Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | Nr. 5 | 2012
2
Colofon
Colofon
Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 40ste jaargang - september/oktober 2012
← Op deze foto zie je de bloem van de honingbes, die aan bod komt in het nieuwe Velt-boek over kleinfruit. Lees er meer over op p. 10-12. Foto: Stefan Jacobs Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76
[email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen,
[email protected] Eindredactie: Reine De Pelseneer,
[email protected] Lay-out: Bart Coenen en Reine De Pelseneer Redactieraad: Sara Adriaensen, Natascha Boudewijn, Liesbet Corthout, Lieven David, Lieven Gekiere, Maite Grugeon, Riet Janssens, Luk Naets, Nadia Tahon, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Frank Van Keirsbilck, Pepijn Verheyen Werkten mee aan dit nummer: Natascha Boudewijn, Lucas Brouns, Lieven David, Mirella Gijsen, Maite Grugeon, Christina Guirlande, Nicola Kersting, Luk Naets, Hanneke Oosterlee, Hilde Pauwels, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Jan Vannoppen, Fotografen & illustratoren: AnneTanne, Monica Arellano-Ongpin, Kristin Brenemen, Leen De Pelseneer, Vera Greutink, Stefan Jacobs, Pieter Jansen, Niall Kennedy, Dirk-Jan Kraan, Hanneke Oosterlee, Dorien Pelckmans, Jose Luis Rodriguez, Michelle Tribe, Peter Trimming, William Warby, Tim Waters, Xerones Administratie: Karin Holemans,
[email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be
V.u.: Piet Anrijs, Vissenakenstraat 381, 3300 Vissenaken
Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het novembernummer in vóór 22 oktober via www.velt.be/beweegt. Het gaat om de activiteiten van december en januari. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘in je buurt’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 674848 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. BIC: INGBNL2A. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij
[email protected] of bel 03 281 74 75.
5 | 2012
3
Inhoud
zoom Een rups Eco-actief Bloedzuring voor Di Rupo & ander eco-actief nieuws Ecodurver Kim Consument/Column Zelf lekkere bessen oogsten? In Bessen uit de tuin, het nieuwste boekje van Velt, lees je alles over de ecologische teelt van kleinfruit. p. 10.
Met najaarsfruit zoals vijgen, druiven en pruimen tover je de heerlijkste desserts op tafel. Wat denk je bijvoorbeeld van Sabayon Glacé met warme honingvijgen?. p. 20
Het openbaar groen als bron van voedsel en culinair genot: Anne Marie van Dam onderzocht wat je in Nederland in het ‘wild’ kunt plukken. p. 14
5
31 33 6
tuin Op bezoek in tuin De Buksboom Nieuw Velt-boek: Bessen in de tuin De luchtige bosrandtuin
8 10 18
Reportage De schoolmoestuin van Bukadie in Kampenhout
34
Breedbeeld Puur plukplezier: eten uit het openbaar groen
14
Column/verbeeld
13
culinair Zongerijpt fruit: een nazomerse streling op je tong
20
weg & wijzer
23
zoekertjes
30
Lezers reageren/Uitgesproken
36
Uitgelicht
38
ledenvoordelen
46
4
Redactioneel
Stapstenen Tekst Bart Coenen
Samenwerking loont, en moderne samenwerkingsvormen leiden tot verrassende resultaten. Denk maar aan de jaarlijkse vogel- en vlindertellingen van verenigingen als Natuurpunt en de Vlinderstichting. Veel Velt-leden maken hun tuin graag aantrekkelijk voor dieren en insecten, en doen trouw mee met de tellingen. In Groot-Brittannië droegen vergelijkbare initiatieven onlangs bij aan belangrijk wetenschappelijk onderzoek. Meer nog, zonder de medewerking van burgers had het niet eens kunnen plaatsvinden. De studie onder leiding van de universiteit van York toont aan dat vogels, vlinders, andere insecten en spinnen noordwaarts trekken, omdat het klimaat verandert of omwille van andere veranderingen in hun leefomgeving. Het valt op dat ze daarbij vooral natuurreservaten en andere beschermde gebieden koloniseren. Hoofdauteur professor Chris Thomas vergelijkt natuurgebieden daarom met stapstenen die soorten toelaten om populaties van hun nakomelingen te verhuizen. Inspanningen om van je tuin een stukje natuur te maken, zijn dus zeker de moeite waard (misschien vind je wel inspiratie in het artikel over bosrandtuinen, p. 17 in deze Seizoenen). De conclusies van het onderzoek zijn gebaseerd op de analyse van miljoenen registraties door vrijwilligers. De onderzoekers noemen de drijfveer achter deze nieuwe samenwerkingsvorm tussen onderzoekers en publiek ‘burgerwetenschap’ (citizen science). Net als bij ons gebruiken de Britten daarbij volop het internet. ‘De studie is een voorbeeld van hoe registratie door vrijwilligers samen met overheidsmonitoring voor de nodige gegevens zorgt om vragen rond biodiversiteit te beantwoorden. De vraag hoe we soorten kunnen helpen om te gaan met klimaatverandering bijvoorbeeld,’ besluit James PearceHiggins van de Briste vogelbescherming trots.
Gegevens verzamelen via het publiek, ook wel crowdsourcing genoemd, is niet alleen nuttig bij natuuronderzoek; het kan ook mensenlevens redden. Zo zorgt samenwerking tussen burgers en overheid in Uganda voor een revolutie in de gezondheidszorg. Eenvoudige gsm’s spelen er de hoofdrol. Een op drie Ugandezen bezit er een. Waarnemingen, in dit geval bijv. de uitbraak van een epidemie, komen via sms’jes terecht in een monitoringsysteem, mTrac genoemd, waarmee gezondheidswerkers zien wat er aan de hand is en hoe ze de juiste medicijnen ter plaatse krijgen. Tegelijk werd een soort van sociaal netwerk via sms opgezet dat snel grote groepen mensen bereikt; moeders weten zo bijvoorbeeld wanneer vaccins in hun streek beschikbaar zijn. UNICEF gebruikt deze systemen intussen om snel aan informatie te geraken, bijv. over het aantal beschikbare waterputten. Onderzoek dat vroeger weken in beslag nam, duurt nu nog geen dag. Dat er ook bij ons creatieve vormen van publiekssamenwerking ontstaan, beschrijft Anne Marie Van Dam in het artikel Puur plukplezier (p. 14). Door ‘plukplekken’ online in te voeren geven vrijwilligers aan waar in Vlaanderen en Nederland eetbaar groen te vinden is. Handig. Samenwerking is tot slot ook het sleutelwoord als het gaat over de publicaties van Velt. Voor de herwerking van de Velt-publicatie over kleinfruit werkte auteur Greet Tijskens opnieuw samen met lesgevers, kwekers en Veltleden met een bijzondere expertise. Het resultaat van deze samenwerking is ons nieuwste boek Bessen uit de tuin (p. 10). Nu planten, straks smullen! → http://eco.velt.be/NzG9z5 (onderzoek universiteit York) → http://eco.velt.be/MXHtQv (gezondheid in Uganda) → www.waarnemingen.be
Zoom
5
Een rups?
© Jose Luis Rodriguez / Wild Wonders of Europe
Twee jaar geleden werd de Spaanse natuurfotograaf José Luis Rodríguez nog voor het leven verbannen van de wedstrijd Wildlife Photographer of the Year wegens een foto van een wolf die niet uit het wild zou komen. De foto waarmee José Luis Rodríguez de eerste prijs wegkaapte, was volgens de jury geënsceneerd met een getemde Iberische wolf. José Luis Rodríguez ontkent tot op vandaag, maar moest zijn eerste prijs weer inleveren, volgens commentatoren meteen het einde van zijn carrière. Dit jaar sloeg José Luis Rodríguez terug. Met deze foto van een groepje bijeneters (Merops apiaster) won hij de grote prijs van de wedstrijd Wild Wonders of Europe. De bijeneter dankt zijn naam aan zijn belangrijkste voedselbron. Om steken te voorkomen, ontdoet hij zijn prooi van de angel door deze aan takken af te wrijven. De bijeneter leeft in groepsverband en broedt in kolonies in wanden van oevers en bergen, soms ook in de grond. De bijeneter komt in Europa vooral voor in het zuiden, maar met de klimaatverandering zou hij ook steeds vaker in de Benelux te zien zijn. Meer foto’s van wilde wonderen vind je op www.wild-wonders.com.
6
Consument
Responsibly fresh: nieuw keurmerk op komst De doorsnee consument heeft misschien genoeg van de kwebbelende preien en wortelen van de reclamespots van Flandria, en de labels voor geïntegreerde teeltproducten hebben nooit echt aangeslagen. Met het Responsibly Fresh-keurmerk brengt het Verbond van Belgische Tuinbouwcoöperaties (VBT) nu iets duurzamers op de markt. Voortaan gaan de deelnemende telers voor minder milieubelasting, biodiversiteit, lokale verse productie van groenten en fruit, betrouwbare transparantie, correcte arbeidsomstandigheden en minder verspilling. Er is zelfs externe controle voorzien via kwaliteitssystemen zoals IKKB (integrale ketenbewaking), Global Gap (goede landbouwpraktijken) en de regelgeving voor de geïntegreerde teelt van pitfruit. → www.responsibly-fresh.com
Wie zoekt die vindt: pesticidenresidu’s In West-Europa verbouwde groenten en fruit zijn de laatste jaren veel minder met pesticiden belast dan vroeger, weet Öko-Test (OT) uit haar onderzoeken. Bij producten uit meer zuiderse of exotische landen rijzen er toch meer vragen bij de daar geldende teelttechnieken. OT is dan maar gericht op zoek gegaan naar ingevoerde verse, droge en verwerkte producten in zowel supermarkten als bij de Turkse kruidenier of de Aziatische versmarkt. In de 50 stalen werd naar restanten van 500 werkzame stoffen gezocht, met resultaat. Bijzonder verontrustend is volgens OT onder andere de aanwezigheid van het in Europa verboden morfoline waarmee de schillen van exotische vruchten worden behandeld. Ethefon is een rijpingsmiddel waarvan de hoge dosis die werd gevonden in Braziliaanse vijgen acuut giftig kan blijken bij kleine kinderen. Ook de cocktails van 10 en meer pesticiden – vooral in gevulde wijngaardbladeren – kunnen voor OT niet door de beugel. Alles samen vond OT in 14 van de 50 stalen residu’s die de wettelijk toegestane maxima overschreden; 11 van deze producten hadden zelfs niet verkocht mogen worden. OT vindt het moeilijk om bij de resultaten van deze beperkte steekproef aanbevelingen te doen, maar van de geteste producten bleken prinsessenbootjes, peultjes, ananas, papaya en mango’s niet of weinig verontreinigd. Gunstig effect biologische bestrijders Uit een analyse van de biologische bestrijding in Nederland door CLM, het onafhankelijk kennis- en adviesbureau op het gebied van landbouw, voedsel, natuur en milieu, blijkt dat het beter benutten van biologische bestrijders in de glastuinbouw sterk kan bijdragen aan een verbetering van de waterkwaliteit. Voorbeelden van dergelijke bestrijders zijn roofmijten en sluipwespen. De evaluatie toont dat in de glastuinbouw op 93 procent van het groenteareaal en op bijna de helft van het sierteeltareaal biologische bestrijders worden gebruikt. Vooral in roos en chrysant groeide de toepassing het voorbije decennium sterk.
Dit droeg bij aan een vermindering van de milieubelasting van gewasbeschermingsmiddelen, omdat de toepassing de inzet van chemie deels vervangt. Wanneer de plagen hoofdzakelijk biologische worden beheerst, kan de milieuwinst oplopen tot 25 procent van de Nederlandse milieubelasting van het oppervlaktewater. → www.clm.nl
Rijstwafels: niet voor peuters Drie jaar geleden heeft het Duitse magazine Öko-Test (OT) al eens rijstwafels laten testen. Toen al werd er gewaarschuwd voor te hoge gehaltes aan arseen en acrylamide. De wafels uit de nieuwste test scoren zo mogelijk nog slechter: van de twintig geteste merken haalt enkel Hipp een goede score. Omdat het van nature aanwezige arseen in rijst voorlopig niet kan worden verwijderd, raadt OT de producenten aan om minder belaste rijstsoorten te verwerken. Acrylamide, dat ontstaat tijdens het poffen van de rijst, kan alleen worden verminderd door de baktemperatuur te verlagen. Voor volwassenen is een portie van 3 à 5 rijstwafels nog tolereerbaar, peuters leren beter bijten op stukjes beschuit of een korstje brood, besluit OT. Groenere kledij in de VS Dat de kledingindustrie bijzonder vervuilend is, is al langer bekend. Meer en meer bedrijven willen hun kledij echter vergroenen. In de VS gebeurt dat onder impuls van de Sustainable Apparel Coalition (SAC), een groep van meer dan 60 toonaangevende kleding- en schoenenmerken, leveranciers, kleinhandelaars, vzw’s en ngo’s. Hun doel: de ecologische en sociale impact van kledij en schoenen verminderen, wereldwijd. De focus van de SAC ligt op de Higg Index, die de duurzaamheid van de producten meet en daarbij rekening houdt met factoren gaande van schadelijke chemicaliën tot energievebruik tijdens het transport. Timberland, Gap, Nike en Adidas zijn enkele grote merken die deel uitmaken van de SAC. → www.apparelcoalition.com
Vraag naar alternatieve vis stijgt Vorig jaar verdubbelde de Britse supermarktketen Sainsbury’s haar verkoop van alternatieve vis. Voor sommigen meteen het bewijs dat consumentgerichte bewustmakingscampagnes werken, maar James Murray van Businessgreen betwijfelt dit. De totaalverkoop van vis steeg immers ook sterk en de verkoop van de ‘grote vijf ’ – kabeljauw, schelvis, tonijn, zalm en garnalen – daalde niet. Campagnes die alternatieve vissoorten promoten zouden dan een verwaarloosbaar en misschien zelfs negatief effect hebben op de afnemende vispopulaties. Het rapport maakt duidelijk dat de verhoogde vraag naar duurzame vis zorgt voor een proportionele daling van overbeviste soorten. Tegen 2030 zou daardoor de helft van de verkochte vis bestaan uit alternatieve soorten. Maar het rapport bevestigt ook dat de totale wekelijkse visconsumptie steeg en naar verwachting met 17 procent zal stijgen
Consument/Column
tegen 2030. Het is bijgevolg onduidelijk of de verhoogde vraag naar alternatieve vis zal leiden tot een echte verlaging in vraag naar overbeviste vis of gewoon bovenop de vraag naar deze soorten komt. Op Sainsbury’s ‘Switch the Fish’-dag, die klanten aanbood om een van de grote vijf te vervangen door een minder bekende vis, steeg de verkoop van alternatieve vis met 40 procent, maar de totaalverkoop met 12 procent. Volgens Justin King van Sainsbury is het initiatief daarom eerder een langetermijninvestering. → www.businessgreen.com
Dood doet leven Nog niet zo lang geleden was het ongehoord om dood hout te laten liggen in een bos. Vandaag is dat gelukkig heel normaal. Tijd om een stapje verder te gaan, vinden natuurverenigingen in Vlaanderen en Nederland. Met het project ‘Dood doet leven’ willen ze plekken inrichten waar dood wild, zoals reeën, wordt achtergelaten. Niet alleen buizerds, kraaien, vossen en marters doen er zich aan te goed, kadavers trekken ook ‘spectaculaire’ soorten aan zoals de zeearend, gier, zwarte wouw en das. Om het publiek te overtuigen van de schoonheid en de noodzaak van dode dieren in de natuur, breekt de activiteit ‘Dood doet leven’ op 7 oktober in het Zoniënwoud een lans voor de ‘kadavergemeenschap’. → www.natuurenbos.be/dooddoetleven → www.dooddoetleven.nl
Kadaver bij de Oostvaardersplassen (Nl). © foto: Dirk-Jan Kraan
MijnTuin.org bouwt plantherkenningssysteem De online tuincommunity MijnTuin.org bestaat twee jaar. De ontwikkelaars van deze website werken intussen hard aan een nieuw project dat moet toelaten om aan plantenherkenning te doen via je smartphone. Het systeem werkt via het principe van ‘crowdsourcing’. Wie een plant wil laten herkennen kan eenvoudig een foto opladen via de app of website. De leden van de community benoemen de plant op de foto of stemmen op de reeds ingegeven antwoorden van anderen. Zo krijg je misschien al na enkele uren een mogelijk antwoord in je mailbox. → www.plantifier.be
7
Kommer en kwel in de Afrikaanse hel Tekst SuskewieD
Buurman drukt me zeker drie keer op het hart dat ik om 18 u de reeks reportages op Canvas niet mag missen. Ik kan nog net enkele afleveringen van Blood, Sweet en Luxuries meepikken. In de BBC-documentaire gaan zes zelfvoldane jonge Britten in op het aanbod om in Afrika een weekje mee te draaien in de plaatselijke dagelijkse kostwinning. Zo moeten ze in Ethiopië met de voorhanden zijnde primitieve werktuigen gaten van 60 x 60 x 60 cm hakken in de stugge bodem voor de aanplant van koffiestruiken. Wie te weinig gaten heeft gemaakt, verdient onvoldoende om zijn avondmaal te kunnen kopen. De meeste leden van de groep werken zich de blaren op de handen, maar een van hen is zo blasé dat hij er ‘s middags mee ophoudt omdat hij ‘wel voldoende geld heeft om drie avocado’s te kopen’. De volgende dag moeten ze de geoogste koffiebonen met de hand helpen sorteren en daarna de loodzware zakken met groene bonen op de vrachtwagen laden. De jongedame die bij de aanvang van de reportage aangaf dat ze elke dag in Londen móét starten met een bakje geurige koffie beseft nu verbijsterd dat de plaatselijke koffievrouwen dit monotone sorteerwerk een leven lang elke dag opnieuw horen te doen om te kunnen overleven. Mister Blasé ervaart snel dat niemand het gesleur met de zakken volhoudt op een dieet van enkele avocado’s. Voor de volgende opdracht wordt de groep naar een dorpje in het binnenland van Ghana gevoerd. Bij de aanblik van de golfplaten daken en de aarden vloeren van de hutten beginnen de deelnemers al te jammeren dat ze zo’n verblijfplaats niet zien zitten. Gelukkig krijgen ze elk een eenvoudige brits toegewezen om te slapen, en dat zal nodig blijken. De werkplek waar ze naartoe worden gebracht is een goudmijn, maar geen figuurlijke. De mannen dalen af in een groeve en schrapen er met houwelen de kleverige delfstof van de wanden. De dames dragen de modderige brij in schalen van zo’n 20 kg op het hoofd via een smal paadje enkele meters hoger. Het gewenste dagquotum bedraagt 160 schalen. Na enkele strompelende pogingen gaat Miss Coffee al tegen de vlakte, hyperventilerend door het gezwoeg in die hitte. Ook de andere leden van het team kunnen het ritme niet aan. Hun monden vallen open wanneer ze zien hoe de lokale vrouwen zelfs met een baby op de rug schijnbaar moeiteloos de helling op en af rennen. Met een dagresultaat van amper 100 schalen dreigt de werkopzichter ermee de Britse ploeg te ontslaan. Na enig gepalaver wordt een compromis gevonden: de volgende dag moet iedereen om 6 u aan de slag en tegen de middag nog eens 100 schalen opdelven vóór ze betaald worden … Het resultaat van al dat gezwoeg toont de documentaire ook: na raffinage van de tonnen delfstof blijft er een klompje goud over dat moeiteloos in een handpalm past. Buurman vertrouwt mij de volgende keer toe: ‘Ik drink vanaf nu uitsluitend nog fairtradekoffie. Is de wereldwinkel open vandaag?’
8
Tuin
‘Zelfs in de winter zie ik niets dan groen’ Op bezoek in tuin De Buksboom Tekst en foto’s Hanneke Oosterlee (foto Paulownia: Tim Waters)
Een natuurlijk beheerde tuin kan strak ogen; dat bewijst de tuin ‘De Buksboom’ in Lembeke. Ontelbare buxussen kregen er een glansrol. Met heel veel plezier en een goed gevoel wroeten Nadine en Raymond Betsens in de tuingrond.
de meer natuurlijke tuin, met vele vaste planten, kippen, een moestuin en een fruittuin, lage lei-appelbomen, kiwibes om de toegangsboog naar de moestuin en schapenhekjes van kastanjehout. Wat bijzonder opvalt zijn de vele soorten buxus of buksboom in de tuin: kleinbladig of grootbladig, bodembedekkend, wild of rond groeiend. Rijen buxuswolken kronkelen als een slang door de tuin. Sinds er schimmel in de buxussen opdook, snoeit Raymond ze met kleine ruimtes ertussen. Eerst deed hij dat om de schimmel er uit te knippen; nu heeft hij gewoon ook meer Paulownia tomentosa is de enige boom binnen de familie van de leeuwenbekachtigen (Scrophulariaceae). Tot deze familie behoort bijvoorbeeld ook Hebe, met violetblauwe bloemen en grote bladeren.
Niets dan groen Als je vanuit het huis naar de achtertuin kijkt, zie je niets dan groen. ‘Dat vind ik zo mooi’, zegt Nadine. ‘Zelfs in de winter zie ik groen. Dat geeft me rust.’ Vooral buxus kleurt dit deel van de tuin groen, samen met het gras en een groene wand van hedera, die tegen de loods van de buren groeit en ervoor zorgt dat die mooi wordt gecamoufleerd. Bomen en struiken staan er ook volop in de tuin. Een grote linde, een tamme kastanje, een rode hazelaar, een Paulownia… Heel oude bomen onder andere. Ze geven ruimte aan
de tuin én een goed gevoel. Een wilde wingerd, die prachtig verkleurt in de herfst, doet dienst als afscheiding van de tuin van de andere buren. Bij het tuinhuis zorgt een rode treurbeuk voor een ander kleuraccent. Nest- en vluchtmogelijkheden voor vogels zijn er genoeg. Vissen vinden een plek in de strakke vijver en af en toe laat ook een reiger zich daar zien. Een slang van buxuswolken De vele hagen van beuk en Leylandii in verschillende hoogtes en vormen zorgen voor een mooie verdeling en voor kijklijnen. Achter de hagen en de linde komt
Tuin
9
Ga zelf op bezoek De data waarop je de tuin kunt bezoeken, vind je op www.debuksboom.be.
ruimte om de struikjes te snoeien. Meer lucht tussen de struiken schijnt hen goed te bekomen. Knippen doet Raymond in mei of juni, het liefst bij donker weer en net na een bui. Op de met compost verrijkte zandgrond – intussen een prima tuingrond – groeien heerlijk geurende rozen. De kleinbloemige rambler Guirlande d’Amour slingert over een schuurtje. De Zéphirine Droubin zonder doornen en de klimroos Clair Matin var. Meimont doen het ook goed. Amfibieën en elfenbloem Achter in de tuin is nog een vijver, zonder vissen maar wel met amfibieën die het er bijzonder naar hun zin hebben. Een bloemenweide gemaaid in de vorm van een dambord heeft kort en lang gras. Een takkenril van snoeihout van eiken sluit
de tuin mooi af en geeft een diffuus beeld naar het bouwland erachter. Elfenbloem (Epimedium) groeit onder de bomen als een prachtige bodembedekker. Raymond maait er in de vroege lente met de grasmaaier op de hoogste stand. Dat gaat veel gemakkelijker dan knippen met de hand. Een poosje na het maaien verschijnen de kleine bloemetjes, goed zichtbaar zo. Zonder is gezonder Raymond is compostmeester. Hij zorgt ervoor dat zijn tuin er zonder kunstmest en zonder middelen tegen onkruid en beestjes heel goed voor staat. Het bordje ‘Zonder is gezonder’ van Velt siert dan ook het hek. Om verhardingen onkruidvrij te houden vegen en borstelen Raymond en Nadine met een stalen borstel, of ze gebruiken een brander.
Kunstzinnige oplossingen om snoeihout te gebruiken maken de tuin nog mooier dan hij al was: een zitbank rond de stam van de linde, een gevlochten hekje dat de hortensia Annabelle tegen omvallen behoedt… Een beter gebruik van materiaal is er niet! Alles krijgt een plekje in de tuin, of komt op de composthoop terecht.
Tips van Nadine & Raymond In de winter geven we kalk en gezeefde houtas om onze eerder zure grond te neutraliseren. Dit jaar gebruikten we ook wat kieseriet in het voorjaar, wat een goed effect heeft op de bladkleur en de buxusplant versterkt om beter opgewassen te zijn tegen allerlei ziekten. Bij de schade van de buxusbladvlo, die zich uit in de bekende lepelvormige vergroeiingen van de topblaadjes, grijpen we niet naar insecticiden. We gaan de schade te lijf door met de haagschaar de topjes weg te scheren. De bladluizen op jonge takken van appels, peren, kleinfruit en rozen verwijderen we manueel door de luizen weg te wrijven tussen duim en wijsvinger. Dit lijkt misschien een enorm werk, maar toch gaat dit heel vlug. Als er heel veel luizen op de jonge uitlopende takken zitten, knippen we ze af. Ze dienen dan als feestmaal voor de kippen.
10
Bessen uit de tuin De ecologische teelt van kleinfruit Tekst Greet Tijskens Foto’s Stefan Jacobs
Snoepen van fruit dat recht uit de tuin komt, is niet alleen voor kinderen een groot genot. Ook weinig volwassenen kunnen weerstaan aan een zoete, zongerijpte bes die ze zo van de struik plukken. Of je tuin nu groot is of klein, kleinfruit past overal. Bessen uit de tuin, het nieuwste Velt-boek, helpt jou te ontdekken hoe je met kleinfruit aan de slag kunt en hoe je dus kleur en smaak naar je tuin brengt. Rode bes, witte bes, framboos, druif, vijg en tal van andere fruitsoorten komen aan bod. Om je alvast een voorpoefje te geven, laten we je kennismaken met de honingbes.
Tuin
Lekker ecologisch Om echt te genieten van lekker fruit, gebruik je maar beter geen chemische bestrijdingsmiddelen. Kleinfruit telen op een ecologische manier is perfect mogelijk. Meer zelfs: het is gemakkelijk. In Bessen uit de tuin gaan we ervanuit dat je in je tuin meewerkt met de natuur en zo veel mogelijk de natuurlijke standplaats nabootst. Dan voelen je kleinfruitstruiken zich op hun best en zullen ze goed gedijen. Inspiratie vinden we bij de processen in de natuur, bij successie. Per fruitsoort krijg je heel wat praktische informatie.Welke standplaats heeft het kleinfruit nodig? Hoe plant je aan en hoe snoei je de struik? Naast antwoorden op deze vragen, vind je ook tips over oogsten en bewaren, en krijg je voorbeelden van rassen. Hebben je fruitstruiken ondanks je goede zorgen toch last van aantastingen, dan lees je in Bessen uit de tuin hoe je het probleem het best aanpakt. Wanneer planten? De plantperiode van kleinfruit valt doorgaans samen met de rustperiode van de planten. Die begint als de bladeren zijn gevallen en duurt tot wanneer de planten terug beginnen te botten. Je kunt ze dus van november tot einde maart planten. Planten in het begin van deze periode heeft als voordeel dat de plant eerst energie stopt in de aanmaak van wortels, en pas enkele maanden later in de vorming van blad. Bessen uit de tuin De ecologische teelt van kleinfruit Greet Tijskens
Velt, 2012 ISBN 9789081612845 Aantal pagina’s: 150 (o.v.) Formaat: 180 x 180 mm Boekhandelsprijs: € 25,95 (incl. verz) Velt-ledenprijs: € 19,95 (+ € 4,30 verz.)
Hoe bestellen? Bestel Bessen uit de tuin door het juiste bedrag te storten op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt-Nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt-Nederland voor Nederland, met vermelding van de titel en naam + adres.
11
12
Tuin
Honingbes (Lonicera caerulea, L. edulis, L. kamtschatika) De honingbes is familie van kamperfoelie, maar dan in struikvorm. In tegenstelling tot de kamperfoeliebes is de honingbes wel eetbaar. Deze bes komt uit Azie/Siberië en is erg winterhard; dat geldt zelfs voor de witgele bloem. Ze bloeit al in maart en wordt bestoven door hommels. De bessen zijn vroeg rijp, in mei-juni. Het blad heeft een bijzondere grijsgroene kleur. Standplaats De honingbes geeft de voorkeur aan een plekje in de zon of halfschaduw. De plant wordt ongeveer 1,5 m hoog en breed. Kruisbestuiving tussen 2 rassen verbetert de vruchtzetting. Houd de bodem bedekt met een mulchlaag en voeg jaarlijks compost toe.
Aanplant De plant groeit uit tot een struik van 1,5 m breed en hoog. De honingbes groeit traag bij de start. Het is een snel vruchtbare struik. De vruchtzetting neemt toe als je meerdere struiken plant. Snoei Verwijder kruisende takken en takken die naar binnen groeien. Oogst en bewaring De blauwgrijze bes is rijp einde mei, begin juni. De oogst is gespreid over 2 tot 3 weken. De grijsblauwe bessen zijn langwerpig, 1,5 à 2,5 cm lang. De smaak is fris, zuur tot zoet. De bessen zijn vers erg lekker. De kans dat je ze niet opkrijgt en moet bewaren is eerder klein. Je kunt de bessen enkele dagen in de koelkast bewaren of ze verwerken tot coulis, moes of jam.
Rassen • L. edulis Kamtschatica - ‘Balalaika’: bessen 2,5 cm, oogst vanaf half mei. - ‘Eisbar’: bessen 2,5 cm, oogst vanaf half mei. - ‘Kalinka’: bessen 2,5 cm, oogst vanaf half mei. - ‘Morena’: bessen 2,5 cm, oogst vanaf half mei. • L. edulis - ‘Kamtschatica’: bessen 2,5 cm, oogst vanaf half mei. - ‘Blue Velvet’: bessen 2,5 cm, oogst vanaf half mei. • L. caerulea: bessen 2 cm, oogst vanaf begin mei. Aantastingen Vogels lusten deze bessen graag. Verder zijn er geen aantastingen bekend.
Column/Verbeeld
13
Column Eetbare bloemen zijn betoverend Tekst Natascha Boudewijn Illustratie Leen De Pelseneer
Ik schrijf dit stuk in augustus, terwijl het buiten nog hoogzomer is. Onze jardin potager is een bonte bloemenpracht van alle schakeringen geel, roze, paars en oranje. Het ruikt er verleidelijk zoet en kruidig. Vanaf ‘s morgens heel vroeg tot in de schemering hoor je het gezoem van de insecten die daar op afkomen. Hoewel september, de maand waarin deze Seizoenen in je brievenbus ploft, over enkele weken alweer voor de deur staat, is dat moment voor mijn gevoel nog ver weg. Van hoogzomer naar de voorbode van de herfst, van lome warmte naar frisse ochtenddauw, van lichte zomerse salades naar de wat zwaardere kost met de eerste pompoenen… Lente, hoogzomer of herfst, één ding blijft hetzelfde hier in huize Greendelicious: koken met bloemen. ‘Flowers really do intoxicate me’, zei Vita Sackville West lang geleden al. Ja, zij had gelijk: bloemen betoveren inderdaad. En bij mij gebeurt dat niet alleen via de ogen.
Als je bloemen eet, neem je de goddelijke geuren en kleuren letterlijk in je op. En als je dat moois in je eigen tuin hebt, stimuleert het je creativiteit. Je wordt elke dag verleid om er iets heerlijks mee te koken. Daarom ben ik dit jaar enthousiast aan de slag gegaan met de kweek van eetbare bloemen. Eetbare bloemen zijn helemaal Velt-proof. Omdat je ze opeet, moeten ze immers ecologisch worden gekweekt. Bovendien markeren ze de seizoenen in onze beleving meer dan menig groente dat doet. Denk maar aan viooltjes, madeliefjes, paardenbloemen en daslook in het voorjaar of goudsbloemen, Oost-Indische kers, korenbloemen, daglelie, lavendel, anjers, courgette- en pompoenbloemen in de zomer. En niet te vergeten de bloemen van doorgeschoten groenten en kruiden. In de nazomer en herfst zijn er natuurlijk de dahlia’s, chrysanten en zonnebloemen. Als je goed blijft doorknippen, bloeien de meeste zomerbloemen bij milde tempera-
turen tot ver in de herfst. Heb je camelia in je tuin? Dan bof je, want de bloemen kun je in zoet of hartig beslag frituren in de late winter. Want ook in dat seizoen zijn er genoeg eetbare bloemen te vinden. Wat kun je nog meer met eetbare bloemen doen? Ze verwerken tot bloemenlikeur, -suiker of -gelei bijvoorbeeld. In de sla zijn bloemen heerlijk en bijzonder decoratief. Echt smakelijk worden bloemen als ze worden gevuld of zelf als vulling worden gebruikt, bijvoorbeeld in verse pasta. Oost-Indische kers leent zich daar goed voor: zowel het blad, als de bloemen en de ingemaakte zaden worden gemengd met knoflook en ricotta een smakelijke vulling. Of maak eens een risotto met teunisbloem, pompoen en blauwe kaas. Je weet niet wat je proeft! Voilà, zo ben ik dan toch in september beland, met die pompoen in een rijke risotto. En weet je wat? Eigenlijk kan ik niet wachten tot het weer zover is. Ik wens je een kleurrijke en smakelijke herfst.
14
Breedbeeld
Puur plukplezier Eten uit het openbaar groen Tekst Anne Marie van Dam Foto’s Michelle Tribe, AnneTanne, Peter Trimming, William Warby
Hazelnoten, bramen, kweeappels, inktzwammen… ze groeien in het plantsoen zo voor het grijpen. Lekker, gezond, en nog milieusparend ook! Liefhebbers plukken er graag van, en local foodies zien er soms een oplossing in voor voedselonzekerheid in de toekomst. Hoog tijd om het openbare groen als bron van voedsel en culinair genot onder de loep te nemen. Lokale voedselvoorziening Wat kan openbaar groen eigenlijk bijdragen aan onze maaltijden? Studenten van Wageningen Universiteit hebben uitgezocht hoeveel ruimte er nodig is om lokaal al het voedsel te produceren, voor het gemiddelde Nederlandse dieet en de gemiddelde Nederlandse landbouwopbrengsten. Resultaat: per persoon is een kwart hectare nodig. Daarmee kan een rekensom gemaakt worden voor mijn eigen stad Leiden. Om onze 120.000 inwoners te voeden is 30.000 ha nodig. Dat komt neer op een cirkel met een straal van 14 km, als je op de helft van het land voedsel zou kunnen produceren. Helaas moeten de Leidenaars dat gebied wel delen met de inwoners van Rijnsburg, Katwijk, Zoetermeer en nog wat aanzienlijke gemeenten. Helemaal lokaal eten zal dus niet lukken. Wat kunnen we dan wel lokaal produceren? Laten we naar plantaardig voedsel kijken, waardoor de mogelijkheid de eenden van de Singel te schieten even buiten beschouwing blijft. Van die 0,25 ha per persoon is bijna een kwart, 600 m2, nodig voor plantaardig voedsel. De rest is voor dierlijk voedsel. Voor Leiden is dat 7200 ha plantaardig voedsel.
De ruimte in Leiden is echter beperkt. De stad meet slechts 2300 ha, waarvan zo’n 750 ha openbaar groen. Stel dat daar gemiddeld 10 procent van de opbrengst van de boer bereikt kan worden, dan is dat een productie vergelijkbaar met 75 ha landbouwgrond. Dat is ongeveer één procent van de behoefte aan ruimte voor plantaardig voedsel.
Gratis, dag in dag uit en haast zonder milieubelasting gegroeid. Wat wil je nog meer? Heerlijk! Voor een strategische voedselvoorraad is dat vrij weinig; een gemiddelde keukenkast biedt meer mogelijkheden. Het is dus goed dat we ons eten ook van elders kunnen halen. Toch valt er veel te zeggen voor oogst uit park en plantsoen: er zijn veel gezonde planten, vruchten en noten te vinden met een heerlijk uitgesproken smaak en een hoog gehalte aan vitaminen en mineralen. Gratis, dag in dag uit en haast zonder milieubelasting gegroeid. Wat wil je nog meer?
In de praktijk wordt er echter weinig gebruik gemaakt van eten uit het openbaar groen. Als ik appels raap of brandnetels pluk in het park, heb ik nauwelijks concurrentie. Blijkbaar trekt het toch niet veel mensen. Ze weten niet waar het staat of ze vragen zich af of dat wel mag: zomaar plukken en meenemen. Als je er niet op let, zie je eetbaar groen al snel over het hoofd. Er zijn een aantal websites waarop je kunt aangeven wat waar groeit. In Utrecht is Pluk de Stad (www.plukdestad.nl) opgezet. De site heeft ook recepten en een beschrijving van de planten die geplukt kunnen worden. Daarnaast is er de wildplukwijzer (www.wildplukwijzer.nl). Deze site wordt meer verspreid over Nederland gebruikt. Voor achtergrondinformatie wordt verwezen naar de wildplukwiki (www.oogstenzonderzaaien.nl/wiki). De sites zijn bruikbaar om plukplekken in te voeren in heel Nederland en Vlaanderen. Als maar iemand de moeite neemt om het te doen… Bezwaren Er is een wettelijk bezwaar: wildplukken mag niet, tenzij de eigenaar van het bos, park of plantsoen er toestemming voor heeft gegeven. In Nederland is dat geregeld in het wetboek van strafrecht, artikel 314: stroperij. In veel gemeenten wordt dat nog eens herhaald in de Algemene Plaatselijke Verordening. De situatie in België is vergelijkbaar. Artikel 547 van het Burgerlijk Wetboek stelt dat ‘de natuurlijke vruchten en de vruchten van nijverheid van de grond toehoren aan de eigenaar’ (www.natuurenbos.be). Op zich is dit logisch; van het land van een ander mag niet vrij geplukt worden.
5 | 2012
gewas
benodigd oppervlak (m2 per persoon)
tarwe
280
zonnebloemen (olie)
140
fruit (inclusief vruchtensap)
80
suikerbieten
60
groenten
20
aardappelen
10
walnoten
8
hop
1
totaal
600
Ruimte nodig voor de teelt van plantaardig voedsel (m2 per persoon). Alle voedingsmiddelen zijn, voor de schatting van de opbrengsten per m2, vertaald naar een aantal gangbare gewassen. (Bron: Blanken
e.a. 2011).
Zowel pruim (links) als veldzuring (rechts) pluk je met wat geluk zomaar uit het openbaar groen.
Maar het openbaar groen is van en voor iedereen bedoeld. Er zijn dan ook gemeenten die toestemming en informatie geven over plukken in openbaar groen. Het kan dus wel als de gemeente het wil.
Ook onzekerheid over verontreiniging van in het openbaar groeiend lekkers beperkt het gebruik. Verontreiniging kan van verschillende kanten komen. Bodemverontreiniging wordt in het algemeen
15
door planten zo veel mogelijk geweerd. Daardoor is er doorgaans geen probleem te verwachten bij het incidenteel eten van planten die op verontreinigde grond groeien. Wat betreft vervuiling door roet vlak langs de weg en koper langs het spoor: die is gemakkelijk te vermijden, er is elders genoeg te plukken. Ten slotte zou ontlasting en urine van wild, honden en katten de gratis oogst kunnen bederven. Door met verstand je plukplek te kiezen, kun je dat goed omzeilen. En als er iets mis is, ruik je het wel. Een extra aandachtspunt geldt in gebieden waar vossen voorkomen die met de vossenlintworm zijn besmet (Nederland: Zuid-Limburg en Oost-Groningen; België: Ardennen). Vossenlintworm leidt bij mensen tot een zeer zeldzame, maar wel dodelijke ziekte. Eitjes van de lintworm uit de ontlasting van vossen kunnen achterblijven op bosvruchten. Als mensen die eten, kunnen ze met de lintworm besmet raken en na 5 tot 15 jaar ziek worden. Deze besmettingsroute is in theorie mogelijk en wordt vaak genoemd, maar is nooit aangetoond. Veel waarschijnlijker is een besmetting via huisdieren. Maar als je helemaal zeker wilt weten dat er geen lintwormeieren op je fruit zitten: de eitjes worden gedood als de vruchten boven 60 graden verhit worden. Het oogsten en verwerken van je gratis voedsel uit het openbaar groen kost meer tijd dan dat uit de supermarkt, en vaak ook meer dan dat uit je moestuin. De vruchten en noten zijn soms relatief klein en ze moeten goed worden uitgezocht. Als je wat nieuws probeert, moet je zoeken naar een recept, en dan nog kan de smaak tegenvallen. Kortom: het zal alleen lukken als je de tijd neemt en plezier hebt in avontuurlijk koken en eten. Het is met recht slow food. Ten slotte kunnen plukactiviteiten concurreren met vogels, vlinders en andere insecten die ook een plek onder de zon verdienen, en soms weinig voedsel voorhanden hebben. Dit knelpunt moet met verstandig plukken en voldoende aanplant voor mens en dier worden opgelost. Op dit moment zie ik geen schaarste die door plukkers veroorzaakt wordt. Als plukken razend populair wordt, zou het een probleem kunnen zijn.
16
Breedbeeld
Kruiden gaan goed als het de gewone wilde varianten zijn, zoals brandnetels, zuring, zevenblad en andere algemene wilde planten. Het wordt lastiger als planten veel verzorging vragen en erg geliefd zijn. Groenten kunnen daarom alleen in buurttuinen gekweekt worden, en zijn minder geschikt als plantsoengewas. Een kruidentuin is al wat gemakkelijker: je hebt er weinig van nodig, en de planten – vooral de meerjarige – vragen minder verzorging. Er kan nog meer Om meer mensen te laten genieten van de oogst van het openbaar groen kan er nog veel gebeuren. Ten eerste kunnen gemeenten en andere eigenaren van openbaar groen duidelijk aangeven of er geplukt mag worden. En als een gemeente het plukken toestaat of zelf wil stimuleren, kan ze meer eetbaar groen aanplanten, met name noten (rassen met een mooie opbrengst), tamme kastanjes en fruit. Ik zie de meeste ruimte hiervoor in de grotere parken in de stad, waar niemand last hoeft te hebben van een wespje meer of minder. Voor de noten zie ik ook veel ruimte in de naoorlogse wijken met veel gazon en struikjes tussen de bebouwing. Ook buurttuinen met kruiden en groenten zouden hier goed tot hun recht komen. Niet alleen eekhoorns smullen graag van hazelnoten.
Culinaire hoogtepunten Wie al deze bezwaren omzeilt, heeft wel iets bijzonders op tafel. Veel koks zijn geïnspireerd door de rijke, sterke smaken van ongecultiveerde kruiden, vruchten en noten. Sterrenkoks Jonnie Boer en Sidney Schutte hebben er een kookboek over geschreven (Puur Natuurlijk, uitgeverij Waanders). Een beetje zoeken op het internet levert verrassende recepten op. Groenbeheer Veel groenbeheerders hebben ervaring met eetbare planten in het plantsoen. Die ervaring is soms positief, maar niet altijd. Appels, peren en pruimen worden vaak niet geoogst. Ze hangen soms ook zo hoog dat je er een ladder voor nodig hebt. Als ze niet geplukt worden, zijn de afgevallen vruchten een lekkernij voor wespen. Daarover krijgen de beheerders klachten. Men klaagt
ook over vallend fruit dat deuken in geparkeerde auto’s maakt. Deze vruchtbomen kunnen daarom het best aangeplant worden op plaatsen waar wespen geen kwaad kunnen en waar er geen auto’s parkeren. Walnoten en hazelaars gaan daarentegen wel goed: de noten worden geraapt. Bij de hazelaars wordt meestal de goedkope wilde variant aangeplant. Investeren in cultivars met grotere noten doet slechts een enkele gemeente. Zo staan in IJsselsteijn (dichtbij Utrecht) al jaren veel hazelaars met grote vruchten. Het voormalige hoofd van de plantsoenendienst vond dat het plezier dat de inwoners er van hadden ruimschoots opwoog tegen de hogere kosten bij de aanschaf. In het onderhoud is er geen verschil. ‘En,’ zei hij, ‘als je er genoeg plant, hebben de struiken niet te lijden onder het gebruik.’
Meer aanplant en toestemming om in het wild te oogsten, daarmee kunnen meer mensen genieten van fijn wildplukken en lekker eten uit buurt en park. Voor voedselzekerheid is de waarde beperkt, in een dichtbevolkt gebied. Maar eten uit het openbaar groen kan een leuke, creatieve, educatief verantwoorde én supergezonde aanvulling zijn op ons voedselpakket. Als er genoeg te plukken is, zullen plukkers hun favoriete plukplaatsen wel op het web willen zetten, zodat ze beter te vinden zijn. Waar mijn favoriete appelboom en hazelaar staan, hou ik nu nog geheim. De brandnetels mag je met me delen, die staan er genoeg.
Bron: Blanken, R., L. Duineveld, B. Jonkers, B. Oosterhoek, A. Salomon en A. Vingerhoets, 2011. How to feed Tilburg III. Rapport in het kader van Msc-opleiding Wageningen Universiteit.
17
Eetbaar lekkers in het park Noten: tamme kastanjes, hazelnoten, walnoten. Fruit: appel, peer, braam, framboos, bosbes, pruim, vlierbes, gele kornoelje, duindoorn, mahonia, krentenboom, kers, rozenbottel, sleedoorn, kweeappel, lijsterbes (niet ongekookt eten!), mispel. Bloemen: vlierbloesem, madeliefje, paardenbloem, pinksterbloem. Bladgroenten: zevenblad, brandnetel, melganzenvoet, spiesmelde, paardenbloem, zuring, knopkruid, melkdistel. Kruiden: rozemarijn, tijm, grote zandkool (= wilde rucola), verschillende soorten munt, marjolein (oregano), lindebloesem.
18
Tuin
De luchtige bosrandtuin Waar biodiversiteit en opbrengst elkaar ontmoeten Tekst Lucas Brouns (met dank aan Maranke Spoor en Wouter van Eck) Foto’s Vera Greutink en Pieter Jansen
In de natuur komt een rijke biodiversiteit voor aan oevers en in bosranden. Voor een bosrand heb je geen heel bos nodig. Je kunt zo’n rand nabootsen en de tuin luchtig houden. Een bosrandtuin heeft veel te bieden: je kunt er aan planten- en natuurstudie doen, hij fungeert als trefpunt en siertuin, én hij levert vaak een goede oogst op. We bekijken een aantal voorbeelden in Vlaanderen en Nederland – van een ministadstuin tot een voedselbos – waarin deze aan agroforestry verwante methode wordt aangewend.
Tuin
Wageningen, 100 m2, 1,5 jaar ‘Bottom-up werken is beginnen bij een goede bodem.’ Fiona Morris zegt het terloops, maar ze moet er hard voor werken, samen met haar collega’s van Transition Town Vallei. Hun werkgroep Permatuin kreeg anderhalf jaar geleden een Wageningse volkstuin aangeboden van 900 m2, en recentelijk nog een strook erbij. Ze troffen enkele bomen aan, die nu de basis voor een bosrand van 100 m2 vormen. ‘De bodem was enorm verstoord: een profielkuil van 5 bij 5 m en 1 m diep leverde twee wormen op’, weet Fiona nog. Karton, compost en andere mulch opbrengen bood een oplossing, samen met bodemverbeteraars als klavers en lupinen. ‘Er is nu een beter bodemleven, met fungi en wormen. De pruimenboom geeft dit jaar voor het eerst enorm veel vruchten en ook nieuw hout. Maar in principe kun je pas na een jaar of vier iets zeggen over het effect.’ De werkgroep houdt allerlei factoren in de gaten: ze testen bepaalde planten in diverse microklimaten en in verschillend samengestelde polyculturen. De TTPermatuin-werkgroep houdt in haar ontwerp rekening met regels die voor (volks)tuinen gelden zoals de hoogte van bomen en schaduw bij de buren. Ze geeft daarover tips op haar website. → ttpermatuin.wordpress.com
Kaulille, 1200 m2, 5 jaar Op het perceel waar ze sinds zeven jaar wonen, hebben Susanne Cornelissen en Anthony de Groot een eetbare bosrandtuin om in te spelen, ontspannen, lesgeven en experimenteren. En om lekker uit te eten, uiteraard. Susanne geeft er onder meer korte introductiecursussen in permacultuur. ‘De bosrandtuin hebben we aangeplant met verschillende bomen waaronder fruit- en notenbomen’, vertelt ze. ‘Er staan ook veel verschillende bessenstruiken, eetbare klimmers, bodembedekkers en kruiden.’ ‘Één kers stond er zeven jaar geleden al’, vult Anthony aan. ‘Samen met een berk. Verder was er alleen maar gras.’ De nieuwste boom is een amandel, die in een fijn microklimaat staat: in de zon op een opgehoogd hellinkje op het zuiden, met erachter een muur. Van de volwassen kersenboom kunnen ze geen kersen eten. ‘De houtduiven zijn ons altijd voor.’ Nu wordt er enkele malen per
19
In een bosrandtuin is een boeiend ecosysteem aan het werk. We zien een grote variatie van eetbare vaste planten. De verticale ruimte wordt benut door een hele reeks planten, van kruipende bosaardbei of daslook tot de kruinen van notenbomen. Er is een gezond bodemleven door mulch, en omdat er niet wordt gespit. Dieper wortelende planten halen voedingsstoffen omhoog die via de strooisellaag beschikbaar worden voor oppervlakkiger wortelende planten. Omdat insecten in alle seizoenen nectar en nestelgelegenheid vinden, krijgen plagen veel minder kans. Verder zijn bijvoorbeeld ook vogels, egels en kikkers welkom, niet in het minst omdat ze plagen helpen te voorkomen. jaar duif gegeten uit eigen tuin. ‘Dat is in dit geval efficiënter’, zegt Susanne. → permacultuurvlaanderen.be
Hengelo, 125 m2 , 9 jaar In een van hun tuinen, waar ze ook een korte introductiecursus geven over de eetbare bostuin, hebben Vera en Remco Greutink alle schuttingen benut door ze te laten overgroeien met oogstbare planten. Vera: ‘Bezoekers zijn altijd verbaasd hoeveel planten in zo’n kleine tuin passen en hoeveel eten je er zelf kunt telen.’ In het middendeel staan drie fruitbomen. In de kruidlaag vinden we zeekool, brave hendrik, zuring, vele kruiden, eetbare bloemen en zelfzaaiers zoals tuinmelde, krulmalva en komkommerkruid. → tuinsmakelijk.nl
Groesbeek, 8000 m2, 3 jaar Pieter Jansen en Wouter van Eck werken op een groot stuk land (voorheen maïsakker) van 2,4 ha waar uitdrukkelijk ook plek voor natuur is ingeruimd, met een poel, een beek en hagen. Behalve een voedselbos is er ook een eenvoudigere fruitboomgaard. Bostuin Ketelbroek herbergt veel bijzondere eetbare planten, zoals de Siberische erwtenstruik: een stikstofbinder met linzenachtige erwtjes. Er is ook een bamboevariëteit die veel scheuten maakt. ‘Die eten we in de lente,’ vertelt Wouter, ‘net als die van de schaduwtolerante duivelswandelstok.’
De knoptaxus maakt nog geen besjes, want die heeft echt veel schaduw nodig. Dat komt dus als de bomen over een paar jaar wat groter zijn en de investeringen zich tot in lengte van dagen gaan terugverdienen. → facebook.com/FoodforestKetelbroek
Utrecht, 35 m2 , 4 jaar Docent Maranke Spoor gaf onlangs een vijfdaagse training over de eetbare bosrandtuin. Die vond plaats in bostuin Ketelbroek. Zelf werkt Maranke onder andere in twee kleine bosrandtuinen. De jongste is een stadstuintje van 5 bij 7 m, om te laten zien wat er allemaal kan op zo’n kleine schaal. Aan de kant van het huis is de tuin lager. ‘Daar vind je de kruiden die je bij de hand wilt hebben.’ Achterin is de tuin wat hoger, met traaggroeiende fruitboompjes, venkel, kruisbessen en een pergola met kiwi, hop, bessen en doornloze bramen. Een vijvertje trekt allerlei nuttige dieren aan en is meteen een licht- en warmtespiegel voor de kers. ‘Die heeft na vier jaar een véél dikkere stam dan de kers die een paar meter verderop staat en die op dezelfde dag geplant is!’ → marankespoor.nl
Bekijk de genoemde websites van de tuinen voor open dagen en/of cursussen. Op www.velt.be/bosrandtuin staan foto’s van de tuinen en weblinks naar meer bosrandtuinen en -tuinderijen.
20
Culinair
Zongerijpt fruit Een nazomerse streling op je tong Tekst Mirella Gijsen Recepten Nicola Kersting Foto’s Niall Kennedy, Monica Arellano-Ongpin, Xerones, Kristin Brenemen
Na midden augustus worden de dagen weer wat korter. Alles is nu over het hoogtepunt van groei en bloei heen. De avonden worden al frisser, de lucht voelt anders… En toch, met een beetje geluk schenkt de maand september ons nog heerlijke zwoele nazomerdagen. Het is dan ook de tijd om te oogsten en – al mijmerend over de afgelopen vakantiedagen – de zomer te herbeleven. Misschien is er bij sommigen ook nog een knagend ‘terug-naar-schoolgevoel’. Nog wat zomers genot door zongerijpt fruit is dan ook meer dan welkom. In de nazomerperiode is fruit een weldadige bron van vitaminen. Augustus en september zijn de maanden bij uitstek om zongerijpt fruit te oogsten. Na het genot de afgelopen maanden van sappige perziken, kersen, nectarines en ander zomerfruit, biedt de nazomer o.a. pruimen, vijgen, peren, bramen en druiven. Het aardse paradijs Vijgen roepen bij mij de herinnering op aan een goddelijke smaaksensatie in de Cevennen (Frankrijk). Ik at er de beste vijgen, direct van de boom geplukt: aubergine gekleurd langs de buitenkant en bijna robijnrood vanbinnen. De smaak van zo’n zoete en sappige vijg heb ik nooit meer terug geproefd. Ik waande me toen in het aardse paradijs. In onze tuin zijn vijgenbomen flink vertegenwoordigd en dapper geven ze ieder jaar vijgen. Helaas missen de vijgen hier veel zon en daardoor zijn ze wat minder zoet. Ze lenen zich wel uitstekend tot warme bereidingen, zoals warme honingvijgen.
Ratafia en ‘godinnenpotion’ Druiven doen me denken aan de Romeinse tijd: al liggend druiven eten en de wijn rijkelijk laten vloeien. Overvloed is een woord dat bij druiven past, want druivenstokken doen het ook ontzettend goed in België. Ieder jaar geven onze druivenstokken massa’s druiven. Om nog lang van deze heerlijke vruchten te kunnen genieten, maken we steevast ‘ratafia’. Eigenlijk ben ik haast verliefd op de zuiderse druivenranken. Niet alleen de rank is prachtig, het blad en de trosjes zijn ook nog eens decoratief. Ratafia is bijzonder lekker als dessertwijn, heerlijk bij amandel-pruimentaart of als aperitief met een blokje ijs. De ratafia-godinnenpotion is mijn persoonlijke variant. Deze ‘potion’ is vooral geschikt voor de frissere avonden in de nazomer of om je te verwarmen in de winter. Bovenal is het een drankje om te delen met je geliefden…
Het recept: • Volg de volledige voorbereiding van de ratafia. • Voeg aan 1 l ratafia 1/2 l vers geperst sinaasappelsap toe. • Warm alles samen op met 3 kruidnagels en 1 kaneelstokje, en sap van geperste gember. • Dien warm op (stijl glühwein) met een schijfje sinaasappel. Een waarschuwing: godinnenpotion kan verliefde opflakkeringen veroorzaken met warme oortjes als gevolg… Op een zwoele nazomer! → www.faitessimple.be
Culinair
21
Ratafia van druiven
Ingrediënten
Bereiding
• 4 l vers geperst druivensap • 1 l alcohol van 96% • 1 bokaal honing ( proef na de toevoeging van de alcohol en zoet eventueel nog bij) • 20 korianderzaadjes • 2 kaneelstokjes • 6 kruidnagels
Breng het druivensap aan de kook met de specerijen en laat vijf minuten koken. Voeg er dan de honing en de alcohol aan toe en laat afkoelen. Laat dit mengsel een maand rijpen in een emmer met deksel op een koele, donkere plaats.
Filter de drank na een maand en giet in schone flessen. Controleer of de drank niet is beginnen te gisten; dat kan gebeuren als je niet genoeg alcohol hebt gebruikt of niet zuiver hebt gewerkt.
Sabayon glacé met notenwijn en warme honingvijgen Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
voor de sabayon: • 12 eierdooiers • 1/2 l room • 3,5 dl notenporto ( zie julinummer Seizoenen) of gewone porto • 200 g suiker
Klop de room op. Doe de dooiers samen met de porto en de suiker in een pan en klop alles luchtig op een zacht vuur. Doe dit met de hand, in 8-vormige bewegingen. Van zodra er een luchtige binding ontstaat, doe je de sabayon in een mengkom en klop je de sabayon koud met de mixer. Meng de sabayon met de geklopte room. Vul champagneglazen met het mengsel en laat bevriezen in de diepvriezer.
voor de vijgen: • 12 verse vijgen • 2 el honing
Snijd een kruis in de vijgen en druk ze open. Giet een beetje honing over de vijgen en zet ze ongeveer 10 minuten in een warme oven van 180° Celsius. Serveer de vijgen met de bevroren sabayon.
22
Charlotte van peer met verse vijgen en vijgencoulis Ingrediënten voor 4 personen
Bereiding
voor de charlotte: • 250 g gekookt vruchtvlees van peren (ca. 5 peren) • 6 verse vijgen • 125 g suiker • 2 blaadjes gelatine • 150 g geklopte room • 1 tl citroensap voor de vijgencoulis: • 4 rijpe vijgen • sap van 1 sinaasappel • sap van 1/2 citroen • 1 el amareto • 1 el suiker
Bereidingswijze charlotte Pureer het gekookte perenvruchtvlees met 2 el kookvocht en het citroensap. Voeg er de in koud water geweekte en uitgewrongen gelatine aan toe en laat de massa afkoelen tot ze bijna begint op te stijven. Spatel er de opgeslagen room door. Snijd 4 vijgen in dunne schijven en bekleed hier 4 vormpjes mee. Vul op met het roommengsel. Laat opstijven in de koelkast of – als je weinig tijd hebt – in de diepvriezer. Stort de charlotte uit het vormpje en werk af met de coulis en partjes vijgen.
Bereidingswijze coulis Snijd de vijgen in kleine stukken en mix ze met de rest van de ingrediënten.
Amandelpruimentaart
Ingrediënten
Bereiding
voor het korstdeeg: • 225 g boter • 150 g poedersuiker • 2 eieren • 450 g bloem voor de vulling: • 1 ei • 2 dooiers • 150 g rietsuiker + 60 g rietsuiker(apart houden om over de taart te strooien) • 80 g boter • 50 g bloem • 150 g amandelpoeder • 2 el pruimen eau de vie (of cognac) • 1 kg blauwe pruimen
Bereidingswijze Breng de boter op kamertemperatuur (zacht, maar niet gesmolten) en voeg er al roerende de suiker bij, tot de massa bleek is. Doe de eieren er één na één bij en als ze opgenomen zijn ook de bloem. Meng alles goed, maar doe dat niet te lang. Verdeel het deeg in 2 porties (1 portie kun je invriezen). Rol het deeg uit voor een vorm van 28 cm diameter en leg het in een met papier beklede vorm. Leg een laag papier in de vorm en vul met droge rijst of peulvruchten. Bak dit 5 minuten in een oven van 180°Celsius. Verwijder papier en rijst en bak nog 5 minuten.
Smelt de boter. Klop de dooiers en het ei los met de suiker en de eau de vie. Meng dit met het amandelpoeder, de bloem en de gesmolten boter. Stort dit mengsel in de taartvorm met het zanddeeg, leg hier de gehalveerde pruimen (met de velkant naar onderen) op en bestrooi de taart met de 60 g suiker. Bak de taart 45 minuten in een oven van 180° Celsius.
Weg & Wijzer
01.10
02.10
21.09 en 2, 9, 12, 16, 23.10
Lang leve de oogst door Veronique Verbruggen. 19.3022u. GIBBO Galbergen, Don Boscostraat 37-39, Mol. Nt-leden € 3,00. Willy Helsen, helsen.w@ skynet.be. Mol.
05.10
Prijs nog te bepalen. Kristel De Bie,
[email protected]. Voorkempen.
11.10
Moestuinieren: theorie en praktijk door Guy Augustijns 20-22.15u. Gem. Centr. Jan vander Noot, Mudaeusstraat 9, Brecht. € 5,00 vr inwoners van Brecht, anders € 10,00. www.brecht.be/kringlooptuin.
[email protected]. Noorderkempen.
Plantgoedactie door Annick Hollebeke. 20-22u. De Klapekster - Natuurpunt Markvallei, kolonie 41, Wortel. Verkoop streekeigen
11.10
Groentetuin en siertuin (onderhoud & oogst), 9.3012u. Ecodemotuin, Mariëndal (Martelarenstraat) z/n, Mol. Willy
15.10
Fairtrade- en bio-ontbijt, 9-12.30 u, ‘t Parkske, Edegemsestraat 26, Mortsel. € 4,00. Inschr. tot 28/09. Leen Wouters, info.
[email protected]. GrootMortsel.
09.10
Op weg naar een natuur-lijke, diervriendelijke tuin, 20-22.30u. Refter GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. Hilde Buysse,
15.10
17.10
18.10
10.10
Van bloesemhaag tot speelbosje door Annick Hollebeke, 19.30-22u, NALAH (Provinciaal
Vogels in de tuin, 20-22.15u. CC Zwaneberg - zaal 4, Bergstraat 133a, Heist-op-den-Berg.
25.10
25.10
Lang leve de oogst door Adrienne Larmuseau, 2022.30u, Eco-huis Boom, ‘s Herenbaan 129, Boom. Leden € 3,00; nt-leden: € 5,00 (proevertjes inbegrepen). Inschr. door te storten op BE41 979 965 8877 10. Nestor Janssens, njanssens1@telenet. be. Aartselaar.
26.10
Algemene ledenvergadering, 2023u, Wijklokaal, Schijnparklaan 3, Schoten. Luc Cock, luccock@ hotmail.com. Schoten.
28.10
Infomoment zelfplukboerderij, 13.30-18u, Zaal Centrum, Jan Hammeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. Filmvoorstelling
3,00; nt-leden: € 5,00. JeanPierre Adriaenssens, jean.
[email protected]. Klein Brabant.
20.10
+ stand van zaken. AbbeloosVerbist, sven.abbeloos@gmail. com. Klein Brabant.
03.11
Hulpstoffen en biologische bestrij-dingsmiddelen door
Hammeneckerstraat 32, Puurs-Breendonk. Leden: €
Moestuin ten huize van, 9.30-13.30u. Afhankelijk van deelnemers verder af te spreken. Leden: € 80,00; nt-leden: € 90,00. 4 theoriemomenten en 8 praktijkmomenten. Inschr: info.grootmortsel@velt. be en 0473 61 26 26 (na
Biodynamische groep Schoten: basisles 2, 20-22u. Bij Jos en Simonne, Venstraat 49, Schoten. Jozef Janssen-Meeussen,
[email protected]. Schoten.
Praatavond, 20-22u, De Heischuur, Schuurhoven 2, OudTurnhout. Myriam Pelckmans,
Jos Van Hoecke, 19.3022u, Zaal Centrum, Jan
door Ann Van Belle, 20-22.30u.
Leden: € 5,00; nt-leden: € 8,00. Vooraf inschr. Ann Pinceel,
[email protected]. Mechelen.
Jozef Janssen-Meeussen,
[email protected]. Schoten.
Preventie en bestrijding kleinfruit, 19.30-22u, Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol. Leden:
breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Regio Turnhout.
Zelf paddenstoelen kweken Bezoekerscentrum Natuurpunt, Muizenhoekstraat 7, Muizen.
Kleinfruit telen, 20-22u, Widar, Lipseinde 43, Merksplas. Leden:
Voordracht met foto’s. Jan Bral,
[email protected]. Heist-opden-Berg.
[email protected]. Brasschaat.
09.10
door Mevr. C. Verhelst, 19.3022u, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht (Burcht). € 3,00. Inschr. bij C. Verhelst: 03 253 03 15. Vaste deelnemers worden nog verwittigd met brief. Den Bumpt.
Koemestpreparaat maken, 17.30-19u, Velt-tuinencomplex, Sluizenstraat 119A, Schoten.
Bloemschikken (herfstcreatie)
gratis; nt-leden: € 3,00. Willy Helsen,
[email protected]. Mol.
Helsen,
[email protected]. Ecodemotuin Mol.
07.10
25.10
gratis; nt-leden: € 3,00. Tedda de Jong, info.noorderkempen@ Velt.be. Noorderkempen.
struiken, fruitbomen en tuinplanten. Tedda de Jong,
[email protected]. Noorderkempen.
06.10
kantooruren). Geert Lauwers,
[email protected]. Groot-Mortsel.
Natuur- en Landschapshuis in het oude gemeentehuis), Kasteeldreef 55, Halle-Zoersel.
Antwerpen
23
Groentetuin winterklaar maken, 9.30-12u, Ecodemotuin, Mariëndal (Martelarenstraat) 71, Mol. Willy Helsen, helsen.w@ skynet.be. Ecodemotuin Mol.
03.11
Werkdag Velt-tuin, 10-14u, Velttuin, Bergstraat 9, Brasschaat. Middagmaal wordt voorzien. Frans Verelst, frans.verelst@ scarlet.be. Brasschaat.
04.11
Plantenruildag, 10-13u, Velt-tuin, Bergstraat 9, Brasschaat. Frans Verelst, frans.verelst@scarlet. be. Brasschaat.
05.11
Wereldkeuken (kookles), 19.3022u, GIBBO Galbergen, Don Boscostraat 37-39, Mol. Inschr. 014 71 30 63 of war.smeyers@ telenet.be. Kosten worden
24
Weg & Wijzer
gedeeld; max € 10,00. Willy Helsen,
[email protected]. Mol.
08.11
17.11
Biologische zaden door Jos Van Hoecke, 19.3022.30u, Zaal Centrum, Jan Hammeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. Leden: €
en thee voorzien. Albert De Sterck, Schoten.
18.11
3,00; nt-leden: € 5,00. JeanPierre Adriaenssens, jean.
[email protected]. Klein Brabant.
11.11
13.11
Lieven David, 20-22.30u,
18.11
18.11
Praatavond, 20-22u, De Heischuur, Schuurhoven 2, OudTurnhout. Myriam Pelckmans,
19.11
breugelmans.pelckmans@ skynet.be. Regio Turnhout.
15.11
15.11
Winterse Maaltijdsoepen door Adrienne Larmuseau, 2022.30u, Eco-huis, ‘s Herenbaan 129, Boom. Leden: € 3,00; nt-leden: € 5,00 (proevertjes inbegr.) Inschr. door te storten op BE41 979965 8877 10. Nestor Janssens, njanssens1@ telenet.be. Aartselaar.
West-Vlaanderen
04.10 11.10 18.10
04.10
Annick Hollebeke, 20-22.30u,
zaal van De Lage Drempel, Onze-Lieve-Vrouwestraat 43, Mechelen. Leden: € 3,00; nt-
27.11
Lang leve de oogst door Jean Desmaele, 19.30-10u,
Katrien Opsommer, bart.
[email protected]. Wevelgem.
08.10
Natuurlijke cosmetica maken, 19.30-22u, Ten Elsberge, Mandellaan, ingang Beverseaardeweg 101, Roeselare. Leden: € 12,00; nt-leden: € 15,00. Meebr.: inox kommetjes, kloppertjes, pannenlikkertjes, lepeltjes, keukenhanddoek, lege crèmepotjes. Inschr.: info.
[email protected], 051 20 18 00 en storten op BE89 9792 5497 2585. Laure Dekeerle,
[email protected]. Roeselare.
Voordracht Effectieve Micro-organismen en hoge temperatuur keramisch chip
Ledenontmoetingsdag (algemene vergadering), 20-22.30u, NALAH (Natuur en LandschapsHuis),
Maertens, 19.30-21.30u, cc
Scharpoord, Meerlaan 32, Knokke-Heist. Leden: gratis; nt-
cafetaria Porseleinhallen, Cultuurpad 1, Wevelgem. € 5,00.
Straatgeveltuintjes door Annick Hollebeke, 20-22.15u, CC
door Bart Baillier (Ieper ), 2022.30, ‘t Fakkeltje, Kazernestraat 15, Zwijndrecht (Burcht). Ingrid Melis,
[email protected], 03 254 17 74. Den Bumpt.
Biomoestuinreeks door Ivan
leden: € 5,00. 4-delige reeks, i.s.m. ROER. Ivan Maertens,
[email protected]. Oostkust.
Bral,
[email protected]. Heistop-den-Berg.
20.11
BD groep Schoten: kosmosagenda, thema uit een boek, gastspreker. 20-22u, bij Jos en Simonne, Venstraat 49, Schoten. Jozef JanssenMeeussen,
[email protected]. Schoten.
Zwaneberg - zaal 4, Bergstraat 133a, Heist-op-den-Berg. Jan
Een tuin om van te smullen door
leden: € 5,00. Over eetbare bomen en struiken. Ann Pinceel, ann.pinceel@gmail. com. Mechelen.
Zaaikalender en vruchtwisselingsplan,19.30-22u, Ecocentrum, Postelsesteenweg 71, Mol. Willy Helsen,
[email protected]. Mol.
19.11
29.11
Zadenruil, 14-16u, Hoeve Dieseghem, Wouter Volcaertstraat 44, Mortsel. Inschr. via info.grootmortsel@ velt.be of 0473 61 26 26. Info:
[email protected]. Geert Lauwers, geert_lauwers@ telenet.be. Groot-Mortsel.
gratis; nt-leden: € 2,00. Tip. test je eetpatroon vooraf op http.// vig.kanker.be. Johan Peeraer,
[email protected]. Netevallei.
Gelaatstraining, de natuurlijke facelift + kruidenmaskers maken, 20-22.30u, Zaal Molenhoek, Binnenpad 50, Stabroek. Leden: gratis; nt-leden: € 3,00. Peter Storms, stormske113@hotmail. com. Polder.
Wandeling en ledenfeest, 9.3018.30, Wandeling kerk Hingene, ledenfeest Zaal Centrum, Jan Hammeneckerstraat 32, Puurs – Breendonk. € 29,00; kinderen: € 14,00. JeanPierre Adriaenssens, jean.
[email protected]. Klein Brabant.
Bibliotheekcentrum Lier, Deensestraat 6, Lier. Leden:
15.11
29.11
Algemene ledenvergadering + voordracht ecologische leefstijl en voedsel als medicijn door
Pelckmans, breugelmans.
[email protected]. Nutstuin Turnhout.
Natuurfotografie, 20-22.30u, refter GIB, Door Verstraetelei 50, Brasschaat. Vera Asselbergs,
Waarom wij ongezond eten zo lekker vinden door
Simonne D’Hondt-De Roy,
[email protected]. Voorkempen.
De Heischuur, Schuurhoven 2, Oud-Turnhout. Myriam
[email protected]. Brasschaat.
14.11
Kasteeldreef 55, Halle-Zoersel.
Jeroen Van Rooij, 9.30-12.30u,
Vuurfeest (Sint-Maarten), 18-20.00. Tuincomplex Velt, Sluizenstraat 119A, Schoten. Patricia Decelle, ptrcdecelle5@ gmail.com. Schoten.
Algemeen onderhoud tuincomplex, 9-12.30u, Velttuinencomplex, Sluizenstraat 119A, Schoten. Soep, koffie
12.10
Fruitproefavond, 19.45-23u, Zaal Onze-Lieve-Vrouwe-instituut, Boeschepestraat 14, Poperinge. Dirk De Ridder, deridder.dirk@ telenet.be. Westland.
13.10
Ruilbeurs, 14.30-15.30u, Het Slot, Oudstrijderslaan, Kuurne.
5 | 2012
Jan Dewilde, j.dewilde@scarlet. be. Harelbeke.
16.10
Fruitpersdag, 9-16u, ‘t Nieuwland, Sint Michiel , Ontvangerstraat 1, Tielt. Inschr. bij Thijs Tanghe, 0495 733 670 voor Velt Tielt. Johan Duyck, johan7@skynet. be. Tielt.
18.10
28.10
€ 5,00. Inschr. voor 25/10. Max. 30 deeln Dirk De Ridder, deridder.
[email protected]. Westland.
04.11
Voordracht suiker-vervangers door Annelies Vanneste, 19.30-22u,
18.10
20.10
21.10
door Geert Verhelst, 19.3021.30u, Het Swok, Ooststraat 4a, Staden. Leden: € 3,00; nt-leden: € 6,00. Roger Deleu, rdeleu@ pandora.be. Staden.
09.11
€ 3,00; nt-leden: € 6,00. Ivo Vandenbroucke, olievolie@ hotmail.com. Westland.
26.10
Energiebesparende tips, 19.3022.30u, zaal Nieuwvliet, Lieven Gevaertplein 4, Oostkamp. Leden: € 3,00; nt-leden: € 5,00. Eddy Gevaert, eddy.gevaert@skynet. be. Oostkamp.
26.10
08.11
Ecotuinieren voor hobbytuinders door Ivan Maertens, 19.3022u, Dorpshuis Aardenburg,
WestMolenstraat 2, Aardenburg (Nl). Ivan Maertens, ivan.1ath@ scarlet.be. Oostkust.
21.11
21.11
De kracht van positief denken,
24.11
Sint aan huis, 8-18u. Nico Staessens, nico.staessens@ telenet.be. Beitem.
25.11
Tuinclub, 10-12u, Café ‘t Oud Gemeentehuis, Cathilleweg 86, Stalhille. Marc Deketelaere,
Vanbranteghem, 20-22u,
26.11
leden: € 8,00. Inschr. tegen 20/11 via
[email protected], 051 20 18 00 en overschrijven op BE89 9792 5497 2585. Laure Dekeerle, lauredekeerle@ myonline.be. Roeselare.
Opsommer, bart.katrienvdhop@ edpnet.be. Wevelgem.
Algemene Leden-vergadering, 1417u, Grote zaal CM, Kerkstraat 17, Hooglede. Roger Deleu, rdeleu@ pandora.be. Staden.
10.11
Ledenfeest, 17-22u, Goed ten akker, Stedestraat 71, Zwevegem.
28.11
Mike Vandenbroucke, mike.
[email protected]. Kortrijk-Zwevegem.
13.11
Kookavond (vegetarisch buffet) door Magda Spillier, 19-22u, De Varens, Nieuwe Sint-Annadreef 27, Sint-Andries. Leden: € 7,00; nt-leden: € 12,00. Max. 20 deeln. Inschr. voor 1/11 door te storten op BE39 9790 8638 9619. rita.
[email protected], 050 67 02 55. Brugge.
Workshop tenen lezen, 1416.30u, Ten Elsberge, gebouw Rinus, beneden zaal II in de Beverseaardeweg, Mandellaan 101, Roeselare. Leden: € 3,00; nt-
Film Smakelijk eten,19-22.30u, locatie nog niet bekend. Katrien
10.11
19.30-21u, door Stefaan Dewever. Magda.demeyere1@ telenet.be of Nico Staessens,
[email protected]. Beitem en Groot-Ledegem.
[email protected]. Jabbeke.
[email protected]. Jabbeke.
09.11
Vegetarisch koken met seizoensgroenten, 19-23u, De Poelkring, Nieuwplaats 14, Poelkapelle. Max. 20 deelnemers. Info en inschr: Marnix Desimpel, 057 46 93 39. Westland.
Wat met kruiden? Door Anny Sport- en cultuurcentrum. Hof ter Straeten, Hof ter Straeten 5, Varsenare. Roland Zwaenepoel,
Busreis Namen Borgloon, 8-19u. Parking de Leest, Sint Jorisstraat 62, Izegem. Domonique
Bakles: deel 1brood, deel2: pistolets en koeken, 19-23u, Dienstencentrum, Deken Debolaan 97, Poperinge. Leden:
Workshop koken met vergeten groenten door Annelies Vanneste, 19.30-22u, Ten Elsberge, Mandellaan, ingang Beverseaardeweg 101, Roeselare.
Algemene vergadering/ ledenfeest, 19.30-24u, zaal De Raat, Schooldreef 5, Oostkamp. Eddy Gevaert, eddy.gevaert@ skynet.be. Oostkamp.
(H)eerlijk ontbijt, 7.30-11u, cc De Samenkomst, Ledegem. Nico
Leden: € 12,00; nt-leden: € 16.00. Mesje, keukenhanddoek en short meebr. Inschr. voor 25/09 via
[email protected], 051 20 18 00 en overschrijven op BE89 9792 5497 2585. Laure Dekeerle, lauredekeerle@ myonline.be. Roeselare.
Ledenfeest en prijsuitreiking fotozoektocht, De Ketting, Meensesteenweg 715, Beitem.
Verbeke, verbekedominique@ euphonynet.be. Izegem.
26.10
05.11
Natuurlijke hulp bij Osteoporose
Nico Staessens, nico.staessens@ telenet.be of Magda Demeyere,
[email protected]. Beitem en Groot-Ledegem.
17.11
Staessens, nico.staessens@ telenet.be of Magda Demeyere,
[email protected]. Beitem en Groot-Ledegem.
Bureel Vorming-plus, JozefII-straat 4, Oostende. € 3,00. Inschr. voor 14/10 bij Lucette Van Ghendt, 059 32 35 49, velt.oostende@ skynet.be. Oostende.
Culinaire herfstwandeling door het Eversambos, 14-18u, Parking Eversambos, Eversamstraat 9, Stavele. Leden: € 3,00; nt-leden:
25
Kookclub – biologisch, vegetarisch en seizoensgebonden, 19.30-22.30u, Keuken Spes Nostra, Pastoor Staelensstraat 4, Zedelgem (De Leeuw). Nt-leden: € 10,00. Max. 24 deeln. Schort en keukenhanddoek meebreng. Inschr. bijj Magda Spillier,
[email protected]. Groot-Zedelgem.
29.11
Meststoffen door Jean Desmaele, 19.30-21.30u, cc Het Spoor, Eilandstraat 6, Harelbeke. Frans Descheemaeker, descheemaekerfrans@hotmail. com. Harelbeke.
26
Weg & Wijzer
20-22.30u, CC De Bijenkorf, Sportstraat 4, Assenede. Antoinette Bauwens,
[email protected]. Meetjesland.
Oost-Vlaanderen
03.10
Groenbemesters, veldsla en witlof door Jos Van Hoecke, 19-22u, Ontmoetingscentrum De Brug, Hertshage 11-19, Aalst. € 2,00. Gratis v.d. Volkstuiniers. Hilde De Meyst, hdemeyst@ gmail.com. Aalst.
05.10
12.10
Hoe toxisch is onze voeding? (parking aan de kerk), Provincieweg z/n, Borsbeke.
06.10 10.11
06.10
16.10
11.10
25.10 08.11 22.11
11.10
15.10
Ecologisch tuinieren (5 lessen) door Herman De Waele, 19.45-23u, De Spiraal,
17.10
Gildenhuis (naast de kerk), Margote 86, Wichelen. Leden: € 6,00; nt-leden: € 8,00. Inschr. (max 30 pers) voor 16/10 door storting op BE58 7995 1528 1479. Meebr.: schort, mes en snijplank. www.veltwichelen. be. Jos Van Hoecke,
[email protected]. Wichelen.
26.10
Water in de tuin en daarbuiten door Marc Geens, 20-22.30u.
18.10
Bloemschikken, 19.30-22u, OCP Polderbos (zaal 2, verdieping 1), Polderbos 20, De Pinte. Leden:
26.10
Bloembollen voor de lente en de herfst door Herman De Waele, 20-23u, Parochiale benedenzaal St Aldegondis, Grote weg 235A, Overboelare – Geraardsbergen. Luc De Taeye, lucdetaeye@ skynet.be. Geraardsbergen.
19.10
Low impact man, voordracht door Steven Vromman, 20-22u,
Bessen het jaar rond door Marc Geens, 20-22.15u, Gemeentezaal Hansbeke, Hansbekedorp 35, Hansbeke. Leden: gratis: ntleden: € 2,50. Daniël De Baets,
[email protected]. Veldgebied.
26.10
Eetbare en medicinale paddenstoelen kweken door Ann Van Belle, 20-22.30u,
Lokaal dienstencentrum Wibier, Antwerpsesteenweg 768, Sint-Amandsberg. Leden: € 2,00; nt-leden € 4,00 (per avond). Inschr. bij albert@ veltdamvallei.be. Damvallei.
07.11
€ 5,00; nt-leden: € 8,00. Inschr. Bij Yvette Rosseel, rosseel.
[email protected], 09 282 88 02. Scheldevallei.
19.10
Serreteelt door Jos Van Hoecke, 19.30-22.30u, Zaal ‘t Hoefijzer, Heilig Hartplein z/n, Woubrechtegem. Leopold Hellijn, leopoldhellyn@skynet. be. Herzele-Sint Lievens Houtem.
nt-leden: € 4,00. Inschr. bij Albert Van Loo, albert@ veltdamvallei.be. Damvallei.
Zakkaai 29, Geraardsbergen.
Straatgeveltuintjes
Een genotstuin om van te smullen door Annick Hollebeke, 19.30-22u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele.
OCO, Ontmoetingscentrum Oostakker, Pijphoekstraat 30, Oostakker. Leden: € 2,00;
Inschr.: An Deschryver, 054 43 44 24, and.deschryver@ geraardsbergen.be of
[email protected]. Geraardsbergen.
door Roger Van Der Maelen,
Bodemstalen voor analyse binnenbrengen, 20u, bij een van de bestuursleden. Zie
Kookles: van groentetaarten tot desserttaarten door Leo Fierens-Lagasse, 19.30-22.30u,
€ 5,00. Inschr. Voor 12/10 bij Denise De Landtsheer, 052 44 47 25, denisedelandtsheer@ hotmail.com. Zele-Centrum.
Bloemschikken, 19.30-22u, Gemeentelijke Jongensschool De Meander (naast de Brandweerkazerne), Margote 114, Wichelen. Leden: € 2,50; ntleden: € 5,00 (voor 2 avonden). Les1: demonstratie; les 2: zelf aan de slag. Mee te brengen: een plastic (vuilnis)zak, schaar, mes, fijne binddraad en oasis die goed vochtig is. Omer Van Hauwe, 053 80 42 44, info@ Veltwichelen.be. Wichelen.
23.10
Van volkorenmeel tot lege bloem (voordracht), 19.3022u, Café Casino (zaaltje), Gaversesteenweg (hoek Molenstraat) 609, Schelderode.
september-nieuwsbrief Velt damvallei (www.velt.be/ damvallei). Wim Schepens,
[email protected]. Damvallei.
Ledenfeest, 19.30-23u, SintFranciscusinstituut, Doornzele Dries 55, Evergem-Doornzele. Antoinette Bauwens,
[email protected]. Meetjesland.
09.10
14.10
Moestuin ten huize van het zomererf door Marijke Vandierendonck, 9.20-12.20u, Zomererf, Brugstraat 33, Stekene. Reeks van 12 lessen (over een heel jaar) voor beginnende (eco)tuiniers. Lotte De Greveleer, lotte13cimi@gmail. com. Zomererf.
0479 90 19 87. Zele-Centrum.
Leden: € 1,00; nt-leden: € 3,00. Karien Roelkens, k.roelkens@ scarlet.be. Scheldevallei.
20-23u, Sint-Antonius-Kring
Leden: € 1,00; nt-leden: € 3,00. Leopold Hellijn,
[email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem.
Gildenhuis, Kloosterstraat 12, Zele. € 2,00. Wouter Holbrecht,
Vilten, 19.30-22u, CC De Brouwerij, Stationsstraat 3B, Nazareth. Leden: € 5,00; ntleden: € 8,00. Inschr. tot 31/10 bij Yvette Rosseel, yvette.
[email protected], 09 282 88 02. Max. 20 pers. Scheldevallei.
09.11
Teelt van tomaten door Elfried Anckaert, 19.30-22u, De Wouw, Walburgastraat 11, Oudenaarde Centrum. Mestdagh-Geers,
[email protected]. Oudenaarde.
09.11 16.11
Kruiden en gezondheid (2 lessen) door Maurice Godefridi, 20-22.30u, lokaal
5 | 2012
Wichelen. Leden: gratis;
dienstencentrum Wibier, Antwerpsesteenweg 768, SintAmandsberg. Leden: € 4,00;
nt-leden: € 2,00. www. veltwichelen.be. Emiel Van WesemaelVan Steendam, emiel.
[email protected]. Wichelen.
nt-leden € 8,00 (vr 2 lessen)). Inschr. bij Karin Hanus, karin@ veltdamvallei.be. Damvallei.
09.11
30.11
Slangstraat 53, Hamme.
Eetbare paddenstoelen telen door Ann Van Belle, 19.30-22u, Huize Blik’erin, Lokerenbaan 8, Zele. € 5,00.
Biozaden
leden: € 3,00. Leopold Hellijn,
[email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem.
Kookavond: dessert zonder suiker door Lieve Embo, 19.30-22.30u, SintFranciscusinstituut, Doornzele Dries 55, Evergem. € 12.50. Breng, schort, pen en papier mee. Antoinette Bauwens,
[email protected]. Meetjesland.
24.11
Lessenreeks kruiden, bloemen en zaden verwerken en bewaren (les 3), 19.30-22u, buurtcentrum Heirnis - Macharius, Tarbotstraat 61A, Gent. Leden: € 12,00 of € 30,00/3 lessen; nt-leden: € 15,00 of € 40,00/3 lessen. Erik Ingelbrecht, erikingelbrecht@ skynet.be.Gent.
27.11
05.10
07.10 10.10
Infoavond over gezondheid door Mevr. De Baerdemaeker, 20-22.30u, Gemeentelijke
Jongensschool, Margote 114,
14.10
Bereidingen met kruiden, 20-22.30u, cc Oud Gasthuis, Gemeenteplein 26, Asse. € 3,00- € 5,00. Eva Engels, eva_
[email protected]. Groot-Asse.
17.10
18.10
Boekenstand op Fruitfeest, 13-18u, Sint-Angela-Klooster, Kruineikestraat 5, Tildonk. Dijlevallei.
Groenten en fruit bewaren: fermentatie door Lieven David, 19-21.30u. De Vlaspit, Basilieklaan 53, Scherpenheuvel.
11.10 25.10 08.11 22.11
12.10
Basicursus biologisch koken door An Soontjens, 20.30-22.30u, Yggdrasil, Vissenakenstraat 381, Tienen.
21.10
Christiaens, ffleurbaey@ skynet.be. Midden-Brabant.
Kleur de schaduw in je tuin door Frans De Smedt, 2022.30u, Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle. Helene Clement,
[email protected]. Groot-Halle.
Algemene Ledenvergadering VGG + uiteenzetting zadencataloog, 19.30-22u, Dominicanessenklooster, Heilige Geeststraat 22, Herne. Breng
Lang leve de oogst: ruilbeurs in samenwerking met transitie ScherpenheuvelZichem, 14-17u, Huize Ernest
Claes, Ernest Claesstraat 152, Zichem. Lieven David, lievendavid@ skynet.be. Hageland.
26.10
Leden: € 80,00; nt-leden: € 100,00 (voor 4 lessen). Max 12 deeln. An Soontjens,
[email protected]. Tienen.
Hoe eetbare paddestoelen kweken? door Ann Van Belle, 20u, Berkenhof, Beekstreet 25, Kortenberg. Filip Fleurbaey-
Uit de brooddoos. Kinderen koken, ouders proeven na een wandeling in de Demervallei, 14-17u. Het huis met het groene dak, Varentstraat 154, Werchter. Leden: € 2,00 of € 3,00/groep. Nt-leden: € 5,00 of € 8,00/ groep. Inschr. voor 5/10. Rita Vanderauwera, rita.kumbha.
[email protected]. Dijlevallei.
bestelblad en cataloog zeker mee. Jan Tordeurs,
[email protected]. Groot-Gooik.
€ 2,00. Inschr. tot 02/10 bij Margot Vanwijngaerden, 013 78 20 22, margot. vandenwijngaerden@skynet. be. Hageland.
Week van de Smaak: Brood bakken, Helix - Educ.Centrum, Hoogvorst 2, Geraardsbergen (Grimminge). Luc De Taeye,
[email protected]. Geraardsbergen.
27.11
Vlaams-Brabant
door Jos Van Hoecke, 20-23u,
Steenoven, Kerkkouter 40, Herzele. Leden: gratis; nt-
23.11
Kriekenbergstraat 20, Duisburg. Leden: € 12,00; nt-leden: € 15,00. Inschr. voor 1/10 bij Fabienne Wierinckx, fabienne.
[email protected], 0472 54 22 02. We zullen carpoolen vanuit Leuven. Leuven.
nt-leden: € 15,00. Max. 20 pers. Inschr. door te storten op BE 13-0012-7697-9839 met vermelding ‘kookavond 30/11/2012’. Breng mesje en snijplank mee. Leopold Hellijn,
[email protected]. Herzele-Sint Lievens Houtem.
Denise De Landtsheer, denisedelandtsheer@hotmail. com. Zele-Centrum.
16.11
Een feestelijke receptie (kookavond) door Jo De Bruyne, 19.30-23.30u, SintAntonius-Kring, Provincieweg z/n, Borsbeke. Leden: € 10,00;
Workshop levend voedsel met gekiemde zaden, 1013u, Jacqueline Leyman,
Weet wat je eet/antioxidanten door Herman De Waele, 20-22u, Huize Vermeire-Lagae, Etienne Gogaert, etienne.
[email protected]. Hamme.
13.11
13.10
27
13.11
Fermenteren van groenten (praktijkles) door Herman De Waele, 20-22u, Bibliotheek, Schoolstraat 23, Zemst. € 3,00. Inschr. voor 14/10. Bernadette Christiaens, bernadette.
[email protected]. Zennevallei.
Kookles: vegetarisch feestmenu door Marc Stroobants, 19-23u.
Leren Ondernemen, Valkerijgang 26, Leuven. Leden: € 10,00. Nt-leden: € 13,00. Inschr. voor
28
Weg & Wijzer
7/11 bij Marc Stroobants,
[email protected], 0486 31 93 66. Leuven.
13.11
15.11
05.10
Roeland Vandebriel,19.3021.30u, GCOC Oosterhof, Dr.
€ 3,00/groep. Nt-leden: € 4,00 of € 6,00/groep. Rita Vanderauwera, rita.kumbha.
[email protected]. Dijlevallei.
[email protected]. Lummen - Herk de Stad.
06.10
Maasmechelen/Opgrimbie.
14.10
Cultuurmaand Gooik: filmavond ‘Pajottenland’, 2022u, Zaal Elckerlyc, Kerkplein 12, Oetingen. Jan Tordeurs,
26.11
21.10
23.10
Fieremans, paulfieremans@ live.be, Groot-Asse.
25.10
30.11
Bernadette Christiaens, bernadette.christiaens@ telenet.be. Zennevallei.
17.11
24.11
Voordracht cocopeat door Joris Mertens, 20-22u, Het Troempeelke, Kapelstraat 1, Opglabbeek. Frans Stals,
24.11
24.11
Moestuinieren in de praktijk, 14-16u, Moestuinencomplex De Waterkuil, Waterkuilstraat z/n, Zepperen. Carine Lonneu,
[email protected]. Sint-Truiden.
Algemene Vergadering, 19-22.30u, Zaal Oetergalm, Spilstraat z/n, Neeroeteren. Ludo Zanders, ludo.zanders@ euphonynet.be. Maasoeter.
26.11
Gespreksavond, 20-22.30u, Sportzaal Op Sjeure, zaal De Ontmoeting, Smeetsstraat 13, Molenbeersel. Maurice Lambers,
[email protected]. Kinrooi.
27.11
Gezonde nagerechten, 19.3021.30u, Heempark, Hoogzij 7, Genk. Julien Meyvisch, 089 35 81 40. Genk.
[email protected]. Opglabbeek-As.
27.10
door Leo Hermans, 10-12u,
Poorthuis, Zuidervest 2, Peer.
Ludo Zanders, ludo.zanders@ euphonynet.be. Maasoeter.
25.10
Bespreking zadenlijst
Ria Hermans, hermansria@ skynet.be. Peer.
Info bij Julien Meyvisch, 089 35 81 40. Genk.
Praatavond moestuin,19.3021u, cc Neeroeteren, Scholtisplein z/n, Neeroeteren.
Praatcafé, 19-23u, De Krinkel, Resedastraat zn, Opglabbeek. Met drankje en hapje. Alleen voor leden. Frans Stals,
[email protected]. Opglabbeek-As.
Heempark, Hoogzij 7, Genk.
Kookclub, 19-23u, Zaal Genadedal, Velderblok 2A, Kessel-Lo. We delen de kosten.
Zadenlijsten + teeltplan opstellen door Jos Noppen, 20-22u, Bibliotheek, Schoolstraat 23, Zemst. € 1,00.
Workshop pizza bakken door G. Monachesi, 19.30-21.30u,
Ecologisch bloemschikken rond Allerheiligen, 19.30-21.30u, Ten huize Zanders, Lange Reeschapstraat 6, Neeroeteren. Anita Stinkens, ludo.zanders@ euphonynet.be. Maasoeter.
Herfstwandeling, 13.30-17.30u, Sporthal Op Sjeure, zaal De Ontmoeting, Smeetsstraat 13, Molenbeersel. Maurice Lambers, m.lambers@ skynet.be. Kinrooi.
Tuinieren voor onze gezondheid, met antioxidanten door Herman De Waele, 20-22.15u. Zaal Emmaüs, Kerkstraat 6, Asse. Vrije bijdrage. Paul
Info en inschr.: Lies Havet,
[email protected]. Leuven.
Bezoek aan de tentoonstelling ‘de gouden eeuw van China’, 10-11u, Minderbroederscomplex, Boomgaardstraat z/n, Maaseik. Ludo Zanders, ludo.zanders@ euphonynet.be. Maasoeter.
compostmeesters. Groot-Halle.
22.11
31.10
Prijs nog te bepalen. Jozef Hermans, velt.man@telenet. be. Maasmechelen-Dilsen.
[email protected]. Groot-Gooik.
19.11
Feest/ledenvergadering,18.3023u, Wijkcentrum, Hoekstraat,
Seizoenskookles, 20-22u, CC De Bogaard - Crealokaal, Capucienessenstraat 8, SintTruiden. Leden: € 3,00; ntleden: € 6,00. Bord, bestek, groentemesje meebr. Inschr. voor 26 oktober. Carine Lonneu, carine.lonneu@ skynet.be. Sint-Truiden.
Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen. Anita Steegmans,
Algemene ledenvergadering, 20-22.30u, Joepie, Brouwerijstraat 32, Halle.
Compostbijscholing, 1417.30u, De Paddenbroek, Paddenbroekstraat 12, Gooik. Vorming voor
30.10
Ecologisch, gezond en betaalbaar wonen door
Kruidenavond, 20-22u, Zaal Onder den Toren, Markt 4, Haacht. Leden: € 2,00 of
Helene Clement, helene.
[email protected]. Groot-Halle.
16.11
Limburg
27.11
Seizoenen in de tuin, 20-22u, CC De Bogaard - lokaal B, Capucienessenstraat 8, SintTruiden. Carine Lonneu,
[email protected]. Sint-Truiden.
5 | 2012
Elke 1e vrijdag v/d mnd Iedere do Ellke wo vm en za nm Elke di ochtend
07.10
Ecologische maaltijd, 19.30-21.30u, Terlostraat 4, Bergeijk. Inschr. via
[email protected].
Tuinwerkzaamheden 9-12u, Terlostraat 4, Bergeijk. Bergeijk.
03.12 07.01 28.01
[email protected]. Valkenswaard
Werkochtend kruidentuinen 9-13u, Hopveld 21, Gemert-Bakel. Gemert
nt-leden: € 5,00. Inschrijven voor 1/10 bij Anjo de Vos, veltactiviteiten.eindhoven@ gmail.com. Eindhoven.
08.10
05.11
Werken in de Velt-tuin. 12.30-17 u, Bosstraat 25, Valkenswaard.
Excursie: biologische varkenshouderij en wandeling, 10.30-12u, De Blije Big, Bokt 12b, Eindhoven. Leden: € 2,5;
12.11
12.11 26.11
16.10
27.10
15.11
met dia’s door Ton Jansen, 2022u, Cultureel Centrum Den Herd, Emmaplein 4, Bladel. Leden: gratis: nt-leden: € 2,00. Ton Jansen, intmaston@upcmail. nl. Bladel.
Ledenvergadering, 15-18u, Gemeenschappelijke ruimte Centraal Wonen Oranjerie, Oranjerie 14, Leiden. Proeverij en zadenruil Pompoen.
Ervaringen uitwisselen, 20-22u, Roffert Gemeenschapshuis, De Berikstraat 11, Buggenum.
Basiscursus Ecologische Moestuin door Anne Marie van Dam, 20-22u,
De bodem door Anne
24.11
Ecosmos (lezing & workshop) door Marion Gieben, 1315.30u, Leende, Renhoek 10, Heeze-Leende, Noord-Brabant. Leden: € 2,5; nt-leden: € 5,00. Inschr. Voor 16/11 bij Anjo de Vos, veltactiviteiten.
[email protected]. Eindhoven.
Voedingsactiviteit
Tuinactiviteit
Ecologisch leven/wonen
Kinderen welkom
Toegankelijk voor rolstoelgebruikers
Hier kun je Velt-tuinbordjes en/of boeken ophalen
Marie van Dam, 19-21u,
Groendomein Wasven, Celebeslaan 30, Eindhoven.
Lezing over de verticale tuin
Leden: € 2,50; nt-leden: € 5,00. Wie wil, mag grond meenemen uit eigen moestuin. Inschrijven: Wil de Vooght,
[email protected], 040 285 44 67. Eindhoven.
15.11
Ecologische voeding en de juiste voedselcombinaties door Jeroen van Rooij, 2022u, Cultureel centrum Den
leden van wie de achternaam begint met C D. L. Hermans, lei.en.ans.hermans@hetnet. nl. Leudal.
27.10
nt-leden: € 40,00 (voor 4 lessen). Boekje ‘Moestuinieren voor beginners’ inbegr. Info en inschrijven (max. 15 pers.): Wil de Vooght, w.vooght@ chello.nl, 040 285 44 67. www.velt.be/eindhoven. Eindhoven.
Leden: € 40,00; nt-leden: € 50,00 (voor 4 lessen). Inschr.: velt@ideewinkel. nl. Anne Marie van Dam, annemarievandam@ bodemdienst.nl. Holland Rijnland.
Workshop zuurkool inleggen, 14-17u, Kookboerderij ‘Krommenhoeke’, Krommenhoeke 1, Biggekerke.
Werkochtend Velt-tuin, 1012.30u, Tuin Elisabethshof, Roggelseweg 58, Haelen. Voor
door Minke Greve, 19.30-22u,
M.E.C., Genneperweg 145, Eindhoven. Leden: € 30,00;
Zaal Speeltuin Rondom de Maredijk, Maredijk 100, Leiden.
Lezing, 20-22u, De Roffert, Beerikstraat 11, Buggenum. L.
Gerrit Prins, gerprins@ zeelandnet.nl. Walcheren.
Beginnerscursus moestuinieren
L. Hermans, lei.en.ans.
[email protected]. Leudal.
Hermans, lei.en.ans.hermans@ hetnet.nl. Leudal.
15.10
€ 5,00 (ipv € 25,00). Aanmelden via: velthetgroenehart@hotmail. com voor 1/11, onder vermelding van naam, adres en aantal personen. Karen Laarveld, karen.laarveld@ gmail.com. Het Groene Hart.
Anne Marie van Dam, annemarievandam@ bodemdienst.nl. Holland Rijnland.
Nederland
29
Herd, Emmaplein 4, Bladel. Leden: gratis; nt-leden: € 2,00. Ton Jansen, intmaston@ upcmail.nl. Bladel.
22.11
Met korting naar de Volkstuinvakbeurs Groene Passie, 14-22u, Americahal , Laan van Erica 50, Apeldoorn.
In Seizoenen verschijnt een verkorte weergave van de activiteiten. Een uitgebreide beschrijving en recent toegevoegde activiteiten vind je op → www.velt.be/kalender
30
Zoekertjes
gezocht
Wie kan mij nuttige raad geven om een walnotenboom te snoeien? De boom staat prachtig, maar hij wordt zo groot en hangt over bij de buren. Zij zijn daar niet zo enthousiast over. Ik hoor dat deze bomen zeer moeilijk te snoeien zijn. Wie heeft hier ervaring mee?
[email protected], 0478 19 75 99. Gratis
Tijdschriften van ’t Seizoentje/ Seizoenen, vanaf het jaar 1983 tot 2007. Af te halen. 015 71 30 36 (Kapelle-op-den-Bos). Te koop
Kweeperen. € 1,5/kg. Vanaf eind september. Regio Zwijndrecht. 03 252 71 53 of GSM 0494 77 39 90. Te koop
Imkermateriaal: • 6 bevolkte, ingewinterde en tegen varroamijt behandelde simplexkasten • 1 bevolkte, ingewinterde en tegen varroamijt behandelde Kempische kast • 3 honingrijpers en een tweeraamsslinger • allerlei klein materiaal. Te koop aan halve prijs of gratis.Piet Smessaert, Bellemstraat 121, 9880 Aalter.
[email protected], 09 374 81 68. Te huur
1 ha 50 are landbouwgrond of weide, in Mechelen-Hombeek in agrarisch gebied. Goed gelegen om een biobedrijf te beginnen of om op een ecologische manier groenten te telen. Prijs: € 1200 per jaar of overeen te komen naargelang de bestemming.
[email protected]. gezocht
Het boek ‘Schapen houden ecologisch bekeken’ van Velt uit 1996. Het boek is ondertussen niet meer te krijgen. Heb je het boek en wil je het verkopen, geef dan een seintje via
[email protected]. gezocht
Heb je zin in ecologisch tuinieren en wens je mee te werken aan het onderhoud van ons 1 ha groot domein ‘De Heuvels’ in Stabroek? Neem dan gerust contact op met Dirk Platteau (afdeling Velt Polder):
[email protected] of 0475 89 05 07. gezocht
Kleine huurwoning met tuin (lochting), voor 1 persoon. Huurprijs max. € 400,00. Omgeving Aalter. 0488 750 272 (Rita Lemagie). Gratis
Gratis af te halen na telefonische afspraak: zaailing van notenboom (walnoot) (2x) en verschillende kleine goudenregenboompjes. 03 455 16 72.
gezocht
Voor onze dochter en vriend (nu nog op wereldreis maar terug in België eind september) zoeken we een huurhuis mét tuin, carport of garage, rondom Gent. Max. € 600,00. Houden van biologisch tuinieren. Contact: Ronny Speecke (rondo.
[email protected]) en/of Jasmijn Speecke (
[email protected]). Te koop
Soay-schapen (rammetjes en ooitjes), 8 maanden. Zeer sterk ras, prima grazers (netels, distels, boterbloemen), hoeft men niet te scheren en te ontwormen, geen hoeven te kappen. Voor consumptie: vlees smaakt als hertenvlees en is mager en cholesterolarm. Prijs o.t.k. Marc (Aalst): 053 70 69 55. Te koop
Aan vriendenprijsje: allerlei planten, kruiden, boompjes, gele en rode framboos. Bel gerust en we proberen te helpen! Marc (Aalst): 053 70 69 55.
gezocht
Voor de periode van ongeveer 24 oktober tot Kerstmis (2 maanden), te midden van de natuur in de Ardennen op een terrrein van 5 ha: iemand die met hart en ziel érg goed voor mijn roedel zeer brave witte herdershonden + 2 ezels en 4 paarden wilt zorgen. Je kunt in een huifkar slapen waar je je gsm kunt opladen en waar je kunt koken, wassen & plassen in redelijk primitieve (lees: natuurlijke) omstandigheden. Voor alle info, contacteer Christine: 0472 27 09 37. Gratis
Na vele jaren tevergeefs proberen is het me gelukt: tomaten buiten telen zonder enige afdekking! Het zaad (Hellfrucht) is (via Velt) afkomstig van Bingenheimer Saatgut. Alleen bij de uitplant werd er water gegeven. De natte zomer zorgde voor voldoende water in de (zanderige) grond. Ik ga er zaad van nemen. Velt-leden die interesse hebben contacteren
[email protected]. gezocht
Te koop
Huis in Halle-in-de-Kempen, dichtbij dorp én bos. E313 en E34 op 10 min. Bwjr 1980. Opp 2750 m2. Bewoonb. opp 170 m2. Natuurlijke materialen en warme kleuren, geïsoleerd volgens de huidige normen. Open leef- en werkruimte. Sobere maar praktisch ingerichte keuken met natuurstenen tabletten. Badkamer met veel kastruimte, ligbad met douche. Veranda-inkom. Lichte ruimte achteraan met inbouw-houtkachel. Kelder 6x6. Hoogrendementsketel op gas voor verwarming en warm water. Zonne- en schaduwterras. Houten garage aan straat en brede inrit. Dwaaltuin met vijvertjes. Gedeeltelijk bostuin, gedeeltelijk English Cottage Garden. Er groeien o.a.fruitbomen en -struiken, hazelaars, tamme kastanje en noten. Ecologisch onderhouden tuin. Vrij vermoedelijk lente 2012. Vraagprijs € 349.500.
[email protected] of 03 384 22 91. Foto’s op www.ecozoekertjes.be. Te koop
Volledige installatie voor vijver (merk Oase). Filter tot 30000 l + Pandovacvijverstofzuiger + vijverbroek. € 700,00. T 069 68 88 23. gezocht
Werk in ecologisch park of domein. Ervaring in snoei van sierstruiken, hoogstambomen en fruitbomen, compostering, biologische tuinbouw. Ook ervaring in verzorging van subtropische en tropische planten en fruitbomen. Eventueel ook als concierge.
[email protected].
Stekken of plantjes van zoethout + info gebruik. 0487 46 00 74. Te koop
Tussen Toulouse en de Pyreneeën: volledig gerenoveerde boerderij met 8 ha land, biologisch aangelegde landschapstuin, moestuin, zwembad, victoriaanse serre, stallingen etc. Info en foto’s op aanvraag. € 495.000. Geschikt als 1ste woonst, vakantieverblijf, leefgemeenschap?
[email protected] gezocht
Investeerders voor Nonolet, het eerste reuk- en watervrije en urinescheidende droogtoilet. Stichting De Twaalf Ambachten ziet mogelijkheden voor verbetering van de productie van haar Nonolet en staat open voor ieder acceptabel voorstel. www.de12ambachten.nl/nonolet.html AdverTentie Mobiele fruitpers Zevergem: • Perst uw fruit tot natuurtroebel sap. • Stel zelf uw bessen- of groentesap samen. • Maak van het sap cider of wijn. • Kijk op de agenda waar en wanneer we staan op www.mobielefruitpers.com Schrijf naar Velt of e-mail
[email protected]. Plaats je zoekertje op www.ecozoekertjes.be.
Eco-actief
31
Bloedzuring voor Di Rupo En ander eco-actief nieuws Samenstelling redactie
Bloedzuring voor Di Rupo Vrijdag 20 juli 2012 hield premier Elio Di Rupo een barbecue om alle vrijwilligers te eren. Tweehonderd vrijwilligers vertegenwoordigden het hele vrijwilligersveld van België. Velt stuurde er Ecodurver Anita op af die zichzelf de missie gaf om de Eerste Minister persoonlijk aan te spreken. En zo geschiedde… Anita trok de aandacht van Elio Di Rupo met een wel zeer bijzonder cadeautje: een potje bloedzuring. Bij de plant hoorde een ecoduverkaartje. Dankzij Anita’s boude optreden is de premier nu helemaal op de hoogte van de jongste Velt-campagne!
Velt blij met Vlaamse investeringen in volkstuinen De nieuwe financieringslijn voor volkstuinprojecten die Minister Peeters in augustus bekendmaakte, opent voor Velt perspectieven om op meer locaties in Vlaanderen begeleiding te geven. Daarbij is volgens Velt-directeur Jan Vannoppen een goede coördinatie tussen alle betrokkenen van groot belang: ‘De aangekondigde subsidies voor nieuwe volkstuintjes komen goed van pas om in te gaan op de vele vragen van groepen die een ecologische volkstuin, of een samentuin zoals wij dat noemen, willen starten. Vooral op het niveau van steden en gemeenten is er nood aan een samenhangende visie op de rol die volkstuinen en stadslandbouwinitiatieven kunnen spelen op het vlak van maatschappelijke ontwikkeling, gezondheid en voeding, stadsgroen, klimaatneutraliteit etc. Het gaat om meer dan eigen groenten telen en eten, dat bleek ook al uit een studiereis die Velt eind juni organiseerde.’ Bekijk een filmpje over de studiereis op www.samentuinen.org
Bilzen de boom in: fruitplukevenement in Alden Biesen Meer dan 40 ha biologisch beheerde hoogstamboomgaarden – zonder pesticiden dus – dragen eind september in Alden Biesen volop hun vruchten. Er is te veel fruit om in één keer op te eten. Bovendien is het fruit ideaal om heerlijk puur natuur appelsap van te maken. Daarom organiseert de stad Bilzen in samenwerking met Velt en enkele andere partners op zaterdag 29 september 2012 van 12-17 u het fruitplukevenement ‘Bilzen, de boom in’. Iedereen is welkom om appels te rapen en die door de Sapmobiel te laten persen tot heerlijk appelsap. De appels worden eenmalig gratis aangeboden; snel inschrijven is dus de boodschap. Je kunt natuurlijk ook gewoon een kijkje komen nemen in dé hoogstamboomgaard van Vlaanderen en het kasteeldomein Alden Biesen ontdekken. → www.bilzen.be/node/5146
32
Eco-actief
Studiereis Stadslandbouw in New York Een rondgang langs inspirerende voorbeelden en pioniers Velt-directeur Jan Vannoppen gaat van 3 tot en met 7 oktober 2012 kennismaken met een 15-tal projecten voor stadslandbouw in New York. De stad kent honderden – vaak gerenommeerde – initiatieven, variërend van stadsboerderijen, community gardens, schoolprojecten en daktuinen. Stadslandbouw gaat inderdaad over meer dan voedsel kweken op ongebruikte terreinen; het is ook een middel om aan gezondheidsopvoeding te doen, sociale samenhang te vergroten, werkloosheid en armoede te bestrijden, meer groen de stad in te brengen, thema’s als duurzaam consumeren aan te kaarten etc. Deze studiereis, georganiseerd door Landbouwuniversiteit Wageningen, is een gelegenheid om kennis op te bouwen en contacten te leggen met betrekking tot dit thema. Zo kan Velt een inbreng hebben in de discussie en het beleid rond stadslandbouw in Vlaanderen. Allicht zijn er aanknopingspunten met de werking van Velt en wie weet kunnen we in de toekomst actief bijdragen aan een aantal ecologische projecten voor stadslandbouw. Volg de berichtgeving over deze studiereis op www.velt.be PS: In het kader van het Transitie Festival, 26 oktober in de Gentse Vooruit, is er een debat over stadslandbouw. Hou de datum alvast vrij. Meer info op www.deverenigdeverenigingen.be.
Eco van grond tot mond In het zuidelijke gedeelte van Drenthe hebben zes ecotuiniers elkaar via het lidmaatschap van Velt gevonden. Na een klein aantal verkennende gesprekken bleken ze er alle zes zin in te hebben om een werkgroep op te richten. Ze willen graag met elkaar en met andere Velt-leden moestuinervaringen uitwisselen, bij elkaar kijken en natuurlijk van elkaar leren. Letterlijk van ecogrond tot mond! Hoe krijg je goede en vruchtbare grond (veel leden zijn enthousiaste permacultuurkenners) en hoe bereid je al het lekkers dat uit de moestuin komt? Zowel bekende als minder bekende groenten, kruiden en vruchten komen aan bod. Jan-Willem Nieuwenhuis, Tineke Schoenmaker, Marc en Caroline Siepman, Karin Winter, Erwin Woudboer en Mirjam Weisscher zijn de kwartiermakers. Ze hopen veel meer mensen in dit gedeelte van Nederland enthousiast te maken voor het ecologisch tuinieren, om daar met alle zintuigen van te genieten. Zaterdag 22 september, van 14-17 u, is er een eerste bijeenkomst in de ronde permacultuurmoestuin van Karin. Alle werkgroepleden nemen van eigen tuin zelfgemaakte hapjes en drankjes mee. Natuurlijk lichten ze graag hun ideeën en plannen voor de werkgroep toe. Je bent ook welkom met jouw ideeën op 22 september in Drenthe. Adres: Zuideropgaande 69, 7913 TJ in Hollandscheveld Interesse? Meld je aan via www.velt. be/ecovangrondtotmond
Lang leve de appel Velt wil met het project ‘lang leve de appel’ consumenten bewust maken van voedselverspilling door te focussen op de appel. Er is een versnipperd aanbod voor de verwerking van appelen. Bovendien is de vraag naar lokale verwerking groter dan het aanbod. Daar wil Velt wat aan doen. Vanaf oktober vind je op www.velt.be informatie over appelverwerking. Concreet betekent dit dat je via een kaart van Vlaanderen de plaatsen vindt waar je appels kunt verwerken of verkrijgen. Elke kilo die je verwerkt of laat verwerken, mag je vanaf oktober doorgeven aan
[email protected]. Een virtuele appelteller zal elke kilo meerekenen. Op www.velt.be vind je een inspiratiegids rond fruitverwerking en via de website kun je ook een vorming over voedselverspilling en fruitverwerking boeken. Lang leve de appel wordt gerealiseerd dankzij de steun van het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer, beheerd door de Koning Boudewijnstichting. Velt-team stapt 100 km voor Oxfam Solidariteit Op 25 en 26 augustus wandelden vier Velt-medewerkers met als teamnaam ‘Velt-ecodurvers’ de Oxfam Trailwalker: 100 km in De Hoge Venen ten voordele van Oxfam Solidariteit! Met veel wilskracht en gesteund door de goede zorgen van hun supportteam bereikten Emelie Heller, Riet Janssens, Katleen Verhaert en Jim Williame (Veltbestuurder) de eindmeet. Van harte proficiat! En bijzonder veel dank aan alle sponsors en sympathisanten!
Eco-actief
33
Ecodurver Kim: ‘Ik wil geen groene zaag zijn’ Dit jaar startte Velt de campagne ‘Word ecodurver’. Zes Velt-ambassadeurs tonen daarin hun ecologische passie. In deze Seizoenen komt Kim Leysen aan de beurt. Kim is beter bekend als Mme Zsazsa, van de gelijknamige populaire blog. Ze scoorde een hit met haar eerste boek Allemaal rokjes. Wat was je eerste Velt-ervaring? ‘Ik ging langs bij de ouders van een vriendin met enkele tuinvragen. Ik was net begonnen met tuinieren en kon wat goede raad en tips gebruiken. Ze toonden me Seizoenen en raadden me aan om lid te worden van Velt. Dat heb ik meteen gedaan.’
Ecodurver Kim!
Wat houdt eco-actief zijn in voor jou? ‘Het beïnvloedt in ieder geval voor een groot stuk mijn leven, bijvoorbeeld via mijn boodschappentas. Ik koop niet meer alles nieuw, kweek zelf groenten, eet vegetarisch en reis niet met het vliegtuig. Ik weet het, dit klinkt als een beperking en daardoor nogal negatief, maar voor mij is het net omgekeerd. Ik vind dit allemaal heel aangenaam, omdat het je creatief maakt. Het is gewoon leuk om erover na te denken. Het kwam in ieder geval niet van vandaag op morgen; zie het maar eerder als een zoektocht. Misschien is het wel allemaal begonnen toen ik mama werd. Mijn oudste zoon is nu zeven. Door zijn geboorte veranderde alles en waren de dingen niet meer zo vanzelfsprekend.’ Hoe maak je anderen warm voor een ecologische levensstijl? ‘Eigenlijk zo weinig mogelijk, omdat ik er zeker niet over wil prediken. Ik wil geen groene zaag zijn. Toch werkt wat ik doe aanstekelijk en zeggen mensen me dat “het eigenlijk allemaal wel waar is”. Ik werk mee aan een boek over ecologie en duurzaamheid dat volgend voorjaar verschijnt. Het wordt een ideeënboek over ecologisch tuinieren, koken, verbouwen, werken, etc.’ Waarom koos je ervoor om met een brood op de foto te staan? ‘Er hoort niet meteen een verhaal bij. “Zelf doen” is iets dat me op het lijf geschreven staat. Zelf brood bakken bijvoorbeeld.’
Kim krijgt de Velt-speld uitgereikt als dank voor haar ecologische inspanningen. Ze heeft een weblog waar ze tips geeft voor moestuintjes en anderen inspireert met recepten voor seizoensgroenten. Natuurlijk heeft ze ook zelf een moestuin en bakt ze haar eigen brood.
www.velt.be
ZEt jij jE ooK in voor EEn miliEuvriEndElijKE wErEld? word dan ooK EcodurvEr En vraag jE spEldjE aan bij vElt!
In juni schreef je op je blog dat het niet echt vlot ging in de moestuin. Heb je toch nog wat kunnen oogsten? ‘Bonen en courgettes, en daarmee heb ik het zowat gehad. Ik heb de moestuin wegens tijdsgebrek wat verwaarloosd. Maar ik heb goede voornemens voor volgend
jaar: dan start ik met een veel grotere moestuin, een van 30 bij 50 m in de plaats van 9 bij 9 m.’ Word ook ecodurver. Vraag je speldje aan op www.ecodurver.be!
34
Reportage
‘Met de aardappelen willen we frietjes bakken’ Over de schoolmoestuin van Bukadie in Kampenhout Tekst Hilde Pauwels Foto Dorien Pelckmans
Voor kinderen is er vaak niets heerlijkers dan wat verse sla of worteltjes te oogsten uit de eigen schooltuin en die op te smullen. Een schoolmoestuin aanleggen doe je echter niet zomaar. Velt en MOS Vlaams Brabant werkten samen om zes scholen te ondersteunen. Een Velt-begeleider gaf heel wat praktische tips en fungeerde als coach. De leerlingen en de leerkracht legden de moestuin aan en onderhielden hem. Een van de scholen met een flinke biologische moestuin is Bukadie in Kampenhout – een wijkschooltje met ongeveer 85 leerlingen. Juf Eva Van Eeckhout (34), de juf van het derde en vierde leerjaar, zette haar schouders onder het project. Hoe kwam het project tot stand? ‘Er liep een vraag binnen van Velt. Ze had eerst met de hoofdschool Ter Bronnen contact gelegd, maar de oproep kwam bij ons wijkschooltje terecht en ik hapte graag toe. Er was vrij veel overleg met Roger Verlinden, een Velt-lesgever die als mijn mentor fungeerde. De man is met pensioen en heeft veel ervaring met tuinieren. Hij kwam langs om de site te bekijken en samen stelden we een stappenplan op. Zo groeide het project. Ik had een budget van 200 euro. Het geld kwam van Velt en de provincie Vlaams Brabant. Elk jaar knutselen we spulletjes voor de kerstmarkt; uit die opbrengst kon ik ook nog putten.’ Had de school ruimte voor een moestuin? ‘Gelukkig wel. We hebben een kleine kinderboerderij met geiten, kippen en eendjes. Vroeger waren er ook twee varkens, maar door ouderdom zijn ze gestorven. Dat stuk terrein kwam dus vrij. Na toestemming van alle instanties kon ik het ombouwen tot een moestuin. In het voorjaar gingen we van start. Het was best
al vrij laat, maar het lukte toch allemaal heel goed.’ Hoe pakte je het aan? ‘Eerst wilde ik met de kinderen bekijken hoe je een composthoop kunt aanleggen. Twee compostmeesters kwamen uitleg geven en zetten me op weg. De kinderen vonden het leuk om na te gaan welke diertjes er in een composthoop leven. Met een loep bekeken we de beestjes en we leerden om ze te determineren. Bovendien deden we een bodemonderzoek om te weten of er bemesting nodig was. Dankzij de varkens was de grond echter heel vruchtbaar. We zochten uit wat onkruid is en wat je ermee kunt doen. Daarna begon het eigenlijke werk. We bakenden de moestuin af en twee opa’s kwamen langs om te spitten. Een dag later hielp Roger Verlinden ons met de aanleg van bedjes en de eerste aanplantingen. We hebben aardappelen, aardbeien, kervel, tomaten, sla en boontjes in de tuin gezet. Wortelen gingen wat minder goed. We hebben plannen om druivenstokken, frambozen en laagstamfruitbomen te
‘De tuin is een opsteker voor de hele klas.’ planten. Een vijgenboom lijkt ons ook wel wat. Het terrein is tien meter op acht, dus het biedt mogelijkheden. Ernaast liggen twee composthopen waarop pompoenen groeien.’ Ben je zelf een ervaren tuinierster? ‘Helemaal niet, maar ik vind het fantastisch om te doen. De kinderen vroegen zich soms wel af of het allemaal zou lukken. Ze wisten dat ik er niets van kende. Maar nu zijn ze bijzonder opgetogen. Iedereen is trots.’ Hoe reageerden de kinderen? ‘Ze zijn heel enthousiast. Van elk bedje maakten we een oogstplan. We houden bij wat we plantten en wat er is gelukt. Nu ja, op het einde van het schooljaar in juni was het nog wat te vroeg. We hadden voor de zomervakantie vooral aardbeien
Reportage
Schoolmoestuin.be Hier bundelt Velt alle informatie voor een ecologische schoolmoestuin. Op de blog kun je tips uitwisselen met andere schoolmoestuinfanaten. Pim Pompoen laat er af en toe van zich horen met succesverhalen en valkuilen van de schoolmoestuin.
Karrewiet, het Vlaamse jeugdjournaal dat te zien is op de televisiezender Ketnet, kwam filmen in de schooltuin.
en kervel. De leerlingen droegen ook de verantwoordelijkheid over een bedje. Dat namen ze heel ernstig. Ze wiedden, harkten, gaven water als het nodig was. Het was fijn om hen bezig te zien. De klusjes deden ze vooral tijdens de speeltijd. Elke dag gingen we met de hele klas ook even kijken. Zo kon ik het wat bijsturen. In het begin was het soms moeilijk om het verschil tussen de groenten en het onkruid te zien. Sommige kinderen gingen wat wieden op momenten waarop ze het eventjes moeilijk hadden. Dat is natuurlijk een pluspunt.’ Waren de ouders even enthousiast? ‘Ja hoor, ze leefden echt wel mee. Als een kind jarig is, brengt het meestal lekkers of een cadeautje voor de klas mee. Dat is dan vaak een boek of een bon uit een knutselwinkel. Heel fijn natuurlijk, maar dit jaar kregen we ook harkjes, schopjes, biologische slakkenkorrels etc. Wat me aangenaam verraste, was de interesse
van de grootouders. Zij hadden vroeger vaak zelf een moestuin, of hebben die nog steeds, en gaven ons graag goede raad. Sommigen hadden nog plantjes over en brachten die naar ons. Ze werden sterk betrokken bij het project.’ Hebben de kinderen thuis ook een moestuin? ‘Er is een leerling met een heel grote moestuin. Andere kinderen kennen het tuinieren via hun grootouders. En er is ook een meisje dat door dit project thuis zelf met een moestuin begon. We wisselden zaaigoed uit. Het was heel boeiend om te vergelijken wat er bij haar lukte en wat bij ons. We gingen ook de oorzaken na.’ Wie zorgde er tijdens de zomervakantie voor de moestuin? ‘Grotendeels deed ik dat. Maar ik beloofde aan de kinderen dat ik hen zou verwittigen als het tijd was voor de oogst. We wonen in een klein dorpje, dus dat vergde geen moeite. Ze kwamen graag helpen. Over hoe we de groenten konden verwerken, dachten we ook samen na. Aardappelen kun je lang bewaren. Daarmee willen we in september of oktober frietjes bakken voor de hele school. Hopelijk is de oogst groot genoeg.’ Kwamen er ook leerlingen uit andere klassen helpen? ‘Zeker, er was veel interesse om mee te helpen. De andere leerkrachten kwamen geregeld met de hele klas naar onze moestuin kijken. Wellicht zullen ze op termijn actief meehelpen. Volgende winter zou ik graag grondwitlof telen en misschien is dat iets dat zij kunnen opvolgen. Dat is nog wat afwachten.’ Was het niet zwaar om dit project te dragen? ‘Er komt behoorlijk wat werk bij kijken, maar het was voor mij een pluspunt dat het project pas half april op gang kwam. Toen had de klas al een hele brok leerstof gezien. Maar er zijn natuurlijk ook andere activiteiten, zoals het oefenen voor het schoolfeest. Op die momenten kwam er voor mij toch wel extra werk bij.’ Kon je de ecologische aspecten van biologisch tuinieren overbrengen op de kinderen? ‘Dat viel zeer goed mee. Brandnetels
35
gebruikten we voor soep en we werkten met boomschors. Voor de kinderen was dat allemaal prima. We hadden veel slakken en zochten op het internet naar wat we daartegen konden doen. Zo kon ik uitleggen welke technieken er al dan niet schadelijk zijn en de kinderen maakten de beste keuze. Hier verderop is er een bioboer en daar gingen we met de klas al een keertje helpen om aardappels te rooien. Daardoor wisten ze al een beetje wat biologisch tuinieren is.’ Hoe beoordeel je het didactische aspect? ‘Het is ongelooflijk hoeveel leergebieden er aan bod komen in een dergelijk project. Je bereikt automatisch een pak eindtermen waarvoor je anders soms moet zoeken en puzzelen om het haalbaar te maken. Elk kind blinkt uit in iets. Dat kan taal of rekenen zijn, maar voor sommige leerlingen is het praktische echt wel een meerwaarde. Zij hebben inzicht in hoe je dingen aanpakt, in wat er wanneer moet gebeuren, in wat ze daarvoor nodig hebben. Zeker voor hen is de moestuin een cadeau. Het blijft leerstof en de leerlingen krijgen punten voor hun werk, maar op deze manier kun je de leerlingen met praktische vaardigheden wat naar boven halen. Andere leerlingen zien dan ook dat zij het in de moestuin heel goed doen. Op die manier is het echt een opsteker voor de hele klas.’ Op het einde van het schooljaar kwam er een kok langs om te koken. Hoe verliep dat? ‘We hadden aardbeien waarmee we sorbet maakten. Die was super lekker, omdat de vruchten heel zoet waren. Met de kervel maakten we soep. De kok serveerde ons een heerlijk menu, met de hulp van de kinderen. Karrewiet kwam langs om te filmen. Bovendien was het heel mooi weer, dus we konden in het zonnetje genieten van al dat lekkers.’ De zes Vlaams-Brabantse scholen Deze scholen stapten in het project: Heffel in Kessel-Lo, basisschool ’t Centrum in Rotselaar, de Luchtballon in Tienen, basisschool Vijverbeek in Asse, gemeenteschool Wezemaal en Bukadie in Kampenhout (deel van de scholengroep Ter Bronnen).
36
Lezers reageren/Uitgesproken
Druivengalmijt Beste Seizoenen-redactie, Hierbij wil ik toch even reageren op de rubriek ‘Lezers reageren’ van het laatste Seizoenen-nummer waarin er een stukje staat over de galmijt op druif. Het gaat hier om een specifieke diergroep, namelijk mijten (dus geen spinnen, noch insecten). In de biodruiventeelt zet men spuitzwavel in tegen schimmelinfecties, en men heeft vastgesteld dat dit ook helpt tegen de druivengalmijt. Althans, zo heb ik het in Duitsland aangeleerd gekregen. Voor de thuistuinier die enkele tafelof eetdruiven heeft staan – hopelijk tolerante rassen, zodat schimmels geen probleem vormen – is de aantasting vrij onschuldig voor gezonde planten. De natuurlijke vijanden zijn roofmijten, die net als de druivengalmijt slechts bij een temperatuur boven de 15°Celsius actief zijn. Ze houden zich vaak op tussen de witte haren in de opzwelling van het blad, zodat bij een biotuinier bijna nooit moet worden opgetreden. Merkt men dat er witte ophopingen (viltige bultjes) in de jonge bloemen of druiventrossen ontstaan, dan is ingrijpen zeker wenselijk. Naast spuitzwavel, kun je ook een biologisch acaricide (antimijtenproduct) toepassen zoals biopyrethrum. Dit moet in tegenstelling tot spuitzwavel pas bij het zwellen van de knoppen worden toegepast. Je herhaalt dit het best tweemaal met een tussenperiode van acht dagen zodat de diertjes die eventueel later uit de (nieuwe) eieren komen zich niet kunnen voortplanten. Zoals bekend dood men met deze bestrijdingsmiddelen (spuitzwavel en pyrethrum) ook nuttige diertjes. Het niet meer gebruiken van spuitzwavel in de klassieke druiventeelt, is niet de echte oorzaak voor het explosief optreden van de druivengalmijt. Ze wordt immers nog altijd bestreden in de wijngaarden, zij
het met andere producten. Ik vind dat het tijd is om los te geraken van het idee dat men alles maar moet bestrijden, omdat de natuur meestal zelf het probleem onder controle houdt. Het is een verdienste om deze aantasting bekend te maken bij de lezers, maar bestrijden is slechts in zeer uitzonderlijke gevallen nodig in een hobbytuin. We hebben in de Proeftuin gemerkt dat niet alle rassen worden aangetast. Met vriendelijke groet, Marc Geens
Romke van de Kaa en heermoes Geachte redactie, Dat Romke van de Kaa een, ik citeer, ‘begenadigd tuinboekenschrijver is’ en bovendien een uitgebreide plantenkennis bezit, wil ik hier niet betwisten en een boek als Verwilderen kan de liefhebber van een ecologische tuin inderdaad alleen maar toejuichen. Nieuw is het uiteraard allang niet meer wat die man schrijft. Twintig jaar geleden werd deze manier van kijken en omgaan met tuinen en planten al op papier gezet in het boek De Ecologische siertuin van Velt. Vier jaar geleden verscheen het tweede boek over ecologische tuinen, Stappen naar een ecologische tuin, waarin stap voor stap wordt uitgelegd wat spontane ontwikkeling betekent en hoe je ermee omgaat. Over dat omgaan stelt het uittreksel over heermoes mij wel teleur. Er is inderdaad niets op tegen om heermoes een aardige en sierlijke plant te vinden, maar dat belet niet dat je in de plaats er iets tegen te doen er iets mee kunt doen. Wat? Dat staat uitgelegd in een uitgebreid artikel over heermoes in Seizoenen juni-juli 2002 in de reeks ‘Ongewenste gasten’. Erbij staat een lijstje van planten waarmee heermoes samen groeit. In het draaiboek Zonder is gezonder kun je
‘Wijn is een werkstuk van de natuur, begrepen door de mens. De mens moet dus het proces van druif tot wijn volgen, begeleiden en sturen. Maar zonder de wijn te dwingen iets te zijn wat hij van nature nooit zou worden.’
Aubert de Villaine, beheerder van het wereldberoemde biodynamische Franse wijndomein Domaine de la Romanée-Conti in de Bourgogne, werd eredoctor aan de Katholieke Universiteit van Leuven.
In: De Standaard, vrijdag 1 juni 2012.
datzelfde lijstje, wat afgeslankt, eveneens raadplegen. En wat betreft het verslaan van heermoes? Yes, you can beat that plant indeed! Namelijk door verstoring te vermijden en te zorgen voor geschikte planten die heermoes gewoon wegconcurreren. Over de heermoes in de tuin van de heer Romke van de Kaa: al die weliswaar ‘legale’ bestrijdingsmiddelen die hij heeft gebruikt, betekenen een zeer grondige verstoring. Eigen schuld dikke bult, zou ik zo zeggen, want als er één plant weerstaat aan en massaal terug groeit na het gebruik van herbiciden dan is het wel heermoes. Geertje Coremans
Onkruid in gazon Beste Maite, Binnenkort wordt onze voortuin heraangelegd. Het gazon bevat momenteel veel mos en onkruid. Dat moet eerst ‘verdelgd’ worden alvorens het opnieuw kan worden ingezaaid. Plat spuiten is voor mij geen optie; ik wil het graag op een milieuvriendelijke manier aanpakken. Hoe doe ik dat het best? Ik las dat Velt in Genk een demonstratie heeft gegeven over het verbranden van onkruid. Kan dit ook voor ons gazon? Alvast bedankt voor je antwoord. Groetjes, Liesbet Jacobs
Antwoord van Maite Grugeon, adviseur siertuin Beste Liesbet, Ik kan jouw gazon van hier uit niet goed inschatten natuurlijk (de ligging, de bezonning, de grootte), maar het feit dat er mos groeit in je gazon, duidt op schaduw. Gras groeit nooit goed in de schaduw en daarom zal mos er altijd de overhand krijgen. Wil je er toch per se
‘Wat gewone burgers betreft, heeft het voor of tegen de klimaatveranderingswetenschap zijn geen impact. Niets van wat ze doen als individuele consumenten of inidividuele kiezers heeft een effect op de risico’s die klimaatverandering inhoudt. Daarentegen zou het innemen van een positie die in strijd is met die van de culturele groep waartoe ze behoren, een desastreus effect kunnen hebben.’ Volgens Dan Kahan, professor psychologie, wordt de positie die mensen innemen tegenover klimaatverandering in sterke mate bepaald door de sociale omgeving, bijv. uit angst voor jobverlies.
In: Nature, 16 augustus 2012.
Lezers reageren/Uitgesproken
gras, dan zul je levenslang het mos eruit moeten verticuteren, ieder jaar opnieuw. Een duurzame optie is de volgende: maak een schaduwborder met vaste planten zoals varens, longkruid, epimedium, etc. (raadpleeg de Velt-plantenzoeker: www.velt.be/plantenzoeker/pag654). Je spreekt ook over onkruiden in je gazon. Als het planten zijn zoals madeliefjes, brunel en klaver, dan spreken we van een kruidenrijk gazon. Voor vlinders en bijen is dit een zegen. Een altijd groen gazon dat enkel uit gras bestaat is eigenlijk een reclamebeeld, dat in de praktijk alleen maar haalbaar is met behulp van bestrijdingsmiddelen en mest en veel zorg. Erg ‘natuurlijk’ is zo’n perfecte grasmat niet. Het is heel normaal dat er andere planten (onkruiden) tussen de grassen groeien, net zoals in een hooiland of een bloemenweide. Een kruidenrijk gazon is een veel haalbaarder beeld, en bovendien beter voor de biodiversiteit. Is er genoeg zon, dan kun je van je gazon een bloemenweide maken, of een hoger grasland met in het voorjaar bloeiende bollen. Nog een kleine bedenking in verband met gazon in de voortuin: we raden kort gemaaid gazon eigenlijk alleen aan als het gazon ook echt gebruikt wordt om op te spelen, te zonnen, de was te drogen etc. Anders is zo’n gazon een redelijk arbeidsintensieve groenvorm. Een voortuin kan ook bestaan uit een vlak met vaste planten en wat struiken die de bodem bedekken. Daar heb je veel minder werk mee. Maar dit is natuurlijk maar een suggestie. Op www.velt.be/onkruidingazon vind je nog meer informatie, en ik raad ook graag het Velt-boek Stappen naar een ecologische tuin aan. Veel plezier en succes met de tuin!
Groente- en fruitkalender Beste, Ik heb een vraag over jullie groente- en fruitkalender. Ik zie daarop fruitsoorten zoals kiwi’s, mango’s, bananen en mandarijnen. Dat zijn toch geen Belgische fruitsoorten of wel? Hoe komt het dat jullie deze opgenomen hebben in de lijst? Vriendelijke groeten, Karolien Rector
Antwoord van Nadia Tahon, Diensthoofd Kennis Dag Karolien, In de groente- en fruitkalender hebben we een aantal exotische vruchten opgenomen, omdat die ingeburgerd zijn in onze eetgewoonte. Ook deze fruitsoorten zijn seizoensgebonden. Voor nagenoeg al deze fruitsoorten raden we aan om ze in de winter te eten; dan zijn ze afkomstig uit het zuiden van Europa of worden ze aangevoerd met de kleinste aantal voedselkilometers. Sinaasappelen in de zomer zullen eerder uit Zuid-Amerika of ZuidAfrika komen en dat scheelt heel wat met de Spaanse sinaasappelen. Deze fruitsoorten kunnen ook allemaal aangevoerd worden per boot en hoeven niet met het erg energieverslindende vliegtuig te worden getransporteerd. Onze voorkeur blijft uiteraard uitgaan naar Belgisch fruit. Je eet de exotische vruchten het best met mate. Kies dan bij voorkeur voor fruit van eerlijke handel. Rabarber en spruiten Hallo, Ik las in het vorige nummer van Seizoenen de pagina met lezersreacties en -vragen en ik dacht: hier kan ik mijn vragen kwijt! Een eerste belangrijke vraag waar ik al enkele jaren mee zit: is het echt zo dat je rabarber niet meer mag plukken na de
‘Ik steun geen gewelddadige, misbruik makende en kinderachtige campagnes, voor welk doel dan ook. Aan alle campagnevoerders, bewaar jullie bloem om brood te maken voor de kinderen die honger hebben.’ Zangeres Lady Gaga heeft geen respect voor dierenrechtenorganisatie PETA die model Kim Kardashian voor het dragen van bont op de rode loper met bloem bekogelde.
In: De Standaard online, 16 augustus 2012.
37
‘zonnewende’ van 21 juni omdat het gif dan van het blad naar de steel trekt? En dit vraag ik me ook af: vorige week ontdekte ik op een spruitenplantje een heel legertje rupsen (wit met zwart streepje – vermoedelijk van het koolwitje?). Ik twijfelde wat ik ermee zou doen: ofwel ze er allemaal afhalen en aan de kippen geven, ofwel de beestjes gewoon dat plantje geven in de hoop dat ze daarmee tevreden zouden zijn en mijn andere plantjes zouden laten staan. Ik heb ze gewoon laten zitten, maar zijn mijn andere spruitplantjes nu nog veilig? Groetjes van een beginnend moestuinierster, Katrien Nuttin
Antwoord van Lieven David, adviseur moestuin Beste Katrien, Voor rabarbertaart is er inderdaad tot 21/06 geen probleem, vooral als je jonge stelen plukt, en die zijn er volop in het voorjaar. De planten bevatten meer oxaalzuur naarmate het seizoen vordert (ook andere planten worden pittiger naarmate het blad ouder wordt). Verder zijn de stelen taaier en moet je plant ook genoeg reserves opbouwen voor volgend jaar (zoals asperges). Af en toe een zomerse jonge stengel in een dessertje verwerken mag wel, hoor, maar overdrijf zeker niet. Koolwitjesrupsen verwijder je het best, want ze vreten alles kaal op den duur. Probeer ze eens op Oost-Indische kers te zetten, een paar meter verder. Zend je brief naar
[email protected] of per post t.a.v. de redactie.
‘We moeten ons overgeven aan basiswetenschap. We leven in een iglo deze zomer en overal rondom ons is het ijs aan het smelten. Het is tijd om de feiten onder ogen te zien.’ Volgens milieujournalist Bryan Walsch bieden de hitterecords in de VS een voorproefje van hoe klimaatverandering kan uitdraaien.
In: Time, 23 juli 2012.
38
Uitgelicht
Tegen beter weten in
Dick Hollander
4 Heuvels, juli 2012 € 24,50 Verkrijgbaar via www.4heuvels.nl
Onderzoeksjournalist, historicus en biologisch tuinder Dick Hollander promoveerde in mei dit jaar op de geschiedenis van de biolandbouw in Nederland. Van zijn proefschrift maakte hij een publieke editie die ook voor een breed publiek toegankelijk is. De titel Tegen beter weten in slaat tegelijkertijd op het ondernemerschap onder de biologische vlag en op het agrarisch beleid tussen 1880 en 2001. Het boek is daarmee van belang voor zowel ‘gangbare’ agrariërs en hun vertegenwoordigers als voor de ‘biologische’. De kernvraag van het werk luidt: waarom ontwikkelde de biologische landbouw zich in Nederland zo moeizaam? Want het landbouwareaal voor biologisch werkende agrariërs is in Nederland met 2,6 procent veel kleiner dan in bijvoorbeeld Oostenrijk, Zweden en Estland (respectievelijk 18,5; 12,8 en 11 procent).
selvoorziening en arbeid. De conclusies stemmen niet vrolijk, maar dat is – droog gezegd – niet belangrijk, omdat ook het agrarische heden niet vrolijk stemt wat betreft werkgelegenheid, inkomsten van boeren, biodiversiteit en natuurbeheer. We kunnen met dit boek net zien waarop bepaalde keuzes in het verleden zijn gebaseerd, en daarmee een reëlere strategie bepalen voor een ‘gezondere landbouw’ in de toekomst. Het werk van de biologische pioniers (consumenten en producenten) wordt beschreven in een reeks aardige portretten. We krijgen inkijkjes in de bedrijfsvoering en oogstresultaten en in de beweegredenen van een boel boeren en tuinders. Daarmee alleen al is het een historisch document dat net op tijd verschijnt, want Hollander staat met zijn respectabele leeftijd van 75 jaar precies in tussen de huidige tijd en de allereerste pioniers uit de jaren 1920 (de auteur interviewde mensen die deze lieden nog hebben gekend). Hollander wilde ‘bijziendheid’ vermijden door zijn onderzoek tot aan het jaar 2001 te laten lopen. Met zijn epiloog doet hij in deze publieke editie evenwel een kleine voorzet voor opties in de toekomst. Dit is een discussiestuk – gebaseerd op praktische ervaring en op het hier besproken wetenschappelijk onderzoek – dat in de wetenschappelijke editie niet staat. In het discussiestuk lees je zaken waar verschillende mensen een uiteenlopende mening over zullen hebben, maar het is sowieso van onschatbare waarde voor de voedingssector van nu. Lucas Brouns
Het antwoord van Hollander legt een bewuste tegenwerking vanuit de overheid bloot, deels autonoom en deels als verlengstuk van het landbouwaggregaat. Verder wordt uitgelegd welke rollen de agrochemische industrie en spelers in de voedingsbranche hebben vervuld. Hoewel de auteur inderdaad zelf decennialang biologisch tuinder en wijnbouwer is geweest, schuwt hij in dit boek niet als wetenschapper de flaters te benoemen van milieubewuste pioniers, bijvoorbeeld toen ‘Kabouters’ onderling ruzieden in de jaren 1970. Het biologische pionierswerk wordt in het bredere perspectief geplaatst van de Nederlandse handelstraditie en het Nederlandse en Europese beleid op voed-
Een uitgebreide bespreking vind je op www.mergenmetz.nl. Het proefschrift, dat in de plaats van een epiloog een uitgebreide samenvattende conclusie bevat, is ook te bestellen via de website van de auteur.
Winnaars! Winnen een exemplaar van het boek Holzer’s permacultuur: Lea Vergaelen, Gunter Cannoot, Patrick De Meersman en Rinus Dieleman.
Diervriendelijk tuinieren
Adrian Thomas
Tirion Natuur, 2012 ISBN 9789052108698, 240 p. € 24,95
Natuurverenigingen willen via bewustmakingscampagnes de natuurwaarde van het private groen verhogen om op die manier de biodiversiteit in Vlaanderen en Nederland te verhogen. Ook almaar meer tuinbezitters hebben hier aandacht voor. Dit boek reikt een aantal handvatten om van je tuin een paradijs voor dieren te maken en zo de biodiversiteit te verhogen, zodat jij kunt genieten van prachtige vlinders, zingende vogels en dansende bijen. Dit mooi vormgegeven boek werd uit het Engels vertaald, maar de gegevens werden bewerkt waardoor het boek in Vlaanderen en Nederland perfect bruikbaar is. De auteur bespreekt de meest voorkomende tuindieren. Dat zijn voor iedereen bekende vogels, vlinders en zoogdieren, waar we toch verrassend weinig van afweten. Dankzij een korte beschrijving over het leven van de dieren leren we ze beter kennen, wat ze nog interessanter maakt. Daarnaast lees je hoe je deze dieren naar je tuin kunt lokken en ze kunt verleiden om te blijven. Dit vind ik veruit het meest boeiende aspect van het boek. Het deel over tuincreaties is een mooie inspiratiebron om je eigen tuin nog te verrijken en je eigen natuurgebiedje te laten bruisen van het leven. Bij de plantenlijst mis ik een tabel. Natuurlijk kan niet alles in dit boek even uitgebreid zijn en hiervoor bestaan voldoende andere tuinboeken. Diervriendelijk tuinieren is een leuk boek om even stil te staan bij je mede tuinbewoners en op die manier je tuin beter te leren kennen en beheren. Het is een mooie inspiratiebron om de biodiversiteit in jouw tuin te verhogen. Peter Vande Moortele
39
40
Publireportage
Het ECOstyle-insectenhotel is weer verkrijgbaar
Veel insecten zijn voor mens en milieu heel nuttig. Ze bestuiven bloemen en zorgen voor een ecologisch evenwicht door schadelijke insecten te bestrijden. Daarnaast maken insecten een belangrijk deel uit van de ecologische kringloop, ook in de tuin. Plagen en verstoringen van het natuurlijke leefgebied van bijvoorbeeld wilde bijensoorten en gaasvliegen hebben het aantal natuurlijke nest- en overwinterplekken aanzienlijk verminderd. In België worden enkele bijensoorten zelfs met uitsterven bedreigd. Het met natuurlijke materialen, handgemaakte ECOstyle-insectenhotel biedt nuttige insecten in de zomer een nesten rustplaats en in de koude maanden een geschikt winterkwartier. De nuttige insecten nestelen zich naar hun eigen behoeften in een van de verschillende ‘kamers’. Met een insectenhotel draag je bij aan het verhogen van de biodiversiteit in je tuin.
Het ECOstyle-insectenhotel trekt verschillende nuttige insecten aan, die ieder hun geliefkoosde kamertje kiezen: Lieveheersbeestjes Lieveheersbeestjes nestelen zich het liefst in dichte, natuurlijke materialen. Ze zijn zeer effectief in het bestrijden van de bladluizen in de tuin. Ze zijn voornamelijk overdag actief en gebruiken het insectenhotel als overnachtingsplek. Daarnaast gebruiken ze het hotel voor de overwintering. Metselbijen De holtes in het hout bieden de ideale broedruimte voor de metselbij. Deze wilde bijensoort legt haar eitjes in een holte en metselt die vervolgens dicht. Als de bijen uitgekomen zijn, knagen ze in het voorjaar hun weg naar buiten. Volwassen metselbijen en hun larven voeden zich met stuifmeel en nectar, die ze uit planten uit de omgeving halen. Het is daarom belangrijk om veel verschillende bloemen, bomen en struiken in de tuin te plaatsen. Bijzonder geliefd zijn vroegbloeiers zoals
de hyacint en de bloesem van appels en aardbeien. Graafwespen Graafwespen gebruiken plantenafval en afgeknipte takken als nestplaats. Ze zijn uiterst nuttige helpers in de strijd tegen bladluis, cicaden en bladkeverlarven. De graafwespen graven rechte gangen in het merg van de plantenstengels en zetten daar hun kroost af. Vlinders Dagvlinders – bijvoorbeeld de citroenvlinder, dagpauwoog, kleine vos en admiraal – gebruiken het insectenhotel als winterverblijfplaats en als onderdak bij slecht weer. In de winter zoeken de vlinders koele ruimtes uit en overwinteren ze in gaten. Wilde bijen Wilde bijen, zoals diverse soorten maskerbijen, vinden in holle stelen onderdak en een geschikte nestelplaats. Maskerbijen zijn, zoals veel wilde zomerbijen, dol op veel verschillende (inheemse)
Publireportage
plantensoorten zoals korenbloemen en voeden zich met hun nectar. Gaasvliegen en lieveheersbeestjes Bij elkaar liggende natuurlijke materialen trekken in het bijzonder gaasvliegen en lieveheersbeestjes aan. Gaasvliegen voeden zich met bladluizen, trips en wolluizen en ook met honingdauw en nectar. Geliefd zijn ook kruiden als bijvoorbeeld peterselie, venkel en selderij. Ze maken het hele jaar gebruik van het insectenhotel als schuilplaats. Tips voor een biodiverse tuin Zet het ECOstyle-insectenhotel neer of hang het op een zonnige, wind- en regenbeschutte plek, ten minste op kniehoogte. Plaats de voorzijde van het insectenhotel het liefst naar het zuiden, zuidwesten of zuidoosten. Afwisseling in beplanting (een heg en struiken van inheemse soorten, een bloemenweide, een moestuin, een kruidentuin, een oude holle boom…) zorgt ervoor dat er een rijkere variatie aan insecten wordt aangetrokken, waaronder een pak nuttige zoals lieveheersbeestjes, oorwormen en sluipwespen. Deze insecten zorgen ervoor dat overpopulatie van bepaalde schadelijke soorten, zoals bladluizen, onderdrukt wordt. Kies voor bloemen en struiken die vlinders en bijen aantrekken. Vlinderstruiken zijn een prima middel om biodiversiteit in je tuin te stimuleren. ECOstyle, een logische keuze! Sinds de oprichting in 1967 is de filosofie van ECOstyle gebaseerd op natuurvriendelijk tuinieren, uitgaande van de organische kringloop in de tuin. Een bewuste keuze om met zorg en respect om te gaan met milieu, mens en dier. Dit om zoveel mogelijk leven in de tuin te stimuleren en de natuur haar werk te laten doen. ECOstyle-producten worden vervaardigd met respect voor de natuur. Door het grote succes was het ECOstyleinsectenhotel enkele weken uit voorraad. Nu is het weer verkrijgbaar in vele tuincentra, waaronder Horta en AVEVE en ook bij BIOplanet Meer info: www.ecostyle.be/verkooppunten of via ECOfoon : 011 58 05 85
41
42
43
ECOLOGISCH EN TIJDLOOS DESIGN...
SGS-PEFC/COC-0123 CASTANEA
De kastanjehouten producten van CASTANEA, tuinafsluitingen, tuinpoortjes, steunpalen, Post & Rail-afsluitingen, enz... passen door hun tijdloos design in elke tuin. Ze zijn afkomstig uit de ecologisch beheerde hakhoutbossen van de Limousin en zijn van nature bestand tegen schimmel en vocht. Impregneren is dus overbodig.
dinsdag tot vrijdag van 9.30-12.30 en van 13.30-18.00 u, zaterdag van 9.30-12.30 en van 13.30 tot 16u
Berlarij 19, 2500 Lier
In heel Vlaanderen vind je verkoopadressen van CASTANEA. Voor meer informatie over het volledige CASTANEA assortiment bel naar 0473 43 00 87 of surf naar www.castanea.be
• natuurverf, lak, olie, beits en was • cementtegels en zelliges • ecologische onderhoudsproducten • gratis kleuradvies Nieuw: elke zondag van 9.00 uur tot 14.00 uur staat Huis van Haaz tijdens de zondagmarkt in ‘De Loods’, Noordstraat 2 Heist-op-den-Berg.
44
45
46
Ledenvoordelen
Veggielicious Steeds meer mensen doen enthousiast mee aan ‘Donderdag Veggiedag’ en eten een of meerdere dagen per week lekker vegetarisch. Veggielicious speelt daarop in. Het is de consumentenbeurs voor iedereen die graag meer plantaardige en minder dierlijke voeding wil eten. Deze beurs – waar vegetarische voeding, veggie kookboeken, veggie schoenen, veggie reizen, plantaardige dranken, biotextiel, bioverzorgingsproducten, ecologische onderhoudsproducten, biozaden, biowijnen, fairtradeproducten en andere veggievriendelijke en plantaardige producten worden voorgesteld – wordt georganiseerd in opdracht van EVA vzw, de organisatie achter de Donderdag Veggiedagcampagne. Jouw korting: € 2,00 op vertoon van je Velt-lidkaart. De normale toegansprijs bedraagt € 12,00; Velt-leden betalen dus € 10,00. Wanneer? zaterdag 6 oktober 2012 van 10-22 u Adres: ICC Ghent, Arteveldeforum Van Rysselberghedreef 2 bus 1, Citadelpark, 9000 Gent → www.veggielicious.be
Blue-bike Blue-bike is een deelfietssysteem waarmee je met 1 abonnement in 40 stations tot 2 fietsen kunt huren. Ideaal voor het laatste stukje na de treinreis om op je bestemming te geraken, heel gemakkelijk en flexibel. De prijs van een abonnement werd recent verlaagd naar € 10,00. Met dit abonnement kun je in alle 40 stations een Blue-bike ontlenen voor € 3,00 per dag van 18 uur. Abonnee worden kan via www.blue-bike.be. Jouw korting: Er is een uniek proefaanbod voor Veltleden: voor 1 symbolische euro kun je in een van de 40 stations een Blue-bike ontlenen voor een hele dag (max. 18 uur). Meld je als Velt-lid aan via www.blue-bike.be met de volgende actiecode: velt18bb12. Blue-bike stuurt je de kaart op waarmee je een hele dag een Blue-bike kunt gebruiken. (Voorwaarden: Het proefaanbod van € 1,00 dient betaald te worden via domiciliëring of betaalkaart. Deze actie met actiecode blijft 2 maanden geldig na publicatie; daarna is het niet meer mogelijk dit proefaanbod te activeren. De kaart vervalt (en is dus onbruikbaar) ná de eerste proefrit.) Na de proefrit krijgen de gebruikers de kans om een voordelig jaarabonnement te nemen: een abonnement (€ 10,00) met 2 gratis ritten. (Voorwaarden: Het voordelige abonnement dien je zelf aan te vragen via e-mail. Daarna wordt het abonnement gereactiveerd en overgezet op 10 + 2 (€ 10,00 voor het jaarabonnement inclusief 2 gratis ritten). Het abonnementsgeld van € 10,00 wordt geïnd bij de eerstvolgende maandelijks factuur, op dezelfde wijze als initieel € 1,00 werd betaald (domiciliëring of betaalkaart). Deze opvolgactie blijft geldig tot 30 november 2012.) → www.blue-bike.be
Select champagnes Select champagnes is gespecialiseerd in het op de markt brengen van champagnes van kleinere champagnehuizen die een hoge kwaliteitschampagne kunnen garanderen tegen een zeer goede prijs. Select champagnes zoekt zelf deze kleine champagnehuizen rond Reims en maakt een selectie van de beste champagne op vlak van prijs/kwaliteit. Sinds kort brengt Select champagnes ook biologische en biodynamische champagnes op de markt in België. Jouw korting: 5 procent op de biologische en biodynamische champagnes. Voer je Velt-lidnummer in onder ‘Additional information’ bij bestelling via www.selectchampagnes.be om van de korting te genieten. Adres: Villershof 15, 3071 Erps-Kwerps. 0468 11 69 91,
[email protected] → www.select-champagnes.be
Eco Today: beurs over duurzaam leven Maak kennis met nieuwe technieken en mogelijkheden die bijdragen tot een duurzaam gebruik van onze natuurlijke hulpbronnen en tot een gezondere levensstijl: van biovoeding en duurzame woning- en kantoorinrichting tot duurzame energieproductie en een beter beheer van onze natuurlijke hulpmiddelen… en alles wat daartussen ligt. Zowel commerciële bedrijven als verenigingen en diverse instellingen bieden de bezoeker alle mogelijke info, ecoproducten en -materialen aan. Jouw korting: € 1,00 korting op de toegangsprijs van € 3,00 met de onderstaande bon. Wanneer? 22 en 23 september 2012 van 10-18 u Adres: De Beurshal, Hauwerstraat 2, 8000 Brugge → www.ecotoday.be
Ledenvoordelen/Publicaties
Overige ledenvoordelen Ecoflora - Wijngaardhof biogroente - Midgaard - Ecomicroob - La Vigne - PUC-shop - ‘t Biohofke - Lazuli - Dobbelhoeve - Biotiek-Biodyvino - Doekjes en broekjes - Bodemkundige Dienst van België - Biogroei - Natuurboerderij Het Bolhuis - Hageling-Bio Wijnbouw - Cecotec - AC De Wroeter - De Zaaier - Het Roodhof - Bezegaard Biofruit - Biovita - Kruiden Pervisum - De Hogen Akker - Lekker Gec - Stainless Building Consultancy - Boerderij De Loods - Pro Vino Vero - ‘t Wilgenhof - De Wieltjeshoeve - Belgaard - Het Loonderhof - Boergondie - Purfruit - Bed and Breakfast Keutenberg - Olleke Bolleke - Tintelijn - Stichting Ommersteyn - Tuin van hEden - Hof ter Wilgen - Juan Luis - @vinum-bio - Anders Getint - Energiebespaarshop.be - Cook and Herb - De ‘h’eerlijke natuur - WTC SA - Colombahof - Natuurbron - PuurNatuur - Het Festijn - De Groene Weide - De Maretak - ‘t Natuurhoekje - Biocosmetica. nl - Natuurhuis Pacha Mama - Natuurlijk - Interi-Arte - De Eko Winkel - De Karwij - De Korenbloem - Het Zevenblad - ‘t Buskruid - Antifox security - Today - Duizendblad - King of Town & Karma Queen - Camping en Galerie Thyencamp - De Speypdonckhoeve/Groen getint - Eco-lana - Hempmade Bed & Breakfast Lomolen logies - E-advies - Ponnekeblom - Natural Bulbs - De brandnetel - Praktijk voor Integrale Gezondheidsbegeleiding - Netelvuur - Meer dan mooi - Bebo Ecofashion - Restaurant Avalon - ‘t Zondagskind - rawliving. be - Biocafé De Groene Ridder - De carecompany - Inti Washi - Natuurlijke wijnen - Noordkaap - Soulmade - Wellness- & Beautysalon Nina - Huis van Haaz - Chris Priem Tuinarchitectuur - Cappucino - Vegetarische Kookschool De Zonnekeuken - Angelus Energy - In Motion - Hof van Steelant - Parkhotel EcoBaby - Ecocyclo - Bio-green - Nationale Plantentuin Meise - De Vijfde - Laugs Vakantiewoningen - b&b De Meetjes Bio-Bucolica - Samenland - De hoorn - Biocosmetica.nl - Vino Mundo - De Cruydthof - Goedvandoen - VaiVerde - Domein De Lusthof - Zandzeepsoda - Dendergarden - The Kitchen Garden - Nationale Plantentuin - Pajottenlander - Jaaropleiding aromatherapie Netelvuur - Wijnen Oenologic - Hermelijn - Wervel - De Pottekaashoeve - Tuinspul.nl - Kookworkshops restaurant Danku - Sengersbroek - Plant en houtgoed - B&B Koornemoezen - Duurzame Tuinartikelen Kim Bunt - Bioliki - Kip van Troje - Natural Cocooning - Le Neu Moulin - ALPY - Humus - Vitavia Serres - De Gastvrijheid - Hermelijn - De Bioparfumerie - Philimonius - MijnTuin.org - Landschap vzw Den Oogst – Bio-Garant – Altiplano Books. Surf naar www.velt.be/voordelen voor adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is. Nieuw! Bessen uit de tuin De ecologische teelt van kleinfruit Greet Tijskens
Velt, 2012 ISBN 9789081612845 Boekhandelsprijs: € 25,95 (incl. verz) Velt-ledenprijs: € 19,95 (+ € 4,30 verz.) Zie p. 10-12 voor meer info.
47
Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak (704004) € 8,50 + ( € 2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007) € 29,95 (+ € 9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012) € 31,95 (+ € 5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011) € 24,95 (+ € 4,30 verz.) • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008) € 5,95 (+ € 2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010) € 14,95 (+ € 4,30 verz.) actieprijs! • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 (incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017) € 31,50 (+ € 5,00 verz.) • Pim Pompoen Kwartetspel (704023) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024) € 9,00 (+ € 2,50 verz.) • Bijzondere groentegids (704018) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Sierlijk & kruidig (704019) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Groenten in potten (704025) € 3,95 (+ € 1,55 verz.) • Bessen uit de tuin (704009) € 19,95 (+ € 4,30 verz.) Nieuw! Andere publicaties voor België en Nederland • Biodiversiteit in België (704006) € 43,00 (+ € 6,50 verz.) • Natuur in eigen tuin (Roodbont) (704015) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). • De Brooddoos (704013) € 21,50 (+ € 3,00 verz.) • Natuurlijk (704006) € 14,95 (+ € 3,00 verz.) Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107) € 8,00 + (+ € 2,00 verz.)
Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. BE51 0010 9905 5062 van Velt Nationaal, Berchem voor België of op 362280 van Velt Nederland voor Nederland, met vermelding van naam en adres. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.
Nazomer De zomer kijkt nog even om voor hij de aftocht blaast. Met salvo’s brengt de balsamien een laatste groet. Het water luistert langzaam toe in het geaarzel tussen eb en vloed. Onaangekondigd stijgen vogels uit de slikken op, stippen de wolken aan, draaien hun pirouettes, kalligrafisch, vóór de vlucht. En herfst en springtij, twee kompanen in het zaaien van de onrust die het wild op vluchtpoten verjaagt, houden hun ongeduld met moeite in bedwang. Verzamel tijd en duur, vergrendel alle deuren, leg vuren aan en demp de stem. Laat nu de woorden en de werken aan de wind. Christina Guirlande Uit: Het taaie geheugen van water, Uitgeverij De Contrabas, 2012.