Seizoenen Ecologisch tuinieren | koken | leven | №.6 | 2009
2
Colofon
Colofon
Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 37ste jaargang - november/december 2009
← Coverfoto Phlomis behoort tot de familie van de lipbloemigen (Labiatae). Het meest kenmerkend is de schijnkrans, waarin de bloemen staan. Phlomis groeit het liefst in de zon, maar in de halfschaduw kan ook. Deze plant is uitstekend geschikt voor droge grond. De zaaddozen zijn in de herfst en de winter een bekoring. Bron: www.neerlandstuin.nl
Foto: Stefan Jacobs Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76
[email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen,
[email protected] Eindredactie en lay-out: Reine De Pelseneer,
[email protected] Redactieraad: Jan Burgers, Lieven David, Erika Eynatten, Riet Janssens, Luk Naets, Caroline Schalckens, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Kris Tolomei, Johan van de Winckel, Tine Van Landegem Werkten mee aan dit nummer: Maurice Broekaert, Diane De Laet, Stefanie Delarue, Emelie Heller, Geert Gommers, Maite Grugeon, Riet Janssens, Evelien Matthijssen, Francis Mertens, Luk Naets, Karen Remans, John Rigaux, Nadia Tahon, Ken Thompson, Greet Tijskens, Lies Van Gasse, Tine Van Landegem, Elias Verbanck Fotografen & illustratoren: Bart Coenen, Richard Dudley, Benjamin Earwicker, Sanja Gjenero, Hugh Heller, Josee Holland, Stefan Jacobs (cover), gemeente Kapellen, Ann Key, Zsuzsanna Kilián, Francis Mertens, Gözde Otman, Athit Perawongmetha, Tinne Van den Bossche, Jo Van Gestel, Jan Vannoppen Administratie: Karin Holemans,
[email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be
V.u.: Guy Augustijns, Dorpsstraat 124, 2960 St-Lenaarts
Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het januarinummer in vóór 14 december via de webkalender van www.velt.be. Het gaat om de activiteiten van februari en maart. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘contacteer ons’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 67 48 48 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van ‘nieuw lid’. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer 001-0990550-62 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 30,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij
[email protected] of bel 03 281 74 75.
6 | 2009
3
Inhoud
Wanneer een vriend een verwaarloosde tuin erft, legt John Rigaux hem uit hoe je een terrein kunt opkuisen met kippen. p. 17
Redactioneel
4
zoom Kunstige rijst
5
Consument
8
Eco-actief Feest in de volkstuin van Kortessem Nieuwe lesgevers
13 20
tuin Een jaar volkstuinieren voor beginners Wat doe je wanneer in de tuin? Zwaar werk of kippenspel?
10 14 17
Reportage Ken Thompson over Wildlife gardening
29
sorbet Geef een groen getint geschenk
Emelie Heller weet wat feesten is. En hoe je langzaam kunt genieten. Een feestelijk buffet met maar liefst zes heerlijke recepten. p. 21
‘Panikeer niet als je planten aangevallen worden door rupsen.’ Ken Thompson, fervent promotor van Wildlife gardening. p. 29
6
verbeeld
15
culinair Feestelijk tafelen en langzaam genieten
21
weg & wijzer
25
breedbeeld Help, de buren spuiten!
32
zoekertjes
16
Lezers reageren/column/Uitgesproken
36
Uitgelicht
38
ledenvoordelen
46
4
Redactioneel
Tender and True Tekst Bart Coenen
Ik kan het me zo voorstellen: een man en een vrouw zitten samen aan tafel op een donkere herfstavond, puzzelend met teeltschema’s. ‘Daar hebben we nog plaats voor een staakboon.’ Ze kibbelen over de vraag of ze dat ras met de naam Maravilla de Verano al eerder bestelden. Ook de Velt-redactie droomde weg bij zoveel ronkende namen bij de laatste controle van alle bestelnummers bij de rassen. Blanche de Virginie wordt een vurige minnares, Black Seeded Simpson een rijzige bokser uit de klasse van de zwaargewichten. Zeg Blonde de Paris en ik zie de
We nemen in deze Seizoenen afscheid van volkstuinier Diane en van Tine en Tinne. Diane stak een jaar lang startende tuiniers een hart onder de riem. Tine en Tinne verzorgden gedurende twee jaargangen de rubriek ‘Verbeeld’ met prachtige illustraties en inspirerende ontboezemingen. Bedankt Diane, Tine en Tinne! Verder laten we in dit nummer voor het eerst professor Ken Thompson aan het woord. In 2010, het internationaal jaar van de biodiversiteit, zal deze sympathieke bioloog uit het Britse Sheffield ongetwijfeld nog vaker de revue passeren. Ten slotte vind je in deze Seizoenen een interessante boekenactie en toffe ideeën voor groene Sinterklaas- en eindejaarsgeschenken. Eigenlijk krijg je deze keer twee tijdschriften, want ook de biozadenlijst vulden we aan met artikels en recepten. Lode Speleers van Biosano stelt er een selectie vergeten groenten voor.
verwende erfgename van een rijke hoteleigenaar voorbij paraderen in een wolk van De Colmar à Coeur Rouge, want dat is toch het dure parfum waarin ze zich iets te rijkelijk hult? Velt-creatie Pim Pompoen ziet zich plots omringd door een hele sprookjesfamilie. Zus Ambrosia die klaagt dat ze weer niet goed geslapen heeft. Neef Rudi Radijs met zijn kwajongensstreken en Rudi’s moeder, tante Suzan. Ook Pims Spaanse neef Pueblo Cochito is van de partij en lonkt naar de mooie en mysterieuze Swebana. Oom Zapallito met zijn flauwe grapjes, de Ijskoningin met een duivels plan,... Gelukkig is er nog de ranke prinses Marona en komt het allemaal weer goed. → www.biozaden.be
Foto: Stefan Jacobs
Teder en Trouw. Een nieuwe telenovella? De opvolger van Mooi & Meedogenloos? Een nieuw vrouwenblad? Neen. Tender and True is één van de meer dan 360 zadenrassen uit onze vernieuwde biozadenlijst.
PS. Niet vergeten: de deadline voor het versturen van je biozadenbestelling ligt op 13 december.
Zoom
5
Kunstige rijst
© Greenpeace/Athit Perawongmetha
Genetische manipulatie en klimaatverandering bedreigen de rijstteelt. Greenpeace wil onze politici eraan herinneren dat rijst, als een van de belangrijkste voedingsgewassen ter wereld, bescherming verdient en creëerde daartoe een origineel biologisch kunstwerk in Thailand. Het rijstkunstwerk heeft een oppervlakte van 16.000 m2. De tekening verwijst naar de traditionele rijstteelt en werd gemaakt met twee verschillende biologische rijstsoorten: een geïrrigeerde lokale variëteit die van bovenaf gezien groen is, en een traditionele zwarte rijstsoort. → www.greenpeace.org/belgium/nl/news/riceart
6
Sorbet
Feestdagen op komst? Geef een groen getint geschenk! Tekst Velt-redactie Foto’s Stappen naar/ Hugh Heller
Wil je de Sint nog een cadeautip in het oor fluisteren of denk je al aan kleurrijke geschenken voor onder de kerstboom? Misschien vind je hier wel een idee… Het kwartetspel én de recepten van Pim Pompoen vallen bijzonder in de smaak bij kinderen. Wie al wat ouder is, geniet beslist van het inspirerende boek Stappen naar een ecologische tuin.
Stappen naar een ecologische tuin: een cadeau met klasse
Heb je vrienden of familieleden met een hart voor de natuur, die op een ecologische manier aan de slag willen in hun tuin, dan doe je hen met deze publicatie ongetwijfeld een plezier. De auteurs leggen in dit boek stap voor stap uit hoe je een ecologische siertuin aanlegt én beheert. Voor beginners en gevorderden. Met mooie foto’s en boeiende casestudy’s. Bestelinfo vind je op p. 47.
Sorbet
7
Pim Pompoen laat kinderen spelen én smullen Eigenlijk geef je met Pim Pompoens kwartetspel twee cadeautjes in één. Naast het kwartetspel, dat garant staat voor uren spelplezier, vind je in het mooie Pim Pompoen-doosje namelijk ook een minikookboekje met negen lekkere recepten die kinderen doen smullen van groenten op de boterham. Twee cadeautjes dus voor slechts € 9,00 (+ € 2,50 verzendkosten). Daar worden de Sint en de Kerstman vrolijk van! Hieronder lees je enkele reacties op het spel en je ziet een fotoreportage van twee klasjes die het spel speelden in het Groentemuseum en smulden van gezonde voeding. Wil je het spel zelf in huis halen? Kijk dan even op p. 47 voor de bestelinfo. ‘Tijdens onze workshops koken en tuinieren voor kinderen hebben we Pim Pompoen als personage en rode draad gebruikt. De kinderen waren enorm enthousiast! De kinderen vanaf 6 jaar wilden het spel voortdurend opnieuw spelen.’ An & Nina van Calista
→ www.calista.be
‘Hé dat Pim Pompoen-spel is keitof !’
‘Pim Pompoens kwartetspel is gewoonweg fantastisch! Zo leuk en mooi, en zoveel fijne recepten! Dit zou in alle speelgoedwinkels moeten liggen. Applaus!’
Willeke, 6 jaar.
Els, mama.
8
Consument
Logo voor voeding zonder gentechnologie Deze herfst zullen in Duitsland de eerste voedingsmiddelen op de markt verschijnen met een apart logo wanneer ze zonder genetische modificatie zijn geproduceerd. Deze informatie is voor de consument bijzonder nuttig bij voedingsmiddelen zoals melk, vlees en eieren die afkomstig zijn van dieren die niet zijn (bij)gevoederd met gensoja of -maïs. De biologische boeren en consumenten reageren heel enthousiast op het initiatief van het Ministerie van Landbouw, maar hopen dat de controles geen complexe administratie in het leven gaan roepen. Voor het gebruik van het logo moet geen bijdrage worden betaald.
Chocopasta met hazelnoten Omwille van de calorieën is één boterham met choco per dag al voldoende qua zoetwaren voor een kind van 30 kilo. Bij ruim de helft van de onderzochte chocopasta’s is er echter nog iets anders aan de hand: voornamelijk in de gangbare merken wordt er gebruik gemaakt van geraffineerde vetten met als resultaat een verhoogd gehalte aan 3-MCPD-vetzuuresters. Hiervan menen experten dat tijdens het verteringsproces 3-MCPD wordt afgesplitst dat bij proefdieren al tot veranderingen in de nieren heeft geleid. Biologische smeerpasta’s of deze uit eerlijke handel zijn wel duurder, maar ze bevatten een veel groter aandeel hazelnoten, echte vanille in de plaats van synthetisch aroma en slechts sporen van 3-MCPD.
Bron: Vilt
Grondig getest Olijfolie Öko-Test (OT) heeft 25 merken “extra vierge”-olijfolie laten analyseren om uit te vissen of ze wel beantwoorden aan deze topkwaliteitscategorie. Op het gebied van mechanische koude persing vond het labo geen vervalsingen of sporen van verhitting. Bij het professionele smaakpanel vielen echter veel minder goede punten te rapen: zeven oliën, waaronder vier van de zes biologische, zouden eigenlijk maar als “viergezonder-extra” mogen worden verkocht: in plaats van aroma’s als fruitig, nootachtig of fris groen kregen de oliën omschrijvingen als ranzig, scherp, hooiachtig of muf. Dat zou kunnen wijzen op het bijmengen van oudere olie of op een slechte bewaring. Op het gebied van pesticidenresidu’s konden de biologische oliën dan weer wel goede brieven voorleggen. Vanaf 1 juli van dit jaar moet het etiket van extra vierge olijfolie ook aangeven waar de olie vandaan komt. Voor gemengde oliën is dat in het minst specifieke geval ‘afkomstig uit het gebied rond de Middellandse zee’. Dan kan Bertolli bijvoorbeeld in haar reclame nog moeilijk het beeld van een idyllisch Toscane ophangen terwijl uit analyses blijkt dat de olijfolie overwegend uit Griekenland afkomstig is. Multivitaminesapjes Veel mensen beschouwen gevitamineerde vruchtensapjes als een aangenaam alternatief voor vitaminepillen en een goede aanvulling van het dagelijkse rantsoen, zeker in de gure wintermaanden. OT kocht 25 merken en legde ze op de testbank. Een eerste illusie is al snel doorprikt: de gangbare sapjes worden gemaakt op basis van vruchtenconcentraat waaraan aroma’s en extra vitaminen zijn toegevoegd. De dosissen aan vitaminen zijn dermate hoog dat een kwart liter sap al 125 procent van de aanbevolen dagdosis dekt. OT vindt het ook wraakroepend dat nog steeds betacaroteen (of provitamine A) wordt bijgegeven terwijl meerdere studies hebben uitgewezen dat zelfs kleine dosissen bij rokers en hartpatiënten eerder ongunstig werken. Natuurlijk betacaroteen uit bijvoorbeeld wortelsap is daarentegen wel aan te raden. De drie sappen die als beste uit de bus komen zijn drankjes gemaakt van pure biologische sappen van de merken Alnatura, Beutelsbacher en Voelkel.
Mosterd Van deze pittige smaakmaker verwacht je als gebruiker weinig verdachte toestanden. Dat lijkt aanvankelijk in de test te kloppen: 19 van de 30 gekochte merken (de 5 biologische en 14 gangbare) zijn uitstekend samengesteld. Bij enkele andere merken trekt OT punten af voor onnodige additieven zoals zoetstoffen, aroma’s of bewaarmiddelen. Het meest verontrustend vindt OT de aanwezigheid van genetisch gemodificeerd koolzaad in vijf merken. Aangezien er heel wat mosterdzaad uit Canada wordt ingevoerd ligt deze verontreiniging voor de hand: mosterd en kool zijn plantkundig verwant en Canada is een van de grootste producenten van ggo-koolzaad. De meeste verbruikers zijn echter geen vragende partij voor producten met ggo’s, maar krijgen ze ongemerkt via zulke verontreinigingen of door onaangepaste etikettering toch op hun bord. Dat vindt OT ontoelaatbaar. Groentepapjes voor baby’s Kant-en-klare potjes babyvoeding hebben doorgaans een goede reputatie: zowel de bioversies als de gangbare bevatten weinig of geen nitraat of resten van bestrijdingsmiddelen. Ook het probleem van ongewenste stoffen die vroeger uit de afsluitlaag van de deksels in het voedsel lekten lijkt inmiddels opgelost. Enkele jaren geleden ontdekte een Duits labo echter benzeen en furaan – twee kankerverwekkende stoffen – in flessen wortelsap. Deze zouden daarin ontstaan onder invloed van de hoge temperaturen bij de verwerking in combinatie met de aanwezigheid van vitamine C. OT liet 14 potjes groentebrij met wortelen of pastinaak en 7 wortelsappen onderzoeken De gevonden hoeveelheden voor benzeen komen overeen met de maximale toegelaten concentratie van 1 microgram per liter in drinkwater, of overschreden deze lichtjes. Voor furaan werden twee verhoogde overschrijdingen vastgesteld in potjes biobabykost van Alnatura en Hipp. De gevonden waarden zijn misschien niet echt alarmerend maar wie deze schadelijke stoffen helemaal wil vermijden dient zelf de gewenste groentebrij te koken of het wortelsap te persen, stelt OT. Baby- en nachtcrèmes Dat cosmetica (bijna) zonder ongewenste synthetische hulpstoffen kan worden gemaakt, bewijzen de 19 babycrèmes die OT heeft laten onderzoeken. Slechts één enkel product van
Consument
Pierre Fabre uit de apotheek krijgt een magere “voldoende”. Zelfs bij de 26 geteste nachtcrèmes is een kentering merkbaar: 21 zijn goed tot zeer goed. De overige vijf vallen door de mand en laten dit nu uitgerekend merken zijn die zich graag profileren in de reclame: Dove, Garnier, L’Oréal, Olaz en Vichy.
9
ringen en entertainment, tot transport. Alles even ethisch verantwoord, uiteraard. Zaakvoerders Katie en Jamie Fewing kwamen op het idee om deze site te lanceren tijdens de voorbereiding van hun eigen huwelijk. Ethicalweddings.com zou 10.000 unieke bezoekers per maand aantrekken. Wie volgt in België of Nederland?
Bron: Öko-Test
Asperges uit Peru: ontspoorde ontwikkeling Vijftien jaar geleden begonnen als een Amerikaans idee van ontwikkelingshulp, beslaat de teelt van asperges in Peru op dit moment al 20.000 ha. Het grootste deel van de opbrengst wordt vers per vliegtuig geëxporteerd. De 50.000 mensen die er werken, waarvan 70 procent vrouwen, verdienen amper meer dan het minimumloon van € 125,00 per maand. Stilaan wordt duidelijk dat er zich in het gebied een milieuramp aan het voltrekken is: voor de irrigatie van de asperges in de arme en droge vlakte van Ica wordt nu dubbel zoveel water opgepompt dan er in de grondlagen wordt aangevuld. Men speelt daarom met de idee om via kanalen water uit de Andes af te leiden, maar dat zou rampzalig kunnen uitpakken voor de weiden van de lamakwekers in de bergen en zelfs voor de waterhuishouding van Brazilië. In de winter asperges eten kan dus heel verstrekkende gevolgen hebben … Bron: Ecolife
Groen getrouwd Faitrade, groen, biologisch, lokaal, diervriendelijk, gerecycleerd… Het zijn enkele van de favoriete woorden van Ethical Weddings, een Brits online magazine en huwelijksplanner voor koppels die “de mooiste dag van hun leven” willen organiseren met respect voor mens en milieu. Op de website vind je een lijst van leveranciers van zowat alles wat er bij een huwelijk komt kijken. Van accessoires, over bloemen,
→ www.ethicalweddings.com Bron: Time
Geloof niet alles wat “gezond” is Betacaroteen beschermt tegen uv-stralen, dus eten we veel worteltjes; drankjes als Red Bull geven energie en bifidus helpt de spijsvertering… We geloven maar wat graag dat alles wat we eten een positieve uitwerking heeft op de gezondheid, maar heel wat gezondheidsclaims doorstaan de wetenschappelijke tests van de Europese Unie niet. De European Food Safety Authority (EFSA) verzamelde sinds 2007 maar liefst 44000 gezondheidsclaims, ingediend door voedselproducenten uit alle lidstaten. De EFSA bestudeerde nu een eerste selectie van 523 claims. Het ging om die claims die het best gedocumenteerd waren. Slechts één derde van die 523 claims doorstond de tests. Producenten die een negatief advies kregen, het overgrote deel dus, zullen hun producten niet langer gezonder mogen voorstellen dan ze zijn. Tot nog toe is van o.a. probiotica zoals bifidus en botanische bestanddelen zoals betacaroteen niet bewezen dat ze een gunstig effect hebben op de gezondheid. De verwerpingen van de EFSA zullen dan ook grote gevolgen hebben voor producenten als Danone en Yakult (zie ook Seizoenen septemberoktober 09). Vitamines en mineralen kregen in de meeste gevallen wél een positief advies. Bron: De Morgen
2010: het jaar van de e-reader Goed nieuws voor wie graag leest, maar liever geen stapels papier in huis heeft: de e-reader is aan een opmars bezig! We lijsten even de nieuwe trends voor 2010 op. Je zult volgend jaar in almaar meer boekhandels e-readers kunnen kopen en tal van fabrikanten zullen nieuwe modellen op de markt brengen. De meeste apparaten zullen draadloos zijn, zodat je geen kabel meer nodig hebt om je favoriete krant of boek te downloaden. Flexibel en onbreekbaar zijn codewoorden voor de nieuwe generatie e-readers. En ook het touchscreen maakt furore. Op de eerste kleurendisplay blijft het echter nog even wachten. Allicht komt die er pas in 2011. Voorlopig betaal je in ons land nog 21 procent btw op e-readers, terwijl je voor een papieren publicatie slechts 6 procent betaalt. Senator Sabine de Bethune wil dat graag anders en dient een wetsvoorstel in om het tarief voor digitale publicaties eveneens op 6 procent te brengen.
Foto’s: Benjamin Earwicker
Bronnen: www.ereaders.nl, www.standaard.be
10
Tuin
Een jaar volkstuinieren voor beginners: de balans Tekst Diane De Laet Foto’s Jo Van Gestel Antwoorden Greet Tijskens
Laat ons eerlijk zijn: tuinieren is leuk en ontspannend, maar waarvoor doe ik het eigenlijk echt? Om de vruchten ervan te plukken, en het heerlijke gevoel dat het geeft. Want elke vers geplukte courgette geeft een kleine kick. De groeiende pompoenen worden virtueel geknuffeld als waren het baby’s… Prinsessenboontjes plukken gebeurt met liefde. Elk nieuw rood tomaatje wordt hardop geprezen. Zelfs het onkruid roept nieuwsgierigheid op, wordt respectvol en met voorzichtige dwang verwijderd en mag reïncarneren in de composthoop. Van elke bezoek aan onze tuin deze zomer keren we terug met zakken vol oogst. En ik lijk wel verliefd… op mijn groeiende en bloeiende volkstuin. Ik ben oprecht verbaasd dat we na één jaar tuinieren en zonder veel voorkennis zoveel lekkers oogsten: • 22 bussels radijsjes • 40 kroppen sla • 5 kg uien • 56 courgettes • 8 pakjes rucola • 22 bussels warmoes • 20 kg aardappelen van Charlotte en 7 kg Sarpo Mira • 12 kg snijbonen (stamslabonen) • 8 kg prinsessenbonen zonder draad • 7 kleine pompoenen (totaal 5 kg) • 9 kg tomaten • 17 rode bieten • 10 worteltjes • 35 bollen look • 40 aardbeien En ook nog zuring, rucola, koriander, peterselie, munt, oregano, basilicum, goudsbloemen. In de herfst geeft de aarde ook nog rammenas vrij, Chinese kool en pastinaak. Ik leer “mulchen” met gras dat mijn broer meebrengt uit zijn tuin in Zoersel. De zomer was erg droog, we goten wanneer we konden met vereende krachten. De vraag daarbij is: hoe pak je dat het beste aan? Wanneer is het te weinig, wanneer
te veel? De volledige tuin gieten duurt alvast enkele uren. Een tuinbuur heeft daar iets op gevonden: hij monteert een pijp en een lange slang met handig kunst -en vliegwerk aan de waterpomp en sproeit wat verderop zijn tuin terwijl zijn zonen pompen. Gieten Om te beoordelen of je moet gieten of niet, moet je de diepere grondlagen voelen. Op 5 tot 10 m diepte moet de grond beduidend koeler zijn dan bovenop. En op 20 cm moet de grond vochtig zijn en blijven plakken als je hem samenknijpt. Als dat zo is, dan is gieten niet nodig, ook al is de bovenste laag droog en stoffig. Is het niet zo, dan moet je gieten, met een flinke hoeveelheid ineens. Je kijkt dat na door je spade in de grond te steken en een sleuf te maken. Aan de kleur van de grond kun je zien hoe diep het water indringt. Dat moet minstens 10 cm zijn. Giet nooit op de bladeren als de zon schijnt. De druppels werken als een lens en de plant kan verbranden. Vermijd zoveel mogelijk verdamping door een dunne mulchlaag aan te brengen. Bij jonge plantjes moet je heel voorzichtig te werk gaan; laat het water over de grond vloeien zonder druk (dus niet van grote hoogte en niet met een flinke straal).
Er is ook een andere kant Het is geweldig om ecologische producten recht van de tuin op mijn bord te leggen, echter niet zonder een lichte onrust. Wat met de luchtvervuiling in onze stad? Hoeveel komt daarvan op mijn bord terecht? Wat met het grondwater waarmee we de groenten besproeien? De grond is wel goed, weten we uit het bodemonderzoek. Het is een magere troost wanneer je beseft dat Vlaanderen een van de meest vervuilde gebieden ter wereld is. Toch is ecologisch tuinieren in een volkstuin een klein maar belangrijk signaal aan de omgeving en de overheden. “Groene vingers” is een ruim begrip Om te tuinieren heb je een aantal vaardigheden nodig, leerde ik dit jaar. Tuinieren vraagt een goede gezondheid. Je moet vaak bukken, en om te wieden moet je knielen of hurken. Water pompen vereist voldoende kracht. Wie wil knutselen, moet handig zijn. Je hebt ook je gezond verstand nodig en bereidheid om bij te leren. Het is niet nodig om opnieuw het warm water uit te vinden, wel om bronnen te raadplegen of de raad van anderen te aanvaarden. Mentale flexibiliteit dus. Tuinieren vraagt aandacht voor en concentratie op de natuur. Zeker bij ecologisch tuinieren wijst de natuur je vaak de weg. Tuinieren doe je met vallen en opstaan. En dat niet erg vinden… is een levenskunst.
6 | 2009
11
Facelia in bloei
Tuinieren vraagt tijd. Ik vind het niet altijd gemakkelijk om de tuin te verzoenen met mijn beroepsleven en andere bezigheden. De seizoenen volgen hun eigen ritme dat niet altijd het mijne is. De groenten vragen na het oogsten ook nog zorg: aardappelen moeten drogen net zoals look en ui, en nadien “luchtig” worden bewaard. De rode bieten werden op de valreep van de eerste vroege vorst gered. Sommige geoogste groenten kunnen meestal niet te lang in de ijskast blijven liggen: ze moeten gekookt worden of geblancheerd, of op een andere wijze worden bewaard. En soms gaat de tijd te snel en ben ik te laat met zaaien. ‘Ga je mee fietsen?’ ‘Euh nee, ik moet naar de tuin!’ Tuinieren vraagt kennis die niet op eentwee-drie te vergaren valt. Elk seizoen sta ik voor raadsels. Sommige daarvan worden opgelost, andere (nog) niet. Zo kregen de courgetteplanten in augustus een volledig wit uitzicht. Een of andere schimmel? De stamslabonen kregen dorre bladeren. Te droog, of ziek? Geen idee. De veldsla werd ook wit. De andijvie liet zich
na het zaaien gewoon niet zien. Gezaaide rozemarijn verscheen ook niet. Echte meeldauw is een schimmel die courgetteplanten kan aantasten. Je zult minder oogsten. De aangetaste bladeren moet je verwijderen. De schimmel overwintert immers op afgestorven plantendelen. Preventief geldt hetzelfde voor alle schimmelaantastingen; zorg dat planten snel kunnen opdrogen na een regenbui (ruime plantafstand zodat de zon eraan kan). De bladeren van de Sarpo Mira-aardappelen bleven zo lang groen dat ik er ongerust van werd. Is dit een superplant? Half oktober haalden we uiteindelijk 7 kg reuzenaardappelen van drie struiken uit de grond. Is Sarpo Mira eigenlijk een bewaaraardappel? En is het tijdstip om te oogsten dan normaal? Deze soort geeft grote bloemige aardappelen, anders dan Charlotte maar net zo goed lekker. Als er één succesnummer is, zijn het de radijsjes. Die doen gewoon wat je vraagt: groeien, en zelfs redelijk snel. Misluk-
ken is er niet bij, dankbaar dus voor een beginner zoals ik! Herfst en winter De volkstuin ziet er almaar kaler uit, het weer wordt natter en frisser. Hier en daar bloeit de facelia, een bed vol rammenas zorgt voor groen en sommige goudsbloemen bloeien nog steeds. De slakken vinden hun weg naar de Chinese kool. Sommige kolen schieten door, hoewel ze niet te vroeg werden gezaaid. Waaraan zou dat kunnen liggen? De pastinaak groeit ongestoord verder en van de koriander en de goudsbloemen plukken we de zaadbolletjes. De uitgeplante preischeuten doen het goed en enkele selders worden groen. Chinese kool schiet gemakkelijk door. Voor de jonge plant is het het best als de temperatuur ’s nachts niet onder de 16° Celsius komt, maar dat heb je helaas niet in de hand. De beschutting boven de tomaten wordt afgebroken. Er rest ons deze herfst nog heel wat werk: onkruid wieden, een
12
Tuin
Chinese kool afvoer aanleggen om regenwater op te vangen, de bedjes bemesten volgens het advies van Velt na het bodemonderzoek van vorig jaar, de composthoop keren en verder inrichten. En vooral: een nieuw teeltplan opstellen volgens de regels van de kunst. Dat wordt puzzelen, omdat we de rekening van onze fouten zullen moeten betalen: • De tomaten stonden mooi in de zon maar ook op het bonenbed. • De warmoes staat op het knolgewassenbed. • De selder staat op het slabed. • Er is ook een aardbeienbedje. Moet dat mee wisselen? En zo zijn er nog wel enkele problemen. Al doende leert men, zoals systematisch in rijen zaaien om ertussen te kunnen wieden. De tuin ligt vlak naast een populier die in het natuurreservaat staat. Het gevolg daarvan is dat de rechterkant van de tuin minder geschikt is als groentetuin, dat maken de minipompoenen en courgettes die daar stonden duidelijk. Naast een compostruimte lijken een serre en bedjes om voor te zaaien in die buurt geen slechte optie. Of wel? En wat zal die
boom betekenen voor de bessenstruiken die we daar aan de zijkant willen planten? De oorspronkelijke groeiplaats van onze bessenstruiken is de bosrand. Een boom in de buurt is helemaal geen bezwaar voor de meeste bessen. Ze verdragen wel wat schaduw, maar in de zon (de zuidrand van een bos) doen ze het wel beter dan in de schaduw (de noordrand van een bos). Framboos en kruisbes verdragen redelijk goed schaduw. Ze geven dan wel minder en kleinere vruchten die later afrijpen. De balans Toen onlangs de rekening voor het gebruik van de volkstuin voor volgend jaar in de bus viel, hoefden Jo en ik niet lang na te denken over een mogelijke groene toekomst… De volgende weken hopen we de tuin volledig onkruidvrij te maken. We planten bloembollen voor kleurrijke vrolijkheid na de ergste winter. November wordt een studiemaand: uitzoeken hoe we de tuin verder vorm zullen geven en welke zaden we voor volgend jaar zullen bestellen. We zullen ondertussen de grond verbeteren met behulp van compost en kieseriet, en daarna de bedjes met stro bedekken, voor
zover de herfstbladeren van “onze” populier de grond onvoldoende toedekken. Onze Turkse buren zijn intussen terug van hun verblijf in hun land van herkomst. Zij komen de stand van zaken van onze tuin opnemen en schenken pepertjes die nu overal tegelijk in hun tuinen rijpen. Ik maak er ingelegde zoetzure pepertjes van. Een straatbuur heeft kweeperen te veel en geeft enkele plantjes oerprei om in de grond te zetten. De kweeperen worden opgelegd in Calvados, en de oerprei wordt een nieuwe ontdekking om op te volgen. Er komt ook slecht nieuws: iemands serre is in zijn afwezigheid geplunderd. Dankzij een advertentie in Seizoenen na een eerdere diefstal beschikken we terug over voldoende tuinmateriaal. Lezers boden spontaan tuingerief aan dat ze zelf niet meer gebruikten. Een verroeste kruiwagen zal niet gestolen worden en wacht al op zijn eerste lading. Voor een grelinette en ander tuinmateriaal gaan we op daguitstap langs Vlaamse wegen. Hartelijk dank lieve lezers! Want wij gaan ermee door, met dit boeiende, ongelooflijk veelzijdige avontuur van het ecologisch tuinieren in een volkstuin.
6 | 2009
Feest in de gloednieuwe ecologische volkstuin van Kortessem Martine toont trots haar oogst, het resultaat van drie maanden tuinieren op haar perceel in de nieuwe ecologische volkstuin. Ze is blij met de oogst, deelt wortelen bij bosjes uit aan haar buren die vol ver- en bewondering rondlopen in wat eens een verwilderd en vies veldje was. Martine beleeft veel deugd aan de rust die ze hier vindt. ‘Ik ben hier een halfuurtje bezig en de stress is weg. Tussendoor maak ik een praatje met de andere tuiniers.’ Ze is terecht trots op alles wat ze geleerd heeft tijdens de bijeenkomsten van de ecotuinopleiding. ‘Enkele maanden geleden kende ik bij wijze van spreken het verschil niet tussen een prei en een selder. En nu kweek ik mijn eigen groenten, wie had dat kunnen denken?’ De tuin is vol actie ter gelegenheid van de opening. Compostmeesters maken een grote vlechtwand, 16 nieuw opgeleide moestuinschakels (praktijkbegeleiders moestuin) krijgen hun diploma uit de handen van de Limburgse gedeputeerde Frank Smeets en Hubert Brouns, de voorzitter van de afvalintercommunale Limburg.net. Beide organisaties beheren samen het project ‘Limburg Eco-Logisch’, waarvoor Velt als uitvoerende partner twee ecologische volkstuinen per jaar helpt realiseren. De Velt-inbreng wordt sterk gewaardeerd. ‘De begeleiding door Velt is van goudwaarde’, zei Willy Claes, de Kortessemse schepen van Leefmilieu in zijn speech. Kortom, een win-winsituatie. We hebben er alle vertrouwen in dat deze nieuwe ecologische volkstuin gaat uitgroeien tot een prachtige plek, met een rijke oogst aan groenten, vriendschap, ontspanning, natuurontwikkeling en milieuzorg. Jan Vannoppen en Luc Vanhoegaerden
Foto: Jan Vannoppen
13
14
Tuin
Wat doe je wanneer in de tuin? De zaaikalender en de fenologische kalender Tekst Evelien Matthijssen & Maurice Broekaert
Fenologische referentie
In de groentetuin
Late herfst (begin november tot half december)
• Bladval van de linde, berk, lijsterbes, en vervolgens de paardenkastanje, populier en wilg. • De bladeren van de appel- en perenboom vallen. • De zomereik sluit de rij. • De bessen van de maretak zijn rijp • De kerstroos gaat bloeien.
• Witlof intafelen en trekken. • Rabarber en vaste keukenkruiden scheuren. • Compost afdekken tegen uitspoeling. • Aspergeloof afsnijden. • Knoflook, kleinfruit en fruitbomen planten. • Late herfstprei, pastinaak en schorseneer oogsten. • Tuinkers, alfalfa en kiemgroenten op de vensterbank zaaien.
Dec.
Jan.
1
bo
o
o
o
2
bo
o
o
o
3
bo
o
o
o
o
4
bo
o
o
o
o
1
bo
o
o
o
o
2
bo
o
o
o
o
3
bo
o
o
o
o
4
bo
o
o
o
o
Legende z: buiten zaaien b: binnen zaaien p: planten of uitplanten o: oogsten v: verspenen
Bekijk de uitgebreide fenologische kalender van Maurice Broekaert op: http://users.telenet.be/mbrk/
Snijboon
Doperwt
Prinsessenboon
Peul
Sluimerwt
Aardapp.
Halfvroege
Pastinaak laat
Pastinaak norm.
Knolvenkel Zefa
Knolvenkel Flor.
Rode biet Kogel
Rode biet Egypt.
Wortel
Plantui
Pompoen klein
Courgette
Winterpostelein
Knolselder
Kropsla herfst
Kropsla zomer
Snijselder
Warmoes
Vrucht
Tuinkers
Pluksla
Snijsla
Chinese kool
Radijs Cherry B.
Blad
Radijs Saxa
Rode kool
Witte kool
Kool
Vroege aardappel
Als je tuiniert met de natuur als bondgenoot, kijk je niet naar je agenda om je werkzaamheden aan te vatten maar eerder naar wat de natuur in je omgeving te vertellen heeft. Elke tuin heeft niet alleen een specifieke bodem, er heerst ook een specifiek microklimaat. Het is dus beter om je te laten leiden door natuurverschijnselen in je buurt en die te gebruiken als indicator voor de tuinactiviteiten. De fenologie – de invloed van het klimaat op planten en dieren – kan ons goed vertellen op welke dagen men het best bepaalde groenten kan zaaien, planten en oogsten, en wanneer de tijd is aangebroken om op te ruimen in het najaar, in te kuilen en vorstvrij op te bergen.
Verbeeld
Tekst Tine Van Landegem Beeld Tinne Van den Bossche
De Winterstilte waait door de tuin. Ze schommelt in de kristalbroze takken en kriebelt in de diepst verscholen oksels. Ze geniet van haar macht de dingen met verstomming te slaan. Af en toe wordt ze uit haar element gebracht. Wanneer de Spruit luidkeels om haar roept en wegwijzers hangt naar zijn knolletjes, dan weet ze even niet meer wie hier wint. En als de rozenbottels een gezonde blos krijgen wanneer ze langskomt, kijkt ze hen vuil na en verschuilt ze zich in het struikgewas. Af en toe is ze ook sikkeneurig en blijft ze liever boven de wolken hangen. Dan laat ze Vrouwtje Dooi even binnen die verscholen kleuren komt opblinken. Wanneer de aarde dan weer zwart wordt hol ik met een schopje de tuin in. Na wat dapper gewroet, haal ik met koninklijke voorzichtigheid, als waren het truffels, enkele knolletjes boven. Ze zijn er weer, in al hun onwaarschijnlijke vormen, alsof de grond ze zelf met engelengeduld en heel kleine handjes heeft gesculpteerd. De eerste aardpeer wordt geofferd aan Hakon – de kleine jongen die het waagde de Winterstilte te doorbreken. En plots is ze terug en waait ze de orde weer in haar seizoen. Want met de Winterstilte wordt niet gelachen. Ze pakt je in je koudste botten en bevriest je teerste dromen. Maar af en toe laat ze haar masker vallen, droomt ze van de liefde en stroomt het vuur door haar blauwe aderen. En dan bloeien haar ijsbloemen.
15
16
Zoekertjes
Te koop
Jonge kippen van het ras Brakel, in de kleurslagen goud,zilver en citroen. 03 666 76 82 (K.Mans).
Te koop
Indische loopeenden (slakkeneters): 2 mannetjes, 1 vrouwtje. Ongeveer 7 weken oud. 03 544 84 62
[email protected]
gezocht
Geef een mens- en milieuvriendelijk einde aan je oude auto: geef hem cadeau aan EDUCAR vzw, als lesmateriaal voor langdurig werklozen in ons opleidings- en werkervaringsproject rond autorecyclage. Hij wordt daar volledig gedemonteerd, op een ecologisch verantwoorde manier. Intussen leren onze deelnemers een vak en wij helpen ze daarna aan een job (60% slaagcijfer). Wij halen je auto gratis op in een straal van 30 km rond Merksem. Een telefoontje volstaat: 03 541 62 45. Educar vzw, Bredabaan 109, 2170 Merksem.
Te koop
Hokkaido-pompoenen. € 0,80/kg in Aarschot. 016 58 04 77 of 0487 46 00 74. Te koop
Druiven in pot (oude soorten)• Allerlei taartvormen, bakplaten, kerststronkvormen • Sterke gegalvaniseerde palen (D 6 cm; L 2,60 m), multifunctioneel: bouw, afrastering, etc. • Gele aardbeiplantjes (evt. in ruil tegen fruit of groente). 02 452 99 55 of 0494 83 71 08 (Asse).
Te huur
Rustig gelegen nieuwbouwwoning in landelijke omgeving in Eeklo. Unieke ligging aan de rand van het natuurgebied ‘Het Leen’. Inkomhal, ruime living & keuken, berging, toilet en inloopdouche, terras en tuin, carport. Op 1e verd.: badk., toilet, 3 slaapk.; dakterras met zicht op bos, weide en arboretum. Energiezuinig huis met ventilatiesysteem, waterzuiveringsinstallatie en regenput. Open bebouwing. Prijs: € 725,00. T (na 19 u): 09 378 62 12. Te koop
“Leuvens” kookfornuis (cuisinière), de vuurpot is intact en er is een reserve bij, dus aansluiten en branden... beige email met een fijn bloemetje. Vraagprijs: € 200,00. T 0495 11 14 22.
Te koop
Te koop
Houtkachel DOVRE (type 310GX) in uitstekende staat. Volglasdeur + zijvuldeur. Stookrooster. Hout, kolen of bruinkoolbriketten. Boven- en achteraansluiting. Gewicht: 140 kg. Afmetingen: 32 x 70 x 70. Vermogen: 9 kw. Prijs met alle toebehoren: € 350,00. W. Tijtgat: 056 22 24 59. gezocht
Druivenpers, klein model voor ca. 10 liter. 03 568 76 05 of 0473 647 601 (Hugh Heller).
Kleine gewikkelde pakken voordrooggras/hooi (35 à 40 kg), uitstekende kwaliteit, zeer geschikt voor paarden, pony’s, ezels, schapen en geiten. Afhaalprijs: € 6,00 per pak. Levering mogelijk. 03 772 71 60 (Sinaai) of
[email protected].
18 katoenen wikkelluiers + inlegdoekjes, 8 katoenen meegroeibroekjes + inlegdoekjes, 3 minioverbroekjes en 3 grote overbroekjes. Alles is slechts voor 1 kind gebruikt. Prijs: € 175,00. Ook een draagdoek aan € 30,00 en een hangmatje aan € 15,00 te verkrijgen. 0485 14 65 66 (regio Oosterzele). gezocht
Ben je gebeten door biologisch (klein)fruit, een noeste werker die ook de theorie van nieuwe bijzondere teelten niet schuwt, of gewoon de som van tien groene vingers die niet snel bij de pakken gaat zitten? Ben je een hartstochtelijke wijnmaker, sapperser of confituurbereider, of gewoon gemazeld door de wil om lekkere bioproducten van a tot z te produceren? Ben je een gedreven verkoopstalent, een creatief graficus of heb je een kwalificatie waarvan je denkt dat die onmisbaar is voor ons? Dan horen wij graag van jou. Bezegaard O’bio breidt haar plantage, teelten en verwerkingsactiviteiten verder uit, en zoekt zijn witte raven. E-mail naar
[email protected] of bel 09 388 38 38.
Wegens verhuis: Pelletkachel Ecoteck – type Francesca bordeaux. Verwarmingsvolume 150 m2. Zo goed als nieuw, met voorraad zakken pellets. € 2.350,00 – ophalen in Scheldewindeke.
[email protected], 02 452 78 13.
Te koop
Kinderwagen Mutsy (type buggy) met 4 grote wielen. Kap, trappelzak en regenhoes inbegrepen. Prijs: € 120,00. Van Kildonck: 056 60 79 84. gezocht
Te koop
Te koop
Energiefiets te huur voor ons klimaatneutraal huwelijksfeest in oktober volgend jaar. Andere constructies waarbij door mankracht energie wordt opgewekt zijn ook welkom!
[email protected] Te koop
Kleine bussels hooi en stro (ong. 12 kg). Goede kwaliteit en biogecertificeerd. Er wordt niet aan huis geleverd. Theresiahoeve, Bralstraat 3, Verrebroek. 0496 25 43 09. gezocht
Plantknolletjes van de oerui/-prei.
[email protected]. 0475 23 30 43 (Oudenaarde). Gratis
Serre, 25 jaar oud, 5 m x 6 m, 3 m nokhoogte. Grotendeels reeds afgebroken, skelet in verzinkt staal. Zelf nog mee af te breken. Nieuwe dakbalken. Zijwanden in hout + glasconstructie. Dakramen gedeeltelijk te vervangen. 03 666 57 95. gezocht
Een peterselievlier. Wie kan me helpen?
[email protected]
gezocht
Grond om zelfoogstboerderij te starten. Ik zoek 1 à 1,5 ha landbouwgrond om te huren, te pachten of te kopen. Om het even in welke regio maar liefst niet al te ver van een stad of woonkern. Ik ben Hilde, bioboerin, en wil een zelfoogstveld beginnen. In deze formule betalen de leden een forfaitair bedrag om een seizoen lang lokale, biologische groenten, kruiden en kleinfruit zelf te komen oogsten. Door een open boekhouding en directe inspraak kunnen de deelnemers het project mee helpen sturen. Voor de boerin is er het voordeel van een verzekerde afzet, een faire prijs en contact met de leden. Uiteindelijke bedoeling is verbondenheid creëren tussen het lid, de grond die hem voedt en de boerin die de arbeid uitvoert. Deze vorm van landbouw op mensenmaat bestaat al in Wageningen (www.denieuweronde), in Leuven (www.hetopenveld) en in Gent (www.het wijveld). Heb je zelf grond, ken je iemand met grond of heb je tips, geef mij aub een seintje op 0470 55 29 65 of
[email protected].
Schrijf naar Velt of e-mail
[email protected]. Plaats je zoekertje ook op www.ecozoekertjes.be
Tuin
17
Tuinieren: zwaar werk… … of kippenspel? Tekst John Rigaux Aanvullingen Velt Foto’s Het ecologisch houden van kippen
Twee jaar geleden verhuisde een vriend van mij naar een huis met een al jarenlang verwaarloosde tuin in het Waasland. Alle planten die je liever niet in je tuin ziet, groeiden daar: brandnetel, kleefkruid, ridderzuring, kruipende boterbloem, witbol en kweekgras. De man wilde er graag een moestuin aanleggen, maar de aanblik van het tuintje maakte hem moedeloos. Hij vroeg me hoe ik de zaak zou aanpakken. Ik raadde hem aan om het terrein te laten opkuisen door kippen. Hij had nooit eerder kippen gehad, dus besloot ik om hem een eindje op weg te helpen.
18
Tuin
Ontginnen Om een stuk grond in korte tijd volledig van onkruid te laten zuiveren door kippen heb je een overbezetting nodig. Voor het perceel van mijn vriend van 160 m2 ging het om minstens een tiental kippen die dan de klus zouden klaren op twee tot drie maanden tijd. Het resultaat is wel sterk afhankelijk van de periode van het jaar. In dit geval was het einde september, een ideale periode om de plek voor te bereiden. De natuur is moe en de groeikracht tanend, waardoor uitgerukte en gekortwiekte planten nauwelijks nog terug opschieten. Je hebt dan ook nog vijf maanden de tijd voor je moet beginnen met zaaien en planten. De aanschaf van jonge leghennen of vleeshaantjes is wel wat moeilijker met de winter in het vooruitzicht. Daarom raadde ik mijn vriend aan om een aantal afgedankte hennen bij een naburige batterij te halen. Ik zie de puriteinen onder de lezers al de wenkbrauwen fronsen, maar je bekijkt het best het hele plaatje. Batterijkippen zijn 9 maanden oud als ze geliquideerd worden. In feite zijn het dus nog jonge dieren, die het voordeel hebben behoorlijk in de pluimen te zitten, wat uitstekend is met het gure seizoen in aantocht. Bovendien doe je een werk van barmhartigheid omdat de kippen, na een maandenlang verblijf in de hel, hun laatste maanden mogen doorbrengen in een kippenhemel. En dan is er ook nog de belachelijk lage prijs van € 1,00 per kip, de prijs waaraan ze verkocht worden aan de verwerkingsindustrie waar hun vlees terechtkomt in katten- en hondenvoer en ook in goedkope vleeswaren voor menselijke consumptie. Toen de 15 geleverde kippen werden los gelaten in hun nieuwe verblijf aanschouwden ze voor het eerst in hun leven daglicht en konden ze zich vrij bewegen. Het waren echter meelijwekkende schepsels met bleekroze kammen, doffe veren en fletse ogen. Ze kropen verdwaasd tegen elkaar aan in het hok. Maar dat veranderde vlug! Ik had een krielhaan en een krielhennetje in de kippenren gezet, speculerend op het feit dat de krielen de batterijkippen vlug zouden laten zien hoe een echt kippenleven eraantoe gaat. De haan – die op het erf waar hij vandaan kwam de tweede viool speelde omdat er te veel concurrentie was van andere hanen – was duidelijk even van slag door
Kiezen voor batterijkippen? In dit tuinverhaal kiest John Rigaux voor hennen uit een legbatterij. Als je na deze tuintaak verder wilt genieten van je kippen kies je als kippenliefhebber beter voor streekgebonden rassen. Op deze manier draag je bij tot het in stand houden van ons levend erfgoed. Nog steeds zijn er rassen met uitsterven bedreigd, maar van de meeste rassen vergroot het aantal, dankzij de toegenomen interesse bij liefhebbers. Streekeigen rassen zijn meestal ontstaan door kruisingen door liefhebbers en boeren zelf. Er werd telkens verder gekweekt met de fraaiste dieren. Zo ontstonden vanzelf in elke streek “streekeigen” rassen. Het zijn dikwijls traaggroeiende rassen die goed zijn aangepast aan de lokale klimaatomstandigheden. Daardoor zijn ze minder vatbaar voor ziektes, en dus zeker geschikt voor de ecologische kippenliefhebber. (aanvulling van de Velt-redactie)
de nieuw verworven harem. Een harem die bestond uit bange sufferds die tot dan toe van het bestaan van de mannelijke sekse niets afwisten. Maar het instinct is krachtig en het haantjesgedrag kwam snel boven. Hij porde de kippen aan om het hok te verlaten. Enkele van de best uitziende kippen gingen snel in op zijn avances en tegen de derde dag had hij al zijn troepen rond zich verzameld. ’s Nachts sliep hij keurig met zijn krielhennetje op het laddertje met de leghennen op een kluitje onder hem op de grond. Schattig om te zien! De metamorfose die de batterijkippen in korte tijd ondergingen was verbazingwekkend en ook de snelheid waarmee ze aan
een voor hen volledig vreemde omgeving adapteerden. In het begin legden ze eieren waar ze stonden, maar na enkele dagen zochten ze de bakken met hooi op om er hun eieren te leggen. Op een week tijd was hun gedrag niet meer te onderscheiden van dat van hennen die sinds jaar en dag buiten leven. Hun kammen kleurden elke dag roder en al heel vlug kregen ze meer pluimen, die er bovendien niet meer dof uitzagen maar mooi glansden. Het was een plezier om al deze veranderingen gade te slaan. Al het groen weg De kippen deden het werk waarvoor ze ingezet waren. Na een maand en half was
6 | 2009
al het eetbare groen verorberd. Het grootste deel was ontgonnen en het resultaat was een kruidvrij, quasi teeltklaar terrein. Door het voortdurende kippengescharrel slingerden de brandnetels als gedroogde koorden overal in het rond. We hadden ze wel eerst gemaaid, omdat kippen hoge netels mijden. Hun kammen zijn gevoelig voor de brandharen van de plant. De kruipende boterbloem werd niet geconsummeerd, maar door de intense betreding verdwenen de bovengrondse plantendelen. De gebleekte bladknoppen
die boven de wortelbundels ontspringen, werden uitgepikt wat meteen de dood van de plant tot gevolg had. Hetzelfde lot ondergingen de paardenbloemen. De kippen aten de jonge planten met wortel en al op. Andere meerjarige planten werden tot diep in de wortel uitgepikt en zelfs opgedolven. Enkel de ridderzuring kregen ze op korte termijn niet klein, omdat de plant een grote penwortel heeft die diep de grond in gaat. De bladeren werden wel opgegeten. Daarna restte er enkel nog een houtachtige stengel. Hierdoor zagen we wel waar de wortel zich nog bevond en konden we die uitsteken met een spade of penwortelschop. Door hun intense gescharrel creëren
kippen een rulle bovenlaag waardoor alle zaden die in de bovenste laag aanwezig zijn versneld ontkiemen. In het najaar kiemden dan ook erg veel zaden van grassen, vogelmuur en melde. Deze planten kregen echter geen kans, omdat de kiemplantjes onmiddellijk werden opgepikt en in de kippenmagen verdwenen. Mijn vriend was in de wolken. Het volgende groeiseizoen was zijn terrein veranderd van een onafzienbare woestenij in een van de mooiste moestuinen van de omgeving: honderd procent bio met mooie kolen, prei en vroege aardappelen ondanks de zandgrond. Moestuin Op percelen waar geen wintergroenten staan, kun je in de winter tot in het vroege voorjaar kippen aan het werk zetten. Ze eten al het doorlevende groen op, maar ook het kiemende onkruid. De bodem die ze achterlaten is quasi zaaiklaar. Op zwaardere bodems blijft het wel nodig om in het voorjaar de bodem op te lichten met de spitvork voor je aan de slag kunt gaan. De uitwerpselen van de kippen zorgen voor een stikstofrijke bemesting waardoor andere bemesting meestal overbodig is. Op percelen die voorbehouden zijn voor gewassen die een zware bemesting vragen zoals knolselder, bleekselder, pompoenen en in iets mindere mate prei, savooien en rode en witte kool kan wel wat extra stalmest aangebracht worden. De kippen zullen de stalmest in enkele weken omzetten in hoogwaardige compost en hem in de bovenlaag inwerken. Het resultaat is een uiterst vruchtbare grond waardoor je op armere bodems gewassen kunt telen die er normaal gezien minder goed gedijen. Op meestal zure zandgronden is het aan te raden om dolomietgrind te strooien (kaliber 0/1). Een emmer per are volstaat. De kippen zullen vele kleine steentjes oppikken wat voor stevige eierschalen zorgt. De rest werken ze vakkundig in, beter dan wanneer je het zelf zou doen. Dolomiet ontzuurt de grond en zorgt voor magnesium, dat in veel gronden ontbreekt. Het is niet nodig om dit elk jaar te herhalen omdat dolomietgrind traag afbreekt en voor meerdere jaren zijn bijdrage levert aan een weelderige tuin. In de plaats van de kippen gewoon los te laten lopen kun je ook met een verplaatsbare ren werken.
19
Siertuin Ook in de siertuin kun je kippen inschakelen. Borders met doorlevende planten zijn behoorlijk arbeidsintensief. Je kunt een border beheren door te maaien of te wieden. Kies je voor wieden, dan gebeurt dat op het einde van de winter. Deze karwei kun je grotendeels aan kippen overlaten. De ideale tijd om ze in je border te laten scharrelen is tijdens de maanden november, december of januari, wanneer de planten in rust zijn. De kippen eten meestal eerst vogelmuur en straatgras op, maar ook zaailingen van paardenbloem moeten eraan geloven. Als toemaatje houden ze groot opruimwerk onder de naaktslakken: ze pikken zowel de volwassen dieren als de eieren op. Het is uiteraard niet de bedoeling dat de kippen heel je border ruïneren. Laat ze er daarom slechts enkele dagen in vertoeven. Voeding voor de batterijkip Aan de batterijkippen moet je nog enkele dagen legmeel blijven geven, omdat de arme dieren niets anders kennen. Vanaf de tweede dag mag je ze wel al wat meergranenvoer geven dat je half om half mengt met het legmeel. Strooi ook wat granen op de grond zodat de kippen moeten zoeken. Door hun instinctief kopieergedrag zullen ze allemaal snel wennen aan het nieuwe voer. Van zodra je ziet dat ze het meergranenvoer hebben leren eten (meestal al na een drietal dagen) kun je het legmeel achterwege laten. Eieren van de batterijkip Afgedankte batterijkippen leggen nog enkele weken door, de eerste week zelfs trouw elke dag. Pas nadat ze zijn overgeschakeld op meergranenvoer worden ze onregelmatiger, om na een kleine maand helemaal te stoppen met leggen. Vele kippen produceren een heleboel eieren. In het verhaal waren dat vijftien stuks per dag. Dat krijgt zelfs een kroostrijk gezin niet verorberd. Je kunt eieren “bewaren” door er advocaat van te maken. Meer over het houden van kippen lees je in Het ecologisch houden van kippen. Bestelinfo vind je op p 47.
20
Eco-actief
Nieuwe lesgevers een eco-actief soepje Samenstelling Velt-redactie
Gemeentelijk natuurontwikkelingsgebied Kelderijlei Dit gebiedje van 1,2 ha werd in de loop van 1997 in gezamenlijk beheer gegeven aan Velt Zuid-Antwerpen en Natuurpunt Rupelstreek met de bedoeling er een natuurontwikkelingsproject op te starten. Het gebied bestaat momenteel uit vochtige hooilandjes, houtkanten en houtwallen, drie poelen, een doornstruweel op een puinige heuvel, twee knotwilgenrijen en een hoogstamboomgaard. Het zomerbeheer bestaat er voornamelijk in om jaarlijks de hooilanden te maaien en het hooi af te voeren om de kruidenrijkdom te vergroten: hierdoor duikt de laatste jaren de gevlekte orchis weer op. Het winterbeheer omvat op regelmatige basis knotwilg- en hakhoutbeheer, telkens in een cyclus van zes jaar. Door dit hakhoutbeheer kunnen de aanwezige boomsoorten opnieuw uitschieten om opnieuw een bijna ondoordringbaar struikgewas te vormen, ideaal voor heel wat zangvogels en kleine zoogdieren. Begin 2007 werd er door medewerkers van de Nationale Boomgaardenstichting een hoogstamboomgaard aangeplant met drie streekeigen appel- en drie perenbomen: Saint-Remy, Williams Duchesse, Jefkespeer, Trezeke Meyers, Rode Keuleman en Renette de France. In februari werd een eerste deskundige vormsnoei uitgevoerd door de Boomgaardenstichting en werd de intussen afgestorven Jefkespeer vervangen door een nieuw exemplaar. Vanaf nu zal de plaatselijke Velt-afdeling de vormsnoei overnemen en er tegelijkertijd praktische snoeilessen voor Velt-leden en andere geïnteresseerden aan koppelen. Het beheer van de hoogstamboomgaard gebeurt volledig volgens de Velt-principes: zonder gebruik van pesticiden en kunstmest. Daarom kon een Velt-tuinbordje niet ontbreken! Het natuurgebied is vrij toegankelijk: de Kelderijlei is een zijstraat van de Steenwinkelstraat, ter hoogte van huisnummer 132. Meer info: Francis Mertens, 03 887 15 24.
Scholen winnen Velt-lesgever De basisscholen de Pit uit Diest en De Bijenkorf uit Herent winnen de septemberprijs van het project 10/10 voor duurzame voeding. Ze worden beloond met het bezoek van een Velt-lesgever die met de leerlingen tijdens de Week van de Smaak een heerlijk duurzaam soepje kookt. → www.velt.be/10op10
Nieuwe lesgevers Met meer dan dertig zijn ze, de zopas afgestudeerde nieuwe lesgevers van Velt en ze staan te trappelen om je te informeren over ecologische voeding, moestuin en siertuin. Velt-afdelingen, organisaties en groepen kunnen hen vanaf nu voor de ‘ten huize van’- en andere vormingen boeken. → www.velt.be (klik ‘Vorming’).
Culinair
21
Feestelijk tafelen en langzaam genieten Tekst Emelie Heller Foto’s Gözde Otman, Josee Holland, Ann Key, Zsuzsanna Kilián, Richard Dudley & Sanja Gjenero
De laatste maanden van 2009… dat wil zeggen dat de feestdagen eraan komen! Het is de tijd van het jaar die garant staat voor veel en lekker eten. Maar belangrijker dan al dat voedsel is de manier waarop we het eten en nóg belangrijker met wie we het eten… Feestmaaltijden duren meestal langer dan een gewone maaltijd. We eten meer verschillende gerechten die zorgvuldig en met veel liefde zijn klaargemaakt. Dat vind ik het fijnste aan de feestdagen: gezellig samen zijn en genieten van alles wat we in onze mond stoppen. Tijd maken om samen te eten wordt tijdens de overige maanden weleens vergeten. Producenten van voedingswaren weten dat mensen vaak “geen tijd” hebben en voorzien de consument daarom van kant-en-klare maaltijden of fastfood. Deze term krijgt de laatste jaren meer en meer een negatieve bijklank. We denken hierbij aan vet eten en veel calorieën, aan al wat ongezond is dus. Maar ook hierop speelt de industrie handig in door gezonde fastfood op de markt te brengen. Het blijft echter fastfood. Zelfs kookboeken en -workshops staan klaar om je te leren koken in maximaal twintig minuten. En wie weet lukt het wel om ook alles op te eten in tien minuten… In Italië is de Slow Food-beweging ontstaan. Ze ijvert voor lekker, puur en eerlijk eten, voor tijd maken om te genieten van voedsel met een echte en goede smaak die wortelt in de gastronomische traditie. Voedsel moet echt zijn. Het proces dat vooraf gaat aan het product dat we in de winkel kopen, is een proces dat eerlijk verloopt met respect voor de natuur en onze gezondheid. De consument is bereid om hiervoor een redelijke prijs te betalen.
Heel wat principes van de Slow Foodbeweging sluiten aan bij het ecologische gedachtegoed. Ecologische voeding is lokaal en seizoensgebonden voeding die geproduceerd wordt met respect voor milieu, mens en dier. Er wordt minder vlees gegeten en producten zijn bij voorkeur biologisch. Wat ik hier graag wil duidelijk maken is dat het belangrijk is om stil te staan – letterlijk en figuurlijk – bij wat en hoe we eten. En niet enkel tijdens de feestdagen. Doordat we te snel eten, eten we vaak ook te veel. Het duurt ongeveer twintig minuten voor je hersenen een signaal ontvangen dat je verzadigd bent. Neem dus minstens twintig minuten de tijd om een hoofdmaaltijd te verorberen. Liefst in het gezelschap van kennissen, vrienden of familie… In ons gezin was het avondeten altijd iets om naar uit te kijken. Vaak werd er gediscussieerd, maar ook verteld en vooral gelachen (daarbij liep de soep weleens uit mijn neusgaten). Daarom verheug ik me telkens weer op de feestdagen. Ik wens iedereen alvast een fijne feestperiode toe, en dat ze in slow motion voorbij mogen gaan…
Feestelijk buffet Op de volgende pagina’s vind je verschillende bijgerechten die samen een lekker en gevarieerd feestmenu vormen. Verschillende gerechten in buffetvorm aanbieden is een leuke manier van tafelen. Je hebt de keuze uit een keur aan gerechten die je apart of samen kunt proeven. Je stelt je eigen maaltijd samen en je eet zoveel je wilt. Bovendien blijf je dankzij de buffetformule in beweging en kun je een praatje maken met je tafelgenoten aan de buffettafel. Je gaat ook bewuster met het eten om: vaak weet je niet wat er gepresenteerd wordt en moet je eerst even bekijken of vragen wat er op het menu staat. Aan tafel geniet je van al het lekkers dat je op je bord hebt verzameld. Omdat feesten en cadeautjes nu eenmaal mooi samengaan, vind je in deze rubriek uitzonderlijk zes recepten in de plaats van vier. Laat het smaken!
22
Culinair
Bagna cauda Rauwe groenten met warme dipsaus 30’
Ingrediënten voor 4-6 personen
Bereiding
Groenten (afhankelijk van het seizoen): • rauwe reepjes wortel • bleekselderstengels • blaadjes witlof • stukjes aardappel in de schil gekookt/ geroosterd • stukjes ciabattabrood Dipsaus: • 2,5 dl olijfolie • 5 teentjes look • 12 ansjovisjes (blik) • 125 g boter • oregano
Doe de olie in een niet te grote braadpan. Doe er de geperste teentjes look en een snuifje oregano bij. Verwarm al roerend, maar laat de look niet kleuren. Snijd de ansjovisjes in stukjes. Voeg ze bij de lookolie. Fruit al roerend een paar minuten op een zacht vuur.
Doe er de boter bij en roer tot die gesmolten is. Giet de saus in een vuurvaste kom en houd ze warm op tafelkomfoortjes. Serveer met voldoende brood en het groenteassortiment in aparte schaaltjes.
Miniquiches met brie en peer 40’
Ingrediënten voor 24 stuks
Bereiding
Deeg: • 60 g boter, in klontjes • 125 g bloem • snuifje zout • 1,5 el olijfolie Vulling: • 150 g brie • 1 grote peer • 125 g room • kaneel • 1 ei • 2 el melk • 1 tl suiker • 100 g pecannoten, grof gehakt
Doe boter en bloem in een kom, voeg een snuifje zout toe en meng met je vingers tot het mengsel op grof zand lijkt. Voeg 1,5 el koud water en olie toe en kneed tot een soepel deeg. Kneed het deeg snel maar niet ruw en druk het een beetje plat. Dek het af met plasticfolie en zet het ongeveer 1 uur in de koelkast. Verwarm de oven op 180° C (gasstand 4). Neem 24 muffin- of kleine taartvormpjes. Je hoeft ze niet in te vetten want het deeg bevat voldoende vet. Neem een stuk deeg ter grootte van een kerstomaat en duw het in de vormpjes met je duim en wijsvinger tot het enkele mm dik is. Bij
lage vormpjes rol je het deeg eerst uit, duw je het in de vormpjes en snijd je het overhangende deeg eraf. Snijd de brie in 24 plakjes. Snijd de peer in kleine blokjes van ca 1 bij 1 cm. Klop de room, ei, melk en suiker goed door elkaar. Leg in elk vormpje een plakje brie met daarop een blokje peer. Bestuif met wat kaneel. Vul de quiches tot een mm onder de rand bij met het roommengsel. Bestrooi elk vormpje met pecannoten. Bak de taartjes 20 à 25 minuten bij 200° C. Je kunt ook experimenteren met vijgen en feta of geitenkaas.
6 | 2009
23
Geroosterde pastinaak met honing en gember 20’
Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
• 1 grote pastinaak (+/- 450 g), geschild • 2 el zonnebloemolie • 2 el mosterd met zaadjes • 2 el vloeibare honing • 2 el vers geraspte gember
Verwarm de oven voor op 220° C of gasstand 7. Snijd de pastinaak in stukken van 8 cm lang en 2,5 cm dik. Verdeel de pastinaak over een ovenschaal en voeg de olie toe. Plaats de schaal in de oven en rooster de pastinaak gedurende 10 minuten, waarbij je af en toe de pastinaak met een spatel omdraait.
Meng de mosterd, honing en gember in een kleine kom. Giet dit mengsel over de pastinaak en bak het geheel nog 5 minuten in de oven totdat de pastinaak goud kleurt en lekker mals is.
Broccoli-bloemkoolgratin 30’
Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
• 1 kleine bloemkool (ca 250g) • 1 kleine broccoli (ca 250 g) • 1,5 dl yoghurt • 75 g belegen kaas, geraspt • 1 tl mosterd • 2 el volkoren broodkuim • peper en zout
Snijd de bloemkool en broccoli in roosjes en kook ze 8 à 10 minuten in licht gezouten water tot ze gaar zijn. Giet ze af en leg ze in een vuurvaste schaal. Meng de yoghurt, geraspte kaas en mosterd. Breng het mengsel op smaak met peper en zout en schep het over de broccoli en bloemkool.
Verwam de grill voor. Strooi het broodkruim over de groente en zet de schaal onder de grill tot het broodkruim goudbruin kleurt. Serveer dit gerecht warm.
24
Aardappelkoekjes 40’
Ingrediënten voor 6 personen
Bereiding
• 800 g geschilde aardappelen • 1 kleine gesnipperde ui • 3 el bloem • beetje room of melk • peper, zout en nootmuskaat • 3 eieren • olijfolie • geperst teentje look • 2 el fijngehakte peterselie
Droog de geschilde aardappelen goed af en rasp ze. Meng de geraspte aardappelen met de bloem en roer er een beetje room of melk door. Meng vervolgens de gesnipperde ui, de peper, het zout en de nootmuskaat, de losgeklopte eieren, de peterselie en het geplette teentje look
door elkaar. Maak het mengsel niet te dik. Giet er indien nodig nog een beetje room of melk bij. Vorm van het mengsel platte koekjes (ongeveer 3 volle el per koekje) en bak ze in hete olijfolie of boter in een pan langs beide kanten mooi bruin.
Kipblokjes met pesto van dragon en rucola 50’
Ingrediënten voor 4-6 personen
Bereiding
Pesto: • 50 g amandel • 100 g verse rucola • 30 g dragonblaadjes • 4 teentjes look • zout • 2 el geraspte Parmezaanse kaas • 1 el geraspte oude Brugse kaas • 5 el olijfolie Kip: • 4 kippenborsten, in blokjes • 1 grote aubergine, in blokjes (let op het seizoen! Je kunt ook kiezen voor pompoen, prei of champignons) • 10 cl witte wijn • olijfolie • peper en zout
Voor de pesto: maal de amandelen, rucola en dragonblaadjes met zout en de knoflookteentjes in een keukenrobot tot er een pasta ontstaat. Voeg geleidelijk de kaas bij het mengsel en de olijfolie om het mengsel te verdunnen.
Voor de kip: kruid de kipblokjes en de aubergines (of andere groenten) en bak ze aan in hete olie. Blus ze met witte wijn en meng met de pesto. Serveer warm.
Hier kun je Velt-tuinbordjes ophalen
Voedingsactiviteit
Tuinactiviteit
Antwerpen
02.12
04.12
07.12
08.12
Heldere sterrenhemel? Bij heldere sterrenhemel trekken we naar Schilde of Brecht, beg. Eliane Schuytjens. Alternatieve data: 4/11 of .4/12 19.3021.30 u. Afspraak: Venstraat, Schoten Vrije bijdrage.
[email protected]. Inschr. noodzakelijk: 03 658 66 44 of 03 288 19 85. Schoten Biowijnproefavond, door Antoon De Paepe, 20-23 u, Biotiek, Ten Hoflaan 22, Zoersel. Inschr. verplicht. François Jans, 03 658 24 68,
[email protected]. Zoersel Winterkwaaltjes, door Dr. Johan Corthouts, 19.30 u, Ecocentrum Postelsesteenweg 71, Mol. Leden: gratis, nt-leden: € 2,50. War Smeyers, 014 71 30 63,
[email protected]. Mol.
10.12
13.12
Algemene vergadering VeltPolder + ervaringsuitwissel n.a.v. de zadenaankoop. 20-23 u, Zaal Molenhoek, hoek St-Catharinastraat/ Binnenpad, Stabroek. Peter Storms,
[email protected], 0472 94 60 77. Polder.
Kinderen welkom
Algemene ledenvergadering, 20-22 u, De Warande te Turnhout. Breugelmans, 014 88 28 87, breugelmans.pelck
[email protected]. Turnhout en Nutstuin Turnhout.
De biologische teelt van kleinfruit door Velt-lesgever Yves Hendrickx (GooikBrabant). 10-12 u, Clubhuis, Begijnhof, Herentals (Velt-pijlen vanuit de Burchtstraat) Toegang: € 2,50. hermanblanche.romb
[email protected], 014 51 76 73. Middenkempen.
18.12
21.12
19.01
10.01
Snoeien van druif en kiwi door
18.01
Creatief broodbeleg met seizoensgroenten, en tips voor lekker brood door Monique
Stefan Eyckerman, 10-12 u, bij Jef en Myriam, Beek 14, Lille.Deze les gaat niet door bij aanhoudende vorst. Breugelmans, 014 88 28 87. Nutstuin Turnhout.
Vierendeel, 20-22.15 u, in CC Zwaneberg (zaal 4), Bergstraat, Heist-op-denBerg. Leden: gratis; nt-leden: € 2,00. Jan Bral, 0477 78 69 55,
[email protected] of
[email protected]. Heistop-den-Berg.
Integratie van gebruikte materialen in de tuin: een meerwaarde. Door Frans De Smedt, 20-22.30 u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 2070, Burcht. Leden: € 1,00; nt-leden: € 5,00. Ingrid Melis, 03 254 17 74. Den Bumpt.
21.01
Praatavond Tuinactiviteiten in januari en februari. 20-22 u. Meest voorkomende gewassen, bemesting van de groentetuin. Breugelmans, 014 88 28 87. Turnhout.
23.01
Nieuwjaarsviering Velt Polder met vooruitblik op een nieuw werkjaar. Met hapje en een drankje. 15-18 u, Molenhoek, hoek St-Catharinastraat/ Binnenpad, Stabroek. Peter Storms, 0472 94 60 77,
[email protected]. Polder.
26.01
Hoe maak ik mijn tuin vogelvriendelijk? Door Paul Janssen. 20-22 u, CC Zwaneberg (zaal 4), Bergstraat, Heist-op-denBerg. Nt-leden: € 2,00; leden: gratis. Jan Bral, 0477 78 69 55,
[email protected] of
[email protected]. Heist-op-den-Berg.
25
Toegankelijk voor rolstoelgebruikers
Algemene vergadering en praatavond, 19.30 u, Ecocentrum Postelsesteenweg 71, Mol. Met een hapje en een drankje. War smeyers, 014 71 30 63,
[email protected]. Mol.
Ledenvergadering Den Bumpt Jaarplanning 2010 - Kasverslag - Aankoop van Velt-publicaties, 20-22 u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Burcht. Ingrid Melis,
[email protected], 03 254 17 74. Den Bumpt.
10.12
Ecologisch leven/wonen
Van voorgerecht tot dessert: pompoen, door Lutgart Jasperse. 20 u, Polyvalente ruimte nr. 1, CC Hemelhoeve. Park van Brasschaat. Pompoenzaden beschikbaar.
[email protected]. www.velt-brasschaat.be. Brasschaat.
08.12
Weg & Wijzer
Kookles producten uit de Wereldwinkel, door Adrienne Larmuseau, 19.30-22 u, Zaal Centrum, Jan Hamenneckerstraat 32,Breendonk, inschr. voor 23/01, de kosten worden gedeeld. Lode Goossens, 03 899 29 76, hildescholiers@hot mail.com. Klein-Brabant.
30.01
Ledenfeest en algemene vergadering met muzikaal optreden en biobuffet, 19 u, Rekreatief domein, Doornstraat, Wilrijk. Nestor Janssens, 03 887 54 77,
[email protected]. Zuid-Antwerpen/Aartselaar/ StadsrAnt-zuid.
26
Seizoenen
www.fruitwerkgroep.yuco m.be. Fruitwerkgroep Velt Beernem.
West-Vlaanderen
01.12
Moestuinclub Velt Beernem: Zadenbespreking. Door
Vijfdaagse tuinreis Drenthe Nederland, 18 tot 22 juli. De
Gilbert Putman, 19.30 u, CM-lokaal van het PC , J. Creytensstraat 23, Oedelem. Gilbert Putman, 050 78 05 51,
[email protected]. www.fruitwerkgroep.yucom. be. Beernem.
02.12
05.12
10.12
Feestmaaltijd met vis door Tea Verschaeve, 19-22 u, C.C. leskeuken, Sint-Niklaasstraat 4, Ieper. Leden: € 8,00; nt-leden: € 12,00. Inschr.: Margot Huyghe, 057 20 41 26,
[email protected], westland.velt.be. Westland.
Ledenfeest, Ten Elsberge,
15.12
08.12
Voordracht: de serre en koude bak het jaar rond, door
08.12
11.12
09.01
Dwaallichtjestocht.
24.01
Snoei hoogstam appel en peer. 9.30-12 u. Bij Diederik
Avonwandeling met laarzen en zaklamp, ca. 5 km. nico.sta
[email protected]. Beitem.
Steyaert, Korte Akkerstraat 2,Ruddervoorde. André Vandenberghe, 050 78 19 03,
[email protected].
door Marc Derudder. 19.30 u, in t’Geestje, Zandloperstraat, Mariakerke. Erik Ingelbrecht, 09 329 49 52,
[email protected]. www.veltgent.net. Gent.
Wichelen - Bloemschikken deel 1, 19.30-22.30, Gemeentelijke
19.12
20.12
Ecobowling in Gent, 1518 u, Overpoort Bowl, Overpoort 38, Gent. Hapjes en schoenen: € 8,00, ter plaate betalen. Inschr. noodz. Antoinette Bauwens, 09 253 65 14, info.meetjesland@velt. be. velt.meetjesland.in.everg em. Meetjesland. 2009-12-20 15-18 u.
29.01
Ledenvergadering met een hapje en drankje. 2023 u, Sint-Antoniuskring, Provincieweg, Borsbeke. Herverkiezing van het bestuur.Nieuwe kandidaten welkom. voorstelling jaarprogramma.
[email protected]. Leopold Hellyn, 054 50 09 43. Herzelehoutem.
Algemene vergadering en ledenfeestje, 19-23 u,
12.12
Bloemschikken, thema: Kerst. CC De brouwerij, Dorp in Eke. Verdere details in ‘t Scheldevelterke. Scheldevallei.
14.12
Wichelen - Bloemschikken deel 2, 19.30-22.30, Gemeentelijke Jongenschool, Margote 114, Wichelen (naast de brandweerkazerne) om 19u30 - einde rond 22u30. Leden: € 2,50; nt-leden: €
Gezellig Samenzijn en Ledenvergadering. Maaltijd aan €20 pp. 19 u, Cafetaria van sporthal” De Veerman”, Loystraat, Hamm. Inschr. voor 10/12. Betsy Heirweg, Koningin Astridlaan 13, Hamme. 052 47 01 22.
[email protected]. Hamme.
vipruimte Red star Waasland, Watermolenstraat, Belsele. 03 776 86 89. Waasland.
Receptie met video van de dagreizen, 19.30-21.30 u. 051 70 01 76,
[email protected]. users.pandora.be/roger.deleu. Staden.
Ecologisch bloemschikken
Jongenschool, Margote 114, Wichelen (naast de brandweerkazerne). Leden: € 2,50; nt-leden: € 5,00 (voor de twee avonden samen)(les 2: 14/12). Omer Van Hauwe, 053 80 42 44 of
[email protected]. www.veltwichelen.be. Wichelen.
Jaarvergadering met maaltijd, 19.30-22.30 u, O.C. ’t Woumenhof, Iepersteenweg. Irene Laridon, 051 50 13 14,
[email protected]. IJzervallei - Diksmuide.
5,00 (voor de twee avonden samen). Mee te brengen: plastic (vuilnis)zak om op tafel te leggen, schaar, mes, fijne binddraad en oasis die goed vochtig is. Omer Van Hauwe, 053 80 42 44 of
[email protected]. www.veltwichelen.be.
Oost-Vlaanderen
Mandellaan 101, Roeselare. users.myonline.be/veltroeselare. Roeselare.
Emmeric Pollet, 19.30-21.30 u, in De Kobbe, Schoolstraat, Rollegem-Kapelle. Leden: gratis; nt-leden: € 2,50. Gilbert Vandekerkhove 056 50 03 30. Groot Ledegem i.s.m. Beitem.
11.12
mooiste tuinen en stadjes van Noord Nederland, proeverij in zaadhuis De Bolster, blauwbessenbedrijf, tingieterij, etc. .Verblijf in HP in Westerbork. Inschrijven voor 31/01. 051 70 01 76,
[email protected]. users.pandora.be/ roger.deleu/. Staden.
Weg & Wijzer
Vlaams-Brabant
04.12
Zelf gezond broodbeleg maken, door Marina De Groodt, 19 u, Berkenhof, Beekstraat 25, Kortenberg. Filip Fleurbaey, 02 759 87 52. Inschr. voor 25/11. Midden Brabant.
11.12
11.12
21.01
• Les 1 (jan): Korte voorstelling Velt + basisprincipes ecologische tuin • Les 2 (feb): Successie en groenvormen • Les 3 (maart): Beplanting van de gesloten ruimte • Les 4 (april): Beplanting van de open ruimte • Les 5 (mei): Verhardingen en hun onderhoud • Les 6 (mei): Bespreking omvormingsplannen Prijs: € 75,00 inclusief het Velt-handboek Stappen naar een ecologische tuin Inschrijven voor 30 november bij lesgever Marc Smeyers: 0485 78 93 16, marc.smeyers2@ telenet.be. Leuven.
Limburg
05.12
15.12
15.12
Nieuwjaarsdrink. Ludo Zanders, 089 86 70 11, ludo.zanders@euphonynet .be. www.veltmaasoeter.tk. Maasoeter.
21.01
Praatavond ‘Het jaar rond in de moestuin’, 19.30-22.30 u, Het Heempark, Hoogzij 7, Genk. Robert Camps, 089 24
Asperges van A tot Z: van de specifieke teelt tot de verwerking in de keuken. 20 u, lokaal 2, CC Poorthuis, Peer. Vanita Mertens, 011 61 18 03 of
[email protected]. Inschr. voor 8/12. Peer.
Teelt van sla. Speciale rassen, door Jos Van Hoecke. 20-22 u, vergaderzaal 1e verdieping van het CC ’t Vondel, Possozplein 40, Halle. Helene Clement, 02 356 22 83,
[email protected]. Groot-Halle..
Winterwandeling vanaf de Maasbrug naar Klauwenhof en terug. 13.15-15.15 u, onder de Maasbrug, Maaseik.
Info- en discussiemoment i.s.m. EVA en Isis: waarom minder vlees eten? 20u, Ontmoetingscentrum De Schans, Rode Kruisplein 10, Hechel-Eksel. Toegang & hapjes: € 5,00. Vanita Mertens, 011 61 18 03,
[email protected]. Peer.
01 90. Genk.
Afhaling biozaden, 9.30-12 u, ’t Schooltje van Oppem, Processieweg, 4, MeiseOppem. Jan Van der Straeten, 052 35 10 44. NeerBrabant.
03.01
Snoeidemonstratie van houtig kleinfruit bij Pibo, Tongeren. Vertrek om 13-16 u, aan de parking voorbij het CC van Dilsen. Aanvang in Tongeren om 14 u. Inschr. Ludo Zanders, 089 86 70 11, ludo.zanders@euphon ynet.be. www.pcfruit.be. www.veltmaasoeter.tk. Maasoeter.
Algemene ledenvergadering en pannenkoeken op grootmoeders wijze. 2022.30 u, Recreatiecentrum Itterbeek (RCI) Keperenbergstraat 37, Itterbeek. Liesbeth Dothée, 02 466 61 93, liesbeth.dothee @skynet.be. Pedevallei.
14.12
Siertuin ten huize van Locatie: Bierbeek en omgeving.
Jaarvergadering - Ecozaden voor 2010 + aandacht voor de praktijkopleiding 2010 ‘Moestuinieren van maand tot maand.’ 20-23 u, cc Oud Gasthuis, Gemeenteplein, Asse. Reej Masschelein,
[email protected], 02 452 78 13, www.asse.velt.be. Groot-Asse.
27
17.12
24.12
Ecologisch Bloemschikken: Kerst 2009, 19.30-21.30, in de Koepel, Spilstraat, Neeroeteren. Inschr.: Anita Stinkens, 089 86 70 11, anita.stinkens@euphonyne t.be. www.veltmaasoeter.tk. Maasoeter. Laatste dag van inzending bestelling biomeststoffen bij Leo Nies, Elerweg 21, Neeroeteren. Levering zaterdag 30 januari 2010. Ludo Zanders, 089 86 70 11, ludo.zanders@euphonyn et.be,
[email protected]. www.veltmaasoeter.be. Maasoeter.
26.01
Planten en ziektes, door Julien Meyvisch, 19.30-22.30 u, Het Heempark, Hoogzij 7, Genk. Robert Camps 089 24 01 90. Genk.
30.01
Levering biomeststoffen bij Leo Nies, Elerweg 21, Neeroeteren. Vooraf bestellen. Ludo Zanders, 089 86 70 11, ludo.zanders@euphonyn et.be,
[email protected]. www.veltmaasoeter.be. Maasoeter.
31.01
Snoeiles fruitbomen, door Pierre Zanders, 14 u, fruitboomgaard van het Monshof, Monshofstraat 32, Reppel. Vanita Mertens, 011 61 18 03,
[email protected]. Peer.
28
Seizoenen
Nederland elke za & di
elke za nm & wo vm elke do vm
elke 1ste vrij vd maand
Velt-Tuinkamer 9-14 u Hopveld 15a, Gemert. 0492 36 16 08, www.velt-gemert.nl
Iedere donderdagmorgen: meewerken in Velt-tuin. 9-12 u, Natuurtuin ‘t Loo Henk van Herk, 0497 57 22 62. Bergeijk Ecologische maaltijd in De Wingerd, 19.30 u, Natuurtuin ‘t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. € 15,00. Inschr: Ingrid van de Putte, 040 2012489,
[email protected].
Ledenvergadering en Nieuwjaarsreceptie, 10.30 u, in de Torenmolen van Jo Meessen, Rijksweg 90, 6228XZ Maastricht. Samen met de Matsers uit Maastricht begint vanaf 12.30 u de Nieuwjaarsreceptie. Iedereen wordt verzocht enkele zelfgemaakte lekkernijen mee te nemen, mogen ook drankjes zijn! Wilma Peeters, 043 459 20 07,
[email protected]. www.veltnederland.nl. Zuid-Limburg.
Werken in Velt-tuin Bosstraat 25, Valkenswaard. www.velt-nederland.nl/ valkenswaard.html
Bergeijk-Eersel.
12.12
02.01
11.01
Verzorgen van moestuin en bodem, 20-22 u, gemeenschapshuis De Roffert, Berikstraat 11, Buggenum.
[email protected]. Leudal.
27.01
Druivensnoeicursus op Wijngaard Locht, 10-12 u,
Locht 21, Veldhoven.Snoeien in pergola, tegen schutting en kas en in de wijngaard. Demonstratie in praktijk door Jan Hartman. Prijs: € 7,50 incl. koffie, syllabus en glas wijn. Jan Hartman, 040 253 49 86,
[email protected]. Inschr. met vermelding van naam, adres, tel. en e-mailadres. Eindhoven/Veldhoven.
Jaarvergadering Velt Bergeijk-Eersel, 19.3022.30 u, in De Wingerd, Natuurtuin ’t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. Piet d’Haens,
[email protected]. Bergeijk-Eersel.
Week van de Aarde – 18 april 2010 – starthappening De Week van de Aarde wordt op gang getrokken met een nationaal startevenement ‘Walk for nature’ op 18 april, georganiseerd door Natuurpunt, BBL, Pasar en de lokale Natuurpunt-afdeling Velpe-Mene in Meldert (Hoegaarden). Deze Natuurpunt-afdeling is al jaren tezamen met Natuurpunt Oost-Brabant de gangmaker van de ‘Walk for Nature’, een evenement met regionale uitstraling waarbij duizenden mensen wandelen en fietsen voor méér biodiversiteit in een aantrekkelijk landschap in Meldert, een locatie te midden van drie grote natuurgebieden: het Meldertbos, de Mene-Jordaanvallei en Rosdel-Schoorbroek, samen honderden hectaren groot. De combinatie van de drie uit de kluiten gewassen natuurgebieden en het weids agrarisch cultuurlandschap op de leemplateaus van Brabants Haspengouw staat garant voor een dag vol natuur- en landschapsbeleving. We voorzien een dagprogramma met een ruime waaier aan wandel en andere leuke natuurbelevingsactiviteiten voor jong en oud. Uiteraard zal ook Velt niet in het programma ontbreken. Programma en praktische info: www.weekvandeaarde.be
Reportage
29
Het grootste natuurreservaat Ken Thompson over Wildlife gardening Tekst en foto’s Bart Coenen Interview Bart Coenen & Maite Grugeon
Tien minuten gehurkt door de tuin levert een mooie oogst op. Diverse soorten spinnen en slakken, een kolonie rupsen, een kever, enkele mieren en bladluizen kruipen, hangen, sluipen of eten. Een late hommel puurt nectar uit de bloemen van de Oost-Indische kers. Het heet Wildlife gardening: tuinieren met aandacht voor het dierenrijk en biodiversiteit. En de kans is groot dat jij het al doet.
Bioloog Ken Thompson verichtte met het BUGS (Biodiversity in Urban Gardens)-programma aan de Universiteit van Sheffield (UK) baanbrekend onderzoek naar de biodiversiteit in tuinen in stedelijk gebied. De resultaten toonden aan dat er geen kwalitatief verschil is tussen kleine en grote tuinen en dat dieren worden aangetrokken door uitheemse en inheemse planten. Maar ook: wildlife gardening is gemakkelijker, goedkoper en leuker dan de meesten denken. De bevindingen van BUGS populariseerde Thompson in het boek No Nettles Required (Geen netels nodig). Op 1 oktober was Thompson in Kortrijk voor een presentatie tijdens de studiedag ‘Ambities voor stadsgroen’. Tijdens de pauze schepten we met de professor een luchtje in een van de tijdelijke tuinen van het Kortrijkse stadstuinenfestival ‘Secret Gardens - verborgen stadsgroen’. In je presentatie benadrukte je dat tuinen en groene ruimten in stedelijk gebied geen ecologische woestijnen zijn. Ken Thompson: ‘De reden waarom heel wat mensen dit denken is dat ze onbewust een geïdealiseerd beeld hebben van het platteland. Jammer genoeg ziet het grootste deel van het platteland er niet zo uit. Neem het landbouwgebied, dat bestaat hoofdzakelijk uit monoculturen. Die zijn erg slecht voor de biodiversiteit. Uit recent onderzoek blijkt dat een plant in stedelijk groen gebied meer zaden produceert dan dezelfde plant in een door monocultuur overheerste agrarische omgeving. De verklaring hiervoor is dat er in stedelijke omgevingen veel meer bestuivers zijn.’
30
Breedbeeld
Een volgende misvatting is dat enkel grote tuinen goed zouden zijn voor het wildleven. Ken Thompson: ‘Een kleine tuin gedraagt zich als een deel van een grotere tuin. Als je een klein deel van een habitat selecteert, vind je hetzelfde aantal soorten en individuen per deel als in een groter deel van een habitat. Of je nu zoekt naar spinnen, vogels of zoogdieren, ecologisten komen over het algemeen tot deze bevinding. De verklaring hiervoor is dat insecten, spinnen en slakken niet op dezelfde manier als jij en ik tegenover eigendom staan. Voor ons is het moeilijk om niet naar de wereld te kijken als verdeeld in twee delen: mijn tuin en die van alle anderen. Vandaar al de burenruzies over de hoogte van een haag of een overhangende tak. De dieren zijn zich hiervan niet bewust. Een heg vertegenwoordigt vanuit hun perspectief geen scheiding, maar is gewoon een ander stuk leefruimte. Een hek is een plaats om een web te hangen, te zonnebaden of om te zoeken naar een prooi. Vergeet dus maar gauw die vooroordelen over de grootte van een tuin. Je inspanningen om leven aan te trekken worden in een kleine tuin even hard beloond als in een grote.’ In je boek focus je vooral op ongewervelden (o.a. insecten). Waarom? ‘In de eerste plaats omdat je gewoon veel meer van die soorten zult vinden in je
tuin. De wijdverbreide bijziendheid bij natuurverenigingen waarbij steeds gekeken wordt naar zoogdieren, vogels en kikkers als toonbeelden van biodiversiteit in de tuin, werkt voor veel tuineigenaars ontmoedigend. Ik wil tuiniers tonen dat ze het al heel goed doen – en dat staaf ik met de onderzoeksresultaten van het BUGSprogramma – en dat ze met enkele kleine inspanningen grote dingen kunnen doen voor de biodiversiteit in hun tuin. Dingen waar je iets aan kunt doen zijn toch veel interessanter dan die waar je niets aan kunt veranderen? Daarnaast vind ik de focus op vossen en vogels ook neerbuigend. In realiteit zal de aandachtige wildlife gardener altijd iets fascinerends aantreffen in de tuin, dag en nacht, bij mooi weer of bij regen, vos of geen vos. Voor de overgrote meerderheid van de ongewervelden is jouw tuin het universum waar ze geboren worden, leven en sterven.’ We zijn in feite allemaal wildlife gardeners. Je tuin zit nu al boordevol leven, al zie je het meeste ervan nooit. Ken Thompson: ‘Insecten en andere ongewervelden zijn de barometer voor een gezonde tuin. Zelfs als je niet van deze dieren houdt, blijven ze het voedsel voor de grotere dieren. Nu kun je kiezen: ofwel beschouw je ze allemaal als een te verdelgen plaag, ofwel omarm je ze, moedig je ze aan en geniet je van al het leven in je tuin. Wil je het dierenleven waar je van houdt, dan moet je het dierenleven
waar je niet van houdt accepteren. Als wij biodiversiteit echt belangrijk vinden, dan moeten we gaatjes in onze hosta’s en bladluizen op onze rozen kunnen verdragen en tolereren dat er enkele frambozen verdwijnen.’ Plant een boom Het beste wat je kunt doen voor meer biodiversiteit in je tuin is een spontaan opgekomen boom met rust te laten, schrijf je in je boek. Ken Thompson: ‘Bomen en struiken zijn essentieel. Ze verschaffen voeding en leefruimte voor de planteneters aan de basis van de voedselketen. Daarop steunt al de rest, inclusief de grotere dieren. Maakt het uit of dit inheemse bomen en struiken zijn? Neen. Het verschil tussen afwezigheid van bomen en struiken en hun aanwezigheid is veel groter. Waarom? Tuinen zonder bomen en struiken zijn nagenoeg tweedimensionaal. Bomen maken je tuin kubusvormig en dus veel groter. Ze voegen letterlijk een extra dimensie toe aan je tuin en vergroten het volume leefruimte dat beschikbaar is voor het leven in je tuin. Veel dieren hebben zich bovendien gespecialiseerd in het leven op struikgewas en bomen. Zonder bomen mis je die derde dimensie, maar er is meer, want wat je creëert onder de boom is een heel andere omgeving waar erg veel dieren die houden van een vochtige omgeving graag vertoeven. Bomen beteke-
6 | 2009
nen meer plantenetende insecten en dat heeft een invloed op alle dieren hogerop in de voedselketen. Uit de cijfers van ons onderzoek bleek de boom de belangrijkste indicator te zijn.’ Dood hout en gras De aanleg van een composthoop en een vijver zijn andere dingen die je kunt doen voor meer biodiversiteit. Ken Thompson breekt ook een lans voor dood hout: ‘Dode bomen zijn bijna belangrijker dan levende. Voordat de mens Europa overspoelde, lag het continent vol dood hout. Nu vinden de schepsels die zich gespecialiseerd hebben in het leven van dood hout er niet meer genoeg van waardoor vooral zij bedreigd zijn. Laat een gestorven boom dus gewoon staan. Het is bijna de moeite waard om een paar gezonde bomen te doden.’ (lacht) Hoge grasachtige vegetatie is ook erg belangrijk. ‘Wees niet teleurgesteld als in je hoge gras geen bloemen staan. Voor 99 procent van de dieren maakt het geen bal uit. De bloemen zijn er vooral voor jou en mij. Grassen zijn belangrijker.’ Je veroorzaakte regelmatig ophef bij het publiek in de zaal. Door private tuinen het grootste natuurreservaat te noemen bijvoorbeeld. Ken Thompson: ‘Waarschijnlijk zijn ze dat allemaal bij elkaar ook. En het beste eraan is dat het leven in tuinen is waar het moet zijn: bij de mensen, zodat ze het kunnen herkennen, waarderen en ervan genieten. Waarom zeg ik dat? Omdat ander beschikbaar groen niet altijd het beste resultaat geeft als je mensen opnieuw aansluiting wilt laten vinden bij de natuur. Parken bijvoorbeeld zijn meestal niet de plek waar mensen intiem contact leggen met de dieren die er leven. Vaak zijn ze beter om een balletje te trappen, de hond uit te laten of een praatje te slaan. Ook natuurreservaten zijn niet noodzakelijk het antwoord. Veel mensen bezoeken het lokale natuurreservaat zeer weinig of weten niet eens waar het ligt. En eigenlijk overheerst het beeld dat je een reservaat het best bezoekt met een gids nog steeds. Een tuin is je eigen natuurreservaat, vlakbij de deur. Er is nooit een toegangsverbod, je kunt er een hechte relatie ontwikkelen met het aanwezige leven en het zien veranderen doorheen de seizoenen.’
31
Zaadje wordt boom ‘Je hoeft niet naar een bomenkweker te lopen als je een boom wilt in je tuin,’ zegt Ken Thompson, ‘Van heel wat inheemse bomenrassen kun je zaden verzamelen in het bos, in een park of uit een naburige tuin. Zelfs op straat vind je zaden. Gewoon je ogen open houden.’ Enkele interessante en gemakkelijk te telen soorten zijn de Spaanse aak of veldesdoorn (Acer campestre), berk (Betula), lijsterbes (Sorbus aucuparia) en grove den (Pinus sylvestris L.). Meer informatie over de standplaats en bijzonderheden van deze bomen vind je in het boek Stappen naar een ecologische tuin. Ken Thompson: ‘Verwijder eventueel het vruchtvlees, plant het zaad in een pot buiten en wacht. Afhankelijk van de soort, kan het kiemen twee jaar duren (lacht). Je zult verbaasd staan van wat je kunt laten groeien uit een boomzaadje. Ik heb een Japanse esdoorn, een moerbei, boompioen en zelfs een zakdoekenboom (of vaantjesboom, nvdr), allemaal gegroeid uit zaden die ik van de grond raapte in tuinen.’ Boom geplant? Registreer hem op www.1miljoenbomen.be, een campagne van de Vereniging voor Bos in Vlaanderen.
‘Weersta de drang om te panikeren als enkele planten aangevallen worden door rupsen. Denk eraan, dat is wat je wilt dat er gebeurt.’ Ken Thompson in No Nettles Required.
Het volledige BUGS-rapport vind je hier: http://www.bugs.group.shef.ac.uk/
Win het boek De Velt-redactie heeft één door Ken Thompson gesigneerd exemplaar van het boek No Nettles Required . The Truth About Wildlife Gardening (Engels) klaarliggen. E-mail voor 1 december naar
[email protected] met als onderwerp ‘No nettles’ of stuur een kaartje t.a.v. de redactie.
32
Breedbeeld
Help, de buren spuiten! Omgaan met gedragsverandering Tekst Bart Coenen Antwoorden op lezersvragen Geert Gommers
De buurman is een toffe peer. Bij de eerste zonnestralen nodigt hij je uit voor een barbecue. Eén keer per week halen hij en zijn vrouw de kindjes van school en op zondag kijken jullie gezellig samen naar de koers. Maar hoe maak je duidelijk dat het beter is om die spuit in het tuinhuisje te laten staan? Gedragsverandering is aartsmoeilijk. Of en hoe iemand over een kwestie als pesticidengebruik te overreden is, is afhankelijk van persoon tot persoon en heel wat factoren. Een toverformule bestaat niet. Mensen gebruiken pesticiden omdat ze effectief zijn (de beestjes en het onkruid gaan dood), omdat ze gemakkelijk zijn (weinig werk), uit gewoonte of om god weet welke (vaak voor ecologische tuiniers onvoorstelbare) redenen. Sensibilisering rond pesticidengebruik is moeilijk omdat de negatieve gevolgen ervan grotendeels onzichtbaar blijven, ergens anders plaatsvinden of later in de tijd. Mensen stoppen nu eenmaal gemakkelijker met een slechte gewoonte als ze onmiddellijke en zichtbare gevolgen heeft. Gedragsverandering – en ik denk niet dat ik nu erg overdrijf – is de heilige graal van iedere milieuvereniging. Individuele gedragsverandering met het oog op maatschappelijke verbeteringen is het domein van de sociale psychologie. De kans is groot dat jij dit niet gestudeerd hebt. Ik in ieder geval niet. Gelukkig ontwikkelde het DEFRA (Department for Environment, Food and Rural Affairs - UK) een wetenschappelijk gefundeerde en effectieve strategie voor gedragsverandering in het model van de 4 E’s. Deze 4 E’s staan voor Enable, Encourage, Engage en Exemplify (zie verderop).
Het model raakt stilaan ingeburgerd op diverse terreinen en is ook toepasbaar voor de vermindering van pesticidengebruik. We hebben dus een wetenschappelijk kader en bijgevolg geen enkel excuus om nog langer zomaar wat aan te modderen. Hierna volgt telkens een korte omschrijving van zo’n E met een creatieve toepassing op het pesticidenthema. Met wat verbeelding kun je voor elk van de E’s nog heel wat aanvullingen bedenken. Enable (maak mogelijk): Duurzame keuzes maken wordt eenvoudig en vanzelfsprekend. De juiste informatie is beschikbaar en een duurzame keuze is betaalbaar en kwalitatief. Kiezen voor meer isolatie in een woning mag bijv. geen tijdrovende zoektocht zijn. Toegepast op het thema pesticiden betekent dit dat milieuvriendelijke alternatieven gemakkelijk aan te leren zijn of – in het geval je grovere middelen moet inzetten - in de handel verkrijgbaar moeten zijn. Verklap de buurman je beste huis- tuin en keukentrucs, breng hem op de hoogte van de alternatieven voor zijn giftige middelen en wijs hem de weg naar interessante websites. Laat hem delen in je enthousiasme over de nieuwe biozadenlijst en sleur hem mee naar de plaatselijke Velt-cursus.
Encourage (moedig aan): Stimuleer duurzame keuzes via prijsaanmoedigingen of via meer sensitieve informatiecampagnes. Bewustwording, gezonde marketing en positieve boodschappen kunnen mensen aansporen tot duurzaam gedrag. Toegepast op het thema pesticiden betekent dit dat je de buurman trakteert op een frisse pint wanneer hij bezweet een volle kruiwagen onkruid naar zijn pas opgezette composthoop brengt of dat je de buurvrouw complimentjes geeft voor de mooi aangelegde kruidenborder. Bied aan om die hoge haag samen te snoeien en geef hen voor hun huwelijksverjaardag dat kookboek cadeau waarin staat hoe je van die onbespoten appels een heerlijke taart kunt bakken (of maak ze zelf). Engage (betrek mensen): Is cruciaal om grote groepen mensen te bereiken. Kleine groepen bereiken meer dan individuen alleen. Via groepsmatige stimulansen zullen veranderingen beter worden aanvaard. Toegepast op het thema pesticiden betekent dit dat je een luide gil geeft wanneer je een zeldzaam insect aantreft en de buren laat delen in je enthousiasme. Biodiversiteit en gezondheid zijn geen dingen die alleen jij belangrijk vindt. Dat Velt-bordje aan jouw poort zou ook niet misstaan aan het hek van je buur en met een lidmaatschap van Velt worden ze lid van een boeiende vereniging. Jullie carpoolen samen naar de Velt-ecotuindagen. Exemplify (geef het goede voorbeeld): Deze E zet het belang van voorbeeldfuncties in de verf. Als promotor van de goede zaak kies je zelf voor duurzaamheid. Via
6 | 2009
de ervaring die je zo opbouwt, wordt het gemakkelijker om de gedragswijziging te promoten bij anderen. Toegepast op het thema pesticiden betekent dit dat je je zelf zo’n voegenkrabber aanschaft. Ook die spitvork probeer je uit (het liefst wanneer de buren meekijken). Je leest het Handboek ecologisch tuinieren van kaft tot kaft. Je zorgt ervoor dat het ecologisch tuinieren geen geheimen meer voor je heeft en je verbroedert met ecologische tuiniers waarvan je nog kunt leren. Je belt, schrijft en e-mailt naar de Velt-redactie zodat de mensen in Berchem weten waar er nog gaten zitten in hun verhaal. Dit kan allemaal wat gemakkelijk en naïef klinken, maar het is wel de basis voor een aanpak die mogelijk vruchten afwerpt, al is niets gegarandeerd. Hoe is de relatie met je buren? Wat zijn hun interesses? Voor welke argumenten zijn ze gevoelig? Belangrijk is dat je steeds voor ogen houdt dat een combinatie van de 4 E’s de meeste slaagkansen heeft. Bron: Duurzame Ontwikkeling voor dummy’s. VODO, 2008. Hoe het DEFRA tot de 4 E’s kwam lees je hier: www.defra.gov.uk/evidence/social/behaviour/ documents/behaviours-jan08-report.pdf
Hallo, Velt? In het kader van de publiekscampagne ‘Durf tuinieren zonder’, krijgt Velt regelmatig vragen over pesticidengebruik bij buren, boeren, ... Wat volgt zijn enkele cases aan de hand van lezersbrieven met antwoorden van Velt-stafmedewerker Landbouw Geert Gommers.
33
Geert Gommers: ‘Deze lezersbrieven tonen dat het gebruik van pesticiden niet steeds gebeurt zoals het hoort. Jammer genoeg blijven de wetgeving en voorschriften voor het gebruik van pesticiden vaag.’ We bespreken hierna kort je opties, ook voor wanneer het fout gaat.
Lezersbrief 1: De nieuwe buur Beste Velt, Wij wonen sinds twee en een half jaar in een huis met een grote wilde tuin. We zetten sinds twee jaar onze stappen in het tuinieren zonder spuiten, korrels leggen, .... Met succes: erwtjes, aardbeien, boontjes, tomaten, courgettes, sla en nog veel meer hebben we al uit onze tuin gehaald. Amerikaanse blauwbes ook. Het huis naast dat van ons is sinds kort verkocht. We zijn dus nieuwsgierig naar onze nieuwe buren. Ongetwijfeld hebben zij ook gekozen voor rust op het platteland en een stukje groen? Ja dus, maar vandaag blijkt dat ze niet besparen op een onkruidverdelger minder of meer: twee mannen lopen al de hele avond met een ernstige blik door de tuin en spuiten 2500 m2 vakkundig onder.
Iets zegt me dat die buren (nog) geen lid zijn van Velt. Als je eerste activiteit op je nieuwe eigendom erin bestaat dat je alles wat groeit platspuit, wat is dan de volgende? We zijn in het bezit van het bordje ‘Zonder is gezonder’. Maar wat met de bessen die langs de rand van het perceel groeien - ons perceel weliswaar - en die ook het gif van de buren krijgen? De poster ‘Durf Tuinieren Zonder’ hangt in onze keuken en elke bezoeker ziet hem. Maar wat met de buren? Hoe kun je vragen aan je (nieuwe) buren wat ze spuiten zonder meteen al burenruzie te krijgen? Bezorgde groeten, Ilse, Heist op den Berg
Elk jaar in maart organiseert de gemeente Kapellen i.s.m. de milieu-adviesraad een milieuweek. In 2009 stond deze in het teken van bestrijdingsmiddelen. Er werden verschillende activiteiten georganiseerd, zoals een bezoek aan de Velt-tuintjes, een quiz, en een voordracht rond bestrijdingsmiddelen. De plaatselijke Velt-afdeling brainstormde mee met als resultaat deze fraaie banners.
34
Breedbeeld
Lezersbrief 2: De boer Gisteren was er een mooi zonnetje met een strakke oostenwind. Mijn echtgenote en ik besloten een fietstochtje te maken. Op nog geen 100 m van ons huis was een boer met zijn sproeimachine aan het sproeien dat het een lieve lust was. Het goedje stonk verschrikkelijk en werd door de wind recht naar de straat geblazen waar wij fietsten. Twee bejaarde wandelaars raakten er minder snel door dan wij en waren er niet over te spreken. Deze straat is in het weekend een veelgebruikte fiets- en wandelweg. Ik ben er bijna zeker van dat de boer zijn groenbemester aan het doodspuiten was. Praten In de praktijk is de meest efficiënte manier de landbouwer in kwestie aan te spreken, en hem te wijzen op zijn onverantwoorde praktijk. Bij burenkwesties kun je je buur vertellen dat je je zorgen maakt. ‘Kijk eens, de blaadjes van de beukenhaag zijn helemaal verdord. Jij hebt je tuin besproeid. Mag ik eens zien met welk product dat was? Want ik ben daar toch niet helemaal gerust in.’ Je kunt dan samen met je buur het etiket bekijken, en ondertussen vertellen dat jij het zonder zulke middelen doet. Je buur uitnodigen in jouw tuin en jouw concreet tuinverhaal vertellen, helpt zeker. Vertel ook over minder gelukte aanplantingen of groenteteelten. Voor iemand die niet vertrouwd is met ecologisch tuinieren, is niets zo ontmoedigend als een ecotuin die onbereikbaar mooi is en waar elk gewas er pico bello bij staat.
Mijn vraag: kan het dat een boer voorbijgangers zomaar aan zijn producten blootstelt, op zondag sproeit, in een krachtige wind die de blootstelling van voorbijgangers enkel groter maakt? En wat kunnen de schadelijke gevolgen zijn van de inademing van dat spul? Ik spreek dan nog niet over de “voordelen” en het ecologisch “nut” van het doodsproeien van een groenbemester. Dat is zelfs voor de boer niet goed, alleen voor de chemische sector. Met vriendelijke groeten, Xavier, Sint-Denijs
Gedragscode landbouwers Voor de landbouwer is er de ‘Code van Goede Landbouwpraktijken Gewasbescherming’, een gedragscode met een aantal voorschriften die zeggen hoe hij er mee moet omspringen, uitgegeven door de Vlaamse overheid, beleidsdomein landbouw en visserij. Hierin staat bijv. dat ‘ het onder alle omstandigheden wettelijk verplicht is om een niet-behandelde zone van min. 1 m (akkerbouwgewassen) t.o.v. oppervlakten die niet moeten worden behandeld (bijv. voetpad) te respecteren.’ Deze code vermeldt ook dat ‘landbouwers de nodige maatregelen moeten nemen om te vermijden dat schade wordt toegebracht aan de gezondheid van mens en dier’. In dit kader wordt gesteld dat je geen naburige percelen mag bespuiten. En de landbouwer dient ‘optimaal drift te voorkomen’, wat betekent dat hij
het overwaaien van spuitmiddel moet vermijden. Deze code geeft een aantal richtlijnen, maar is niet wettelijk opgelegd (behalve de afstand van 1 m), en is dus moeilijk afdwingbaar. Als toevallige voorbijganger ben je dus afhankelijk van de goodwill van de landbouwer. Het is niet zo dat een landbouwer op bepaalde dagen (zondag, feestdag) niet mag spuiten. Voor opmerkingen over landbouwers kun je ook terecht bij de Vlaamse overheid via het gratis nummer 1700 (elke werkdag van 9 tot 19 u). Lezersbrief 3: De beukenhaag Beste Velt-medewerkers, Wij hebben een nieuwe achterbuurman, die zijn tuin in aanleg reeds een paar keer besproeid heeft met herbicide, zodat de blaadjes van onze beukenhaag die tegen de grens staat, verdorren. Net zoals de sering die een kleine meter verderop staat. Wij zijn bezorgd om onze moes- en fruittuin. Op welke manier kunnen wij laten onderzoeken welke pesticide er in onze grond terechtkwam en wat kan er ondernomen worden tegen nieuwe bespuitingen? Met vriendelijke groeten, Piet, Eke
Breedbeeld
Verder gaan? Als het niet anders kan, kun je met de gebeurtenissen naar de milieudienst van je gemeente. De milieuambtenaar zal meestal een bemiddelende rol opnemen, een gesprek organiseren, wederzijds begrip creëren en aspecten als schadevergoeding of te respecteren maatregelen om zulke schade in de toekomst te voorkomen ter sprake brengen. De milieudienst is goed op de hoogte van de milieuwetgeving, heeft de bevoegdheid om op het terrein vaststellingen te doen en kan de nodige stappen ondernemen (bijv. een proces-verbaal opstellen). Als dat voor jou onvoldoende is, kun je terecht bij het vredegerecht. De rechter zal in eerste instantie ook een bemiddelende rol opnemen en een verzoeningspoging organiseren. Heeft dat geen resultaat, dan kun je ultiem een vordering instellen. Gerechtelijk kan op basis van de aansprakelijkheid voor abnormale burenhinder of overlast zulke vordering ingesteld worden. Het is de rechter die oordeelt of er in een concrete situatie al of niet gesproken wordt van abnormale burenhinder. Zo werd bijv. de beneveling van slakroppen bij het besproeien van netels en distels met herbiciden door de rechter in Gent als overlast beschouwd. En werd er een schadevergoeding opgelegd. Maar een andere rechter beoordeelde appelen en peren die ongeschikt waren voor consumptie door het verstuiven van loodmenie bij schilderwerken van een viaduct, dan weer niet als overlast. Reageren op dit artikel kan via
[email protected] of op 03 287 80 91
Pesticidenresidu’s bepalen Voor het bepalen van pesticidenresidu’s kun je terecht bij de Vakgroep Gewasbescherming van de UGent. De dienstverlening van de vakgroep is zowel gericht naar het grote publiek als naar de overheid en de industrie. Ze is o.a. uitgerust voor de bepaling van het residugehalte in land- en tuinbouwproducten en in bodem, water en lucht. Aangezien het onderzoek slechts de aanwezigheid van één bepaalde stof analyseert, moet je van tevoren een vermoeden hebben van het gif waarmee de grond vervuild is. Het is dus niet zo dat je een staal kunt opsturen om te analyseren of er ‘iets’ in of op zit. Info: UGent, Faculteit Bio-Ingenieurswetenschappen, Vakgroep Gewasbescherming. Coupure Links 653, 9000 Gent T. 09 264 60 10 www.fbw.ugent.be/onderzoek/ dienstverlening_bw03.php Impact van pesticiden Er zijn een aantal instanties waar je terecht kunt met vragen over de impact van pesticiden. • Als je vragen hebt over residu’s op voedingsmiddelen, kun je terecht bij het meldpunt voor consumenten bij het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Zij beantwoorden je vraag zelf of verwijzen je gericht door. Info: FAVV – Meldpunt. Administratief Centrum Kruidtuin, Food Safety Center, Kruidtuinlaan 55, 1000 Brussel T. 0800 13 550 elke werkdag van 9 - 17u)
Beeld van de overheidscampagne ‘Zonder is gezonder’ — www.zonderisgezonder.be
35
E:
[email protected] www.favv-afsca.fgov.be/ meldpuntconsument • Voor vragen omtrent milieu en gezondheid heeft de Vlaamse overheid in 2006 het Steunpunt Milieu en Gezondheid opgericht. In eerste instantie voert dit steunpunt beleidsvoorbereidend werk uit, en kun je er als particulier niet terecht. Je vindt wel heel wat nuttige info op hun website: www.milieu-en-gezondheid.be. In nauwe samenspraak met dit Steunpunt zijn er in Vlaanderen veertien Medisch Milieukundigen actief, elk in hun eigen regio. Voor vragen en klachten over lokale en regionale milieu- en gezondheidskwesties kun je het best contact opnemen met de Medisch Milieukundige uit jouw regio. Info: Surf naar www.mmk.be/regionaal of contacteer de MMK coördinator: Mart Verlaek, Gustave Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel T. 02 499 42 42 E:
[email protected] • De impact van pesticiden op het leefmilieu wordt in Vlaanderen opgevolgd door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). De VMM analyseert en evalueert de toestand van het leefmilieu en het milieubeleid, en blikt vooruit op mogelijke milieuontwikkelingen. De verspreiding van pesticiden is één van de items die in het jaarlijkse Milieurapport (MIRA) is opgenomen. Info: Surf naar www.milieurapport.be/ nl/feiten-cijfers/MIRA-T/ milieuthemas/verspreiding-van-bestrijdingsmiddelen
36
Lezers reageren/Uitgesproken
Biologische en natuurlijke wijnen Met veel belangstelling las ik het artikel over biologische en natuurlijke wijnen in Seizoenen van juli. Ik zou graag, in het verlengde van wat in de wijnproef aan bod kwam, een lans willen breken voor meer aandacht voor natuurlijk gevinifieerde wijnen, gecertificeerd of niet, die zich in een iets grotere prijsvork bevinden. De reden dat deze wijnen meer kosten is heel logisch: arbeidsintensieve teelt, lagere opbrengsten per hectare, manueel plukken, uitlezen van de trossen, temperatuurcontrole, langere vinificatietijd en vinificatie en/of opvoeding op vat (een houten vat kost ontzettend veel geld). Ik ben ervan overtuigd dat het de foute perceptie die nog steeds bij velen leeft – namelijk dat biowijn minder lekker is dan de “klassieke”, zeg maar industriële wijnen – de wereld uit kan helpen. Deze laatste worden op allerlei manieren gecorrigeerd en gestandaardiseerd, zodat ze door de consument als “lekker” worden ervaren en herkend. Smaakvervlakking is troef alom. Hans Dusselier stelt correct dat de natuurlijke wijnen veel breder smaken (150°). Door veel sulfiet toe te voegen wordt de wijn wel stabiel, maar het sulfiet bindt zich ook aan de aromacomponenten, waardoor de wijn aan smaak inboet. Hij wordt niet echt slechter, maar wel smaller (50°). Dat is de reden waarom op blinde degustaties de natuurlijke wijnen het steeds meer winnen van deze opgesmukte wijnen. In de tweede plaats komt dat ook doordat er steeds meer getalenteerde wijnboeren omschakelen naar bio en biodynamie en deze wijnen durven in te zetten in concurrentie met de klassieke, gereputeerde wijnhuizen. Biowijnen in de lagere prijsklasse kunnen het moeilijk halen van de even goedkope industriële wijnen. Er is altijd een prijshandicap. De biowijnboeren werken veel kleinschaliger en hebben niet dezelfde
middelen om de wijn op te smukken (als ze dat al zouden willen). De teelt is veel arbeidsintensiever en certificatie betekent ook een meerkost. Ik besef dat niet iedereen zal volgen om meer geld uit te geven aan deze wijnen. Toch vind ik het belangrijk dat ook de betere bio- en natuurlijke wijnen aan bod komen in de media. Het zal op termijn zowel de producenten als de consumenten doen inzien dat bio echt wel beter is. Die trend is in Frankrijk al ingezet bij de producenten. Ieder jaar stijgt het aantal omschakelingen spectaculair. Terwijl het vroeger, uit schroom, moeilijk was om een bioboer commentaar te ontlokken in de wijntijdschriften, maakt men nu het omgekeerde mee: in het recentste nummer (nr. 89) van Bourgogne Aujourd’hui vond men niemand van de antibiolobby bereid repliek te geven aan het probiokamp. Dat is ooit anders geweest. Vriendelijke groeten, Johan Van de Winkel, oenoLogic
→ www.oenologic.be
Regenwater Zelden kregen we zoveel reacties op een lezersbrief als op deze van Eric Desmadryl in Seizoenen van september. Freddy Van Santfoort vindt vooral dat er enige nuancering nodig is bij het antwoord van Velt: ‘Uw stelling dat mits een gepaste zuivering regenwater zou gebruikt mogen worden voor douchewater is gevaarlijk en ook wel strijdig met de technische voorschriften van SVW. Enerzijds is regenwater biologisch onbetrouwbaar en daarom ongeschikt om verwarmd te worden, anderzijds mag er absoluut geen contact zijn tussen een regenwatercicuit en het drinkwatercircuit. Bij douches spreek je onvermijdelijk van een contact tussen een opgewarmde waterstroom en een koude waterstroom, dus ook leidingwater gebruiken voor de productie van warm water en regenwater
‘Wie zou 15 jaar geleden gedacht hebben dat duurzaamheid zo belangrijk zou worden? Het leek wel iets utopisch en het was op zijn minst idealistisch. Maar nu staat die duurzaamheid er en is ze een mogelijkheid voor bio. Maar we zijn niet de enigen die bezig zijn met duurzaamheid en precies daarom is samenwerking zo belangrijk.’ Leen Laenens, directeur Bioforum
Op: www.bioforum.be
op de koudwaterkraan is absoluut uit den boze.’ Deze bedenkingen worden door VIBE beaamd. Toch zijn er heel wat lezers die deze voorschriften maar niets vinden en ze aan hun laars lappen, soms al jarenlang. Zo schrijft Frieke: ‘Toen wij tien jaar geleden verbouwden, hebben wij ook een regenput van 10.000 l geïnstalleerd met de bedoeling daar alles mee te doen, op koken na. Dat werkt nog steeds prima, ook douchen, al is dat iets wat nog veel mensen een vies idee vinden. Wij hebben toen een zelfverzonnen filter gemaakt, nl. een 3 m lange buis die omhuld is met kokosvezel voor drainage, en die op zo’n 20 cm. van de bodem op enkele stenen ligt. Intussen hebben we nog een extra filter achter de pomp aangebracht om de laatste partikels eruit te halen. Wij hebben in al die jaren slechts een keer een probleem gehad: het water was zoals altijd helder, maar stonk plots enorm. Een heftige hagelbui was waarschijnlijk de oorzaak. Daardoor waren mossen en andere organische stoffen van de pannen gegeseld, en in de put gaan rotten. Leegpompen en met een simpele tuinslang schoonspuiten volstond om het euvel te verhelpen.’ Ook Alexandre leeft al jaren op regenwater: ‘Wij hebben sedert 1996 een installatie op regenwater. Eigenlijk hebben we de leidingwaterteller laten wegnemen. Wij leven op regenwater en grondwater. Wat doen we ermee? Alles: soep maken, koffie of thee zetten, aardappelen koken... behalve koud drinken, daar kopen we flessenwater voor. Hoe ziet de installatie eruit? Een opvangkom die 5 procent van het dakoppervlak behelst, gevuld met 30 cm kiezel, 30 cm rijnzand (bovenaan) en beplant met riet. Dit dient om het regenwater te zuiveren voor het verzameld wordt in twee betonnen kuipen van elk 5000 l. Onderaan de opvangkom is er een draineerbuis aangesloten op een plastic buis van 12,5 cm waarop een elleboog ge-
‘Als we duurzame relaties met onze kwekers opbouwen, zullen we koffie van de hoogste kwaliteit krijgen.’ Vivek Varma, Starbucks
In: Time, september 2009 (De Amerikaanse koffieketen Starbucks opent later dit jaar een winkel in het Centraal Station in Antwerpen.)
Column/Uitgesproken
monteerd is met daarop een andere stuk buis. Dit laatste dient om het waterniveau in de opvangkom te regelen. In de zomer moet de buis naar omhoog, in de winter naar omlaag, zodat het riet altijd water heeft. Van daaruit loopt het water naar de twee betonnen kuipen. Het water is dus gezuiverd van alle bladeren en onzuiverheden van het opgevangen regenwater. Uit de kuipen pompen we het regenwater naar de verschillende waterpunten in het huis. Het water stinkt niet en heeft geen gele kleur. Over de voordelen van regenwater moet ik niet uitwijden: perfecte Ph, weinig of geen kalk, minder zeepgebruik… We leven nu 13 jaar zo op regenwater, zonder enig gezondheidsprobleem.’ Hilde Van Nespen tenslotte had ook een probleem met verkleurd regenwater van een met EPDM gedicht platdak. Zij laat na navraag bij haar leverancier weten dat de verkleuring kan verschillen van regio tot regio door zure regen, roetuitstoot, meststoffen, pollen… Bedankt Frieke, Hilde, Dirk, Freddy en VIBE voor de reacties. Rechtzetting In het vorige nummer van Seizoenen sloop in deze lezersrubriek een foutje in het recept voor pompoenjam. Voor het recept had je niet slechts 50 g pompoenvlees nodig, maar wel 150 g. Het gangbare recept voor jam gebruikt immers even veel suiker als vruchten; dat bewaart het beste zonder pasteuriseren of steriliseren. Voor “suikerarme” jam kun je gaan naar 500 g pompoen en 150 g suiker. Je krijgt dan eerder pompoenmoes. Als je dit langer dan enkele dagen wilt bewaren, is steriliseren noodzakelijk. Zend je lezersbrieven naar
[email protected] of per post t.a.v. de redactie.
‘Tuinieren is mediteren zonder dat je een ingewikkelde yogahouding moet aannemen waarvan je je afvraagt: “Wat dóé ik eigenlijk, en hoe wring ik me hier ooit nog uit?”’ Koen De Bouw
In: Humo, 22 september 2009
37
Column Knooppunt 32 Tekst SuskewieD
We rijden al zeker 3 km rechtdoor terwijl ons ritschema zegt dat we na circa 2 km rechts hadden moeten afslaan. Op de hoek van de veldweg staat een scheefgezakt huisje met een verweerd emaillen reclamebord van een verdwenen lokale biersoort. De man op de bank kijkt over zijn leesbril, legt zijn boek weg en glimlacht: ‘Knooppunt 32?’ Wij knikken terwijl ik de kaart al opdiep. ‘Het bordje is bijna niet te zien’, verduidelijkt hij gewillig, ‘omdat het verscholen zit achter een verwaarloosde ligusterhaag.’ Zijn oog valt op de stickers van onze fietsen: ‘Ik fiets naar Kyoto, dat is symbolisch zeker? Maar ‘t is een mooie slogan! Ik vermoed dat jullie échte ecologisten zijn…’ ‘We zijn Clara en Sus’, beaam ik, ‘en lid van Velt en nog een stuk of vijf andere milieuorganisaties.’ ‘Dat treft’, monkelt hij. ‘Ik heet ook Sus, of beter: Sus-van-Marie-van-de Scheven Hoek. Ja, ik was tot in de jaren 1990 nog een echte boer met een gemengd bedrijf van een 10-tal ha. Te klein natuurlijk volgens de normen van vandaag, met als gevolg dat er nu amper nog echte boeren zijn. In onze plaats zijn de technologische specialisten gekomen: de varkenskwekers, azaleatelers, witloftrekkers en champignonoogsters. Héél eentonig als je ‘t mij vraagt, en zéér kwetsbaar wanneer de prijzen plots ineenstuiken. We gaan het een en ander toch moeten terugschroeven, want we verbruiken nu te veel energie en dan al die grondstoffen die we aanvoeren van over de hele wereld…’ Wijzend naar het boek op de bank vervolgt hij: ‘Vorige week cadeau gekregen van mijn kleinzoon. Het Transitie Handboek. Ken je het?’ Ik geef wat bedremmeld toe dat het al een maand ongeopend op mijn nachtkastje ligt. ‘Dat begrijp ik maar al te best, want “transitie” daar kan 95 procent van de bevolking zich niks bij voorstellen. “Het boek voor de ommekeer” klinkt al beter, vind ik. Maar goed, ik ben twee hoofdstukken ver en ik kan je de lectuur aanbevelen. Zo is het mij heel duidelijk geworden dat we de maximale productie van fossiele brandstoffen al achter ons hebben en dat energie nooit meer goedkoop zal zijn. We moeten snel alternatieven bedenken voor toepassingen van petroleum zoals plastic. Als praktische mens heb ik al een kant-en-klaar ideetje bedacht. Wanneer ik bij mijn kinderen op bezoek ga, zie ik ze altijd ergens rondslingeren: de felgekleurde plastic houdertjes met een fijn borsteltje erop om tussen de tanden te koteren, ijverig gepromoot door elke tandarts. Dat speeltje wordt hooguit enkele keren gebruikt om nadien in de vuilbak te verdwijnen. Na de storm van 21 juli heb ik echter een gouden vondst gedaan: de stam van een gevelde wilg in mijn tuin bleek zich in de vermolmfase te bevinden en ik kon handenvol houtspaanders uit de stronk scheppen. Na sorteren, afspoelen en bundelen bezit ik nu tientallen pakketjes prima tandenstokers, cadeaus voor Kerstmis!’ Ik beloof Sus vanavond nog te beginnen in het boek. ‘Jullie weten het dus, één km terug en dan links. Geef toe dat het beeld goed past bij ons gesprek: jullie zijn te ver gereden en moeten omkeren om de juiste afslag te kunnen nemen…’ ‘Falen in Kopenhagen zou moreel onaanvaardbaar, economisch kortzichtig en politiek onverstandig zijn. We kunnen dit pad niet langer bewandelen. Als we iets geleerd hebben uit de crisis van het voorbije jaar, dan is het dat ons lot met elkaar verweven is.’ Ban Ki-moon, VN-secretaris-generaal
In: De Morgen, 23 september 2009
38
Uitgelicht
De vier seizoenen in mijn ecologische tuin
Rik Wouters
Tremelo, 2009, www.tremelore.be, 248 p. € 39,00
Dit boek is een wandeling door de ecologische siertuin (1 ha groot) van Rik Wouters uit Tremelo, een tuin die het resultaat is van 30 jaar passie voor planten en natuur. Wouters beschrijft hoe hij de vier seizoenen in zijn tuin beleeft, met oog voor de ideale groeiomstandigheden van planten, voor vogels en vlinders, en voor de geleidelijke overgang van een zonnige naar een schaduwtuin. De prachtige foto’s zijn van de hand van de auteur. Bijzonder is dat Rik Wouters, naast de impressies en plantenbeschrijvingen van zijn tuin, ook een cursiefje plaatst dat hij 45 jaar geleden schreef in een plaatselijk weekblad. Pure nostalgie naar het ongerepte landschap, vermengd met cultuurgeschiedenis van de streek, zoals koersen, communies, nieuwjaarsversjes en allerlei gebruiken (bijv. “de kuis” doen op zaterdag…). Achterin het boek vind je een register van planten- en vlindernamen. Zowat elk liefhebber met een kleine of grote tuin, met droge en vochtige tot natte zandgrond kan inspiratie putten uit dit boek. Bestellen kan bij de auteur : Rik Wouters, Kruisstraat 101, 3120 Tremelo. 016 53 21 53. Prijs: € 39,00. Verzendkosten: € 5,00. Meer contactgegevens op www.tremelore.be. Maite Grugeon
In De klimaatoorlogen probeert Harald Welzer de gevolgen van klimaatverandering op menselijke samenlevingen in te schatten. De auteur is geen klimaatwetenschapper, maar een sociaal wetenschapper en dat maakt het boek bijzonder. Over het algemeen kijken we naar de fysieke gevolgen van milieuproblemen; dit boek richt zich op de uiteindelijke sociale gevolgen van veranderingen in onze natuurlijke omgeving. Harald Welzer bekijkt onder welke condities sociale problemen zoals instabiliteit, militarisering, etnische conflicten en erosie van burger- en mensenrechten opduiken. Het lijkt erop dat klimaatverandering op heel wat plaatsen in de wereld precies deze condities zal scheppen. De Klimaatoorlogen is een somber boek, dat de lezer zeer kritisch stemt over een aantal recente ontwikkelingen die wij als normaal beschouwen. Het bewijst nogmaals dat het absoluut noodzakelijk is om alles op alles zetten om de klimaatverandering te beperken. Elias Verbanck
in de moestuin. Dit kan wellicht een beginnende tuinier die op zoek is naar stap-voor-stapinformatie boeien, maar de leergierige lezer die uitvoerigere teeltinformatie zoekt over het ecologisch tuinieren komt met dit boek onvoldoende aan zijn trekken. De summier gehouden teksten bij de foto’s geven een wel erg beperkte informatie over hoe het er in de tuinpraktijk aan toe gaat. Soms geeft de auteur naar mijn mening zelfs misleidende informatie. Hij adviseert bijv. om wortel- en peulgewassen een stevige compostgift te geven, maar dat is niet nodig en kan in sommige gevallen zelfs nadelig zijn. De voorbeelden van het creatief hergebruik van diverse afvalmaterialen zoals zaaiteilen zijn wel positief. In het tweede deel van het boek is een overzichtelijke seizoensplanner opgenomen, naast een systematisch overzicht van de diverse groenten en kruiden, gerangschikt per gewasfamilie. Ook hier overheerst het fotomateriaal de inhoudelijke informatie. Naast een vermelding van het zaai- en oogsttijdstip wordt verwezen naar rassen die bij ons meestal niet verkrijgbaar zijn. Het boekje is immers een letterlijke vertaling van een oorspronkelijk Engelstalige uitgave van de Royal Horticultural Society. Het blijft in de eerste plaats een mooi kijkboek. Luc Vanhoegaerden
De kleine moestuin Tuinbasics voor iedereen Vegetarisch koken in 30 minuten
Jo Whittingham
Kosmos Uitgevers/bmp – Utrecht/ Antwerpen, 2009, 160 p. ISBN 978 90 215 4377 2 € 12,95
Miki Duerinnck & Kristin Leybaert
Dit rijkelijk geïllustreerde boekje kan het best als een “moestuinkijkboek” worden omschreven. Honderden kleurenfoto’s tonen immers zeer beeldrijk de verschillende basishandelingen bij het tuinieren
Enkele jaren geleden schreven Miki Duerinck en Kristin Leybaert, van restaurant De Warempel in Gent, het succesvolle kookboek Vegetarisch genieten. Dit lijvige boek staat boordevol ideeën
Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2009 ISBN 978 90 02 23275 6, 160 p. € 9,95
De klimaatoorlogen Harald Welzer
Ambo/Anthos, 2009, 304 p. ISBN 978 90 263 2184 9 € 21,95
Uitgelicht
voor wie verrassende vleesloze maaltijden op tafel wil zetten. Nu is er een klein broertje voor Vegetarisch Genieten: Vegetarisch koken in 30 minuten, een klein boekje dat focust op gemakkelijke bereidingen die zeer weinig tijd vragen. Elk gerecht zou je namelijk niet meer dan 30 minuten mogen kosten. Met andere woorden: dit is een boekje voor mensen die bewust willen eten, maar die niet de tijd hebben om uren achter het fornuis te staan. Duerinck en Leybaert delen hun kookboek op in zeven hoofdstukken: van ‘vluggertjes vooraf ’, over o.a. ‘soep’, ‘exotische avonturen’ en ‘vlotte gerechten voor herfst en winter’ tot bij ‘zoet met een vreemd accentje’. Het blijkt al enigszins uit de titeltjes: de dames houden van wereldse smaken. Hun inspiratie halen ze dan ook vaak in het Middellandse Zeegebied en in Aziatische landen. Dat levert gerechten op als ‘Timbaaltjes met courgette en feta’ en ‘Polentakoekjes met olijven’ enerzijds, en ‘Thaise waterzooi met kokosmelk en citroengras’ en ‘Nasi goreng met gefrituurde prei en pindanootjes’ anderzijds. Bijzonder veel recepten in dit boekje zijn geschikt voor veganisten en de recepten die dat niet zijn, kunnen vaak gemakkelijk worden aangepast. De schrijfsters maken hun belofte waar: elk recept is eenvoudig en snel te bereiden. Maar niet elk recept levert een volwaardige maaltijd op. Wie bijv. de ‘Kerrierijst met noten en gebakken bananen’ maakt, zal dit moeten combineren met een ander recept wil hij een portie groenten binnenkrijgen. En met twee recepten ben je allicht al wat langer in de weer dan 30 minuten… Hier en daar is het ingrediëntenlijstje wel erg beperkt. Bij ‘Tomaatjes gevuld met pistachenootjes’ lees ik bijv.: ‘gepelde ongezouten pistachenoten; tofu-, seitan- of quorngehakt; tomaten en peper en zout’. Niet eens een snuifje kruiden. Ik vraag me stiekem af of het resultaat wel echt zo ‘subliem’ is als Duerinck en Leybaert beweren… Vegetarisch koken in 30 minuten is geen kookboek voor doorwinterde koks die op zoek zijn naar nieuwe culinaire uitdagingen, maar al wie soms in zeven haasten een gerecht tevoorschijn moet toveren kan er beslist inspiratie uit putten. Reine De Pelseneer
SimplifyLife
Sjoukje van de Kolk
Het Spectrum,2009 ISBN-13: 9789049102098, 160 p. € 14,95
Sjoukje van de Kolk is communicatiedeskundige en bekend van het boek Exit supermama. Ze is ook oprichtster van www.simplifylife.nl, een website die inspiratie biedt om minder druk en gehaast, kortom ‘anders’ te gaan leven. Nu is er dit gelijknamige boek waarin Van de Kolk leidraden aanreikt om te leren omgaan met een teveel, te leren leven met een tekort en het richten van je aandacht op wat waardevol is in je leven. De levenshouding die Van de Kolk beschrijft, betekent realistischer leven vanuit wat er wél is, in de plaats van leven vanuit dat wat er niet is. Toen vorig jaar de kredietcrisis kwam, bevestigde dit voor Sjoukje van de Kolk dit idee, omdat de nadelen van de heersende mentaliteit steeds meer aan het licht kwamen. Sjoukje: ‘De essentie is wat je overhoudt als je alle overbodigheden schrapt: de onzin, het gedoe en de ideaalplaatjes.’ De auteur stelt vast dat we in eens steeds grotere welvaart leven, maar een almaar groter gevoel van tekort ervaren. Hoe meer er kan, hoe hoger onze verwachtingen en eisen worden. In het uiterste geval mondt dit uit in de plicht om het “te maken”. Maak je het niet, dan heb je dat ook aan jezelf te wijten, en ben je een “loser”. Deze vaststelling is niet nieuw of uniek. De verdienste van dit boek is dat het zoekt naar antwoorden op de vraag hoe dat komt. Van de Kolk gaat daarbij te rade bij experts van diverse pluimage; van bioloog Dirk Draulans, die het bekijkt vanuit evolutionair perspectief, tot psychoanalyticus Antoine Mooij en filosoof Joep Dohmen. Van de Kolk gaat regelmatig in de aanval tegen zelfhulpboeken die de hemel en succes beloven en biedt veel haalbaarder en realistischer advies. ‘Leg
39
de lat minder hoog voor jezelf en voor anderen’, lees je dan bijvoorbeeld of: ‘Accepteer en laat los.’ Wat heeft dit alles met ecologie te maken? hoor ik je al vragen. Heel wat volgens mij. De publicaties en websites die pleiten voor consuminderen, eenvoudiger leven of er gewoon op wijzen dat een levensstijl zoals die van de gemiddelde westerling op termijn niet vol te houden is (ecologische voetafdruk weet je wel), zijn niet bij te houden. Ze zijn maar al te vaak gebaseerd op cijfers, richten zich tot de reeds overtuigden of proberen te overtuigen door het publiek te bombarderen met nog meer cijfers en grafieken. SimplifyLife heeft het over dit alles niet of nauwelijks. De term “ecologische voetafdruk” komt niet voor in het boek. Nee, de schrijfster legt de nadruk op de zoektocht naar wat echt waardevol is, helpt je daarbij en leert hoe je je er meer op kunt richten. Erg waarde(n)vol dus. → www.simplifylife.nl Bart Coenen
De essentie: Evolutietheorie
Stefaan Blancke
Luster, Antwerpen, 2009 ISBN 9789460580086, 48 p.€ 5,95
De Essentie is een verzameling miniboekjes waarin alle relevante facetten m.b.t. een actueel onderwerp gaande van de evolutietheorie tot de klimaatcrisis kernachtig worden uiteengezet. Stefaan Blancke is in die opzet in Evolutietheorie bijzonder goed geslaagd. De kern van de theorie – en de ontwikkeling die deze sinds Darwin heeft doorgemaakt – zijn op een zeer toegankelijke manier neergezet. Velt-directeur Jan Vannoppen vatte voor deze reeks zopas de essentie over Verantwoorde voeding samen. Hoe je dit boekje gratis ontvangt, lees je p. 47. → www.essentie.be Bart Coenen
40
41
42
43
44
45
Vakantiewoning in het natuurpark Viroin-Hermeton (Ardennen). | Heel rustig. Talrijke fiets- en wandelroutes in de buurt, zowel voor jong als oud. Mooie dorpjes en vooral een prachtige natuur. | Info | T 0474 52 54 27 of http://romeree.weebly.com. De zesde zon, gîte – B&B | Een stilteplek in de groene Westhoek. Zeer landelijk gelegen in bosrijke omgeving met grote tuin. Voor vakantie of als time-out; even alle tijd voor jezelf. Mogelijkheid tot healing en relaxatiesessie. | Info | www.dezesdezon.be
Brandhout eik en beuk te koop | 1 m en gekloven. Geleverd per 25 of 50 m3. PEFC certificaat 10-21-1/1494 duurzaam bosbeheer. | Info | T 051 30 47 16 , G 0486 39 84 57, E
[email protected]
46 46
Ledenvoordelen
Meer dan mooi Voor cadeautjes met een meerwaarde: van handtassen en riemen in plantaardig gelooid leer tot fairtradesieraden en wenskaarten van gerecycleerd papier. Jouw korting: 5 procent op het volledige assortiment, behalve reeds afgeprijsde producten, producten t.v.v. het goede doel (bijv. Amnesty International), verzorgingsproducten. Niet cumuleerbaar met andere kortingen. Adres: Smallerijt 21, 2440 Geel (Zammel)
[email protected], 014 54 15 23 → www.meerdanmooi.be
Adres: Kapellensteenweg 204, 2920 Kalmthout
[email protected], 03 295 00 39 → www.tzondagskind.be
Rawliving.be Raw food, workshops, webshop, persoonlijke begeleiding (raw – vegan – bio). Jouw korting: 10 procent op alle workshops vermeld op onze website www.rawliving.be (geen korting op producten en persoonlijke begeleiding). Adres:
[email protected], 0473 99 52 06 → www.rawliving.be
Bebo Ecofashion Je vindt hier ecologische kledij, casual en feestelijk. Voor dames, heren en kinderen. Bebo organiseert ook ecomodeshows met verkoop, ecofestivals en privéafspraken. Jouw korting: 5 procent op alle kledij (o.a. bovenkleding, onderkleding, nachtkledij, jeans, feestjurken in zijde…) Adres: Cotthem 21, 9520 St. Lievens-Houtem
[email protected], 0496 45 69 83 → www.beboeco-fashion.blogspot.com
Restaurant Avalon Biologisch-vegetarisch lunchrestaurant. Jouw korting: 10 procent op maaltijden en desserts. (geen korting op dranken) Adres: Geldmunt 32, 9000 Gent
[email protected], 09 224 37 24 → www.restaurantavalon.be
‘t Zondagskind Een levendige, dynamische kinderwinkel waar bio-, eco- en fairtradeproducten voor pasgeborenen, jonge kinderen en hun ouders centraal staan. Jouw korting: 5 procent op natuurtextiel in wol, zijde en biokatoen, speelgoed, boeken, lichaamsverzorgingsproducten, sfeerbrengers, voordrachten, workshops.
Biocafé De Groene Ridder Bioschenkerij met biologische bieren, fruitsappen, koffie, thee, wijn, huisgemaakte soep, boterhammen en taart. Café De Groene Ridder ligt dichtbij het fietsknooppunt 338 en is het eindpunt van de railbikes (spoorfietsen over een oude spoorlijn). Openingsuren: zon- en feestdagen van 11 u ‘s morgens tot zonsondergang en op afspraak. Jouw korting: 5 procent op het volledige aanbod. Adres: Bergstraat 6, 3945 Ham 013 67 50 65 De carecompany Duurzame en groene websitehosting en ontwikkeling voor iedereen die een verschil wil maken in onze wereld. Jouw korting: 5 procent bij de bestelling van een shared webhostingpakket, gratis domeinnaam bij de bestelling van een ‘blog-pack’, 5 procent korting op de ontwikkeling van een website, online winkel. Geen korting op: de ontwikkeling op maat van online applicaties, dedicated servers, run away deal. Adres: Schopstraat 29, 3540 Herk-de-stad. johan@carecompany, 0478 54 72 52 → www.carecompany.be
• Overige ledenvoordelen Ecoflora, Halle - Wijngaardhof biogroenten, Westmalle - Midgaard, Lichtaart - Ecomicroob, Putte - La Vigne, Berlaar - PUC-shop, Berchem - ‘t Biohofke, Schelle - Lazuli, Mechelen - Dobbelhoeve, Schilde - Biotiek-Biodyvino, Zoersel - Doekjes en broekjes, Leuven - Bodemkundige Dienst van België, Heverlee - Biogroei, Loonbeek - Natuurboerderij Het Bolhuis, Molenstede - Hageling-Bio Wijnbouw, Tienen - Cecotec, Eghezee - AC De Wroeter, Kortessem - De Zaaier, Ruddervoorde - Het Roodhof, Oostkamp - Bezegaard Biofruit, Wakken - Biovita, Brugge (St-Andries en St-Kruis) - Kruiden Pervisum, Kortemark - De Hogen Akker, Oedelem - Lekker Gec, Gent - Stainless Building Consultancy, Gent - Boerderij De Loods, Aalst - Pluis, Schoonaarde - Pro Vino Vero, Wortegem-Petegem - ‘t Wilgenhof, Maldegem - De Wieltjeshoeve, Turnhout - Belgaard, Halen - Het Loonderhof, Borgloon - Boergondie, Westouter - Purfruit, Oeselgem - Bed and Breakfast Keutenberg, Schin op Geul - Olleke Bolleke, Geel - Tintelijn, Gent - Stichting Ommersteyn, Dilsen-Stokkem - Chassin, Frankrijk - Tuin van hEden, Nederland - Beer, bed & breakfast Jessenhofke, Kuringen-Hasselt - Hof ter Wilgen, Geraardsbergen - Juan Luis, Hasselt - @vinum-bio, Boechout - Anders Getint, Leuven - Oost-West Centrum - Energiebespaarshop.be - Cook and Herb, Brasschaat - Pajottenlander, Pepingen - De ‘h’eerlijke natuur, Houthulst - WTC SA, Herstal - Colombahof, Deerlijk - Natuurbron, Kalmthout - PuurNatuur, Kuurne - Het Festijn, Dilsen-Stokkem - De Groene Weide, Lauwe - De Maretak, Leopoldsburg - ‘t Natuurhoekje, Bertem - Biocosmetica.nl, Dordrecht - Natuurhuis Pacha Mama, Tielt - Natuurlijk, Hoeleden - Interi-Arte, Mazirat (Fr.) - De Eko Winkel, Kontich - De Karwij, Leuven - De Korenbloem, Zottegem - Het Zevenblad, Poperinge - ‘t Buskruid, Lummen - Antifox security, Beerzel - Today, Zottegem - Duizendblad, Sint-Katherina-Lombeek - King of Town & Karma Queen, Antwerpen - Camping en Galerie Thyencamp, Hooghalen (Nl) - De Speypdonckhoeve/Groen getint, Hulshout - Eco-lana, Halle - Hempmade, Leuven - Bed & Breakfast Lomolen logies, Aalter-Lotenhulle - E-advies, Gentbrugge - Ponnekeblom - Natural Bulbs, Schagen Nl - De brandnetel, Antwerpen - Praktijk voor Integrale Gezondheidsbegeleiding, Turnhout - Netelvuur, Oostwinkel. Zie www.velt.be/voordelen voor volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.
Publicaties
Eindejaarsboekenactie
‘Velt-directeur Jan Vannoppen brengt in dit boekje de voeding terug iets dichterbij.’
De Essentie is een verzameling miniboekjes van uitgeverij Luster waarin alle relevante facetten m.b.t. een actueel onderwerp kernachtig worden uiteengezet. Velt-directeur Jan Vannoppen vatte voor deze reeks zopas de essentie over verantwoorde voeding samen. Doorheen de geschiedenis heeft de maatschappij een behoorlijk complex systeem voor voedselvoorziening ontwikkeld. Daaraan zijn veel voordelen verbonden, maar het heeft ook gezorgd voor vervreemding tussen de mens en zijn voeding. Jan Vannoppen brengt in dit boekje de voeding terug iets dichterbij. Hij legt uit waarom het nuttig is om stil te staan bij de herkomst van voeding, en welke de kenmerken en gevolgen zijn van verschillende landbouw- en verdelingssystemen. Op basis van die kennis kunnen we zelf verantwoorde keuzes maken. Wie tussen 1 november 2009 en 31 januari 2010 voor minstens € 45,00 publicaties bestelt bij Velt, ontvangt gratis dit boekje (ter waarde van € 5,95). Eén boekje per bestelling. Wees er vlug bij!
47
Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak (704004) 8,50 + ( 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007) 29,95 (+ 9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012) 31,95 (+ 5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011) 24,95 (+ 4,30 verz.) • Ecologische Teelt van Kleinfruit (704009) € 7,95 (incl. verz.) actieprijs! • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008) 5,95 (+ 2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010) 14,95 (+ 4,30 verz.) actieprijs! • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 ( incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002) 3,95 (+ 1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017) 31,50 (+ 5,00 verz.) • Pim Pompoens Kwartetspel (704023) nieuw! 9,00 (+ 2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024) nieuw! 9,00 (+ 2,50 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Natuur in eigen tuin (Roodbont) (704015) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107) 8,00 + (+ 2,00 verz.)
Nieuw! Pim Pompoens Kwartetspel • groentekwartet • boekje met recepten en tips • groentekalender Mijn eigen kleine moestuin: tuinstarterskit • boekje • 5 pakjes biozaad • zaaikalender
Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. 001-0990550-62 van Velt-nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.
Een klaaglied en een appelboom I Ze had een grote blauwe kamer die ze nacht noemde en appels voor een leven lang. Vrouwen kwamen zingen tot de aren plozen, sterren welden uit het donker op, torens wiegden langzaam. Ze zong mij een vergeten lied over het kloppen van een hart alleen en een glimlach als van raspend zand. Dan had ze al haar hart gewassen, nergens bleef haar de minne bespaard. Dan had ze al zijn hand geraapt, zijn stem geoogst, de dag van de nacht ontdaan. Lies Van Gasse (Uit: Hetzelfde gedicht steeds weer, 2008, Wereldbibliotheek, Amsterdam)