Ministerie van Verkeer en Waterstaat
Rijkswaterstaat
KPI Droog Verslag van twee focusgroepen met weggebruikers
November 2004
Colofon Uitgegeven door: Ministerie van Verkeer en Waterstaat Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer
Informatie: Naam: Telefoon: E-mail:
André Schoorlemmer Afdeling VMO 0 1 0 - 2 8 2 5750
[email protected]
Uitgevoerd door:
ERGO, bureau voor markt- en beleidsonderzoek Hans Roth Marcel Valk
Opmaak:
Adviesdienst Verkeer en Vervoer
Datum:
November 2004
Status:
Definitief
KPI Droog
Inhoudsopgave
1.
VERANTWOORDING
1.1
'FOCUSGROEPEN OVER BELEIDSTHEMA'S'
7
1.2
FOCUSGROEPEN ' K P I DROOG'
9
2.
VISIE OP SNELWEGBEHEER
2.1
11
BEKENDHEID RIJKSWATERSTAAT
11
2.2
ERVARINGEN OP DE SNELWEG
12
2.3
KWALITEIT VAN EEN SNELWEG (SPONTAAN)
12
2.4
D E K P I ' S VAN RIJKSWATERSTAAT
13
2.4.1.
ONDUIDELIJKHEDEN
13
2.4.2.
AANVULLINGEN
14
2.4.3.
RELATIEF BELANG ASPECTEN
15
3.
BEOORDELING KWALITEITSASPECTEN EN ACTIEPUNTEN 17
3.1
BEOORDELING RIJKSWATERSTAAT OP ASPECTEN
17
3.1.1.
SOORT EN KWALITEIT WEGDEK
17
3.1.2.
AANTAL RIJSTROKEN
18
3.1.3.
B E L I J N I N G EN VERLICHTING
18
3.1.4.
SIGNALERING EN BEWEGWIJZERING
19
3.1.5.
WEGWERKZAAMHEDEN
20
3.1.6.
BENUTTINGSMAATREGELEN
3.2
4.
REACTIE OP ACTIEPUNTEN RIJKSWATERSTAAT
SAMENVATTING / CONCLUSIES
BIJLAGE 1: GESPREKSRICHTLIJN 'KPI DROOG
20 22
25
27
BIJLAGE 2: OMSCHRIJVING ACTIES RIJKSWATERSTAAT PER KPI
30
BIJLAGE 3: GESPREKSDEELNEMERS
31
KPI Droog
1 .Verantwoording In opdracht en onder auspiciën van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) heeft Ergo een serie groepsdiscussies georganiseerd met weggebruikers. Dit rapport doet verslag van de bevindingen rond het thema 'Differentiatie van de kwaliteit en aankleding van de wegen van Rijkswaterstaat'.
1.1
'Focusgroepen over beleidsthema's'
Rijkswaterstaat heeft in toenemende mate belangstelling voor de mening van de gebruiker van wegen en waterwegen. Kennis hieromtrent kan worden ingezet om oplossingen te vinden en maatregelen te treffen die (binnen gestelde verkeerstechnische en financiële grenzen) zo goed mogelijk aansluiten bij de probleemperceptie en de behoeften van de gebruiker. Om beter inzicht te krijgen in de wijze waarop weg- en vaarweggebruikers denken over relevante thema's is het project Focusgroepen over beleidsthema's opgezet. Doelstelling De doelstelling van het onderzoeksproject is als volgt te omschrijven: •
Inzicht bieden in het publieksoordeel over enkele actuele beleidsthema's van Rijkswaterstaat.
De thema's Door AVV zijn drie thema's geselecteerd. Aan elk van deze thema's zijn twee focusgroepen gewijd. 1. 2.
KPI Droog Differentiatie van de kwaliteit en aankleding van de wegen van RWS 3. Recreatievaart en de producten van Rijkswaterstaat Uitvoering In het kader van het project is per thema voorzien in telkens twee focusgroepen (groepsdiscussies) met weggebruikers. Deze werkvorm is bij uitstek geschikt om uiteenlopende meningen met elkaar te confronteren en de deelnemers uit te lokken tot 'nieuwe ideeën' en suggesties voor verbeteringen. De focusgroep is echter niet een methode om 'harde cijfers' te genereren; de resultaten hebben daarom geen statistische betekenis. Bij de organisatie van de focusgroepen wordt erop gelet dat zowel weggebruikers uit de Randstad als van buiten de Randstad in het onderzoek worden betrokken. Daartoe zijn voor de discussies uiteenlopende locaties in het land uitgezocht. De 'natte' focusgroepen zijn beide in Amsterdam gehouden, omdat deze locatie op grond van
KPI Droog
de contacten van Ergo de beste mogelijkheden biedt voor de selectie van de gespreksdeelnemers (recreatievaarders).
KPI Droog
1.2
Focusgroepen 'KPI Droog'
Binnen Rijkswaterstaat zijn KPI's (Kern Prestatie-Indicatoren) vastgesteld voor het beheer en het onderhoud van het rijkswegennet. Voor elk van de vastgestelde prestatie-indicatoren zijn één of meer actiepunten geformuleerd. De betrokken beleidsmakers zijn in dit stadium gebaat bij een reactie van de weggebruikers op de door hen gestelde prioriteiten. In beide focusgroepen over dit thema is nagegaan op welke indicatoren de weggebruikers Rijkswaterstaat afrekenen, hoe zij aankijken tegen de door Rijkswaterstaat geformuleerde KPI's, en wat zij vinden van de door Rijkswaterstaat geformuleerde actiepunten. Uitvoering Bij de werving van de gespreksdeelnemers is nagestreefd discussiegroepen samen te stellen met de volgende kenmerken: • • • •
verschillende leeftijdscategorieën zowel mannen als vrouwen frequente en incidentele gebruikers van rijkswegen verschillende ritmotieven: recreatief, woon/werk, zakelijk
De eerste groepsdiscussie over 'KPI Droog' vond plaats op 8 september 2004 in Amsterdam. Aan dit gesprek hebben 10 weggebruikers deelgenomen. De tweede groepsdiscussie vond plaats op 14 september 2004 te Amersfoort. Aan dit gesprek hebben eveneens 10 weggebruikers deelgenomen. Beide groepsdiscussies duurden twee uur. Zowel in Amsterdam als in Amersfoort werd de discussie 'live' vanuit een belendende ruimte gevolgd door enkele medewerkers van Rijkswaterstaat. Voor beide gesprekken diende een in overleg met AVV opgestelde gespreksrichtlijn als leidraad (zie bijlage). Rapportage In de volgende hoofdstukken wordt verslag gedaan van de bevindingen. Daarbij zijn veelzeggende uitspraken van respondenten als citaat opgenomen. Het rapport wordt afgesloten met een samenvatting op hoofdlijnen.
KPI Droog
2.Visie op snelwegbeheer 2.1
Bekendheid Rijkswaterstaat
Een substantieel aantal gespreksdeelnemers weet dat Rijkswaterstaat zorg draagt voor de aanleg, het onderhoud en het beheer van het hoofdwegennet in Nederland. De meesten kunnen spontaan enkele concrete aspecten noemen die onder de verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat vallen: het wegdek, de belijning, de verlichting, matrixborden, de bermen, et cetera. Slechts enkelen noemen als taken van Rijkswaterstaat het bevorderen van de doorstroming op het hoofdwegennet of de aanleg van nieuwe wegen. Evenmin refereren de gespreksdeelnemers aan de 'natte' taken van Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat wordt vooral geassocieerd met onderhoud en beheer van het hoofdwegennet. Let wel, de respondenten zijn uitgenodigd om te komen praten over autosnelwegen. Dit is natuurlijk van invloed op hun beeld van Rijkswaterstaat. Het imago-onderzoek van Rijkswaterstaat wijst uit dat burgers bij Rijkswaterstaat hoofdzakelijk aan de "natte taken" denken. Er bestaat enige onduidelijkheid over de wegen die tot het hoofdwegennet (c.q. rijkswegennet) behoren. De meeste gespreksdeelnemers stellen dat het hoofdwegennet simpelweg bestaat uit alle Nederlandse snelwegen. Een enkeling weet hierop echter uitzonderingen te noemen. De meeste weggebruikers weten dat provincies en gemeenten eveneens wegen beheren. Vervolgens is hun gevraagd wat zij nu eigelijk merken van Rijkswaterstaat. Zij geven de volgende antwoorden: • • • •
Borden langs de snelweg Borden bij wegwerkzaamheden Advertenties in dagbladen, waarin werkzaamheden worden aangekondigd Televisiespotjes
Een meerderheid geeft aan dat naar hun gevoel Rijkswaterstaat een organisatie is die op enige afstand opereert. Eigenlijk hebben zij er nooit direct mee te maken, zo geven zij aan. Want zelfs de wegwerkzaamheden worden niet door Rijkswaterstaat zelf uitgevoerd, maar door een aannemingsbedrijf aan wie de klus is uitbesteed. Rijkswaterstaat blijft op de achtergrond. Het is niet meer dan een naam op een bord langs de weg.
11
KPI Droog
2.2
Ervaringen op de snelweg
In beide focusgroepen is allereerst gesproken over de algemene ervaringen bij het rijden over de Nederlandse snelwegen. De gespreksdeelnemers hebben enkele positieve en negatieve ervaringen genoemd. In beide focusgroepen noemt men als positief punt dat de Nederlandse autosnelwegen van betere kwaliteit zijn dan die in de ons omringende landen. In dit verband noemen gespreksdeelnemers spontaan de goede verlichting, de lange in- en uitvoegstroken en de duidelijke bewegwijzering. En andere positieve ervaring is dat je als weggebruiker ondanks het toenemend aantal files meestal goed kunt opschieten wanneer je gebruiktmaakt van de snelweg. Als negatieve ervaring wijzen de respondenten in eerste instantie vooral op "het asociale rijgedrag" van sommige medeweggebruikers. Ook onhandige verkeersmanoeuvres van medeweggebruikers worden genoemd als bron van ergernis. Files zorgen eveneens voor veel negatieve ervaringen. Een aantal gespreksdeelnemers zegt zich echter te hebben ingesteld op files, "omdat je je anders alleen maar zit te ergeren". Enkele respondenten signaleren dat zij zich vooral ergeren aan files die opduiken op onverwachte plaatsen en momenten. Een enkeling ergert zich ook aan de drukte op de weg als er geen files zijn. Andere negatieve ervaringen zijn het vrachtverkeer (en de inhaalmanoeuvres van vrachtwagens) en oponthoud ten gevolge van onderhoudswerkzaamheden.
2.3
Kwaliteit van een snelweg (spontaan)
De weggebruikers is gevraagd wat de voornaamste aspecten zijn waaraan zij de kwaliteit van een autosnelweg afmeten. De volgende aspecten zijn genoemd. o o o o o o o o o o o
Soort asfalt (met name ZOAB) Staat van onderhoud wegdek Verlichting Belijning Aantal rijstroken Bewegwijzering Matrixborden DRIP's Vluchtstroken (pechhavens) Vangrail Geen versmallingen
Het soort asfalt is volgens de deelnemers aan beide groepen het belangrijkste kwaliteitsaspect van een autosnelweg. In de optiek van de respondenten hangt dit aspect nauw samen met de staat van
12
KPI Droog
onderhoud van het wegdek: waar ZOAB ligt is het wegdek per definitie goed, omdat het nieuwe ZOAB op de meeste plaatsen nog geen slijtage vertoont. Ook belijning en verlichting zijn belangrijke kwaliteitsaspecten. Beide worden door enkelen in één adem genoemd. Immers, waar verlichting ontbreekt, wordt de belijning een belangrijk hulpmiddel bij de oriëntatie van de automobilist, zowel op de rijstrook als op de weg in zijn geheel. Desgevraagd geven de beide groepen aan dat zij Rijkswaterstaat vooral 'afrekenen' op het soort asfalt, de staat van onderhoud, het aantal rijstroken, de verlichting en de belijning.
2.4
De KPI's van Rijkswaterstaat
Rijkswaterstaat heeft een lijst opgesteld van punten aan de hand waarvan zij hun prestaties door de weggebruikers beoordeeld wensen te zien. Deze lijst van Kern Prestatie-Indicatoren (Key Performance Indicators) is in beide groepen aan de respondenten getoond en ter discussie gesteld. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Beschikbaarheid van de weg Benuttingsmaatregelen Kwaliteit wegdek Veiligheid bij wegwerkzaamheden Informatie en minder ergernissen bij werkzaamheden Informatie op DRIP's Doorstroming en omleidingen Incident management (i.s.m.a.) Verzorgingsplaatsen (i.s.m.a.) Goed geïnformeerde gebruikers (i.s.m.a.)
In de volgende paragrafen wordt ingegaan op de reacties van de gespreksdeelnemers. In het volgende hoofdstuk wordt nader ingegaan op enkele van de punten in de lijst. 2.4.1. Onduidelijkheden De beide groepen reageren op de lijst met KPI's met een aantal vragen en opmerkingen. Hieruit kan het volgende worden geconcludeerd: •
Het is de gespreksdeelnemers niet duidelijk wat wordt bedoeld met 'beschikbaarheid van de weg'. Gaat het hierbij om het bestrijden van files? Of om het minimaliseren van hinder bij onderhoudswerkzaamheden? Of gaat het om het beschikbaar maken van nieuw asfalt? De interpretatie is niet eenduidig.
•
Het woord 'benuttingsmaatregelen' vergt in eerste instantie eveneens uitleg. Als is uitgelegd dat het hierbij gaat om betere benutting van bestaand asfalt (bijvoorbeeld bij spitsstroken), kan men met dit begrip uit de voeten.
•
Uitleg is vereist over het verschil tussen DRIP's en matrixborden.
13
KPI Droog
•
De term 'incident management' wordt niet door iedereen begrepen.
2.4.2. Aanvullingen De respondenten is verteld dat deze lijst een opsomming is van punten waarop Rijkswaterstaat vooral beoordeeld wenst te worden door de snelweggebruikers. Hun is gevraagd naar hun oordeel over de lijst van KPI's en naar eventuele andere punten die volgens hen in de lijst zouden moeten worden opgenomen. In beide focusgroepen wordt de lijst met KPI's positief ontvangen, althans nadat op een aantal punten extra uitleg is gegeven. "Ik vind dat Rijkswaterstaat een mooie lijst heeft samengesteld. Ik ben benieuwd wat ze op al die punten van plan zijn te gaan doen " In beide groepen wijzen de gespreksdeelnemers er echter op dat belijning en verlichting in de lijst met KPI's ontbreken. Ook bewegwijzering mist men.
14
KPI Droog
2.4.3. Relatief belang aspecten De kwaliteit van het wegdek (met als belangrijkste factor of er al dan niet ZOAB ligt) wordt wederom aangewezen als het belangrijkste kwaliteitsaspect van een snelweg en als het meest bepalend voor het oordeel over Rijkswaterstaat. Een aantal respondenten hecht echter ook veel belang aan de belijning en de verlichting van een snelweg. Er is ook een groep respondenten die veel belang toekent aan een goede doorstroming van het verkeer op de snelweg. Niet alleen bij wegwerkzaamheden, maar de doorstroming op het snelwegennet in het algemeen. In eerste instantie stellen de gespreksdeelnemers dat alle punten op de lijst belangrijk zijn. Nader beschouwd acht men de punten 'informatie op DRIP's', 'doorstroming bij omleidingen' en 'verzorgingsplaatsen' het minst belangrijk. Informatie op DRIP's is minder belangrijk omdat de weggebruiker ook zonder deze informatie zijn doel kan vinden, mede in het licht van het toenemend belang van in-car navigatiesystemen. Doorstroming bij omleidingen is een punt dat slechts incidenteel speelt en in dier voege van ondergeschikt belang wordt geacht. Van verzorgingsplaatsen maken de meeste gespreksdeelnemers nauwelijks gebruik.
15
KPI Droog
3. Beoordeling kwaliteitsaspecten en actiepunten In paragraaf 3.1 gaan we nader in op de door Rijkswaterstaat geformuleerde KPI's en op de punten die door de respondenten zelf ter discussie zijn gesteld. In paragraaf 3.2 gaat de aandacht uit naar de door Rijkswaterstaat geformuleerde actiepunten, voor zover deze ter sprake zijn gekomen.
3.1
Beoordeling Rijkswaterstaat op aspecten
3.1.1. Soort en kwaliteit wegdek ZOAB In het vorige hoofdstuk is al aangegeven dat de meeste gespreksdeelnemers Rijkswaterstaat (en ook de andere wegbeheerders) vooral beoordelen op de kwaliteit van het wegdek van de wegen die in hun beheer zijn. Zij geven daarnaast aan dat het soort asfalt in hoge mate bepalend is voor hun beleving van de wegdekkwaliteit. ZOAB is het type asfalt dat de gespreksdeelnemers het gunstigst beoordelen. "ZOAB is het beste. Als Rijkswaterstaat een nieuwe weg aanlegt, dat moet er ZOAB liggen; bij groot onderhoud moet oud asfalt plaats maken voor ZOAB". "Bij regen merk je het verschil: ZOAB geeft veel minder opspattend water; je hebt veel beter zicht". "Bij regen rijden over ZOAB maakt veel minder lawaai; als je dan op een stuk weg komt zonder ZOAB, dan ga je je ergeren aan de herrie". De weggebruikers zeggen te verwachten dat Rijkswaterstaat op alle Nederlandse autosnelwegen ZOAB zal aanbrengen, ongeacht de regio. Dus zowel op drukke snelwegen in de Randstad, als op minder drukke snelwegen in perifere regio's. "Overal moet op de snelwegen ZOAB worden gelegd. Ook in Oost-C ron in gen betaalt men wegenbelasting. " "Je moet niet schipperen met de kwaliteit van wegen. Overal ZOAB, dat is de standaard". Staat van onderhoud Ook de staat van onderhoud is een belangrijk aspect van de wegdekkwaliteit. Juist in vergelijking met de wegen waarop een nieuwe laag ZOAB is aangebracht, vallen 'slechte' stukken weg meteen op. De gespreksdeelnemers noemen de volgende ergernissen bij slecht onderhouden snelwegen:
17
KPI Droog
• • • • • •
Opspattend grind Spoorvorming Oneffenheden Aquaplaning Herrie Opletten dat je gaten ontwijkt
De gespreksdeelnemers verwachten dat inspecteurs van Rijkswaterstaat regelmatig controles uitvoeren op de snelwegen die onder hun beheer vallen. En als de kwaliteit van het wegdek te wensen overlaat, dan moet Rijkswaterstaat ingrijpen. Bij veel voorkomende gebreken van het wegdek moet Rijkswaterstaat een nieuwe laag asfalt aanbrengen, zo geven de weggebruikers aan. Trajecten waar het wegdek slechts sporadisch gebreken vertoont, komen in aanmerking voor meer provisorische oplossingen. "Een geïsoleerd gat mogen ze van best vullen, maar het mag geen lappendeken worden. Want dan let je niet meer op het verkeer, maar op de gaten in het wegdek". 3.1.2. Aantal rijstroken De gespreksdeelnemers geven aan dat het aantal rijstroken moet afhangen van de verkeersdrukte op de snelweg. Het is dus niet nodig om overal in Nederland twee-maal-vier-strookssnelwegen aan te leggen, zo geeft men aan. Een tweede aandachtspunt zou flexibiliteit moeten zijn: de snelweg moet in de toekomst weer aangepast kunnen worden. De weggebruikers constateren dat hierover in het verleden niet goed is nagedacht. Het wegontwerp moet ingesteld zijn op toekomstige toename van de verkeersdrukte en de navenante uitbreiding van het aantal rijstroken. Enkele respondenten stellen dat Rijkswaterstaat volgens hen op het punt van de aanleg van extra rijstroken achter de ontwikkelingen aanloopt. 3.1.3. Belijning en verlichting De gespreksdeelnemers geven aan dat de verlichting en de belijning van een snelweg in hun ogen aspecten zijn die nauw samenhangen. Is de belijning goed, dan is verlichting niet nodig, zo geeft een meerderheid aan. Het is volgens hen echter niet zo dat goede belijning mag ontbreken als een snelweg verlicht is. Een minderheid zou het op prijs stellen als alle autosnelwegen voorzien zouden worden van verlichting. In de meeste gevallen betreft het hier weggebruikers die zich kwalificeren als "enigszins nachtblind". De meeste deelnemers aan beide groepen geven echter aan dat naar hun inschatting verlichting van de autosnelweg alleen noodzakelijk is op de drukste trajecten en rondom de grote steden. Op meer perifere,
18
KPI Droog
rustiger trajecten is verlichting geen noodzakelijke voorwaarde. Een enkeling geeft aan dat de afritten wel van verlichting voorzien zouden moeten worden. Ten aanzien van het soort verlichting lopen de meningen uiteen. '"Vroeger had je van die knaloranje lampen. Dat vond ik niks maar die zijn dan nu vervangen door andere lampen " "Geel is beter dan wit licht, zeker bij regen en mist" Over de belijning heeft men eveneens ideeDn. "Ze moeten kattenogen op de lijnen aanbrengen " "Fluorescerend!" "Belijning met reliuf is het best: dan kun je ook voelen als je niet meer op je strook zit" Ten slotte is het opvallend dat men in beide focusgroepen op het idee komt van verlichting waarvan de intensiteit kan worden afgesteld op de verkeersdrukte. Een enkeling trekt deze redenering heel ver door. "Het licht zou alleen moeten aanknippen, als er een auto nadert..."
3.1.4.
Signaleringen bewegwijzering
Signalering Wegsignalering in de vorm van matrixborden behoeft volgens de meeste gespreksdeelnemers slechts te worden aangebracht op de drukste snelwegen, vooral in de Randstad. De weggebruikers geven aan dat zij "zo langzamerhand aan de matrixborden gewend zijn geraakt" en beschouwen ze als een vast onderdeel van de drukste Nederlandse autosnelwegen. Dit wil echter niet zeggen dat de weggebruikers zich ook houden aan de op de matrixborden aangegeven maximumsnelheden. Het gebruik van DRIP's oogst eveneens waardering. Ook DRIP's hebben volgens de weggebruikers echter vooral nut op specifieke trajecten: • • •
Drukke snelwegen in de Randstad; Knelpunten elders waar regelmatig files staan; Voor punten waar je kunt kiezen uit verschillende routes.
Een aantal respondenten geeft aan dat het volgens hen de moeite niet loont om alle Nederlandse autowegen uit te rusten met DRIP's, omdat in de nabije toekomst steeds meer auto's zullen zijn uitgerust met in-car informatie- en navigatiesystemen.
19
KPI Droog
"Ik zie DRIP's als een tussenoplossing in de overgang naar navigatiesystemen in je auto. Over vijftien jaar hebben ze al die bakken weer weggehaald, omdat ze niet meer nodig zijn" De bewegwijzering De kwaliteit van de bewegwijzering is hoog, zo stellen de weggebruikers, zeker als je de Nederlandse borden vergelijkt met die in het buitenland. Men heeft geen grote wensen op dit gebied. Een klein aantal respondenten noemt specifieke aandachtspunten: "Er zit aanslag op sommige borden; ze moeten vaker schoongemaakt". "De borden moeten er in heel Nederland hetzelfde uitzien ". "Sommige nieuwe borden zijn als gevolg van flikkering door het zonlicht moeilijk leesbaar". 3.1.5. Wegwerkzaamheden Een substantieel aantal weggebruikers zegt zich regelmatig te ergeren aan wegafzettingen en beperkingen van het aantal rijstroken bij onderhoudswerkzaamheden (en de daarbij behorende snelheidsbeperkingen). "Een hele strook is kilometerslang afgezet met pionnen, maar ik zie niemand werken ". "De noodstroken bij werkzaamheden zijn vaak te smal. Het is eng om er naast een vrachtwagen te rijden ". De gespreksdeelnemers geven aan dat bij wegwerkzaamheden op twee punten winst valt te behalen door Rijkswaterstaat: • •
Afzettingen weghalen en snelheidbeperkingen opheffen zodra de werkzaamheden zijn afgesloten; Met snelheidsbeperkingen beoogt men de veiligheid van de wegwerkers te bevorderen. Geen beperking van de snelheid tot 70 km/u als er niet gewerkt wordt.
3.1.6. Benuttingsmaatregelen De waardering voor verschillende benuttingsmaatregelen loopt nogal uiteen. De waardering voor twee maatregelen worden hieronder behandeld. Inhaal verbod vrachtverkeer Een algeheel inhaalverbod voor vrachtauto's oogst in eerste instantie veel waardering. Inhaalmanoeuvres van vrachtwagens behoren namelijk tot de belangrijkste ergernissen op de autosnelweg. Pas in tweede instantie denken sommige weggebruikers ook aan de nadelen van een inhaalverbod voor vrachtwagens. Zo vragen zij zich af of invoegen niet een zware opgave wordt als de rechter rijstrook
20
KPI Droog
voortdurend wordt bezet door een ononderbroken colonne vrachtauto's die niet mogen uitwijken naar links. Aanleg spits-, plus- en bufferstroken De inrichting van extra rijstroken voor gebruik in de spits en bij grote drukte wordt positief gewaardeerd. Van de verschillen tussen spits-, plus- en bufferstroken is men echter niet goed op de hoogte. De meeste gespreksdeelnemers hebben slechts ervaring met spitsstroken. Een substantiële groep weggebruikers zegt zich minder veilig te voelen als de vluchtstrook tijdens de spits als extra rijstrook wordt gebruikt. "Hoe moeten ziekenauto's en takelwagens er dan langs? "Waar moet je dan naartoe als je pech hebt? De reacties worden positiever als de gespreksleider de groep voorhoudt dat de automobilist bij panne pechhavens ter beschikking staan en dat de verkeerscentrale de gehele rijstrook via de matrixborden afkruist zodra er een stilstaande auto wordt gespot. Het vertrouwen van de weggebruikers in pechhavens is evenwel beperkt. "Wat moet je doen als je auto het tussen twee pechhavens begeeft?" Het afkruisen van de rijstrook met de pechvogel oogst meer waardering. Uit de reacties van de gespreksdeelnemers blijkt dat men hieraan in eerste instantie niet heeft gedacht. Daarnaast komt men zelf ook met een oplossing: "Rijkswaterstaat moet ervoor zorgen dat op deze trajecten de bermen goed begaanbaar zijn en dus een goede uitwijkmogelijkheid vormen voor auto's met pech". Meer signaleringsborden Signaleringsborden (matrixborden en DRIP's) zijn een noodzakelijke voorwaarde voor effectieve benuttingsmaatregelen op autosnelwegen, na uitleg beamen de gespreksdeelnemers dit. Zij zijn dan ook positief over de komst van meer signaleringsborden in het kader van benuttingsmaatregelen op drukker trajecten en rondom knelpunten. Men acht het echter overdreven als DRIP's en matrixborden ook tot de standaarduitrusting zouden behoren van relatief rustige, meer perifeer gelegen autosnelwegen. Desgevraagd geven de weggebruikers aan dat zij meer belang hechten aan matrixborden dan aan DRIP's (zie paragraaf 3.4). Snelheidregulering vanuit de verkeerscentrale Het betreft snelheidsbeperkingen (via matrixborden) die erop gericht zijn dat weggebruikers collectief sneller gaan, door hier en daar snelheidsbeperkingen op te leggen. De weggebruikers kunnen dit type maatregelen nu moeilijk doorgronden en hun waardering ervoor is dus
21
KPI Droog
gering. Na uitleg van het principe (individueel langzamer, collectief sneller) spreken de gespreksdeelnemers de verwachting uit dat zij dit type snelheidsbeperkingen meer zullen waarderen als hun de rationale erachter beter wordt kenbaar gemaakt.
3.2
Reactie op actiepunten Rijkswaterstaat
In beide focusgroepen is kort ingegaan op enkele van de actiepunten die Rijkswaterstaat voor de verschillende KPI's heeft geformuleerd (zie bijlage 2). Niet alle actiepunten zijn dus besproken. Hier wordt kort ingegaan op de reacties van de weggebruikers. Benuttingsmaatregelen • Aanleg spitsstroken, aanleg signaleringsborden (snelheid beïnvloeden: ieder langzamer, met z'n allen sneller) De reacties op de aanleg van spitsstroken zijn positief. De aanleg van signaleringsborden wordt met name gewaardeerd op de drukkere autosnelwegen. De weggebruikers moeten vooralsnog wennen aan het idee dat men vanuit de verkeerscentrale de collectieve doorstroming kan bevorderen door op bepaalde trajecten snelheidsbeperkingen op te leggen. Veiligheid, informatie en minder ergernissen bij wegwerkzaamheden • Gedifferentieerde snelheid; bij werkzaamheden 70 km/u op de strook direct langs de werkzaamheden, 90 km/u op de andere stroken ter hoogte van de werkzaamheden; • Meer tekstwagens; • Beter toezicht op weghalen borden na voltooiing. Veel weggebruikers vinden dat zij te veel tijd verliezen door snelheidsbeperkingen bij wegwerkzaamheden. De beoogde differentiatie van de maximumsnelheid per rijstrook wordt door hen dan ook verwelkomd. Ook beter toezicht op het weghalen van de borden is een maatregel die gunstig wordt gewaardeerd. De hogere inzet van tekstwagens wordt eveneens gewaardeerd, omdat dit leidt tot meer begrip voor afzettingen en snelheidsbeperkingen. "Ik erger mij als ik langs een afgezette strook rij waarop ik niemand zie werken. Als ik op een tekstkar lees dat het asfalt aan het afkoelen is, erger ik mij niet".
Doorstroming en omleidingen • Inhaalverbod vrachtverkeer • Bij omleidingen betere samenwerking met andere wegbeheerders Het spreekt vanzelf dat Rijkswaterstaat de handen van de weggebruikers op elkaar krijgt met een inhaalverbod voor vrachtauto's. Toch heeft men in tweede instantie ook bedenkingen (zie paragraaf 3.1.6). De betere samenwerking met andere wegbeheerders bij omleidingen zien de weggebruikers als een nuttig actiepunt.
22
KPI Droog
Weggebruikers ergeren zich eraan als zijn tijdens omleidingen wederom op wegwerkzaamheden stuiten.
Kwaliteit wegdek •
23
Snellere vernieuwing asfalt bij gebleken ontevredenheid weggebruikers. Het actiepunt oogst algemene instemming.
KPI Droog
4.
Samenvatting / conclusies
Inleiding Om beter inzicht te krijgen in het publieksoordeel over enkele actuele beleidsthema's van Rijkswaterstaat heeft Ergo zes focusgroepen georganiseerd in het kader van het project Focusgroepen over beleidsthema's. Opdrachtgever is de Adviesdienst Verkeer en Vervoer, een onderdeel van Rijkswaterstaat. In het kader van dit project heeft onderzoeksbureau Ergo onder meer twee groepsdiscussies met weggebruikers georganiseerd over de Kern Prestatie-Indicatoren (KPI's) voor Rijkswaterstaat. Deze groepsgesprekken zijn in september 2004 gevoerd in Amsterdam en Amersfoort. Hierna volgen, kort samengevat, de belangrijkste conclusies.
Conclusies Spontane beoordelingscriteria Rijkswaterstaat Het belangrijkste spontaan genoemde kwaliteitsaspect van autosnelwegen is de kwaliteit van het wegdek. Het soort asfalt is in hoge mate bepalend voor de wegdekkwaliteit, zo geven de weggebruikers aan. ZOAB oogst een zeer hoge waardering. De belijning, de verlichting en het aantal rijstroken zijn eveneens belangrijke kwaliteitsaspecten. Het zijn eveneens punten die veel gewicht in de schaal leggen bij de beoordeling van Rijkswaterstaat als snelwegbeheerder. De meeste weggebruikers beschouwen verzorgingsplaatsen als een onbelangrijk aandachtsgebied. KPI's en actiepunten Rijkswaterstaat De lijst van de door Rijkswaterstaat geformuleerde KPI's krijgt van de weggebruikers een gunstige beoordeling, zeker nadat nadere uitleg is gegeven van aspecten die voor de weggebruiker onduidelijk zijn geformuleerd ('beschikbaarheid van de weg', 'benuttingsmaatregelen', DRIP's). De weggebruikers zelf zouden de belijning en de verlichting van de autosnelweg als KPI's toevoegen. Afgezien hiervan zijn de weggebruikers van mening dat Rijkswaterstaat de juiste indicatoren heeft geformuleerd. Ook de actiepunten van Rijkswaterstaat kunnen, voor zover ter sprake gekomen, rekenen op de instemming van de weggebruikers. Doorstroming Rijkswaterstaat benoemt 'doorstroming en omleidingen' op het hoofdwegennet tot KPI. Deze formulering roept vragen op. Gaat het hier uitsluitend om de doorstroming tijdens omleidingen? Of om doorstroming in het algemeen? Het actiepunt 'Inhaalverbod vrachtverkeer' impliceert dat het hier om doorstroming in het algemeen gaat. Het is echter de vraag in hoeverre Rijkswaterstaat zich wil laten afrekenen op het aspect doorstroming. Meer duidelijkheid op dit punt is gewenst.
25
KPI Droog
Formuleringen en nadere uitleg De KPI 'beschikbaarheid van de weg' brengt verwarring teweeg. De weggebruikers begrijpen niet waarover het hier gaat. Over de aanleg van meer asfalt? Over goed geplande wegwerkzaamheden? Over de bevordering van de doorstroming en het tegengaan van files? Over soepel uitgevoerd incident management? Het verdient aanbeveling om dit punt duidelijker af te bakenen en strakker te formuleren. In mindere mate geldt dit eveneens voor 'benuttingsmaatregelen'. Benadrukt moet worden dat dit allerlei maatregelen betreft op basis van efficiënter gebruik van het bestaande asfalt. Rol verkeerscentrales
De meeste weggebruikers weten nog vrijwel niets over verkeersmanagement vanuit de verkeerscentrale. Het is belangrijk dat weggebruikers hierover meer informatie krijgen, aangezien meer kennis op dit gebied bij weggebruikers zal leiden tot een hogere waardering met betrekking tot enkele KPI's. Twee voorbeelden: •
Sommige weggebruikers achten het gebruik van de vluchtstrook als spitsstrook onveilig, aangezien zij pechhavens niet als een afdoende alternatief beschouwen. Zij denken er in eerste instantie niet aan dat de verkeerscentrale in geval van pech de rijstrook onmiddellijk afkruist. Tegen de achtergrond van deze kennis durven de meeste weggebruikers echter een spitsstrook met pechhavens wel aan.
•
Van snelheidsbeperkende maatregelen onder de noemer van 'individueel langzamer, met z'n allen sneller' kunnen weggebruikers alleen de waarde inschatten, als zij in grote lijnen weten wat een verkeerscentrale doet. Ook hier zal meer kennis de waardering voor de betreffende maatregelen doen toenemen.
Overweging De weggebruikers zien Rijkswaterstaat vooral als een organisatie die zich bezighoudt met het technisch beheer van bestaande en de aanleg van nieuwe autosnelwegen. In veel mindere mate beschouwen zij Rijkswaterstaat als 'verkeersmanager' die verantwoordelijk is voor de doorstroming op de Nederlandse autosnelwegen, hoewel het aspect doorstroming volgens de website een prominente plaats inneemt in het takenpakket van Rijkswaterstaat. Hoewel weggebruikers tot hun ongenoegen een toename van het aantal files signaleren, rekenen ze Rijkswaterstaat niet af op het oponthoud door files, maar op een aantal 'fysieke' kenmerken van de autosnelwegen. Het is vooralsnog onduidelijk of Rijkswaterstaat wel afgerekend wil worden op doorstroming. Doorstroming op het hoofdwegennet behoort tot de belangrijkste taken van Rijkswaterstaat, maar ontbreekt op de lijst met KPI's. Dit schept verwarring. Meer duidelijkheid op dit punt is gewenst.
26
KPI Droog
Bijlage 1: Gespreksrichtlijn 'KPI Droog Ontvangst en introductie (15 minuten) Uitleg doel van het onderzoek: RWS is zeer geïnteresseerd in de ervaringen en de mening van weggebruikers over het onderhoud en het beheer van autosnelwegen. Uitleg aanwezigheid van camera, vertrouwelijke karakter onderzoek, meekijkers, etc. Spelregels: gaat niet om 'goede' of 'foute' antwoorden, maar om het verzamelen van ervaringen, meningen en ideeën. Moderator stelt voor om elkaar te tutoyeren (NAAMBORDJES!) Respondenten stellen zich voor (naam, leeftijd woonplaats, beroep). Respondenten wordt gevraagd een korte beschrijving te geven van het eigen mobiliteitsgedrag (hoe vaak op de weg, bestemmingen, verplaatsingsmotieven)
2
Rijkswaterstaat (5 minuten)
(DEZE BIJEENKOMST VINDT PLAATS IN OPDRACHT VAN RIJKSWATERSTAAT. WEET MEN WAT RIJKSWATERSTAAT ALLEMAAL DOET?) • Wat doet Rijkswaterstaat precies? • Hoe weet men dat? • Wat merkt men als weggebruiker van Rijkswaterstaat? (GOED DOORVRAGEN. NOTEER OP FLIPOVER EN SPEEL TERUG NAAR GROEP). • Wat weet men verder nog van Rijkswaterstaat? • Wat voor indruk heeft men van Rijkswaterstaat? Leg uit!
3 • •
•
Ervaringen ALGEMEEN (10 minuten) Rijden over snelwegen algemeen: wat zijn de ervaringen? Zijn er ergernissen? Welke? (VRAAG VOORBEELDEN; ERGERNISSEN OVER MEDEWEGGEBRUIKERS EN DERGELIJKE SNEL AFKAPPEN) En wat vindt men juist erg goed? (VRAAG VOORBEELDEN)
(VERTEL DAT HET VERDER GAAN HEBBEN OVER ONDERWERPEN DIE MET DE INRICHTING VAN DE WEG ZELF TE MAKEN HEBBEN, NIET OVER ONDERWERPEN ALS RIJGEDRAG, MEDEWEGGEBRUIKERS).
Verwachtingen t.a.v. Rijkswaterstaat (20 minuten) Wat zijn de belangrijkste kwaliteitsaspecten van een snelweg? (INVENTARISEER BIJ DE GESPREKSDEELNEMERS EN NOTEER OP FLIPOVER) Wat verwacht men van Rijkswaterstaat met betrekking tot deze aspecten?
27
KPI Droog
• •
•
•
Bent u in het algemeen tevreden over de prestaties van Rijkswaterstaat op deze aspecten? Waarop is uw oordeel over Rijkswaterstaat vooral gebaseerd? Kunt u een aantal aspecten opschrijven waarop uw oordeel over Rijkswaterstaat berust? (EERST INDIVIDUEEL LATEN NOTEREN, DAN ANTWOORDEN OP FLIPOVER SCHRIJVEN EN IN DE GROEP DE REVUE LATEN PASSEREN) Waarop rekenen jullie Rijkswaterstaat dus af? (PROBEER ERNAAR TE STREVEN DAT DE GROEP TOT OVEREENSTEMMING KOMT OVER DEZE CRITERIA) (KORT) Wat moet Rijkswaterstaat per aspect doen om gunstig door jullie te worden beoordeeld? (LOOP LIJST AF)
5
Pauze (10 minuten)
6
Wat Rijkswaterstaat belangrijk vindt (15 minuten)
(LEG UIT: RIJKSWATERSTAAT HEEFT ZELF OOK EEN AANTAL ASPECTEN GESELECTEERD - VAN TEVOREN OP FLIPOVER GESCHREVEN LIJST WORDT ONTHULD. LOOP DE LIJST DOOR EN LEG UIT WAT MET DE VERSCHILLENDE PUNTEN WORDT BEDOELD. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Beschikbaarheid van de weg Benuttingsmaatregelen Kwaliteit wegdek Veiligheid bij wegwerkzaamheden Informatie en ergernissen bij werkzaamheden Informatie op DRIP's Doorstroming en omleidingen Incident management (i.s.m.a.) Verzorgingsplaatsen (i.s.m.a.) Goed geïnformeerde gebruikers (i.s.m.a.)
•
Is dit de juiste lijst van punten waarop de prestaties van RWS beoordeeld kunnen worden? • Waarom wel / niet? • Wat moet er nog bij? • Wat moet er weg? • Welke punten zijn het belangrijkst? • Waarom? (LAAT RESPO'S UITLEG GEVEN) (VERGELIJK MET EERDER DOOR DE GROEP ZELF SAMENGESTELDE LIJST)
7
Prestaties Rijkswaterstaat (30 minuten)
(BESPREEK NU DE ALS BELANGRIJKST AANGEMERKTE KPI'S AFZONDERLIJK; STEEDS EEN KORTE INLEIDING VAN ELK KPI: GOED UITLEGGEN WAT WORDT BEDOELD) 1. 2.
Beschikbaarheid van de weg Benuttingsmaatregelen
3. Kwaliteit wegdek 4. Veiligheid bij wegwerkzaamheden
28
KPI Droog
5. 6. 7. 8. 9. 10.
Informatie en ergernissen bij werkzaamheden Informatie op DRIP's Doorstroming en omleidingen Incident management (i.s.m.a.) Verzorgingsplaatsen (i.s.m.a.) Goed geïnformeerde gebruikers (i.s.m.a.)
Per KPI vragen: • • • • • •
Ervaringen; Ergernissen; Goed gekozen? (dus belangrijk)? Wat stelt men zich erbij voor (LAAT DE GROEP INTERPRETEREN); Wat verwacht men op dit punt van Rijkswaterstaat? Rijkswaterstaat is van plan om (OMSCHRIJF ACTIE). Is dit de juiste aanpak? Waarom wel? Waarom niet? Wat moet er anders?
INVENTARISATIE VRAGEN MEEKIJKERS
BEDANKEN EN AFSLUITEN
29
KPI Droog
Bijlage 2: Omschrijving acties Rijkswaterstaat per KPI 1. •
Beschikbaarheid van de weg 4, 7 en 8.
2. •
Benuttingsmaatregelen Aanleg spitsstroken, aanleg DRIP's (snelheid beïnvloeden: ieder langzamer, met z'n allen sneller)
3. •
Kwaliteit wegdek Snellere vernieuwing asfalt bij gebleken ontevredenheid weggebruikers
4. Veiligheid bij wegwerkzaamheden • Gedifferentieerde snelheid; bij werkzaamheden 70 km/u op de strook direct langs de werkzaamheden, 90 km/u op de andere stroken ter hoogte van de werkzaamheden. 5. • • •
Informatie en ergernissen werkzaamheden Meer tekstwagens Differentiatie maximumsnelheid bij werkzaamheden (zie 4.) Beter toezicht op weghalen borden na voltooiing.
6. • •
Informatie op DRIP's Landelijk gebruik DRIP's afstemmen en op één lijn brengen Aftasten mogelijke verbeteringen ("Buiten gebruik")
7. • •
Doorstroming en omleidingen Inhaalverbod vrachtverkeer Bij omleidingen betere samenwerking met andere wegbeheerders
8. •
Incident management (i.s.m.a.) RWS meer aanwezig
9. Verzorgingsplaatsen (i.s.m.a.) • Veilige verzorgingsplaatsen 10. Goed geïnformeerde gebruikers (i.s.m.a.) • Reistijdverwachtingen, webcams, meer informatieproducten
30
KPI Droog
Bijlage 3: gespreksdeelnemers
Gespreksdeelnemers 8/09/04 Amsterdam Sexe/lft
Beroep
M 32 mbo M 42 hbo M 29 hbo V35 mbo M 43 mbo V 28 mbo M 34 mbo V 52 mbo V 57 hbo V 46 mbo
koerier salesmanager accountmanager teamleider verkoper shopmanager Isolatiemedewerker huisvrouw
Type weggebruiker zakelijk zakelijk zakelijk woon/werk woon/werk woon/werk woon/werk recreatief
bedrijfskundig medewerker huisvrouw
recreatief recreatief
Gespreksdeelnemers 14/09/04 Amersfoort Sexe/lft
Beroep
M 30 mbo M 37 mbo M 48 hbo M 26 hbo V25 hbo V 48 mbo V 34 mbo V 46 mulo M 66 lts V57 ulo V 46 mulo
koerier cateringmanager ondernemer consultant communicatiemedewerker thuiszorger crediteurenadministratie huisvrouw gepensioneerd huisvrouw huisvrouw
31
KPI Droog
Type weggebruiker zakelijk zakelijk zakelijk woon/werk woon/werk woon/werk woon/werk recreatief recreatief recreatief recreatief
