Seizoenen. Ecologisch leven tuinieren koken

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | №.2 | 2010

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 38ste jaargang - maart/april 2010

← Coverfoto Een bij drinkt nectar uit een helmbloem. Helmbloem (Corydalis) is een geslacht van kruidachtige, eenjarige en overblijvende planten uit de papaverfamilie (Papaveraceae).De bloem van deze plant lijkt op een Romeinse soldatenhelm, vandaar de naam. Bron: Wikipedia Foto: Stefan Jacobs

Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie en lay-out: Reine De Pelseneer, [email protected] Redactieraad: Jan Burgers, Lieven David, Erika Eynatten, Riet Janssens, Thierry Marechal, Luk Naets, Caroline Schalckens, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Kris Tolomei, Johan van de Winckel, Tine Van Landegem Werkten mee aan dit nummer: Dorien Depraeter, Wil de Vooght, Herman Dierickx, Emelie Heller, Geert Gommers, Maite Grugeon, Riet Janssens, Els Janssoone, Arie Koster, Laurence Machiels, Luk Naets, War Smeyers, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Ronny Van Driessche, Luc Vanhoegaerden, Stefan Van Molle, Jan Vannoppen Fotografen & illustratoren: Tania L. Garcia Baez, Clifton Beard, Beekhoeve, Christina Castro, Leen De Pelseneer, Nina Hiironniemi, Stefan Jacobs, Nigel Jones, Lechuza, Marc Slootmaekers, toastforbrekkie, Luc Vanhoegaerden, Jan Vannoppen, Ryan Wick, Woodleywonderworks, Kida Yasuo Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be

V.u.: Guy Augustijns, Dorpsstraat 124, 2960 St-Lenaarts

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het meinummer in vóór 19 april via de webkalender van www.velt.be. Het gaat om de activiteiten van juni en juli. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘contacteer ons’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 67 48 48 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van ‘nieuw lid’. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer 001-0990550-62 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 30,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij [email protected] of bel 03 281 74 75.

2 | 2010

3

Inhoud

Paardenbloemen kennen we allemaal. Maar hoe zit het met molsla, de verbeterde versie van het bekende plantje? Luc Vanhoegaerden verklapt zijn teeltgeheimen. p. 8.

Merk je ook dat er altijd maar minder bijen opduiken in de tuin? Ontdek hoe je deze bestuivers kunt helpen op p. 14.

Schimmels vormen intense netwerken onder de grond. Ondergrondse biodiversiteit, zeg maar. Bijzonder goed voor een ecologische tuin. p. 30.

Redactioneel

4

zoom De dodaars doet het goed

5

Consument/Column

6

Eco-actief De liefde van Sjalot

11

tuin De teelt van molsla Netwerken van schimmels

8 34

Reportage Een moestuin op vervuilde grond

32

Column/verbeeld

19

culinair Een symbiose van smaken

20

weg & wijzer

23

breedbeeld Roep de bijensterfte een halt toe

14

Sorbet Duurzaam toerisme Biodiversiteit in België

30 31

zoekertjes

18

Lezers reageren/Uitgesproken

38

Uitgelicht

37

ledenvoordelen

46

4

Redactioneel

Niet gek op Maja Tekst Bart Coenen

Zeg “bij” en ik denk “Maja”. Andersom is het net hetzelfde. Daar is weinig aan te doen. Een hele generatie groeide op met talloze afleveringen van de tekenfilmserie Maja de Bij en lijdt wellicht aan dit syndroom. Net als deze Seizoenen staat de serie bol van de biodiversiteit. Bloemenweiden zo ver het oog reikt, talloze insecten en een geluidsband met fluitende vogels. Ik vraag me af in welke mate de tekenfilms uit de jaren 1970 en 1980 zoals Maja de Bij, maar bijvoorbeeld ook Nils Holgersson of Tao Tao bij de kleuters en kinderen van mijn generatie milieubewustzijn hebben bijgebracht. Ik was nochtans niet gek op Maja. Veel te schelle piepstemmetjes, een wat saaie sprinkhaan, maar vooral dat slome vriendje Willy weerhielden mij van het fandom. Nochtans zit er een heel verhaal achter het populaire figuurtje. Maja de bij is het hoofdpersonage uit de in 1912 verschenen bestseller Die Biene Maja und ihre Abenteuer van de Duitse schrijver Waldemar Bonsels. De eerste Nederlandse vertaling van deze ongewone fabel verscheen in 1920. Stilistisch werd Bonsels beïnvloed door de nieuwe romantiek. Zijn verhalen hebben vaak een natuurlijk mystiek karakter. Net daar beginnen de bloemen te stinken. Want wat blijkt? Bonsels benadrukt in de fabel van Maja de Bij de voordelen van de militaristisch georganiseerde bijensamenleving. Maja evolueert van een avontuurlijk aangelegde jongeling tot een verantwoordelijk volwassen lid van de maatschappij en vertegenwoordigt zo de ideale burger. Het verhaal draagt ook elementen in zich van nationalisme, racisme (bijen versus wespen) en collecti-

visme: ‘De eerste regel die een jonge bij moet leren, is dat elke bij, in alles wat ze denkt of doet, moet zijn zoals de andere bijen’, pepert koningin Cassandra de pasgeboren Maja in. Geen wonder dus dat het populaire verhaal heel wat kritiek te slikken kreeg om haar ideologische boodschap. Wat dit allemaal met biodiversiteit te maken heeft? Niets! Maar ik blijf een historicus en mijn antennes durven mij wel eens op een interessant zijspoor zetten. Terug naar het echte werk. In deze Seizoenen brengt landbouwdeskundige Geert Gommers een volledig bijendossier. Daarin wijst hij o.a. een reeks verdachten aan voor een fenomeen dat verdwijnziekte genoemd wordt. Tuinexpert Greet Tijskens brengt een verrassende verhaal over schimmels die deel uitmaken van de ondergrondse biodiversiteit en columnist Laurence Machiels krijgt in dit nummer de kriebels van gestofzuigde tuinen. Fijn nieuws ook. Velt werd officieel partner van ‘Ik geef leven aan mijn planeet’, een initiatief van het Instituut voor Natuurwetenschappen en we presenteren je het gloednieuwe boek Biodiversiteit in België, een werk waarin je de mooiste soorten uit onze streken ontdekt. Het verhaal van Maja de Bij kun je downloaden op de website van het Gutenbergproject en op booksshouldbefree.com vind je het als podcast (beide in het Engels). → www.gutenberg.org/etext/22354 → www.booksshouldbefree.com/book/the-adventures-of-mayathe-bee-by-waldemar-bonsels

Extra dikke kalender Het nieuwe teeltseizoen is gestart en dat zul je geweten hebben. De Velt-afdelingen organiseren de komende weken en maanden massaal activiteiten rond biodiversiteit, imkeren, de Week van de Aarde, etc. Uiteraard ontbreken ook onze klassieke thema’s zoals het ecologisch tuinieren niet. Ben je een prille beginner of een doorwinterd gevorderde, kijk in onze extra dikke kalender. Er zit vast en zeker iets voor jou bij. p. 23 - 29.

Zoom

5

De dodaars doet het goed

Foto: Marc Slootmaekers

De dodaars is onze kleinste en schattigste futensoort; ze is niet veel groter dan bijvoorbeeld de grote bonte specht. Deze vogel doet het tegenwoordig goed, want de aantallen liggen de voorbije tien jaar historisch hoog. Dit heeft vooral te maken met de uitbreiding van de broedplaatsen. Vroeger waren dat vooral vennen en oude kleiputten, vandaag vind je deze vogels ook op kasteelvijvers, kanalen en grachten, tot zelfs in kleine veedrinkpoelen. De dodaars heeft vooral relatief hoge waterstanden nodig en zachte winters. Net als de ijsvogel is hij immers erg gevoelig voor langere vorstperioden omdat het een echte carnivoor is die leeft van allerlei ongewervelde dieren en kleine visjes. Daarom zijn plantenrijke wateren belangrijk als vestigingsplaats, want daar komen vele ongewervelden en vissen nu eenmaal tot ontwikkeling. En wanneer het oppervlaktewater te lang dichtgevroren is, is het voedsel niet bereikbaar. De dodaars leidt een tamelijk verborgen bestaan, maar in het voorjaar hoor je regelmatig het karakteristieke baltsgeluid van de mannetjes. Later op het jaar kun je de jongen waarnemen terwijl ze met hun ouders naar voedsel zoeken. Daarbij zie je ze regelmatig onder water duiken of de oeverranden afzoeken naar mogelijke prooien. De dodaars leeft verspreid over heel België en breidt zich op dit ogenblik nog altijd licht uit. De bovenstaande foto vind je in het boek Biodiversiteit in België. Meer info over dat boek lees je op p. 31.

6

Consument

Biologische aquacultuur Wereldwijd is vis het voornaamste product van alle “landbouwgoederen”. Een sterk stijgend percentage van deze vis komt voort uit aquacultuur, gekweekte vis in vijvers, kooien op zee of grote bassins in serres, de zogenaamde recirculatiesystemen. Deze boost geldt zeker voor Azië en dan vooral voor China waar 70 procent van de vis wordt gekweekt. Daar hebben ze ondertussen al eeuwenlang ervaring met een vrij geïntegreerde – zeg maar: meer duurzame – vorm van aquacultuur, omdat de kweek van vissen er al decennialang samengaat met het houden van kippen en varkens (mestverwerking) of wordt gecombineerd met de rijstteelt (de vissen leven dan van het ongedierte in de rijstvelden) of het onderhoud van moerbeibomen (waarop de gegeerde zijderupsen leven). In Europa is de evolutie van de aquacultuur wat gestagneerd, omdat wij hier vooral carnivore vissen kweken (zalm, forel en garnaal). Deze soorten leven hoofdzakelijk van in het wild gevangen vis die men verwerkt tot vismeel en visolie, het krachtvoer voor de gekweekte vissen. De visindustrie mag dan al beweren dat er voor de productie van 1 kg vis minder kilo’s krachtvoer nodig zijn dan voor kippen en varkens in de bio-industrie, de eiwitbalans blijft negatief: we stoppen meer eiwit in de gekweekte dieren dan we er nadien als voedsel voor de mens uithalen. Aquacultuur is daarom zeker niet de efficiëntste manier om een groeiende wereldbevolking duurzaam van voedsel te voorzien. Met de dalende opbrengsten van de zeevisserij door de uitputting van de visbestanden wordt dan ook de toekomst voor het kweken van carnivore vissoorten onzeker. Oog om ei Met de uitbreiding van aquaculturen zijn ook stilaan verschillende vervelende ecologische nadelen opgedoken. Zo moet een zalm meerdere jaren groeien, wat hem in dichtbevolkte kooien vatbaarder maakt voor aanvallen door parasieten of wat het ontstaan van virussen in de hand werkt. Die moeten dan weer worden bestreden met geneesmiddelen zoals antibiotica. 70 procent van het erfelijk materiaal van gekweekte vissen is op industriële manier tot stand gekomen of zelfs genetisch gemodificeerd om de dieren extreem goed te doen groeien onder de gecontroleerde kweekomstandigheden en met het juiste krachtvoer. Uit de kweekkooien ontsnapte exemplaren die kruisen met wilde soortgenoten zorgen zo voor nakomelingen die minder goed zijn aangepast aan het leven in het wild of die zelfs steriel worden. Sommige industriële technieken zijn zelfs bepaald dieronvriendelijk: bij vrouwelijke garnalen wordt bijvoorbeeld een oogsteel geamputeerd, omdat deze ingreep de eierproductie stimuleert. Diezelfde garnalen leven in het wild normaal gezien van eencellige algen. Wanneer zij echter in kweekvijvers worden gevoerd met meel van verse vis wordt het afvalwater “verrijkt” (lees: vervuild) met ongewenste voedingsstoffen. In tropische kustgebieden zijn massaal mangrovebossen gerooid voor de aanleg van visvijvers die na een aantal jaren onbruikbaar worden door verzilting (te hoog zoutgehalte).

Visboer gefileerd Ook op sociaal vlak loopt er heel wat mank. Veel vissers in het Zuiden steken zich diep in de schulden om systemen op te zetten voor de kweek van garnalen en vissen voor de export. De tussenhandel strijkt echter de meeste winst op: van de verkoopprijs van een pangasiusfilet komt uiteindelijk slechts 1 procent bij de Vietnamese visboer terecht. En wanneer de kweekvijvers na een poos verzilt zijn, kunnen de vissers de afbetalingen niet meer voldoen. Bovendien zijn intussen zowat alle kustwateren leeggevist om de kweekvijvers nog van wild broed te kunnen voorzien. Aquacultuur kan een waardig en duurzaam alternatief bieden om de spectaculaire achteruitgang van de wilde visbestanden in zeeën en rivieren tegen te gaan, zeker voor de herbivore viskweek in geïntegreerde systemen zoals vroeger in China en zelfs in Europa (karper- en forellenvijvers van oude abdijen). De uitdaging is dan wel dat de voorwaarden voor deze aquacultuur zowel ecologisch als sociaal duurzaam worden bevonden. Duurzame kweek of groen gekwek? Vorig jaar zijn er twee nieuwe initiatieven gelanceerd voor een betere aquacultuur. Het Wereldnatuurfonds (WNF) zit te broeden op een nieuw label – het ASC (Aquaculture Stewardship Council) – dat, zoals het MSC-label voor duurzaam gevangen vis, moet garanderen dat ook de kweeksystemen van vissen in kooien en vijvers duurzaam zijn. In december 2009 is de regelgeving voor gekweekte tilapia al afgerond en dit jaar volgen de richtlijnen voor nog elf andere aquacultuurdieren zoals zalm, forel, garnaal, mosselen, oesters en sint-jakobsschelpen. Vanaf 2011 zullen de eerste producten met ASC-label in de koeltoog liggen. De plannen van het WNF liggen echter onder vuur van het Mangrove Action Network (MAN) dat 70 organisaties van lokale milieugroepen, artisanale vissers en inheemse volkeren vertegenwoordigt. Zij vrezen dat de ASC-richtlijnen de mangrovebossen verder zullen aantasten en de kustgebieden kwetsbaar gaan maken, met alle sociale gevolgen vandien. Zij stellen dat het WNF elk overleg met het MAN heeft afgewimpeld, maar wel uitgebreid met de grote multinationals is gaan praten. Of gewoon bio? In de zomer zijn dan eindelijk ook de Europese richtlijnen gepubliceerd voor de biologische aquacultuur (verordening EG 710/2009). Blijkbaar is er bij de voorbereiding vanuit de gangbare visindustrie heel wat druk geweest om sommige richtlijnen flink rekbaar te maken. IFOAM, de internationale organisatie voor de biologische landbouw, heeft er echter voor gezorgd dat de wetgeving de “geest” van de biologische landbouw zo getrouw mogelijk zou weergeven. Een aantal opvallende bepalingen op een rijtje: • Scheidingsafstanden tussen gangbare en biologische aquacultuureenheden worden per lidstaat vastgelegd omwille van de grote geografische verschillen tussen de lidstaten onderling.

Consument/Column

• De gekweekte vissen worden in principe biologisch gevoerd. Voorlopig zijn er echter onvoldoende voorraden biovoeder ter beschikking, zodat men de rantsoenen mag aanvullen met eiwithoudende gewassen in omschakeling naar bio of met vissen uit duurzame visserij. Het toedienen van voeder afkomstig van dezelfde soort vissen of dieren is verboden. • Eenzelfde uitzondering wordt gemaakt voor de aanschaf van eieren en jonge vissen voor de kweek: onder bepaalde voorwaarden mogen deze eventueel niet-biologisch zijn. • Er moet worden voorzien in de specifieke behoeften en leefomgeving van elke vissoort. Er is een maximale bezettingsgraad die ziekten en plagen moet helpen voorkomen. • Viskweek in bassins of tanks met gecontroleerde watertoevoer, de zogenaamde recirculatiesystemen, wordt enkel toegestaan voor broed- en kweekkamers, dus niet voor volwassen dieren. • Tweekleppige weekdieren zoals mosselen en oesters dienen hun voedsel uit het water te filteren (nuttige reinigende functie) en worden dus niet bijgevoederd. • Wanneer het nodig is om bijvoorbeeld kooien te behandelen met groeiwerende producten of kweekbassins te ontsmetten, dan mogen bepaalde producten slechts worden gebruikt in afwezigheid van de biologische vissen. • Allopathische geneesmiddelen kunnen slechts beperkt en alleen in specifieke gevallen worden toegestaan. Het gebruik van hormonen is verboden. • De richtlijnen zijn uitgewerkt voor de aquacultuur van o.a. zeewier, weekdieren, zalmachtigen (dus ook forel), kabeljauw, zeebaars, tarbot, zeebrasem, harder, paling, steur, karper, snoek, garnalen, tilapia en pangasius. • Maatregelen voor dierenwelzijn zijn o.a. het verbod op oogsteelamputatie bij garnalen, stress vermijden bij het vervoer van de dieren en pijnloze slachttechnieken hanteren. Voor deze Europese richtlijnen tot stand kwamen, was er al een tiental jaar biovis op de markt, die werd gekweekt en gecontroleerd aan de hand van vrij strikte private lastenboeken zoals die van Naturland. Deze omvatten ook een belangrijk sociaal hoofdstuk waarover in de Europese verordening niet wordt gerept. Een ander groot onderscheid betreft het maximum aantal dieren in de kooien of vijvers: van Europa mogen er bijvoorbeeld drie keer zoveel garnalen rondzwemmen en twee keer zoveel zalm of forel als in de Naturlandnormen. Europa laat daarnaast nog enkele chemicaliën toe voor ontsmetting en het impregneren van de netten rond de kooien. Conclusie De Europese richtlijnen lijken ons een eerste grote stap naar een substantiële verduurzaming van de aquacultuur. Of de toegelaten aantallen vis niet te veel zullen zijn om de preventie van ziekten te kunnen garanderen zal nog moeten blijken. Europa voorziet nog tot juli 2013 een lange periode voor verbeteringen en aanpassingen. Bronnen: Ökologie & Landbau, Öko-Test, Pala nieuwsbrief

7

Column Groene Brol Tekst SuskewieD

Het komt plots en onverwachts. In een witte wolk vliegt mijn warme groene muts enkele meters verder. Ik kijk verdwaasd rond naar mogelijke schuiloorden zoals dikke boomstammen of besneeuwde takkenbossen. Het is nog maar net licht aan het worden, die laatste zondag van januari, wanneer ik – nog in kamerjas – de kippen ga voederen. Dit kan niet het werk zijn van die dekselse buurmeisjes, besluit ik snel. Die trefzekere sneeuwbal komt allicht van … en dan hoor ik de guitige gil achter de schutting opschieten: onmiskenbaar de stem van buurvrouw Jenny! ‘Hé Sus, ik heb je toch geen pijn gedaan? Kan ik het helpen dat die sneeuw zo goed plakt!’ Haar volle, rode gezicht komt om de hoek kijken. Een en al pret bij het aanschouwen van mijn belabberde en halfnaakte ontreddering. Terwijl ze me helpt bij het voederen, merk ik dat er haar wat dwars zit. Hebben mijn hyperkinetische Ardenners haar tuin misschien overhoop gehaald? ‘Maar nee, Sus, ik zit met iets anders’, bekent Jenny. ‘Ik zit al enkele jaren met dat winter- en zomeruurfenomeen in mijn kop. Zie nu zelf: sinds Kerstmis zijn de dagen aan het lengen, maar dat betekent in de praktijk dat de ochtenden maar mondjesmaat lichter worden: 27 minuten over de hele maand januari. De avonden doen het daarentegen veel beter; die winnen zomaar eventjes 45 minuten volgens mijn sterrenkalender! Dit fenomeen is allicht te verklaren doordat we nog altijd een uur achterlopen op de echte zonnetijd voor deze regio. En ik snak echt naar een lichter ochtendgloren; dan pas ben ik goed wakker!’ ‘Je mikt anders niet slecht voor een slaapkop’, relativeer ik haar betoog. ‘Kan zijn, maar toch is het zo. En vooral de kinderen zijn een goede maatstaf: als het lichter wordt, staan ze makkelijker op. En wanneer de avond valt, gaan ze spontaan slapen. Einde maart is het om zeven uur al mooi klaar, maar met het zomeruur begint het pas om halfacht een beetje te schemeren. Gevolg: de hele bevolking halfslapend naar school of werk, behalve wie zo’n wekker heeft gekocht met een lamp die het ochtendgloren nabootst. Mooie energiebesparing! En ’s avonds trekken we de overgordijnen dicht om het nieuws op de tv te kunnen bekijken, omdat de zon dan nog binnenknalt … Wanneer de kinderen dan jammeren dat ze al naar bed moeten terwijl het nog licht is, leg ik hen uit dat de ministers nu eenmaal beslist hebben dat de klok een uur wordt verzet. Hun reactie is even kort als krachtig: “Stomme ministers!”’ De hele dag blijven Jenny’s woorden door mijn hoofd spoken. Mijn humeur wordt er niet beter op. Mijmerend snipper ik een handvol peterselie van een verse bos die mijn vrouw van de supermarkt heeft meegebracht om de pompoensoep te versieren. Bij elke hap knarst het knapperige kruid veelbelovend tussen de tanden, maar het geeft nul aroma af: geurige peterselie? Groene brol ja!

8

Tuin

De teelt van molsla Paardenbloem als groente Tekst en foto’s Luc Vanhoegaerden

De laatste tijd staan oude, zogenaamd vergeten, groenten meer en meer in de belangstelling van tuinier en consument. Samen met Velt-bestuurslid Louis Cardeynaels en biotuinier Wouter Dutré experimenteerde ik in de ecologische volkstuin Opglabbeek met de teelt van ‘molsla’ als groente. Molsla (Taraxacum officinale) is eigenlijk een verbeterde versie van de paardenbloem, die in het gematigde en noordelijke halfrond van nature voorkomt. Van oudsher kenden onze voorouders het gebruik om tijdens het vroege voorjaar in weilanden bladrozetten van paardenbloemen, die onder molshopen waren terechtgekomen, op te delven, waarbij de gebleekte en zachter geworden losse blaadjes werden geoogst voor consumptie. Sprekende volkse benamingen van toen tonen hoe onze voorouders de paardenbloem waardeerden: boerenverdriet – wat verwijst naar dit in weilanden vrijwel onuitroeibare “onkruid” – en bedpisser, duidend op de laxerende en urineafdrijvende werking van het kruid. Paarden-

bloem is bij herboristen bekend als een vitaminerijk en zuiverend voorjaarskruid. Teeltmethode In de handel worden verbeterde rassen van paardenbloem als molsla aangeboden, met bredere bladschijven, minder bitter van smaak en minder snel in zaad komend. Zaad van molsla blijft maar twee jaar kiemkrachtig. De teeltwijze van molsla verloopt ongeveer gelijk met de groeicyclus van de paardenbloem. In mei zaai je op rijtjes van 25 cm afstand, op een maximale diepte van 0,5 cm. Alle grondsoorten zijn geschikt. De zaailingen worden uitgedund in de rij op 15 cm. Paardenbloem vormt een penwortel; zaailingen verplanten lukt dus Links: klaar om ter plekke geforceerd te worden. Rechts: licht afschermen tijdens het bleken.

moeilijk. Het eerste groeiseizoen laat je de molsla boven- en ondergronds ongemoeid fors doorgroeien. Ter plekke bleken Einde oktober kun je de tijdens het seizoen gegroeide bladeren ter plekke bleken voor consumptie na een drietal weken. Je kunt de bladeren ook inkorten op een drietal centimeter boven de wortelhals, en de plant op de groeiplaats laten staan voor een eerste oogst van nieuwe gebleekte blaadjes. Afhankelijk van de weersomstandigheden kun je al oogsten in maart. Het blekende effect van een molshoop kun je nabootsen door de planten te bedekken met een 15-tal cm dekgrond of overjarige compost. Een andere mogelijkheid is om de planten af te schermen met een omgekeerde, goed lichtdicht gemaakte, grote bloempot. Je kunt molsla die je ter plekke op de zaaiplaats verder kweekt tot drie opeenvolgende jaren benutten. Daarna zijn de wortelreserves volledig uitgeput.

Tuin

9

Ingetafelde wortels, klaar voor de forcerie.

La perle du Nord: teelt van molsla in Frankrijk Daar waar molsla in onze streken vroeger een beperkt en volks gebruik kende, is de teelt van molsla in Noord-Frankrijk van oudsher beroepsmatig aangepakt. De pissenlit of dent de lion heeft een vaste plaats verworven in de franse gastronomie. In Hoymille, nabij Duinkerken, zijn nog vijf bedrijven actief in een landbouwcoöperatie om op 80 ha grond molsla te verbouwen. In oktober geoogste penwortels worden stuk voor stuk met de hand schoongemaakt en in slaaptoestand gestockeerd bij -3° Celsius. In functie van de vraag worden de wortels in een pikdonkere ruimte gebracht waar ze in houten bakken in jute worden ingetafeld. In de ruimte heerst een zeer hoge luchtvochtigheid bij een temperatuur van 11° Celsius. Tijdens de hergroei worden de jonge blaadjes regelmatig met water besproeid, de wortels niet. De plant teert volledig op zijn wortelreserves. Na 21 dagen wordt er geoogst. De grootste afzetmarkten zijn Duitsland, Zwitserland en beperkter de Benelux. Frankrijk zorgt voor 30 procent van de productie. Bleken in de forcerie Je kunt de penwortel met ingekort blad ook in oktober rooien om er tijdens de wintermaanden een vervroegde oogst mee op te zetten in een “forcerie”. Daartoe worden de molslawortels ingetafeld in een emmer met tuingrond en ondergebracht in een donkere kelder of schuurtje. Het is belangrijk dat molsla tijdens de hergroei volledig lichtdicht wordt afgeschermd om mooi gebleekte blaadjes te kunnen oogsten. Op die manier kun je, met een tussenpauze van een tweetal weken, tot vier opeenvolgende keren oogsten van je kweek van molsla. Een 15-tal ingetafelde wortels leverde ons bij iedere oogst een portie molsla voor twee personen op.

Oogstklare molsla (forcerie).

10

Tuin

Een veelzijdig plantje Paardenbloemen kun je ook als voer gebruiken voor konijnen en kippen. Aan kuikens van enkele weken oud kun je kleingesneden blad geven, omwille van het gehalte aan vitamines, mineralen en sporenelementen. Geef slechts kleine porties, want het kruid heeft laxerende en vochtafdrijvende eigenschappen. Het gebruik van de wortel van de paardenbloem als koffiesurrogaat is ook bekend. Tweejarige wortels worden gedroogd, geroosterd en vermalen en zo gebruikt als pittige, cafeïnevrije vervanger van koffie. Alhoewel je als tuinier maar beter geen grote opbrengst van molsla moet verwachten, is de teelt van deze “groente” meer dan alleen maar een curiosum. Het is immers een probleemloze – desgewenst meerjarige – teelt die een verse, vitaminerijke groente oplevert tijdens de wintermaanden of in het vroege voorjaar.

Molsla is ook lekker in een rauwkostsalade.

Paardenbloempesto Ingrediënten 100 g paardenbloemblaadjes • 30 g geraspte Parmezaanse kaas • 100 g pijnboompitten • 5 blaadjes daslook (of 2 knoflookteentjes) • 150 ml olijfolie • peper en zout Bereiding Was de blaadjes van de paardenbloem en de daslook. Laat ze op een handdoek drogen en snijd ze in fijne reepjes. Meng alle ingrediënten met een mixer of vijzel. Lekker bij pasta of als tapenade op brood. (Recept: Anna-Maria Dierck)

Eco-actief

11

De liefde van Sjalot En ander eco-actief nieuws Tekst Redactie Foto’s Beekhoeve, Jan Vannoppen

19 juni 2010: Gewestreis Velt-Nederland Dit jaar maakt Nederland van haar gewestreis een “belevingsdag” op de Biologische boerderij De Beekhoeve. Je kunt er zelf kaas maken of wilde planten zoeken en eten. De boerin geeft informatie over de biologische bedrijfsvoering en er komt een weideverteller. Een belevingsroute lopen behoort ook tot de mogelijkheden. De dag wordt afgesloten met een Bourgondische maaltijd. Een spannende dag voor iedereen. Meer info volgt.

Foto Beekhoeve

→ www.velt-nederland.nl → www.beekhoeve.nl

Gewoon durven ‘Als zonder-is-gezonder-tuinier werk je aan je eigen gezondheid en welzijn. Tegelijkelijkertijd doe je heel veel voor de natuur en het leefmilieu. Want een tuin waarin niet meer wordt gespoten, bruist algauw van het leven’, zegt Velt-directeur Jan Vannoppen in een persmededeling die de aftrap voor een nieuw seizoen “tuinieren zonder” markeert. ‘Er komt een nieuw natuurlijk evenwicht dat rijker is dan voorheen. Je tuin wordt een oase voor vlinders, zangvogels, misschien zelfs voor een egelfamilie. Met je zonder-is-gezonder-tuin roep je de verschraling van de biodiversiteit een halt toe.’ ‘Al dat werk! En die plagen!’ is een vaak gehoorde kreet en een drempel voor de stap naar een ecologische tuin. ‘Gewoon durven! Durven omschakelen van de korte termijn en van vaak dure oplossingen uit de reclamefolders naar een gezonde langetermijnaanpak’, luidt het antwoord van Vannoppen. ‘Je leert tuinieren met de natuur mee, in de plaats van ertegenin. Met gezond verstand kom je al ver en op www.durftuinierenzonder.be vind je een hele reeks nuttige tuintips en een resem veelgestelde tuinvragen.’ Het volledige persbericht lees je op www.velt.be/pers of vraag je op bij de redactie. Kom je er nog niet uit? Ga dan te rade bij kabouter Durf zelf. Diep verscholen in het bos beantwoordt hij met zijn draadloze laptop al je vragen. Durf is bereikbaar via [email protected]. PS: Durf leest ook graag je succesverhalen. Velt partner van de campagne ‘Ik geef leven aan mijn planeet’ Net als Velt wil het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen ‘leven geven aan onze planeet’ en daarbij roept het iedereen op om zich te engageren voor biodiversiteit. Velt sluit zich graag aan bij deze brede oproep. Ook jij kunt een bijdrage leveren. Surf naar de campagnewebsite en vul je engagementen in. → www.ikgeeflevenaanmijnplaneet.be

12

Eco-actief

Sjalot valt voor bio Velt ontwikkelde voor haar lessenpakket ‘Bio Met Klasse’ drie affiches die op een ludieke manier het verhaal achter biologische en seizoensgroenten brengen. Ben je leerkracht in het secundair onderwijs of ken je iemand die lesgeeft? Vraag dan gerust een paar exemplaren aan. Stuur een e-mail naar [email protected] met je adres en de gewenste hoeveelheid en binnenkort sieren de avonturen van Sjalot ook jouw klaslokaal. Vermeld in je mail duidelijk hoeveel exemplaren je van elke affiches wenst. Er is een affiche met een groentekalender, een over seizoensgroenten en een over bio. → www.biometklasse.be

Velt Zennevallei durft Velt Zennevallei gelooft niet in kabouters en produceerde prompt een eigen versie van kabouter Durfs affiche met in de hoofdrol vrouwtje Durf ( foto). Prachtige winterbeelden van haar tuin vind je op de gloednieuwe website van deze afdeling: → www.velt.be/zennevallei

Introductie duurzame voeding in Financietoren een succes Het duurzame cateringproject met Fedorest, de dienst die instaat voor de catering in de Financietoren, is succesvol afgesloten. De keuken van de Financietoren verlaagde haar ecologische voetafdruk tijdens de actieperiode met 13 procent. Dat blijkt uit het rapport dat Velt samen met haar partners indiende na afloop van het project. Nadia Tahon, projectcoördinator is blij met deze resultaten: ‘De trend naar meer duurzame schotels wordt dit jaar verder gezet met minder vlees in de maaltijden, meer vegetarische gerechten, deelname aan de bioweek en aan de fairtradeweek.’ Dit voorjaar overlegt Pod Duurzame Ontwikkeling met de Bestuursraad van Fedorest om duurzame voeding in het beleid van Fedorest te integreren. Dat zou weleens een belangrijke stap kunnen betekenen in de verduurzaming van grootkeukens bij de federale overheid. Download het rapport via www.velt.be/pers of vraag het op bij de redactie.

Velt Mol steunt eco-demotuin Een compostpark, een groentetuin, vijf siertuinen en twee bloemenweiden verenigen in één project: dat is de opzet van de eco-demotuin in Mol. De verschillende tuinen tonen gradaties van “ecologisch tuinieren”. Ze gaan ook elk op een eigen manier om met water in de tuin. Misschien wordt het project uitgebreid met een heemtuin. De bedoeling is dat er zo veel mogelijk voltooid is tegen 30 mei 2010, zodat de tuin kan deelnemen aan ‘De dag van het park’. Velt Mol ondersteunt dit project met een maandelijkse praktische les in de groentetuin. Voor een aantal lessen over de snoei van hoogstam- en kleinfruit wordt eveneens ruimte gemaakt, net als voor sier- en moestuinitems.

Eco-actief

13

ECOstyle durft zonder Koen Coenen en Josiane Smeets van ECOstyle willen hun tuinbordje aan een van de prachtige berken hangen, aan de rand van hun tuin. Zo is het goed zichtbaar voor de vele wandelaars, die vooral in de herfst halt houden en hun ogen uitkijken. Dan staan er immers prachtige paddenstoelen in het gras onder de berken: weidechampignons, eekhoorntjesbrood en de grote vliegenzwam. ‘We zijn ons ervan bewust dat sommige mensen ons gazon niet perfect onderhouden vinden. Maar anderen komen hier dan weer langs om hun kinderen de echte kabouterpaddenstoelen te tonen’, zegt Josiane. Ze vinden dat er nog veel bewustmaking nodig is over gazon, te veel mensen willen van hun grasmat een biljarttafel maken en tolereren niet één madeliefje. Gezond gazon Naast paddenstoelen tref je hier in de lente sleutelbloemen, ereprijs en hondsdraf aan. Koen en Josiane zien in hun tuin veel zangvogels, maar ook steenuiltjes, een specht en egels. Hier is veel diversiteit boven de grond, en ook ondergronds wemelt het van het leven. ‘Dat bodemvoedselweb is de basis van een mooi natuurlijk evenwicht in de tuin.’ Maar hoe voorkom je dat die lieve bloempjes – om nog te zwijgen over mos of paardenbloemen – het geheel overwoekeren? ‘We gebruiken ons eigen product Myco-Gazon. Dat zorgt ervoor dat het gras breed uitgroeit met sterke wortels, waardoor het goed kan concurreren met de andere planten.’ Als ik vertel dat Velt een nieuwe vorming heeft gemaakt over ‘Gezond gazon’, zijn mijn gesprekspartners meteen geïnteresseerd. De visie van ECOstyle Er zijn drie belangrijke punten die ze bij ECOstyle willen meegeven. ‘Zorg om ecologie is de bestaansreden van ECOstyle. We passen een heel streng kader toe om producten te screenen voor we ze in ons assortiment opnemen. Op dat vlak doen we geen toegevingen.’ ECOstyle herinvesteert zijn winst op ecologische wijze, namelijk in de ontwikkeling van modernere ecologische tuinproducten. ‘Onze eerste generatie producten wordt nu volop gekopieerd door chemische bedrijven, maar wij hebben al een tweede generatie in ons assortiment en we werken hard aan de derde generatie. Dat pionierswerk zullen we altijd blijven doen.’ En ten derde: ‘Kennis doorgeven aan de handelaars en klanten vinden we heel belangrijk. We promoten onze producten én ecologisch tuinieren. Op dat vlak is er nog veel te doen, want het kennisniveau is soms laag. Maar de gevoeligheid voor het aspect gezondheid is hoog. Dat maakt dat de handelaars en klanten open staan voor informatie over ecologisch tuinieren.’ (interview: Jan Vannoppen)

→ www.ecostyle.be → www.ecostyle.nl → www.durftuinierenzonder.be

De firma ECOstyle is een van de partners voor de Veltcampagne ‘Durf Tuinieren Zonder’. Een succesvolle campagne, want ruim 4000 mensen hebben al een gratis tuinbordje ‘Zonder is gezonder-tuin’ aan hun gevel of tuinpoort hangen. ECOstyle doet met hen mee.

14

Breedbeeld

Roep de bijensterfte een halt toe Help deze bijzondere bestuivers een handje Tekst Geert Gommers & Maite Grugeon Foto Ryan Wick, Kida Yasuo & Nigel Jones

Het aantal bijen neemt in een snel tempo af. Geen goede evolutie, want bijen spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Velt geeft deze problematiek een plaats in haar campagne ‘Durf Tuinieren Zonder’: doe het zonder pesticiden en kies voor een natuurrijke tuin. Als ecotuinier kun jij je steentje bijdragen. Dit artikel is een warme oproep om het bijenvolk een handje toe te steken. De verdwijnziekte Bij honingbijen treedt ieder jaar een wintersterfte van ongeveer 10 procent van de kolonies op. Dat is een normale vaststelling. Maar de laatste jaren zijn terugvallen van 30 tot 50 procent van de kolonies geen uitzonderingen meer. Na de winter tref je in bijenkasten vaak nog slechts enkele bijen aan, ook al is er voldoende wintervoer aanwezig. Een mysterieus fenomeen dat de naam “verdwijnziekte” kreeg. Wetenschappelijk onderzoek ontdekte deze terugval ook bij wilde bijen. In Vlaanderen komen nog bijna 350 verschillende soorten wilde bijen voor, waaronder zandbijen, zijdebijen en bloedbijen.

plaats. Dat betekent dat één honingbij zo’n 1000 bloemen per dag bezoekt. Wanneer je weet dat een bijenkast tot 20.000 vliegbijen bevat, wil dat zeggen dat de vliegbijen van één kast per dag om en bij de 20 miljoen bloemen bezoeken. Zo’n natuurlijke bestuiving is van grote waarde. De impact van een dalende bijenpopulatie op de landbouwproductie is potentieel groot. Denk maar aan de problemen met bestuiving in fruitboomgaarden. Voor wilde planten zijn er al aanwijzingen gevonden dat hun achteruitgang mee bepaald wordt door de achteruitgang van het aantal bestuivers, in casu bijen.

Ideale bestuivers Duizenden wilde planten en 84 procent van de landbouwgewassen in Europa (bron: INRA, Frankrijk) zijn afhankelijk van insecten voor hun bestuiving. De bijen vormen hierbij de belangrijkste groep, zowel de honingbij als wilde bijen. Elke soort heeft een specifieke levenswijze en is gespecialiseerd in de bestuiving van een of meerdere plantensoorten. Honingbijen zijn werklustig en hebben een vliegbereik van zowat 3 km. Ze bevliegen ongeveer 10 bloemen per minuut, en een vlucht duurt circa 10 minuten. Doorgaans vinden er 10 vluchten per dag

Oorzaken afname Wetenschappers geven geen eenduidige oorzaak voor de afname van het aantal bijen. Honingbijen sterven niet in de bijenkast; ze keren niet terug naar een op het eerste gezicht gezonde kast met koningin, broed en voldoende wintervoer. Men gaat ervan uit dat ze sterven door een algemeen verzwakte gezondheid, waardoor ze uiteindelijk ten prooi vallen aan parasieten en mijten, o.a. de varroamijt. Het is dus belangrijk om aandacht te besteden aan de oorzaken van hun verminderde vitaliteit. Verschillende factoren kunnen een rol spelen.

Te weinig volwaardig voedsel Bijen zijn voor hun voedsel afhankelijk van nectar en stuifmeel. Dat betekent dat ze continu op zoek zijn naar bloeiende planten. De huidige landbouw ontwikkelt zich in Vlaanderen in de richting van intensieve monoculturen met quasi geen bloeiende planten of vruchten. Weiden met bloemen als gevolg van een extensieve begrazing of een gericht maaibeheer zijn in Vlaanderen zo goed als verdwenen. Naast de hoeveelheid voedsel is ook de voedingswaarde van tel. Uit een studie van professor Reybroeck (ILVO, Vlaamse overheid) blijkt duidelijk dat de voedingswaarde van stuifmeel sterk afhankelijk is van de plantensoort waarop het is verzameld. Van alle onderzochte stuifmeelsoorten bleek maïs het minst voedend. Bij gebrek aan andere planten in het najaar storten bijen zich in Vlaanderen echter massaal op de beschikbare bloeiende maïs. De maïs geeft de bijen een vals gevoel van veiligheid. Te warm najaar De opwarming van het klimaat zorgt ervoor dat winterbijen steeds later in het jaar geboren worden. Vroeger kwamen ze einde augustus ter wereld, als er nog voldoende stuifmeel voorhanden is. Nu worden ze geboren in de maanden september of oktober, een tijdstip waarop de bloei tot stilstand komt, wat leidt tot minder volwaardig stuifmeel. De klimaatopwarming zorgt dus onrechtstreeks voor zwakkere winterbijen. Daardoor raken ze moeilijker de winter door, ook al zijn de winters door de band genomen altijd maar zachter.

2 | 2010

15

Interesse in bijen? • Trefdag ‘Bijen zoeken imkers’: infodag voor geïnteresseerden in imkeren. Wanneer: zaterdag 24 april en zondag 2 mei, telkens vanaf 10 u. Waar: Gerald Vereyken, Doelvelden 7, 2590 Berlaar Info: 03 482 33 06 of [email protected] → www.doelhof.net

• Symposium ‘Final Countdown of zonnige toekomst?’ Bijen in West-Vlaanderen. Wanneer: zaterdag 17 april, van 9.30 tot 16.30 u. Waar: Cultuurcentrum Knokke-Heist, Meerlaan 32, 8300 Knokke-Heist Info: → www.west-vlaanderen.be/natuur

Te weinig nestgelegenheid Wilde bijen hebben nood aan allerlei structuurelementen in het landschap (bos, struiken, oevers, struweel) als nestgelegenheid. Deze elementen moeten op beperkte afstand van elkaar in het landschap aanwezig zijn om een geschikt leefgebied te vormen. Uit onderzoek blijkt dat deze afstanden voor solitaire bijen nog kleiner dienen te zijn dan voor sociale soorten zoals hommels en honingbijen. De landbouwwijze in Vlaanderen – met een focus op grote percelen en intensief landgebruik, en weinig oog voor kleine landschapselementen – gaat hier lijnrecht tegenin. Dat de honingbij beter gedijt in een stedelijke omgeving met parken en tuinen, dan in sommige landbouwgebieden op het Vlaamse platteland is tekenend voor deze problematiek. Pesticiden De nieuwste generatie van pesticiden vormt een van de belangrijkste factoren voor de achteruitgang van de bijenpopulatie. Dat besloten experts op het bijencongres Apimondia in Montpellier (Frankrijk) in september 2009. Van de nieuwe generatie insecticiden is weliswaar 100-maal minder actieve stof nodig, waardoor het

gebruik per hectare in absolute cijfers afneemt, maar deze zogenaamd systemische middelen zijn vele keren giftiger. De schade aan nuttige insecten zoals bijen is toegenomen, concludeerden de wetenschappers. Beoordeling pesticiden ontoereikend Begin 2009 heeft de EU een nieuwe wetgeving voor pesticiden goedgekeurd. Een voorstel van het Europees Parlement om stoffen die schadelijk zijn voor bijen te verbieden, haalde het niet. De risicobeoordeling voor de toelating van pesticiden houdt geen rekening met chronische en subletale effecten. Chronische effecten zijn effecten die pas optreden bij langdurig herhaalde blootstelling. Subletale effecten zijn effecten die optreden als bijen worden blootgesteld aan kleine hoeveelheden, zodat ze niet onmiddellijk sterven, maar wel verzwakt raken. Voorbeelden van zulke effecten bij bijen zijn een verstoorde navigatie, een verstoorde communicatie met andere bijen in het volk, de aantasting van het leervermogen en van het hygiënisch gedrag waardoor bijen er niet in slagen om zichzelf en de bijenkast proper te houden. Door deze verzwakkende effecten wordt het bijen-

volk vatbaarder voor ziekten en kan het ten slotte instorten. Oplossingen Om de bijensterfte te stoppen, is het van essentieel belang dat bijen volwaardig voedsel vinden en – dit geldt voor wilde bijen – voldoende nestgelegenheid. Maatregelen die het aanbod van nectar en stuifmeel en de landschapsvariatie verhogen zijn cruciaal. Hierin speelt iedereen een rol: van overheden op verschillende niveaus (EU, België, Vlaanderen, provincies en gemeenten) tot de individuele tuineigenaar. We leggen in wat volgt de nadruk op initiatieven die je zelf kunt nemen. Maar dat neemt niet weg dat beheerders van “openbare” domeinen ook een actieve rol te spelen hebben. Door de grote oppervlaktes die zij aanleggen en beheren, is hun aandeel fundamenteel. Denk even aan oevers langs rivieren, aan parkzones, of aan wegbermen langs spoorwegen en autosnelwegen. Ook de landbouwers spelen mee: akkerranden inzaaien, bloeiende groenbemesters gebruiken en erfbeplantingen met bijenplanten: geen berken dus, maar eerder lindes en wilgen.

16

Breedbeeld

Wat kun je zelf doen? 1. Kies bijvriendelijke planten voor je tuin Planten die interessant zijn voor bijen zijn planten waarbij de bijen zonder problemen aan de nectar of het stuifmeel in de bloem kunnen, en die een overvloedige nectar- en stuifmeelproductie hebben. Enkelvoudige bloemen en planten met bloemschermen komen vaak in aanmerking. De onderstaande lijst geeft een overzicht van interessante vaste planten die veel vliegen, bijen, wespen, vlinders en kevers aantrekken. Een dichte beplanting zal bovendien voor schuilplaatsen zorgen waardoor ook andere insecten (o.a. wantsen, cicades en spinnen) worden aangetrokken. Zo ontstaat een ecosysteem van bestuivers, jagers en prooien. Maak een plantenkeuze die in elk seizoen wat bloei aanbiedt. Je bouwt dan aan een gevarieerde insectenpopulatie. Goede nectar- en stuifmeelplanten • distelsoorten (kogeldistel, blauwe distel, kaardenbol, ezelsdistel) • sommige tuinkruiden (venkel, tijm, munt, dille, lavendel) • engelwortel • vingerhoedskruid • gipskruid • moerasspirea • rudbeckiasoorten • lupine • wilde margriet • herfstaster • krokus • sneeuwklokje • duizendblad • wilde marjolein • ezelsoor • sedumsoorten • heide • klimop • klaver • floxsoorten Deze struiken en bomen zijn extra waardevol voor hun nectar en stuifmeel • boskamperfoelie • (klim)hortensia • meidoorn • vlinderstruik • wilg • linde

Dit overzicht is zeker niet volledig. Arie Koster, een Nederlands botanicus en expert op het vlak van ecologisch groenbeheer heeft een gedetailleerde plantenlijst ontwikkeld met planten die erg geschikt zijn voor bijen. www.bijenhelpdesk.nl biedt een schat aan bruikbare info. Je vindt er zelfs een top 100 van inheemse planten voor wilde bijen. 2. Zaai een bloemenakker in Een bloemenakker bestaat uit eenjarige planten, dat wil zeggen dat het kiemen van de plant, de groei, de bloei en het afsterven gebeuren binnen hetzelfde jaar of zelfs binnen eenzelfde groeiseizoen. Veel eenjarige bloemenakkers zijn heel kleurrijk en worden druk bezocht door allerlei insecten. Tussen de eenjarige planten zijn nog kleine stukjes open grond. Daar maken gravende insecten, bijv. zandbijen, dan weer graag gebruik van. Een bloemenakker heeft behoefte aan zon en aan een niet te voedselrijke bodem. Zware kleigronden of zwaar bemeste gronden zijn niet geschikt. Om een bloemenakker aan te leggen hoef je niet over een grote oppervlakte grond te beschikken. Een lapje grond van 2 tot 3 m2 volstaat. Let er bij de aankoop van het zaadmengsel op dat het om eenjarige akkerplanten gaat, en dat het voor de aanleg van een bloemenakker dient (geen bloemenweide dus; dat is wat anders). De meest bekende mengsels zijn de Duitse: het Tübingermengsel voor de rijkere en zwaardere gronden en het Brandenburger-mengsel voor armere gronden. De algemene regel is: vanaf einde maart inzaaien op naakte grond en lichtjes inharken. Om een bloemenakker te behouden, moet je elk jaar de bodem verstoren net als bij een echt akkerland. Het volstaat om de resten van de bloemenakker af te maaien en daarna de bodem te schoffelen. 3. Gebruik bloeiende groenbemesters in de moestuin Groenbemesters worden ingezaaid na de oogst van de groenten. Voor bijen is het belangrijk dat de groenbemesters in bloei komen. Kies voor een groenbemester die kort na het zaaien in bloei komt (bijv. raapzaad), of zaai vroeg genoeg. Vooral in het late najaar, wanneer er minder planten in bloei staan, leveren deze groenbemesters een welkome portie nectar en stuifmeel.

Enkele interessante groenbemesters voor bijen: facelia, witte en gele mosterd, bladrammenas, bernagie (komkommerkruid) en raapzaad. Voor honingbijen steekt facelia er als drachtplant met kop en schouders boven uit. Vergeet niet dat witte en gele mosterd, bladrammenas en raapzaad behoren tot de kruisbloemigen en waardplanten zijn voor knolvoet, een schadelijke schimmel voor o.a. koolgewassen. Klavers zijn ook nuttig, maar die gebruik je als groenbemester het best als ze een heel seizoen, of liever nog twee tot drie jaar kunnen blijven staan. In de groentetuin is dat moeilijk.

Facelia: nuttig of een bedreiging? Bij de samenstelling van bloemenmengsels of bij de keuze van groenbemesters komt facelia dikwijls ter sprake. Facelia – afkomstig uit Californië – werd oorspronkelijk als sier- en bijenplant gebruikt. In sommige gevallen kunnen uitheemse planten inheemse plantensoorten in de verdrukking brengen, bijv. door hun snelle groei (denk maar aan de woekerkracht van Japanse duizendknoop), of doordat ze insecten van de inheemse planten afvangen. Hoe zit dat met facelia? Vormt deze plant een bedreiging of mogen we hem met een gerust hart zaaien? We legden de vraag voor aan Arie Koster. ‘Facelia wordt al tientallen jaren

2 | 2010

4. Creëer een warm nest Sommige tuinen liggen er kraaknet bij, zonder hoekjes met dood hout en zonder een enkel dor takje dat langer dan één seizoen blijft staan. Zulke tuinen bieden weinig nestgelegenheid voor wilde bijen. Afgestorven holle plantenstengels laat je het best staan, en dood hout en materiaal met kleine holtes laat je bij voorkeur in je tuin liggen. Je kunt de bijen ook extra nestgelegenheid aanbieden. Daarvoor gebruik je het best bundels van holle stengels die aan een kant zijn dichtgemaakt. Bamboestokken zijn hiervoor goed geschikt. Je kunt ook gaten in houtblokken boren, waarbij je ervoor zorgt dat de binnenkant van de

gezaaid, vooral als groenbemester. In verhouding tot de grote hoeveelheid waarin facelia wordt ingezaaid, vind je deze plant weinig in verwilderde vorm terug. Hij zal wel verwilderen en je zult hem hier en daar wel waarnemen, maar hij heeft geen invasief karakter. Dat komt ook door het relatief zware zaad, dat niet ver van de moederplant verspreid raakt. Facelia is niet winterhard; het loof bevriest snel bij een beetje vorst. Je moet wel bekijken waarvoor je facelia gebruikt. Als groenbemester? Prima. Als bijenplant? Oké. Maar als je natuurlijke akkerranden of een natuurlijke bloemenakker wilt, kies dan liever voor inheemse bloemen. Je kunt facelia mee uitzaaien, maar dan wel zeer dun.’

17

gangen zo glad mogelijk is. De diameter van de gangen mag variëren van 2 tot 12 mm, de diepte van 3 tot 20 cm. Boor nooit volledig door het houtblok heen. Nestkastjes voor bijen, tot zelfs echte “bijenhotels”, vind je almaar vaker in de winkel. Om de bijen in de nestkastjes te krijgen, is het noodzakelijk dat er geschikte planten in de buurt staan. Dat vergeet men weleens. Wil je bijen lokken, dan moeten er in de eerste plaats voldoende nectarbronnen zijn. Anders is de kans op onbewoonde nestkastjes reëel. Hang je een nestkastje op, plant dan meteen wat geschikte bijenplanten aan. Niet elke wilde bij zal in elk type nestkastje vertoeven, en elke bijensoort heeft dan weer een voorkeur voor specifieke planten. Om deze puzzel ineen te laten passen, is er een plantenlijst opgesteld in functie van bijen die graag gebruik maken van zulke nestkastjes. Je vindt die lijst op www.bijenhelpdesk.nl. Pesticiden: doe het zonder Naast deze stimulerende maatregelen is een verbod op schadelijke pesticiden een belangrijke maatregel die door de Belgische en Nederlandse overheid ernstig moet worden genomen. Sommige landen wachten niet op de EU en slaan zelf een aantal producten in de ban. Het voor bijen omstreden insecticide Gaucho werd in Frankrijk al in 1999 verboden in de zonnebloemteelt. In 2004 volgde het verbod voor de maïsteelt en werd het gebruik van Regent, eveneens schadelijk voor bijen, voor elk landbouwgebruik verboden. Ook Italië en Slovenië hebben gelijkaardige producten inmiddels verboden. In Groot-Brittannië is de grootwarenhuisketen Co-op begin 2009 gestart met Plan Bee: voor de teelt van verse groenten en fruit die het huismerk van Co-op dragen, is het gebruik van acht pesticiden die schadelijk zijn voor bijen verboden. Co-op bewijst hiermee dat als de overheid niets onderneemt de distributiesector wel een belangrijke rol kan spelen.

Een bij komt tevoorschijn uit een van de gaten van een bijenhotel.

Bayer betaalt schadevergoeding Het Duitse overheidsinstituut Julius Kühn legde een verband bloot tussen de massale sterfte van 11.500 bijenvolken in de deelstaat Baden-Württemberg in 2008 en de introductie van een nieuw insecticide als omhulsel voor zaaizaden van bieten. De producent Bayer betaalde 2 miljoen euro compensatie aan imkers en de Duitse regering trok de toelating van deze nieuwe insecticiden in. En wat met België en Nederland? Er werd tot nu toe geen enkele actie ondernomen om het gebruik van deze schadelijke insecticiden een halt toe te roepen. In Frankrijk zijn Gaucho en Regent verboden, in België en Nederland zijn ze volop in gebruik. Vijf van de acht door Co-op geweerde middelen worden in België gebruikt in de gangbare landbouw, bijv. onder de merknaam Confidor, of te koop aangeboden voor particulieren, bijv. Gardiflor antibladluis. In Nederland werd op 24 november 2009 een petitie met 40.856 handtekeningen overhandigd aan het bevoegde ministerie voor landbouw, natuur en voedselkwaliteit (LNV) met de vraag om schadelijke insecticiden voor bijen te verbieden. Daar is de politiek nu aan zet. Je kunt dit opvolgen via www.stopdebijensterfte.nl.

18

Zoekertjes

gezocht

Een haan en 3 of 4 hennen van het ras Bresse-hoenderenen + 1 koppel duiven van het ras Bresse. 057 21 24 50. [email protected]. Gratis

Wollen matras (schapenwol), 2 pers. (1,60 m breed). In goede staat. Kempynck, 051 544 310.

Gratis

Walnotenboompjes. Ik heb uitgezaaide notenboompjes opgekuild. Er is een behoorlijke kans dat die goede noten geven. Dit is alleszins het geval met de oudste zaailingen die ik zelf uitplantte. De laatste uitplanting zie je op: http://blog.senioennet.be/fruit op 3 dec. 2008. Met zaailingen heb je wel minder zekerheid op goede vruchten. 32 (0)3 383 12 37, [email protected].

Te koop

Klepelhakselaar en versnipperaar voor snoeiafval en takken tot diameter 7 cm. Motor 4PK. Als nieuw. 056 72 50 42.

Te koop

onvolledig. 03 651 78 51.

Rogge: graan, geschoond maar niet gemalen, biogecertificeerd. Zowel kleine als grote hoeveelheden mogelijk. Info: Theresiahoeve, Bralstraat 3, Verrebroek. 0496 25 43 09.

gezocht

gezocht

Wortelstek van herfstframbozen. Koen Van Herreweghen, 014 51 31 69.

Te koop

gezocht

Gratis

Seizoenen van 1992 tot 2007,

Plant van zoethout. Naulaerts, regio Aarschot, 016 58 04 77 of 0487 46 00 74. Tuinfrees, 40 cm. Zo goed als nieuw. Prijs o.t.k. Sint-Niklaas, 03 777 84 35. Te koop

10 productievolken op Dadant B of Simplex naar keuze: overhangen in eigen kast of compleet. Alle volken met gemerkte moer 2009 en 2x behandeld tegen varroa. Gilbert Walraet, Sint-Martinusstraat 51, 9790 Wortegem-Petegem. 055 31 42 46 of [email protected].

Betrouwbare en betaalbare aannemers voor de nieuwbouw van een laagenergiewoning in houtskelet. Wie helpt ons aan adressen/tips? We bouwen in Aalter. [email protected], 09 374 24 23. Te huur

Rustig gelegen volkstuintjes in Hombeek. € 25,00 per jaar. theoslachmuylders @hotmail.com, 015 41 66 06. gezocht

Te koop

Verzameling van ca. 200 macrobiotiekgerelateerde tijdschriften, alles in perfecte staat en bestaande uit: Makrobiotiek Vlaanderen jaarg. 1974/75, Makrobiotiek der Lage Landen 1976/77, Makrobiotiek 1978/79, De Natuurlijke Weg 1977/78, East-West Journal 1977 t/m 1987. Prijs: € 80,00. 03 658 13 00. Gratis

Pauwstaartjes (witte duifjes).

051 20 42 04 gezocht

Een nieuwe thuis voor onze lieve ezels (omwille van plaatsgebrek). We hebben een koppeltje, Petrus en Elisabeth , dat al tien jaar samen leeft en een jonge ruin van vorige zomer, Paulus. Ze kunnen alle drie samen verhuizen, of het jonge ezeltje afzonderlijk. Thomas De Herdt, 0499 12 19 74. Te koop

Houtlandram + 3 betjes + 5 lammetjes. Houtlanders zijn vroegrijp i.v.m. dekken van ooien, ze kunnen deze herfst al voor hun nageslacht zorgen. Ze hebben weinig verzorging nodig en hebben ziektebestendige hoeven. Biologische bijvoeding. Info: Katelijn Vanhoutte: 0476 383 051 - 055 31 37 85 [email protected] of Paul Symons: 0496 145 096 - 055 60 47 56

Aspergeplanten. Wie kan me hieraan helpen of waar kan ik hiervoor terecht? 056 600 409 (Wakken), [email protected]. Te huur

4 nieuwbouwappartementen op 1ste en 2de verdieping, waaronder 1 groot met 3 slaapkamers en groot terras, beneden mogelijkheid tot zelfst. activiteit, centrum dorp. Erachter ligt een parktuin van meer dan 1 ha, met eeuwenoude bomen en een vijver. Wij zouden graag een vorm van cohousing uitwerken waarbij de huurders elk kunnen beschikken over een ecomoestuin van 10x15 m en samen de grote siertuin verzorgen en in zijn glorie herstellen. Beschikbaar vanaf mei 2010. Philip Haers, 0497 45 89 61 (Bassevelde), [email protected] gezocht

Huisje met zonnige biotuin op heuvelflank nabij biogroente en -fruitteler en/of natuurgebied. Bij voorkeur te huur met optie verkoop of stukje bouwgrond in dezelfde context. [email protected] of 02 380 07 78. gezocht

Meer info over een cultuur opstarten met de moederzwam van komboecha. [email protected]

gezocht

Medetuinier (m/v). In Lubbeek, temidden van bos en holle wegen, ligt een prachtig stukje grond: Het Gulden Gehucht. Het veld is 3,5 ha groot en een uitnodiging tot samenwerking, tussen mensen en met de natuur. Hier startten we met een project, voorlopig gedragen door Patrick, Christine en Moniek. Er zijn hoogstambomen aangeplant, struiken en hagen. Er lopen schapen en er staat een tunnel. Na twee jaar grasklaver starten we dit jaar op ongeveer 0,5 ha fijne groenteteelt voor directe verkoop op de markt. Hiernaast ligt nog 0,5 tot 1,5 ha vrij waar we graag een zelfoogsttuin zouden zien. Wie heeft interesse dit op zich te nemen? Over visie en samenwerking kan overlegd worden. Een zelfstandige aanpak met eigen voorstellen is welkom. 0475 29 16 69 (Patrick Jacoby) of 0477 67 25 43 (Moniek Broekx). gezocht

Een konijnenexpert. [email protected]. Te koop

Na dienst gedaan te hebben voor onze 3 dochters willen we onze katoenen luiers nog een zinvolle bestemming geven. De luiers zijn van het merk Kiddy Bips, met inlegdoekjes en plastic broekjes; sommige zijn wat roze verkleurd, maar nog goed te gebruiken. Verschillende maten. Prijs o.t.k. Fam. Lust-Vriens uit Achel: 011 66 42 82 of [email protected] gezocht

Op het Blauw Kasteel (kasteeldomein in Scheldewindeke) worden biologische groenten, kruiden en fruit gekweekt. Voor de drukkere periodes (vanaf juni tot november) zijn we op zoek naar seizoenarbeiders. De verloning gebeurt volgens de barema’s. [email protected] of 0488 36 17 96 Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje ook op www.ecozoekertjes.be

Winnaars • De winnaar van het pakket van Biolé is Jeroen Heyman • De winnaars van de tuinagenda: José Van Kerschaver, Carine Van Remoortere, Tine Vervaet, Kris Van Vaerenbergh • De winnaars van Succesvol eetbare zwammen kweken: Ann D’heedene, Goedele Gesquiere, Isabelle Vackier, Wilma Peeters, Jimmy de Keyser

Column/Verbeeld

19

Groentje Mollenleed Tekst Laurence Machiels Illustratie Leen De Pelseneer

Zelden zie ik problemen in mijn eigen tuin. Onkruid, bladluizen, worteltjes met wormpjes – het hoort er toch allemaal een beetje bij? Ik ben zo’n typische “tuinier zonder zorgen” die pas echt in gang schiet wanneer het euvel al enorme proporties heeft aangenomen. Van die perfecte gestofzuigde tuinen waarin alles op rolletjes lijkt te gaan, krijg ik ronduit de kriebels. En als er al eens wat mis gaat in andermans tuin, dan kan mij dat al helemaal niet boeien. Taxuskevers in de haag? Schimmels in de buxus? Een invasie van paardenstaarten? Mollen in het gazon? Sorry, dat zijn de wetten van de natuur. Zeg nu zelf, wat betekent één kleine mol in het licht van de gehele fauna? Wie gunt dat schattige, naarstige diertje nu niet een worm – dit allerduidelijkste bewijs van biodiversiteit? Zo’n vrolijke, onbezorgde “laat leven wat leeft”-tuinier ben ik. Was ik. Tot vorige week. Het begon als een rariteit. “Mijn eerste molshoop” verscheen als een eenzame bruine vlek in mijn secuur aangelegde gazon. Die arme mol moest vast veel honger hebben, was toen mijn eerste en enige gedachte. De volgende dag prijkten er al vijf hopen op mijn biljarttafelgazon; een week later viel er van het gras amper nog wat te bespeuren. Hoe naïef kan een mens zijn? Hoe hard kan een mol in zijn vuistje lachen? Mijn zachtaardigheid sloeg om in een haatdragende bloeddorstigheid waarvan ik nooit had vermoed die in me te hebben. Koortsachtig ging ik op zoek naar opa’s mollenklemmen, tevergeefs. Zou ik, zoals onze buurman van weleer, ’s ochtends vroeg papa mol met de spade een eenrichtingsticket naar het hiernamaals bezorgen? Maar daar moet je zo akelig vroeg voor opstaan … Waar zat die reuzenpopulatie uilen waar ons dorp maar wat graag mee uitpakt? Of als ik de katten nu eens geen eten meer gaf? Het werd me gauw duidelijk: dit klusje zou ik anders moeten klaren. Aan antimollenmiddeltjes geen gebrek, zo bleek algauw. Genoeg om hele nachtmerries mee te vullen. Van giftig gas over enge geluidsapparaten, stinkstoffen, strychnine, mollenpistolen en zelfs dynamiet – hoe diep kan een mens zinken, bedacht ik vol afgrijzen. Een professionele mollenvanger zou beslist mijn probleem oplossen, maar mijn tuintrots weerhield me. De winkelrekken boden mollenbollen aan. Geen mottenbollen, zoals ik eerst verkeerdelijk las, maar bloembollen met een bijzonder toepasselijke naam: Allium moly (‘mol-y’ – wie heeft dit ooit bedacht?). Volgens het doosje zou elke mol gillend weglopen van de stank. Ik ruik niets, maar ik ben dan ook geen lid van de mollenfamilie – denk ik. Minutieus hark ik de vele hopen bij elkaar, hele kruiwagens vol heerlijk rulle aarde. Precies wat ik nodig heb om straks in mijn serre te gaan voorzaaien. Als ik niet zo boos was, zou ik deze mol en zijn ongetwijfeld erg kroostrijk gezin nog vriendelijk danken ook. Secuur beplant ik de gaten met sieruien. Ik mag er niet aan denken dat die straks in mijn gazon beginnen te bloeien, in het knalste geel ooit … Maar voorlopig gebeurt er niets. Bloemen noch verse hopen. Als een veldheer aanschouw ik elke dag het terrein. Vormt zich daar toch geen kleine ophoging, wat verse aarde die er eerst niet was? Ondertussen bespied ik, zo onopvallend mogelijk, het onberispelijke gazon van mijn buren. Verhuist de mol naar links, dan ruïneert hij het voetbalveld van de buurjongen (en mijn zoon). Migreert hij naar rechts, dan gaat die chronisch onvriendelijke buurvrouw nog meer zeuren. Een ding staat vast: het wordt pijnlijk keuvelen over het tuinhek, deze zomer …

20

Culinair

Zoet witlof of zachtzure bavarois Een symbiose van smaken Tekst Emelie Heller Foto’s Tania L. Garcia Baez, toastforbrekkie, Christina Castro & Lechuza

Je denkt er misschien niet meteen aan om zoet en zout te combineren in de keuken, maar contrasterende smaken kunnen net voor een bijzonder effect zorgen. Zuur pept zoet op, en zoet maakt zout of bitter minder scherp. Laat je verrassen door een vleugje honing in een zoute quiche of door een friszure toets in een zoet roomlaagje. Smospartij? Mijn canneloni met pompoen en rode biet was een groot succes in de Volxkeuken. Alleen had ik er niet aan gedacht dat met behulp van een spuitzak het proces veel vlotter zou verlopen. In de plaats van een spuitzak heb ik een plastic zak en een schaar gehanteerd. Met de schaar knip je een klein hoekje van de zak. Zie dat je een opening hebt van 1 cm doorsnede. Op zich is dit een goede oplossing om de canneloni te vullen, maar voor 150 stuks wordt het een ware smospartij.

Denk er wel aan dat de enzymen uit honing afbreuk doen aan de bindkracht van puddings en sauzen. Bijen maken honing uit nectar, het zoete plantensap uit bloemen of uit honingdauw. Er zijn verschillende soorten honing met telkens een eigen kleur en smaak. Wanneer de honingsmaak niet mag overheersen, kies je het best voor bloemen- of acaciahoning. Die smaakt eerder neutraal. Laat omwille van smaak- en kwaliteitsbehoud de honing niet meekoken in een gerecht, maar voeg hem pas op het einde toe.

Bitter, zoet, zout … Het recept voor de zalm-witloftaart heb ik gekregen van mijn zus. Het is een ideaal recept voor wanneer je weinig tijd hebt en toch indruk wilt maken op je tafelgenoten. De combinatie van de zoute zalm met het bittere witlof en de zoete saus zorgt voor een heerlijk resultaat. Ook wie geen witlof lust, zal misschien van mening veranderen na het proeven van deze smakencombinatie. Honing is een gezonder alternatief voor de gewone tafelsuiker.

… en zuur Limoensap of -schil laat ik in gebak vaak achterwege. Maar voor de wortelcake met limoentopping is deze toevoeging essentieel. De combinatie van de zure limoendressing met de zoete en smeuïge emulsie is onweerstaanbaar lekker. De kruiden maken de taart zeer bijzonder. Deze taart diende als dessert voor een groot feest en werd toen in negenvoud gemaakt. Een zeer geslaagd dessert dat snel in de monden van de gasten verdween …

Aan de slag met agaragar In de feestzaal waar ik sporadisch werk, heb ik onlangs geproefd van een overheerlijke mangobavarois met een gelei van passievrucht on top. Mijn uitdaging zou zijn om deze bavarois te evenaren. Ik ben geen grote voorstander van roomdesserten, maar voor deze bavarois maak ik een uitzondering. In de plaats van gelatine gebruikte ik agaragar, een vegetarisch alternatief voor gelatine. Het wordt gemaakt van zeealgen die geplukt worden langs de kusten van vele wereldzeeën. Gelatine wordt gemaakt uit beenderen en huiden van runderen. De bindkracht van agaragar is twee- tot driemaal zo groot als die van gelatine, maar de binding is van kortere duur. Na twee tot drie uur maakt het vocht zich weer los. Daarom maak je bereidingen met agaragar maar beter niet te lang op voorhand. Als je drie uur op voorhand begint met de bereiding van de bavarois, dan heeft hij ruimschoots de tijd om op te stijven.

2 | 2010

21

Canneloni van rode biet en pompoen met tomatensaus 1,5 u Soms wordt er aangegeven dat je de canneloni op voorhand moet koken. Dat zou ik niet doen, om het proces van het vullen te vergemakkelijken.

Ingrediënten voor 6 personen

Bereiding

• een kleine hokkaido pompoen • 2 middelgrote rode bieten • 200 g fetakaas • een snuifje kaneel • 1 el curry • 1 el kurkuma • een handvol rozijnen • geraspte kaas (emmentaler, parmezaan, … naar eigen keuze) Voor de tomatensaus: • 2 uien, versnipperd • 1 teen look, fijngeperst • 1 wortel, in kleine blokjes (0,5 cm op 0,5 cm) • 2 blikken tomaten in blokjes • kruidenbouillon • gedroogde oregano, basilicum, • een scheutje rode wijn

Snijd de pompoen en rode biet in stukken van ca. 2 op 2 cm. Je hoeft de pompoen niet te schillen. Doe beide groenten in een grote ovenschaal en voeg olijfolie toe. Kruid naar believen. Zet de ovenschotel in een voorverwarmde oven van 200° Celsius en rooster de groenten gaar. De rode biet heeft soms meer tijd nodig dan de pompoen. Je kunt de rode biet in fijnere stukken snijden zodat hij sneller gaar is. Stoof intussen de ui en de look glazig in wat olie. Voeg de wortel toe en zet het deksel op de pan. Blus deze groenten met een scheutje rode wijn. Voeg de tomaten-

Als je voldoende saus maakt, dan kunnen de pijpjes het vocht van de saus opslorpen.

blokjes toe en breng op smaak met peper, bouillon, zout en kruiden. Haal de geroosterde groenten uit de oven en laat afkoelen. Verkruimel de feta over de groenten. Meng goed. Voeg de kruiden toe en mix fijn. Voeg de rozijnen toe. Vet een ovenschotel in met olijfolie. Vul de canneloni met behulp van een spuitzak. Schik de canneloni in de ovenschaal en overgiet ze met de tomatensaus. Werk af met geraspte kaas en plaats de schotel ca. 25 min. in de voorverwarmde oven. Prik af en toe in de canneloni om te checken of ze gaar zijn.

Zalm-witloftaart met honingdressing 30 min

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 1 kant-en-klare bladerdeeg (of zelfbereid deeg van 100 g bloem, 2 g zout, 10 g zachte boter, ca 0,5 dl ijskoud water en 100 g koude boter) • 150 g gerookte zalm • 125 g kruidenkaas (of roomkaas + toegevoegde verse kruiden zoals bieslook, peterselie, knoflook, zout … ) • 8 stronken witlof • honing • 50 g geraspte cheddar • 1 rode ui • olie of boter

Verwarm de oven voor op 175° Celsius. Snijd de witlofstronken in de lengte doormidden en stoof ze gaar in wat vetstof. Voeg zout en peper toe. Zet het deksel op de pan en draai het vuur wat lager. Leg intussen het deeg in een taartvorm van ca. 30 cm. Zorg ervoor dat de deegrand over de taartvorm komt. Je hoeft de vorm niet vooraf in te vetten, omdat het deeg zelf zeer vetrijk is en daardoor vanzelf uit de vorm glijdt. Snijd de rode ui in fijne ringetjes. Stoof de ringen glazig in wat vetstof en karameliseer ze met een el honing of suiker.

Wanneer het witlof gaar is en de ui gekarameliseerd, begin je met de eigenlijke bereiding van de taart. Neem de met deeg gevulde taartvorm en bestrijk het deeg met de kruidenkaas. Verdeel vervolgens de zalm over de kruidenkaas. Leg de witlofstronken diagonaal over de zalm. Houd het vocht van het witlof bij. Versier de taart met de gekarameliseerde ui. Zet de taart 20 à 25 minuten in de oven. Verwarm ongeveer 1,5 dl van het witlofvocht samen met 3 el honing. Giet de saus over de warme witloftaart en dien op met een frisse salade.

22

Wortelcake met limoentopping 1,5 u

Ingrediënten voor 8 personen

Bereiding

• 200 g geraspte wortel (grove stukken) • 100 g boter • 150 g bruine suiker • sap en schil van 1 limoen • 4 eieren • 100 g witte en 100 g volkorenbloem • 1 tl kaneel • 2 tl bakpoeder • 50 g walnoten, fijngemalen • 50 g amandelen, fijngemalen of poeder • 1 tl vers geraspte gember • 1 tl geraspte nootmuskaat Topping: • 75 g mascarpone • 75 g volle yoghurt • 75 g suiker • 2 el limoensap • fijngeraspte schil van een limoen

Verwarm de over voor op 180° Celsius of stand 4 van een gasoven. Beboter een taartvorm van 20 cm diameter. Meng de boter, eierdooiers en suiker tot een glad mengsel. Zeef de bloem erover samen met kaneel en bakpoeder. Meng alles luchtig door elkaar. Voeg vervolgens geraspte wortel, limoensap en -schil en noten aan het mengsel toe. Schep de ingrediënten luchtig door het deeg. Klop de eiwitten op tot schuim en spatel ze lepel per lepel door het deeg.Vul de beboterde taartvorm met het mengsel.

Bak de cake 1 u in de oven tot hij gerezen is. Open nooit de oven tijdens het bakken; zo voorkom je dat de cake inzakt. Als de cake voldoende is afgekoeld, bereid je de limoentopping. Klop hiervoor de yoghurt samen met kaas, suiker en limoensap tot een smeuïg mengsel. Houd je niet zo van de zure smaak van limoen, voeg dan minder sap toe. Werk de taart af met de limoentoppig en laat ze ongeveer 1 u opstijven. Versier de taart met stukjes geraspte limoenschil.

Mangobavarois 20 min Werken met mango’s vraagt wat extra aandacht. Mango’s (en kiwi’s, ananas, papaja’s) bevatten een eiwitsplitsend enzym waardoor combinaties van het rauwe vruchtvlees met zuivelproducten en/of

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 1 grote mango • 2 el citroensap • 125 ml slagroom • 5 el suiker • 1 eiwit • 5 g agaragar (opgelost in 2 el water)

Schil de mango en snijd het vruchtvlees in zo groot mogelijke stukken los van de pit. Verwijder daarna het vruchtvlees dat aan de pit is blijven zitten. Pureer de mango samen met het citroensap in een blender of met behulp van een staafmixer. Laat het opgeloste agaragarpoeder 2 minuten doorkoken. Voeg de mangopuree toe en

gelatine een bijsmaak krijgen of waterig worden. Om die reden moet je de mangopuree vooraf heel even aan de kook brengen zodat de enzymen onschadelijk worden gemaakt.

laat het geheel even koken. Laat de puree afkoelen. Klop intussen de slagroom met de suiker op. Spatel de slagroom door de mangopuree en meng alles door elkaar. Klop het eiwit stijf en voeg dit voorzichtig bij de bavarois. Verdeel de bavarois over vier glazen en laat twee tot drie uur opstijven in de koelkast.

Hier kun je Velt-tuinbordjes en/of boeken ophalen

Voedingsactiviteit

Tuinactiviteit

Antwerpen

05.04

Infostand op de plantenmarkt 10-17u, Liezeledorp, LiezelePuurs Klein Brabant

08.04

Moestuin zonder gif door

Ecologisch leven/wonen

17.04

René Meulemans 14-16u, DC

Praatavond tuinactiviteiten in mei en juni 20-22u, De Warande, Warandestraat, Turnhout Myriam Pelckmans, breugelmans.pelckmans@sk ynet.be Turnhout

10.04 10.04

11.04

Week van de Aarde – Natuurworkshops 14-16u, Velttuinencomplex, Sluizenstraat, Schoten Bij voorkeur inschrijven bij Albert De Sterck, bib.antroposofie@tel enet.be. Schoten

19.04

Gevelbegroening door Frans De Smedt 20-22.30u, Refter GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat Hilde Buysse, [email protected] Brasschaat

17.04

18.04

Werkdag Velt-tuin 10-15u, Velt tuin, Bergstraat 9, Brasschaat

Een andere kijk op brandnetel en paardebloem 19.30-22u, Chaq’coeur, Reuth 4a, Baarle Nassau. Leden € 3,00, nt-

Geef een seintje aan Frans Verelst op 036 51 90 11 of [email protected] Middagmaal wordt voorzien. Brasschaat

leden € 6,00 Max. 15 deeln. dus tijdig aanmelden bij Peggy Verheijen, [email protected] Noorderkempen

21.04

24.04

Plantenruil bij Gaston Lesire 10u, Heilige Geesthoek 15, Zwijndrecht Den Bumpt

24.04

Plantenruilbeurs 13-17u, Fort 4, Fortstraat 100, Mortsel. [email protected] of 03 444 18 41 Groot-Mortsel

25.04

Geveltuintjes in Lier door Annick Hollebeke 20-

Biostand op Plantenbeurs 10-18u, dorpskern Hombeek. Inkom € 5,00. Joan Pepermans, joan.pepermans @mechelen.be. Mechelen

25.04

Dag van de aarde - Plantenruil en ecosmos 12-18u, De Vroente, Putsesteenweg, Kalmthout. Patricia Van Alstein, gorrebeeck.vanalstei [email protected]. Kalmthout-Essen

27.04 04.05 11.05 18.05 25.05 01.06 09.07

Composteren en kringlooptuinieren door Guy Augustijns. 2022.15u. Theorielessen in

Gemeenschapscentrum te Brecht aan het gemeentepark. Praktijklessen in de

biologische moestuin (tuin Couvreur), Mudaeusstraat, Brecht. Gratis voor inwoners van Brecht, anderen € 5,00. Contact: Jan Horsten, 03 314 22 55, info.noorderkempen@ velt.be Noorderkempen

Herbruikmaterialen in de tuin door Frans De Smedt 19.30-22u, ecocentrum, postelsesteenweg 71, Mol. Leden gratis, nt-leden € 2.50 War Smeyers, [email protected]. Mol

20.04

22.30u, Bibiotheekcentrum, Deensestraat 6, Lier. Graag vooraf een seintje aan Johan Peeraer, [email protected] of 03 454 07 34. Netevallei

Plantenruildag en verkoop kruidenplantjes 10-12u, Velttuin, Bergstraat 9, Brasschaat. Frans Verelst, [email protected] Brasschaat

Ruilbeurs plantgoed en spreker ‘Moestuin zonder gif’ door War Smeyers 9-12.30u, t.h.v. Jef Peeters, Vondelweg 35, Gierle. Frans Saelen, frans.saelen@be lgacom.net, 014 55 35 68 Middenkempen

13.04

18.04

Plantenruil 9-12u, Arboretum, Overheide 21, Puurs Lode Goossens, hildescholiers@ho tmail.com Klein Brabant

Week van de aarde - Biodiversiteit in de tuin

23

Toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Workshop slakken 10-13u, Velt-tuin, Fr. Hotagstraat, Stabroek Inschr. voor 1

door René Meulemans. 1016u, Velt-tuin, Bergstraat 9, Brasschaat. Rondleidingen om 10, 11, 14, 15 en 16 u. Frans Verelst, [email protected] Brasschaat

door War Smeyers 09-12u, maandelijkse groentetuinactiviteit Mol

[email protected] Den Bumpt

11.04

18.04

Praktisch tuinieren

Plantenruil 10-12u, Heilige Geesthoek 15, Zwijndrecht bij Gaston Lesire,

Kinderen welkom

april bij de milieudienst, Dorpsstraat 99, Stabroek. 03 210 11 50, milieudi [email protected]. Het inschrijvingsgeld bedraagt € 5,00 en wordt betaald op rekeningnummer 733-0117770-42 van de compostmeesters. Beperkt aantal deeln. Peter Storms, [email protected] Polder

Romanza, Klaproosstraat 74, Wilrijk StadsrAnt-zuid

08.04

Weg & Wijzer

27.04

Salvestrolen in de bio-voeding door Thierry Marechal 20-22.30u, Administratief

Centrum, Binnenplein 1, Zwijndrecht. Ingrid Melis [email protected] Den Bumpt

01.05

Kruidenwandeling 1922u, Kerk, Markt, Balen. Graag een belletje op 014 71 30 63. War Smeyers, [email protected] Mol

24

02.05

Seizoenen

[email protected], 03 383 12 37 http:// blog.seniorennet.be/fruit Zoersel

Rondleiding Dodoenstuin 14.30-16.30u, Dodoenstuin, Schildehof, Schilde. Werkgroep Dodoenstuin

04.05

De juiste plant op de juiste plaats door Mieroos Nijsters 9-12u, De Ijsvogel Fort VII , Legerstraat 40 2610 Wilrijk.

20.05

08.05 29.05

08.05

Praktisch tuinieren door War Smeyers 9-12u Mol

Bezoek Comité Jean Pain

22.05

14-16u, Hof ter Winkelen,

Holle Eikstraat 34, Londerzeel. Ter plaatse om 14u of sluit aan om 13.30u op het Stationsplein in Hombeek. Prijs: € 5,00 (drankje inbegrepen). Joan Pepermans, joan.pepermans @mechelen.be. Mechelen

10.05

22.05

laagstamfruit, leef- kippen en kruidentuin. Myriam Pelckmans, breugelmans.pel [email protected]. Nutstuin Turnhout

11.05

Wandeling in natuurgebied De Uitlegger door René Meulemans 19.30-22u, De Uitlegger, Sionkloosterlaan (ingang domein), Brasschaat

27.05

Extra opendeurdag 10-16u, Dodoenstuin, Schildehof, De Pont 45, Schilde.

28.05

16.05

Weekend Engelse Tuinen Leonardslee, Downe House (Darwin) Gillingham,Yalding, Sissinghurst. Met de bus op de Shuttle. Opstapplaatsen bus in Wommelgem, en Loppem. Leden € 184,00, nt-leden € 189,00. Alles inbegrepen. Inschrijven met een voorschot van €100 op rek. 000-0875684–65 van D. Willaeys. Info:

30.05

Leden: € 2,00, nt-leden € 4,00. Lucette Van Ghendt [email protected] Oostende

10.04

15.04

10-11u, Jan en Hilde De Saedeleer, Vlamingenstraat 37, Harelbeke. jan.de.saedeleer@t elenet.be. Harelbeke

Vergeten groenten door André Verheecke. 20-22u,

bij Jan Moeyaert, jan_ [email protected]. Tielt

17.04

Dagreis 7.30-21u, Vertrek aan de Bib, Bruggestraat, Staden. Leden € 55,00, nt-leden € 60,00. Naar het bloembollenfestival in Groot-Bijgaarden, het hospitaalmuseum in Lessen en de wijngaard van Entre deux monts in Westouter. Inschr. voor 01/04 door storting op rek 285-036897920. Entree’s ,proeverij en middagmaal inbegr. Roger Deleu, [email protected] Staden

17.04

Basis van de biomoestuin door André Verheecke. 9.30-11.30u, t.h.v.

Marina Jonckheere, Jacob Jordaenstraat 1, Oostkamp.

Koken met verse kruiden en groentebloemen 19.30-22.30, Francesco Paviljoen, Bovenrij 30, Herentals. Leden gratis,

Velt-thema bij Dag in het Park 10-17u, Vordensteinpark, Horstebaan, Kopstraat , Schoten. Schoten

Biotuinieren voor beginners

Europahal, Gan.Maczeckplein 1, Tielt. € 1,00. Inschr. verplicht

Wegwijs in natuurverven

nt-leden € 2,50. Door culinair kruidendeskundige Wim Maes van Cook and Herb. Herman Rombouts 014 51 76 73, hermanblanche.romb [email protected]

Een teeltplan opstellen door Johan Deblaere, 19.30-21.30u, Den Anklap,

Leffingestraat 85, Oostende.

door Wolf Jordan 20-22.30u. Zaal Molenhoek, Hoek St-

[email protected]. Polder

www.dodoenstuin-schilde.be. Werkgroep Dodoenstuin

15.05

Bezoek aan Sanguisorba 1316u, Sanguisorba, Broechemlei, Ranst. € 6,00. Sanguisorba

Catharinastraat/Binnenpad, Stabroek. Peter Storms,

René Meulemans, [email protected] Brasschaat

15.05

Uitstap naar Beernem 08-17u. Bezoek aan vogelasiel en arboretum. Autodelend. ‘s Middags gebruiken we onze eigen picknick. Patricia Van Alstein, gorrebeeck.vanalstei [email protected] Kalmthout-Essen

is een kleine kwekerij gespecialiseerd in kruiden, wilde planten en vergeten groenten. Inschr. verplicht voor 15 mei. Autodelend. Bijeenkomst om 12 u aan het schooltje in Zevendonk. Myriam Pelckmans, breugel [email protected]. Nutstuin Turnhout

Tuinbezoek 19-21u, Stefan Eyckerman, Stoktsebaan 22, Vosselaar. Kleinfruit,

08.04

Meel malen op de Molen 19.30-20.30u, Dreef 2, Meerseldreef. Leden gratis, nt-leden € 3 Tedda en Peter Oosters-Dejong, [email protected] Noorderkempen

StadsrAnt-zuid

West-Vlaanderen

Leden € 2,00, nt-leden € 4,00. Marina Gevaert Jonc [email protected] Oostkamp

21.04

Voeding en het lichaam 19u, CM-lokaal, J. Creytensstraat 22, Oedelem. Lieve Putman, [email protected]. Beernem

21.04

Kookclub 19.30-22.30u, Keuken Spes Nostra, Pastoor Staelensstraat 4, Zedelgem. Zie www.velt.be/grootzedelgem. Leden € 5,00, nt-leden € 7,00. Inschrijven bij

Weg & Wijzer

Magda Spillier: patrick.de [email protected] schort en keukenhanddoek meebrengen. GrootZedelgem

22.04

23.04 30.04

01.05

Ecologisch tuinieren voor beginners (4 lessen) door

om 9u aan taverne De Voerman in Lichtervelde. Moestuinwerkgroep Midden West-Vlaanderen

02.05

Johan Deblaere. 19-22u,

10,00, nt-leden € 25,00. Boek Ecologisch tuinieren voor beginners in prijs inbegr. Inschr. bij Dirk De Ridder, [email protected], 057 33 60 63. Westland

Plantenbeurs 10-12u, bij Bart en Katrien Vanden Hove Opsommer, Groenestraat 153, Menen. bart.katrienvdhop@s

02.05

Ruilbeurs 14-16u, School Hagewinde, Vikingstraat , Roeselare. Marleen Deforche [email protected] Roeselare

24.04

03.05

25.04 29.04

08.05

Ruilbeurs 10u, bij Eric Libbrecht, Beneluxlaan 101A, Zwevegem. Harelbeke

08.05 12.05

15.05

Bezoek aan kruidentuin kruidenpervisum 9.30-11.30. Staatsbaan 2c, Kortemark

Onderhoud van verhardingen door Lieve Van Praet 19.3021.30u, zaal Geytenhove,

Amersveldestraat, Hooglede. Roger Deleu,

30.05

Moestuinbabbel 10-12u, tuin Daniël Louwage, Mitswegestraat 197, Eernegem, 051 58 34 90. Nt-leden € 2,00. Daniël Van Poucke, [email protected] Groot-Zedelgem

30.05

Fietstocht 13-18u, vertrekpunt Zwemkom Wevelgem, Vanackerestraat, Wevelgem.

15.05

Bezoek aan grote permatuin en biotuin. Katrien Opsommer, bart.katrienvdho [email protected] Wevelgem

Oost-Vlaanderen

02.04 10.04 (les 4 en 5)

Tuinbezoek 15-17.30u, Reedpool, Bruggesteenweg 82, Ruislede. Lucette

Ecologisch tuinieren voor beginners en gevorderden door Jos Van Hoecke, 20-23u,

St-Antoniuskring, Provincieweg, Borsbeke. Les 4: Gewasbescherming. Leden € 1,00, nt-leden € 3,00. Les 5 is een praktijkles.

Voordracht siertuin door Yf Tanghe. 19.30, Porseleinhallen, Acaciastraat, Wevelgem. Leden

Torhout

30.04

[email protected]. Oostkust

Ruilbeurs 9-11u, op parking frituur van de kerk van Rollegem-Kapelle. Nico

Raw Food en permacultuur 10-12u, Compostdemonstratiedomein Heist. Oostkust

Tips en trucs voor tuinfanaten door Johan Deblaere. 10-12u,

Compostdemonstratiedomein, Heist . Ivan Maertens,

22u, door Giacomo Menga. Leden € 10,00, nt-leden € 18,00. Marleen Deforche, [email protected] Roeselare

€ 2,00, nt-leden € 3,00. Over landschapselementen in de tuin. Katrien Opsommer, ba [email protected] Wevelgem

Klimaatverandering 20u, ‘t Lokaal, Lokaalstraat, Veldegem. Door Nick Balthazar. Leden € 5,00, nt-leden € 7,00. Daniël Van Poucke, [email protected]. Groot-Zedelgem

22.05

Biomarkt 10-17u, Manège kasteel Loppem.

Workhop broodbakken 18.30-

Kruidenwandeling 14-17u, Milieuboerderij-De Palingbeek, Vaarstraat 7, Zillebeke. Westland

Park paradisio Gezinsuitstap. Nico Staessens-Delie, 0496 33 54 31,nico.staessens@tele net.be Afspraak Beitem kerk www.velt.be/beitem

Staessens, nico.staessens@tel enet.be www.velt.be/beitem Beitem

Bezoek biomelkveebedrijf 14.30-17u, Philip SinnaeveDebergh, Tervaetestraat 39, Keiem. Leden € 2,00, nt-leden € 3,00. Brigitte Baumgarten brigitte.baumgarten@skynet .be. IJzervallei

16.05

Biologische producten, bar, animatie, informatie en workshops. Marc Stael, [email protected] GrootZedelgem

carlet.be. Wevelgem

24.04

Van Ghendt, [email protected] Oostende

Tuinbezoek bij Gilbert Putman. 9.30-11.30u, Lattenklieverstraat 156, St Joris Beernem. Carpoolen

Groene voorjaarskruiden door Stefaan De Wever. 19.30-21.45u, CC Scharpoord, Meerlaan, Knokke-Heist. € 1,00 Oostkust

Bezoekerscentrum De Palingbeek, Vaartstraat 7, Zillebeke-Ieper. Leden €

24.04

[email protected]. Staden

25

Deze vindt plaats t.h.v. Tolstraat 47, SteenhuizeWijnhuize. Leopold Hellijn, [email protected]. Herzele-St-Lievens-Houtem

03.04

Praktijkles moestuinieren door André Verheecke, 1416.30u, Stefaan en Veronica Van Hoecke, Rijschootstraat 41, Ertvelde. Leden € 3,00, nt-leden € 5,00. Je leert een groentebed aanleggen en tuingereedschap hanteren. Deze activiteit sluit goed aan bij de moestuincursus van februari en maart. Ook nt cursisten zijn welkom! Meetjesland

26

11.04

Seizoenen

Aardappelen, teelttechnieken en rassen 09.30-11.30u, Wijkcentrum, aan ‘t spoor, Grote Marijve 133, Ronse.

21.04

Water in de tuin door Dirk Noel, 19.30-22.30u, Gemeentelijke Jongensschool, Margote 114, Wichelen. Leden gratis, nt-leden: € 2,00. www.veltwichelen.be of Omer Van Hauwe, [email protected]. Wichelen

13.04

21.04

Van Bogaert, 19.30-21.30u,

Vredeszaal, Grote Markt 1, StNiklaas. Info en demonstratie.

22.04

Infoavond LETS 20-22u, milieuhuis Walburg, Walburgstraat 37, StNiklaas. LETS is een lokaal

Voortuintjes, gevelbeplanting, tegeltuintjes door Frans De Smedt, 19.30-21.30u, ‘t Vaatje, Grote Snijdersstraat 97, Lebbeke. Leden € 2,00, ntleden € 4,00. Paula Perdaens, [email protected]. Dendermonde

17.04

Dendermondsesteenweg 46, St-Niklaas. Marc Lamont,

Hendrickx. 19.30-22u,

Week van de Aarde 8.3015.30u. Leefschool ‘t Veertje, Hoek Veldstraat en Pater Vertentenstraat, Hamme. Brunch Volw. € 10,00 Kind.< 10j € 6,00. 8u30 Wandeltocht met gids, 10u30 Opening ecologische speelplaats. 11u brunch. Tentoonstelling, workshops, demonstraties, kabouterbollen maken en verspreiden. Hamme

19.04

Erfgoedwandeling met film 14-17u, CC De Brouwerij, Eke. € 5,00. Met koffie en gebak. Scheldevallei

30.04

02.05

Veltleden en huurders Den Ajuin: gratis. Nt-leden: € 5,00 O.a. bodem, teeltrotatie en gewasbescherming. Noel De Wolf-Putteman. [email protected]. Aalst

24.04

Leven rond en in de poel 9u, Halleweg 15, domein van de pastorie. Alois Van De Velde,

24.04

Plantenruil 14-17u, Holmanstraat 1, SteenhuizeWijnhuize. Leopold Hellijn,

02.05

Plantenruildag 14-18u, bij André en Frieda De Backer, Hekkouterstraat 24, Deftinge.

08.05

13.05

25.04

15.05

Eigenaardige plantendag: ruilmoment 10-12u, tuintjes aan het kasteel Claeys-Bouaert, Kasteeldreef, Mariakerke. Erik Ingelbrecht, erikingelbrecht @skynet.be. Gent K

25.04

Dag Van de Aarde 13-17u, een activiteit rond biodiversiteit. Wandelen of fietsen in de buurt. Info: Mieke Roelens, [email protected]. Leieland

Op zoek naar de nachtegaal 4-7u, aan Café Passé, Holleken 15, Assenede. bijdrage

Tuinbezoek 15-17u, Erna Stallaert, Hekkestraat 36, Grembergen-Dendermonde. Leden gratis, nt-leden € 2,00. www.veltwichelen.be, Danny Minnebo, [email protected] Wichelen

Bezoek Passiefhuis 14-16u, Pastoor De Petterlaan 13, Hamme. Vooraf inschrijven bij Etienne Gogaert, etienne. [email protected]. Hamme

Plantenruil 10-12u, Sociaal Huis, Oud Dorp 2, Wichelen.

ontbijt ter plaatse betalen. Meetjesland

Geraardsbergen B, R, K

24.04

Kruidenwandeling 9.30-11.30u, Astene-sas, café Oude Leie, einde van de Hellestraat, Astene-Deinze o.l.v. Anja

www.veltwichelen.be. Omer Van Hauwe, [email protected]. Wichelen

[email protected] Herzele-Sint-Lievens-Houtem

24.04

Streekeigen bomen en struiken door Jan Van Bogaert, 2022u, Gildenhuis, Kaaistraat 6, Tielrode. Marc Temmermans, marc.temmermans@telenet. be. Waasland

Blondeel. Mieke Roelens, [email protected]. Leieland

[email protected]. HerzeleSint-Lievens-Houtem

[email protected]. Waasland

18.04

helpen de biodiversiteit een handje door een hotel te bouwen voor de insecten. Hilde De Meyst, [email protected]. Aalst

Ecologische moestuin voor beginners door Yves Ontmoetingshuis De Brug, Hertshage 11 - 19, Aalst.

Omenten van fruitbomen door Etienne Raemdonck. 14-16u, bij Marc Lamont,

Milieuvriendelijk beheer van verhardingen door Jan

Insectentoren bouwen 13.30-17.30u, ecologische

siertuin Coppens-De Meyst, Kattelinnestraat 35, Erpe. We

Antoinette Bauwens, anto [email protected]. Meetjesland

ruilhandelsysteem. Deze avond is ook de start van een LETS-groep in St-Niklaas. Marc Temmermans, marc. [email protected]. Waasland

15.04

25.04

Eeklo, Industrielaan 2, Eeklo.

Vlaamse Ardennen

13.04

Durf tuinieren zonder door Frans De Smedt. 19.3022u, Polyvalente zaal stad

15.05

Tuinwerkzaamheden in mei 9.30-12u, Sonseindestraat 169, Zottegem. Luc Demonie stelt zijn tuin gedurende een paar uur open.Wie plantjes te veel heeft, mag die gerust meebrengen voor uitwisseling. [email protected]. Land van Rhode

Insectenwandeling 14-16u, St-Anna kerk, Hamme. Door René Pletinck. Etienne Gogaert, etienne.gogaert@sc arlet.be. Hamme

27

23.05

[email protected] Hamme

29.05

Groenten en kruiden kweken in potten 9-12u, Lekker Gec, K.Maria Hendrikaplein 5-6, Gent. Erik Ingelbrecht, eriking [email protected]. Gent

[email protected] of [email protected]

18.04

Ruilmoment 13.30-16u, Eddy Van Passel, eddy.vanpassel@ gmail.com. Hageland

18.04

Walk for Nature 13.30-18u. Vertrek: 13.30, Markthalle Overijse of om 14.30 aan de Velt-stand in Hoegaarden.

Vlaams-Brabant

05.04

Infostand op plantenmarkt 9-17u, Liezele centrum, Puurs. Bart Deroover, [email protected]. Neer-Brabant

05.04

10.04 15.05

11.04

20.04

23.04

Leden € 2,00, nt-leden € 4,00. [email protected]. Neer-Brabant

16.05

door Piet Anrijs 20-22u,

24.04

26.04

28.04

17.04

25.04

Staf Kamers. 10-12u,

Abdij van ‘t Park Heverlee, Geldenaaksebaan, Heverlee.

Vangeenderhuysen. 20-22.30 u, CC ‘t Vondel Vergaderzaal

Jan Tordeurs, [email protected]. Groot-Gooik

1e verdieping, Possozplein 40, Halle. Hélène Clement,

Aardbeien van stek tot oogst

[email protected] Groot-Halle

door Yves Hendrickx. 20-22u,

Levering kippen van de Kippenactie 09-11.30, Tuinbouwschool, Molenstraat 54, Merchtem. Met infostand

08.05

Bruisende Tuinmarkt 913u, Opwijk centrum. Meer dan 50 standhouders, straatmuzikanten, springkasteel. Eric Roelands, milieuambtenaar, 052 36 51 31. Neer-Brabant

09.05

Groene Haltewandeling o.l.v.

17.04

Entles van fruitbomen 14-17u, Paddenbroek, Paddenbroekstraat 12, Gooik. nt-leden € 3,00. Jan Tordeurs, [email protected]. Groot-Gooik

18.04

Week van de Aarde 1018u, Evenement in het

25.04

wandelingen om 14u. Voor de geleide wandelingen vóór 30/04 aanmelden via [email protected] of 09 223 86 12. Op eigen houtje wandelen kan ook inschr. nt nodig). Afhalen gratis wandelbrochure: 13.30-15.30 u a.h. station van Sint-Joris-Weert. Info: www.groenehalte.be, [email protected], 09 223 86 12. Leuven

Walk for Nature – boekenstand 7-16u, Gemeentehuis (Breugels Gasthof), Wespelaarsesteenweg 85, Haacht. Leden € 2,00, nt-

Dag van de aarde 10-12u, bij Maria Brems, Ketelheide 31, Overijse. We leren over solitaire bijen, nachtvlinders en nuttige diertjes. Willy

de natuurgidsen van de Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud.

Startpunt: station van SintJoris-Weert. Start geleide

Infostand op plantendag 10-17u, St-Pietersschool, Kloosterstraat 2, Korbeek-Lo.

leden € 4,00. Wij zoeken nog vrijwilligers om een handje toe te steken. Paul Debruijne, paul.debruijne@t elenet.be. Dijlevallei

Leuven

Compost maken & gebruiken door Victor

G.C. De Cam - Rillemanzaal, Dorpsstraat 67, Gooik.

Leuven

Bezoek bijenkorven met kruidentuin, boomgaard, kleinfruit door imker

Week van de Aarde – Slotdag 10-18u, Provinciaal Evenement te Haacht. Frans De Smedt, [email protected]. Vlaams Brabant

over ecologisch kippen houden. Bart Deroover, [email protected] Neer-Brabant

24.04

Moestuinieren t.h.v. Christine 14-16u, Bruneaustraat 110, Kester. Jan Tordeurs, [email protected]. Groot-Gooik K,R

nt-leden € 3,50. Bernadette Christiaens, bernadette [email protected] Zennevallei

Door Lieven David. 1012.30u, bij Ine Wanten,

Workshop Bloembollen en bodembedekkers door Frans De Smedt, 10-12u, Tuin, Smisstraat 130, Steenhuffel.

Water gebruiken in de tuin

CC Het Bolwerk, Bolwerkstraat 17, Vilvoorde. Leden € 2,50,

Moestuin ten huize van

Donkerstraat 32, Neerwinden. Les 8: Gewasbescherming en Zomerteelten. Les 9: Teelttechnieken André Poelmans, andrepoelmans@ telenet.be. Tienen

25.04

Willy Vandenbergh, vand [email protected]. Druivenstreek

Culinaire boswandeling 14-17u, Kerk Kwerps, SintPietersplein, Erps-Kwerps. Anna-Maria Dierck, [email protected] Midden-Brabant

Vandenbergh, vanden [email protected]. Druivenstreek K,R,B

natuurgebied Velpe Mene.

Culinaire boswandeling in Den Bunt 9.50u.

09.05

Bloemenmarkt 8.30-16u, Stationsplein, Overijse. Velt verkoopt kruiden en groenteplanten. Willy Vandenbergch, vanden [email protected]. Druivenstreek

28

09.05 09.05

Provinciale Vergadering 9.30-12u, Leuven. Fabienne

30.05

Wierinckx, fabienne.wierinck [email protected].

Lentekoken 10.3013u, De Lombeekkring, Koning Albertstraat 189, O.L.V.-Lombeek. € 20,00.

‘Omgaan met ongewenste gasten’ & ‘Kruidenrijke gazon, bloemenweide’ door Frans De Smedt, 10-12u, Tuin, Smisstraat 130, Steenhuffel.

Frans Boschmans, [email protected] Betalen op rekening Pedevallei 068-217728045 (geldt als bewijs van inschrijving)

Leden € 2,00, nt-leden € 4,00. [email protected]. Neer-Brabant

16.05

Fietstocht: 8 van Zemst. 14-16u, Schranshoeve, Stijn Streuvelslaan 92, Zemst

Limburg

05.04

18.05

Ecosmos door Mia De Wilder, 20-22u, Zaal Onder den Toren, Markt 4, Haacht. € 10,00 (ingr. Inbegr.). De ecosmos is een biobroodje vol met seizoensgebonden groenteverzinsels. Inschr. t.e.m. 4 mei bij Paul Debruijne, paul.debruijne@t elenet.be. Dijlevallei

23.05

05.04

13.04

Symposium ‘Naar een groenere wereld’ CC Den Egger, August Nihoulstraat 74 , Scherpenheuvel. Thema’s: • De volledige waterkringloop • Natuurlijke afvalwaterzuivering en Natuurlijke regenwaterzuivering tot drinkwaterkwaliteit. • Het belang van het bos in de voedsel - en waterkringloop. • Natuurlijke landbouw en het belang van remineraliseren. • Koperen landbouwwerktuigen • Ontbossing voor biodiversiteit. Een historisch perspectief. Inschrijven bij Marc Daelemans 013 77 33 13, [email protected] of www.remineraliseer.be. Inschr. door betaling van € 43,00 op reknr: 7340279617-72 met vermelding ‘Symposium 23/05’.

19.04

17.05 (les 4 en 5)

Groenten kweken 20u, Het Troempeelke, Opglabbeek. Richard Meerschaut 0498 28 07 22, richard.meerschaut@t elenet.be. Opglabbeek-As

Radio 2 plantendag 8.3018u, Openlucht museum Bokrijk. Koop plantjes aan de Velt-Limburg infostand Jozef Hermans, [email protected]. Maasmechelen

02.05

Enten in de praktijk door Johan Ramaekers. 1012u, Boomgaard De Trog , Heidestraat, Hechtel-Eksel. € 2,00. Mathieu Gysen, [email protected]. Beringen-Leopoldsburg

08.05

Plantjesdag 10-11.30u, Bij Mats en Els Hanssen-Hermans, Dornestraat 36, Opoeteren. Mats zaaide een sellectie van bio-pompoenen voor onze pompoententoonstelling in oktober. Iedereen die wil meewerken is welkom. Maasoeter

16.05

Kruidentuin Herkenrode 13.30-17u, Herkenrode, Herkenrodeabdij 4, Hasselt. € 4,00. We carpoolen vanaf de kerk in Peer centrum (13.30u). Peer

16.05

Afvaart van de Maas 14-16u,

18.05

Solitaire bijen 20-22u, ‘t Zolderke, Zepperenweg 109, Sint-Truiden. I.s.m de

Het verleden van Mechelenaan-de-Maas 19.30-22u, Benedenzaal sporthal Mechelen.a.d.Maas, Olympialaan 2, Mechelen.a.d.Maas. Jozef Hermans, [email protected]. Maasmechelen R

19.04

01.05

Ecologische moestuin 1416u, Moestuinencomplex De Waterkuil, Waterkuilstraat, Sint-Truiden. Carine Lonneu, [email protected]. Sint-Truiden

Wandeling 7-11u, De Borg Kessenich (vertrek). Maurice Lambers, [email protected]. Kinrooi

Basiscursus moestuin - les 4 door Jos Truyens 20-22u, CC Leopoldsburg, Kastanjedreef 1, Leopoldsburg. € 2,00. Mathieu Gysen, mathieugys [email protected]. BeringenLeopoldsburg

17.04

25.04

Provinciale Velt-wandeldag 14-16u, Vertrek Kinderboerderij Lanaken, Waterstraat/ Neerharenweg, Lanaken. O.l.v rangers van het Park Hoge Kempen. Gratis drankje. Jozef Hermans, [email protected]. Velt Limburg

Plantenruildag 10-12u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Robert Camps, robert_ [email protected]. Genk

Wandeling 13.30-17.30u, Molenbeersel achterkant sporthal Op Sjeure. Maurice Lambers, [email protected]. Kinrooi

Ong. 25 km. Bernadette Christiaens, bernadette [email protected]. Zennevallei

24.04

€ 11,00 per persoon. We varen de Maas af vanaf Meeswijk tot Maaseik per raftboot of kajak. Min. 11 deelnemers. Vooraf inschrijven is verplicht. [email protected]. Maasoeter

imkersbond. Carine Lonneu, [email protected] Sint-Truiden

29

24.05 25.05

Fietstocht 14-18u. Info bij Maurice Lambers, [email protected]. Kinrooi Vegetarisch bakken en braden 19.30-22u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Leden € 3,00, ntleden € 4,00. Robert Camps, [email protected]. Genk

voor leden met achternaam die begint met de letter C en D. Leudal

24.04

Mur, j.hartman3@onsbraban tnet.nl. Eindhoven

16.05

Nederland elke za & di

elke za nm & wo vm

Velt-Tuinkamer 9-14 u Hopveld 15a, Gemert. 0492 36 16 08, www.velt-gemert.nl Werken in Velt-tuin Bosstraat 25, Valkenswaard. www.velt-nederland.nl/ valkenswaard.html

elke do vm

Iedere donderdagmorgen: meewerken in Velt-tuin. 9-12 u, Natuurtuin ‘t Loo Henk van Herk, 0497 57 22 62. Bergeijk

elke 1ste vrij vd maand

Ecologische maaltijd in De Wingerd, 19.30 u, Natuurtuin ‘t Loo, Terlostraat 4, Bergeijk. € 15,00. Inschr: Ingrid van de Putte, 040 2012489, [email protected].

Plantenruildag 10u, Kerkakkerstraat 134, Veldhoven. Jent Hartman-

Plantenruil 10-13u, bij Piet Beerens, Heuvelseweg 14, Hoogeloon. Warner Ceelen, [email protected]. Bladel

17.05

Honing slingeren 15-17u, Heel, Eikelenkamp 3, Maasgouw. [email protected]. Leudal

17.05

Zaden en zaadwinning 19.30u, MEC Eindhoven, Genneperweg 145, Eindhoven. Door Jack Kloft. Leden gratis, nt-leden € 3,00. Jent Hartman-Mur, j.h [email protected]. Eindhoven B&B, R

29.05

Werkochtend 10-12u, Elisabethof, NME Roggelseweg 58, Haelen. Werkochtend voor leden met achternaam beginnend met letter G en H. Leudal

Biodiversiteit 2010 in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 31.03– 30.04 Expo-atelier over de biodiversiteit in Brussel. In het Museum, daarna rondreizend. Hier leren kinderen van 6 tot 12 jaar op een actieve en creatieve manier wat biodiversiteit is. Met behulp van enkele interactieve doe-opdrachtjes worden ze geconfronteerd met factoren die de biodiversiteit positief en negatief kunnen beïnvloeden en ze onderzoeken of biodiversiteit overal bestaat. Ten slotte ondervinden ze hoe ze zelf kunnen bijdragen tot het behoud van het gevoelige evenwicht waarvan bij biodiversiteit soms sprake is. Gratis voor scholen; enkele weekends en dagen toegankelijk voor individueel publiek. Steeds met animator. 20.05 BioGeoSafari Lancering van de stadssafari om de Brusselse biodiversiteit te ontdekken. Het is een soort zoektocht die je alleen of in team kunt spelen, bij voorkeur te voet of op de fiets. Inschrijvingen gebeuren via het internet. Deelnemers hebben 48 u de tijd om bij de verschillende haltes op het parcours zoveel mogelijk vragen op te lossen. Punten verzamel je als je een raadsel oplost. → www.biodiv2010.be

Bergeijk-Eersel.

03.04

Vaste plantenruil 10-12u, bij Ton Jansen, Kruisstraat 33b, Reusel. Met demonstratie grondbewerking d.m.v Velt-riek. Ton Jansen, [email protected]. Bladel

12.04

Compost maken 2022u, Buggenum,

Berikstraat 11, Leudal.

18.04

Bijen en ontwikkeling Miel Maya Honing en Apiflordev organiseren op 26 maart 2010 een seminarie in Brussel, i.s.m. Apimondia, AFOCO en CARI. Dit seminarie focust op het belang van de bijenteelt in de ontwikkelingspolitiek en geldt als een uniek uitwisselingsplatform voor alle betrokken overheden, ngo’s, actoren en specialisten.

[email protected] Leudal

→ www.maya.be

Opening Tuinseizoen 1014u, Natuurtuin ‘t Loo,

Week van de Aarde 2010

Terlostraat 4, Bergeijk. Verkoop van biologische moestuinplanten P. Dhaens, [email protected]. Bergeijk

24.04

26 .03

Plantenruilbeurs en werkochtend 10-12u, Elisabethof, NME Roggelseweg 58, Haelen. Werkochtend

Foto: Instituut voor Natuurwetenschappen

De Week van de Aarde loopt van 18 tot 25 april en staat in het teken van biodiversiteit én recreatie. De campagneweek wordt op gang getrokken met een nationaal startevenement ‘Walk for nature’ op 18 april in Meldert (Hoegaarden). Op zondag 25 april sluiten verschillende regionale en lokale bio-diversiteitsactiviteiten de campagne af. Deelnameprijs Elke deelnemer levert een bijdrage aan de campagne ‘Geef om Natuur’ voor de aankoop van natuurgebieden in de streek. De bijdrage is € 2 ,00 per persoon of € 4,00 per gezin voor Velt-leden en leden van partnerorganisaties van de Week van de Aarde. Niet-leden betalen € 4,00 per persoon of € 8,00 per gezin.

30

Sorbet

Duurzaam toerisme Traag en minder ver reizen Tekst Bart Coenen Foto In Motion

De toeristische sector groeit snel, maar nog sneller groeit haar impact op het milieu. De duurzame ontwikkeling van toerisme is moeilijk, gezien de grote impact van reizen op de klimaatverandering. De hoofdschuld ligt bij het transport. Bepaalde organisaties pakken uit met een zogenaamd ecologisch aanbod voor milieubewuste reizigers. Hun “ecoreizen” hebben op de reisbestemming zelf een kleinere ecologische impact, maar souperen die winst op van zodra het gaat over verre vliegvakanties. Duurzaam toerisme betekent in de eerste plaats minder vaak, trager en minder ver reizen. Initiatieven zoals de Groene Sleutel, de Gîtes Panda en Slow Travel maken een ecologische keuze alvast gemakkelijker. Velt-leden krijgen korting op een hele reeks hotels, bed & breakfasts en andere bestemmingen dichter bij huis. Op www.velt.be/voordelen vind je een overzicht. Tip: kijk ook bij de advertenties achterin deze Seizoenen. Meer weten over duurzaam reizen? Download het dossier op www.velt.be/reizen of vraag het op bij de redactie.

Duurzaam op reis met een Velt-ledenvoordeel In Motion Een verblijf op een heerlijke plek, een kleinschalige ecoboerderij met een boomgaard en biomoestuin (1 ha), waar je begroet wordt door een handvol katten, kippen en Soay-schaapjes. Op een krachtige natuurlijke plek, in een Waals Haspengouws dorpje waar we graag tijd nemen voor kwaliteit. Jouw korting: 10 procent op je verblijf, inclusief biovegetarisch ontbijt in midweken buiten de officiële schoolvakanties en feestdagen. 5 procent op je verblijf, inclusief bio-vegetarisch ontbijt, in weekends buiten de officiële schoolvakanties en feestdagen (geen korting op bio-vegetarisch avondmaal, drank, fietsen). Adres: Rue du Henrifontaine 17, 4280 Bertrée-Hannut 019 63 64 37, [email protected] → www.in-motion.be

Hof van Steelant Ecologisch logeren op een gerenoveerde kasteelhoeve in Loppem, op 5 km van Brugge centrum. Hof van Steelant is lid van ‘klimaatwijken Oostkamp’, gebruikt enkel ecologische onderhoudsproducten, groene elektriciteit (gedeeltelijk uit eigen zonnepanelen) en waar mogelijk regenwater. Bovenop dit alles is het een (h)eerlijke Bed and Breakfast, gelegen op de fietsroutenetwerken van het Brugse Ommeland. Hof van Steelant verwent haar gasten graag met een zelfbereid, biologisch ontbijt. Kinderen zijn meer dan welkom! Jouw korting: 10 procent bij een verblijf van minimum twee nachten. Adres: Rijselsestraat 17, 8210 Loppem. 0032 (0)50 59 96 80 of 0032 (0)498 59 08 84, [email protected] → www.hofvansteelant.be

Parkhotel (bvba Des Princes) Het Parkhotel ligt in het centrum van de Belle Epoquewijk van De Panne op slechts 200 m van de zee en vlakbij de omringende natuurreservaten. Het parkhotel behaalde de ‘groene sleutel’ in april 2009. Zuivelproducten, eieren en vlees worden lokaal aangekocht. Ook seizoensgroenten en -fruit, biologisch en lokaal geproduceerd appelsap en biothee ontbreken niet op het menu. Jouw korting: 10 procent op overnachting + ontbijt (geen korting op andere maaltijden en dranken). Adres: Albert Dumontlaan 30, 8660 De Panne +32 58 41 41 41, [email protected] → www.parkhoteldepanne.be

Overige bestemmingen met ledenvoordeel: België: De Speypdonckhoeve (Hulshout), Jessenhofje (Hasselt), ‘t Buskruid (Lummen), Het Loonderhof (Borgloon), Het Roodhof (Oostkamp), Lomolen Logies (Aalter), ‘t Wilgenhof (Maldegem), Hof Ter Wilgen (Viane). Nederland: Keutenberg (Schin op Geul), Camping Thyencamp (Hooghalen). Frankrijk: Inter-Arte (Mazirat)

Sorbet

31

Biodiversiteit in België Een bijzonder beeldend boek Tekst Velt-redactie/Biodiversiteit in België Foto Marc Slootmaekers

In België leven er meer dan 40.000 verschillende soorten planten en dieren. Biodiversiteit in België brengt deze enorme verscheidenheid in beeld aan de hand van honderd zorgvuldig gekozen organismen. Een aantal soorten die je kent, maar ongetwijfeld ook soorten die je voor het eerst ontmoet. Laat je verrassen door hun boeiende en merkwaardige levensverhaal: ze zijn het resultaat van miljoenen jaren evolutie en kennen een veel langere geschiedenis dan wij. Maak kennis met o.a. de hazelhoen, de kompaskwal en de oeverspin. Leer alles over veenpluis, de woelmuis en judasoor. Dit boek zoomt in op stuk voor stuk bijzondere soorten die dringend bescherming nodig hebben, want de biodiversiteit krijgt dagelijks harde klappen te verduren in de hele wereld. Elk van de honderd soorten krijgt een mooie paginagrote foto met daarnaast een verhelderende tekst. De grote thema’s van de biodiversiteit

komen aan bod en er is aandacht voor de eigenheid van diverse geografisch-ecologische habitats. Je vindt in dit boek ook heel wat inspiratie om de rijkdom aan dieren en planten in je directe en verre omgeving te beschermen. Praktische tips, toegankelijk en haalbaar voor iedereen, zorgen ervoor dat jij je steentje kunt bijdragen aan de biodiversiteit in België. Bij de keuze van de biodiversiteitstips hielp Velt een handje.

Over de makers Herman Dierickx is redacteur van natuuren milieubijdragen voor kranten en magazines. Hij raakt niet uitgekeken op al wat groeit en bloeit op het Europese vasteland. Marc Slootmaekers is een gerenommeerd natuurfotograaf die al vele jaren de mooiste natuurbeelden maakt. Samen werkten ze aan Topnatuur in België, een overzicht van bijzondere natuurwaarden in ons land. Technische info Groot geschenkformaat (28,5 x 25,5 cm) Hardcover, gebonden, 240 p. Drietalig: Nederlands - Frans - Engels ISBN: 978 90 5826 671 2 Ledenprijs: € 43,00 + € 6,50 verzendkosten Niet-leden: € 51,50 (incl. verzendkosten) Hoe bestellen? Stort het juiste bedrag op rek. 001-0990550-62 van Velt-nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Vermeld bij storting ‘Biodiversiteit in België’. Je kunt het boek ook bij je afdeling bestellen; dan spaar je de verzendkosten uit.

32

Reportage

Een moestuin op vervuilde grond Hoe ga je om met dit probleem? Tekst Geert Gommers Foto Woodleywonderworks

Hoe teel je groenten op vervuilde grond? Met die vraag kampen heel wat Velt-leden. Twee regio’s kennen een specifieke problematiek: er is de cadmiumvervuiling in de Kempen, en de aanwezigheid van kwik op verschillende plaatsen in Lokeren. Een nieuwe woning met tuin kopen zorgt soms voor verrassingen, want wat zit er bijvoorbeeld in een met gras overgroeide verhoging in je tuin? Cadmium in de Kempen In de omgeving van de vroegere site van Umicore/Vieille Montagne, die nu onder verantwoordelijkheid van het bedrijf Nyrstar staat, raadt men al jarenlang af om groenten uit de tuin te eten omdat de bodem met cadmium is vervuild. De jarenlange activiteiten van de non-ferroindustrie in de Antwerpse en Limburgse Kempen eisen hun tol. Uit een blootstellingsonderzoek van 2008 bleek dat de historische vervuiling nog altijd een impact heeft op het leven van de huidige bewoners. Het Lokaal Gezondheidsoverleg (LOGO) schoot in actie: de ondertekening van een engagementsverklaring op 30 september 2009 is het startschot van een reeks initiatieven die via preventieve maatregelen en bewustmaking de impact verder moet doen dalen. Ook Velt ondertekende deze verklaring. Iedereen heeft immers het recht om groenten en fruit te telen op een gezonde wijze. Als dit niet kan, dan moet de vervuiler betalen en moeten er maatregelen worden getroffen om het zelf telen in ere te herstellen. War Smeyers, Velt-lesgever en bestuurslid van de lokale afdeling Velt Mol, was samen met enkele professoren een van de eersten die de problematiek aankaartte. ‘Politici sloten hun ogen. We vertelden zogezegd leugens. Nu, ettelijke jaren later,

geloven ze ons wel. We zijn dan ook blij dat het stilzwijgend aanvaarden van de vervuiling wordt omgezet in een actieve bewustmaking over hoe je cadmiumarm kunt telen. Zware metalen zijn gedeeltelijk beschikbaar voor planten; ook groenten kunnen ze opnemen. In welke mate de metalen in de groenten worden teruggevonden, hangt af van diverse factoren: de zuurtegraad van de bodem, het humusgehalte, het type groente, het type metaal (cadmium, zink, lood …), etc.’

Het LOGO schreef samen met wetenschappelijke experten en organisaties, waaronder Velt, een handige brochure. Inwoners van de gemeenten Neerpelt, Overpelt, Balen, Mol, Lommel en

Hamont-Achel kunnen de brochure Schadelijke metalen in je moestuin? Praktische info en tips om veilige groenten te telen. gratis verkrijgen bij de milieuambtenaar van hun gemeente. Inwoners van andere gemeenten uit de Antwerpse of Limburgse Kempen kunnen terecht bij: Medisch Milieukundigen Limburgse LOGO’s tav. Cindy Lodewyckx Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt T 011 23 82 50 E [email protected] • info: War Smeyers, Velt Mol, [email protected] Kwik in Lokeren OVAM, de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij, maakte in december 2009 de resultaten bekend van een reeks bodemonderzoeken in Lokeren. Hieruit blijkt dat 44 percelen op 10 verschillende locaties gesaneerd moeten worden omwille van een kwikverontreiniging, afkomstig van haarsnijderijen uit de18de tot 20ste eeuw. Haarsnijderijen waren fabrieken en ateliers waar konijnen- en hazenvellen werden behandeld met een kwikpreparaat, om de haren geschikt te maken voor de productie van vilt en hoeden. Aangezien het om een historische verontreiniging gaat, waarvoor de huidige eigenaars geen schuld dragen, zal OVAM de kosten van de sanering dragen. In afwachting van de sanering raadt men de bewoners aan om geen groenten te kweken en hun kinderen niet op de grond te laten spelen. Ronny Van Driessche, bestuurslid van de lokale afdeling Velt Reinaert en actief in Lokeren, vertelt: ‘Dit probleem is bekend in Lokeren. Gelukkig is de vervuiling niet

2 | 2010

verspreid en beperkt ze zich tot enkele sites, vooral in het stadscentrum. Alle eigenaars zijn op de hoogte gebracht en hun terrein zal door OVAM worden gezuiverd. Via de milieuambtenaar van Lokeren krijg ik een lijst van de vervuilde sites, zodat we binnenkort alle leden van Velt Reinaert op de hoogte kunnen brengen van de juiste aard en omvang van het probleem.’ • info: Ronny Van Driessche, Velt Reinaert, [email protected] Steenkoolas in je tuin Stefan van Molle, Velt-lid, kocht vorig jaar een huis met een tuin in Schoten. In de tuin is er een plaatselijke met gras overgroeide verhoging. Navraag bij de buren leerde dat de vorige eigenaar op die plek jarenlang de as uit de steenkoolkachel had uitgestrooid, om zo een pad te creëren. Stefan heeft het gras een tijdlang afgedekt met karton, er daarna 3 kippen op losgelaten om nadien de graszoden gemakkelijk te kunnen spitten en de bodem te egaliseren. Hij stelt zich echter verschillende vragen. Heeft de steenkoolas een nadelige invloed op de teelt van groenten, fruit en kruiden? Heeft het kippenge-

scharrel in de as een nadelige invloed op de kwaliteit van de eieren? Geert Gommers, stafmedewerker landbouw en voeding bij Velt, geeft advies: ‘Het grootste risico van steenkoolassen is het hoge gehalte aan zware metalen, vooral cadmium. Bij verhoogde concentraties kunnen zware metalen toxisch zijn voor mens en natuur. Preventief raden we daarom het gebruik van steenkoolassen in de tuin, of op de composthoop, af. In een situatie als deze is het beslist nuttig om een bodemontleding uit te voeren, zeker als je op die plaats nog vele jaren kippen wilt houden en groenten en fruit wilt telen. Deze dingen aanvatten zonder te weten wat er in de bodem zit, lijkt me te risicovol. De plaats waar je een staal neemt, is natuurlijk van essentieel belang. Als je ervan uitgaat dat je de vergroeide verhoging nog wilt gebruiken in de toekomst, dan neem je het best daarvan een staal. Een andere optie is dat je de verhoging, en een zone van bijv. 1 m errond, laat afgraven en afvoeren. Daarna laat je een analyse uitvoeren van de “propere” grond die je op dat moment als moestuinperceel of kippenren gebruikt.’

33

• info: Geert Gommers, Velt, [email protected] Waar kun je terecht voor een bodemontleding en bijbehorend advies? • Heb je een vermoeden van vervuiling in je tuin, dan kun je terecht bij: • Professor Tack - Universiteit van Gent, Laboratorium voor Analytische Chemie en Toegepaste Ecochemie, Coupure Links 653, 9000 Gent T 09 264 59 93 • Professor Deckers - Bodemkundige Dienst van België, de Croylaan 48, 3001 Heverlee T 016 31 09 22 Je neemt best eerst telefonisch contact op voor concrete info over prijs, staalname, situatieschets e.d. • De inwoners van de gemeenten Neerpelt, Overpelt, Balen, Mol, Lommel en Hamont-Achel in de Antwerpse en Limburgse Kempen nemen het best eerst contact op met de gemeentelijke milieudienst of de medisch milieukundige om te bepalen of een tuinonderzoek nodig is. Enkel in de directe omgeving, tussen 1 en 5 km, van de fabrieken is dit aan te raden, of als er assen op je perceel aanwezig zijn natuurlijk.

34

Tuin

Netwerken van schimmels Ondergrondse biodiversiteit Tekst Greet Tijskens, naar: J. Baar en W. Ozinga, Mycorrhizaschimmels, sleutelfactor voor duurzame landbouw en natuur Foto Clifton Beard, Nina Hiironniemi

Wat goed is voor schimmels is goed voor de ecologische tuin. Dat blijkt uit Mycorrhizaschimmels, sleutelfactor voor duurzame landbouw en natuur, een boeiend boekje over het wel en wee van schimmels, door Jacqueline Baar en Wim Ozinga. Wat zijn mycorrhizaschimmels? In natuurlijke ecosystemen leven de meeste planten in symbiose met schimmels. We zeggen dan dat de plant mycorrhiza vormt; wortels en schimmel leven nauw samen. Naast mycorrhizaschimmels zijn er nog andere schimmels: de saprofytische schimmels die dood materiaal afbreken en de parasitaire schimmels die schadelijk zijn voor het organisme. De aanwezigheid van mycorrhizaschimmels is veel groter dan wat je bovengronds ziet. Onder de grond vormt er zich een intens netwerk van schimmeldraden of mycelia. Ze zitten vooral in de bovenste 10 cm van de bodem, zowel in de bodem als in de plantenwortels. Sommige schimmels vormen vruchtlichamen die je bovengronds waarneemt, de paddenstoelen. Ze doen dat niet allemaal en niet het hele jaar door. Je ziet dus maar een fractie van het totaal. Een aantal schimmels kan een symbiose aangaan met verschillende boomsoorten, bijv. vliegenzwam kan dat met berk, eik en den. Anderen zijn specifiek gebonden aan een gastheer, zoals de elzenzompzwam aan de zwarte els. De schimmeldraden vormen een ondergronds netwerk dat niet alleen nutriënten en suikers uitwisselt met de gastheer, maar ook suikers transporteert naar elders. Hierdoor bevorderen ze de kans op een succesvolle kieming van bepaalde planten en op die manier ook de soortendiversiteit in het algemeen.

Boven- en ondergrondse successie Bovengronds kennen we de successie van vegetaties. Naakte grond raakt begroeid met pioniersplanten, die ruimen baan voor gras en graslandplanten, die op hun beurt worden opgevolgd door ruigteplanten, en vervolgens door struweel en bos. Ondergronds gebeurt er iets gelijkaardigs: successie vanuit het standpunt van de schimmel. Pioniersplanten op naakte grond groeien meestal zonder schimmels. Hun taak als pionier bestaat erin om jonge, nieuw gevormde bodems te koloniseren. Ze zijn dus maar beter zelfstandig. Ze kunnen haast overal groeien, de meeste zonder de hulp van schimmels. Maar ze scheiden wel stoffen af die de latere symbiose tussen het grasland en de bijbehorende schimmels bevorderen. Planten van graslandvegetaties en ruigtes vormen een symbiose met schimmelsoorten die tamelijk algemeen zijn, m.a.w. schimmels die met veel soorten planten een symbiose kunnen aangaan. Deze schimmels zijn niet selectief. Naarmate het gehalte aan organisch materiaal onder- en bovengronds stijgt (dit komt overeen met de evolutie van ruigte naar struweel naar bos), verminderen de algemene schimmelsoorten en vermeerderen de selectieve soorten die maar met een beperkt aantal planten een symbiose kunnen aangaan. Zo groeien wilgen samen met algemene schimmels.

Elzen doen dat ook op jonge leeftijd, maar op oudere leeftijd gaan ze een symbiose aan met meer selectieve schimmels. In bossen spelen de meer selectieve schimmels een belangrijke rol. In ruil voor suikers leveren ze nutriënten aan bomen, en ze zorgen er ook voor dat de bomen minder last hebben van droogte en van ziekteverwekkers. Veel van deze soorten vormen eetbare paddenstoelen zoals het eekhoorntjesbrood en de cantharel. In een jong bos gaan de bomen symbioses aan met een groot aantal soorten schimmels. Naarmate het bos ouder wordt, verhoogt de hoeveelheid organisch materiaal in en op de bodem. Tegelijkertijd neemt het aantal soorten schimmels af. Wisselwerking met de gastheer De schimmels maken beperkte voedingsstoffen beter beschikbaar voor de plant en worden hiervoor “betaald” met suikers van diezelfde plant. Ze kunnen stressfactoren voor de plant (bijv. droogte) verminderen en ze beschermen de plant tegen ziekteverwekkende schimmels. Binnen een plantensoort of -familie De schimmels kunnen overschotten van suikers naar elders transporteren, bijvoorbeeld naar zaailingen van bomen. Dat is belangrijk in de kiemingsfase, wanneer de wortelontwikkeling nog klein is en de plant over weinig reservestoffen beschikt. Dit is een kritische levensfase. Snel aansluiten op het netwerk vergroot de overlevingskansen. Het suikertransport kan ook gaan naar soortgenoten met een relatief nadeel, bijvoorbeeld omdat ze in de schaduw staan en dus minder mogelijkheden hebben om aan fotosynthese te doen. Selectieve schimmels die met bomen van

2 | 2010

eenzelfde familie samenleven, vormen een netwerk dat alleen voor die bomen geschikt is. Zaailingen krijgen via het netwerk voldoende suikers en hebben zo een relatief voordeel, zelfs al staan ze in de schaduw van grote bomen. De boomsoort breidt uit wat dan weer ten voordele komt van de schimel. De schimmel breidt uit en de zaailingen ook. Dit zichzelf versterkende effect zou kunnen verklaren waarom Europese bossen worden gedomineerd door beuk. Tussen verschillende plantensoorten De schimmels transporteren suikers van dominante plantensoorten naar soorten met minder concurrentiekracht. Hierdoor neemt de groei van dominante soorten af ten voordele van de andere soorten. Mycorrhizaschimmels kunnen zo zorgen voor een grotere soortendiversiteit. Heideschimmels, een verhaal apart Op voedselarme bodems met een lage pH of zuurheidsgraad komt het heide-ecosy-

steem voor. De bijbehorende schimmels zijn aangepast aan deze bodemomstandigheden. Omdat de bodem zo arm is aan voedsel, is de voorraad nutriënten voor de planten erg beperkt. Dood plantenmateriaal is hier de belangrijkste bron van nutriënten, niet de bodem. De heideschimmels halen stikstof en fosfor uit dat dode plantenmateriaal en stellen dit ter beschikking van de heideplanten. Dat doen ze door middel van enzymen die goed werken bij een lage pH en stoppen met werken bij een neutrale pH. Deze schimmels helpen in grote mate de groei van typische heideplanten, zoals dopheide, struikheide en bosbes. Op zeer arme bodems is het voordeel van een symbiose met schimmels het grootst. De heideschimmel zet nutriënten vrij uit humusresten en geeft ze aan de heideplanten. De heideplanten hebben dan een voedingsbron die niet beschikbaar is voor concurrenten, dat is een sterk relatief voordeel ten opzichte van grassen zoals

35

pijpenstrootje. De plant betaalt hier een prijs voor; hij investeert veel suikers in de schimmel. Als de bodem voedselrijker wordt (op natuurlijke wijze of door vermesting), dan vermindert het voordeel van de symbiose met de heideschimmel. Pijpenstrootje heeft nu een voordeel ten opzichte van de heideplanten. Schimmels in de tuin In de siertuin Bodemverstoring is niet goed voor schimmelontwikkeling. Een bodemverstoring zoals spitten en harken, zorgt voor minder soorten schimmels en een kleinere hoeveelheid schimmelmassa. De kans op plantengroei met weinig mycorrhizavorming neemt toe. Het gaat dan vooral om eenjarigen, waaronder heel wat ongewenste planten. Laat je de bodem met rust, dan krijg je meer verschillende soorten schimmels en een grotere massa aan schimmels.

36

Tuin

Planten die wel een symbiose aangaan met schimmels hebben nu een relatief voordeel ten opzichte van de andere. De schimmels produceren bovendien stoffen die de kieming van eenjarigen remmen. Als je weinig schimmels hebt in het gazon, dan is er weinig symbiose tussen graslandplanten en schimmels. Dat geeft dan meer ruimte en relatief voordeel voor de planten die geen symbiose aangaan met schimmels. En dat zijn nu net de ongewenste eenjarigen. Je kunt de kolonisatie van schimmels stimuleren door margrieten in de buurt te zetten. Margrieten komen nooit alleen, maar altijd met een hele hofhouding aan schimmels. In de moestuin De meeste groenten gaan symbioses aan met algemene schimmels. Een uitzondering hierop zijn de kruisbloemigen (alle kolen), omdat zij oorspronkelijk pioniers zijn. De schimmels helpen bij de opname van water en van moeilijke nutriënten zoals fosfor. Ze beschermen groenten tegen ziekteverwekkers, vooral tegen andere, ziekteverwekkende schimmels zoals Phytophtora, Phytium, Fusarium … Ze dragen bij tot de vorming en het behoud van bodemstructuur. De principes die gelden voor de ecologische moestuin worden bevestigd door het onderzoek naar mycorrhizashimmels. • Vermijd bemesting met fosfaatrijk materiaal, bijv. kippenmest. • Gebruik geen pesticiden (vooral fungiciden). • Ploeg en spit niet. • Gebruik trage meststoffen zoals compost. In ecologische teeltsystemen is de bodem sterker gekoloniseerd door schimmels dan in gangbare. Dat komt vooral doordat er door de lagere bemesting minder fosfor in de bodem zit. Bij een omschakeling is er effect merkbaar na vier jaar.

Landbouwrassen De schimmel moet aanwezig zijn in de bodem om effect te hebben, maar het gewas moet ook ontvankelijk zijn voor het aangaan van een symbiose. Heel wat commerciële landbouwgewassen worden veredeld met de bedoeling minder vatbaar te zijn voor ziekteverwekkende schimmels. Dat heeft als neveneffect dat ze ook minder ontvankelijk zijn voor symbioses met leuke schimmels.

rijk en gevarieerd en er zijn schimmels aanwezig. Het is twijfelachtig of preparaten hier nog een effect hebben. Bij de start op een vrijwel dode bodem, is er waarschijnlijk wel een effect. Maar je hebt veel kennis nodig om de juiste preparaten te kiezen en toe te passen. Met een beetje geduld en de rem op bemesting lukt het ook. Wil je van A tot Z alles weten, lees dan het boek Mycorrhizaschimmels, sleutelfactor voor duurzame

Er zijn commerciële schimmelpreparaten op de markt. In de ecologische moestuin waar je de bodem met compost en groenbemesting verzorgt, is het bodemleven

landbouw en natuur

Jacqueline Baar en Wim Ozinga, 104 p. KNNV, Zeist 2007 Isbn 978 90 5011 277 2

Uitgelicht

Miradal Erfgoed in Heverleebos en Meerdaalwoud

and Borders’, ‘Trees and Woodland’, ‘Gardens and the Wider Landshape’ … De buitengewoon prachtige fotografie is van de hand van Nicola Browne. Een inspirerend boek, met zeer veel goede voorbeelden van de meesters op het gebied van de “natuurlijke tuinstijl”: Piet Oudolf, Dan Pearson, James van Sweden, etc. Maite Grugeon

Hans Baeté, Marc De Bie, Martin Hermy, Paul Van de Bremt

Davidsfonds/Leuven, 2009, 263 p. ISBN 978-90-5826-624-8 € 34,50

Als verschillende disciplines eenzelfde thema onderzoeken, dan krijg je een bijzonder en volledig beeld van dat thema. Dat gebeurde voor het Meerdaalwoud en Heverleebos. Die onderzoeken zijn samengebracht in dit boek. Je vindt hier de geologische geschiedenis, de invloed van Gallo-Romeinse landbouwpraktijken, eeuwen wetgeving over dit bos, en de weerspiegeling van dit alles in het huidige landschap en de flora en fauna. Een must voor iedereen die vaak wandelt in dit bos. Je leert je landschap lezen. Greet Tijskens

Natural garden style Gardening Inspired by Nature

Noël Kingsbury

Merrell Publishers Ltd, 2009, 192 p. ISBN: 978-18-5894-443-2 € 39,99 (Engels geschreven)

De auteur laat je met dit boek zien wat de “natuurlijke tuinstijl” is; het gaat om tuinen die geïnspireerd zijn op de natuur, rijk zijn aan biodiversiteit, en prachtig zijn qua plantencombinaties en vormgeving. Noël Kingsbury geeft een duurzame benadering van tuinen: planten en plantenecologie staan centraal, hij heeft oog voor materiaalgebruik, en er wordt gestreefd naar een minimum aan onderhoud en zorg. Het boek is opgedeeld in thematische hoofdstukken zoals ‘Meadows’, ‘Prairies

Dieren eten

Jonathan Safran Foer

Ambo/ Anthos Uitgevers, 2009, 334 p. ISBN 978 90 263 2167 2 € 19,95

In 2002 verscheen Alles is verlicht, Jonathan Safran Foers debuutroman, die wereldwijd lovend werd onthaald. Drie jaar later was er een opvolger: het verbluffende Extreem luid & ongelooflijk dichtbij, dat weerom bijzonder veel bijval genoot. Niemand twijfelde er nog aan: de jonge New Yorkse schrijver was een groot literair talent. Vooral de bijzondere schrijfstijl, de ingenieuze vormelijke experimenten en de manier waarop Foer heel uiteenlopende emoties in één adem wist te vatten gaven me onmiddellijk zin om ook zijn nieuwste boek Dieren eten – deze keer een non-fictiewerk – te lezen. Tal van andere lezers leken dezelfde redenering te volgen, want Foers boek kreeg ruime mediabelangstelling en haalde de top 10-lijstjes van best verkochte boeken. Best wel bijzonder voor een boek dat het eten van dieren onder de loep neemt en inzoomt op de gruwelen van de industriële veeteelt. Ik kan het succes van Dieren eten alleen maar toejuichen, want eigenlijk zou het – zoals in de Volkskrant werd gesteld – ‘verplichte kost voor elke omnivoor’ moeten zijn. Toen Jonathan Safran Foer op het punt stond om voor het eerst vader te worden, wilde hij ten gronde weten hoe het vlees dat (al dan niet) op het bord van zijn zoon terecht zou komen, wordt geproduceerd. Hij vatte een persoonlijke zoektocht aan naar de origine van de dieren die we eten.

37

Wat Foer ontdekte na het doorploeteren van stapels bronnen, nachtelijke bezoeken aan industriële fokkerijen en gesprekken met allerlei betrokkenen, vond hij zo ontluisterend en relevant voor iederéén dat hij niet anders kon dan er een boek over te schrijven. De schrijver speelt opnieuw met vormgeving, met verschillende invalshoeken en schrijfstijlen. Een merkwaardige combinatie van feiten, persoonlijke getuigenissen, onderzoeksjournalistiek en filosofische en sociaal-culturele reflecties maakt dit boek tot een boeiend en beklijvend relaas. Jonathan Safran Foer voert geen eenzijdig pleidooi voor vegetarisme. Hij laat immers ook kleinschalige veeboeren aan het woord die een alternatief kunnen bieden voor de intensieve veeteelt. Op de bioindustrie richt Foer wel al zijn pijlen. Hij brengt zeer duidelijk in beeld dat het de bedrijven niet gaat om het kweken van gezonde dieren, niet eens om een efficiënte manier van de wereldbevolking voeden, maar om niets dan winst. Zo veel mogelijk “vlees” kweken voor zo weinig mogelijk geld is het doel, en dat doel lijkt meer dan ooit de middelen te heiligen. De dieren zitten opeengepakt, worden “onmenselijk” behandeld, zijn zo zwak en ziek dat ze onder de medicijnen zitten, en vormen niet zelden een gevaar voor de volksgezondheid en het milieu. De industrie zelf doet er alles aan om de consument ver van de waarheid te houden, maar Foer gooit die waarheid bikkelhard op tafel. De taferelen die hij schetst doen je soms haast letterlijk kokhalzen. Wie wil er nog kip eten die in “uitwerpselensoep” dreef? Wie kan tolereren dat kleine biggetjes worden doodgeklopt tegen een muur? ‘We weten dat als iemand ons een film laat zien over hoe ons vlees wordt geproduceerd, het een horrorfilm zal zijn’, schrijft Foer. ‘Misschien weten we dit allemaal wel beter dan we willen toegeven, en verbergen we het in een donker hoekje van ons bewijstzijn – en ontkennen we het. Als we tegenwoordig vlees eten, voeden we ons letterlijk met gemarteld vlees. En dat gemartelde vlees wordt steeds meer ons eigen vlees.’ Dieren eten is geen boek om vrolijk van te worden, geen boek voor gevoelige zielen. Het is wel een boek dat je moet lezen, als je de waarheid wilt weten over de beesten die op je bord liggen. Reine De Pelseneer

38

Lezers reageren/Uitgesproken

Bio diervriendelijk? (1) Beste, Hierbij wil ik, zelf werkzaam op een boerderij, reageren op de lezersbrief i.v.m. de castratie van varkens. Het is een oud gebruik om de biggen te castreren. Zo voorkomen boeren dat het vlees bij het opwarmen later een onaangename geur krijgt. De boeren doen het zelf en het gaat heel vlug. Voor de dieren goed en wel beseffen wat er gebeurt, is het al voorbij. Nu is het zo dat opgepakt worden voor biggen een grote stressfactor is. Soms kunnen ze werkelijk doodvallen van de stress. Indien men de biggen wil verdoven, moeten de dieren tweemaal opgepakt worden: een keer voor een spuit met verdovingsmiddel, die dan inwerktijd moet krijgen, en een tweede keer voor de eigenlijke castratie. Dit betekent veel stress voor zeug én big. Een alternatief is stoffen geven die lijken op lichaamseigen hormonen van de varkens. Zo wordt de geslachtsrijpheid uitgesteld, zodat de varkens op hun slachtdatum nog niet geslachtsrijp zijn, en zo de ongewenste geur niet in hun vlees aanwezig is. Mijn vraag daarbij is of deze stoffen wel volledig opgenomen worden in het lichaam, en er geen risico bestaat dat een groot deel via de urine in de mest en het afvalwater terechtkomt, en zo bijdraagt tot een algemene aanwezigheid van deze op hormonen lijkende stoffen in oppervlakte- en grondwater. Ik vind het niet goed dat de huidige castratie van varkens als absolute gruwel in beeld wordt gebracht. Ik denk dat de impact van twee snijwondjes bij het big veel kleiner is dan de nadelen van de alternatieven. Bovendien komen de verdovingsmiddelen in de kringloop als de biggen worden verdoofd. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar bio, met voldoende ruimte en goede

voeders, maar ik prijs ook andere landbouwers voor hun werk. Het is belangrijk te streven naar verbeteringen in de manier van kweken en huisvesten, zonder echter het hele ecosysteem uit het oog te verliezen.

de prairietuin beter vergelijken met een ruigte, fors groeiende inheemse planten. Een belangrijk nadeel van de prairietuin is dat de grassen moeilijk composteerbaar zijn.

Lieselot Boone,

Afdeklaag ‘Om het onderhoud tot een minimum te herleiden, kun je met een afdeklaag werken.’ In de tuin die ik bezocht lag een afdeklaag van 8 cm met lava. In een ecologische siertuin past het niet dat we vreemd materiaal aanvoeren. We zoeken naar planten die passen in onze grond: de juiste plant op de juiste plaats. Om die reden voeren we ook geen turf aan. We verstoren geen andere gebieden. Wat als een latere eigenaar op een grond bedekt met kiezel of grind een groentetuin wil aanleggen? Hoelang blijft dat substraat intact (zand, lavagruis): er zullen plantenresten op vergaan en composteren. Mollen en woelratten zullen het vermengen met grond. Dat substraat is ook niet gratis; het zorgt dus voor overbodige kosten.

Velt-lid Oostkamp

Bio diervriendelijk? (2) Beste redactie, Toen ik ontdekte dat zelfs bij de biobeenhouwer in de toonbank kippen liggen waarvan de vleugels geleewiekt zijn, en vlees van varkens die onverdoofd gecastreerd werden, bekeek ik de film Our Daily Bread en besloot ik om vegetariër te worden. Mijn zin in vlees eten ‘omdat ik het nodig zou hebben’ is weg … Alleen wil ik mijn partner niet dwingen om nu ook fulltimevegetariër te worden. Dus ben ik op zoek naar zo diervriendelijk mogelijk vlees voor hem. Het vlees van Natuurpunt, afkomstig van runderen en schapen die grazen in natuurreservaten en verdeeld via Veeakker, is hiervoor prima. Ik voel me eigenlijk bekocht door het zogenaamde diervriendelijke biolabel. Biodieren krijgen weliswaar wat meer ruimte en biovoeders, dat is positief, maar dieronvriendelijke ingrepen zoals vleugels leewieken bij kippen en onverdoofd castreren bij varkens gebeuren ook gewoon. Mijn besluit: ik blijf wel een fan van bio, maar niet meer van (bio)vlees.

Afbranden ‘Net als in de oerprairie kun je je prairietuin ook perfect afbranden, als hij ten minste op een plek ligt waar dat is toegestaan.’ Dit is overal verboden door de wet. Je mag geen tuinresten verbranden of grond afbranden. Het stoort de biodiversiteit, omdat er in de afstervende plantenmassa overwinterende insecten zitten.

Wendy Dewinter

Prairietuinen (1) Beste redactie, In het artikel over prairietuinen in Seizoenen van januari 2010 wordt de prairietuin vergeleken met de bloemenweide. Een bloemenweide is echter totaal anders dan een prairietuin. Je kunt de voorgestel-

‘Men hoeft geen vegetariër te zijn om het belang van dierenwelzijn hoog in te schatten, en uiteindelijk is dat een markt die de vleesbaronie te zeer uit het oog verliest: namelijk die van de vleeseter die er prijs op stelt dat er geen barbarij aan zijn maaltijd is voorafgegaan.’

Dat een prairietuin zeer kleurrijk is, klopt en iedereen beleeft zijn tuin anders. Kan een prairietuin dan niet in een ecologische siertuin? In een ecologische siertuin proberen we de klassieke uitgangspunten esthetiek en techniek te verzoenen met de ecologische standpunten. Hoge prairieplanten kunnen omwille van hun

‘Van dat geneuzel en gepietepeuter op de vierkante meter moet ik niks hebben. Je moet eerst snappen hoe we er als wereld en als mensheid voor staan. Snappen hoe systemen werken. Snappen waarom het verkeerd gaat. Als je dat snapt, pas je je levensstijl vanzelf aan. Het aanpassen is een gevolg. Niet het begin.’

Dimitri Verhulst, schrijver

In: De Morgen, 9 februari 2010

Jan van Arkel, uitgever

In: Milieudefensie Magazine, december/ januari 2009/2010

Lezers reageren/Uitgesproken

39

geroemde eigenschappen geïntegreerd worden in een hoge border of in een ruigtekruidenvegetatie. Ik vind vele van die prairieplanten zelf ook heel mooi. Het is mogelijk om in een tuin waar al een teveel aan grind aanwezig is, deze te laten begroeien zoals aangegeven in het artikel, zonder zelf extra materiaal te gaan aanvoeren. Frans De Smedt, Velt-lesgever siertuin

Prairietuinen (2) Beste Velt-redactie, Als natuurliefhebber en ecologisch tuinier dacht ik dat het belang van inheemse planten en de problematiek van invasieve exoten jullie nauw aan het hart lagen. Ik begrijp dat Velt soms een evenwicht moet zoeken tussen een inheems kader, met ruimte voor een aantal goed gekozen uitheemse sierplanten of teeltgewassen. Prairietuinen hebben met een dergelijk evenwicht echter niets te maken. Het zijn beplantingen die volledig uit exoten bestaan, die op een artificieel substraat groeien en die inheemse soorten verdringen. De effecten op onze biodiversiteit (ook zogezegde voordelen) zijn nauwelijks onderzocht, maar er is wel al aangetoond dat verschillende van de gebruikte planten reële risico’s inhouden op het creëren van nieuwe probleeminvasies. Het is voor mij dan ook onbegrijpelijk dat Velt in het eerste nummer van Seizoenen van 2010 dit concept onomwonden promoot. Een kadertekstje probeert nog wat te nuanceren, maar de invasieve exoten die hier worden vermeld zoals Helianthus staan vrolijk in de lijst met aanbevolen planten die door de gemiddelde lezer als ‘advies van Velt’ zullen worden gezien. Ten tijde van de introductie van Japanse duizendknoop en Amerikaanse vogelkers kon onwetendheid ingeroepen worden, maar in deze tijden zulk een grootschalige

Echinacea Foto: Dave Shea

introductie van exoten goedpraten én promoten is mij een grote brug te ver. Het bijschrift bij de inhoudstafel ‘Een introductie ontdek je op p. 8’ heeft voor mij dus een heel cynische betekenis. Ik hoop dat Velt eens goed kan bezinnen over dit thema want als zelfs een ecologische vereniging dit concept verdedigt, staat niets de vervanging van heel wat inheemse beplantingen door een artificiële levensgemeenschap uit een ander continent nog in de weg. Met vriendelijk groeten, Wouter Vanreusel

Antwoord van de redactie Verschillende prairieplanten zijn al heel wat jaren “gewoon” in tuinen; denk maar aan Echinacea purpurea (rode zonnehoed), Eupatorium maculatum (leverkruid), Monarda didyma (bergamot), Phlox amplifolia ( flox), Verbena bonariensis (ijzerhard), Penstemom etc. Er zijn

inderdaad ecologische bedenkingen bij prairietuinen te maken. Precies daarom gaven we de twee visies weer. Nergens promoot het artikel een grootschalige introductie. De in de lijst met invasieve soorten vernoemde Helianthus tuberosus is de aardpeer, terwijl de Helianthus in het lijstje voor vlinders en bijen de Helianthus annuus (zonnebloem) is. Deze informatie ontbrak. Rechtzetting Op p. 9 ‘Stop een prairie in je tuin’ in Seizoenen van januari 2010 stond een fout i.v.m. de pH (zuurtegraad). Bij een kalkrijke bodem spreken we uiteraard van een pH die hoger is dan 7.

Zend je lezersbrieven naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie.

‘Wij denken dat we recht hebben op drie of vier vliegreizen per jaar, omdat we zo hard werken. Ik zeg dan: nee, dat recht heb je als burger niet. Als wij allemaal voor al die vliegreizen kiezen, dan blazen we met zekerheid de planeet op.’

‘Simpel gezegd, iemand die regelmatig producten uit de bioindustrie eet, kan zichzelf niet milieubewust noemen zonder het woord van zijn echte betekenis te ontdoen.’

Marius de Geus, eco-filosoof en politicoloog

In: Dieren eten, Ambo/ Anthos Uitgevers, 2009

Jonathan Safran Foer

In: Een te grote kist bananen, Aeneas, 2009

40

18 april Kalmthout plantdag 25 april Hombeek Nationale plantenbeurs 1 mei Bokrijk

41

42

43

44

45

U zoekt rust en stilte? | Wandelen, fietsen en een zwembad voor afkoeling? Kijk even op www.regy.be: 4 gîtes van 2 tot 5 personen in Z.W.Frankrijk (Dordogne) op 750 km van Gent. Geen huisdieren. Vlaamse eigenaar. | Info | T/F 0033 555 78 76 76, www.regy.be Tot binnenkort? Op zoek naar rust en ruimte? | Zuid-Frankrijk - Haute Garonne - Gascogne - aan de voet van de Pyreneeën! Authentieke boerderij met alle modern comfort . | Info | www.vakantiehuisinfrankrijk.be, Marc Dufraing, 0495 52 02 22, [email protected]

Kamperen op biodomein-boerderij in Z.W.-Frankrijk | Op 45 ha akkers, bos, hei en zwemvijvers. Grote speelschuur en zwembad. Gîtes en vouwwagens te huur, gezond zomerprogramma: yoga, tai-chi … | Info | 014 65 85 15, [email protected]

In de mooie Dordogne (Fr.) bieden we 7 ha russssst! | Voor natuurliefhebbers, wandelaars, rolstoelers, senioren en fietsers. 2 sfeervolle Perigordijnse vakantiehuizen (4-6 pers.) en mininatuurcamping (4 ruime pl.). Biotuin, vlindertuin, wandelbos met schitterende voorjaarsvegetatie grenzend aan de Auvézère! | Info | www.lacolline-linard.fr La Garnasette | Klein, gezellig pension met camping in de Franse Auvergne. Heerlijke biologische, vegetarische keuken. Heel rustig, wandelroutes in de buurt, mooie stadjes en dorpjes ... | Info | T/F: 0033-471574096 - [email protected] Veel info op onze website: www.lagarnasette.com

Zware aspergeplanten | NAK-gekeurd. De beste rassen. P. Luyckx, Balsedreef 14, 4624 Bergen op Zoom. | Info | 0031 164 236 681.

46 46

Ledenvoordelen

Chris Priem Tuinarchitectuur Gespecialiseerd in kleinschalige tuinprojecten voor woning, kantoor en bedrijf. Jouw korting: 5 procent op tuinplanten en bomen, tuinhout, afsluitingen in gevlochten wilg en kastanjen hekwerk, standaard poorten, levende wilgenmatten, terrastegels en klinkers, werk in regie of volgens prijs overeengekomen op het bestek (geen korting op ontwerpstudies en tuinplannen). Adres: Palingstraat 2, 8978 Watou 0475 36 79 55 of 057 38 80 63, [email protected] → www.tuinen-priem.be

Cappucino Kleuradvies en verkoop aan huis van ingekleurde natuurverven voor binnen. Matte en satijnen (afwasbaar) afwerking. Alle kleuren van de NCS-code mogelijk. Jouw korting: 5 procent op natuurverven, 10 procent op kleuradvies. Adres: Aststraat 267, 3300 Tienen 0495 41 50 02, [email protected]

Een uitgebreide beschrijving van deze vakantieverblijven vind je op p. 30 In Motion Jouw korting: 10 procent op je verblijf, inclusief bio-vegetarisch ontbijt in midweken buiten de officiële schoolvakanties en feestdagen. 5 procent op je verblijf, inclusief bio-vegetarisch ontbijt, in weekends buiten de officiële schoolvakanties en feestdagen (geen korting op bio-vegetarisch avondmaal, drank, fietsen). Adres: Rue du Henrifontaine 17, 4280 Bertrée-Hannut 019 63 64 37, [email protected] → www.in-motion.be

Hof van Steelant Jouw korting: 10 procent bij een verblijf van minimum twee nachten. Adres: Rijselsestraat 17, 8210 Loppem. 0032 (0)50 59 96 80 of 0032 (0)498 59 08 84, [email protected] → www.hofvansteelant.be

Vegetarische Kookschool De Zonnekeuken De Kookschool voorziet cursussen en opleidingen over de natuurlijke vegetarische keuken en over broodbakken met bakferment (met honing en zout). Jouw korting: 5 procent op de bovenvermelde cursussen en opleidingen (geen korting op cursussen die worden georganiseerd in samenwerking met vormingscentra). Adres: Felix Timmermansstraat 24, 8310 Assebroek 050 54 80 67, [email protected] → www.vegetarischekookschool.be → www.dezonnekeuken.be

Angelus Energy Angelus Energy verdeelt hoogwaardige zonnepanelen: een maximaal rendement gekoppeld aan een perfecte afwerking. Jouw korting: 5 procent op de volledige installatie van zonnepanelen. Adres: Astridlaan 69, 8310 Assebroek - Brugge 0498 08 63 11, [email protected] → www.angelusenergy.be

De Klopperij De Klopperij bundelt het technische van de productontwikkeling, het vakmanschap van de restaurator/conservator en de creativiteit van de kunstenaar, met het esthetische van de decorateur. Wij zoeken in alle projecten waar mogelijk naar ecologische oplossingen: recyclage, gebruik duurzame materialen, groene energie en afvalbeperking … maar wel steeds met wat joie de vivre en weinig pretentie. Jouw korting: 10 procent op al onze activiteiten: verhuur sappentrapper, trouwfeesten, kadeekes-collectie … Adres: Langstraat 8a, 2140 Antwerpen 0486 82 31 42, [email protected] → www.deklopperij.be

Parkhotel (bvba Des Princes) Jouw korting: 10 procent op overnachting + ontbijt (geen korting op andere maaltijden en dranken). Adres: Albert Dumontlaan 30, 8660 De Panne +32 58 41 41 41, [email protected] → www.parkhoteldepanne.be

Publicaties

• Overige ledenvoordelen ledenvoordelen Ecoflora, Halle Halle -- Wijngaardhof Wijngaardhofbiogroenten, biogroenten,Westmalle Westmalle - Midgaard, Lichtaart Lichtaart--Ecomicroob, Ecomicroob,Putte Putte- -La LaVigne, Vigne, BerBerlaar laar - PUC-shop, - PUC-shop, Berchem Berchem - ‘t -Biohofke, ‘t Biohofke, Schelle Schelle - Lazuli, - Lazuli, Mechelen - Dobbelhoeve, Dobbelhoeve,Schilde Schilde--Biotiek-Biodyvino, Biotiek-Biodyvino,Zoersel - Doekjes Zoersel - Doekjes en broekjes, en broekjes, Leuven Leuven - Bodemkundige - Bodemkundige Dienst van België, Dienst van Heverlee België, Heverlee - Biogroei, - Biogroei, Loonbeek Loonbeek - Natuurboerderij - NaHet Bolhuis, Molenstede tuurboerderij Het Bolhuis, - Hageling-Bio Molenstede -Wijnbouw, Hageling-Bio Tienen - Cecotec, Eghezee Wijnbouw, Tienen - AC Cecotec, De Wroeter, Eghezee Kortessem - AC De Wroeter, - De Zaaier, Ruddervoorde Kortessem - De- Het Zaaier, Roodhof, Ruddervoorde Oostkamp - Het - Bezegaard Roodhof, Biofruit, Wakken Oostkamp - Bezegaard - Biovita, Biofruit, BruggeWakken (St-Andries - Biovita, en St-Kruis) Brugge - Kruiden Pervisum, (St-Andries en St-Kruis) Kortemark - Kruiden - DePervisum, Hogen Akker, Kortemark Oedelem - Lekker De Hogen Gec,Akker, Gent Oedelem - Stainless- Building Lekker Gec, Consultancy, Gent - StainGent - Boerderij less Building DeConsultancy, Loods, Aalst Gent - Pluis,- Boerderij Schoonaarde De Loods, - Pro Vino Vero, Wortegem-Petegem Aalst - Pluis, Schoonaarde- -‘tPro Wilgenhof, Vino Vero, Maldegem Wortegem- De Wieltjeshoeve, Petegem - ‘t Wilgenhof, TurnhoutMaldegem - Belgaard,-Halen De Wieltjeshoeve, - Het Loonderhof, Borgloon Turnhout - Belgaard, - Boergondie, HalenWestouter - Het Loonderhof, - Purfruit, Borgloon Oeselgem - Bed Boergondie, and Breakfast Westouter Keutenberg, - Purfruit, Schin Oeselgem op Geul--Bed Olleke and Bolleke, Geel Breakfast Keutenberg, - Tintelijn,Schin Gent op - Stichting Geul - Olleke Ommersteyn, Bolleke, Geel -Dilsen-Stokkem Tintelijn, Gent - Chassin, StichtingFrankrijk Ommersteyn, - TuinDilsen-Stokkem van hEden, Ne-derland Chassin, - Beer, Frankrijk bed &- breakfast Tuin van Jessenhofke, hEden, Nederland Kuringen-Has- Beer, selt -&Hof bed breakfast ter Wilgen, Jessenhofke, Geraardsbergen Kuringen-Hasselt - Juan Luis,- Hasselt Hof ter - @vinum-bio, Wilgen, Geraardsbergen Boechout - Anders Juan Luis, Getint, Hasselt Leuven - @vinum-bio, - OostWest Centrum Boechout - Anders - Energiebespaarshop.be Getint, Leuven - Oost-West - Cook and Centrum Herb, -Brasschaat Energiebespaarshop.be - Pajottenlander, - Cook Pepingen and Herb, - De ‘h’eerlijke Brasschaat na-tuur, Houthulst -Pepingen Pajottenlander, WTC SA,-Herstal De ‘h’eerlijke - Colombahof, natuur, Houthulst Deerlijk -Natuurbron, WTC SA, Herstal Kalmthout - Colombahof, - PuurNatuur, Deerlijk Kuurne - Natuurbron, - Het Festijn, Dilsen-Stokkem Kalmthout - PuurNatuur, - De Groene Kuurne Weide, - Het Lauwe Festijn, - De DilMaretak, Leopoldsburg--De sen-Stokkem ‘t Natuurhoekje, Groene Weide,Bertem Lauwe- -Biocosmetica.nl, De Maretak, Dordrecht - Natuurhuis Leopoldsburg - ‘t Natuurhoekje, Pacha Mama, Bertem Tielt - Biocosmetica.nl, - Natuurlijk, Hoeleden - -Interi-Arte, Dordrecht NatuurhuisMazirat Pacha Mama, (Fr.) - DeTielt Eko-Winkel, Natuurlijk, Kontich - De Hoeleden - Interi-Arte, Karwij, Leuven Mazirat - De(Fr.) Korenbloem, - De Eko Winkel, Zottegem - Het Zevenblad, Kontich - De Karwij, Poperinge Leuven- ‘t- De Buskruid, Korenbloem, Lummen Zottegem - Antifoxsecurity, Het Zevenblad, BeerzelPoperinge - Today, Zottegem - ‘t Buskruid, - Duizendblad, Lummen Sint-Ka- Antifox therina-Lombeek security, Beerzel - -Today, King ofZottegem Town & Karma - Duizendblad, Queen, AntwerSintpen - Camping en Galerie Katherina-Lombeek - KingThyencamp, of Town & Hooghalen Karma Queen, (Nl) Ant- De Speypdonckhoeve/Groen werpen - Camping en Galerie getint, Thyencamp, Hulshout -Hooghalen Eco-lana, Halle (Nl) - Hempmade, De Speypdonckhoeve/Groen Leuven - Bed & Breakfast getint, Hulshout Lomolen- logies, Eco-lana, Aalter-Lotenhulle Halle - Hempmade,- E-advies, Leuven - Gentbrugge Bed & Breakfast - Ponnekeblom Lomolen - Natural logies, Aalter-Lotenhulle Bulbs, Schagen Nl - E-advies, - De brandnetel, Gentbrugge Antwerpen - Pon- Praktijk voor nekeblom - Natural Integrale Bulbs, Gezondheidsbegeleiding, Schagen Nl - De brandnetel, Turnhout - Netelvuur, -Oostwinkel Antwerpen Praktijk voor - Meer Integrale dan mooi, GezondheidsbegeleiGeel (Zammel) Bebo Turnhout ding, Ecofashion,- Netelvuur, St. Lievens-Houtem Oostwinkel - Restaurant - Meer danAvalon, mooi, Gent (Zammel) Geel - ‘t Zondagskind, - Bebo Kalmthout Ecofashion,- St. rawliving.be Lievens-Houtem - Biocafé -De Restaurant Groene Ridder, Avalon, Ham Gent - De - ‘tcarecompany, Zondagskind,Herk-de-stad. Kalmthout -Zie rawliving.be www.velt.be/voordelen - Biocafé De Groene voor Ridder, volledige Ham adresgege- De vens en de producten carecompany, Herk-de-stad waarop - Inti de Washi, kortingLier van-toepassing Natuurlijke is. wijnen, Essen - Noordkaap, Beerzel (Putte) - Soulmade, Asse - Wellness- & Beautysalon Nina, Zoersel - Huis van Haaz, Borgerhout. Zie www.velt.be/voordelen voor volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is.

47

Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak (704004)  8,50 + (  2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007)  29,95 (+  9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012)  31,95 (+  5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011)  24,95 (+  4,30 verz.) • Ecologische Teelt van Kleinfruit (704009) € 7,95 (incl. verz.) actieprijs! • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008)  5,95 (+  2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010)  14,95 (+  4,30 verz.) actieprijs! • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 ( incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002)  3,95 (+  1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017)  31,50 (+  5,00 verz.) • Pim Pompoens Kwartetspel (704023)  9,00 (+  2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024)  9,00 (+  2,50 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Natuur in eigen tuin (Roodbont) (704015) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107)  8,00 + (+  2,00 verz.) Nieuw! • Biodiversiteit in België (704018)  43,00 (+  6,50 verz.)

Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. 001-0990550-62 van Velt-nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Prikkelend Les biologie. Jaar: 1978. Stamper. Stuifmeel. Kelk- en kroonbladeren. Bloem. Wat kan het dit insect schelen? Veel boeiender en mooier is meneer Verstuift. Dít beestje boeit me, interesseert me, intrigeert me. Kom je vanavond langs, schat? Ik heb vast straf verdiend. Els Janssoone (ongepubliceerd)