Ministerie van Verkeer en Waterstaat RIJKSWATERSTAAT. Meetkundige Dienst

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

RIJKSWATERSTAAT Meetkundige Dienst

RIJKSWATERSTAAT

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Meetkundige Dienst

Trendrapport Open Source Software

december 2002

Uitgevoerd door: Hans Fugers & Mike van Vliet, Sogeti Nederland B.V.

DEFINITIEF


1

Inhoudsopgave .............................................................................................


Samenvatting

3

1 Inleiding 1.1 Aanleiding 1.2 Aanpak 1.3 Leeswijzer

5 5 5 6

2

7

Wat is Open Source Software

3 Kosten aspecten 3.1 Definitie en historie kostenmodel 3.2 Onderdelen van een kostenmodel 3.3 Open source software in de kantooromgeving 3.4 Open source software in de productieomgeving 3.5 Relatie met een andere relevante trend

8 8 9 12 13 15

4 Ondersteuning door marktpartijen 4.1 Strategie UnitedLinux 4.2 Strategie Microsoft 4.3 Strategie IBM 4.4 Strategie SUN 4.5 Strategie Oracle 4.6 Strategie HP 4.7 Trends bij de commerciële partijen

16 16 17 17 18 18 18 18

5 Beleid overheidsinstellingen 5.1 Gebruik open source omringende landen 5.2 Beleid Europese Unie 5.3 Nederlands beleid 5.4 Beleid andere landen 5.5 Trends in beleid

20 20 21 22 22 23

6 Toepassen binnen RWS 6.1 Raamwerk voor mogelijke toepassingen 6.2 Selecteren van open source software 6.3 Trend in toepassingen

24 26 26 27

Referenties

29

Bijlage 1 Interviewverslagen Interview met Ardy Siegert Enquête met Hans van Weeren Interview met Martin Belder Interview met Patrick Dersjant

32 32 33 35 37

Bijlage 2 Verslag Workshop

39

Bijlage 3 Mogelijke onderwerpen rapport

40

2

Samenvatting Open source software (OSS) is software waarvan broncode vrijelijk aan het publiek beschikbaar wordt gesteld door de makers voor gebruik en modificatie. Open source software en kostenmodel Een interessant aspect van open source software is het feit dat er geen aanschafkosten zijn. Maar niet alleen aanschafkosten spelen een rol in de overweging om open source software in te zetten. Om een goede afweging te maken moet inzicht in het totale kostenmodel zijn. Een kostenmodel bestaat uit alle kosten die nodig zijn voor de aanschaf, installatie, uitbreiding, onderhoud, support, het in productie houden en het gebruik van alle informatiesystemen, die nodig zijn bij het vervullen van de bedrijfsdoelen. Het kostenmodel van Gartner is leidinggevend voor veel organisaties en wordt in deze rapportage gehanteerd. Voor de desktop omgeving en de inzet van open source software moeten, op basis van het kostenmodel van Gartner, andere redenen zijn dan bedieningsgemak of kosten. Open source software biedt vergelijkbare functies als commerciële software maar het leren omgaan met het nieuwe platform brengt een nieuwe reeks van kosten mee. Voor de server omgeving levert consolidatie samen met de inzet van bijvoorbeeld Linux, op basis van het TCO-model, besparingen op voor RWS. Ondersteuning door marktpartijen Van de grote leveranciers neemt IBM het voortouw in de stimulering van het gebruik van, met name, Linux. Partijen als HP en SUN volgen komen vlak daarna. Een initiatief als UnitedLinux speelt een belangrijke rol in de acceptatie van Linux als een steeds meer volwaardig alternatief. Microsoft is de enige die niets van open source software moet hebben. Linux op de server is een serieus alternatief. Ondersteuning door IBM en HP in de vorm van Service Level Agreements is nu al mogelijk en straks zullen de huidige leveranciers van RWS automatisch Linux ondersteuning bieden. Beleid overige overheden Duitsland is koploper qua stimulering in het gebruik van open source software door de overheid. Recentelijk is besloten om Microsoft server software te vervangen door Linux. Ook de Europese Unie is erg actief in het stimuleren van open source software. Er is een concreet actie plan met bijbehorende onderzoeken en faciliteiten ingericht om OSS te stimuleren. Dit is vastgelegd in het e-Europe programma. Veel overheden sluiten zich aan bij dit initiatief. Binnen Nederland is recentelijk door een aantal ministeries het initiatief genomen om te inventariseren waar OSS ingezet wordt en of dit breed geïmplementeerd kan worden. Politieke partijen als Groen Links en D66 spelen een actieve rol in stimulering gebruik van open source software. Kortom open source software staat volop in de belangstelling bij overheden en het is van belang om te kiezen voor een duidelijke strategie op dit gebied. De initiatieven vanuit de Europese Unie kunnen hiervoor een goede basis vormen. Mogelijkheden open source binnen RWS Open source software mogelijkheden binnen Rijkswaterstaat liggen voornamelijk aan de server kant. Linux lijkt de meest geschikte kandidaat om te overwegen op basis van huidige ondersteuning door leveranciers en de verwachtingen van de grote onderzoeksbureaus. Forrester Research voorspelt


3

dat rond 2004 ongeveer 20% van de server software in bedrijven bestaat uit open source software. ButlerGroup voorspelt zelfs dat Linux in 2009 samen met Microsoft software dominant op de server zullen zijn. Binnen RWS wordt voor een aantal specifieke functionaliteiten al open source software ingezet. Op dit moment hebben veel bedrijven en instellingen een Microsoft standaard voor de desktop. Microsoft heeft met zijn huidige kantoorsuite een marktaandeel van zo’n 95% (http://www.webwereld.nl/nav/nb?12912 ). Ook voor het gehele Ministerie van Verkeer en Waterstaat is Microsoft de standaard. Door deze standaard gebeurt uitwisseling op basis van Microsoft producten. Overgang van alleen RWS naar een open source software variant maakt uitwisseling minder eenvoudig. Migratie van de bestaande Microsoft desktop naar open source software alternatieven brengt migratiekosten en leerkosten met zich mee. Door deze twee aspecten lijkt op de korte termijn open source software voor de desktop geen haalbaar alternatief. Aanvullend is het voor RWS lonend om open source software mee te nemen in software selecties voor specifieke ICT functionaliteit.. De lagere aanschafkosten kunnen hier een gunstig effect op de TCO hebben. Huidige inzet open source software Binnen de Meetkundige dienst en de Bouwdienst wordt open source software nog beperkt ingezet. Met name de Microsoft standaard vanuit het Ministerie speelt hierbij een beperkende factor. Open source software wordt op dit moment nog niet meegenomen in reguliere software selecties. Om beslissers in dit traject te overtuigen van de toegevoegde waarde die OSS kan hebben helpen de volgende stappen: · Tijdens software selectie op basis van gewenste en geboden functionaliteiten ook open source software meenemen; · Op basis van referenties en demonstraties laten zien hoe open source software succesvol is ingezet bij soortgelijke instellingen.


4

1 Inleiding 1.1 Aanleiding

Binnen de Meetkundige Dienst loopt het project “Innovatieve aspecten van ICT” in het kader van het programma Anticiperend Onderzoek. Doelstelling van dit programma is het onderzoeken van ontwikkelingen die op de lange termijn van belang kunnen zijn voor Rijkswaterstaat. Binnen het genoemde project zijn door IBS een aantal verkenningen van ICT-thema’s opgestart. Steeds vaker staat het onderwerp open standaarden en open source software op de agenda van overheden. De Meetkundige Dienst wil graag een trendrapportage met als onderwerp open source software. Deze trendrapportage moet voornamelijk de relevante trends rondom open source software weergeven. Daarnaast moet de rapportage inzicht geven in de relevantie van open source software voor Rijkswaterstaat. 1.2 Aanpak

Als eerste zijn er interviews gehouden met vertegenwoordigers van diverse onderdelen van Rijkswaterstaat. Doel van deze interviews is het verkrijgen van een lijst van onderwerpen rondom open source software die verder uitgewerkt kunnen worden in de trendrapportage. De tweede stap is het selecteren van de onderwerpen die nader uitgewerkt worden in de trendrapportage. Op basis van gemeenschappelijkheid in de onderwerpen vanuit de interviews zijn de volgende vier onderwerpen gekozen voor de trendrapportage. Een volledig overzicht van mogelijke onderwerpen is opgenomen in bijlage 3. 1. 2. 3. 4.

Total Cost of Ownership Strategie en ondersteuning door marktpartijen Beschikbare applicaties Beleid van diverse overheden

Als derde stap is er een workshop gehouden waar de relevante trends en bevindingen gepresenteerd zijn. Tevens is er interactief bekeken welke trends en bevindingen relevant voor Rijkswaterstaat zijn en zijn er eventuele aanvullingen voor het rapport geïnventariseerd. Als laatste stap is op basis van de aanvullingen uit de workshop het definitieve rapport opgesteld. Gedurende deze stappen is gebruik gemaakt van een elektronische projectruimte. In deze projectruimte op het internet zijn tussenresultaten en bevindingen gecommuniceerd. Tevens is hier een aantal discussies gestart. Ook het concept rapport en de presentatie uit de workshop zijn via de projectruimte beschikbaar gesteld. Deze projectruimte bevat inmiddels 20 personen binnen Rijkswaterstaat die verder over het gebruik van open source software nadenken en dit willen stimuleren. De projectruimte is de virtuele ontmoetingsplaats voor de aangesloten betrokkenen.


5

1.3 Leeswijzer

In hoofdstuk twee wordt de definitie van open source software beschreven zoals die in de trendrapportage gebruikt wordt. In het derde hoofdstuk komen de kostenaspecten van open source software aan bod. Er wordt een overzicht gegeven van verschillende kosten componenten en er wordt inzicht gegeven waar de voornaamste kosten gemaakt worden. In het vierde hoofdstuk wordt aandacht geschonken aan de ondersteuning van open source software door bestaande marktpartijen. In hoofdstuk vijf wordt de kern van het overheidsbeleid van de ons omringende landen weergegeven. Tevens wordt geschetst waar open source software op dit moment binnen de overheden voor wordt ingezet. In het laatste hoofdstuk wordt bekeken welke mogelijke open source software ingezet kan worden binnen Rijkswaterstaat. Nadruk in dit hoofdstuk wordt gelegd op hoe diverse applicaties gepositioneerd kunnen worden en welke selectie criteria gehanteerd kunnen worden. Bij deze trendrapportage hoort de presentatie van de workshop op 20 november 2002. In deze presentatie zijn vanuit de trendrapportage conclusies en aanbevelingen voor Rijkswaterstaat opgenomen.


6

2 Wat is Open Source Software Volgens de Nederlandse vereniging van Open Source Software (OSS) zijn Open Source producten die producten waarvan de broncode vrij beschikbaar is voor bestudering, doorgave, modificatie en gebruik. De vereniging houdt de definitie van Bruce Perens en Eric Raymond aan. De organisatie achter linux.nl gebruikt de volgende definitie. Open source, als software zijnde, geeft qua naam eigenlijk aan waar het om draait. Source staat voor bron, daarbij verwijzend naar de broncode van het programma (ook wel programmacode of sourcecode genaamd). Het woord 'open' geeft de bereikbaarheid van de broncode aan en duidt hier op een vrij verkrijgbare versie. Dit betekent dus dat deze software, OSS (Open Source Software), volledig verstrekt wordt aan een gebruiker. De basis van de software, de broncode, wordt bijgeleverd en mag door de gebruiker benut worden zoals vermeld staat in de licentiebepalingen bij de code. De trendrapportage is gericht op software en daarmee is de gehanteerde definitie: “Open Source Software (OSS) is software waarvan de broncode vrijelijk aan het publiek beschikbaar wordt gesteld door de makers voor gebruik en modificatie”

Het feit dat de broncode voor iedereen toegankelijk is, brengt ook een potentieel probleem met zich mee: de software die je zo maakt zou zomaar door een of ander bedrijf gebruikt kunnen worden. Om je rechten te beschermen zijn er op dit moment ongeveer dertig open source licenties. Een veelgebruikte licentie in de open source wereld is de GNU General Public License (GPL). Kort samengevat zegt deze licentie dat je de software mag gebruiken hoe je zelf wilt, inclusief in commerciële toepassingen. Je mag de software ook aanpassen, maar op de aangepaste versie moet dan ook een GPL komen en de nieuwe sourcecode moet voor iedereen toegankelijk zijn. Ook moet aangegeven worden dat er wijzigingen gemaakt werden zodat gebruikers weten dat ze niet de originele versie hebben. Dit geldt niet voor andere open source licenties zoals de X-licentie, de BSD licentie, de Apache-licentie of de Mozilla Public License. Bij deze licenties kan open source software wel deel uitmaken van software in eigen bezit of omgezet worden in wat door sommigen ook wel closed source software genoemd. (Perens, 1999)


7

3 Kosten aspecten A cynic is a man who knows the price of everything and the value of nothing. -- Oscar Wilde, "Lady Windemere's Fan" Vanuit de markt ontstaat de laatste jaren steeds meer behoefte in inzicht in de kosten en baten van informatie systemen. Deze vraag is ontstaan uit de behoefte de informatievoorziening als een normale productiefactor te beschouwen met duidelijke en calculeerbare kosten, baten en risico's. In allerlei segmenten is deze methode al decennia lang gebruikelijk (leasen van wagenpark, huren van gebouwen en aanschaf en onderhoud van kapitaal intensieve machines) Omdat "Open Source" gratis te verkrijgen is via het WWW geeft het de indruk van lagere kosten. De andere kant van deze gratis verspreiding is onder andere het minder makkelijk terugvallen op een leverancier, garanties etc. Daarom is het van belang een model te hanteren die kosten en baten in kaart brengt. Zonder twijfel is het TCO (Total Cost of Ownership) van de Gartner Group het toonaangevende model in de ICT-wereld, wanneer het gaat om het doorrekenen van kosten. Dit TCO-model is niet overal toepasbaar. Als we op basis van de TCO de plaatsing van een koffieautomaat in een kantoor willen overwegen, dan worden ze acuut uit heel Nederland verwijderd. Het kost geld, levert niets op en mensen verprutsen er maar hun tijd. Zoals Oscar Wilde in de quote al aangaf moeten naast TCO we ook iets als de TBO (Total Benefits of Ownership) in beschouwing nemen voor een afgewogen besluit. 3.1 Definitie en historie kostenmodel

Een werkbare definitie van TCO zou kunnen zijn: Alle kosten die nodig zijn voor de aanschaf, installatie, uitbreiding, onderhoud, support, het in productie houden en het gebruik van alle informatiesystemen (HW en SW), die nodig zijn bij het vervullen van de bedrijfsdoelen. Het feit dat er in globale termen wordt gesproken illustreert dat een duidelijke en eenduidige definitie van de cost of ownership moeilijk is te geven en voor elk bedrijf verschillend zal zijn. Om vergelijk met andere bedrijfstakken mogelijk te maken worden de cost of ownership vaak gerelateerd aan een voor het desbetreffende bedrijf gebruikelijke en snel te bepalen parameter zoals gemiddelde kosten per medewerker/uur. In de automatisering wordt cost of ownership vaak gerelateerd aan het aantal werkplekken (PC's, werkstations en terminals). Meestal worden deze kosten per jaar berekend. Vanaf eind jaren 80 duiken regelmatig publicaties op m.b.t. TCO in de ICT omgeving. Vanaf 1995 worden deze veelvuldig en zijn er uitgebreide onderzoeksresultaten beschikbaar. Een van de meest uitgebreide onderzoeken is uitgevoerd door Gartner Group. Op basis van dit onderzoek is een TCO


8

model ontwikkeld dat in de periode 1996 tot 1998 uitgebreid is getest bij diverse bedrijven in de USA. Medio 1999 wordt dit geteste en bijgestelde model in gebruik genomen als referentiemodel en momenteel biedt Gartner onderzoeken aan op basis van dit model. In de literatuur wordt het Gartner TCO-model algemeen gezien als het beste wat er momenteel op TCO-gebied beschikbaar is. KPMG en Forrester Research hebben ook uitgebreid onderzoek gedaan naar TCO maar zijn nog niet zover dat ze een compleet en commercieel model beschikbaar hebben. De Butler Group heeft onlangs een TCO (Gartner) onderzoek gedaan naar True Costs van (centrale) servers en hebben True Costs een vergelijkbaar model op dat (Butler) specifieke onderdeel. Het is een zinvolle aanvulling daar er een scheiding kan worden gemaakt tussen de desktop en de productiesystemen. De bewegingsruimte voor veranderingen ligt voor deze twee gebieden vaak totaal anders.

3.2 Onderdelen van een kostenmodel

Bij alle kostenmodellen is het de vraag wat je wel dan niet tot de relevante kosten of opbrengsten rekent.. Een eerste opdeling is directe en indirecte kosten. 1.

2.

Directe kosten zijn die zaken die hard en via budgetten aan de IT zijn verbonden. Hierbij gaat het over zaken als Hardware, software IT-personele kosten, communicatiekosten, etc. Indirecte kosten, gaat over de niet gebudgetteerde en vaak onzichtbare kosten, zoals productieverlies door down-tijd, zelf-service (macro's), vragen aan collega's, zoeken en proberen, etc..

De directe kosten zijn vaak goed en snel te achterhalen uit de budgetten van de IT-afdelingen of uit de financiële administratie. De indirecte kosten worden veelal niet of nauwelijks gemeten door een IT-afdeling. Het verschijnt ook niet op budgetten. Vaak is het niet duidelijk of IT de oorzaak van deze kosten ks of dat men die in alternatieve gevallen (handmatig/formulieren) ook dezelfde kosten zou hebben. Onderzoek van Gartner laat zien dat voor een gemiddelde grote organisatie 50% van de kosten indirect zijn. (“The total cost of ownership index: defining the database”, oktober 2002, Gartner Group). Een adequate helpdeskregistratie en bestede uren vormt vaak de basis voor de inschatting van deze kosten.


9

In meer detail kunnen de kosten als volgt worden onderverdeeld: ·

Directe kosten (gebudgetteerd) a. Hardware & Software kapitaal beslag, afschrijvingen & leasekosten voor nieuwe installaties, upgrades & updates; b. Beheerskosten netwerk-, system- & storage administration kosten (werk/uren) & kosten van inhuur, reactive & proactive management acties; c. Support/administratie helpdesk, training, inkoop, reizen, onderhoud- & supportcontracten, overhead kosten (Management, P&O, etc.) d. Ontwikkeling applicatie- en contentontwikkeling, testen en documentatie (nieuwe ontwikkelingen, aanpassingen en onderhoud) e. Communicatie kosten huur van verbindingen en gebruik van servers (e-mail, internet, etc.)

·

Indirecte kosten (niet gebudgetteerd) f. Eindgebruikskosten (EUC = end user computing) onderlinge ondersteuning en zelf doen (macro's, sjablonen), zoeken en rondneuzen en gerommel (als bv screen savers, doelloos rondsurfen : "futz factor") g. Down-tijd verlies aan productieve uren als gevolg van geplande en ongeplande down-tijd.

In onderstaande grafiek is een kostenverdelingen opgenomen op basis van het TCO-model van Gartner waarin de TCO index de belangrijkste component is. De TCO index heeft als basis een database met daarin opgenomen: · Gedetailleerde resultaten van benchmarks gedurende de afgelopen 18 maanden, Gartner TCO assessment gedaan voor Fortune 2000 klanten. Deze resultaten zijn genormaliseerd en zijn gemiddeld om een generiek profiel te verkrijgen. · Inbreng van diverse Gartner Research experts die huidige en geprojecteerde prijzen, praktijkervaringen, kosten en strategie van leveranciers op basis van dagelijkse interactie met klanten, leveranciers en industrie nieuws inbrengen. · Andere bronnen zowel binnen als buiten Gartner zoals onderzoeken en industrie statistieken.


10

Figuur 1 Verdeling ICT kosten

Variatie t.g.v. complexiteit

60% 50% 40% Variatie

30%

minimaal

20% 10% 0% EUC

Support

Admin.

Kapitaal

Opmerkelijk is het om te zien dat EUC (end user computing) een belangrijke positie inneemt in het TCO-model. In het volgende figuur wordt deze categorie nog eens verder uitgesplitst. Hierbij valt op dat gegevensbeheer, leren (zelfsupport) en integratie de belangrijke kostenbijdrage leveren in een TCO-model.

Deze plaatjes laten de complexiteit zien van het TCO-model. De voornaamste kostencomponenten zijn lastig meetbaar en kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. In het algemeen kan gesteld worden dat een groot deel van de kosten niet direct gerelateerd kan worden aan specifieke applicaties zoals een besturingssysteem, mailserver, printserver, etc.


11

Maar het TCO-model is het minst slechte wat er is en zeker bruikbaar om een goed idee van de impact van ontwikkelingen in open source software in te schatten. Open source software wordt momenteel vaak ingezet voor de minder complexe specifieke functies zoals opslag, printen, cache, proxy, FTP, Domein Naam Server, web applicaties, etc. Met name met betrekking tot deze specifieke minder complexe functies kan het TCO-model voor open source software een gunstig beeld laten zien. 3.3 Open source software in de kantooromgeving

Allereerst moet worden opgemerkt dat dit een papieren exercitie is daar er vanuit het ministerie een besluit is genomen om de komende jaren het Intel / Microsoft platform te hanteren in de kantooromgeving. In de kantoorautomatisering kunnen we de volgende componenten beschouwen: servers, desktops, Office applicaties, overige applicaties. De servers zijn voor de gebruiker nagenoeg onzichtbaar en hebben dus ook geen effect in het EUC-aspect van het TCO-model. De geboden diensten zoals fileopslag, database, security, mail, schedule, intra- & internet-diensten ervaren de gebruikers wel. Deze lijken qua effect ook meer op de productiesystemen. Er bestaat voor de meeste diensten een open source alternatief, waarbij de oorspronkelijke Intel gebaseerde en Unix-systemen ook een Linux of BSDoperating system hanteren. De verschillen worden in het beheer zichtbaar. De vraag is dan in welke mate beheerders moeten overschakelen op Unix/Linuxkennis en in welke mate men de gewenste diensten kan/wil opzetten met OSoplossingen. Specifiek voor de KA desktop en officeapplicaties is een inschatting gemaakt van verschillen op onderstaande aspecten. Daarbij is uitgegaan van de bestaande situatie binnen RWS; het WinTel platform voor de KA desktop en officeapplicaties. Aspecten

Open Source

Kosten (gebudgetteerd) TCO (migratiekosten) Waarde Gebruikersvriendelijkheid Beveiliging Betrouwbaarheid Uitwisselbaarheid onderling RWS Uitwisselbaarheid tussen overheden en andere partijen Integratie / andere applicaties

WinTel platform

++ + + ++ O O

-O ++ + O O O

--

++

O

+

Gebudgetteerde kosten nemen af bij gebruik van Open Source Software oplossingen. De invloed van de overige kosten valt negatief uit daar gebruikers van OSS opnieuw ervaring moeten opbouwen om maar niet te spreken van leren gebruiken bij introductie. De beveiliging van BSD en Linux platformen is vooralsnog ronduit beter dan die van het WinTel platform. Het was voor een politiedistrict in Engeland de beslissende factor om over te gaan.


12

Bij uitwisselbaarheid van gegevens moet open source software onderling natuurlijk geen problemen opleveren. Echter uitwisselen met het WinTelplatform vereist extra werk. Het aanbieden van applicaties en de manier van integreren op basis van webtechnologie leveren minder problemen op. Zijn er echter Client/Server of Windows-based applicaties gemaakt dan moeten aanpassingen gedaan worden. Een Windows-emulator kan vaak uitkomst bieden. De desktop heeft een sterke relatie met het EUC-aspect van het TCO-model. De voordelen van OSS voor de gebruiker zijn er niet of nauwelijks. Het is slechts een andere set programmatuur, die vergelijkbare taken mogelijk maakt. Het leren omgaan en het leren omgaan met het nieuwe platform brengt een enorme reeks kosten met zich mee. Voor een overgang moeten dus andere redenen zijn dan bedieningsgemak of kosten. Microsoft stelt dat op basis van TCO-onderzoek licenties 5% van de totale kosten uitmaken. Daar ca. 50% van de kosten "verborgen" zijn verschijnt er dus 10% kostenreductie op het IT-budget. De servers kunnen een eerste kandidaat zijn om kostenreductie te realiseren, daar de meeste server-diensten niet afhankelijk zijn van het platform. Kennis van Unix is reeds aanwezig en maakt de overstap naar bijvoorbeeld BSD of Linux eenvoudiger.

3.4 Open source software in de productieomgeving

Open source software is veel breder dan het veel gerefereerde Linux Operating System. Toch ligt voor servers hier veel nadruk op. Vaak omdat dit de basis is waarom allerhande andere open source software wordt ontwikkeld. Ook grote marktpartijen focussen eerst op deze basisvoorziening als vehikel voor uniformiteit. Net als het serverpark voor de KA is de productieomgeving kandidaat voor een OSS benadering. Tot voor kort werden er geen tot weinig besluiten genomen over het Operating System. Functionaliteit was leidend voor de aanschaf en installatie van ICT-oplossingen. Dit heeft er bij veel organisaties toe geleid dat er een grote hoeveelheid verschillende systemen bijeen staan, wat weer geleid heeft tot hoge integratiekosten. De huidige behoefte aan integratie, rationalisatie, effectiviteit en beveiliging leidt ertoe dat steeds meer organisaties server-parken gaan centraliseren en consolideren. Hiermee worden qua beheer en integratie aanzienlijke besparingen gerealiseerd. Er worden getallen van 30 – 40 % gerapporteerd. Serverkosten hebben volgens de Butler Group een ijsbergkarakter qua opbouw.(“Server operating systems”, november 2002, Butler Group). De meeste kosten zijn (onder water) verborgen. Dit komt overeen met het TCOmodel van Gartner.


13

De procentuele opbouw is als volgt vastgesteld.(“Server operating systems”, november 2002, Butler Group).

Management & Support omvatten 46% van de "True Costs of Server Management". Dus ook bij server-kosten zit het grootste aandeel van de kosten in de menselijke omgeving. Consolidatie levert belangrijke besparingen op bij het management en support van systemen. Kennisbehoud, kennisopbouw en verspreiding is bij een verminderd aantal platforms beter te organiseren.


14

3.5 Relatie met een andere relevante trend

Het is goed het begrip TCO in het perspectief van een andere trend te beschouwen. Forrester Research signaleert een trend die zij aanduiden met Organic IT (“Organic IT”, april 2002, Forrester Research). Hierbij laten zij een aantal ontwikkelingen zien in de richting waarbij IT steeds meer een nutsvoorziening wordt, zoals water, telefoon en elektriciteit. Het grote idee is dat wij computerkracht, (per tik/mip/..) gegarandeerde opslagcapaciteit en bijbehorende diensten op basis van breedbandverbinding uit de muuraansluiting geleverd krijgen. Organisaties kunnen dan ieder individueel op het internet aansluiten en via deze verbindingen onderlinge netwerken realiseren. Dit doen we al lang voor water en elektriciteit, maar nog lang niet voor ICT-infrastructuur. Standaardisering en betrouwbaarheid is hierbij cruciaal en hierbij speelt het ontstaan van Linux dominantie als OSS cluster aansturing, een belangrijke rol. Op dit moment zijn een groot aantal partijen bezig een Linux Standard Base (LSB) vast te stellen en te realiseren.


15

4 Ondersteuning door marktpartijen Rondom Open Source is een grote veelheid van organisaties en individuen actief betrokken. In het kader van deze rapportage is gekeken naar de commerciële spelers die op lange termijn zorgen voor draagvlak en ondersteuning. Allerhande commerciële producten al gebruik van open source producten die via een commerciële organisatie tot specifieke producten zijn verbouwd en vermarkt. OS-X van Apple is gebouwd op de kernel van het open source BSD operating system (Darwin). WebSphere van IBM bevat in de kern open source onderdelen zoals Tomcat en Apache-server. Grote motor in al deze ontwikkelingen is het operating system waarop dit soort software wordt ontwikkeld en operationeel is. Zoals het er nu naar uitziet is Linux hierbij de grote winnaar. De commerciële partijen hebben de kaarten op Linux gezet. In dit hoofdstuk worden een aantal grote commerciële spelers beschouwd op hun visie en houding t.a.v. open source oplossingen.

4.1 Strategie UnitedLinux

Het UnitedLinux consortium is opgezet met daarin o.a. SuSE, SCO TurboLinux en Conective. Doel is om een gestandaardiseerde Linux, gericht op de zakelijke gebruiker, uit te brengen. Hierbij wordt een certificering in leven geroepen rondom Linux Standard Base (LSB) en SuSE Enterprise Server 8. Zakelijke gebruikers en andere leveranciers hebben hiermee een gestandaardiseerde basis om hun eigen producten op te ontwikkelen of naar toe te porten. Het doel is om alle varianten van Linux uit te brengen met het label "Powered by UnitedLinux". Verder zal het combineren van de krachten ook intern bij de diverse partijen voordeel opleveren in betere dan wel snellere ontwikkelingen. De concurrent van het initiatief is Red Hat met zijn enterprise server. De figuur hieronder geeft een inzicht in de spelers rondom het UnitedLinux consortium.


16

Opmerkelijke spelers voor RWS aan de oplossingen kant zijn SAP en Oracle. Juist support van spelers als IBM, SAP en Oracle geeft dit initiatief momentum en dit moet zeker in de gaten worden gehouden. De Butler Group voorspelt in een onlangs verschenen rapport (“Server operating systems – winners and losers in the open/proprietary os market:” ,november 2002, Butler Group) over Servers en Operating Systems dat er voor zakelijk gebruik 3 Linux leveranciers zullen overblijven, te weten: · Red Hat · UnitedLinux · Red Flag (Asia/Pacific) Op dit moment is er gratis e-mail support die bemenst wordt door vrijwilligers. Deze is georganiseerd via de website http://www.linux-support.net. Hierbij is het afsluiten van een SLA niet mogelijk.

4.2 Strategie Microsoft

Microsoft heeft zich altijd tot doel gesteld om Windows op elke machine te krijgen van de desktop, kleine servers tot enterprise systemen. Tot voor kort was MS afwijzend of stilzwijgend over open source. Met ommezwaai naar de laatste licentiemodellen is de roep om alternatieven harder geworden. Bedrijven als MS moeten groeien in omzet en winst en bij de huidige positie kan dit eigenlijk alleen maar door meer of andere producten op te nemen en te assimileren in het assortiment. MS werkt hard om de huidige positie te behouden of uit te bouwen. Het Windows-2000 platform levert een stabiel en functioneel rijk platform op, maar op het gebied van grote enterprise systemen worstelen zij om acceptatie. Concurrenten zoals IBM, HP en SUN zitten niet stil en hebben een goede positie in de high-end-server markt. Het is aardig op te merken dat in de 2000-versie's van Windows vele Posixentry-points zijn verwerkt om op termijn ook op Unix gebaseerde software te kunnen laten werken op basis van een Win2000-kernel.

4.3 Strategie IBM

CEO Lou Gerstner beweerde in december 2000 dat IBM 1 miljard US$ zou gaan uitgeven aan Linux ontwikkelingen. IBM heeft Linux inmiddels volledig omarmd. Linux draait op alle platforms van IBM en duizenden applicaties zijn geport naar de Linux omgeving. Applicaties zoals de @server voor het clusteren van meerder Linux gebaseerde servers. IBM is actief deelnemer in diverse Open Source werkgroepen, waaronder bijv. "Open Source Development Laboratory" IBM heeft Secure mailer en de Eclipse Development Repository in open source uitgebracht. Een voorbeeld is een IBMklant Telia (telecom en internetservices) in Scandinavië heeft 70 bestaande Webhosting Unix-servers vervangen door één IBM enterprise server, die simultaan meer dan 1500 virtuele Linux servers kan leveren.


17

Deze dienst wordt ook via het internet aangeboden door IBM. Men kan een virtuele Linux server gebruiken voor een klein bedrag per maand. Dit is geheel in lijn met Organic IT van Forrester. 4.4 Strategie SUN

Sun is naast leverancier van Hardware en bijbehorende software ook een niet aflatende tegenstander van Microsoft. Naast Java en J2EE heeft SUN StarOffice als tegenhanger van MS-Office uitgebracht. Op dit moment gaat het initiatief door onder de vlag OpenOffice op basis van de StarOffice code. Ook Sun levert inmiddels Intel gebaseerde systemen met Linux naast de eigen UltraSPARC/Solaris systemen. SUN stelt regelmatig belangrijke onderdelen van software ter beschikking aan de open source community. 4.5 Strategie Oracle

Oracle is primair gericht op de databasemarkt en heeft een eigen ontwikkelomgeving. In het verleden heeft Oracle geprobeerd om via het Raw-Ironproject de Operating System laag volledig te elimineren voor het Oracle product. Dit is gestopt en Oracle had zijn gewicht achter Red Hat advanced server gezet, maar verschijnt nu ook op de UnitedLinux charts. Support is hoofdzakelijk ingegeven als tegenwicht tegen de MS-dominantie. De Oracle-producten zijn oorspronkelijk ook op unix-platforms ontwikkeld en MSSQL-server is nadrukkelijk een concurrent als het gaat om de (grote) onderkant van de markt. 4.6 Strategie HP

HP zet een uitgebreide Linux en open source strategie in de markt die systemen, software, diensten en randapparatuur beslaat. Om HP's wereldwijde Linux strategie te leiden heeft HP de Linux Systems Operation (LSO) in het leven geroepen. HP is ook lid van de Vereniging Open-Source Nederland (VOSN). De Vereniging Open Source Nederland streeft ernaar open-source bekend te maken in Nederland en het gebruik ervan te vergroten. HP haalt een belangrijk deel van hun omzet uit HP-UX en de ontwikkeling van HP-UX vormt een belangrijk onderdeel van de R&D activiteiten van HP. Vooralsnog ziet HP zich als een leverancier van het operating system HP-UX onafhankelijk van de hardwareplatforms. Met de overname van Compaq is er een ander platform met bijbehorende technologie bij gekomen: Tru64 & TruClusters. De strategie voor Linux is veelomvattend en richt zich hoofdzakelijk op de HPProliant servers markt. Je kunt daarbij een supportcontract bij HP afsluiten.

4.7 Trends bij de commerciële partijen

Commerciële spelers zijn er om winst te maken. Dit staat in contrast met (gratis beschikbare) open source. De commerciële spelers realiseren zich dat het steeds moeilijker wordt om zich te onderscheiden op de platte infrastructuur. Alleen de grote spelers verdienen nog geld aan het verkopen en ontwikkelen van PC’s.


18

IBM heeft zijn gewicht achter Linux gezet als unificatiemiddel van operating systemen en speelt een actieve rol binnen open source initiatieven. Dit is vergelijkbaar met de acceptatie van JAVA binnen IBM als uniforme en crossplatform ontwikkeltaal. IBM haalt een steeds groter deel van zijn omzet/winst uit die diensten. Met de drive naar consolidatie en komst van Linux op de grote fault-tolerant platforms hopen zij hoge ogen te gooien. SUN en HP lopen mee in de Linux initiatieven maar voeren daarnaast hun eigen producten. Men gokt op twee paarden en laat de klanten beslissen. Microsoft manoeuvreert om OSS heen. Belangrijke conclusie is dat de huidige leveranciers van RWS (zoals HP) in de nabije toekomst standaard Linux ondersteuning aanbieden. Bij een marktpartij als IBM is het nu al mogelijk om een SLA af te sluiten voor een IBM Linux server.


19

5 Beleid overheidsinstellingen Bij veel overheidsinstellingen staat open source software in de belangstelling. Lagere licentiekosten, uitwisselbaarheid en het voorkomen van vendor lock-in zijn drijvende krachten achter de belangstelling. Forrester research laat de belangrijkste kenmerken zien (“Open Source cracks the code”, augustus 2000 Forrester Research).

In dit hoofdstuk wordt het beleid en toepassingen van open source software van belangrijke overheden beschreven. 5.1 Gebruik open source omringende landen

Uit een onderzoek en een steekproef van de Europese Unie blijkt dat Linux snel aan populariteit wint onder de lidstaten. Sommige nationale ministeries doen hun Windows NT servers de deur uit. (“Study into the use of OSS in the public sector” juni 2001, Europese commisie”). De IDA, een commissie van de Europese Unie, onderzoekt in hoeverre standaard software vervangen kan worden door open source software. De onderzoekers hebben een zestal landen bezocht en een lijst gemaakt van toepassingen. Het Belgische leger gebruikt al sinds 3 jaar Linux voor het scannen op virussen, het aansturen van routers en het hosten van intranet servers. Het Franse leger is dol op FreeBSD, ook een Unix variant. Het Franse ministerie van Cultuur en Informatie zegt al haar vierhonderd Windows NT servers te zullen vervangen door Linux, een operatie die nog tot 2005 gaat duren. Het Franse ministerie van Justitie heeft haar database met informatie over criminelen op een Unix-server draaien, de bedoeling is om het 'Casier Judiciaire National' over te zetten naar een Linux systeem met PHP en MySQL. Het Franse ministerie van Financiën, waar stabiele systemen van levensbelang zijn, onderzoekt in hoeverre open source kan worden ingevoerd, enkele systemen zijn al met Linux uitgerust.


20

Nederland werd niet in het onderzoek opgenomen. Hier stimuleert Economische Zaken wel onderzoek naar Linux-marktontwikkeling, maar er is geen centrale stimulans om open source te gebruiken of ondersteuning zodat de drempel wordt verlaagd. Bij het Duitse parlement is de Windows-hegemonie doorbroken. De parlementaire servers gaan op Linux draaien, werkstations op Windows XP. De ICT-commissie van het Duitse parlement, voluit Informations- und Kommunikationstechnologie zuständige Kommission, heeft een beslissing genomen over de vervanging van het huidige serverpark en de werkstations van het parlement. De 150 servers zullen vanaf 2003 op een Linux-variant over gaan, Windows XP wordt het besturingssysteem van de meer dan 5000 pc´s. Het Duitse leger staat bekend als de grootste open source beweging van het land. In maart 2000 maakte defensie bekend alle Microsoft software vanwege beveiligingsproblemen en ondoorzichtigheid niet langer te zullen gebruiken. Italië is een uitzondering: de overheid doet weinig aan open source promotie. Op scholen en universiteiten is het besturingssysteem Linux te vinden.

5.2 Beleid Europese Unie

Europese overheden zouden software met elkaar moeten uitwisselen op een open source-basis. Wat de ene lidstaat heeft ontwikkeld, zou de ander goed kunnen gebruiken. Hiertoe moet een centraal uitwisselingspunt worden opgericht. Overheden die zelf software ontwikkelen, en die succesvol toepassen, zouden deze op een centraal uitwisselingspunt aan andere overheden aan moeten bieden. Dat bespaart ontwikkelingstijd- en -kosten. Dit staat in een publicatie van de Europese Commissie naar aanleiding van een onderzoek in haar opdracht. (DG Enterprise report “Interchange of Data between Administrations”, juni 2001, European Commission), Om dit actief te ondersteunen heeft zij veel voorwerk verricht. Concrete invulling heeft plaatsgevonden door het inrichten van een mechanisme dat als eindresultaat een pool van open source software moet opleveren. De services waarnaar gestreefd wordt bevatten: · · · · · · ·

Een meertalige portal met pan-Europese content en open standaarden; Registratie van aangesloten leden; Mogelijkheid om open source software toe te voegen en te downloaden; Verwijzingen naar nationale initiatieven; Bibliotheek met allerlei documenten en whitepapers gerelateerd aan open source software; Een wetenschappelijk comité; Een juridische adviesdienst.

Daarnaast is een actieplan opgesteld rondom e-Europe. Open source software wordt daar voornamelijk ingezet als het gaat om het uitwisselen van gegevens van resultaten. Tevens wordt OSS als alternatief bekeken in relatie tot beveiliging.


21

Recentelijk heeft de EU opdracht gegeven aan Netproject om de haalbaarheid te onderzoeken van de vervanging van het Windows besturingssysteem door Linux. 5.3 Nederlands beleid

Nederland voert geen expliciet beleid ten aanzien van open source software. Wel stimuleren diverse ministeries het gebruik van OSS. Onderstaand antwoord op kamervragen geeft inzicht in hoe de Nederlandse overheid omgaat met OSS. Naar aanleiding van kamervragen (ingezonden 25 januari 2002) over Open Standaarden en Open Source Software van de leden Voûte-Droste en Bakker en van het lid Lambrechts is bij de departementen nagegaan of er beleid op dit punt nodig is en zo ja, hoe dit eruit moet zien. Er is brede steun voor de gedachte dat open standaarden en open source software een belangrijke pijler kunnen vormen van het overheidsinformatiebeleid. Op grond van de bevindingen hebben de departementen van BZK en EZ besloten intensief samen te werken op het terrein van open standaarden en open source software. Dit heeft als doel het bevorderen van open standaarden en open source software binnen de overheid. Er wordt een kwartiermaker aangesteld die zal onderzoeken wat de beste manier is voor het bevorderen van open standaarden en open source software. Ook zal worden bekeken hoe het best kan worden aangesloten bij initiatieven binnen de EU. Inmiddels heeft de (voormalige) minister voor Grote Steden en Integratiebeleid al gepleit voor een grotere rol voor open standaarden en open source software in het Europese informatiebeleid. Recentelijk heeft Groen Links een plan van aanpak geschreven ter stimulering van open software. De politieke partij D66 sluit zich aan bij dit voorstel. Letterlijk zeggen ze:"D66 wil dat de overheid in al haar back-end systemen Linux of andere open-source software gaat gebruiken. We moeten niet afhankelijk blijven van één leverancier”. 5.4 Beleid andere landen

België heeft geen beleid rondom de inzet van open source software. Het gebruik van OSS binnen de nationale en lokale overheden wordt vooral gestuurd door lokale initiatieven en behoeften. (“Study into the use of OSS in the public sector”, juni 2001 European Commission). De federale overheden in België bestaan uit drie regio’s. De regio Brussel is bezig om open source software op te nemen in haar ICT strategie. Frankrijk was een van de laatste landen met officieel beleid rondom de inzet van Internet. Dit beleid is leidend voor de ICT strategie van de nationale overheid. Open source software wordt daarin niet expliciet genoemd. Onderzoek naar digitale mogelijkheden heeft een budget van 153 miljoen euro. Onderzoek naar OSS heeft daarin prioriteit 11. Binnen de departementen van diverse ministeries in Frankrijk wordt veelvuldig Linux ingezet als server platform.


22

Duitsland is koploper in Europa voor wat betreft de inzet van OSS. Prominente vertegenwoordigers van de overheid zoals de minister van economie en technologie stimuleert gebruik van OSS. Met behulp van het beleid “BundOnline 2005” wordt open source software gestimuleerd. Italië en Spanje hebben geen beleid rondom open source software. Het ICT beleid wordt voornamelijk aan de decentrale overheden over gelaten. Centrale overheid leunt met name op beleid van de Europese Gemeenschap en de initiatieven rondom e-Europe. Zweden als laatste heeft geen beleid rondom OSS en maakt ook weinig tot geen gebruik van open source software binnen de overheid. 5.5 Trends in beleid

Meest relevant is dat er Europees beleid is rondom inzet van open source software. Dit wordt ondersteund met een aantal concrete services die ingericht zijn of gaan worden. (“eEurope 2002 Action Plan”, juni 2000, European Commission). In de onze omringende landen is Duitsland het meest toonaangevend. Op het hoogste niveau wordt de inzet van open source software gepromoot en er wordt zelfs overgegaan op de daadwerkelijke inzet van open source software voor de servers. Gemeenschappelijkheid in beleid en toepassing van OSS is dat er veelal wordt aangesloten bij e-Europe en dat inzet gebaseerd is op lokale initiatieven. De inzet van OSS vindt met name plaats in de netwerk en server omgeving. Opvallend is dat vooral de hogere overheidsorganen eerder op Linux overstappen.


23

6 Toepassen binnen RWS Bronnen zoals www.opensource.org of www.linux.org laten vele duizenden open software applicaties zien. Een veel gebruikte indeling of rubricering van de software is die van www.linux.org. Ook commerciële producten als mySAP zijn verkrijgbaar voor het open source besturingssysteem Linux. Content en collaboration software is te verkrijgen via hetzelfde verkoopkanaal als die van IBM Websphere. Steeds vaker doet open source software haar intrede binnen organisaties. Onderzoek van Forrester ondersteunt dit. (“Open Source cracks the code”, augustus 2000, Forrester Research)


24

Over de inzet van open source software zijn de meningen binnen een bedrijf vaak verdeeld. Met name de ICT verantwoordelijken lijken een sceptische houding aan te nemen. Argumenten en mogelijke gebieden voor de inzet van open source software worden duidelijk uit onderstaand onderzoek. ((“Open Source cracks the code”, augustus 2000, Forrester Research)


25

Kortom steeds vaker wordt open source software ingezet. Maar dat gebeurt niet altijd planmatig. Het bepalen welke software geschikt kan zijn voor RWS is lastig en vereist een raamwerk en methode. In dit hoofdstuk wordt het raamwerk en een methode besproken.

6.1 Raamwerk voor mogelijke toepassingen

Binnen RWS wordt onderscheid gemaakt tussen generieke en specifieke ICT toepassingen. Generieke worden veelal vanuit het ministerie voorgeschreven en betreft software die breed ingezet wordt. Specifieke software kent soms voorgeschreven standaards maar kenmerkt zich primair door het feit dat het ingezet wordt binnen een beperkt aantal onderdelen van RWS. Om te bepalen of open source software geschikt is als alternatief wordt het volgende raamwerk geïntroduceerd. Met behulp van dit raamwerk is het mogelijk om de hoeveelheid aan open source software te plaatsen. Dit maakt het selecteren en communiceren over de mogelijke inzet eenvoudiger.

6.2 Selecteren van open source software

In haar studie naar het gebruik van open source software in de publieke sector heeft een werkgroep van de Europese commissie een aantal kenmerken opgesteld om mogelijke in te zetten open source software te selecteren. Zij gebruikte daarvoor de volgende stappen: 1.

2.

3.


Brainstormen over welke mogelijke open software kandidaten er zijn en hoe deze te identificeren. Gebaseerd op de interne groep van open source software specialisten. Systematische verificatie van de lijsten met software dit gepubliceerd zijn bij de voornaamste OSS supporting instellingen zoals Free Software Foundation, Source Forge, etc. Verificatie van software die bijgevoegd wordt bij populaire Linux distributies.

26

4. 5.

Controle op sites op basis van populariteit en mate van gebruik of bekende problemen in newsgroepen. Marktstudie, benchmarking en literatuurstudie.

Gemeten aan de dikte van het rapport en de tijd tussen initiële opdracht en publicatie van het eindrapport is dit tijdsintensief geweest. De resultaten kunnen echter voor elke overheid een goede basis vormen. Om de uiteindelijke selectie van open source software meer objectief te maken wordt het volgende model van Gartner geïntroduceerd. Aan de hand van een tiental criteria kunnen mogelijke kandidaten beoordeeld worden. Het model is reeds toegepast op de vier populairste toepassingen van open source software. (“An evaluation framework for open-source software”, juni 1999 Gartner research note).

6.3 Trend in toepassingen

Instituten zoals Forrester en Gartner voorspellen een verdere toename van het gebruik van open source software. Met name voor het vervangen van server software en voor het inzetten van webservers. Onderstaande figuur laat deze trend zien. (“Open Source cracks the code”, augustus 2000, Forrester).


27

Ook binnen RWS kan met behulp van de genoemde selectiemethoden en het selectiemodel open source software als alternatief overwogen worden. Met name in het specifieke ICT domein zijn er perspectieven omdat daar minder rigide standaarden worden voorgeschreven.


28

Referenties http://www.vereniging.opensource.nl http://www.heise.de http://www.planet.nl http://europa.eu.int http://www.businessweek.com http://www.gartner.com http://www.butlergroup.com http://www.forrester.com http://www.opensource.org http://www.gnu.org http://www.osdn.com http://www.mozilla.org http://www.redhat.com http://www.ibm.com/us/ http://www.linux-support.net http://www.openssl.org http://www.oracle.com http://www.sun.nl http://www.unitedlinux.com/nl/ http://www.vosn.nl http:///www.openforumeurope.org http://www.interforum.org http://www.opencms.org http://news.com.com http://www.mitre.org http://www.idg.net


29

“Server Operating Systems – Winners and losers in the Open/Proprietary OS market” November 2002 Butler Group “Organic IT” April 2002 Forrester Research “Open source cracks the code” August 200 Forrester Research “Open source debate” Maart 2002 Butler Group “Open Forum Europe” Maart 2002 Butler Group “Open-Source Software: Perspective” Juni 2001 GartnerGroup “eEurope 2002 Action Plan” Juni 2000 European Commision “An evaluation Framework for OSS” Juni 1999 GartnerGroup “Study into the use of OSS in the Public Sector” Juni 2001 European Commission “Notes: Symposium on use of OSS in EU public administrations” “Free software / open source: Information society opportunities for Europe?” April 2000 werkgroep Libre Software “MyLinux nieuwsbrief” wekelijks door Howardshome.com “Assessing Our Predictions About Linux and Open Source” Juli 2002 Gartner. “High Availability Clustering Solutions for Linux Environments: Perspective” Augustus 2002 GartnerGroup “Linux: What Major IT Vendors Are Doing: Perspective” September 2002 Gartner. “Open-Source Application Servers: A Viable Alternative?” Oktober 2001 GartnerGroup “OSS Alphabetical list and Software identification” European Commission “Sun Rolls Out Enterprise Version of Grid Software” Juni 2002 GartnerGroup “Thumbs Up For Sun’s Linux Experiment” Augustus 2002 Forrester Research “Visie op ICT en de rol van de MD, Nu, Straks en Later” MD “Analysis of the impact of Open Source Software” oktober 2001, QinetiQ Open Source Software en de overheid, april 2001, ON21 “How to Avoid Pitfalls and Save Money With Linux Servers” juni 2002, GartnerGroup. “The Total Cost of Ownership Index: Defining the Database” oktober 2002, GartnerGroup.


30


31

Bijlage 1 Interviewverslagen Interview met Ardy Siegert

Ardy werkt sinds een paar maanden als Architect bij de Meetkundige Dienst. Hiervoor was zij werkzaam bij een organisatie die op basis van XML en de open source producten Tomcat en Apache allerhande communicatie- en securityoplossingen voor de financiële wereld leverde en installeerde. We gebruiken onbewust al erg veel open source producten. "SendMail" handelt 80% en "Apache" ca. 65% van alle e-mail- en WWW-verkeer op het internet. Ook "Linux" en "OpenBSD" wordt op veel plaatsen als de Internetserver gebruikt. De Unix-kernel van OS-X van Apple is in feite de BSD-kernel. IBM's Websphere bevat onder water een versie van "Apache" en "Tomcat" als internet-server en applicatie-server. Open Source projecten zijn ontstaan uit groepen met geheel verschillende bedrijfsbelangen. Om snelheid en kwaliteit te behalen voor het verkrijgen van een oplossing zijn zij gaan samenwerken in een specifieke samenwerkingsvorm. Binnen de open source verbanden wordt verschillend samengewerkt. Bij FreeBSD is een strak release-schema leidend. Bij Linux is een beperkt aantal mensen die de beslissing voor een volgende release neemt. Bij Apache werd gestemd volgens het “meritocracy” principe voor wat er wel en niet in een volgende release opgenomen werd. Deze diverse samenwerkingsvormen is wellicht een interessant onderwerp voor coördinatie van verspreid werkende mensen met verschillende belangen binnen RWS of zelfs andere ministeries. Publicaties van Ruben van Wendel de Joode over Open Source Coördinatie zijn te vinden op: http://www.tbm.tudelft.nl/webstaf/rubenw/publicaties.htm De Duitse overheid heeft op grote schaal gekozen voor Open Source oplossingen op de desktop en kleine servers. Enkele Bundesländer hadden deze benadering al en dit is nu landelijk geworden. De kosten van een KA-netwerk zitten voornamelijk in beheer en de licenties. Die licenties kunnen door open source verlaagd worden, maar het beheer en de knowhow moet hoger zijn omdat er geen directe leveranciers is waar je op kan terugvallen. Het is meer een Doe-het-zelf-concept. De verhouding tussen de ROI en TCO van de bestaande WinTel situatie en een mogelijke open source invulling lijkt opportuun om nader te bekijken. Een overstap van open source KA voor RWS lijkt niet waarschijnlijk omdat de uitwisseling met alle andere partijen minder makkelijk zal gaan, omdat deze hoofdzakelijk met het WinTel en Office-platform werken. Als hele ministeries of de gehele overheid overstapt is dit een andere zaak. Kansen voor RWS zouden wel kunnen liggen in de meetnetten en dataverwerkingszijde, waar Unix zijn kracht optimaal kan benutten. Samengevat zijn de volgende twee onderzoekingsgebieden voor de trendrapportage mogelijk relevant:


32

1. 2.

Wat is de TCO voor centraal ASP model met linux en openoffice op de desktop versus decentraal met Microsoft Office op de desktop? Is de wijze waarop open source is georganiseerd met bijbehorende werkwijze geschikt voor RWS?

Enquête met Hans van Weeren

Deze vragenlijst dient ter vervanging van een interview. Doelstelling van het interview is het verkrijgen van mogelijke onderzoeksgebieden die nader verdiept worden in een trendrapportage. Onderwerp van de trendrapportage is Open Source. Deze trendrapportage wordt uitgevoerd door Sogeti Nederland B.V. (Sogeti) in nauwe samenwerking met de Meetkundige Dienst van RWS. De onderstaande vragen zijn niet uitputtend. Daar waar u vragen mist of anders zou formuleren vragen wij u om deze aan te passen of aan te vullen. 1. Wat is uw functie? Hoofd automatisering directie Utrecht, Rijkswaterstaat Voorzitter ICT-hoofdenoverleg RWS (AIDA) 2. Voor welke afdeling bent u werkzaam? Afdeling BSA 3. Hoe lang bent u werkzaam binnen RWS? Niet relevant voor het onderzoek. 4. Wat verstaat u onder Open Source? Is dat meer dan de inzet van bijvoorbeeld Linux? Een open source product is een product dat gecreëerd is voor het algemeen nut, zonder dat de ontwerpers de intentie hebben er winst mee te maken. Open source producten kunnen gebruikt, geïmplementeerd of gelezen worden, zonder dat daar voor betaald moet worden, of dat men problemen krijgt met patenten en auteursrechten. Eerst en vooral zijn open source producten natuurlijk open, waarmee aangeduid wordt dat in principe iedereen mag meewerken aan de ontwikkeling en dat het product door iedereen geïmplementeerd en gelezen kan worden. Alle inspraak is mogelijk (open meetings) en wordt bediscussieerd indien nodig, er is geen dominerende gezaghebber die zijn wil oplegt aan de anderen, maar er wordt eerder een stemming gehouden zodat de standaard een algemene opvatting weergeeft. Het wordt meer bestuurd en in de gaten gehouden door een neutraal, publiek orgaan. Een van de bekendste open source producten is natuurlijk het besturingssysteem Linux, waarvan de meeste distributies gratis (on-line) te verkrijgen zijn of tegen een lage kostprijs, die vooral dient als vergoeding voor geleverde service of voor het up to date houden van de software. Nadeel van deze werkwijze is dat leveranciersaansprakelijkheid niet of nauwelijks te realiseren is. 5. Wordt momenteel Open Source-software ingezet binnen uw afdeling? En op welke wijze? Nee

6. Welke huidige initiatieven binnen RWS zijn u bekend waarbij Open Source een belangrijke rol vervult? En wat is deze rol?


33

Voor zover ik weet zijn er geen concrete RWS-brede initiatieven ontplooid om open source producten RWS-breed te gaan toepassen. Tot 1 augustus 2003 is Windows 95 het standaard OS voor de werkplek. Tot deze datum vindt migratie van Windows 95 naar XP plaats. Op serverniveau is tot op heden NT 4 het meest gebruikte OS. Ook hier vindt migratie plaats en wel naar Windows 2000. Sommige specialistische diensten hebben de beschikking over dienstspecifieke applicaties die draaien onder Linux (bijv. RIZA). 7. Welke rol binnen RWS ziet u voor Open Source nu en in de toekomst? En binnen welke onderdelen van RWS kan de rol vervuld worden. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft gekozen voor internettoepassingen als standaard (web-enabled toepassingen op basis van open standaarden) In dit scenario wordt het standaard besturingssysteem aangevuld met een standaard internet browser. Dit vermindert in potentie de leveranciersafhankelijkheid daar er diverse internetbrowsers verkrijgbaar zijn. In feite is het internet hét voorbeeld van dit scenario. Een organisatie biedt toepassingen aan op servers. Deze toepassingen kunnen op elke computer bij elke internetgebruiker functioneren op voorwaarde dat er een internetbrowser en een internetverbinding beschikbaar zijn. Nog steeds is de afhankelijkheid niet verdwenen maar is deze afgenomen door een verschuiving van het besturingssysteem naar (de versie van) de internetbrowser. Dit scenario is inmiddels als uitgangspunt gekozen voor de introductie van ERP (SAP) binnen V&W. Binnen RWS: RWS wil gestandaardiseerde wegkantsystemen die voor zo veel mogelijk toepassingen geschikt zijn. Hiervoor is RWS samen met de industrie bezig een architectuur van een wegkantsysteem te specificeren dat is gebaseerd op internationale, open standaarden. Dit systeem is slechts toegankelijk via een beperkt aantal gestandaardiseerde interfaces. Applicatie-specifieke functionaliteit moet in de vorm van eenvoudige toe te voegen en te verwijderen (hardware en software) modules worden geleverd. Voor dergelijke modules maakt het dan niet uit wie de leverancier van het wegkantsysteem is, want de interfaces zijn hetzelfde. 8. Welke bijdrage kan de inzet van Open Source binnen RWS leveren? Wat zijn de randvoorwaarde Op het moment is RWS afhankelijk van producten uit de Microsoft-stal, die niet uitblinken in stabiliteit. Het onderzoeken van alternatieven voor de Microsoft producten kan wellicht leiden tot meer onafhankelijkheid van Microsoft. Voorwaarde hierbij is dat onderzocht dient te worden wat de introductie betekent voor de 150 RWS-brede applicaties, die geschreven zijn voor de Microsoftomgeving. 9. Welke doelen met behulp van Open Source-software dienen te worden bereikt? Meer onafhankelijkheid t.o.v leverancier Niet meer hoeven te betalen voor updates van software met functionaliteit, waarop niemand zit te wachten. RWS is alleen overgegaan van Office 95 naar Office 2000 in verband met bestandsuitwisselingsproblemen. Meer kwaliteit van het product (oa. stabiliteit) 10. Wat zijn uw verwachtingen ten opzichte van Open Source-software? Volgens onderzoekers van de Universiteit van Maastricht is open source software goedkoper en eenvoudiger te beheren en het gebruik ervan bevordert concurrentie in de softwaremarkt.


34

11. Welke ontwikkelingen in Open Source zijn volgens u belangrijk om nader te onderzoeken? En wat is de motivatie om deze nader te onderzoeken. Wat zijn de beweegredenen geweest van de Duitse overheid om te kiezen voor open softwareproducten? Is de situatie bij de Duitse overheid anders dan bij de Nederlandse? 12. Welke ontwikkelingen in Open Source zijn volgens u al (voldoende) onderzocht en beschikbaar? De aanbevelingen uit vraag 10 zijn gepubliceerd in het ‘Free/Libre and Open Source Software’ (FLOSS) onderzoeksrapport van het International Institute of Infonomics van de Universiteit van Maastricht. De overheid moet het gebruik van open standaarden en open source software stimuleren. Dat zou haar minder afhankelijk maken van softwareleveranciers. Dit staat in een intern beleidsdocument van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Economische Zaken. Het rapport beantwoordt vragen die Tweede Kamerleden stelden in september/oktober 2001 en januari 2002. Het document gaat in september 2002 naar het parlement. Software en standaarden zijn nauwelijks onderwerp van overheids-ict-beleid, aldus het rapport. Nu men softwaresystemen steeds vaker aan elkaar knoopt, moet men beter kijken naar de gebruikte software en standaarden. Als voorbeeld noemen de beleidsmakers informatie publiceren op internet. "Veel overheidssites voldoen niet aan de standaarden van het World Wide Web Consortium. Daardoor is voor sommige gebruikers informatie onbereikbaar." Beide ministeries concluderen onder meer dat Nederland een catalogus moet opstellen van aanbevolen open standaarden, vergelijkbaar met het Government Interoperability Framework waaraan het Verenigd Koninkrijk werkt. Daarnaast moet open source software uitdrukkelijk meedingen bij beslissingen over software. 13. Welke praktische vragen met betrekking tot Open Source zou u graag beantwoord zien? Welke consequenties heeft de keuze om open source producten voor RWS te gaan gebruiken? Niet alleen in technische zin, maar ook op het gebied van kennis. 14. Welke collega (direct of indirect) zou betrokken moeten worden (actief of passief) bij deze trendrapportage? Hoe kunnen wij deze collega bereiken? Ik ken niemand persoonlijk die zich met open source bezig houdt. Interview met Martin Belder

Martin Belder is coördinator systeembeheerder UNIX binnen Bouwdienst Rijkswaterstaat. Binnen de Bouwdienst zijn 1700 werkplekken. De Bouwdienst wil graag informatie toegankelijk maken en delen met andere directies binnen Verkeer en Waterstaat en externe partners van de Bouwdienst. De Bouwdienst is verdeeld over veel locaties. Tevens wisselt en ontvangt zij veel informatie uit en van diverse andere externe overheden bijv. Gemeenten. De structuur van een open source organisatie kan voordelen opleveren en relevant zijn om als voorbeeld voor communicatie tussen losse onderdelen en de Bouwdienst te dienen.


35

Een grote wens binnen de Bouwdienst is om transparant met en vanuit alle directoraten te kunnen communiceren met de Bouwdienst omgeving. Hoe kan open source hierin een rol spelen? Open source zou tevens een mogelijkheid kunnen bieden om de op WEBgebaseerde informatie van de afdeling Informatie Voorziening van de Bouwdienst verder te ontsluiten en beter toegankelijk te maken. Op dit moment is een proeftuin ingericht met daarin opgenomen een Linux machine. De proeftuin richt zich op het testen en ontwikkelen van CAD/CAM applicaties. De Linux machine is ingericht als router om het netwerk van de proeftuin af te schermen van het operationele netwerk. Binnen de omgeving van de Bouwdienst is de situatie als volgt; de Kantoor Automatisering, GIS applicaties, sommige Bedrijfsvoering applicaties, WEB applicaties en CAD/CAM applicaties draaien op NT. Het Technisch Rekenen, CAD, Bedrijfsvoering en andere Database omgevingen draaien op een Unix omgeving, waarbij in de Bedrijfsvoeringhoek veelal gekeken wordt naar centralisering van de applicaties op een SAP omgeving. Strategisch gezien gaat steeds meer over op het NT platform. Welke kosten aspecten van open source brengen winst voor een organisatie en waar moet je op letten? In bestaande tijdschriften wordt hier veel aandacht aan geschonken. Naast kostenvoordelen is het interessant om te weten welke andere algemene voordelen open source bieden. De Bouwdienst bevind zich als specialistische directie in een web van bedrijven en overheidsinstellingen en is daarom gemotiveerd om gegevens uit te kunnen wisselen. Als de Bouwdienst overgaat op open source wat betekent dat dan voor de Bouwdienst organisatie en voor de overige instellingen, en wat betekent dat voor V&W? Hoe gaan andere overheden daarmee om en wat is het beleid. In 1999 heeft de Bouwdienst een korte verkenning gedaan naar de inzet van Linux als Back-up Domain Controller in de Windows NT omgeving. Samengevat zijn de volgende onderzoekingsgebieden voor de trendrapportage mogelijk relevant: 1. Wat is de TCO voor centraal ASP model met linux en openoffice op de desktop versus decentraal met Microsoft Office op de desktop? 2. Is de wijze waarop open source is georganiseerd met bijbehorende werkwijze geschikt voor RWS en voldoet deze aan de huidige normen en randvoorwaarden? 3. Wat zijn beweegredenen voor overheden (specifiek de Duitse) om open source software in te zetten? Zijn de situaties vergelijkbaar? 4. Wat is het Europese beleid op het gebied van Open Source? 5. Wat zijn algemene voordelen van open source software ten opzichte van bestaande omgevingen? 6. Bied open source ook daadwerkelijk openheid tot communicatie, en kunnen we binnen deze omgeving ook relevante data uitwisselen zonder dat er sprake is van toenemende en onaanvaardbare risico’s. 7. Vormt open source voor de huidige infrastructuur geen gevaar. Ik denk hierbij aan Tunnels, Sluizen, Bruggen, Deltawerken e.d.


36

Interview met Patrick Dersjant

Patrick vervangt voor deze afspraak Leo Looije. Leo is manager afdeling automatisering (IEBA). Patrick is facility manager ICT van de afdeling automatisering. De afdeling automatisering is de interne dienstverlener van de Meetkundige Dienst. Primaire taak van Patrick is het managen van de Service Level Agreements die afgesloten zijn met de interne klanten met daarbij als specifiek aandachtspunt de outsourcing contracten met externe leveranciers. De automatisering afdeling kent drie omgevingen waarvoor zij verantwoordelijk zijn: 1. Kantoor automatisering, met vooral administratieve activiteiten; 2. Productie systemen, met vooral dataprocessing activiteiten; 3. Bedrijfsvoering, met vooral financiële en HRM systemen. Een rol voor open source binnen kantoor automatisering ziet de afdeling automatisering niet direct. Op dit moment wordt gebruik gemaakt van Windows NT en binnen 6 maanden is een migratie naar Windows2000 en Windows XP clients gepland. De standaarden van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat schrijven voor om Windows NT en Office in de kantoor automatisering in te zetten. Voor de productie omgeving en de bedrijfsvoering ziet de afdeling automatisering wel een mogelijke rol voor open source software. Om dit moment worden drie smaken Unix gebruikt. Dat zijn SUN machines met Solaris, HP 9000 machines en Linux servers. Op dit moment loopt er een concrete aanvraag voor een extra Linux server en zijn er 3 Linux systemen operationeel: · · ·

Een webserver op basis van Linux; Een invoerstation voor atmosferische calculaties; Een laptop met Linux voor verkeersstroom berekeningen

Het beleid op dit moment voor aanschaf van een server (dus ook een eventuele Linux server) is: · · ·

Totale kosten van aanschaf wordt door de aanvragende afdeling gedragen in het jaar van aanschaf; Beheerkosten worden doorbelast naar de afdeling op basis van een inschatting; Er worden altijd onderhoudscontracten op software en hardware afgesloten.

Mogelijk onderzoeksvragen die de afdeling automatisering heeft hebben betrekking op de inzet van open source (meer specifiek Linux) in de productie omgeving. 1. 2.

3.


Is er sprake van desinvesteren als we de Solaris omgeving vervangen door Linux? Is er voldoende kennis in de markt beschikbaar en verkrijgbaar om Linux systemen te beheren en kunnen er robuuste onderhoudscontracten afgesloten worden? Moet je een expliciete keuze maken voor een Linux distributie of zijn de verschillende distributies uitwisselbaar?

37

4.

Wat worden de beheerkosten als we naast Solaris en HP ook nog een uitgebreide Linux omgeving moeten beheren. Wat zijn de componenten van deze beheerkosten?

Op dit moment zijn er 2 Unix beheerders en 1 DBA werkzaam voor alle Unix varianten. Volgend jaar verhuist de Meetkundige Dienst naar 1 nieuw pand vanuit 3 verschillende gebouwen. Het nieuwe pand wordt ingericht met flexplekken. Een aanvullende vraag die speelt binnen de afdeling automatisering is hoe Linux een rol kan spelen in het opzetten van een omgeving waarbij gebruikers ongeacht de werkplek de juiste software functionaliteit beschikbaar hebben. Naast deze praktische vragen ziet de afdeling automatisering als mogelijk onderwerp voor de trendrapportage het feit of de overheid naar buiten toe open standaarden zou moeten gebruiken.


38

Bijlage 2 Verslag Workshop De workshop bestond uit twee delen. In het eerste deel is een presentatie gegeven van de bevindingen rondom de vier onderwerpen die uiteindelijk verwerkt zijn in deze trendrapportage. Het tweede deel bestond uit een meer interactief gedeelte waarbij als eerste met de aanwezige gediscussieerd is over de vraag hoe open source software gebruik meer onder de aandacht gebracht kan worden bij software selectie trajecten binnen RWS. De onderstaande acties zijn naar voren gekomen. · · ·

Specifieke en generieke voordelen van open source software aantonen; Open source software alternatief positioneren tegen over commerciële alternatieven op basis van gevraagde en aangeboden functionaliteiten; Aantonen waarde open source software op basis van succesvolle demo’s en referenties bij andere soortgelijke instellingen.

Tevens is er een korte inventarisatie tijdens de workshop gedaan naar de huidige inzet van open software binnen de Meetkundige dienst en de Bouwdienst.. Uit de inventarisatie is gebleken dat diverse open source software applicaties op dit moment gebruikt worden binnen onderdelen van RWS. Het gaat dan om de volgende applicaties: · · · · · · · · ·


GRASS PHP PERL APACHE MYSQL POSTGRES SAINT BIND LINUX.

39

Bijlage 3 Mogelijke onderwerpen rapport 1. Wat is de TCO voor centraal ASP model met Linux en Openoffice op de desktop versus decentraal met Microsoft Office op de desktop? (Ardy Siegert van MD, Hans van Weeren en Martin Belder) 2. Is de wijze waarop open source is georganiseerd met bijbehorende werkwijze geschikt voor RWS? (Ardy Siegert en Martin Belder van Bouwdienst) 3. Wat is de rol van open source bij het uitwisselen van informatie tussen verschillende bedrijfsonderdelen? (Jos Schreur van RIZA) 4. Hoe kan open source leveranciers onafhankelijkheid bevorderen? (Hans van Weeren, directie Utrecht)? 5. Wat voor impact heeft de introductie van open source binnen RWS op de bestaande applicaties? (Hans van Weeren) 6. Wat zijn beweegredenen voor overheden (specifiek de Duitse) om open source software in te zetten? Zijn de situaties vergelijkbaar? (Hans van Weeren en Martin Belder) 7. Welke consequenties heeft introductie van open source software binnen RWS op reeds opgebouwde kennis en verkrijgbare kennis? (Hans van Weeren) 8. Is er voldoende kennis in de markt beschikbaar en verkrijgbaar om Linux systemen te beheren en kunnen er robuuste onderhoudscontracten afgesloten worden? (Leo Looije, manager IEBA) 9. Moet je een expliciete keuze maken voor een Linux distributie of zijn de verschillende distributies uitwisselbaar? Welke invloed heeft de keuze voor een bepaalde distributie (of juist meerdere distributies) op het beheer en de beheerkosten? (Leo Looije) 10. Wat worden de beheerkosten als we naast Solaris en HP ook nog een uitgebreide Linux omgeving moeten beheren. Wat zijn de componenten van deze beheerkosten? (Leo Looije) 11. Verwachtingen in de toekomst v.w.b. verdere ontwikkelingen. (Leo Looije) 12. Beschikbaarheid software in een Linux-omgeving, nu en in de toekomst. (Leo Looije) 13. Kan inzet van Open Source software binnen een afdeling plaatsvinden om moet de gehele organisatie (of overheid) over? (Leo Looije en Martin Belder) 14. Wat is het Europese beleid op het gebied van Open Source? (Martin Belder van de Bouwdienst) 15. Wat zijn algemene voordelen van open source software ten opzichte van bestaande omgevingen? (Martin Belder)


40


41

Ministerie van Verkeer en Waterstaat RIJKSWATERSTAAT. Meetkundige Dienst

Recommend Documents