Ecologisch leven tuinieren koken Nr

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 6 | 2012

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 40ste jaargang - november/december 2012

← Op deze foto zie je Greet Lambrecht van Akelei. Lees meer over de Mechelse Blauwgroene Winterprei van Akelei op p. 34-35. Foto: Frank Toussaint Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie: Reine De Pelseneer, [email protected] Lay-out: Bart Coenen en Reine De Pelseneer Redactieraad: Sara Adriaensen, Natascha Boudewijn, Liesbet Corthout, Lieven David, Lieven Gekiere, Maite Grugeon, Riet Janssens, Luk Naets, Nadia Tahon, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Frank Van Keirsbilck, Pepijn Verheyen Werkten mee aan dit nummer: Natascha Boudewijn, Christian Boué, Lieven David, Jean Marie De Baene, Mirella Gijsen, Geert Gommers, Nicola Kersting, Geertje Meire, Luk Naets, Nathalie Parthoens, Bart Stouten, Luc Vanhoegaerden, Michiel H. van Hoorn, Edward Van Keer, Frank Van Keirsbilck, Jan Vannoppen Fotografen & illustratoren: Akelei, Christian Boué, Chiot’s run, Jean Marie De Baene, Leen De Pelseneer, Wil De Vooght, Lila Dobbs, mollybee, Shary Morrow, mystuart, Frank Toussaint (cover), Leon Trippaers, United Nations Photo, Luc Vanhoegaerden, Frank Van Keirsbilck, Jan Vannoppen, visnochvlees, Miriam Wilcox Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be

V.u.: Piet Anrijs, Vissenakenstraat 381, 3300 Vissenaken

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het januarinummer in vóór 17 december via www.velt.be/beweegt. Het gaat om de activiteiten van december en januari. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘in je buurt’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 674848 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. BIC: INGBNL2A. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij [email protected] of bel 03 281 74 75.

5 | 2012

3

Inhoud

zoom Bioparadijs Butan Eco-actief Tuinieren is voor iedereen & ander eco-actief nieuws Ecodurver Edward Consument/Column Wat is de invloed van de plantversterkers die je in tuincentra vindt? Velt deed de test bij aardappelen en tomaten. p. 8.

Haal zelf kleurrijke knolletjes vol smaak uit de tuin. Frank Van Keirsbilck leert je hoe je oca’s teelt. p. 19

Na een frisse boswandeling genieten van een verwarmende maaltijd met noten en zaden: de tijd om te koken en te cocoonen is aangebroken! p. 22

5

15 18 6

tuin Plantversterkers in de moestuin Zelf zaden winnen Kleurrijke knolletjes: de teelt van Oca

8 12 19

Reportage Mechelse Blauwgroene winterprei

34

Breedbeeld Stadslandbouw: van New York tot Rotterdam

29

Column/verbeeld

33

culinair Koken & cocoonen: herfstgerechten met noten en zaden

22

weg & wijzer

23

zoekertjes

30

Lezers reageren/Uitgesproken

36

Uitgelicht

38

ledenvoordelen

46

4

Redactioneel

Eetbare biodiversiteit Tekst Lieven David

De geschiedenis van cultuurplanten begon ongeveer 10.000 jaar geleden, toen grotere groepen jagers-verzamelaars ontstonden. Ze stichtten de eerste winter- en zomernederzettingen en kweekten daar eetbare gewassen. Een van de eerste cultuurmaatregelen bestond in het regelmatig afbranden van de vegetatie, waardoor zaaddragende grassen meer kansen kregen. Zo komt het dat we fossielen vinden van maïs, tarwe en bonen die tussen 8000 en 2000 jaar oud zijn en dit in verschillende cultuurcentra over de wereld. Cultuurgewassen verschillen van hun wilde voorouders doordat ze grotere zaden of vruchten hebben, een hogere opbrengst, een minder bittere smaak, meer suikers en water. Zo werden ze ook interessanter voor andere soorten. Een wilde peen heeft behalve wat taaie vezels niet veel te bieden, maar een sappige wortel trekt wortelvliegen aan, woelmuizen en sinds kort ook de pastinaakmot. We ontdeden onze groenten, granen en vruchten van verdedigingsmechanismen: sleedoorn en wilde sla hebben naast hun wrange of bittere smaak, ook stekels. Hun gedomesticeerde nazaten pruim en kropsla, zijn zoet en stekelloos, en dus ideaal voedsel voor vogels, rupsen en slakken. Net als mensen zijn merels, bosduiven en bladluizen opportunisten: blij met het selectiewerk van onze voorouders en het tafeltjedek-je waar wij zoveel tijd en moeite in stoppen. Cultuurgewassen zijn ook gemakkelijker te oogsten en te verwerken. Eenkoorn, spelt en andere primitieve granen zijn moeilijk te dorsen. De oercourgette rankt wild in het rond, maar zo’n moderne courgettestruik werkt al veel handiger voor de meesten onder ons.

Veel cultuurplanten zijn voor hun voortplanting afhankelijk van de mens. Vooral de economisch belangrijke gewassen kunnen niet meer zonder ons. Bloemkool, bijvoorbeeld, of maïs, boon en wortel. Ik zie ze zichzelf nog niet succesvol uitzaaien. Anderzijds zijn winterpostelein en kervel welkome zelfzaaiers in de meeste moestuinen. Woekeraars zoals citroenmelisse, munt en aardpeer zijn dan weer te enthousiast voor de meesten (maar Natascha Boudewijn blijft gek op aardpeer, p. 33). Die gemakkelijke gewassen zitten nog dicht bij het wilde oertype en in een natuurlijke eettuin passen ze prima. Frank Van Keirsbilck gaat altijd op zoek naar nieuwe eetbare teelten. Net zoals generaties van aandachtige voorouders zaad namen van de mooiste aren en de grootste tomaat, experimenteert hij in zijn tuin met een 90-tal variëteiten oca, ‘een gewas met een addertje’ (p. 19). In dit nummer lees je ook hoe Greet Lambrecht een eigen preiras selecteerde (p. 34). Haar Mechelse Blauwgroene Winterprei, Selectie Akelei is voor het eerst ook verkrijgbaar via onze zadenlijst die je als bijlage bij deze Seizoenen vindt. Het is natuurlijk een lange weg van wilde kool naar bloemkool, van oertomaat naar vleestomaat, van teosinte – een wild Zuid-Amerikaans graan – naar maïs. Het is allemaal een kwestie van tijd en aandacht. Christian Boué toont je in deze Seizoenen alvast hoe je eenvoudig zelf zaden wint van basilicum, afrikaantje en tomaat (p. 12). Geduldig selecteren en zorgvuldig kiezen, met onze nieuwe biologische zadenlijst is het ook dit jaar weer een plezier.

Zoom

5

Bioparadijs Butan

© United Nations Photo

Bhutan, een land met amper 700000 inwoners in de schoot van de Himalaya, noemt men weleens de laatste authentieke plaats op aarde. Vreemd genoeg heeft het land dit te danken aan zijn laatste koning, een soort verlichte despoot. Zijn onderdanen noemden hem K4, omdat hij de vierde in lijn was, maar Jigme Singye Wanhchuck staat ook bekend als de Drakenkoning. K4 introduceerde wetten die de Bhutanese cultuur moesten vrijwaren van vreemde invloeden: tv werd verboden, de traditionele klederdracht en Bhutanese taal waren verplicht. Het klinkt gestoord, maar net zoals hij de cultuur bewaarde, droeg K4 ook zorg voor het milieu en dat trok dan weer heel wat nieuwsgierige ecotoeristen aan. Enkele jaren geleden schonk K4 zijn land de democratie. In 2008 verkoos Bhutan voor het eerst een regering en het ziet ernaar uit dat die K4’s beleid, althans op het vlak van milieuzorg, verder zet. Op de Rio+20-Conferentie over Duurzame Ontwikkeling kondigde Eerste Minister Jigmi Thinley onlangs aan dat zijn regering werkt aan een plan om het volledige landbouwareaal van Bhutan om te schakelen naar bio. De markt voor biologische producten groeit in buurlanden van Bhutan, bijv. in India met haar groeiende middenklasse. Volgens Nadia Scialabba, specialiste biolandbouw bij de VN is het alvast geen slechte zet: ‘Kleine landen zijn niet competitief als het gaat over kwantiteit, dus concurreren ze met kwaliteit.’ Bronnen: Time, commondreams.org.

6

Consument

Zorg zelf voor minder acrylamide in frieten Heel wat gebakken of verhitte voedingsmiddelen zoals brood, gefrituurde aardappelproducten, koffie en koekjes bevatten te hoge gehaltes van het giftige acrylamide, dat bij verwarming op hoge temperaturen wordt gevormd. In de vorige Seizoenen las je nog het niet zo beste resultaat van onderzoek bij rijstwafels. Op aangeven van de Wereldgezondheidsorganisatie is de voedingsindustrie sinds 2010 samen met een aantal wetenschappers bezig om de productieprocessen bij te sturen, maar eenduidige oplossingen zijn nog niet voorhanden. Voor producten zoals diepvriesfrieten heeft de eindverbruiker – consument of kok – een belangrijk deel van het eindresultaat in handen: de manier van afbakken in de eigen frituurketel. Op de website www.goodfries.eu staat handig opgelijst waar je als verbruiker het best op let: frituurolie op tijd vervangen, de correcte temperatuur aanhouden (160°175°C), het frituurmandje slechts half vullen, bakinstructies op de verpakking goed opvolgen en de frietjes laten uitlekken op keukenpapier. Wij voegen daar nog aan toe: frituur bij voorkeur niet elke week… Colruyt in zee met Sea First Foundation (SFF) SFF heeft samen met het Instituut voor Landbouw en Visserij het assortiment wilde vis van warenhuisketen Colruyt doorgelicht op basis van vier criteria: het visbestand, de ecologische impact, het visserijbeheer en het dierenwelzijn. Dit laatste element wint aan belang omdat bij consumenten het besef groeit dat vissen flink kunnen lijden tijdens hun doodstrijd van een tot vier uren na de vangst. Aan de universiteit van Nijmegen doet men veel onderzoek naar de invloed van diverse vangstmethoden op het dierenwelzijn en Colruyt wil met de resultaten rekening houden bij de samenstelling van haar assortiment. Nu al is duidelijk dat een kortere vangst de vis minder belast. → www.seafirst.be

Pakketje maaltijden aan huis besteld De ingrediënten en de recepten van vier maaltijden voor twee of meer personen elke week thuis geleverd krijgen: het concept bestaat al vijf jaar in Zweden en is nu ook in Vlaanderen gelanceerd. Wie het winkelen na een drukke dagtaak haat, kan met zo’n pakket direct aan de slag en al na een half uurtje kokkerellen aanschuiven aan tafel. Bij de vijf voorbeeldmenu’s op de website www.smartmat.be staat één vegetarisch recept met halloumi, de overige zijn opgebouwd rond schelvis, een Mexicaanse burger, kip en gerookte zalm. Volgens de initiatiefnemers zijn de geleverde ingrediënten ‘zo veel mogelijk’ ecologisch, is de gebruikte vis niet bedreigd, het vlees inlands en komen er geen onnodige E-nummers aan te pas. De kostprijs voor deze service: € 65,00 voor 2 personen of € 8,00 per schotel. Even vergelijken: voor hooguit € 50,00 koop je in de biowinkel een voorraad voor een hele week voor twee personen. En voor de resterende € 15,00 geniet je

van een biologisch dagmenu in je favoriete natuureethuisje: anders én leuk. Faire producten niet altijd zo eerlijk Het stoort het Duitse consumentenmagazine Öko-Test (OT) dat er voor het toekennen van een fairtradelabel geen Europees lastenboek met minimale normen bestaat zoals voor biologische producten. OT ging dan maar zelf op zoek naar 72 geïmporteerde producten en 7 Duitse melkverpakkingen met een vermelding van eerlijke handel. Ze werden alle getoetst aan de vier basiscriteria die volgens OT minstens moeten zijn vervuld: een gegarandeerde minimumprijs bovenop de speculatieve prijzen van de wereldmarkt, voorfinanciering aan de producenten zodat ze geen dure leningen moeten aangaan om bijvoorbeeld zaden of plantgoed aan te kopen, de verbintenis om medewerkers minstens te vergoeden met het lokaal wettelijk voorgeschreven basisuurloon, en een verbod op kinderarbeid of andere vormen van slavenarbeid. Wat de melk betreft moet de boer minstens 40 cent per liter betaald krijgen om uit de kosten te geraken. Wat heeft de zoektocht van OT opgeleverd per productgroep? • Eerlijke koffie heeft een marktaandeel van 1,5 procent, maar groeit jaarlijks toch met een kwart: voldoende reden voor enkele kapers op de kust om een zogezegd eerlijk boontje mee te pikken. Van de 34 pakjes koffie verklaart OT er slechts 18 conform met de vier criteria. Zij dragen gecertificeerde labels zoals Fairtrade (onze Max Havelaar), Fair+ of Hand in Hand. OT veegt de vloer aan met labels als Rainforest Alliance, UTZ Certified en 4C, omdat ze hooguit zeggen te voldoen aan enkele sociale en ecologische criteria, maar de verbruiker verder geen enkele garantie bieden. (Wie even kijkt op www. labelinfo.be zal een veel rooskleuriger oordeel vinden – nvdr) Een aanduiding dat sommige merken munt menen te slaan uit een eerlijk imago vindt OT in de vaststelling dat een halve kilogram Mövenpick Himmlische koffie € 5,55 kost terwijl de Bio en Fairtrade Café del Mundo koffie van Lidl voor € 5,49 wordt verkocht. • Fabrikanten van kledingstukken zijn wel heel creatief in het ontwerpen van eigen faire labels. Dat heeft alles te maken met het ontbreken van één overkoepelend label voor de grondstoffen én de verwerking ervan tot stoffen of kleding. Dan krijg je organisaties zoals de Fair Wear Foundation die ijvert voor goede arbeidsomstandigheden in de textielfabrieken, terwijl een label als Cotton made in Africa zich garant stelt voor een eerlijke katoenprijs. OT geeft toe dat het eerste moeilijker te controleren valt in landen als India, Bangladesh of Cambodja. • Voor faire cosmetica moet je voorlopig niet bij gereputeerde merken van natuurcosmetica gaan zoeken. Enkel Natyr Bio Fair Trade Cosmetics voldoet volgens OT aan de eerlijke normen. Natyr vind je bij ons in de Oxfam Wereldwinkels (OWW). • Bij het aanbod aan eerlijke wijn heeft OT enkel de bedenking dat deze faire drankjes wel van heel ver komen: Chili of Zuid-Afrika. In de test zitten enkele bekende vertegenwoordigers van het gamma dat je ook hier in de wereldwinkels

Consument/Column

aantreft: Lautaro, Merlot, Bio Pinotage en Shiraz. • Chocolade bestaat uit verschillende ingrediënten: cacao, suiker, noten en soms melk. Die zijn zelden allemaal afkomstig uit eerlijke handel. Zoals OWW hier hanteert OT ook de stelregel dat minstens 50 procent van de grondstoffen fair moet zijn voor je kunt spreken van een eerlijke reep of plak. Meestal staat dat bij de ingrediëntenlijst op de wikkel aangegeven. • In Duitsland zijn er verschillende zuivelproducenten die hun boeren een kostendekkende prijs van 40 tot zelfs 50 cent per liter melk betalen. Enkele warenhuisketens geven aan dat ook te doen, maar kunnen geen garanties voorleggen. Dat kan moeilijk, vindt OT, als je deze melk aan de consument aanbiedt voor 55 cent per liter. In Vlaanderen vind je biologische faire melk onder het merk Bionido. • Fairtrade- én biobananen zijn ruim voorhanden op de markt, maar de Columbiaanse vruchten van Chiquita vindt OT ‘overwegend niet fair’, omdat het Rainforest Allianceprogramma maar op twee van de vier eerlijke basiscriteria focust. Duitse biokippen voorbeeld voor Europa BÖLW, Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft (= bond van ecologische bedrijven), wil dat de Duitse kippenhouders striktere normen hanteren dan de Europese verordening voor de biologische productie voorschrijft. Om te beginnen moeten de eieren die worden uitgebroed afkomstig zijn van biologische producenten en zou een biologische kippenkweker maximaal 12.000 dieren mogen houden. Daarnaast moeten de kippen bij slecht weer kunnen scharrelen in een overdekte ruimte met een goede aanvoer van frisse lucht en daglicht, wat in Duitsland al is voorgeschreven voor alle sinds 2006 nieuw gebouwde kippenbedrijven met vrije uitloop. Voedingsadvies moet los van voedingsstoffen Eet minder vet, zorg voor voldoende calcium, let op voor te veel calorieën! Dergelijke aanbevelingen zijn voor de modale consument amper concreet en dikwijls verwarrend. Want je kunt onmogelijk even zelf gaan bepalen hoeveel en welke vetstof net goed is, waar er voldoende calcium te halen valt en of een ‘zero calorie’-frisdrank dan te verkiezen is boven de vruchtensuiker in vers fruitsap. Voedingsspecialisten die het zelf allemaal goed blijken te weten raken er meer en meer van overtuigd dat hun klanten geen voedingsstoffen eten maar voedingsmiddelen en dat die deel uit maken van een voedingspatroon dat voor hen geschikt is. Aanbevelingen zoals ‘eet elke dag 300 g groenten en 2 tot 3 stuks fruit’ en ‘zorg voor variatie’ of ‘geef de voorkeur aan volkorenproducten’ zullen daarom efficiënter werken dan lijstjes met hoeveelheden vitamines of vezels. En laat dat nu net zijn wat Velt al zowat 40 jaar promoot als onderdeel van een ecologische voeding…

Bronnen: Vilt, SFF, Smartmat, Öko-Test, Nutrinews

7

Column Geurhinder Tekst SuskewieD

De tijmstroop heeft zijn werk gedaan: ik haal weer opgelucht adem. Waarom wordt een mens plots verkouden op vakantie? Op ons logeeradres open ik de vaatwasser om hem leeg te maken. Een doordringende walm prikkelt mijn opnieuw alerte sinussen. Niet de warme geur van geweekte voedselresten, maar een synthetische bijna bijtende geur. Die kan onmogelijk van mijn ecologische vaatwastabletten komen, bedenk ik terwijl ik de machine inspecteer. Aan de onderzijde van de bovenste lade hangt een klein groen plastic houdertje met het opschrift ‘denk mit!’: Duitsers houden blijkbaar niet van lauwe voedselgeurtjes. De wasmiddelenproducent met dezelfde naam (dm) heeft liever niet dat mensen meedenken, maar wel dat ze het hele huis volstouwen met ‘besondere Dufterlebnis’ die vijf weken lang werkzaam is. Daarnaast prijst dm in haar reclame dan weer vaatwastabletten aan die vrij zijn van geurstoffen: begrijpe wie begrijpen kan… Het voorval doet me beseffen dat ik de laatste tijd in toenemende mate wordt geconfronteerd met synthetische geurtjes. Iedereen die in de supermarkt langs de rayons met wasproducten en schoonmaakmiddelen loopt, weet ongetwijfeld wat ik bedoel. Maar de geurtjes zijn ook doorgedrongen tot in de vochtige doekjes voor baby’s en zelfs tot in het poepzakje van de hond. Zoals te verwachten hebben ook de Chinezen de synthetische geurtjes ontdekt. Zo heb ik deze zomer smakelijk moeten lachen met een documentaire op televisie over de namaakparfums die vanuit China Europa overspoelen. Een Franse parfumspecialiste krijste ontzet dat ‘ze eerst onze exclusieve designflacons hebben nagemaakt, maar dat nu ook de inhoud amper van het origineel te onderscheiden valt!’ Wie al jaren Öko-Test leest weet ondertussen dat die dure luxeparfums al lang niet meer bestaan uit een subtiel samenspel van de 1001 geuraccenten die de natuur ons biedt. Een beetje Chinese chemicus kan dan ook met een gaschromatograaf achterhalen welke synthetische grondstof in een bepaalde verhouding in zo’n Olaz-olietje of Chanelleke zit verwerkt. Peanuts! Laatst bleef een vriendin slapen. Toen ze ’s morgens met natte haren uit de douche stapte, sloeg een walm mij in het gezicht. Die was zeker niet afkomstig van mijn Ecover-shampoo, al heeft die recent ook een ander maar subtiel mannelijk geurtje gekregen. Ik kon nog net mijn reactie inslikken: ‘Wie wil er nu duftend als het poepzakje van de hond rondlopen?’

8

Tuin

Plantversterkers in de moestuin Over de zin en onzin ervan Tekst en foto’s Luc Vanhoegaerden

In tuincentra biedt men verschillende plantversterkers van natuurlijke oorsprong aan. Als verkoopsargument staat er op de verpakking: ‘groeistimulerend’, ‘versterkend effect’, ‘verhoogt de natuurlijke weerstand’ of ‘verbetert weerstand tegen ziektes’. Dikwijls omschrijft men ze als milieuvriendelijk. In hoeverre klopt dit allemaal? In de literatuur zijn er weinig wetenschappelijke resultaten die eenduidig de positieve invloed van plantversterkers bevestigen. Daarom besloten we om in 2012 een praktijkproef op te zetten met enkele plantversterkers die in tuincentra te koop zijn. Wat zijn plantversterkers? Plantversterkers zijn stoffen die een plant helpen om zijn weerstand tegen ziektes en aantastingen te verhogen, zonder an sich een bestrijdende werking te hebben. Ze bevatten werkzame stoffen van minerale, plantaardige of dierlijke oorsprong. Men gebruikt ze hoofdzakelijk preventief, dus voor een aantasting zichtbaar is. Plantversterkers werken volgens een aantal mechanismen. Ze leveren ontbrekende sporenelementen die via de vorming van planthormonen het groeiproces van de plant ondersteunen, of ze verharden de celwand zodat die moeilijk doordringbaar wordt voor belagers. Een andere mogelijkheid is dat de plantversterker de plant zelf aanzet om afweerstoffen aan te maken tegen belagers. Die sporenelementen zitten in natuurlijke hulpstoffen zoals zeewier of compost, en in kruiden zoals brandnetel, heermoes, knoflook, ui, pepermunt, kamille of boerenwormkruid. Hun extract, of de stof zelf, vormt het actief bestanddeel van plantversterkers. Sommige bevatten één actief bestanddeel, sommige een mengsel van verschillende bestanddelen. Onder plantversterkers vallen ook een aantal goedaardige schimmel- of bacteriepreparaten die men tegen schadelijke

bodemschimmels inzet. Deze preparaten versterken de wortels van opgroeiende gewassen en beschermen zo tegen o.a. Fusarium, Pythium, Rhizoctonia en Sclerotinia-schimmels. Hun werking berust op verschillende mechanismen: concurrentie om voedingsstoffen, concurrentie in aantallen op de wortelhaartjes, parasitisme van bodemschimmels en het stimuleren van de vorming van meer wortelhaartjes en een verbeterd wortelstelsel. De praktijkproef De opzet We teelden twee groenten die erg gevoelig zijn voor de schimmel Phytophthora infestans, de oorzaak van de plaag bij aardappel en tomaat. We kozen voor Bintje als aardappelras en voor Marmande als buitentomaat. Marmande, op de verpakking aangeprezen als buitentomaat, teelden we in open lucht, zonder overkapping of serre. Als plantversterkers kozen we vier producten die je als tuinier in het winkelrek vindt. Je ziet hun afbeelding soms ook in reclamefolders. Ze zijn te koop in België en Nederland. Het gaat om Optiplant (op basis van kruidenextraxcten e.a.) van Ecostyle, Brandnetelgier van Horpi, Melkzuurbac-

terie van Lotus en Zeewierextract van Orgame. De aanpak Vier ervaren Velt-tuiniers kregen elk één plantversterker om uit te testen. Elke tuinier plantte twee rijen met aardappel of tomaat, of een veelvoud ervan. Eén rij werd behandeld, de andere rij niet. De tuiniers volgden nauwkeurig de behandelingsschema’s die op de verpakking staan. Waar de leverancier een curatieve werking aangaf, kregen de planten ook na aantasting nog behandeling. Een vijfde tuinier onderzocht in een uitgebreide proefopstelling het effect van de vier plantversterkers in zijn tuin, om op die manier eventuele plaatselijke effecten op de verschillende testlocaties te neutraliseren. In totaal werden, naast alle rijen onbehandelde planten, 40 tomatenplanten en 80 aardappelkuilen behandeld volgens de instructies op de verpakking. De tuiniers die deelnamen aan de praktijkproef: • Jos Van Hoecke, Velt-lesgever moestuin • Jos Pauwels, Velt-lid • Jan Vannoppen, directeur Velt • Lieven David en Luc Vanhoegaerden, medewerkers moestuin Velt

Tuin

Op de foto’s zie je de vier geteste plantversterkers: Optiplant van Ecostyle, Brandnetelgier van Horpi, Melkzuurbacterie van Lotus en Zeewierextract van Orgame.

9

10

Tuin

Het verloop In mei en juni 2012 groeiden de aardappel- en tomatenplanten zonder problemen. Begin juli werden de eerste symptomen van aantasting op de bladeren zichtbaar, eerst bij de aardappelen, later ook bij de tomaten. Er was geen onderscheid in het tijdstip waarop de aantasting optrad, noch tussen de verschillende locaties, noch tussen de al of niet behandelde planten. De aantasting met Phytophthora zette zich overal door, van in het blad tot in de stengels, knollen en vruchten. Begin augustus werden de planten gerooid, en liep de test af. Door de natte weersomstandigheden van mei tot eind juli was de aantasting door Phytophthora groot. De plantversterkers bleken niet in staat om de groenten preventief te beschermen. Het viel ons in de tuinen wel op dat, in dezelfde weersomstandigheden in 2012, aardappelrassen die minder gevoelig zijn voor Phytophthora, niet aangetast werden. Concreet ging het om de aardappelrassen Sarpo Mira, Biogold, Bionica en Toluca.

Conclusies De plantversterkers bieden bij natte weersomstandigheden geen zekerheid om gevoelige gewassen, zoals aardappel en tomaat, preventief of curatief te beschermen tegen de schimmel Phytophthora infestans. Mogelijk hebben ze wel een beschermend effect in jaren waarin de aantasting beperkter is; dat hebben we niet kunnen verifiëren in 2012. Tijdens de proef bleek dat de juiste rassenkeuze bij aardappel belangrijker is dan het al dan niet toedienen van een plantversterker. Velt draagt bodemzorg hoog in het vaandel. Een goede bodemvruchtbaarheid en het gebruik van compost zorgen voor voedingsstoffen en sporenelementen, die plantversterkend werken. In combinatie met een slimme rassenkeuze en juiste teeltmaatregelen zal een vruchtbare bodem zorgen voor een hogere weerstand tegen ziekten en aantastingen bij planten.

Boven; Jos Van Hoecke spuit plantversterker op zijn aardappelen. Links: Phytophthora-aantasting bij tomaat. Onder: Phytophthora-aantasting bij de aardappelplant. Rechtsboven Phytophthora-aantasting van de aardappelknol Bintje. (de witte vlekjes maken dat duidelijk). Rechtsonder: het aardappelras Bionica werd niet aangetast door Phytophthora.

Tuin

11

Groeiprocessen bij een plant Als je spreekt over plantversterkers, beland je al snel bij de groeiprocessen van een plant. Daarom een kort woordje uitleg. Of een groente, van ontkiemend zaadje tot bij de oogst, een gezonde ontwikkeling doormaakt, wordt bepaald door de wisselwerking tussen een groot aantal factoren die gestuurd worden vanuit de plant zelf, of die bepaald worden door de onmiddellijke omgeving – boven- of ondergronds – van de plant. Een opgroeiende plant vormt van nature allerlei signaalstoffen om de groei te stimuleren, de zogenaamde planthormonen. Ze worden aangemaakt in de snelgroeiende delen van de plant, in wortel- en stengeltop en in jonge bladeren. Ze werken in zeer kleine hoeveelheden, maar zijn wel bepalend voor de sturing van groei, ontwikkeling, bloei en vruchtzetting. In de grond spelen de aanwezigheid en de mogelijkheid tot opname van minerale voedingselementen een primordiale rol. Planten hebben voor hun groei immers een continue aanvoer van de gepaste voedingsstoffen nodig, en dat in evenwichtige hoeveelheden. Vandaar ook het belang van een goede bodemvruchtbaarheid, een doordachte bemesting en een juiste zuurheidsgraad van de bodem. Sporenelementen zijn eveneens nodig voor een plant. Ze zijn aanwezig in allerlei enzymen die essentieel zijn voor tal van groeiprocessen in de plant. Een gebrek veroorzaakt onderbrekingen tijdens het groeiproces en verzwakt de plant.

Plantversterkers en de wetgeving in België De wetgeving over de toelating en het gebruik van plantverbeteraars is complex. Plantversterkers beschouwt men wettelijk als bestrijdingsmiddelen. Voor alle bestrijdingsmiddelen, ook diegene die toegelaten zijn in de biologische landbouw, geldt dat ze een erkenning van de Belgische overheid moeten hebben. De procedure tot erkenning is uitgebreid. Terecht, want tijdens deze procedure onderzoekt men mogelijke (neven)effecten op planten, dieren en het milieu. Producenten oordelen echter dat deze aanpak te omslachtig en te duur is voor hun plantversterkers. En dat vindt Velt ook: het heeft weinig zin om natuurlijke producten als bijv. look- of brandnetelextract te onderwerpen aan een gelijkaardige procedure als een synthetisch insecticide. Resultaat is dat plantversterkers geen erkenning hebben, en dat ze wettelijk gezien niet verkocht en gebruikt mogen worden. Maar je vindt ze wel in het winkelrek… Gelukkig beweegt er wat op Europees vlak. Men definieert momenteel een extra categorie, de basisstoffen, in een nieuw wetsontwerp. Hieronder vallen in het huidige ontwerp o.a. allerlei plantversterkers. Bioforum Vlaanderen, de keten- en koepelorganisatie voor de biologische landbouw, bezorgde al een voorstel met een gedetailleerde lijst met stoffen aan de bevoegde overheden. Je vindt deze lijst op velt.be/plantversterking.

12

Tuin

Zelf zaden winnen Gemakkelijker dan je denkt Tekst Christian Boué Vertaling Nathalie Parthoens Foto’s Christian Boué, visnochvlees, mollybee, mystuart

Het is niet zo moeilijk om je eigen zaden te telen, zeker niet als je begint met een zomers kwartet van tomaat, paprika, basilicum en afrikaantje. Wil je als tuinier graag zelf zaden uit je tuin winnen, dan moet je enkele basisregels in acht nemen die zullen helpen om je project te doen slagen. In tegenstelling tot het merendeel van de planten van exotische herkomst (maïs, tomaten, aubergines, meloen etc.), zijn bepaalde gekweekte rassen (rapen, wortelen, prei) tweejarige gewassen. Dat wil zeggen dat hun bloemdelen pas ontplooien en hun zaden pas tot rijping komen nadat ze een winter in de grond hebben doorgebracht. Ze zullen dan ook lang in de tuin blijven staan, prei zelfs tot 14 maanden! Om een plantenpopulatie te vermeerderen of te verbeteren, voer je jaar na jaar een minimale selectie uit door de mooiste en de meest representatieve groenten van elke variëteit in stand te houden. De meeste zaadcatalogi tonen nauwkeurige foto’s van elke variëteit; aan de hand van die foto’s kun je je eigen variëteit selecteren. Kruisbevruchters of zelfbevruchters Kruisbevruchters maken stuifmeel aan dat bestemd is voor andere bloemen, terwijl hun eigen stamper bevrucht wordt door vreemd stuifmeel. Scherm je aanplantingen tijdens de bloeitijd af van andere variëteiten van hetzelfde ras, anders zie je ongewenste kruisingen opduiken. Vooral pompoenen moet je soms maar liefst op een afstand van 2 km uit elkaar planten; dit komt overeen met het vliegbereik van bestuivende insecten. Om een bepaalde variëteit van de courgette of de Hokkaido-pompoen in stand te

houden, moet je je buren ook nog in dit isolement meerekenen, want zij kunnen ook courgettes in de tuin telen of een verwaarloosde composthoop in de tuin hebben waar pompoen welig tiert. Voor de zelfbevruchtende planten bestaat er geen risico op kruising. Zij openen hun bloemen immers pas wanneer ze al bevrucht zijn door hun eigen stuifmeel. Tot deze groep behoren sla en tomaten. Tomatenzaad winnen, een fluitje van een cent Tomatenzaad is een van de gemakkelijkst te winnen zaden: de zaden zijn op hetzelfde ogenblik rijp als de vruchten. Pluk alleen de zeer rijpe vruchten van de planten die je geselecteerd hebt. In deze fase bestaan er verschillende mogelijkheden. Als je een pietje-precies bent – of als er maar twee of drie tomaten zijn die je wilt bewaren, moet je de zaden één voor één met het puntje van een mes losmaken uit hun slijmerige omhulsel. Probeer ook eens de interessante variant van deze werkwijze, voorgesteld door Michel Coquille (zie kader). Een andere techniek bestaat erin de tomaten open te snijden, de pulp in een kom te doen, aan te lengen met wat regenwater en dit alles te laten gisten. Na twee dagen ontstaat er een grijze schimmel op de oppervlakte; kluts het geheel met een garde en laat de betere, zwaardere zaden naar de bodem van de kom zinken. Spoel ze vervolgens af, spreid ze uit op een stuk karton of een doek en laat ze onmiddellijk drogen in een warme en

Gebruik naargelang de hoeveelheid tomatenzaad die je wilt winnen, kleine bakjes (kommen, bokaaltjes) of gewoon een emmer om de tomatenpulp te laten gisten.

goed verluchte ruimte. Daarna hoef je de zaden alleen nog maar los te krabben en op een droge en koele plaats te bewaren. Paprika’s en pepers, vol smaak en pit Paprika’s en pepers – die tot dezelfde botanische familie behoren – houden voor de tuinier die zaden wilt telen geen bijzondere moeilijkheden in, zolang je één basisregel in acht neemt: de verschillende variëteiten moet je 50 m uit elkaar

Tuin

13

De Coquille-methode voor tomaten Hier volgt de verbazingwekkend eenvoudige methode van Michel Coquille. Als lid van de société d’horticulture de l’Yonne teelt hij maar liefst 130 oude tomatenvariëteiten en gaat hij al minstens 20 jaar als volgt te werk: haal de zaden uit de tomaten met behulp van een aardappelmesje en leg ze op een stuk keukenpapier op 3 à 4 cm van elkaar. Noteer op het keukenpapier goed de variëteit en de datum, want de zaden kiemen gedurende vijf à zes jaar. Laat ze verschillende dagen drogen in de open lucht. Vermijd kasten en laden uit formica; dit materiaal wasemt formaldehyde uit, waardoor de zaden niet zullen kiemen. Een jaar later kun je de zaden gemakkelijk zaaien: maak je zand-grondmengeling goed nat en spreid je stuk keukenpapier hierop uit. Bedek daarna met 0,5 cm aarde. Dek af met een stuk glas, zet weg op een warme plaats en haal het stuk glas eraf wanneer de zaden ontkiemd zijn. Plant uit zoals gewoonlijk.

Snijd de vruchten open en haal er de zaadlijsten uit, met daarop de zaden. Bij pepers is dit het pittigste gedeelte. Draag een masker en handschoenen en maak de melkwitte zaden los met de punt van een mes.

houden om ongewenste kruisingen te vermijden. De zaden zijn op hetzelfde ogenblik rijp als de oogst, in het algemeen is dit op het einde van de zomer. Dan krijgt de paprika zijn definitieve kleur en kleurt hij naargelang de variëteit groen, rood, geel of oranje. Selecteer in dit stadium de gezondste, productiefste planten met de vorm die de gewenste variëteit het best benadert en pluk de zeer rijpe vruchten. Je kunt ze verder laten narijpen

door ze uit te spreiden op een goed verlucht rooster. Doe dit vooral aan het einde van het seizoen, wanneer het weer al wat wisselvalliger wordt. Fijnproevers houden een smaakselectie aan de hand van zeer uiteenlopende criteria: bij de paprika zijn ze vooral op zoek naar een zachte smaak, terwijl liefhebbers van de exotische keuken – en de masochisten – op zoek zijn naar de pittigste pepers. Selecteer in dat geval de pittigste vruchten. Snijd de geselecteerde vruchten open en haal er de zaadlijsten uit, met daarop de zaden. Bij pepers is dit het pittigste gedeelte. Draag een masker en handschoenen en maak de melkwitte zaden los met de punt van een mes. Neem de bruine of zwarte en slechtgevormde zaden weg,

want die zullen niet kiemen. Laat de goede zaden vervolgens snel drogen en bewaar ze op een aangepaste plek (koel, droog en buiten het bereik van knaagdieren). Meestal behouden ze gedurende 3 à 4 jaar hun kiemvermogen. Basilicum, de geur van pesto De teelt van basilicum voor zaad verschilt niet zo veel van die van basilicum bestemd voor consumptie. Je moet vooral vroeg genoeg zaaien, zodat de zaden van de plant volledig rijp kunnen worden voor de herfst aanbreekt. Basilicumvariëteiten kunnen opmerkelijke verschillen vertonen: de klassieke variëteiten (citroenbasilicum, kaneelbasilicum, paarse basilicum…) hebben een vrij snelle groeicyclus,

14

Tuin

terwijl andere basilicumvariëteiten een warmer klimaat nodig hebben (Thaise basilicum, kleinbladige basilicum). Die laatste hebben in ons klimaat vaak wat hulp nodig in de vorm van een plastic zeil of je moet ze zelfs in een serre kweken om zaden voort te brengen. Selecteer niet te veel op vroegtijdige groei door alle plantjes die het eerst zijn uitgekomen bij te houden, want paradoxaal genoeg zijn de hoeveelheid blaadjes en een trage groei belangrijkere selectiecriteria, wat tegenstrijdig is met de vroege aanmaak van zaden. Je kunt beter de specifieke eigenschappen van de geteelde variëteit, de groei van de plant, de kleur en de grootte van de bladeren zorgvuldig in stand proberen te houden. De eerste selectie heeft vooral betrekking op de smaak en de zeer verscheiden geur van de vele variëteiten (nvdr. basilicum is een kruisbestuiver: kweek niet meer dan één ras tegelijk). Als de pesto zijn aroma verliest, komt de hele Provençaalse keuken op de helling te staan. Vergeet dit niet wanneer je de bladeren van je beste plantjes proeft. Op het einde van de zomer drogen de bloemstengels uit: ze worden bruin en alle bladeren vallen af. Wrijf zo’n bloemstengel tussen je vingers fijn. De zwarte zaadjes, die anders op de grond zouden vallen, komen dan tevoorschijn. Knip met een snoeischaar de hele plant (zonder aarde) af of doe het tak per tak als de plant nog niet volledig rijp is. Spreid de takken daarna mooi uit en leg ze te drogen, of hang ze op de zolder om te drogen. Bewerk de planten op een zonnige dag met je voeten door de stengels onder je voeten te laten rollen of door ze in een zak te stoppen en ze er stevig van langs te geven. Gebruik daarna een gepaste zeef om het kaf te verwijderen. Je kunt de mooie zwarte zaadjes doorgaans drie jaar op een droge plaats bewaren. Meer weten? Christian Boué is auteur van het boek Produire ses graines bio – légumes, fleurs et aromatiques (272 ., € 27,40, UItgeverij ‘Terre vivante’). Christian Boué, is achttien jaar lid van Biau germe en teelt elk jaar tussen 1 à 2 ha zaden in Lot-et-Garonne.

Afrikaantjes: sorteren in de herfst Al van bij het begin van de zomer staat het afrikaantje in bloei. Oogst wanneer de kelkbladeren uitgedroogd zijn (half september tot half november). De steel, die de bloembodem met de zaden voedt, is ook uitgedroogd. Trek het hele zaadhoofdje met de hand van de steel af (houd de steel met de andere hand vast zodat de wortels niet afbreken) en leg je oogst op een droge plaats. Spreid de

zaadjes uit in een dunne laag en draai ze regelmatig om. Nu volgt een leuk karweitje voor een koude winteravond: neem elk zaadhoofdje met beide handen vast, verwijder de gedroogde kelkbladeren (eerste schoonmaakbeurt), en haal daarna de zwarte zaden uit het middenste deel. Verwijder onmiddellijk grijze of beschimmelde zaden en zaadhoofdjes. Houd alleen de zwarte en lange zaden bij, dat zijn de enige die later zullen kiemen.

Nog meer leesvoer • Carol Deppe: Breed your own vegetable varieties • Suzanne Ashworth: Seed to Seed • Dominique Guillet: Les Semences de Kokopelli • Sue Stickland: Back garden seed saving • Jack Kloppenburg: First the Seed • Vandana Shiva: Tomorrow’s Biodiversity

Eco-actief

15

Tuinieren is voor iedereen En ander eco-actief nieuws Samenstelling redactie

Velt voortrekker in strijd tegen voedselverspilling Zeggen dat voedselverspilling ‘in’ is, klinkt wellicht wat vreemd in de oren. Toch vind je vandaag geen krant of tijdschrift waarin voedselverspilling niet ter sprake komt. Een vierde van het voedsel dat wereldwijd wordt geproduceerd, belandt in de vuilniszak. Verspilling duikt op in de hele voedselketen, van primaire productie tot consument. ‘Vlaanderen wil een voortrekkersrol spelen in de Europese ambitie om de voedselverliezen tegen 2020 te halveren’, zegt Minister-President Kris Peeters. Velt zit niet stil en onderneemt alvast stappen om deze halvering te realiseren; het ‘lang leve de appel’-project past perfect bij deze ambitie. Dit project tracht de problematiek van voedselverspilling onder de aandacht te brengen door te focussen op de (verwerking van de) appel. Op www.velt.be/appel vind je een kaartje met boomgaarden, verwerkingsbedrijven, etc. Je kunt er een workshop boeken die specifiek de problematiek van voedselverspilling toelicht en waarbij je actief appels verwerkt. Elke verwerkte appel wordt geteld door de appelteller. In de loop van november verschijnt er op deze webpagina een artikel dat de problematiek van voedselverspilling duidelijk maakt en dat je tal van tips en trucs cadeau doet om minder voedsel te verspillen.

Okra vindt de aarde leuk Okra vzw wil aansporen tot duurzamer en zorgzamer leven opdat onze kinderen en kleinkinderen straks ook nog van de rijkdommen van de aarde kunnen genieten. ‘Ik vind de aarde leuk’ is twee jaar lang het centrale thema van Okra; in 2013 en 2014 zal de vereniging dus rond duurzame ontwikkeling werken. Hiertoe richtte Okra de website www.ikvinddeaardeleuk.be op. Verschillende partners, waaronder Velt, bieden hun steun. Via de website kun je allerlei uitdagingen aangaan: bio- en streekproducten gebruiken, minder vlees eten, kiezen voor minder verpakkingen, duurzaam op uitstap gaan etc. → www.ikvinddeaardeleuk.be

Velt-stand wint zilver op Tuindagen Beervelde Kil en nat waren ze dit jaar, de Tuindagen in Beervelde. Geïnspireerd door het jaarthema ‘harmonie’ bouwden moedige vrijwilligers van Velt Reinaert opnieuw een van de beste stands. Vorig jaar haalden ze goud; dit jaar namen ze uit het Park van Beervelde zilver mee. → www.velt.be/reinaert

→ www.velt.be/appel

© Jean Marie De Baene

16

Eco-actief

Petitie voor omschakeling naar kringlooplandbouw Marc Siepman is de eigenaar van de blog ‘Gevoel voor humus’, een non-profitinitiatief dat zich inzet voor het herstel en behoud van de natuurlijke vruchtbaarheid van de bodem. Eind september startte hij een petitie om kringlooplandbouw een impuls te geven. In de begeleidende tekst stelt Marc Siepman: ‘Onze voedselvoorziening moet niet op eindige grondstoffen gebaseerd worden, maar op gesloten kringlopen en systemen die weinig energie nodig hebben’. De petitie is gericht aan de Tweede Kamer en wordt op 19 december 2012 ingediend. Velt Nederland bezorgde de oproep alvast aan alle Nederlandse Velt-leden waarvan het e-mailadres bekend is. Woon je in Nederland en wil jij ook nieuws via deze weg ontvangen, bezorg dan je e-mailadres aan Wil de Vooght via [email protected]. → www.gevoelvoorhumus.nl → http://petities.nl/petitie/overschakelen-op-kringlooplandbouw

© Leon Trippaers.

Actief tuinieren is voor iedereen Op vrijdag 5 oktober werd in Zonhoven de ecologische volkstuin ‘De Hoev’ ingehuldigd. Het is al de negende locatie in Limburg waar Velt, in opdracht van de intercommunale Limburg. net en van het Provinciaal Bestuur, beleiding biedt tijdens het oprichtingstraject, en de tuiniers met raad en daad bijstaat gedurende de twee eerste groeiseizoenen. Speciaal in ‘De Hoev’ is dat er aangepaste voorzieningen zijn, zodat ook ouderen en andersvaliden actief kunnen tuinieren. Zo zijn er voor mensen met rugproblemen verhoogde kweekbakken gebouwd en rolstoelgebruikers kunnen terecht bij aangepaste kweektafels. Samen met tuiniers die 14 vollegrondspercelen bewerken, kweken vier kwieke senioren in verhoogde kweekbakken hun groenten. Hun leeftijd ligt tussen 72 en 85 jaar. Velt ontving al een volgende begeleidingsopdracht. In Diepenbeek starten we, op initiatief van het OCMW, dit najaar een project ecologische volkstuin op waarin naast valide tuiniers ook mensen met een beperking terechtkunnen. We voorzien aangepaste kweekbakken voor senioren, rolstoelgebruikers én mensen met een mentale beperking. De inclusie van verschillende doelgroepen staat centraal.

Eco-actief

Velt Nederland reist naar De Groene Velden Na het eten leest Michiel H. van Hoorn naar eigen zeggen voor uit het Handboek Ecologisch Tuinieren, maar hij en zijn vrouw Debora Zachariasse hadden nog nooit deelgenomen aan een Velt-activiteit. ‘Als er aangekondigd wordt “de Velt-reis Nederland gaat dit jaar naar de Groene Velden”, dan klinkt dat zo hemels groen, dat je je direct inschrijft,’ lacht Michiel. Zijn reisverslag lees je hier. ‘Zo komt het dat we op zaterdag 15 september al carpoolend aankwamen, onderweg toegezwaaid door een woud van wuivende windmolenwieken in de Flevopolder. Nog maar een 50-tal jaar geleden was dit zeebodem. Ook De Groene Velden zijn hieraan onttrokken. Twaalf jaar geleden verkocht de gemeente hier percelen van 0,5 tot 1 ha, met als verplichting dat de koper er een ecologisch bedrijfje zou starten. We bezoeken hazelnootkwekerij De Avelaan, Robers Sierteelt, wijngaard El Placer en de Siertuin Van Andel, een kwekerij van dakplatanen. Elk van deze bedrijven werkt volledig ecologisch, maar de wijngaard springt eruit. Het enige wat er onnatuurlijk aandoet, is dat ieder druiventrosje in een ragfijn fleecezakje is gehuld om vogels en wespen buiten te sluiten. Maar, heel interessant, de druiven hebben het dan lekker warm en zijn tegen hagel beschermd. Er wordt ook gekeken welke onderbegroeiing de wijnstokken het beste completeert. Zelf dacht ik bij bodemleven alleen aan wormen, slakken en torren, maar Johan van El Placer vertelt dat iedere plant zich graag omringt met micro-organismen. Brandnetel bevat er wel 400! Heel hoopgevend is Johans constatering dat de gevestigde wetenschap steeds meer belangstelling krijgt voor het bodemleven. Bij alle vier bedrijven wordt duidelijk dat ze in de huidige economische structuur niet rendabel kunnen zijn. Om mee te doen in de ‘grote’ economie moet je aansluiten op de infrastructuur van distributie, veiling en groothandel en daalt de prijs per kilo. Met een kleine productie red je dit niet. Dus wat rest, is je te richten op de lokale economie. Dat lukt Johan met zijn wijn uitstekend en ook Ada van Robers Sierteelt bouwde een lokaal netwerk van klanten op. Uit eigen ervaring met onze micro-imkerij De Magische Bongerd (www.demagischebongerd.nl) weten Debora en ik dat kleinschalige bedrijfjes belangrijker worden. Bezoekers krijgen hoop en inspiratie vanuit concrete voorbeelden hoe je met natuur en ecologie kunt omgaan. Voor anderen is de fraaie siertuin van Giel en Hinke weer een inspiratiebron: geniet van het leven en omring jezelf met allerlei moois. Hier hoorde ik nog een nuttige tip: als je een grote pol van een hoge vaste plant hebt, knip dan van het voorste gedeelte de stengels af vóór de bloei. Dan komt er een nieuwe bloemstengel die minder hoog wordt; zo spreid je de bloei over de tijd en krijg je een gelaagd bloeiende plant.’

© Wil De Vooght

CD&V-award voor Ecoknollenhof In Baal wonnen de compostmeesters en tuiniers van het Ecoknollenhof de CD&V-award voor innovatieve projecten. Een tiental tuiniers uit Tremelo bewerkt sinds maart 2011 een eigen lapje grond dat onderdeel is van de volkstuin. Velt coördineert het project en de compostmeesters van Tremelo geven goede raad over compostgebruik. Het provinciebestuur van Vlaams-Brabant verleende subsidies in het kader van de Europese plattelandsprojecten en de gemeente Tremelo zorgt dan weer voor het nodige materiaal. Een mooie samenwerking van verschillende actoren dus, mét resultaat: de tuin brengt goed op en voorziet de tuiniers geregeld van verse ecologisch geteelde groenten. Bovendien zorgt de tuin voor boeiende sociale contacten. Reden genoeg dus om een award te ontvangen uit handen van vice-premier minister Steven Vanackere (CD&V) en gedeputeerde voor Landbouw Monique Swinnen (CD&V).

17

18

Eco-actief

Ecodurver Edward: ‘Als ecodurver heb je comfortwinst!’ Dit jaar startte Velt de campagne ‘Word ecodurver’. Zes Velt-ambassadeurs tonen daarin hun ecologische passie. In deze Seizoenen komt Edward Van Keer aan bod.

Ecodurver Edward!

Wat was je eerste Velt-ervaring? ‘Mijn eerste veld- en Velt-ervaring was met mijn vader. Mijn ouders konden toen ik nog vrij jong was een stuk bouwgrond kopen op 2 km van ons huis. Dat werd ons “veld”, waar mijn broer en ik (en soms ook mijn moeder en zus) samen met mijn vader groenten teelden. Voor die ervaring ben ik mijn vader eeuwig dankbaar.’ Wat houdt eco-actief zijn in voor jou? ‘Tot enkele jaren geleden was ik ecopassief: groen van binnen, maar in de feiten toch wat minder groen. Maar nu eet ik vrijwel alleen vegetarisch en gebruik ik groene stroom, ik heb recent mijn bio-ecologische passiefwoning betrokken, ik fiets zo veel mogelijk naar mijn werk, ik doe aan autodelen, mijn vrouw en ik hebben afgesproken om slechts om de drie jaar een vliegreis te doen, ik doe mee met LETS…’ Hoe maak je anderen warm voor jouw levensstijl? ‘Naast zelf actief het goede voorbeeld geven, nodig ik anderen ook uit: ik vraag buren om eens vegetarisch te komen eten in onze passiefwoning, ik doe mee aan de ecobouwersopenhuizendagen en begin december organiseer ik mee een autodeelparty. Ik kwam ook op als lijsttrekker van Groen in Asse en ik zal de komende zes jaar in de gemeenteraad de Groen-visie verdedigen. Ik heb contacten met heel wat Assenaren om samen een burgerbeweging op te richten die van Asse een transitiegemeente wil maken, een gemeente die tegen 2050 onafhankelijk is van fossiele brandstoffen.’

promoten via Velt. Daarnaast koos ik voor een spantouw. Je kunt met behulp daarvan in de tuin mooie rechte rijen groenten inzaaien, maar het komt ook van pas op een bouwwerf. Op het moment dat de foto gemaakt werd, was ik volop mijn passiefwoning aan het bouwen.’

Waarom koos je ervoor om met een fietshelm en een spantouw op de foto te staan? ‘Velt wordt al te dikwijls alleen maar met tuinieren geassocieerd. Maar Velt staat ook voor een brede ecologische leefwijze. Dus ik koos voor mijn fietshelm om ook eens ecologische, slimme mobiliteit te

Is er nog iets bijzonders dat je over je ‘ecodurversschap’ wilt zeggen? ‘Ecodurvers worden door vele mensen beschouwd als mensen die zo graag de wereld willen redden dat ze zichzelf daarvoor comfort willen ontzeggen. Ik wil tegen al die mensen zeggen: kom het comfort van een passiefwoning ont-

Edward krijgt de Velt-speld uitgereikt als dank voor zijn ecologische inspanningen. Hij bouwt aan een duurzaam huis met veel natuurlijke materialen en energiezuinige oplossingen. Bij het huis komt een ecologische tuin vol eetbare en nuttige planten. Verplaatsingen doet Edward bijna altijd met de fiets.

www.velt.be

ZEt jij jE ook in voor EEn miliEuvriEndElijkE wErEld? word dan ook EcodurvEr En vraag jE spEldjE aan bij vElt!

dekken, proef eens van al die heerlijke vegetarische gerechten, geniet eens van de opkomende of ondergaande zon als je naar het werk fietst en bedenk dat je even snel thuis bent als met de auto, maar ondertussen wel lekker gesport hebt en van het landschap hebt genoten… Als je met het openbaar vervoer gaat, kun je dan weer een leuk praatje maken of een boek lezen. Comfortverlies? Wel neen! Juist heel veel comfortwinst! Welkom in het low impact, maximum comfort-tijdperk!’ Word ook ecodurver. Vraag je speldje aan op www.ecodurver.be!

Tuin

19

Kleurrijke knolletjes De teelt van Oca Tekst en foto’s Frank Van Keirsbilck

Oca’s (Oxalis tuberosa) kregen hun eerste knolletjes aan de Europese wal in de eerste helft van de jaren 1800, maar ze zijn – in tegenstelling tot de aardappel – altijd in de grotten der vergetelheid gebleven. Slechts één klein ogenblik hebben ze die schuilplaats verlaten en een zeer korte bekendheid gehad toen men ze, samen met vele andere onbekende knolgewassen, tevergeefs uitprobeerde als mogelijk alternatief voor de niet-verwante aardappel (Solanum tuberosum) toen de aardappelplaag hard toesloeg in de periode 1850-1900. Nu de tijd de oca heeft ingehaald, krijgt hij misschien eindelijk de aandacht die hij verdient.

20

Tuin

In hun oorsprongsgebied, het Andes-gebergte, nemen oca’s een belangrijke plaats in op de akkers, waar ze traditioneel verbouwd werden samen met aardappelen, knolcapucienen en ullucus. Volgens de mondelinge overlevering zouden deze planten elkaar beschermen tegen allerlei ziektes en ongedierte. Er bestaat bij dit systeem inderdaad een grotere oogstzekerheid, en natuurlijk sluit het veel meer aan bij de duurzamere polycultuurmethodes. Deze traditie is evenwel langzaam in Andes-rook aan het opgaan sinds de introductie van de Westerse landbouwmethodes en -teelten. Mede daardoor kent de teelt van oca en knolcapucien een terugval in de landen van herkomst. Geliefd in Nieuw-Zeeland In één land onderaan de wereldbol, is de oca wel populair geworden. Hij staat daar bekend als de New Zealand Yam, of ginder kortweg ‘yam’ genoemd, wat een verwarring met de hier meer bekende tropische yamwortel (Colocasia esculenta) veroorzaakt, om nog maar te zwijgen van de in sommige liefhebberstuinen met veel succes gekweekte Chinese Yam (Dioscorea batatas). In Nieuw-Zeeland sluit het milde en vochtige oceaanklimaat perfect aan bij de geliefde groeiomstandigheden van oca’s, waardoor ze daar zelfs een standaard landbouwproduct werden. Oca’s worden er naast de aardappelen in grootwarenhuizen verkocht in zakken van om en bij de vijf kilo. Ocateelt bij ons Na dit ommetje langs verre streken belanden we weer in de moestuingrond van de Lage Landen, om eens te bekijken wat de mogelijkheden zijn om de oca hier te verbouwen. Het is het eenvoudigst om de teelt van oca’s te vergelijken met die van aardappelen: je plant de knolletjes in april (of zelfs mei); een afstand van 50 x 50 cm is voldoende. Je neemt het best de grotere knollen van de oogst van het jaar voordien, alhoewel in tijden van nood de kleinere knolletjes zeker ook te gebruiken zijn. Ze gedijen op allerlei grondsoorten; zelfs op arme gronden doen ze het behoorlijk. De groei is in het begin wat traag, maar wordt vlugger en vlugger, vooral onder vochtige omstandigheden. Droge en warme zomers zijn niet ideaal voor deze regenminnaars. Je kunt ze daarom perfect een plekje in de halfschaduw ge-

ven. Een goede waterbeurt tijdens droge periodes tovert wat glans op hun soms lichtjes behaarde blaadjes. Als je wat meer plantjes wilt uitplanten, kun je gemakkelijk enkele stengels of topjes stekken. Dat ene zeldzame knolletje kan in één jaar dus voor meerdere plantjes zorgen. Vanaf einde augustus kun je de 40-50 cm lange plantjes aanaarden, heel wat later dan de aardappelen. Oca’s produceren hun kleurrijke knolletjes pas vanaf 21 september, als de dagen korter worden dan de nachten, en daar sist nu net het kleine addertje… Het loof is vorstgevoelig en zo komt de oogst in gebieden waar het vroeg kan vriezen dikwijls in het gedrang. De ontwikkeling van variëteiten die een vervroegde productie zouden hebben, staat momenteel nog in de kinderschoenen. Minder licht, meer opbrengst Tja, wat nu? Rekenen op een zachte herfst, is een mogelijkheid. In 2006 had ik hier een zeer mooie oogst aan grote (15 cm of zelfs meer) langwerpige knollen, tot 700 g per plant. Maar de grillige herfst ademt van jaar tot jaar andere zuchten uit, met even verscheiden resultaten als gevolg… Een eventuele noodoplossing is de constructie van een miniserre, met wat insectengaas als extra bescherming. Fleece kan in tijden van koude eveneens wonderen doen en de oogst een stuk zekerder maken. Kunstmatig het zonlicht verminderen in de zomer is nog een alternatief. De planten denken dan dat ze in hun ‘korte dag scenario’ zijn aanbeland. Dit moet je evenwel gedurende een periode van twee weken iedere dag opnieuw volhouden. Zelf heb ik goede ervaringen met een donker makende afdekking van 14 tot 15 uur per dag, waardoor er voor de planten een dagperiode van 9 tot 10 uur overblijft. Bij deze methode kun je beslist grote knollen oogsten en is de oogstperiode heel wat vroeger dan bij de andere methodes. Als je deze methode gebruikt, start je de aanaarding het best ook wat vroeger op. Eigen ocazaad Als de groeiomstandigheden goed zijn, als je de juiste variëteiten hebt en als aan nog wat andere voorwaarden is voldaan, dan zullen de oca’s bloeien. Dat kan al vanaf juli tijdens ‘typisch Belgische zomers’ en vanaf einde augustus onder warmere en

drogere omstandigheden. Het zou ons hier te ver leiden om de voorwaarden tot zaadproductie te verduidelijken, maar het is – zelfs in onze streken – heel goed mogelijk. Door deze zaadjes te zaaien, kun je nieuwe en eigen variëteiten kweken. Wie weet verschijnt er zo op een zeer mooie dag een variëteit die de daglengtegevoeligheid aan zijn knollige laars lapt? Een wirwar aan knollen Nadat het loof door de eerste vorst is afgestorven, doe je er goed aan om de knollen nog enkele weken in de grond te laten zitten, als dat mogelijk is. Ze worden wat groter door de laatste energie uit de resterende wortels op te bruiken. Bij de oogst haal je een wirwar van verschillende knollen uit de grond. De vroegst gevormde knollen kunnen 10 tot 15 cm groot zijn, de laat gevormde exemplaren kunnen misschien concurreren met een pinknageltje. Let op bij strenge vorst, vooral grotere knollen zijn er gevoelig voor; ze kunnen openbarsten, beschimmelen en verdwijnen. Kleine knollen hebben alleen last van zeer strenge vorst in combinatie met allerlei andere omstandigheden, zoals vocht, grondsoort… Meestal vind ik hier in het voorjaar nieuw opgedoken plantjes terug van overwinterde miniknolletjes. Zon maakt zoet Na de oogst kun je de oca’s heel eenvoudig bewaren, zoals aardappelen, of in kartonnen dozen, papieren zakken etc. Zolang ze maar kunnen ademen en een luchtvochtigheid ervaren die noch te hoog, noch te laag is. Pas op met bewaring in de koelkast, meestal overleven de knollen geen koeling gedurende een lange periode. Bewaren op een vorstvrije plaats, in de zon, zorgt ervoor dat de knolletjes een zoetere smaak krijgen. Hoe langer je ze blootstelt aan de zon (in combinatie met een luchtvochtigheid die niet te laag is), hoe zoeter ze worden. Na geruime tijd kun je ze zelfs perfect uit de hand eten zonder dat de typische ‘oxaalsmaak’ nog aanwezig is. Bepaalde varieteiten zijn meer geschikt voor deze behandeling dan andere. Zure oca Een hier totaal onbekende en net iets andere oca is de ‘zure oca’, die men in de Andes exclusief teelt om de knollen te conserveren. Deze bewaringsvorm, khaya

Tuin

21

genoemd, bestaat erin dat men de knollen geruime tijd laat weken en daarna blootstelt aan de extreme weerselementen ter plaatse: een felle zon in combinatie met koude vriesnachten. Na dit proces kan men deze specifieke soorten gedurende jaren gedroogd bewaren. Voor aardappelen bestaat er een gelijkaardige traditionele methode, chuño. Het grote verschil is evenwel dat deze bittere aardappelsoorten met de voeten vertrappeld worden, waardoor er een soort van gevriesdroogde aardappelmoes ontstaat…

een groot probleem. Oca’s zijn in hun oorsprongsgebieden redelijk virusgevoelig, maar ik heb in mijn tuin – op de zowat 90 variëteiten – nog nooit een virus vastgesteld.

door enkele mooie rozerode bloempjes van een familielid, de geluksklaver (Oxalis deppei), in de sla te mengen. Die heeft trouwens ook een friszuur, maar toch wat flets smakend, eetbaar knolletje.

Verrassend eenvoudig is de teelt in potten, die als er een ongeduldige vorst dreigt gemakkelijk te verplaatsen zijn en toch nog een even behoorlijke als bekoorlijke opbrengst geven. Ik oogstte in potten van 3 l tot 200 g knolletjes, als ze vorstvrij bleven tot december.

Tegen ziektes bestand Oca’s zijn behoorlijk ongevoelig voor ziektes en ongedierte. Alleen woel- en veldmuizen worden er weleens dik van in het najaar. In een jong stadium maakt een slak de scheutjes soms wat kleiner. Af en toe duiken er wat bladluizen op (vooral de zwartebonenluis), maar ze vormen nooit

Veelzijdig en gezond Naast de knolletjes kun je ook de jonge blaadjes en de scheutjes eten. Vanwege de nogal hoge concentraties aan oxaalzuur is het echter niet aan te raden om ze in grote hoeveelheden te eten. Een fris hapje in een zomers slaatje is wel lekker meegenomen! Eenzelfde effect krijg je

Ocaknolletjes zijn rijk aan vitamine C, ijzer en kalium, en in mindere mate ook aan proteïnen. Je wendt ze heel veelzijdig aan in de keuken. Je kunt ze net als aardappelen bereiden en gelukkig hoef je de onregelmatig gevormde knolletjes niet te schillen. Een lekkere tip: kook de oca’s even (ze garen sneller dan aardappelen!), bak ze in een pan en dien ze op met wat zout, gedroogde tomaten en komijnpoeder of -zaadjes. In de oorsprongsgebieden maakt men zelfs jam van oca’s (mermelada de oca) en bloem die men gebruikt in brood, buñuelos (een plaatselijke donut) en desserts. → www.thevegetablegarden.be

22

Culinair

Koken & cocoonen Herfstgerechten met noten en zaden Tekst Mirella Gijsen Recepten Nicola Kersting Foto’s Shary Morrow, Lila Dobbs, Chiot’s run, Miriam Wilcox

Nog even genieten van een frisse boswandeling, van de geur van vochtig mos, van paddenstoelen en bladeren die heerlijk kraken en ritselen onder je voeten… En als het even kan, hoort kastanjes rapen er ook bij. Heerlijk, toch? Bij thuiskomst kun je dan – met de pantoffels aan – ontspannen genieten. De herfst is het seizoen bij uitstek om gezellig te cocoonen.

De herfst is een moment om tot rust te komen en even stil te staan. Oude volkeren waren zich heel bewust van de seizoensovergangen. De Kelten vierden bijvoorbeeld ‘samhain’, de laatste oogst en tegelijkertijd ook de cyclus van dood en geboorte, rond 31 oktober en 1 november. Dit herkennen we in Allerzielen op 2 november, de dag waarop we de doden eren en herdenken. Halloween draait eveneens om de cyclus van dood en geboorte. Dit Amerikaanse feest is de laatste jaren ook bij ons in opmars en vooral zichtbaar in de winkelvitrines.

Voor veel mensen biedt de herfstsfeer de gelegenheid om dingen te overdenken en om los te laten wat je niet meer nodig hebt. Doordat het kouder wordt genieten we in dit seizoen graag van deugddoende en verwarmende gerechten zoals stoverijen met typische herfstgroenten als pompoen, pastinaak, wortelen, raapjes en aardappelen. De noten, pitten en zaden die rijkelijk aanwezig zijn in de herfst zijn fantastisch krachtvoer. Een dagelijkse portie helpt je aan extra brandstof om de

winter door te komen. Noten, zaden en pitten zitten bovendien vol waardevolle stoffen die je gezondheid ten goede komen. Ze zijn vooral rijk aan onverzadigde vetzuren, vitamines B en E en mineralen. Een bijzonder en uitermate verkwikkend gerechtje is bijvoorbeeld de ‘Flan van hennepzaad en amandelen met gojibessenspiegel’. Het zaad van hennep (beter bekend als cannabis) is misschien nog niet zo bekend als voedingsmiddel, maar hennep ontpopt zich al tot een winnaar op ecologisch vlak. Deze plant verwerkt men o.a. tot kleding, voeding en schoonheidsproducten. Hennepzaad is een bron van essentiële vetzuren die een gunstig effect hebben op het cholesterolgehalte. De amandel is eveneens rijk aan essentiële vetzuren, en heeft een hoog gehalte aan vitamines B en E. Van de gojibes zegt men dat het de meest voedzame vrucht is die er bestaat. Ze bevat flink wat vitamine C, vitamines B en E, aminozuren, ijzer en selenium. Geroosterde pompoenpitten of zonnebloempitten met een beetje shoyu (Japanse gefermenteerde sojasaus) vind ik een gezond en lekker knabbeltje. Ze smaken heerlijk bij het aperitief of als tussendoortje en ze doen het ook goed als garnering van gerechten, bijvoorbeeld van wokgerechten. De pompoenpit is o.a. rijk aan vitamine E, magnesium en selenium. Liggen je pantoffels intussen al klaar? Dan wens ik je veel cocoon, kook- en eetplezier! Pitten roosteren Doe de pitten in een droge pan en roer ze geregeld om tot ze beginnen te springen en lekker ruiken. Blus ze met een scheutje shoyu.

Culinair

23

Gekonfijte wortel en pastinaak met maanzaad Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 4 grote pastinaken • 4 grote wortels • 3 el honing • 1 el olijfolie • 1 el water • 2 el verse, gehakte salieblaadjes • 1 el maanzaad

Schil de pastinaken en de wortels, halveer ze en snijd ze in de lengte in vieren. Meng in een kom honing, olie, maanzaad, salie en water door elkaar. Schep hier de wortels en pastinaken door en breng op smaak met peper en zout. Vet een ovenschaal in, schep er het groentemeng-

sel in en zet de schaal 40 minuten in een voorverwarmde oven van 200° Celsius. Roer de groenten regelmatig om.

Aardappelkebab met komijnzaad, venkelzaad en pompoenpitten Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 175 g bloemkool • 150 g Hokkaido-pompoen • 50 g gehakte ui • 20 g pompoenpitten • 2 teentjes look • 200 g gekookte aardappelen • 2 tl geraspte gember • 1 tl komijnzaad • 1 tl venkelzaad • 2 eieren • sap van een halve citroen • peper en zout naar smaak

Rasp de bloemkool en de pompoen. Pureer de aardappelen. Rooster de pompoenpitten en de zaden tot ze lekker gaan ruiken. Meng al de ingrediënten, behalve de eieren, en breng op smaak met peper en zout. Als het mengsel te nat is, meng er dan een beetje aardappelzetmeel door

tot de puree droog genoeg is om er acht balletjes van te maken die je een beetje kunt afplatten. Laat de kebabs minstens 1 uur rusten in de koelkast. Haal ze door het losgeklopte ei en bak ze op een matig vuur in voldoende vetstof tot ze goudgeel gekleurd zijn. Serveer ze warm.

24

Curry met bloemkool, pompoen en tofoe Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 3 el korianderzaad • 1 tl venkelzaad • 1 tl kruidnagel • 1 tl komijnzaad • 1 tl groene kardamon • 1 tl zwarte peperkorrels • 1 tl geel mosterdzaad • 1 tl gemalen kurkuma • 1 rode chilipeper zonder pitjes • 4 teentjes look • 2 uien • 0,5 l yoghurt • 1 dl kokosmelk • 4 dl water • 200 g tofoe • 400 g butternutpompoen • 1 bloemkool • 3 el geklaarde boter (ghee)

Rooster de hele specerijen in een droge pan tot ze lekker ruiken. Maal ze fijn in een vijzel en roer er de gemalen kurkuma door. Mix de uien, de look, de gember en de chilipeper tot een gladde massa en bak ze een vijftal minuten in de ghee. Voeg er de gestampte specerijen aan toe en laat nog even meebaken. Doe er de in blokjes gesneden tofoe en pompoen (1,5 x 1,5 cm)

bij en voeg de kokosmelk toe. Laat het geheel 15 minuten goed doorkoken en voeg dan de in stukken gesneden bloemkool toe. Bevochtig eventueel met een beetje water als de saus te dik wordt. Laat nog 5 minuten doorkoken, tot de bloemkool beetgaar is. Voeg de yoghurt toe en kook nog even door. Serveer met een beetje gekakte verse koriander.

Flan van hennepzaad en amandelen met gojibessenspiegel Ingrediënten

Bereiding

- voor de hennep-amandelmelk: • 3 el gepeld hennepzaad • 3 el gepelde amandelen • 1 l water • snuifje zout - voor de flan: 1 l hennep-amandelmelk • 10 gedroogde ongezwavelde abrikozen • 2 el honing (of naar smaak) • 4 g agaragarpoeder - voor de spiegel: • 150 ml gezeefd sinaasappelsap • 150 ml appelsap • 50 gojibessen • kuzu (bindmiddel, zetmeel) • sesamzaadjes

Bereidingswijze melk Doe de amandelen en het zaad samen met het water in een blender en mix zeker 2 minuten. Laat dit mengsel minstens een halfuur rusten en giet de melk dan door een doek. Wring de pulp goed uit. Bereidingswijze flan Roer de agaragar los door de melk en voeg er de in reepjes gesneden abrikozen aan toe. Breng aan de kook en laat 5 minuten doorkoken. Laat dit mengsel afkoelen tot lichaamstemperatuur en breng op smaak met honing (of een ander zoetmiddel, bijv.

stevia). Verdeel dit mengsel over 6 glaasjes of potjes en zorg ervoor dat je 0,5 cm onder de rand blijft. Laat verder afkoelen. Bereidingswijze spiegel Laat de bessen een kwartiertje in het gemengde sap weken. Breng het geheel aan de kook en bind het vocht met de kuzu (werkwijze zoals met maïzena) tot een stroopachtige substantie. Laat even afkoelen. Giet over de gestolde flan en laat opstijven Garneer met geroosterde sesamzaadjes.

Weg & Wijzer

01.12

Groentetuin in de winter 9.3012u, Ecodemotuin, Mariëndal z/n, Mol. In de groentetuin is er ook in volle winter werk. Willy Helsen, helsen.w@ skynet.be. Ecodemotuin Mol

01.12 15.12

11.12

handelen we af tegen 19.30u. Willy Helsen, helsen.w@ skynet.be. Mol

14.12

Workshop Indisch koken door Ann Oerlamans 19-22.30u, CC - Polyvalente ruimte nr. 1, Gemeentepark 8, Brasschaat.

15.12

Jaarlijkse ledenvergadering 20-22.30u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht.

17.12

Leden € 1,00. Nt-leden € 3,00. Bespreking voorbij werkjaar, babbel over klein-fruit, etc. Ingrid Melis, melisi@skynet. be, 03 254 17 74. Den Bumpt

12.12

Algemene vergadering 15.10u, Zaal Molenhoek, Binnenpad 50, Stabroek. Jaaroverzicht 2012, planning 2013, etc. Peter Storms, stormske113@ hotmail.com. Polder

13.12

Wandeling ‘Ken je sterrenhemel’ 20-22u, Bij Jos en Simonne, Venstraat 49, Schoten. Enkel bij helder weer. Jozef Janssen, simjos@ skynet.be, Schoten

13.12 10.01 24.01

14.12

Algemene vergadering en afsluitingsdrink 19-23u,

07.01

De vierkantemetermoes-tuin door Marc Smeyers. 20-22.15u, CC Zwaneberg - ZAAL 4, Bergstraat 133a, Heist-op-den-Berg.

20.12

Hulpmiddelen samenaankoop Sonia Bellens, Neerhof 1, Noorderwijk. Bezorg je

08.01

20.12

17.01

21.12

van Essen-KalmthoutWuustwezel zijn welkom. Gilbert Van Looveren legt

Praatavond 20-22u, De Heischuur, Schuurhoven 2, OudTurnhout. Myriam Pelckmans, breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Regio Turnhout

21.01

Het teeltplan, een praktijkvoorbeeld voor onze Ecodemotuin door Leo Hermans. 19.30-22u, Ecocentrum ‘De Goren’, Postelsesteenweg 71, Mol. Leden gratis, nt-leden € 4,00. Willy Helsen, helsen.w@ skynet.be. Ecodemotuin Mol

24.01

Film ‘Smakelijk eten’ door Dorien Pelckmans. 20-22u, Bibiotheek, Binnenplein 1, Zwijndrecht. Leden € 1,00. Nt-leden € 3,00. Ingrid Melis [email protected]. Den Bumpt

26.01

Nieuwjaarsreceptie 14-17u, Zaal Molenhoek, Binnenpad 50, Stabroek. Gezellig samenzijn waarbij iedereen wat meebrengt. Geef door aan [email protected] wat je maakt. Polder

in eindejaarssfeer. Myriam Pelckmans, breugelmans. [email protected]. Regio Turnhout

Ledenbijeenkomst en stekken van plantjes 20-22.30u, Ecotuin Wiezelo, Wiezelo 61, Wuustwezel. Alle leden

Algemene ledenvergadering en nieuwjaarsreceptie 20-22.30u, refter GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. Met ruime tijd voor een ecologische babbel en hapjes. Paul Eelen, paul. [email protected]. Brasschaat

bestellijst + betaal ten laatste op 20/12/12. Info: velt. be/middenkempen. Sonia Van Loy, vanloyenbellens@ yahoo.com. Middenkempen

Praatavond 20-22u, De Heischuur, Schuurhoven 2, Oud-Turnhout. Praatavond

Erfafscheiding, gevelgroen en verhardingen door Annick Hollebeke. 19.3022u, Ecocentrum ‘De Goren’, Postelssteenweg 71, Mol. Leden gratis, nt-leden € 4,00. Creatief omspringen met moeilijke elementen in de siertuin. Willy Helsen, helsen.w@ skynet.be. Mol

Waar kun je zo een bak opstellen? Hoe potgrond maken? etc. Jan Bral, jan. [email protected]. Heist-opden-Berg

Cursus ‘Fruitbomen in de kijker’ 2de les door Eddy Vets, 20-22.15u, Buurthuis, Oostakker 16, Vorselaar. Leden gratis, nt-leden € 10,00 (voor 5 lessen). hermanblanche. [email protected]. Middenkempen

Workshop crèmes en hoestsiroop maken door Patrick Oostvogels en Mieke Vanderhaeghen 14-17u, Orangerie Schilde Dodoenstuin, De Pont 45, Schilde. Leden € 3,00. Nt-leden € 5,00. Crèmes meken rond winterverzorging. Inschr. via herboristenforum@ gmail.com of 0474 74 26 24. Werkgroep Dodoenstuin

€ 25,00 alles inbegrepen. Inschr. via 0475 43 70 01. Max. 18 deeln. Stort € 25,00 op 001-0680967-06 voor 30/11. [email protected]. Brasschaat

11.12

Open bestuursvergadering 2022u, Orangerie Dodoenstuin, De Pont 45, Schilde. herboristenforum@gmail. com of 0474 74 26 24. Mieke Vanderhaeghen, mieke. [email protected]. Werkgroep Dodoenstuin

Onderhoudsdag Velt tuinen De Heuvels 10-13.30, De Heuvels, Heuvels, Stabroek. Peter Storms, stormske113@ hotmail.com. Polder

uit hoe we planten stekken. Elle Mangelschots, [email protected]. Kalmthout-Essen

Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol. Officiële dingen

Antwerpen

25

31.01

Gastspreker over bijen en BD-filmvoorstelling ‘Queen of the Sun’ 19-22.30u, Wijklokaal Schijnparklaan, Schijnparklaan 3, Schoten. Jozef Janssen, [email protected]. BD-groep Schoten

26

Weg & Wijzer

gezondheid. eddy.gevaert@ skynet.be. Oostkamp

West-Vlaanderen

01.12 05.01

Velt-depot 10-12u, bij Bart en Katrien Vanden HoveOpsommer, Groenestraat 153, Menen. Goederen

07.12

€ 5,00. Nt-leden € 10,00. Les 2 op 22/03 en les 3 op 7/06. Inschrijvingsgeld storten op 738-0104407-57. Betaling bevestigt de inschrijving! Dirk De Ridder, deridder. [email protected]. Westland

zoals (teeltgaas, gronddoek, produkten te gebruiken in de biolandbouw, biovoeders) kun je kopen in ons depot. bart.katrienvdhop@edpnet. be. Wevelgem

03.12

Verwennerij met natuurlijke producten 14-16.30u, DC Schiervelde, Schierveldestraat 55, Roeselare. Leden € 13,00. Nt-leden € 16,00. We verwennen onze voeten met een massage en voetbadje. In de pauze proeven we een kruidenthee en een koekje. Breng plastiek teiltje voor het voetbad, een waslapje en 3 handdoeken mee. Inschrijven tegen 20/11 via [email protected] of 051 20 18 00 en overschrijven op BE89 9792 5497 2585. Laure Dekeerle, lauredekeerle@ myonline.be. Roeselare

05.12

05.12

11.12

Onze dagelijkse voeding kruiden 19.30-22.30u, Zaal De Raat, Schooldreef 5, Oostkamp. Leden € 3,00. Nt-leden € 5,00. Een overzicht van de mogelijke smaakmakers, hun voor- en nadelen, en hun invloed op de algemene

01.12

01.12

02.12

Zelf brood bakken 19-23u, Refter gemeenteschool, Ieperstraat 105, Staden. Leden

Snoeien hoogstam appel en peer door Wouter Demey. 9.3012u, Eric Goethals, Bruggestraat 204, Beernem (Oedelem). Paul

Workshop bakken met brooddegen 19-22u, Ten Elsberge, Mandellaan 101, Roeselare. Leden € 10,00. Nt-leden € 15,00. Max. 20 pers. Meebrengen. schort, keukenhanddoek. Inschrijven tegen 14/01 via 051 20 18 00 en overschrijving op BE89 9792 5497 2585. Laure Dekeerle, lauredekeerle@ myonline.be. Roeselare

31.01 07.02 14.02 21.02

02.12

Algemene vergadering, jaarlijks samenzijn 14.30-19u, ‘t Vaatje, Grote Snijdersstraat 97, Lebbeke. In het teken van hulpmiddelen en met taartenbuffet. Ray Verneirt, [email protected]. Dendermonde

05.12 19.12 09.01 23.01

05.12

Cursusreeks biomoestuinieren (in 4 delen) door Ivan Maertens. 19.30-22u, CC scharpoord, meerlaan 32, Knokke-Heist. € 20,00. Leden gratis na betaald inschrijven. Ivan Maertens, ivan.1ath@scarlet. be. Oostkust

Snoeinamiddag door Etienne Raemdonck. 13.30-16.30u, bij Adelin en Antoinette Verdegem, Kalestraat 41, Evergem. Nt-leden € 5,00. Bij slecht weer is er theorie in het stationsgebouw van NPMeetjesland, Koningin Astrid 1, 9900 Eeklo. antoinette.bauwens@telenet. be. Meetjesland

Verschelde, verschelde.paul@ telenet.be. Fruitwerkgroep

21.01

Snoei van kleinfruit door Etienne Raemdonck. 14-17u, thv Etienne Raemdonck, Driesstraat 152, Zele. € 2,00. denisedelandtsheer@hotmail. com. Zele-Centrum

€ 5,00. Nt-leden € 10,00. Leden Velt-Staden hebben voorrang tot 25/11. Roger Deleu, [email protected]. Staden

20.01

Moestuin ten huize van het ... zomererf door Marijke Vandierendonck. 9.20-12.20u, Zomererf, Brugstraat 33, Stekene. 12 lessen over een heel jaar voor beginnende tuiniers Lotte De Greveleer, [email protected]. Zomererf

Ledenfeest met Algemene ledenvergadering Ten Elsberge, Mandellaan 101, Roeselare. Zie plaatselijke nieuwsbrief. [email protected]. Roeselare

Paddenstoelen kweken door Ann Van Belle, 19.30-23u, Milieuboerderij De Palingbeek, Vaartstraat 7, Zillebeke. Leden € 1,50. Nt-leden € 3,00. Over het kweken van paddenstoelen voor eigen gebruik. Dirk De Ridder, [email protected]. Westland

06.12

08.12

Brood bakken 19-22.30u, Europahal, Gen. Maczeckplein 1, Tielt. Leden € 3,00. Ntleden € 5,00. Bakken van verschillende soorten brood en afleidingen, uitwisselen van tips. Inschrijven tot 30/11 via 051 40 30 33 of jan_ [email protected]. Tielt

Cursus serreteelt door Herman De Waele, 19.30-22.30u, Milieuboerderij De Palingbeek, Vaartstraat 7, Zillebeke. Leden

Oost-Vlaanderen

Bijscholing imkers 19-22u, Plattelandscentrum, Leemweg 24, Sint Laureins. € 40,00 voor de hele cursus. Germain Van Deursen, [email protected]. Krekengebied

Vegetarische feestmaaltijd 19-22u, De Groene Waaier, Schoonmeersstraat 25, Gent. € 20,00. Inschr. via annemie. [email protected] of 09 384 66 97. Max. 16 personen. Scheldevallei

07.12

Ledenfeest 19-23.30u, Parochiecentrum, Hof van Belsele 2, Belsele. Volw. € 30,00, -12 jaar: € 10,00. Inschr. via marc.temmermans@telenet. be of 03 776 86 89. Vermeld

6 | 2012

aantal veggie-menu’s. Overschrijven op BE75 9799-4813-1151 voor 27/11. Waasland

07.12

14.12

Feestelijk koken 19.30-22u, bij Piet Smessaert, Bellemstraat 121, Aalter. € 15,00. Inschr. via [email protected]. Met seizoensgroenten wordt een hele feestmaaltijd gemaakt. Max. 15 deeln. Veldgebied

09.12

geraardsbergen.be. Geraardsbergen

15.12

Hamme

[email protected]. OostVlaanderen

11.12 18.12

Nt-leden € 50,00 (voor beide avonden). Inschr. bij karin@ veltdamvallei.be en storting op BE46 8906 3424 4736 met vermelding van ‘naam + feestelijke kookworkshops 12/2012’. Damvallei

11.12 18.12

Bloemschikken 19.30-22u, Jongensschool, Margote 114, Wichelen. Nt-leden € 5,00 (voor de 2 avonden). Omer Van Hauwe, 053 80 42 44 of [email protected]. Wichelen

12.12 16.01 30.01

13.12

Bijenteelt voor beginners Les 5. 19-22u, Plattelandscentrum, Leemweg 24, Sint-Laureins. €

materiaal koop je zelf aan. Contacteer vanaf 01/12 Agnes Bogaerts, 03 772 59 51 of danny.de.rauw@telenet. be. Waasland

13.12

16.12

Cursus Ecologisch tuinieren 5e lesavond door Herman De Waele, 19.45-23u, De Spiraal, Zakkaai 29, Geraardsbergen. Inschr. via 054 43 44 24 of an.deschryver@

Koken met chef van De Groene Waaier 9.30-12u, De Zonnekouter, Vossenholstraat 9, MachelenZulte. € 20,00. mieke.roelens@ telenet.be. Leieland

17.12

23.12

27.01

Winterwandeling & wafelenbak 14-18u, St-Maria-Lierde, Kerkplein 1, Lierde. Inschr. bij [email protected] of 054 41 52 83. Geraardsbergen

30.01

Decoratieavond - tafelstuk voor de kerst 19.30-22u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele. € 5,00. Inschr.voor

Ecobowling 15-17u, Overpoortbowl, Overpoort 38, Gent. € 8,00. Inschr. bij

Compost in moes- en siertuin door Kristof Van Stichelen 20-22.30u, Zaal Berghine, Dendermondsesteenweg 439, Destelbergen. Inschr. bij Albert Van Loo, albert@ veltdamvallei.be. Damvallei

Telen onder glas, het jaar rond door Jos Van Hoecke. 20.20-22.30u, Domus, Dendermondsesteenweg 439, Destelbergen. Leden € 2,00. Nt-leden € 4,00. Albert Van Loo, [email protected]. Damvallei

15/12 via 0473 25 13 06 of denisedelandtsheer@ hotmail.com. Zele-Centrum

Vlaams-Brabant

01.12

Regine Masson, 09 258 16 53. Meetjesland

Schuilhok bouwen met takkenhout 9-12u, Natuurgebied, Waarbeek sn, Asse. frans.roggeman@ telenet.be. Groot-Asse

11.01

40,00 voor de hele cursus. Germain Van Deursen, [email protected]. Krekengebied

Bloemschikken - kerststukje 19.30-22u, zaal Toon, Wijnveld 251, Sinaai. De les is gratis,

25.01

Algemene Ledenvergadering met gezellig samenzijn 19-22u, Zaal ‘klein zaaltje Den Bond, Kleinhulst 4 4, Hamme. Met maaltijd. betsy. [email protected].

Snoeiles druif en kiwi door Ivan De Clercq. 9.30-11.30u, thv Ivan De Clercq, Bijlokestraat 1, Destelbergen. peggy@ veltdamvallei.be. Damvallei

skynet.be. Geraardsbergen

Provinciale vergadering 9.30-11.30u, CC De Brouwerij, Stationstraat 30, Eke. ludo.

Feestelijk vegetarisch koken Dl 1 door Jo De Knijf 19-22.30u, OCO, Pijphoekstraat 30, Oostakker. Leden € 45,00.

Een teeltplan voor de moestuin door Herman De Waele, 20-23u, Parochiale Zaal St Aldegondis, Grote Weg 235A, Geraardsbergen. lucdetaeye@

20.01

27

Ledenvergadering 20-23u, St-AntoniusKring, Provincieweg z/n, Borsbeke. Met ledenfeest

08.12

en broodjesbuffet [email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem

15.01

Van pitje tot appel door Etienne Raemdonck. 19.30-22u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele.

be. Groot-Asse

11.01 18.01 25.01

€ 2,00. denisedelandtsheer@ hotmail.com. Zele-Centrum

19.01

Stoomcursus Moestuinieren door Herman De Waele, 19.45-22.30u, Dominicanessenklooster, Heilige Geeststraat 22, Herne. Cursus biogroenteteelt van 5 vrijdagavonden. Je beschikt over de publicatie ‘Ecologisch tuinieren voor beginners’ of koopt deze op de avond zelf. Jan Tordeurs, [email protected]. Groot-Gooik

Algemene vergadering en nieuwjaarsreceptie 19.3022.30u, Parochiale kring, Lindenlaan 33, Ertvelde. antoinette.bauwens@ telenet.be. Meetjesland

Jaarvergadering met koffie- en theetafel & attracties 14-17u, cc Oud Gasthuis, Gemeenteplein 26, Asse. paulfieremans@live.

24.01

Teelttechnieken / voorzaaien en verspenen door Jos Van

28

Weg & Wijzer

Meststoffen. Levering de laatste zaterdag van januari. ludo.zanders@euphonynet. be. Maasoeter

Hoecke, 20-22.30u, Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle. Leden € 5,95. Nt-leden € 9,95. Een cursus ‘Ecologisch tuinieren voor beginners’ in 5 lessen. Inschr. via [email protected] en storting op BE69 4221 0665 3178 met vermelding ‘inschrijving cursus ecologisch tuinieren + lidnummer’. Wie geen lid is kan op dezelfde manier inschrijven maar betaalt € 9,95. Groot-Halle

26.01

Limburg

01.12

Het hoe en waarom van wisselteelt door Marcel Vanderhoydonc 9.30-12.30u, Kasteel Hex, Hekslaan, Heers. € 10,00. Inschr. via [email protected] en storting van € 10,00 op 3350153350-39. Aantal deeln. is beperkt. gust.duchamps@ telenet.be. Transitietuinen Limburg

05.12

29.01

inschr. via veltpeer@ belgacom.net of 011 63 27 05. Vertrek Peer-Marktzicht om 19.30u. Peer

18.12

Film Smakelijk eten! met Lieven David. 19.30-21.30u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch, 089 35 81 40. Genk

23.12

Nederland

02.12

25.12

Samenaankoop meststoffen Familie Nies, Elerweg 21, Neeroeteren. Laatste dag voor de inzending van de bestelformulieren van de

Ledenbijeenkomst 13.3016.30u, Wijkcentrum Overdie, Ruusbroechof 97, Alkmaar. Samenzijn met een terugen een vooruitblik. Graag laten weten met hoeveel personen je komt via 0655118448 of [email protected]. Ecotuinieren Alkmaar

03.12 06.12 13.12 07.01 10.01 28.01 31.01

30.01

Beginnerscursus moestuinieren door Minke Greve. 19.30-22u, M.E.C., Genneperweg 145, Eindhoven. Leden € 30,00. Ntleden € 40,00. Aanmelden via [email protected] of 040 285 44 67. Eindhoven

Jaarvergadering 20-22u, Natuurtuin ‘t Loo, De Wingerd, Terlostraat 4, Bergeijk. [email protected]. Bergeijk

Elke 1e vrijdag v/d mnd

Ecologische maaltijd, 19.3021.30u, Terlostraat 4, Bergeijk. Inschr. via [email protected].

Iedere do

Tuinwerkzaamheden 9-12u, Terlostraat 4, Bergeijk. Bergeijk.

Ellke wo vm en za nm

Werken in de Velt-tuin. 12.30-17 u, Bosstraat 25, Valkenswaard. [email protected]. Valkenswaard

Elke di ochtend

Werkochtend kruidentuinen 9-13u, Hopveld 21, GemertBakel. Gemert

Voedingsactiviteit

Tuinactiviteit

Ecologisch leven/wonen

Kinderen welkom

14.12

Kerststukje maken 19.3021.15u, bij Bertie, Renhoek 10, Leende. Leden € 2,50. Nt-leden € 5,00. Meld je voor 7/12 aan bij veltactiviteiten. [email protected] of 040 252 65 44. Eindhoven

Kerstwandeling 13.30-17.30u, Sporthal Op Sjeure zaal De ontmoeting, Smeetsstraat 13, Molenbeersel. m.lambers@ skynet.be. Kinrooi

Nieuwjaarsreceptie 19.3022.30u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch, 089 35 81 40. Genk

Ecobloemschikken Kerst 19.3021.30u, Ten huize van Zanders, Lange Reeschapstraat 6, Neeroeteren. Anita Stinkens,

Degustatie biowijnen 20-22u, Pure Organic Wines, Opstraat 90 A, Bree-Opitter. Verplicht

Jaarvergadering 20-22u, Zaal De Ontmoeting, Smeetsstraat 13, Molenbeersel.

Nieuwjaarsreceptie 12.30-19u, De Schiffelerhof, Schiffeler, Heerlen. Nt-leden € 10,00. Met lunch en een lezing door René Hanneman over het gebruik van lavameel. Geef je op voor 5/01 via famwijts@ home.nl of 045 524 53 92. Zuid-Limburg

[email protected]. Kinrooi

ludo.zanders@euphonynet. be, Maasoeter

10.12

12.01

Afhaling van biomeststoffen en hulpmiddelen 10.15-12.15u, Werkatelier, Groenstraat 41, Maasmechelen. Betalen bij afhaling. Jozef Hermans, [email protected]. Maasmechelen-Dilsen

01.28

Zuid-Limburg

27.12

Winterwandeling 10-16u, Kerk in Noorbeek, Pley 1, Noorbeek. 14 km tussen Voers en Veurs. Zorg voor voldoende eten en drinken. Aanmelden voor 20/12 via [email protected] of 045 524 53 92.

Toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Hier kun je Velt-tuinbordjes en/of boeken ophalen

In Seizoenen verschijnt een verkorte weergave van de activiteiten. Een uitgebreide beschrijving en recent toegevoegde activiteiten vind je op → www.velt.be/kalender

Breedbeeld

29

Stadslandbouw Van New York tot Rotterdam Tekst Jan Vannoppen en Geert Gommers Foto’s Jan Vannoppen

Steden bieden alleen maar ruimte aan steen en beton? Niets is minder waar. In oktober nam Velt-directeur Jan Vannoppen deel aan de studiereis ‘Stadslandbouw New York’. Zijn collega’s Riet Janssens en Geert Gommers bezochten een aantal initiatieven in Rotterdam. Via enkele samentuinen in een stedelijke omgeving is er dan weer ervaring bij Velt. Tijd om het fenomeen ‘stadslandbouw’ eens onder de loep te nemen. Stad zoekt landbouw De term Urban Agriculture, vertaald als ‘Stadslandbouw’, trekt de aandacht omdat er iets van water en vuur in zit. Want is het niet zo dat landbouw verdwijnt waar de stad oprukt? En dat veel boeren hun zonen en dochters aanraden om een baan in de stad te zoeken? Dat, godbetert, de stadsmens traditioneel een beetje neerkijkt op de landbouwer? En dat in omgekeerde richting, de boerenstand zich blauw ergert aan de eisen, de regels en het papierwerk dat vanuit de hoofdstad op hen afkomt?

Het voedselsysteem – de manier waarop voedsel geproduceerd, verwerkt, verdeeld en geconsumeerd wordt – is in de loop van de vorige eeuw op industriële leest geschoeid. ‘Op die manier kon een snel toenemende bevolking gevoed worden en droeg landbouw bij aan de economische groei’, stelt de New York City Council in een mooi uitgebalanceerde visietekst met als titel FoodWorks. ‘Maar er zijn ongewenste neveneffecten: in alle fases van het systeem is er een hoog energieverbruik, wordt er veel voedsel verspild en ontstaat er veel afval. De landbouwsector

vergrijst, landbouwgrond verschraalt of wordt bouwgrond. Een obesitasepidemie dreigt de volksgezondheid achteruit te laten gaan in plaats van vooruit. Nieuw beleid en investeringen zijn nodig voor veranderingen in het voedselsysteem.’ Van akker tot dak ‘Voedsel werkt op verschillende domeinen’, zegt het New Yorkse stadsbestuur en het geeft daarmee een frisse kijk, veel breder dan we gewend zijn van de agrovoedingsindustrie of het landbouwministerie. Het New Yorkse bestuur focust niet alleen, of niet in de eerste plaats, op productie en winst, maar wil via stadslandbouw vooruitgang boeken op ecologisch, economisch, sociaal en gezondheidsvlak. Dat verklaart waarom ze in New York op het vlak van ‘stadslandbouw’ vier verschillende types onderscheiden: van een groot aantal volkstuintjes en institutionele boerderijen, over een reeks gemeenschapsboerderijen tot een handvol fotogenieke commerciële daktuinen.

Types van stadslandbouw in New York City Institutionele boerderijen en tuinen (institutional farms & gardens)

245

117

tuinen van sociale wooncomplexen

schooltuinen

Verbonden aan een instelling (bijv. school, gevangenis, sociale huisvestingsmaatschappij/woningbouwvereniging)

Commerciële boerderijen (commercial farms)

Samentuinen (community gardens)

Gemeenschapsboerderijen (community farms)

3

390

7

Beheerd als een commercieel bedrijf (for profit).

Beheerd door een groep lokale vrijwilligers.

Beheerd door een non-profitorganisatie die vanuit haar missie betrokken is bij de lokale gemeenschap.

30

Breedbeeld

Verder is er in FoodWorks veel aandacht voor de landbouwbedrijven in de wijde omtrek (200 km) rond New York, waar men de regionale voedselproductie wil behouden, verhogen en ecologischer maken. Dat heeft veel voordelen: de aanvoer van verse, gezonde groenten en vruchten aan betaalbare prijzen, minder vervuiling door transport, werkgelegenheid en lokale economie op het platteland rond de stad, en het behoud van groen in een stedelijk landschap. De staat New York is bekend om zijn appelboomgaarden, al gaat het areaal achteruit, want New York City wordt tegenwoordig bevoorraad vanuit China. Door appelverkoop op boerenmarkten en met een ‘ciderweek’ wil men bij de New Yorkers interesse wekken voor lokale appelproducten. New York ziet een rol weggelegd voor deze regionale landbouw om het voedselsysteem te verbeteren en stippelt er een beleid voor uit: men wil boerenmarkten in alle wijken, een groothandelsboerenmarkt, een toename van Community Supported Agriculture (hier bij ons bekend onder de vorm van zelfoogstboerderijen), maar ook een heroriëntering van de landbouwsubsidies, bescherming van landbouwgrond en ondersteuning voor nieuwe boeren. Hoe zit dat hier bij ons? Sinds ruim een jaar is er in Vlaanderen veel te doen rond transitie in landbouw en voeding, waarbij men stadslandbouw, biologische landbouw en ‘anders eten’ (minder vlees, seizoen- en streekgebonden) vermeldt als interessante niches die kunnen bijdragen om ons voedselsysteem duurzamer te maken. Banden tussen consument en producent weer wat nauwer aanhalen ontwikkelde men als toekomstbeeld. Het doet wel denken aan de New Yorkse visie.

Leer het, kweek het, eet het Grow NYC is een grote organisatie die volkstuinen en boerenmarkten opricht, en tuin- en compostcursussen organiseert. Met de slogan Learn It, Grow It, Eat it, maakt Grow NYC jongeren warm voor ecologisch tuinieren en gezonde voeding. Dat is geen overbodige luxe in sommige wijken van de Bronx, waar drie op vijf inwoners zwaarlijvig is en één op vijf diabetes heeft. Elders in New York is het al niet veel beter, vandaar deze vorm van jeugdwerk die verder gaat dan vrijetijdsbesteding. Het gaat om heuse opleidingstrajecten. Op bijna alle bezochte locaties waren jongeren stage aan het lopen, begeleid door de medewerkers van de stadsboerderij die meer doen dan teelttechnisch onderricht bieden. Ze geven de jongeren een flinke steun in de rug in deze tijd van economische crisis en werkloosheid. De jongeren leren niet alleen tuinieren, ook koken en catering komen aan bod, verkopen op de markt, plannen en overleggen, sociale vaardigheden… Kortom, gemeenschapsontwikkeling en bijscholing van de bovenste plank.

Boven: projectleider Sarita Daftary en enkele jongeren die stage lopen in de gemeenschapsboerderij ‘East New York Farms’, die verspreid ligt over een 10-tal tuinen in de wijk.

Een andere doelgroep zijn jonge kinderen, die met hun leerkracht en enkele ouders op ontdekkingstocht gaan in de New Yorkse groentetuinen. Koken en proeven hoort er ook bij. In de schoolkantines zijn er geregeld stalletjes van het ‘garden to school café’, met groente- en fruithapjes gemaakt van de oogst die de leerlingen zelf meebrachten uit een stadstuin. ‘Verbazingwekkend hoe sommige kinderen geen kale (boerenkool) kennen, maar ja, veel van hen komen uit gezinnen met een laag inkomen’, zegt Stephen O’Brien van het onderwijsdepartement. En dan volgt een onthutsend cijfer: in de 1700 scholen Voedselproductie geïntegreerd in de stad, een mogelijk toekomstbeeld om het voedselsysteem duurzamer te maken. (The New Food Frontier).

van het stadsnet heeft 80 procent van de leerlingen recht op een gratis lunch, omdat hun ouders arm zijn. Van de 9 miljoen New Yorkers leeft 1,7 miljoen onder de armoedegrens; met schoolmaaltijden en voedselbonnen worden ze voor honger behoed. Anderzijds zijn er in Manhattan 700.000 miljonairs. De armoedekloof is groot en groeit nog altijd. Voedselhulp zou overbodig moeten zijn,

Breedbeeld

Onder: kinderen leren tuinieren en koken – hir op Glynwood Farm in de Hudson-vallei – is een topprioriteit in de strijd tegen obesitas en diabetes.

maar het systeem heeft kleine positieve neveneffecten; het kan namelijk gebruikt worden als instrument in het voedselbeleid van de stad. In het programma voor schoolmaaltijden gaat $140 miljoen per jaar om. Tegenwoordig gaat $2 miljoen daarvan naar voedselaankopen in de streek rond New York. Het is een kleine stap in de goede richting. → onderzoekerstadslandbouw.wordpress.com

Samentuinen! Tijdens de studiereis ging veel aandacht naar community gardens, wat we in het Nederlands perfect kunnen vertalen als ‘samentuinen’, want in deze tuintjes primeert het groepsgevoel, het samen tuinieren en leven. In de Bronx neemt Karen Washington ons op sleeptouw van het ene buurttuintje naar het andere. De namen alleen al: Garden of Happiness, Hands & Hearts, Garden of Youth… Als fysiotherapeute houdt Karen ouderen zo lang mogelijk op de been. Ze weet als geen ander dat beweging en gezonde voeding daarvoor van belang zijn. Dat vertaalt zich in een sterk vrijwilligersengagement in community work, als voorzitster van de New York City Community Garden Coalition. ‘Deze buurt heeft het laagste inkomen van heel de VS, dus is zelf groenten kweken een goede manier om aan gezonde voeding te komen. Vroeger waren de tuiniers vooral zwarte Amerikanen, tegenwoordig zijn het Hispanics, die hier de groenten uit hun thuisland kweken voor eigen gebruik of om op de boerenmarkt te verkopen’, vertelt Karen. Groot zijn de tuintjes niet, maar wel talrijk en waardevol voor het sociale weefsel en de leefbaarheid van de buurt. Ze ontstonden in de crisisjaren 1970, toen veel bouwterreinen er ongebruikt bij lagen. Buurtbewoners palmden ze in. De overheid zag dat eerst met lede ogen aan, maar regulariseerde de toestand met het Green Thumb-programma van de Dienst Parken en Recreatie. Directeur Edie Stone vertelt trots: ‘Het gaat om 600 tuinen. De buurt kan beslissen wat er gebeurt. Onze enige eis is dat de tuin goed onderhouden wordt en geregeld open is voor het publiek.’ Op de vraag of er ecologisch wordt getuinierd, is het antwoord dat het niet verplicht is, maar dat men de tuiniers met succes in die richting leidt dankzij workshops en doordat de stad materiaal levert. Het gaat in de eerste plaats om grond en compost, want er wordt overal gewerkt met bedden van een voet hoog, omdat de zuiverheid van de bodem hoogst onzeker is. Actieve senioren in Zonhoven In de Bronx zegt fysiotherapeute Karen Washington dat beweging en gezonde voeding van belang zijn om ouderen zo lang mogelijk op de been te houden. In Vlaanderen wordt hier eveneens op ingespeeld. In de samentuin in Zonhoven

31

Boven: Karen Washington, voorzitster van de New York City Community Garden Coalition. Onder: Juliette in de samentuin van Zonhoven.

(provincie Limburg, België) werkt Juliette, recent verhuisd naar een bejaardenflat. ‘Als de muren op me afkomen, is het een verademing om hier in De Hoev te kunnen tuinieren.’ De dame voegt er tevreden aan toe: ‘In zo’n verhoogde bak is dat goed te doen voor mij.’ Deze tuin kwam tot stand onder impuls van het OCMW van Zonhoven en de vzw ‘Werkende Handen’, met de steun van het

32

Breedbeeld

de zomer van 2011 zie je op het grasveld tussen de flats of tegen de gevels aan verschillende moestuinen. Een mooie serre die vier pientere senioren delen, kietelt de nieuwsgierigheid. ‘Deze moestuinen zijn door de flatbewoners zelf aangelegd, met de nadruk op zo veel mogelijk zelf doen’, zegt Caroline Zeevat van de huisvestingsmaatschappij Vestia. ‘Wij zorgen bijvoorbeeld voor FSC-gelabelde palen, draad en materiaal; zij steken zelf de omheining in elkaar. Omdat ze het zelf doen, dragen ze er meer zorg voor. En ook de kinderen hebben er respect voor, want pa of ma heeft het gemaakt.’ → stadslandbouwschiebroek.blogspot.nl

In hartje Manhattan hebben jongeren de Battery Urban Farm opgericht, in samenwerking met 11 scholen uit de buurt.

gemeentebestuur, de provincie Limburg en de intercommunale Limburg.net. Velt zorgde voor het ontwerp en de begeleiding, en deed de knowhow over tuinieren met andersvaliden op in onder andere Frederiksoord (www.gehandicaptentuin.nl). Velt-medewerker Luc Vanhoegaerden: ‘We werken hier aan inclusie, door validen en andersvaliden samen in één tuin te laten werken. Voor mensen met rugproblemen zijn er verhoogde kweekbakken gebouwd en rolstoelgebruikers kunnen terecht bij aangepaste kweektafels; ze kunnen er met hun rolstoel gewoon onder rijden. Van de negentien tuiniers zijn er momenteel vier senioren wat moeilijk te been en er is één rolstoelgebruiker. Ze zijn allemaal goed op dreef en de sfeer is opperbest.’ Sociale huisvesting en stadslandbouw Sociale huisvestingsmaatschappijen kunnen op vrij grote schaal ‘institutionele stadslandbouw’ promoten door in hun bouwprojecten ruimte voor tuinen of boomgaarden in te plannen. Groen moet er toch zijn, dan kan het net zo goed eetbaar. Enkele Velt-medewerkers zagen een mooi voorbeeld tussen de flats in Schiebroek-Zuid in Rotterdam. Sinds

De kijk van Velt In steden en gemeenten begint men hier en daar te discussiëren over lokale voedselstrategieën. New York toon ons dat stadslandbouw daarin een rol te spelen heeft, op voorwaarde dat men stadslandbouw ziet als een mix van commerciële én gemeenschapsinitiatieven. Velt wil graag een rol spelen in het debat en de actie in België en Nederland, en wil daarbij de brede definitie van stadslandbouw promoten. We willen graag de centrale rol van stadslandbouw, ‘voor en door de mensen’, benadrukken. Velt heeft al veel knowhow en terreinervaring op het vlak van tuinieren in potten en bakken en voor de oprichting en begeleiding van samentuinen. In de samenleving is er veel vraag naar, maar het beleid en de lokale besturen reageren tot nu toe nogal schoorvoetend, bijvoorbeeld om grond ter beschikking te stellen, infrastructuurwerken uit te voeren, en de planning en begeleiding te financieren. Nu er nieuwe gemeentebesturen gevormd worden is er in Vlaanderen een kans om deze mensen mee te krijgen. In België zijn er alweer verkiezingen in 2014, het lijkt nog ver, maar een laatste les uit New York luidt: ‘Beleid kun je ook maken aan de basis. Verandering moet je soms gewoon doen en als je goed zit, zullen de mensen die de regeltjes maken wel volgen.’ Dat lijkt te lukken in een stad van 9 miljoen inwoners met één burgemeester. Het lijkt moeilijker hier bij ons waar we minder volk hebben, maar zoveel meer bevoegde instanties. Een beetje ecodurver weet echter: ‘Een neen heb je, een ja kun je krijgen.’

Financieel duwtje van ARGUS Velt krijgt veel positieve reacties op haar samentuinen. De vragen naar begeleiding en ondersteuning van samen ecologisch tuinieren zijn talrijk. De financiële inbreng van initiatiefnemers – meestal een groep enthousiaste mensen – is echter minimaal. Materiaal in natura (tuingereedschap, plantgoed) en het tuinperceel zijn de enige middelen die ze inbrengen, begrijpelijk uiteraard. De middelen van Velt om een kwalitatieve ondersteuning te bieden, zijn eveneens beperkt. Daarom gaan we permanent op zoek naar partners die mee hun schouders onder het samentuinsverhaal zetten. En dat loont. Zo sloten we de voorbije zomer een samenwerking af met ARGUS, het milieupunt van KBC en Cera, om in het najaar 2012 en in 2013 de begeleiding ter plaatse en www.samentuinen.org verder te ontwikkelen. De zaak van de grond Regel één van biologische landbouw en ecologisch tuinieren is bodemzorg. Hoe zit het daarmee in het concept van stadslandbouw? De oorspronkelijke bodem in een stad is soms vervuild of dikwijls bedekt met verhardingen. Saneren of opbreken is duur, en grond aanvoeren heeft een flinke ecologische voetafdruk. Waar vind je eventueel grond? En hoe evolueert de bodemvruchtbaarheid in de aangevoerde grond op een daktuin? Kortom, kun je dit nog biologisch bodembeheer noemen? Voldoende stof voor een vervolgartikel in de eerste Seizoenen van 2013. Nuttige links • Blogs over het studiebezoek aan New York: → www.mo.be/wereldblog/jan-vannoppen

Ook enkele Nederlandse deelnemers schreven hun bevinding neer: → www.innovatienetwerk. org/nl/weblog/toon/231/ BoerentussenBroadwayenTheBronx.html

• Mo schreef over agroparken en stadslandbouw: → www.mo.be/artikel/agroparken-enstadstuiniers

Verbeeld

33

Aardpeer in de soep Winterser wordt het niet Tekst Natascha Boudewijn Illustratie Leen De Pelseneer

Aardperen zijn terug van weggeweest. Nadat de aardappel zijn intrede deed in Europa, verdwenen ze uit beeld. In de Tweede Wereldoorlog was er weliswaar een kleine revival, maar die associatie met oorlog en honger deed het imago in de jaren daarna geen goed. Omdat historische rassen zich de laatste jaren mogen verheugen in steeds meer aandacht, zie je aardperen ineens overal om je heen. In moestuinen en op menu’s van trendy restaurants. Ik ben ook een groot fan van dit ijzersterke supergewas, dat niet alleen lekker is, maar ook gezond. De knollen bevatten geen zetmeel, maar veel mineralen en verschillende soorten vitamine B. Aardperen bevatten bovendien inuline, een suiker die deze groente bijzonder geschikt maakt voor mensen met diabetes. Mooi is deze groente ook. De knalgele bloemen, die in oktober en november pas verschijnen, ruiken naar chocolade en doen denken aan zonnebloemen. Aardperen en zonnebloemen behoren dan ook tot dezelfde familie. Ze zorgen voor kleur en vrolijkheid in je herfsttuin.

Ik kan je dus van harte aanbevelen om zelf aardperen te gaan verbouwen. Het is een gemakkelijke plant en een paar aardperen naast elkaar kunnen prima als windscherm dienen in je moestuin. Zelfs op een balkon in een grote pot voelt een aardpeer zich goed. Snoei de plant dan wel in de loop van juli. Aardperen oogst je tussen november en maart. Laat ze gewoon in de grond zitten tot je ze nodig hebt. Dan is daar eerst de romantiek van oogsten in de kou, gevolgd door het plezier van het bereiden ervan, om je er tot slot samen aan te warmen. Winterser wordt het niet! Maak bijvoorbeeld deze soep met eekhoorntjesbrood en serveer met vers brood om al dat heerlijks goed te kunnen opdeppen. Hoofdgerecht voor 4 personen Wat heb je nodig? • 100 g roomboter • 2 rode uien, in ringen • 2 laurierblaadjes • 700 g aardpeer, in plakjes • 2 tenen knoflook

• 600 ml groentebouillon • 40 g gedroogd eekhoorntjesbrood (funghi porcini) • 2 el broodkruimels (bijv. Panko, verkrijgbaar bij de toko) • olijfolie Verhit in een soeppan de boter en fruit er de ui samen met het laurierblad in. Voeg de aardpeer toe en knijp er 1 teen knoflook in uit. Bak een paar minuten mee. Voeg de groentebouillon toe, breng aan de kook en laat 15 minuten op laag vuur koken. Wel in heet water het eekhoorntjesbrood en knijp het daarna uit. Verhit wat olijfolie in een koekenpan en bak het eekhoorntjesbrood met zout en peper, en knijp er een teen knoflook in uit. Voeg de broodkruimels toe en bak krokant. Mix de aardpeersoep met een staafmixer tot een lobbige massa. Serveer met het eekhoorntjesbrood. Dit recept komt uit Natascha’s boek Greendelicious, puur koken met je eigen oogst.

34

Reportage

Mechelse Blauwgroene Winterprei Primeur in de biozadenlijst van Velt Tekst Lieven David Foto Akelei

Op Akelei, een vollegronds biotuinbouwbedrijf van 4 ha groot in Schriek, telen Greet Lambrecht en Johan D’hulster een brede variatie aan verse groenten die goed gedijen op hun lemige zandgrond. Akelei sluit aan bij een traditie van de Vlaamse tuinbouw door met eigen selecties te werken. Een derde van de teelten komt voort uit eigen zaadteelt, waaronder de typisch Mechelse blauwgroene winterprei – dit jaar verkrijgbaar via de biologische zadenlijst van Velt.

Reportage

‘Door de zaadteelt op het bedrijf te integreren komen we tot gewassen die zich doorheen de jaren sterk hebben aangepast aan de typische kenmerken van de grond, de streek en het eigen karakter van het bedrijf ’, vertelt Greet Lambrecht. ‘Door de selectie van de meest robuuste planten oogsten we met minimale teeltmaatregelen een gezond product.’ Hoe kwam je ertoe om aan zaadteelt van groenten te gaan doen? ‘Tijdens mijn opleiding in Duitsland op de Weilerhof bij Frankfurt leerde ik vanuit de praktijk. Het biologisch-dynamische tuinbouwbedrijf was 17 ha groot; er werkten bijna allemaal jonge mensen die het vak kwamen leren onder het scherpziende oog van een “leermeester” en de ervaring van een paar “gezellen”. Dit is een oud systeem om een vak te leren: boeiend en uit het leven gegrepen, niet louter uit de boeken. Er was een biologisch-dynamisch landbouwbedrijf van 60 ha aan verbonden. Direct naast de velden was er een verdeelcentrum van biologische verswaren. De afspraak met het verdeelcentrum was: alles wat op de Weilerhof geteeld wordt, neemt het verdeelcentrum af. Zo kreeg ik tijdens mijn opleiding biologische tuinbouw het volledige proces te zien van heel wat groentegewassen, kleinfruit, kruiden, etc. – van zaad tot zaad, want de zaadteelt was een deelaspect van het geheel. Ik was vanaf het begin gefascineerd door zelf zaden telen. De dynamiek die zich in de plant ontsloot, boeide me. Als je bijv. een radijs niet wegplukt, zie je hoe er een boom van een plant uit dat kleine knolletje tevoorschijn komt. Na mijn 4-jarige opleiding, waarin ik het laatste jaar de verantwoordelijkheid kreeg over de zaadteelt, trok ik verder naar een leef- en werkgemeenschap in Wernstein bij Bayreuth, toen nog aan de grens met Oost-Duitsland. Daar werkte ik samen met veredelaar Peter Raatsie die probeerde om door veredeling vooruit te komen. Hij werkte vooral met groentegewassen. Zijn voorganger was Georg Schmidt, veredelaar van onder andere rogge en andere granen. Hij slaagde erin om de rogge te veredelen met een halmlengte van 2 m hoog. Hij bleef zelfs na een storm rechtop staan! Die Schmidt was een man met een inspirerende visie. Ik heb heel wat seminaries bij hem gevolgd en sindsdien heb ik het thema zaad niet meer losgelaten.’

Waarin verschilt jullie selectie van Mechelse prei van de huidige commerciële preirassen? ‘Eerst en vooral is ons basismateriaal een oorspronkelijke telersselectie – Mechelse Blauwgroene Winterprei – van een collegatuinder in onze buurt. Het was een zaadvast ras, nog verbonden met de sector zelf en jaarlijks door de blik van vele generaties tuinders getoetst en geselecteerd. Verder hebben we er al 25 jaar lang, elk jaar opnieuw, zelf zaad van gewonnen. We merken dat deze prei zich bijzonder goed heeft aangepast aan de typische omstandigheden van ons bedrijf. Door een uitgekiende vruchtwisseling hoeven we nauwelijks te bemesten; we geven slechts een keer wat bladbemesting bij als de prei in de groei zit. Ziekte is er nauwelijks aanwezig en de prei kan er goed mee om. Onze prei is minder uniform dan de commerciële rassen, het is een typisch “landras”: er is een brede genetische diversiteit in de plant zelf aanwezig. Daardoor kan hij beter met wisselende omstandigheden omgaan en heeft hij meer veerkracht. Bij F1-hybriden heb je een versmald genetisch patroon omdat je van een ideale vaderprei en een ideale moederprei vertrekt, die al een vereenvoudigd genetisch patroon in zich dragen door jarenlange inteelt, afhankelijk van hoe snel verzwakking optreedt. Dit is belangrijk voor de gangbare veredelaars, omdat de gewenste eigenschappen zich dan duidelijker laten zien.’ Welke procedure moest je doorlopen om je preiselectie te registreren? ‘Ik diende een aanvraag in bij de Vlaamse overheid, Dienst Landbouw en Visserij. Ze stuurden me een paar vragenlijsten en protocollen. Aangezien het gaat om een instandhoudingsras kreeg ik een “vereenvoudigde” procedure aangereikt. Voor een leek toch wel even een kwestie van doorbijten. Alles is trouwens opgesteld in het Engels. Het ras dat je wilt aanmelden, moet zich duidelijk onderscheiden van al bestaande rassen. Voor onze prei hebben we bovengenoemde kenmerken op vlak van bemesting en ziekte opgegeven. Nadat we ook nog eens € 220,00 stortten, werd de aanvraag tot registratie voorgelegd aan een commissie. Na een paar weken kreeg ik het bericht dat de commissie de Mechelse Blauwgroene Winterprei, Selectie

35

Akelei goedkeurde en dat we hem konden verhandelen. Hij werd opgenomen op de officiële Belgische rassenlijst. De prei in de handel brengen moet wel gebeuren onder duidelijke voorwaarden i.v.m. zuiverheid, hoeveelheid, gesloten verpakking en vastgelegde bepalingen die op het etiket moeten staan. Omdat onze prei een instandhoudingsras is, mag er in totaal niet meer dan 20 ha van verbouwd worden.’ Hoe voelt het om je preizaden te laten zaaien door heel veel Velt-leden? ‘Dat geeft een vreugdegevoel! Al 25 jaar zijn we met de vermeerdering van prei bezig, en het is heerlijk om te zien hoe goed de prei op onze velden gedijt. Zoiets deel je graag en ik weet zeker dat de moestuiniers van Velt er ook gevoelig voor zijn. Het was een mooi aanbod om onze prei op te nemen in de Velt-zadencatalogus.’ Heb je nog andere groentezaden in de pijplijn zitten? ‘Ja en nee. We hebben nog heel wat gewassen waar we zelf zaad van telen: pastinaak, schorseneren, rode biet, rode en groene warmoes, savooikool, Mechelse krombekerwt, labboon, rode melde, groene selder Holpijp, ijsbergsla en nog heel wat kleinere teelten. Maar allicht laat ik ze niet registreren, want ik kan niet uitleggen hoe ze zich onderscheiden van al bestaande variëteiten. Jammer dat ik ze dan niet mag ruilen of verkopen, want bij bepaalde groenten moet ik wel veel planten zetten om inteelt te vermijden en als je dan bijv. 20 planten van savooikool hebt staan, kun je ineens heel Vlaanderen voorzien van zaad. Het zou mooi zijn als zaden terug op die plekken konden belanden waar ze thuishoren: bij creatieve tuiniers met groene vingers die zelf graag wat uitproberen. En met tuiniers bedoel ik dan zowel diegenen die er hun boterham mee moeten verdienen als diegenen die het voor het plezier doen. We moeten zaden niet opsluiten, maar ze hun natuur laten volgen. Ze schenken zich in duizendvoud terug en hebben het verlangen om zich te verspreiden en te kiemen. Die beweging wil ik delen!’ → www.akelei-schriek.be

36

Lezers reageren/Uitgesproken

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 5 | 2012

Moestuinseizoen Beste mensen, Ik heb net het septembernummer van Seizoenen doorgenomen. Er moet mij iets van het hart: het hele nummer door krijg ik de indruk dat ik buiten, in mijn eigen tuin, en in het openbaar domein, van alles zou moeten kunnen ontdekken wat mijn ecologische hartje zou moeten bekoren. Ik word er alleen maar gefrustreerd door. • Het aantal appels op mijn zes halfstambomen bedraagt een tiental (ik zal ze met plezier opeten), kweeperen op mijn drie bomen: precies twaalf, als ik er de miskleunen bij tel. Exact twee pruimen, op mijn boompje, dat er overigens prima bij staat. • Van mijn doornloze bramen heb ik zowat 1,5 kg vruchten geoogst, waarvan de meeste eigenlijk het plukken niet waard waren. Tomaten 1,5 kg van in totaal tien gezond ogende planten. Het had toch wat meer mogen zijn… • Mijn vijgen (drie planten) zijn er zo langzamerhand weer bovenop aan het komen, ik dacht echt dat het ermee gedaan was. Opbrengst zero. • Rode bessen: van drie behoorlijk sterke

planten (twee ervan staan er al meer dan twintig jaar en zien er jeugdig uit; de derde is dat ook nog): met moeite 1 kg besjes geoogst. Toegegeven, er was concurrentie van de merels, maar die is er andere jaren ook. De amelanchier (afleiding voor merels en duiven) heeft nauwelijks iets geproduceerd. • Notenboom, gewoonlijk goed voor een paar tientallen kilo’s noten. Dit jaar zijn er gelukkig nog wel wat walnoten te rapen. Niet zoveel, maar ze zijn van goede kwaliteit (bij mijn buurman: noppes!). We smullen ervan. • Wat de prinsessenbonen betreft: drie keer opnieuw geprobeerd om die te zaaien en elke keer zijn er wat plantjes opgekomen, maar de geschatte opbrengst is 1 kg, op in totaal zowat 6 m2. Ik had verwacht om in ons lijfblad iets te lezen over de misoogsten van dit jaar. Geloof me, ik heb hetzelfde in mijn omgeving gehoord; ik voel me niet alleen. Wat ik zou willen weten is: wat is er aan de hand geweest in het niet zo gezegende jaar 2012? Zoveel rampspoed is toch niet ‘gewoon’? Met vriendelijke groet, Georges De Schutter

Antwoord van Lieven David, adviseur moestuin Beste Georges, Mijn analyse van 2012 gaat als volgt: • Heel strenge vorst in februari, na een warme periode: nefast voor veel doorlevende planten, ook voor fruit etc. Veel vijgen zijn tot op de grond afgevroren en moesten dan vanaf nul opnieuw groeien. • Te natte julimaand: veel plaag op aardappel en tomaat. De resistente aardappelrassen hadden geen problemen; Sarpo Mira staat nog frisgroen in de tuin. • Onze amelanchier draagt altijd tegelijk met onze aardbeien, maar dit jaar zaten

‘Ik heb gisteren nog een slechte appel opgegeten, gewoon omdat ik niets wil weggooien.’ Zanger Luc De Vos.

In: De Standaard, maandag 24 september 2012.

daar drie weken tussen: dat kwam door de winter. • Toenemende plagen: preimineervlieg en pastinaakmot zijn recent. Ligt dit aan het klimaat, de afname aan biodiversiteit, de globale mobiliteit? • Bonen: elk jaar hoor ik wel mensen klagen. Ik zaai zelfgewonnen zaden en die doen het elk jaar prima. Het is moeilijk om als besluit een grote, gemiddelde lijn te trekken: een vriend van mij heeft veel meer pompoenen dan gewoonlijk, ik veel minder (maar dat ligt aan onze teeltmaatregelen); mijn kennis heeft veel meer pastinaken dan gewoonlijk (door in november te zaaien) en de mijne kwamen nauwelijks uit (oud zaad?) Naar aanleiding van Georges’ vraag postte de Seizoenen-redactie via sociale mediakanalen een oproep aan tuiniers om hun ervaringen door te geven. Een greep uit de oogst: • Bloemkool! Grote planten met heel veel blad, maar heel weinig of geen kool… Dieter De Weirdt, via MijnTuin.org

• Door een ideale kruisbestuiving veel appels (Alkmene, Discovery, Delcorf, Elstar en Jonagold) gehad! Perziken ca. 1/3 van normaal gehad. Enorm veel herfstframbozen, blauwe bessen en kruisbessen gehad. Guy De Kinder, via MijnTuin.org

• Zeer slecht jaar voor tomaten, wortels, bonen, noem maar op. Wel volop naaktslakken, en zeer veel onkruid. Joost Van de Bildt, via Twitter

• Geen appels, bramen en loganbessen, enkele peren en pruimen, beschimmelde aardbeien. Gelukkig wel veel groenten en kruisbessen. Monique Nuijten, via Twitter

Lees meer reacties op: → http://eco.velt.be/WDhkLb

‘Hoogdravende theorieën van burgerlijke linkse academici zullen de overhand niet halen op de belangen van gewone mensen die brandstof nodig hebben voor warmte, licht en transport. Energiebeleid voor de velen, niet de enkeling, zou je kunnen zeggen.’ Brits Energieminister John Hayes tijdens de conventie van de conservatieve partij. Hij zette met deze uitspraak bij vele groene activisten kwaad bloed omdat die laatsten vrezen voor een drastische terugschroeving van subsidies voor windenergie.

In: Daily Mail Online, 16 oktober 2012.

Lezers reageren/Uitgesproken

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 4 | 2012

Biowijn Beste Velt-team, Als lezersreactie op het artikel Biowijn komt er aan in het julinummer van Seizoenen wil ik het volgende kwijt: Biowijn met 10 tot 20 procent minder sulfiet van 150 tot 400 ml/l is naar mijn ervaring maar een flauw resultaat als het gaat over het bannen van sulfiet in wijn. Voor eigen gebruik maak ik al 21 jaar biofruitwijn van eigen fruit zonder een druppel sulfiet. Sedert twee jaar maak ik met succes wijn van biologische wijndruiven, ook zonder sulfiet. Sulfiet gebruikt men in de wijnmakerij om geen mislukkingen te hebben, om te ontsmetten en om gistcellen dood te maken. Het heeft naar mijn ervaring weinig invloed op het bewaren van de wijn, terwijl u dit beschrijft als het grootste obstakel om geen sulfiet in wijn te doen. Het is wel zo dat wijn zonder extra sulfiet fragieler is tijdens het transport. Daarom worden de flessen liggend vervoerd, zijn ze donkerder (tegen UV), en de kurken langer. Filters gebruik ik evenmin. Met vriendelijke groeten,

Antwoord van Jean Marie De Baene, wijnlesgever In februari van dit jaar verscheen de EU-regelgeving die ook de biologische vinificatie regelt. Vanaf dit oogstjaar kan er in de EU dus officieel biowijn worden gemaakt. Hoog tijd, want we wachten er al op sinds 2004. De wetgeving is inderdaad heel soepel en een gemiste kans. Noordelijke landen (waaronder Duitsland) haalden hun slag thuis. In de biolandbouw mochten ook wijngaarden al sinds 1991 geen kunstmeststoffen en chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken. Wat de wijnbouwer met zijn oogst in de kelder deed, was niet gereglementeerd en dat leidde weleens tot sulfietontsporingen en andere onorthodoxe manipulaties. Voor de consument is het niet eenvoudig om hierin de weg te vinden. We stellen vast dat private lastenboeken en certificering nog heel belangrijk zijn. De biologische en biodynamische wijnbouw zijn door private en veel strengere lastenboeken zoals Nature & Progrès en Demeter gecertificeerd. AVN is klein en daardoor veel zeldzamer, maar te verkrijgen, bij

37

Wijnfolie bijvoorbeeld. Manuele oogst, geen exogene gisten, geen additieven (wel minimaal SO²) en zo weinig mogelijk manipulaties zijn andere vereisten. Het is jammer dat men geen sulfietgehaltes op de fles vermeldt. Hier verschuilt men zich achter gebonden en vrije sulfieten. Elke wijn bevat immers eigen sulfieten als bescherming tegen oxidatie en het gehalte vermindert door de jaren heen. Klaren, filteren, citroen- en ascorbinezuur, stukjes eik, melk- en wijnsteenzuur, gelatine, vislijm en andere zijn volgens de EU in de biowijnen toegelaten. Dat is manipulatie en ook hier zijn Demeter, Nature&Progrès en zeker AVN veel strenger, net als de biowijnen uit de VS. Jean Marie De Baene publiceerde een uitgebreid artikel over dit onderwerp op www.lochristinaar.com en op de facebookpagina van de Vlaamse Vereniging van Sommeliers. Zend je brief naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie.

Vlinderfeest Deze foto namen we op 10 oktober in onze tuin: een 8 tal dagpauwogen, 2 atalanta’s en nog 2 bruine vlinders met donkere stippen, en een hoop bijen. Vriendelijke groeten, Kristiaan Magnus

Daniël Van Nevel

‘Deze bedragen zijn geen rekeningen; het zijn investeringen in natuurlijk kapitaal. Ze vallen in het niets bij de voordelen die we van de natuur terugkrijgen […] In termen van overheidsbegrotingen zijn ze zelfs nogal triviaal.’ Stuart Butchart, specialist natuurbehoud bij BirdLife International nadat hij berekende dat 76 miljard dollar per jaar volstaat om het behoud van de gebieden die belangrijk zijn voor het overleven van de meest bedreigde soorten mogelijk te maken.

In: Nature, 11 oktober 2012.

‘‘We kunnen de wereld voeden als we onze inspanningen focussen. Als we voldoende hulp en investeringen voorzien. Als we gebruik maken van nieuwe technologieën. Als we eerlijke en efficiënte markten creëren. Als we echt de kracht van vrouwen als boeren benutten en als moeders, als voedingsdeskundigen als het ware. En als we de klimaatverandering aanpakken.’ Sir Gordon Conway, auteur van One Billion Hungry: Can We feed the World? (verschenen op 9 oktober).

In: Voice of America, 19 september 2012.

38

Uitgelicht

Groenten uit een Italiaanse tuin

Steven Joyce

Uitgeverij Carrera culinair, 2012 ISBN 9789048812882 432 p. € 37,50

De Zilveren Lepel, de bijbel van de Italiaanse keuken, is al jarenlang het best verkopende kookboek in Italië. Wie weinig boodschap heeft aan gerechten als ossobuco (kalfsschenkel) of vitello tonnato (kalfsvlees in tonijnsaus) en eerder geïnteresseerd is in wat de Italiaanse keuken aan groenten te bieden heeft, kan zijn hart ophalen aan Groenten uit een Italiaanse tuin. Dit boek biedt immers meer dan 350 authentieke groenterecepten uit de keuken van De Zilveren Lepel. Groenten uit een Italiaanse tuin is geen vegetarisch kookboek, maar groenten spelen onmiskenbaar de hoofdrol. Belandt er toch eens vlees of vis in een gerecht, dan herken je aan een schattig pictogrammetje van een koe, kip, varken of vis welk dier je in het recept mag verwachten. Verdeeld over de vier seizoenen maak je kennis met de groenten die kenmerkend zijn voor de Italiaanse keuken, haast allemaal groenten die ook in onze tuinen goed gedijen. Al oogsten wij sommige groenten misschien op een ander tijdstip dan in Italië. Broccoli is hier bijvoorbeeld geen wintergroente, terwijl ze in het boek wel onder ‘winter’ vermeld staat. De – weliswaar mooie – oogsttabel in het boek lijkt me dan ook niet erg betrouwbaar voor deze contreien. Bij elke groente lees je een woordje uitleg en teelttips. Die informatie maakt dat dit kookboek je stimuleert om met verse groenten uit de tuin aan de slag te gaan, maar voor echte tuiniers blijft de informatie allicht wat te summier. Groenten uit een Italiaanse tuin blijft dus in de eerste plaats een kook-

boek, maar wel eentje met een natuurlijke uitstraling. In elk recept staat één bepaalde groente centraal. Dat maakt dit boek uitermate geschikt om gerechten op tafel te toveren met de ingrediënten die je op dat moment voorhanden hebt. Veel courgettes in de tuin? Knolselderij in je groentepakket? Kraakverse radijsjes op de markt? Blader naar het desbetreffende hoofdstuk en je vindt een reeks ideeën. ‘Linguine met pesto van courgette, amandelen en munt’ bijvoorbeeld, of ‘Knolselderijsalade met kip’ of ‘Radijssalade met olijven’. De recepten in dit boek zijn doorgaans erg eenvoudig, soms zelfs zó eenvoudig dat je je – bijvoorbeeld bij een recept voor courgettesoep – weleens afvraagt: ‘Heb ik hiervoor een kookboek nodig?’ Maar vaak blijken de gerechten toch net een tikje anders te zijn dan je zou verwachten, en hebben ze een vleugje Italiaanse flair dat je zelf niet zou bedenken… Door de mooie strakke vormgeving, de paginagrote foto’s en het kwaliteitsvolle papier, is Groenten uit een Italiaanse tuin gewoon ook erg leuk om door te bladeren en om, mijmerend van zonnige Italiaanse tuinen, inspiratie op te doen. En voor wie net als ik van leestlintjes houdt: dit boek telt er zomaar eventjes víér! Eentje voor elk seizoen… Reine De Pelseneer

The Locavore’s dilemma

Pierre Desrochers en Hiroko Shimizu

PublicAffairs, New York, 2012. ISBN 978-1586489403, 258 p. € 14,35 (kindle edition)

The Locavore’s dilemma is een antwoord op The Omnivore’s dilemma, het bekende boek van Michael Pollan uit 2006 dat in de VS een sterke stimulans gaf aan de locavoristische beweging (locavoren eten

bij voorkeur voedsel uit lokale teelt, strikte locavoren eten geen voedsel dat verder dan 200 km van huis geproduceerd werd). De aanleiding voor het boek was een uitspraak door een professor milieustudies tijdens een lezing over locavorisme. Deze niet nader genoemde professor voerde de filosofie van de lokale voeding tot in het extreme, door te opperen dat Japan de meest parasitaire samenleving ter wereld is wegens haar afhankelijkheid van geïmporteerd voedsel. Daarmee werd de discussie voor de auteurs persoonlijk. Econoom Hiroko Shimizu groeide immers op in Tokyo. Haar partner Pierre Desrochers bestudeerde eerder handelsbarrières en werkt nu als economisch geograaf. Was het misschien fout dat Japan zich na de Tweede Wereldoorlog specialiseerde in economische activiteiten waarvan het de opbrengst verhandelt voor voedsel dat elders geproduceerd wordt? Wilde de locavore professor liever dat het Japanse volk hara-kiri pleegde, omdat het toevallig niet over de overvloedige landbouwgronden beschikt die Amerikanen, Brazilianen en Fransen wel bezitten? Geïnspireerd door deze belediging bogen de auteurs zich over het concept van het locavorisme. Ze brachten statistieken, gevalsstudies en historische parallellen samen en kwamen tot de conclusie dat het locavorisme een te simplistisch concept is. Pierre Desrochers en Hiroko Shimizu willen lokaal voedsel niet ter discussie stellen wanneer het zinvol is (zelf bezoeken ze graag hun plaatselijke boerenmarkt), noch zich bemoeien met de keuzes die mensen in hun persoonlijk leven maken. Ze beweren ook niet dat het moderne voedselsysteem perfect is. Ze wijzen wel op de verbeteringen die het bracht ten opzichte van systemen uit het verleden. Critici van het moderne voedselsysteem, zoals de locavoristen, zouden minstens moeten proberen te begrijpen waarom we vandaag voedsel produceren zoals we dat doen, vinden de auteurs. Pleidooien voor lokaal voedsel gaan ver terug, van het streven naar autarkie bij de Atheners meer dan 2000 jaar geleden tot de transcendentalisten als Thoreau in de 19de eeuw, socialistische coöperatieven in de jaren 1840 en de hippies van de jaren 1960. Al deze pogingen om te leven van lokaal geteeld voedsel waren ofwel onsuccesvol ofwel van korte duur en ze verdwenen van zodra mensen betere opties hadden, bijv. door de

Uitgelicht

intensivering van handel of specialisatie. Pierre Desrochers en Hiroko Shimizu tonen aan dat lokale voedselinitiatieven niet automatisch gezonder zijn, noch beter voor het milieu, socialer, goedkoper, meer divers of veiliger. Zo leidden protectionistische maatregelen in het verleden tot minder voedselveiligheid. Het zal dus niet verbazen dat quota’s, subsidies en andere belemmeringen van de vrije handel in de ogen van de auteurs in de meeste gevallen geen genade vinden. Als goed praktijkvoorbeeld verwijzen ze naar Nieuw-Zeeland. Dit land ging in de jaren 1980 bijna bankroet en moest al haar landbouwsubsidies schrappen. Daardoor gingen kleine initiatieven zich richten tot nichemarkten, terwijl de massaproductie in handen kwam van grote bedrijven én van kleine producenten die samenwerkten via grote coöperaties, met succes. Vooral het concept van de food miles, nochtans het paradepaard van de moderne localisten, nemen de auteurs genadeloos onder handen. Localisten focussen met dit concept op het terugbrengen van de afstand die voedsel aflegt tussen de producent en de consument. De auteurs beargumenteren dat het geen stand houdt wanneer je andere factoren in rekening brengt omdat transport een verwaarloosbare impact heeft vergeleken met andere energiekosten. Bepalend voor de milieu-impact van het transport van een voedingsmiddel is niet in de eerste plaats de afstand, maar het transportmiddel. Zo toonde de Britse DEFRA-studie aan dat een Britse consument die met de wagen 6 mijl rijdt om Keniaanse boontjes te kopen, in het slechtste geval per boon meer CO2 uitstoot dan het vliegtuig dat de boontjes vervoerde. Food miles zijn een misleidende afleiding, is de conclusie. Een meer constructieve benadering ligt in het verder minimaliseren van verliezen bij de productie en verwerking van voedsel. Pierre Desrochers en Hiroko Shimizu slachten uit rancune zo veel mogelijk heilige koeien van voedselactivisten als ze kunnen. Dat maakt dit boek misschien moeilijk verteerbaar voor wie het thema nauw aan het hart ligt. De vermenging van economische argumenten met voorbeelden uit de verre en nabije geschiedenis geven nochtans een verrijkende visie op het voedselthema en tonen glashelder de valkuilen van een te eenzijdige focus.

Combinatieteelt

Combinatieteelt

Karel Lorteije

Bob Flowerdew

De Twaalf Ambachten brochure € 11,85 (Nederland), € 12,90 (Europa)

Fontaine Uitgevers ISBN 9789059564275 112 p. € 12,95

Bart Coenen

Lieven David

Je vindt in boeken en op het internet heel veel tabellen van goede en slechte teeltcombinaties; soms spreken de gegevens elkaar tegen, maar meestal zijn ze gewoon van Karel Lorteije gekopieerd. Dit is zijn oorspronkelijke boekje, in 2009 heruitgegeven, met de tabellen, en met de diverse mechanismen waardoor planten elkaar beschermen. Het boekje inspireert meteen: ‘Weg met monoculturen!’ roep je allicht na pagina twaalf. Iedereen die graag groenten met elkaar combineert, kan meteen gaan puzzelen en zo een gevarieerde moestuin plannen die heel mooi oogt. Toch blijf ik wat op mijn honger zitten; precieze rassen, zaaidata en andere omstandigheden kunnen immers erg verschillen van tuin(ier) tot tuin(ier), en net die variabelen heeft de auteur niet opgenomen. Jammer genoeg is deze informatie ook gedateerd. Inhoudelijk, dus teelttechnisch, is er blijkbaar niets veranderd sinds 1987, en de literatuurlijst verwijst naar studies van 1975 of zelfs vroeger. Tja, de wortelvlieg uit mijn kindertijd is – met dank aan de agro-industrie – geëvolueerd en laat zich niet meer zomaar afschrikken door een rij uitjes. De preimineervlieg, nog maar een jaar of tien in onze streken, krijgen we ook niet weg met afrikaantjes. Verder mis ik de Indianencombinatie maïs-pompoen-staakboon in de tabellen: die lukt wel behoorlijk. Dit boekje is nog altijd een aanzet tot zelf experimenteren. En misschien zouden we zelf die combinatieteelten eens grondiger en grootschalig moeten onderzoeken…

39

De schrijver heeft zijn naam en veel tuinervaring mee; zijn boeken verkopen dan ook heel goed in het Verenigd Koninkrijk en daarbuiten. In dit boek over combinatieteelt geeft Bob Flowerdew veel achtergrondinformatie over alle mogelijke combinaties van groenten en kruiden. Je krijgt heel wat nuttige tips om de biodiversiteit in en om je moestuin te bevorderen. Anderzijds: Bob kopieert en compileert, net zoals andere auteurs in dit genre, aardig andere bronnen. Nergens vertelt hij hoe zijn eigen wortelen en sla samen opgroeien. Zonde, want hij is een geweldig tuinier, van wie ik veel zou kunnen leren. Terwijl hij zegt dat bloemkool en spinazie niet graag bij elkaar staan, beweren andere (internet)bronnen dat die groenten juist dikke vrienden zijn. Helemaal fout is zijn bewering dat kruiskruid een waardplant is voor knolvoet; dat moet roest zijn. Ik blijf nog even zoeken naar goede, door ervaring onderbouwde boeken over combinatieteelt… Lieven David

40

gezocht

Lieve aanhankelijke gesneden kater zoekt nieuw baasje. Ik luister naar de naam ‘Krin’ en begrijp de woorden ‘nee, kom, buiten en pootjes’ (dit om mijn natte pootjes te laten afdrogen). Ver genoeg van Veurne! Gratis transportmandje, kattenbak en slaapmandje. 058 62 47 35

gezocht

Informatie over onkruidbestrijding met stoom. Kan iemand ons hierover informatie geven of heeft iemand hier al ervaring mee? In de handel vinden we enkel zware zeer professionele toestellen. [email protected], 03 455 28 55. gezocht

Te koop

Herbruikbare Bambineo-luiers, gemaakt van bamboevezels (zachter, meer absorberend en kortere droogtijd dan katoen. Maat 1 (3-10 kg): 14 luiers met inlegger + 3 extra inleggers + 3 overbroekjes + waszak (nieuwprijs: € 299,00). Verkoopprijs: € 120,00. Nele Van de Caveye, 050 54 89 05 (8020 Oostkamp), [email protected]. Gratis

Zaadjes van stokrozen (mengeling van een 4-tal, bijna wit tot bordeaux). Een klein mailtje is voldoende. Je bezorgt mij een aan jou voldoende gefrankeerde envelop en ik stuur je ‘bestelling’ op. [email protected]. Te koop

Kleine gewikkelde pakken voordrooggras/hooi (±35 kg), uitstekende kwaliteit, zeer geschikt voor paarden, pony’s, ezels, schapen en geiten. Levering mogelijk. 03 772 71 60 (Sinaai), [email protected]. Te koop

Twee zuurkoolpotten van 10 l en een van 20 l, prijs respectievelijk € 20,00 en € 35,00. Zwanestraat 13, Jabbeke, 050 39 56 00, [email protected].

Wij zijn een Belgisch gezin met 3 jonge kinderen dat na enige tijd rond te hebben getrokken, een stukje bouwgrond heeft gekocht. We zoeken mensen die volgend jaar (lente 2013 t.e.m. najaar 2013) als vrijwilliger mee willen komen helpen aan het bouwen van een huis in stro en leem in de Ardèche in Frankrijk. Wij bieden ter compensatie gratis maaltijden aan en er kan gekampeerd worden in onze tuin. Swaane Lauwaert, Launière, 07270 Nozières, France. 0032 495 69 23 73. [email protected]. Te huur

Houten woonst, bemeubeld en ingericht in Klein-Brabants natuurgebied. Liefst alleenstaande met natuurvriendelijke, stille aard. Geen rokers, geen huisdieren houden. € 550,00/maand. Bellen na 18 u: 0489 601 261. Gratis

Gedeeltelijk verwilderde moestuin (ca. 3 a), gelegen in het centrum van Lubbeek, is beschikbaar om gratis op een ecologische manier te gebruiken. Opbrengst in ruil voor onderhoud. [email protected] Te huur

Gratis

Oude exemplaren van ‘t Seizoentje: 1980 + 1981 volledig, 1984: 1 + 2 + 3, 1987: 1 + 2 + 4. Ze kunnen afgehaald worden in Lierde (Deftinge). 0486 55 72 53. Te koop

1 houtlander betje geboren in juli 2012. Houtlanders hebben weinig verzorging nodig en hebben ziektebestendige hoeven. Biologische bijvoeding. Katelijn Vanhoutte, 0476 383 051 - 055 31 37 85, [email protected] gezocht

Twee (sterke) schouders voor het verder uitbouwen van een groencompostering in het Leuvense. Voor info: 016 23 93 72. Te koop

100% natuurlijk appelsap van eigen boomgaard verpakt in ‘bag in box’ van 5 l met tapkraantje. Gesloten minstens 1 jaar houdbaar, geopend 60 dagen houdbaar mits koel bewaard. Prijs per box (5 l): € 8,00. Erik Meeus, Waarloossteenweg 8, 2570 Duffel. 015 31 68 16 of 0483 43 22 85.

Vrijstaand woonhuis in groene omgeving in Gent nabij Sint-Pieters-station en de Blaarmeersen. Fietsen tot in het centrum op fietspaden langs de Leie. 3 slaapkamers, badkamer, grote woonkamer, keuken, veranda, grote biotuin. Verbruikskosten worden gedeeld met bewoners ernaast. Huurprijs: € 850,00. Ook voor korte tijd huren is mogelijk. [email protected], 0477 37 19 97. gezocht Pajottenlander zoekt dringend een medewerker voor de volgende functie: Kwaliteit. Pajottenlander bvba is sedert 1987 een belangrijke producent en verdeler van biologische producten. Ons assortiment omvat fruit- en groentesappen voor de eindverbruiker, evenals sappen, purees, diepgevroren, ingeblikt en vers fruit voor grootverbruikers. Richt je kandidatuur aan: Pajottenlander bvba, t.a.v. Plessers Linda Kerkstraat 14, 1670 Pepingen, [email protected]. Bekijk de volledige vacature op: www.velt.be/vacature.

gezocht

Velt vzw zoekt een witte raaf voor een groen Velt. Een voorzitter die: • vertrouwd is met de milieusector en/of de socioculturele sector; • achter het ecologische gedachtegoed staat en ernaar handelt; • een duidelijke visie heeft en die graag in de praktijk wil omzetten, samen met het bestuur en het team; • een degelijke, bezielde en eigentijdse uitstraling heeft, gerelateerd aan de ecologische thema's van Velt; • de vzw Velt bestuurt, omringd met een degelijke en verscheiden Raad Van Bestuur. Hij/zij laat zich inspireren door de talrijke vrijwilligers en leden van de Algemene Vergadering en werkt nauw samen met de directeur en met een professioneel en jong team. Velt vzw biedt: • De goede sfeer en dynamiek in de RvB, in het team en in Velt als geheel schenkt veel voldoening. • Je maakt via Velt deel uit van een dynamische beweging die timmert aan veranderingen in de samenleving. • Alle onkosten (verplaatsingen, representatie, etc.) worden vergoed. Voor meer details en het uitgebreide profiel, e-mail naar [email protected].

gezocht

Controleur/auditeur regio Antwerpen en Oost-Vlaanderen. Certisys, controle en certificatieorganisme erkend door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, speelt reeds sinds 30 jaar een actieve pioniersrol in de biocontrole in België. Onze afdeling Inspectie is op zoek naar een: Controleur/auditeur regio Antwerpen en OostVlaanderen. Stuur je CV + sollicitatiebrief voor 1 december 2012 naar [email protected]. Bekijk de volledige vacature op: www.certisys.eu

Niet gevonden wat je zocht? Er zijn meer dan 500 zoekertjes op www.ecozoekertjes.be. Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje op www.ecozoekertjes.be.

41

Vier verrassende Velt-boekjes Aangename kennismaking! Deze vier boekjes laten jou en je vrienden kennismaken met de veelzijdigheid van het ecologisch tuinieren. Vier Velt-boekjes (Sierlijk & kruidig, Groenten in potten, Bijzondere groentegids en Mijn eigen kleine moestuin) zijn samen verpakt in een handig doosje. Het ideale cadeau! Afmetingen: 17,5 x 17,5 x 2 cm Niet-leden: € 16,50 Leden: € 12,20 (+ 4,30 verzendkosten) ISBN: 9789081612838 Tip: Combineer dit cadeau met een cadeaulidmaatschap en bespaar € 2,00. Hoe bestellen? Stort het juiste bedrag op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland, met vermelding van de titel en naam + adres.

Bespaar een postzegel: vul het onlineformulier in via www.velt.be/cadeau2012. Geen internet? Stuur dit strookje, voldoende gefrankeerd, naar Velt, Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem voor België of naar Wil De Vooght, voor Nederland: Griendstraat 15, 5662 RE Geldrop.

Ik schenk:

Stuur het cadeau:

☐ de tuinstarterskit ‘Mijn eigen kleine moestuin’ en stort € 11,50 ☐ het doosje ‘Vier verrassende Veltboekjes’ en stort € 16,50 ☐ een Velt-lidmaatschap en stort € 25,00 ☐ het doosje ‘Vier verrassende Veltboekjes’ + een jaar Velt-lidmaatschap en stort € 39,50 (i.p.v. € 41,50)

☐ naar het adres van de schenker

Naam en adres van de schenker:

Naam en adres van de begunstigde:

Vragen over deze actie? Bel 03 287 80 90 of e-mail [email protected]. → www.velt.be/cadeau2012

Telefoon: E-mail:

☐ naar het adres van de begunstigde

42

Tip voor Sinterklaas en kerst Mijn eigen kleine moestuin Tuinstarterskit met handleiding en 5 pakjes biozaden. Deze tuinstarterskit toont hoe je verse groenten kunt oogsten uit een tuintje van niet meer dan 1 m2. Het boekje Mijn eigen kleine moestuin, vijf pakjes biozaad en een zaaikalender helpen je stap voor stap op weg. Zo wordt tuinieren een ontspannende bezigheid voor het hele gezin. Aantal pagina’s: 32 Afmetingen: 17,5 x 17,5 x 2 cm Niet-leden: € 11,50 Leden: € 9,00 (+ 2,50 verzendkosten) ISBN: 9789080662285 Hoe bestellen? Stort het juiste bedrag op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland, met vermelding van de titel en naam + adres.

☐ Ja, ik doe mee aan de Velt-cadeau-actie 2012

Bespaar een postzegel: vul het onlineformulier in via www.velt.be/cadeau2012. Geen internet? Stuur dit strookje, voldoende gefrankeerd, naar Velt, Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem voor België of naar Wil De Vooght, voor Nederland: Griendstraat 15, 5662 RE Geldrop. Vragen over deze actie? Bel 03 287 80 90 of e-mail [email protected]. → www.velt.be/cadeau2012

43

44

45

ECOLOGISCH EN TIJDLOOS DESIGN...

SGS-PEFC/COC-0123 CASTANEA

De kastanjehouten producten van CASTANEA, tuinafsluitingen, tuinpoortjes, steunpalen, Post & Rail-afsluitingen, enz... passen door hun tijdloos design in elke tuin. Ze zijn afkomstig uit de ecologisch beheerde hakhoutbossen van de Limousin en zijn van nature bestand tegen schimmel en vocht. Impregneren is dus overbodig.

dinsdag tot vrijdag van 9.30-12.30 en van 13.30-18.00 u, zaterdag van 9.30-12.30 en van 13.30 tot 16u

Berlarij 19, 2500 Lier

In heel Vlaanderen vind je verkoopadressen van CASTANEA. Voor meer informatie over het volledige CASTANEA assortiment bel naar 0473 43 00 87 of surf naar www.castanea.be

• natuurverf, lak, olie, beits en was • cementtegels en zelliges • ecologische onderhoudsproducten • gratis kleuradvies Nieuw: elke zondag van 9.00 uur tot 14.00 uur staat Huis van Haaz tijdens de zondagmarkt in ‘De Loods’, Noordstraat 2 Heist-op-den-Berg.

B&B Koornemoezen | Ecologische kamer met bio ontbijt Bed & Breakfast Koornemoezen heeft maar één suitekamer en dat is een bewuste keuze. Zowel de verblijfplaats als de tuin zijn eventjes van jou alleen. De suite is volledig apart van het woonhuis: je hebt dus àlle privacy mét een ongelooflijk mooi uitzicht op de tuin, de weiden, de velden en de bossen rondom. De kamer is ingericht met ecologisch verantwoorde en natuurlijke materialen. Het ontbijt is volledig bio naar ùw smaak! Jouw ledenvoordeel: 5% | Adres: Koornemoezen 7 8210 Zedelgem/Brugge, 32 (0)50 34 22 01, [email protected], www.koornemoezen.be

46

Ledenvoordelen

De Weegbree De Weegbree vzw organiseert workshops en cursussen rond transitie, permacultuur en zelfvoorzienend leven. Maandelijks zijn er een kruidenwandeling, een volkskeuken, een transitie- en repaircafé en een wolatelier. De eerstvolgende cursussen zijn: • Cursus ‘Voedselbos’: 2 weekends 5-6/01/2013 en 9-10/02/2013. • Groeitraject zelfvoorzienend leven: 11 zaterdagen verspreid over 2013. Start op 23/02. • Zadenbeurs 26/01/2013: biozaden ruilen en kopen, filmvertoning, workshops zaadbommen en hoe eigen zaad telen en bewaren. • In de lente zijn volgende workshops alvast gepland: workshop zonnedroger maken op 2/03, workshop zeisen op 4/05. Jouw korting: 10 procent op alle workshops en cursussen die De Weegbree zelf organiseert. Adres: Hoogstraat 64, 2861 O.L.V.-Waver. 0479 93 65 30 [email protected]

Nationale Plantentuin Deze herfst en winter krijg je als Velt-lid korting op enkele interessante activiteiten in de Nationale Plantentuin: • Tot 2/12/2012: herfstkleurenwandeling en fototentoonstelling ‘Autumn Leaves’. • 25/11/2012: Dag van de Wetenschap: tijdens de Dag van de Wetenschap kun je een kijkje nemen achter de schermen van de wetenschappelijke instellingen. In de Plantentuin zie je de onderzoekers aan het werk en kun je hen honderduit vragen stellen over hun expedities, hun vondsten en gedrevenheid. Je krijgt een exclusieve blik op de wetenschappelijke collecties (van 14-17 u, de Plantentuin biedt uitzonderlijk heel de dag gratis toegang). • 3/12/2012 - 15/01/2013: coniferenwandeling. Jouw korting: € 1,00 op de toegangsprijs (je betaalt € 5,00 i.p.v. € 6,00) op vertoon van je Velt-lidkaart. Max. 2 personen per lidkaart. Adres: Nationale Plantentuin van België, Nieuwelaan 38, 1860 Meise. 02 260 09 70, [email protected] → www.plantentuinmeise.be

→ www.deweegbree.be

More ThanHip MoreThanHip Eco & Fair Design is gespecialiseerd in mooi ontworpen mode- en woonaccessoires met een duurzaam verhaal. MoreThanHip is een webshop met modeaccessoires die duurzaam zijn geproduceerd: recycling, natuurlijke materialen, handwerk en eerlijke handel. In het assortiment vind je heel veel bijzondere tassen en sieraden, maar ook (h)eerlijke klimaatneutrale hangmatten. Jouw korting: 10 procent op het hele webshopassortiment. Gebruik bij het afrekenen de kortingscode ‘velt12’. → www.morethanhip.nl

Win een hangmat MoreThanHip maakte haar nieuwe lijn hangmatten van parachutestof – geproduceerd in Indonesië – klimaatneutraal via het Hivos Klimaatfonds. De CO2-uitstoot van de productie en het transport van de hangmatten is hiermee gecompenseerd door te investeren in kleinschalige projecten voor hernieuwbare energie. De XXL-hangmatten worden op eerlijke wijze gemaakt en zijn verkrijgbaar in zes verschillende kleurencombinaties. De Seizoenen-redactie mag twee hangmatten weggeven. Stuur voor 15/12/2012 een brief of e-mail met als onderwerp ‘Daarom verdien ik rust’ naar [email protected] en leg uit waarom jij een hangmat moet winnen.

Ledenvoordelen/Publicaties

Overige ledenvoordelen Ecoflora - Wijngaardhof biogroente - Midgaard - Ecomicroob - La Vigne - PUC-shop - ‘t Biohofke - Lazuli - Dobbelhoeve - Biotiek-Biodyvino - Doekjes en broekjes - Bodemkundige Dienst van België - Biogroei - Natuurboerderij Het Bolhuis - Hageling-Bio Wijnbouw - Cecotec - AC De Wroeter - De Zaaier - Het Roodhof - Bezegaard Biofruit - Biovita - Kruiden Pervisum - De Hogen Akker - Lekker Gec - Stainless Building Consultancy - Boerderij De Loods - Pro Vino Vero - ‘t Wilgenhof - De Wieltjeshoeve - Belgaard - Het Loonderhof - Boergondie - Purfruit - Bed and Breakfast Keutenberg - Olleke Bolleke - Tintelijn - Stichting Ommersteyn - Tuin van hEden - Hof ter Wilgen - Juan Luis - @vinum-bio - Anders Getint - Energiebespaarshop.be - Cook and Herb - De ‘h’eerlijke natuur - WTC SA - Colombahof - Natuurbron - PuurNatuur - Het Festijn - De Groene Weide - De Maretak - ‘t Natuurhoekje - Biocosmetica. nl - Natuurhuis Pacha Mama - Natuurlijk - Interi-Arte - De Eko Winkel - De Karwij - De Korenbloem - Het Zevenblad - ‘t Buskruid - Antifox security - Today - Duizendblad - King of Town & Karma Queen - Camping en Galerie Thyencamp - De Speypdonckhoeve/Groen getint - Eco-lana - Hempmade - Bed & Breakfast Lomolen logies - E-advies - Ponnekeblom - Natural Bulbs - De brandnetel - Praktijk voor Integrale Gezondheidsbegeleiding - Netelvuur - Meer dan mooi - Bebo Ecofashion - Restaurant Avalon - ‘t Zondagskind - rawliving.be - Biocafé De Groene Ridder - De carecompany - Inti Washi - Natuurlijke wijnen - Noordkaap - Soulmade - Wellness- & Beautysalon Nina - Huis van Haaz - Chris Priem Tuinarchitectuur - Cappucino - Vegetarische Kookschool De Zonnekeuken - Angelus Energy - In Motion - Hof van Steelant - Parkhotel - EcoBaby Ecocyclo - Bio-green - Nationale Plantentuin Meise - De Vijfde - Laugs Vakantiewoningen - b&b De Meetjes - Bio-Bucolica - Samenland - De hoorn - Biocosmetica.nl - Vino Mundo - De Cruydthof - Goedvandoen - VaiVerde - Domein De Lusthof - Zandzeepsoda - Dendergarden - The Kitchen Garden - Nationale Plantentuin - Pajottenlander - Jaaropleiding aromatherapie Netelvuur - Wijnen Oenologic - Hermelijn - Wervel - De Pottekaashoeve - Tuinspul.nl - Kookworkshops restaurant Danku - Sengersbroek - Plant en houtgoed - B&B Koornemoezen - Duurzame Tuinartikelen Kim Bunt - Bioliki - Kip van Troje - Natural Cocooning - Le Neu Moulin - ALPY - Humus - Vitavia Serres - De Gastvrijheid - Hermelijn - De Bioparfumerie - Philimonius - MijnTuin.org - Landschap vzw - Den Oogst – Bio-Garant – Altiplano Books – Select champagnes. Surf naar www.velt.be/voordelen voor adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is. Nieuw! Bessen uit de tuin De ecologische teelt van kleinfruit Greet Tijskens

Velt, 2012 ISBN 9789081612845 Boekhandelsprijs: € 25,95 (incl. verz) Velt-ledenprijs: € 19,95 (+ € 4,30 verz.)

47

Velt-publicaties voor België en Nederland • Bessen uit de tuin (704009) € 19,95 (+ € 4,30 verz.) Nieuw! • Vier verrassende Velt-boekjes (704027) € 12,20 (+ € 4,30 verz.) Nieuw! • Seizoenen op smaak (704004) € 8,50 + ( € 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007) € 29,95 (+ € 9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012) € 31,95 (+ € 5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011) € 24,95 (+ € 4,30 verz.) • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008) € 5,95 (+ € 2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010) € 14,95 (+ € 4,30 verz.) actieprijs! • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 (incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017) € 31,50 (+ € 5,00 verz.) • Pim Pompoen Kwartetspel (704023) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Bijzondere groentegids (704018) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Sierlijk & kruidig (704019) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Groenten in potten (704025) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Biodiversiteit in België (704006) € 43,00 (+ € 6,50 verz.) • De Brooddoos (704013) € 21,50 (+ € 3,00 verz.) • Natuurlijk (704006) € 14,95 (+ € 3,00 verz.) • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107) € 8,00 + (+ € 2,00 verz.) → www.velt.be/winkel

Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op 362280 van Velt Nederland voor Nederland, met vermelding van naam en adres. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Daar waar het zaad Tegen mijn taal klopt onstilbaar verlangen, een kind in deze buik. Het laat werkwoorden van koers veranderen, ziet illusies voorbijglijden langs het water van de tijd. Daar waar het zaad een oever vindt. De oever is het leven dat ik niet zag, leven is plots oud worden tijdens een doktersvisite en om te helen eet ik elke dag een appeltje bij de afgrond die Jij heet. Ik voel mijn schaamte: vanavond ga ik tussen papier en computer mezelf verliezen. Kostbare minuten opzuigen met een vloeipapier. Dan de keerzijde bekijken van een gedicht dat me de les wil spellen. Bart Stouten (eerder verschenen op bartstouten.blogspot.be)