producten, met uitzondering van versproducten. Er wordt geen korting gegeven op groentepaketten en producten met kortingsbonnen. Adres: Guido Gezellelaan 101, 8540 Deerlijk, 056 70 42 39 Natuurbron Natuurvoedingswinkel met verse en droge voeding, verzorgings- en onderhoudsproducten. Jouw korting: 5 procent uitsluitend op alle voedingsproducten. Adres: Heidestatiestraat 81, 2920 Kalmthout, 03 666 90 32, www.natuurbron.be PuurNatuur Natuurvoeding, natuurcosmetica, natuurschoonmaakmiddelen. Jouw korting: 2 procent op dit gamma. Adres: K. Elisabethstraat 12, 8520 Kuurne Luzerne Totaal gamma van dieet- en biovoeding. Jouw korting: 5 procent op biovoeding en verswaren, brood en gebak, dranken en sappen, cosmetica en lichaamsverzorging, water en wijnen, geschenkartikelen, etc. Adres: Stationsstraat 48, 8730 Beernem, 050 78 11 41, www.pure-water.be Het Festijn Natuur- en dieetproducten, kazen, kaasschotels, charcuterie en dieetcharcuterie (zoutarm). Jouw korting: 10 procent op het volledige gamma. Adres: Kapelstraat 17, 3650 Dilsen-Stokkem, 089 75 25 52 De Groene Weide De Groene Weide is een natuurvoedingswinkel. Jouw korting: 5 procent op alle producten met uitzondering van groenten, fruit en brood. Adres: Grote Molenstraat 72, 8930 Lauwe, 056 40 27 72 De Maretak Kleinhandel in natuur en dieetvoeding, (alternatieve) cadeauartikelen, cd’s. Jouw korting: 5 procent op het gamma Adres: Koningsstraat 25, 3970 Leopoldsburg, 011 40 10 73 ‘t Natuurhoekje Verkoop van dieet- en natuurproducten Jouw korting: 5 procent op alle dieet- en natuurproducten, kruiden, thee, onderhoudsproducten, etc., met uitzondering van verswaren. Adres: Dorpstraat 170, 3060 Bertem, 016 48 93 12 www.handelsgidsbertem.be

Biocosmetica.nl Het online aanbieden van natuurlijke verzorgingsproducten en cosmetica met oog voor people, planet en profit. Jouw korting: 10 procent op alle op de website afgebeelde producten, zonder uitzonderingen. De prijzen zijn exclusief verzendingskosten. Adres: Krommedijk 52, 3312 CH Dordrecht - Nederland, www.biocosmetica.nl Natuurhuis Pacha Mama Natuurvoeding, outdoorkledij en schoenen, natuurlijke cosmetica en dieetvoeding. Jouw korting: 5 procent op het volledige gamma Adres: Ruiseleedsesteenweg 55, 8700 Tielt, 051 40 96 63 www.natuurhuispachamama.be Natuurlijk Tuinontwerpen en tuinadvies op ecologische basis. Biozaden en tuinproducten. Natuurljke wijnen, siropen en geleien van wilde vruchten. Jouw korting: 5 procent op zaden, wijnen en siropen van wilde vruchten. (Geen korting op tuinontwerp, tuinadvies en tuinproducten.) Adres: Lindestraat 62, 3471 Hoeleden, 016 76 77 44 www.natuurlijktuinieren.be • Overige ledenvoordelen Ecoflora, Halle - Wijngaardhof biogroenten, Westmalle - Midgaard, Lichtaart - Ecomicroob, Putte - La Vigne, Berlaar - PUC-shop, Berchem - ‘t Biohofke, Schelle - Lazuli, Mechelen Dobbelhoeve, Schilde - Biotiek-Biodyvino, Zoersel - Doekjes en broekjes, Leuven - Bodemkundige Dienst van België, Heverlee - Biogroei, Loonbeek - Natuurboerderij Het Bolhuis, Molenstede - Hageling-Bio Wijnbouw, Tienen - Cecotec, Eghezee - AC De Wroeter, Kortessem - De Zaaier, Ruddervoorde - Het Roodhof, Oostkamp - Bezegaard Biofruit, Wakken - Biovita, Brugge (St-Andries en St-Kruis) - Kruiden Pervisum, Kortemark - De Hogen Akker, Oedelem - Lekker Gec, Gent - Stainless Building Consultancy, Gent - Boerderij De Loods, Aalst - Pluis, Schoonaarde - Pro Vino Vero, Wortegem-Petegem - ‘t Wilgenhof, Maldegem - De Wieltjeshoeve, Turnhout - Belgaard, Halen - Het Loonderhof, Borgloon - Boergondie, Westouter - Purfruit, Oeselgem - Bed and Breakfast Keutenberg, Schin op Geul - Olleke Bolleke, Geel - Tintelijn, Gent - Stichting Ommersteyn, Dilsen-Stokkem - Chassin, Frankrijk - Tuin van hEden, Nederland - Beer, bed & breakfast Jessenhofke, KuringenHasselt - Hof ter Wilgen, Geraardsbergen - Juan Luis, Hasselt - @vinum-bio, Boechout - Anders Getint, Leuven - Oost-West Centrum - Energiebespaarshop.be - Cook and Herb, Brasschaat - Pajottenlander, Pepingen - De ‘h’eerlijke natuur, Houthulst - WTC SA, Herstal . Zie www.velt.be/voordelen voor volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.

Publicaties

47

Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak (704004)  8,50 + (  2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007)  29,95 (+  9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012)  31,95 (+  5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011)  24,95 (+  4,30 verz.) • Ecologische Teelt van Kleinfruit (704009) € 7,95 (incl. verz.). actieprijs! • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008)  5,95 (+  2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010)  19,95 (+  4,30 verz.) • Actieprijs! Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 ( incl. verz.) • Groene gids voor kleine kids (704002)  3,95 (+  1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017)  31,50 (+  5,00 verz.) • Eerlijk is heerlijk (704003) Ecologische voeding op kindermaat.  9,80 (incl. verz.) Koopje! Andere publicaties voor België en Nederland • Natuur in eigen tuin (Roodbont) (704015) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). • Tuinieren met gebruikte materialen (Roodbont) (704118) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107)  8,00 + (+  2,00 verz.) • Eten voor de Kleintjes - van borst tot boterham (704046) € 19,95 (incl. verz.) • Iris: Hartige en heerlijke vleesvervangers (704066)  5,95 (+  2,00 verz.) • Iris: Groentegerechten (704067)  5,95 (+  2,00 verz.) • Iris: Mediterraan koken (704068)  5,95 (+  2,00 verz.) • Koe nr. 80 heeft een probleem (boek/DVD) - Boek:  19,00 (+ € 2,50 verz.) met verm. ‘Koe nr. 80 boek’. - Boek en DVD:  25,00 (+ € 3,50 verz.) met verm. ‘Koe nr. 80 - boek en DVD’. Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. 001-0990550-62 van Velt-nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Nieuw leven Nieuwe wijk De Blekerij Kom, zie hoe het dorp tot zijn grens aanwast in steen, zichzelf hier heruitvindt, - vergeet maar de kleine letters, zijn zekere toekomst, bewonder alleen zijn versteende, nieuwere droom, het stroomlijnen ervan, de zelfverzekerde greep naar zijn doel: hier staat het dorp onder hoogspanning, hier horen beeldschermen thuis, en het wereldwijd web. Voel, voel de moderne klauw op zijn hoekig geschoren, zijn tamme dorpstuinen, hun gekortwiekte gras. Maar zie: ook speelsere sporen van het losse zomerser zuiden. Hier buitelt een jonger ras. Toch trilt hier van verleden de loutering door uit vroegere velden, uit oudere bossen. Hoor, in zijn dromen nog koeien. Stil toch, en hoor. Martin Carrette Uit: Boswording (Berghmans Uitgevers)