Oan de proot mè........................................... .......... Jan en Betsy van Tiel-van den boom en Arnold en Maria van Tiel-van Ras door Ria Boley. Het is een ongelooflijk natte dag in augustus als ik hen ontmoet in het gastvrije huis van broer Lambert. Twee echtparen van Tiel op bezoek in hun vaderland. Jan, Betsy, Arnold en Maria. Het grootste deel van hun leven hebben ze doorgebracht in naar eigen zeggen - het mooiste land dat er bestaat: Nieuw Zeeland. Na drie maanden Nederland verlangen ze naar die wereld van rust en ruimte, waar hun kinderen en vrienden naar hun terugkomst uitzien. Ze verlangen naar het land dat “hun” land geworden is en dat ze voor niets op aarde zouden willen ruilen. ARNOLD EN MARIA Maria Anna Gerarda Martina van Ras werd op 7 december 1945 op de Graspeel geboren als 5de van 10 kinderen, 8 jongens en 2 meisjes. Al heel jong ging ze werken in het gezin van Harrie van Wiechen waar ze al snel werd geconfronteerd met het tragische feit dat moeder Leen van Wiechen-van Hout ongeneeslijk ziek werd. Na haar overlijden zorgde Maria voor het gezin totdat haar zus Maria en Arnold. Gien ging trouwen en haar hulp thuis werd verwacht. Drieëntwintig was ze toen ze voor twee jaar naar Nieuw Zeeland vertrok. Dat verliep echter anders want ze ontmoette er Arnold, een van de zes broers van Tiel die het Brabantse dorp Zeeland hadden verruild voor een nieuw Zeeland aan het eind van de wereld. Enkele jaren daarvoor had ze hem al leren kennen. Arnold, geboren op 15 februari 1934 en evenals Maria 5de kind in een gezin van 10, was met vakantie in Nederland toen bij Harrie van Wiechen een koe moest worden verlost. Maria hoorde dat een van de broers van Tiel zou komen assisteren en trok in allerijl een schoon schort aan om een goede indruk op hem te maken. HIJ maakte in elk geval een goede indruk op haar want ze vond hem knap en hij droeg prachtige kleren….. Was dat misschien de reden dat ze naar Nieuw Zeeland vertrok? -- In ieder geval -1
In ieder geval was het zo dat, toen ze naar huis schreef dat ze zich blijvend in het vreemde land wilde vestigen, moeder van Ras reageerde met een nuchter: “dat dacht ik al!” Om gevrijwaard te zijn van militaire dienst was Arnold in 1954 geëmigreerd. Na zes weken op het emigrantenschip “Zuiderkruis” te hebben doorgebracht, zette hij in januari voet aan wal in het nieuwe land. Voorwaarde was dat hij 5 jaar aaneengesloten in Nieuw Zeeland moest blijven maar dat was niet zo’n opgave omdat zijn broers Kees en Adriaan hem al waren voorgegaan. Arnold vond werk in de bruggenbouw maar toen ook broer Antoon arriveerde, besloot hij om met zijn broers verder naar het noorden te trekken en te gaan boeren. Nieuw Zeeland kent een uniek systeem. Wanneer je nog geen eigen boerderij hebt en toch de agrarische sector in wilt, zoek je een boer waarmee je gaat samenwerken. Voorwaarde is dan dat je zelf zorgt voor het vee en de machines. De boer levert het land en de gebouwen en zorgt voor de bemesting. De netto winst wordt op basis van 50% gedeeld. Ook Arnold begon op deze manier. Later, toen Kees een eigen bedrijf had gekocht, ging hij bij zijn broer werken. Vijf jaar later verkocht hij zijn aandelen en begon een anjerkwekerij met winkeltje. Dat winkeltje werd vanzelfsprekend Maria’s afdeling en al snel functioneerde ze als een geboren bloemiste. Nieuw Zeeland was in die tijd veel vooruitstrevender dan Nederland. Er waren moderne landbouwmachines, de koeien liepen altijd buiten en ook de huizen waren veel luxer dan men thuis gewend was. Dingen zoals koelkasten, telefoons, badkamers enz. waren in ons Brabantse Zeeland nog in weinig huizen te vinden, in Nieuw Zeeland was dit, toen Arnold er in 1954 kwam wonen, al een vanzelfsprekendheid. JAN EN BETSY In 1961 kwam broer Jan het van Tiel’s team versterken. Hij was in 1931 geboren en ontving bij zijn doop de namen Johannes Josephus. Tot zijn 31ste jaar werkte hij op de boerderij van zijn vader. Aangestoken door het enthousiasme van zijn broers, trok ook hem het avontuur en vroeg hij aan zijn vriendin Betsy om met hem te gaan emigreren en uiteraard werd het uitverkoren land Nieuw Zeeland! Jan en Betsy. Betsy, (Elisabeth Jacoba Martina ) van den Boom, werd op 21 juni 1937 in Berkel Enschot geboren. Toen ze 6 weken oud was verhuisde de familie naar Zeeland en Betsy was 21 jaar toen ze Jan leerde kennen en vanaf dat moment was hij haar grote liefde. Daarom volgde ze hem zonder aarzelen op 6 september 1961 naar het nieuwe land. De 6 weken lange reis op het schip “de Waterman” was voor Betsy bepaald geen pretje. Tijdens de hele reis was ze ziek en dat ging pas over toen ze in Wellington van boord gingen waar ze werden afgehaald door broer Kees en schoonzus Lies. Na een volle dag autorijden kwamen ze aan bij Antoon en zijn vrouw Mies van Gerwen. Daar logeerden ze -- en daarna was --
2
en daarna was het nog een halve dag rijden naar de boerderij van Kees en Lies. Voor hen meteen een kennismaking met de enorme afstanden die in Nieuw Zeeland moeten worden afgelegd. Jan vond al snel werk bij een boer, Betsy bij een oud Engels echtpaar Ze was daar dag en nacht en als Jan haar bezocht kwam hij heel romantisch als een echte ridder te paard. Op 5 mei 1962 trouwden ze en na 5 jaar met een boer te hebben samengewerkt kocht Jan een eigen boerderij. “Vanaf de eerste dag heb ik me thuis gevoeld in Nieuw Zeeland” vertelt Betsy. “Natuurlijk was het heel erg fijn dat er zo veel familie van Jan woonde. Je kon altijd ergens op terugvallen. Uiteraard was de taal een handicap. Je praatte met handen en voeten en probeerde zoveel mogelijk kranten te lezen. Later leerde je van de kinderen. Wij kregen er vier, Martin, Maikel, Barry en Emy. Allemaal wonen we op het noorder eiland, voor onze begrippen tamelijk dicht bij elkaar, met uitzondering van Ruud die in het puntje van het eiland woont, ruim 300 km. verder. Het land is prachtig, je kunt je niet voorstellen hóe prachtig, alle schoonheid die de natuur te bieden heeft is hier verzameld. Bergen, warmwaterbronnen, water, heel veel en heel schoon water, alles wat mooi is vindt je er. De zomer begint op 21 december en duurt tot 21 maart. Bij ons op het noorder eiland wordt het nooit kouder Vertrek Arnold in 1953. dan 10 graden, in meer dan 50 Beneden: Lambert-Ria-Joke en Ruud. Boven: Vader-Janjaar hebben we geen sneeuw Arnold-Antoon-Oom Hannes (broer van vader) en Tonny gezien. Merkwaardig genoeg zitten wij in de zomeravonden nooit buiten. Wél gaan we vaak naar het strand. De stranden zijn schoon en rustig. Het is ook een ideaal land voor vakantiegangers. Elk jaar komen er zo’n twee miljoen naar het eiland. In tegenstelling tot Nederland zie je hier geen fietsen en zijn de winkels 24 uur per dag open. Hier is voetballen de volkssport, bij ons is dat rugby. Ja, ik moet eerlijk bekennen dat ik me een echte Nieuw Zeelandse voel. Je moet niet vergeten dat ik het grootste deel van mijn leven daar heb gewoond. We hebben er veel vrienden. Nederlanders maar zeker even zo veel Nieuw Zeelanders. We zijn niet in een bepaald groepje blijven hangen. Vanaf het begin hebben we ons altijd ingeprent dat dít ons thuis was en dat we ons hier moesten aanpassen. We hebben ons duidelijk gerealiseerd dat je niet in twee landen kunt leven en dit is waarvoor we gekozen hebben! En dat geldt voor al onze familieleden hier.”
RENTENIEREN Momenteel genieten zowel Arnold en Maria als Jan en Betsy van een welverdiend pensioen. Dat wil echter niet zeggen dat ze hun dagen doorbrengen met nietsdoen! “Het is grappig dat veel mensen denken dat je, als je in een ander land woont, ook een heel ander leefpatroon hebt.” zegt Maria. “In feite wijkt ons leven niet af van het leven van de doorsnee Zeelander. Arnold is de sportiefste van ons beiden. Hij loopt elke dag 5 -- kilometer en -3
kilometer en tuiniert graag. We kaarten veel, samen met Antoon en Mies en onze Zeelandse vrienden, Huub en Liesbeth Verstegen en Jan en Ely van Vugt. Zij wonen ongeveer drie kwartier rijden bij ons vandaan, voor onze begrippen dus dichtbij. Verder doe ik aan line-dansen. Naar ik heb gehoord is dat de laatste tijd in Nederland ook nogal populair. Ik houd van borduren en ben actief in het verenigingsleven. Ik geef o.a. advies aan mensen die hulp nodig hebben. Het werkt zo ongeveer als de hulpdienst hier in Nederland. En dan natuurlijk, zoals bij alle opa’s en oma’s spelen de kleinkinderen een belangrijke rol in ons leven. Onze zoon Paul heeft een jongetje en onze dochter Veronique twee meisjes. Die kleintjes, dat is echt genieten!” Ook Jan en Betsy brengen hun dagen bepaald niet in ledigheid door. Als het even kan helpt Jan mee op zijn voormalige boerderij die momenteel wordt gerund door zoon Maikel. Het is een groot bedrijf met ruim 600 koeien plus het nodige jongvee. Zijn hulp is dan ook altijd van harte welkom. Zowel Jan als Betsy houden van reizen en samen bezochten ze vrijwel geheel Amerika en Australië. Betsy is een echte verzamelaar. Postzegels, munten, en schelpen behoren o.a. tot haar collectie. Ze is creatief. Maakt kaarten en borduurt veel en knutselen met de 8 kleinkinderen behoort tot haar favoriete bezigheden. Zoon Martin volgde aan universitaire opleiding chemie maar kon daarin geen passend werk vinden. Hij besloot om een vuurwerkfabriek te beginnen en is momenteel de beste en meest creatieve vuurwerkmaker van het continent. In de nieuwjaarsnacht van 2000, toen Nieuw Zeeland als eerste land ter wereld de nieuwe eeuw inging, leverde Martin een grandioos vuurwerk dat via de televisie door heel de wereld werd gezien. KERSTMIS “In het begin was het heel vreemd om kerstmis te vieren als de zon hoog aan de hemel staat en je overdag naar het strand gaat ” zegt Maria. “Toen de kinderen kwamen begon het meer kerst te worden. Er kwam een stalletje en een mooi versierde boom met daaronder veel pakjes die bij ons niet door Sinterklaas maar door de Kerstman gebracht worden. Huis van Jan en Betsy van Tiel in Taupiri, Kerstmis wijkt eigenlijk niet zo veel Nieuw Zeeland. af van de wijze waarop dit in Nederland wordt gevierd, ook wij gaan naar de nachtmis, eten extra lekker, alleen de temperatuur is anders, overdag ga je zoals ik al zei, meestal naar het strand en daardoor krijgt het feest een heel ander karakter. Bij een traditioneel kerstdiner hoort kalkoen of schapenbout. Het is de gewoonte dat eventuele gasten allemaal iets te eten meebrengen. Wij zelf eten altijd soep, ook op andere dagen. Iets wat Nieuw Zeelanders nooit doen maar wij zijn daar niet van afgeweken. Een bewijs dat er toch altijd nog iets van het oude land bij je blijft. Zoals bij jullie rond kerstmis de hulst bloeit, bloeit er bij ons een boom, ik weet zijn naam niet, met prachtige vuurrode bloemen. Wij noemen hem altijd de kerstboom. -- Nieuwjaarsdag -4
Nieuwjaarsdag vieren we allemaal samen in het huis van Kees. Ik bak dan voor de hele familie oliebollen en we beleven altijd een prachtige dag met elkaar. Helaas is Kees op 21 oktober 1994 overleden, maar zijn huis blijft het verzamelpunt voor deze dag. Bij feestelijke gelegenheden zijn er uiteraard ook vaak Nieuw Zeelandse vrienden aanwezig. De van Tiels zitten altijd zo veel mogelijk allemaal aan één tafel en het is vermakelijk om te horen dat er Engels wordt gesproken maar dat wanneer het maar even kan snel wordt overgeschakeld naar het Zeelands. Het is wel leuk om te vermelden dat de familie in Nieuw Zeeland inmiddels is uitgegroeid tot ruim 140 personen! OPEN WERELD Twee jaar geleden werd ik ernstig ziek. Er werd een tumor in mijn hersenen ontdekt en de vrees bestond dat dit fataal zou zijn. Wonder boven wonder kwam het proces tot stilstand en je ziet het: hier ben ik! Hoe een en ander zich zal ontwikkelen is natuurlijk niet te voorspellen maar we genieten optimaal van de tijd die ons wordt gegund. Ja, we hebben hier een heerlijke vakantie gehad maar nu verlang ik terug naar huis. Nee, heimwee naar Nederland heb ik nooit gehad. Het is zoals Betsy al zei, nagenoeg de hele familie van Tiel woont er en dat is natuurlijk mede bepalend geweest. Natuurlijk heb ik mijn familie wel eens gemist, het zou niet normaal zijn als dat niet zo was. Maar het is heerlijk dat tegenwoordig de wereld zo open is. Een reis naar Nieuw Zeeland, of van ons uit naar het dorp Zeeland, is momenteel net zo gewoon als vroeger een reis van Zeeland naar Nijmegen! Als het nodig is kun je er zijn. Toen ik twee jaar geleden ziek werd vloog mijn zus Gien onmiddellijk naar hier om mij te ondersteunen. En toen in mei van dit jaar de moeder van Betsy 100 jaar werd is zij daar ook bij geweest. Heerlijk toch? Wat me opviel is dat Nederland en met name Brabant, in de tien jaar dat ik niet meer hier ben geweest, mooier is geworden. Alles lijkt zuiverder, er is veel gedaan aan de natuur” Ook de anderen beamen dit. “Wel” 25-jarige trouwdag Arnold en Maria, zus Gien op bezoek. zegt Jan “moet ik altijd als we naar Nederland komen weer even wennen aan de kleinheid van het land. Het is er zo druk, alles is erg dichtbij en de huizen staan op elkaar gepakt. Wij zijn al zo veel jaren ruimte gewend, het duurt altijd een paar dagen voordat ik dat weer gewoon ga vinden. Wat ik ook grappig vind is dat het badwater bij het leeglopen van het bad hier naar rechts draait, bij ons is dat naar links….. De andere kant van de wereld hé! We hebben nu alle pluspunten van ons land zitten opsommen maar er is ook een minpuntje. Ons land heeft namelijk totaal geen historie. 150 jaar geleden werd het ontdekt door Abel Tasman, eigenlijk zou het dus een Hollandse kolonie zijn geworden. Maar de goede man vergat de Nederlandse vlag te planten en dus heeft kapitein Cook die na hem kwam, zich het land toegeëigend en is het bij Engeland gaan behoren. Van de -- oorspronkelijke -5
oorspronkelijke bevolking, de Maori’s leeft er nog een handjevol, voornamelijk op het zuider eiland. Zij houden hun tradities in stand, volgens mij voornamelijk voor het toerisme, maar dat is dan ook vrijwel de enige cultuur die bij ons te vinden is.” Op dit moment zijn ze allen weer terug thuis. Arnold en Maria in hun woonplaats Takanini, Jan en Betsy in Taupiri. Arnold heeft inmiddels een nieroperatie ondergaan maar is daar gelukkig weer van hersteld. Evenals wij vieren ze over enige dagen kerstmis, zij in de zomerse warmte in het uiterste puntje van de wereld, wij in de druilerige winter van ons kleine Nederland. Bij hen zal de barbecue branden op het strand, bij ons de kaarsjes in de warme huiskamer. Kerstmis voor hen en voor ons. Maar de reden waarom we dat feest vieren is voor ieder hetzelfde, de geboorte van een kind, 2000 jaar geleden, licht en warmte horen daarbij. Moge dat licht en die warmte voor allemaal de kerstdagen en het gehele jaar 2007 verlichten. JAN, BETSY, ARNOLD EN MARIA, BEDANKT VOOR HET GESPREK.
Broers en zussen Van Tiel.
Alle broers en zussen Van Tiel na 35 jaar bij elkaar in Nieuw Zeeland. v.l.n.r.: Ruud-Lambert-Kees-JanAdriaan-Antoon-Arnold Vooraan: Tonny-Joke-Ria.
6
v.l.n.r. Glen (man van Veronique) VeroniquePaul Maria met SeanArnold-Monica (vrouw van Paul)-Bianca en Amberlee.
Trouwfoto Jan en Betsy.
Trouwfoto Maria en Arnold Paul-Maria-Arnold-Veronique en Glen.
7
5 mei 2002. 40 jarig huwelijk Jan en Betsy. v.l.n.r.: Betsy, Martin, Michael, Emy, Barry en Jan.
De hele familie bij het 40-jarig huwelijk van Jan en Betsy. v.l.n.r.: Barry met echtgenote, Michael met echtgenoten, Jan en Betsie, Martin met echtgenote en Emy en de kleinkinderen.
2006. Schoolherinneringen in het heemkundegebouw. Achter: Arnold en Jan Theo Verstegen Voor: Wim Peters- Jan van de Ven en Lambert.
8
