nummer Highlights

nummer 2

Highlights

2012

Highlig

inhoud Project: Interview: Innovatie: Interview: Conceptueel:

Eén-onder-twee-kapwoning door transparant trappenhuis 6 “Er wordt in de architectuur te weinig gespeeld met daglicht” 10 Totaalconcept voor energiebesparing, daglicht en natuurlijke ventilatie 14 Hoofdstuk over daglichttoetreding op zolder in NEN 2057 vernieuwd 22 Het Nieuwe Hollandse Huis: Dacha door MARX&STEKETEE architecten 24

2

column

hts

Column Jón Kristinsson Van Zon tot Magma Het integraal ontwerpen van gebouwen begint bij de zon en eindigt in magma. Het reisverhaal van een zonnestraal naar de aarde neemt slechts 8 lichtminuten in beslag, maar is wel bepalend voor ons leven en het klimaat op de blauwe planeet. Als het licht het heelal 0 op bijna 0 Kelvin heeft doorboord, komt het in de stratosfeer en de atmosfeer. Deze heeft 0 op 10 km een temperatuur van circa - 50 Celsius. Hier begint een spectraal avontuur met zuurstof, koolzuur en waterdamp, storm, regen en onze globale verwarming. Elk zelfvoorzienend gebouw ontvangt hoog zonlicht en heeft afhankelijk van de seizoenen korte of lange schaduwen. De oriëntatie is de eerste potloodstreep voordat een plattegrond en doorsnede van een gebouw ontworpen worden. Zo maak je een prettig binnenklimaat, ook bij renovatie. Hoe laat, hoe en waar de regelbare hoeveelheid vierkante meters zonnestralen binnenkomen is zowel natuurkundig als fysiologisch waarneembaar bij elk mens. Het oog neemt vorm, en dus de architectuur van een gebouw, louter waar door helderheidsverschillen. Als we het overtollige zonlicht als warmte kunnen vangen en dit een half jaar in de grond kunnen opslaan, dan zijn we spekkopers. Ondergronds Nederland moet nog volledig in kaart gebracht worden om te zien waar warmte en koude bewaard kunnen worden. In de delta van de Rijn, de Maas en de Schelde zijn in elk geval genoeg geschikte zandlagen te vinden. Het winnen van koude is in de regel veel lastiger, maar met nieuwe technologieën zoals dunne draad warmtewisselaars lukt dat ook zonder hulp van warmtepompen. Een belangrijke taak die we niet lang moeten uitstellen is het in de steden creëren van energetische donorgebouwen van zonlicht. Het ambitieniveau van de opdrachtgever is maatgevend voor hoe hoog de architect de lat legt. Voor de Villa Flora op de Floriade 2012 te Venlo was het vertrekpunt van onze opdrachtgever SIGN (Stichting Innovatie Glastuinbouw Nederland) het ontwerp voor een geheel zelfvoorzienend Stadskantoor voor Lelystad uit 1976. Het plan had al 35 jaar in de la gelegen: parabolische zonnecollectoren, natuurlijke en gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinwiel. Een licht en gezond binnenklimaat met veel planten en begroeide gevels en een toen nog onbekende seizoenwarmteopslag. Duurzaamheid was toen echter niet aan de orde volgens de meerderheid van de gemeenteraad. Mijn definitie van duurzaam is: alles wat de komende generaties graag erven, kunnen gebruiken en onderhouden. Dan blijkt dat een mooi gebouw, veranderbaar van functies, met een goed binnenklimaat en goedkoop in exploitatie van belang is. De zon is de duurzame kernfusiecentrale op 149 miljoen kilometer afstand. Jón Kristinsson is architect emeritus hoogleraar Milieutechnisch Ontwerpen aan de TU Delft. Meer informatie: www.kristinsson.nl Foto: Lé Giesen

3

VELUX presenteert De nieuwe generatie VELUX dakramen

VELUX introduceert VELUX ACTIVE climate control

De VELUX Groep heeft een nieuwe generatie dakramen ontwikkeld. Deze dakramen brengen energie-efficiëntie, daglicht en wooncomfort naar een hoger niveau. Hiermee levert de nieuwe generatie dakramen een nettobijdrage aan energiezuinige woningen. Dat is geheel volgens de richtlijnen van de Europese Unie, die aangeven dat er in 2020 in Europa energieneutraal gebouwd moet worden.

De VELUX Groep heeft een nieuw geautomatiseerd besturingssysteem ontwikkeld, gebaseerd op sensoren. Het VELUX ACTIVE climate control systeem automatiseert de werking van alle io-homecontrol® zonweringproducten aan de hand van de zonnestraling en de buitentemperatuur. Dit optimaliseert zowel het energieverbruik als het thermische comfort in een gebouw.

De nieuwe generatie VELUX dakramen heeft een groter glasoppervlak en een betere isolatie middels ThermoTechnologieTM. Zo zorgen de vernieuwde dakramen voor meer daglicht, een lager energieverbruik en meer wooncomfort voor bewoners en gebruikers. Ontdek De nieuwe Generatie zelf! De officiële Nederlandse marktintroductie vindt plaats tijdens de Internationale BouwBeurs, van 4 t/m 9 februari 2013 in de Jaarbeurs in Utrecht. Voorafgaand daaraan organiseert VELUX Nederland in het najaar van 2012 een aantal spectaculaire evenementen waarin beleving centraal staat. Michel Kalis, Commercieel Directeur van VELUX Nederland: “Als relatie van VELUX Nederland mag u natuurlijk als eerste kennismaken met onze nieuwe generatie dakramen. Wij nodigen u dan ook van harte uit voor één van onze zes ‘energieke’ evenementen die wij regionaal zullen organiseren. U kunt zelf kiezen of u op 8 november in Nijmegen, 13 november in Enschede, 20 november in Dordrecht, 22 november in Amsterdam, 4 december in Heerenveen of 11 december in Eindhoven aanwezig wilt zijn. Twijfel niet, want het belooft een spectaculaire belevenis te worden!”

VELUX ACTIVE climate control zorgt door een automatische besturing van rolluiken, buitenzonweringen en raamdecoratie het hele jaar door voor een minimaal energieverbruik en prettig binnenklimaat. De automatische werking van het VELUX ACTIVE climate control systeem is gebaseerd op gepatenteerde berekeningen die de rolluiken het hele jaar door optimaal instellen. Voor gebruik kan in het VELUX ACTIVE climate control systeem worden ingevoerd op welke breedtegraad het gebouw zich bevindt en hoe hij gepositioneerd is ten opzichte van de zon. In tegenstelling tot andere producten in de markt die alleen werken tijdens het stookseizoen, werkt het VELUX ACTIVE climate control systeem zowel in de winter als in de zomer. Energiebesparing in winter én zomer Het systeem reduceert de energiebehoefte voor verwarmen in het stookseizoen. De warmte wordt door de extra isolatie van gesloten rolluiken binnengehouden. Zo wordt de temperatuur aan de binnenzijde van het glas met 2 graden verhoogd. ‘s Nachts wordt de isolatie van het dakraam door de automatische besturing met wel 15% verbeterd*. In de warmere maanden wordt 95% van de zonnestralen door de zonwering tegengehouden, waardoor oververhitting met meer dan 40% vermindert. De vraag naar energie voor koeling daalt met meer dan 50% en de gevoelstemperatuur op zomerse dagen daalt met wel 6 graden*. Het standaard VELUX ACTIVE climate control systeem bestaat uit drie onderdelen: een wandbediening, een lichtsensor en een warmtesensor. Het combineert de voordelen van een volledig geautomatiseerd systeem met de mogelijkheid van handmatige bediening via de wand- of de afstandsbediening. Alle onderdelen zijn draadloos. Zo kan het systeem eenvoudig worden toegepast op een bestaand dakraam met een elektrische zonwering of raamdecoratieproduct op netstroom of zonne-energie. Naast het standaard VELUX ACTIVE climate control pakket kunnen extra sensoren worden aangeschaft om dakramen per windrichting mee uit te rusten. Door gebruik te maken van meerdere sensoren kunnen de producten de energieprestatie van een gebouw nog verder verbeteren.

Als u het evenement in uw regio niet wilt missen, schrijf u dan nu alvast in op www.velux.nl/denieuwegeneratie, want het aantal plaatsen is beperkt. Twijfel niet, want het belooft spectaculair te worden!

4

kort nieuws

* Gevalideerd door CSTB in Frankrijk in twee onafhankelijke studies en de afdeling Daylight, Energy & Climate van de VELUX Groep.

VELUX meest duurzame ruwbouwmerk Voor de Duurzaamheid & Energie Monitor 2012 heeft BouwKennis onder 600 marktpartijen onderzoek gedaan naar de meest duurzame merken uit de bouw- en installatiesector. Daarbij kwam VELUX naar voren als meest duurzame ruwbouwmerk volgens aannemers. Architecten vinden Saint Gobain Glass het ruwbouwmerk met het meest duurzame imago. VELUX staat hier op een tweede plaats.

Martin Liebregts is directeur van de BouwhulpGroep. Hij stond aan de wieg van dit architecten- en adviesbureau dat zich richt op bouwen en wonen in de bestaande stad. In de afgelopen dertig jaar is hij in verschillende functies betrokken bij renovatie en onderhoud van de gebouwvoorraad. Als adviseur, onderzoeker, docent, publicist en in het bijzonder als architect.

Column Martin Liebregts De CO2-reducties werden deels bereikt door olie- en gasgestookte ketels te vervangen door ketels gestookt op houtresten. De fabrikant van de toekomst moet serieus werk maken van duurzaamheid om de klant van morgen aan zich te blijven binden. Steeds meer particulieren en bedrijven vinden duurzame producten en diensten immers belangrijk. De VELUX Groep investeert uitgebreid in producten en projecten die een bijdrage kunnen leveren aan het terugdringen van het energieverbruik in gebouwen. Daarnaast is de VELUX Groep ook goed op weg met de uitvoering van haar klimaatstrategie, opgesteld in 2009. Het doel is om de totale CO2-uitstoot van de VELUX Groep tegen het einde van 2012 met 20% te verminderen ten opzichte van de uitstoot in 2007, die toen 100.000 ton bedroeg. Uit het onlangs verschenen rapport over het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van de VELUX Groep blijkt dat de CO2-uitstoot is gedaald met iets meer dan 10%. “Duurzaamheid is een belangrijk onderwerp binnen onze bedrijfsstrategie. Zo hebben wij de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in nieuwe technologie om de CO2-uitstoot van de VELUX organisatie terug te dringen en hebben we verschillende innovatieve producten voor onze klanten ontwikkeld, waarmee energie kan worden bespaard. Het is dan ook extra waardevol als dit wordt opgemerkt en aannemers en architecten ons hiervoor waarderen”, aldus Michel Sombroek, Algemeen Directeur van VELUX Nederland B.V. Meer informatie over de het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van de VELUX Groep is te lezen in het rapport ‘Building a Model Company’ op www.velux.nl/overvelux/develuxgroep/csr.

Highlights Online Vaak is er meer informatie over projecten beschikbaar dan in Highlights magazine kan worden getoond. Daarom is voor Highlights een eigen website ontwikkeld waarop meer informatie, beeldmateriaal en technische tekeningen van Highlights projecten staan. Uit de eerste editie van dit jaar staat aanvullende informatie over de Monte Rosa Hut online. Ditmaal vindt u het Highlights Online icoon ook weer bij Highlights een aantal artikelen. Op http://highlights.velux.nl Online is meer informatie over deze projecten beschikbaar.

Achterstanden in de bouw, de roep om nieuwe benaderingen Innovatie vereist een nieuwe benadering van samenwerking in de bouwkolom - wat een vreselijk woord - en een vernieuwde toekomstvisie. De gedachte dat je het als persoon of partij alleen kunt veranderen, behoort geleidelijk tot het verleden. Bij de huidige benadering van noodzakelijke innovatie zijn globaal drie geluiden te onderscheiden, die variëren van ontwijkend tot stimulerend: • Het ‘ja-maar’ gedrag. Het voortdurend opwerpen van belemmeringen als er gezocht wordt naar vernieuwing. • De onderwijzende manier. In de huidige wereld van trainers van uiteenlopend pluimage wordt gedacht dat innovatie een trucje is dat je kunt leren. • De opgave als leidraad. Hierbij wordt getracht je niet te bemoeien met hoe iets wordt ontwikkeld. De nadruk ligt op de formulering van de opgave. Vooral dit laatste vereist van de opdrachtgevende partij uiterste inzet. Zeggen dat je innovatie de ruimte geeft, is niet meer afdoende. De vragende partij moet extra inspanningen leveren voor een ‘scherpe’ opgave, zonder op de stoel van de aanbieder te gaan zitten. Juist de zoektocht naar nieuwe opgave(n) is de sleutel tot vernieuwing. Natuurlijk moeten mensen beschikken over vaardigheden, maar dat is meer een vanzelfsprekendheid. Vernieuwing zit in een integrale benadering, die extra kansen krijgt als partijen over hun eigen schutting kijken. Er verschijnen allerlei nieuwe samenwerkingsverbanden, mede om iets nieuws te leveren. Zij zoeken weliswaar naar innovatieve wegen, maar duidelijkheid over de aanpak ontbreekt soms. Dergelijke processen moeten beginnen met een zo goed mogelijk begrip voor de opgave. Tegelijkertijd moeten de grenzen van maakbaarheid losgelaten worden. Bij de start van zo’n proces bestaan er dus geen grenzen, maar vragen. De verbeelding vormt de leidraad. Dit kan alleen binnen een groep van elkaar versterkende geesten. Het is absoluut geen kringgesprek waar de aanwezigen onder leiding mogen roepen, in de hoop dat er iets goeds bij zit. Innoveren is geen trucje maar een geestgesteldheid. Innovatie komt tot stand als er passie is in de samenwerking, waarbij in wordt gegaan op wat de ander oppert. Het is een spel, dat geleerd moet worden. Martin Liebregts Meer informatie: www.bouwhulp.nl

column

5

Shifted House is dubbel droomhuis

Eén-onder-twee-kapwoning doo Het ontwerp van het Shifted House is in de basis heel eenvoudig. Een huis zoals een kind het zou tekenen, met twee verdiepingen en een schuin dak. Het transparante trappenhuis en het verschuiven van de twee ‘losse’ bouwvolumes geven het echter een bijzonder uiterlijk. De enorme hoeveelheid licht in het hart van het huis maakt het bovendien bijzonder prettig om in te wonen

6

project

or transparant trappenhuis

7

Het Shifted House is in augustus 2008 opgeleverd in Terwijde, onderdeel van de Utrechtse nieuwbouwwijk Leidsche Rijn. Het huis staat in het vrije kavel project De Eiken dat bestaat uit zo’n 40 woningen. Vooral de strikte stedenbouwkundige eisen drukten een stempel op het ontwerp. Architect Martin Groenesteijn van architektenburo Groenesteijn vertelt: “In 2006 hebben we meegedaan aan een prijsvraag van Projectbureau Leidsche Rijn voor een aantal kavels in De Eiken. Die prijsvraag is mijns inziens vooral uitgeschreven om de strikte randvoorwaarden te toetsen. De eisen aan bijvoorbeeld de maximale oppervlakte, hoogte en dakvorm zijn in deze wijk namelijk strenger dan normaal.” De beste projecten werden tentoongesteld op de Dag van de Architectuur, ook dat van architektenburo Groenesteijn. Hun ontwerp viel bovendien in de smaak bij de opdrachtgevers van wat uiteindelijk het Shifted House zou worden. Groenesteijn: “Zij hebben ons benaderd voor het ontwerp van hun toekomstige woning. Door de strenge randvoorwaarden zaten we hierbij vast aan een langgerekt bouwvolume met een zadeldak. Een interessante regel was verder dat een woning met een bijzonder element op de voorgevel, meer naar voren geplaatst mocht worden. Deze plaatsing op de kavel heeft voordelen voor de zichtlijnen en de positie ten opzichte van de buren. Bij het Shifted House vormen de grote hoekramen met stalen kader op de begane grond dit architectonische component.” Eén-onder-twee-kapwoning “De keuze voor de vorm van de woning was beperkt. Toch wilden we het ontwerp laten opvallen tussen de andere langgerekte huizen in de wijk”, aldus Groenesteijn. “Daarom is het bouwvolume in tweeën gesplitst. Een transparant trappenhuis doorbreekt de lengte van de woning zodat er twee aparte delen ontstaan met ieder hun eigen dak. Het is als het ware een één-onder-twee-kapwoning. Het ontwerp verwijst ook naar de rijke historie van de tegenwoordige vinexwijk. “In deze buurt stond vroeger Ridderhofstad Den Engh. Deze burcht was veel groter dan het Shifted House, maar had dezelfde opbouw met twee rijzige gemetselde volumes en allebei een steile kap.” Aan het idee om de twee volumes ten opzichte van elkaar te laten verspringen, lagen vooral praktische overwegingen ten grondslag. “Het komt voort uit een gunstigere positie van het huis op de kavel”, legt Groenesteijn uit. “Bovendien heeft het ook een positieve invloed op de plattegrond. Op de begane grond heeft de woning een hele open indeling. Door de twee delen van elkaar af te schuiven ontstaat toch een mooie scheiding tussen de ruimten. De keuken ligt aan de openbare weg en heeft een prachtig uitzicht op het Leidsche Rijn park. De woonkamer is wat rustiger gelegen aan de andere kant van het huis.” Een huis zoals een kind het tekent Het uiteindelijke ontwerp van het Shifted House mag dan opvallend zijn, in de basis is het heel eenvoudig. Het is een huis zoals een kind het zou tekenen. Deze ogenschijnlijke eenvoud is volgens Groenesteijn niet te onderschatten. “Het is heel lastig om het huis er zo simpel uit te laten zien. Voor zo’n strakke belijning heb je heel veel detaillering nodig. Zo zijn de dakgoten en ventilatieroosters weggewerkt achter het metselwerk van de gevel.” Ook over een strakke aansluitingen van het glazen trappenhuis is goed nagedacht. “Zeker omdat de dakramen bijna direct tegen een wand geplaatst zijn, viel dat niet mee. Gelukkig heeft een technisch adviseur van VELUX Nederland ons goed kunnen helpen.”

8

project

De kleurstelling van de gevel was ook een punt van aandacht voor de architect: “Als het hele huis één kleur zou zijn, valt de opvallende tweedeling weg. Dat is zonde. Maar met twee heel verschillende kleuren verdwijnt de samenhang en lijkt het net een twee-onder-éénkapwoning. Daarom is bij het ene deel de kopse kant wit gemaakt en is de zijkant de originele roodbruine baksteenkleur. Bij het andere deel is dit precies andersom. Zo ontstaat een spannende samenhang.” In de woning is het kleurgebruik heel ingetogen. “Het interieur bestaat alleen uit lichte kleuren, witte of lichtgrijze wanden en een eikenhouten vloer. Ik wil graag dat de bewoners zelf kleur aan het interieur kunnen toevoegen door meubels, planten en hun eigen aanwezigheid. De binnenkant van een huis moet ‘een achtergrond voor het leven’ zijn, neutraal en tijdloos.” daglicht tot in het hart van de woning De verdeling van de ramen in het Shifted House zorgt voor een bijzondere lichtinval. Groenesteijn: “Door het glazen trappenhuis valt er een enorme plens daglicht tot in het hart van de woning. Dat geeft een mooi contrast tussen licht en donker, zeker omdat de rest van de bovenverdieping redelijk gesloten is. De begane grond is door de grote hoekramen juist weer erg licht.” Een nadeel van het grote glasoppervlak is het risico van oververhitting. ”Een goed binnenklimaat was een belangrijke eis van de opdrachtgevers. De heer des huizes is namelijk zelf als installatieadviseur werkzaam bij Bantaskine. Toch hebben de ramen in het trappenhuis geen zonwering. Dit zou de transparantie en daarmee het ontwerp teniet doen. Het glazen dak bestaat daarom in zijn geheel uit VELUX dakramen. Als deze worden geopend, kan de overtollige warmte eenvoudig weg. Het resultaat is een woning met veel licht en een prettig binnenklimaat, ook in de zomermaanden.” Meer informatie: www.groenesteijn.nl www.bantaskine.nl Foto’s: Irene Kievit

9

De Villa Flora van Jón Kristinsson:

“Er wordt in de architectuur te w

10

interview

In Venlo vindt de prestigieuze Floriade 2012 plaats. Deze internationale tuinbouwtentoonstelling trekt eens in de tien jaar miljoenen bezoekers uit binnen- en buitenland. Absoluut hoogtepunt is dit keer het expositiegebouw Villa Flora, ontworpen door het bureau van architect Jón Kristinsson. Dit imposante glazen bouwwerk is ruim dertig meter in hoogte en straalt van top tot teen innovatie uit. Naast alle gecombineerde state of the art milieutechnieken is dit sterke staaltje duurzaamheid bovendien een toonbeeld van integraal ontwerpen. Daglicht is één van de pijlers achter het ontwerp.

weinig gespeeld met daglicht” Het ontwerp van de Villa Flora beslaat 11.500 vierkante meter, waarvan 7.500 vierkante meter expositieruimte en 4.000 vierkante meter kantoorruimte. Met het oorspronkelijke ontwerp van gekoppelde kassen erbij had het gehele complex een indrukwekkende oppervlakte van 42.500 vierkante meter. Het gebouw bestaat volledig uit glazen gevels die de groene omgeving weerspiegelen. Integraal ontwerpen Dat de keuze voor het ontwerp van de Villa Flora op het bureau van Kristinsson viel, is gezien zijn staat van dienst niet verrassend. De aan de TU Delft opgeleide architect en emeritus hoogleraar heeft duurzaamheid en energiebesparing al meer dan dertig jaar hoog in het vaandel staan. In 1984 stond hij aan de wieg van het eerste energiezuinige woningbouwproject in Nederland, een wijk met 186 minimumenergiewoningen in Schiedam. “Deze woningen gebruikten maar liefst 90% minder gas dan gebruikelijk. Na de dalende gasprijzen was er echter nauwelijks interesse meer. Dat vind ik nog altijd jammer want de kwaliteit stond buiten kijf. Tot op de dag van vandaag presteren de woningen beter dan de meeste nieuwbouwprojecten.”

Het geheim van Kristinsson schuilt in de integrale benadering van gebouwen die als rode draad door zijn carrière loopt. Zelf noemt hij dit ‘een holistisch natuurkundige benadering van ecologisch bouwen, wonen en leven van de wereldbevolking’. Alle parameters, zowel de natuurkundige, de bouwkundige als de aan de mens gelieerde, dienen meegenomen te worden bij een ontwerp. Kristinsson verwijst naar een ontwerp dat hij in 1976 al maakte voor het stadskantoor van Lelystad. Dit ontwerp had een dak van daglichtstroken en parabolische dakschalen. Om oververhitting op de werkplek uit te sluiten, was het idee glas te gebruiken dat wit kleurde als het te warm werd. “Voor zo’n oplossing moet je wel rekening houden met menselijke parameters”, vertelt Kristinsson. “Op een zonnige dag is de gemiddelde lux-waarde zo’n 50.000. Op een bewolkte dag houd je nog ongeveer 3.000 lux over. Dat lijkt weinig, maar de kegeltjes en staafjes in het menselijke oog zien al kleur vanaf 5 lux. Er wordt in de architectuur echter te weinig gespeeld met licht. Dat komt vooral omdat men kennis van fysica mist.”

11

De mens als uitgangspunt Dit gemis heeft vaak grote gevolgen. “Niet lang geleden was ik op bezoek bij een architectenbureau. De secretaresse zat daar weliswaar in een prachtige ruimte, maar wel met een deken op haar benen tegen de tocht. De holistische benadering van bouwen, gezondheid en geluk, wordt te vaak vergeten.” In de Villa Flora is de mens juist het uitgangspunt. Het ontwerp van het imposante expogebouw stamt al uit 2007. Een innovatief gebouw met werkplekken in het groen was toen de opdracht van het InnovatieNetwerk. “Het idee was om verschillende klimaten in de kas te realiseren en zo te onderzoeken wat een gezond werkklimaat is.” In het ontwerp van de Villa Flora komen vier klimaten terug: het Midden-Oosten, de Middellandse Zee, de Amazone en de Poolcirkel. Om behaaglijk te werken met minimale energie, moet je onderscheid maken op basis van de eigenschappen van ieder klimaat. “Het Midden-Oosterse klimaat is droog en heet”, vertelt de Deventer architect. “Koel daarom niet de hele kamer maar alleen de onderkant van de bureaus. Als de temperatuur van iemands voeten behaaglijk is, is het lichaam dit ook. Je hoeft maar een klein deel van de ruimte een paar graden te koelen. Door uit te gaan van de fysiologische gegevens van de bewoners, kun je gebouwen ontwerpen die veel slimmer, zuiniger en comfortabeler zijn.” Innovatief omgaan met daglicht Daglicht speelt een belangrijke rol in het ontwerp van de Villa Flora. Zo bestaat de luifel aan de zuidkant van de kas uit houten spanten met PV-cellen. De schaduw zorgt voor een mooiere, contrasterende lichtinval in het gebouw en maakt zonwering overbodig. Het dak is voorzien van speciaal isolerend dubbelglas. Dit ‘spectraal selectieve glas’ laat meer licht en minder infraroodstraling door zodat er binnen een behaaglijke stralingstemperatuur ontstaat. Op het noorden staat een hoge kantoorgevel. Aan de kaszijde van de kantoorgevel worden lucht en warmte afgezogen. De lucht stroomt omhoog naar ‘fine wire heat exchangers’, innovatieve warmtewisselaars van dun geweven koperdraad die zorgen voor koeling en verwarming. Ook kunnen er ramen open voor natuurlijke ventilatie.

12

interview

De Villa Flora staat tijdens en na de Floriade vol planten, bloemen en bomen. Kristinsson: “Gebouwen waarin de natuur een centrale rol speelt, zijn veel gezonder om in te leven en werken. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat alleen het groen verven van één muur in een ziekenhuiskamer al zorgt voor een sneller herstel van de patiënt. Deze kennis bestaat al ruim honderd jaar, maar er wordt in de praktijk nog te weinig mee gedaan.” Toonbeeld voor de toekomst De Villa Flora is naast een expogebouw, toekomstig kantoor en horecagelegenheid boven alles een innovatief toonbeeld van nieuwe technieken en duurzame oplossingen. Kristinsson hoopt dat er door de markt goed opgelet wordt, zodat dit complex het lot van de Schiedamse minimumenergiewoningen bespaard blijft. “Veel nieuwe technieken worden helaas vaak niet door de markt gebruikt. Dat komt deels door gebrek aan kennis, maar ook omdat men bang is voor verandering. De adaptatie van nieuwe technieken is echter essentieel om duurzame gebouwen te kunnen blijven bouwen die goed zijn voor het milieu én de gebruikers en bewoners.” Zelf gaat Kristinsson in zijn werk zelfs nog een stapje verder. “Je moet als architect openstaan voor innovaties. Nog beter is het om niet uit te gaan van wat bestaat, maar altijd van hoe iets zou moeten zijn. Het ontwerp voor de Villa Flora moest niet alleen state of the art zijn, maar ook technologie bevatten die nog in ontwikkeling was of nog bedacht moest worden. De opdrachtgever bepaalt natuurlijk hoe hoog hij de lat legt. Maar het is aan de architect zelf om deze ruimte creatief en innovatief in te vullen, met respect voor alle parameters. Met op de eerste plaats de uiteindelijke bewoners.”

Meer info: www.villaflora.nl www.kristinsson.nl Foto’s Villa Flora: Architecten- en ingenieursbureau Kristinsson BV Foto’s Jón Kristinsson: Lé Giesen

Op 22 mei vond in Villa Flora de uitreiking van de Daylight Award 2012 plaats, tijdens het internationale symposium ‘Groen licht’. Lees meer over de uitreiking van deze prestigieuze kwaliteitsprijs voor het gebruik van daglicht in de architectuur in de special op pagina 20.

13

Solar Solution

Totaalconcept voor energiebes natuurlijke ventilatie Terwijl de fossiele brandstoffen langzaam opraken en energiekosten blijven stijgen, nemen de verwachtingen voor het comfort en binnenklimaat in woningen toe. Mensen willen meer licht en ruimte in hun huis. Het combineren van een hoog comfort met een laag energieverbruik bleek tot nu toe echter moeilijk. Voor deze uitdaging hebben Danfoss en de VELUX Groep een oplossing gevonden. Gezamenlijk hebben zij een modulair duurzaam energie- en binnenklimaatsysteem ontwikkeld: Solar Solution.

14

innovatie

sparing, daglicht en Solar Solution is een geïntegreerd zonne-energiesysteem, dat energie bespaart en het comfort van de woning verhoogt. Het systeem bestaat uit slimme technieken op het gebied van verwarming, koeling en ventilatie. Torben Thyregod Jensen uit het Deense projectteam van de Solar Solution vertelt over het doel en de mogelijkheden van dit concept: “De uitdaging van het reduceren van de CO2 voetafdruk van gebouwen ligt vooral in de bestaande woningbouw. Energie besparen in bestaande woningen is echter complex, omdat er veel verschillende energiebesparende elementen nodig zijn. Daarom is het belangrijk om het huiseigenaren gemakkelijker te maken.” Met Solar Solution kunnen bestaande woningen eenvoudig en duurzaam worden gerenoveerd. Bovendien is het totaalconcept ook uitstekend toe te passen bij nieuwbouwwoningen. Platte én hellende daken De Solar Solution kan geplaatst worden op platte én hellende daken. Het modulaire systeem bestaat onder andere uit dakramen, zonnecollectoren, zonnepanelen, een warmtepomp en een wateropslagtank. Verder kan er een ventilatiesysteem met warmteterugwinning in worden opgenomen dat mechanisch ventileert en de warmte in de lucht hergebruikt. Solar Solution bestaat uit twee verschillende oplossingen. Al eerder is de Solar Prism geïntroduceerd, maar die was alleen geschikt voor platte daken. De Solar Surface waarbij eenzelfde systeem ook op hellende daken kan worden geplaatst, maakt het concept nu compleet. Modulaire elementen Het Solar Prism concept bestaat uit goed geïsoleerde prefab elementen die zijn opgebouwd uit drie hoofdonderdelen: oppervlakken die zonne-energie opwekken, technologie voor energie- en klimaatbeheersing en het prisma als verbindende constructie. Thyregod Jensen legt uit: “Door de vorm van het prisma staan de zonnecellen onder de juiste hoek om optimaal zonneenergie op te vangen. In de ruimte onder het schuine oppervlak kunnen energiebesparende systemen worden geplaatst zonder dat ze ruimte innemen in de woning.”

Bij de Solar Surface voor schuine daken wordt het zonneenergiesysteem direct in het dak ingebouwd. Het ventilatiesysteem met warmteterugwinning en de elementen voor de productie en opslag van warm water worden in de installatieruimte in de woning geplaatst. De VELUX Groep en Danfoss ontwikkelden het totaalconcept speciaal voor nieuwe en bestaande rijwoningen en geschakelde woningen. Natuurlijke lichtinval en ventilatie Dankzij de vele individuele instel- en keuzemogelijkheden kunnen gebruikers zelf de samenstelling en werking van het systeem bepalen. Het kan helemaal worden aangepast aan hun wensen en behoeften. Het systeem ondersteunt ook de Active House principes, waarbij een woning in staat is een optimale balans te creëren tussen drie hoofdgebieden: energie, milieu en binnenklimaat. Deze staan allen in dienst van de bewoner. Solar Solution is namelijk niet alleen goed voor energiewinning en -besparing. De dakramen zorgen ook voor veel natuurlijke lichtinval en ventilatie. Hierdoor is er een gezond binnenklimaat in de woning. Voor de bewoners betekent dit een licht en gezond huis. Verder worden de zonnecollectoren gebruikt om tapwater te verwarmen. Met het juiste aantal zonnecollectoren kan een gezin tot 70% besparen op de kosten voor warm tapwater en verwarming. De Solar Prism en de Solar Surface zijn eenvoudig te bedienen met een digitaal display. Bovendien wordt het systeem afgestemd op de grootte van de woning, de bestaande energievoorziening en de dakconstructie. Dit maakt het mogelijk een financieel, technisch en functioneel aantrekkelijk totaalconcept te realiseren voor zowel nieuwbouw als renovatie. Meer informatie: www.velux.nl/solarsolution

Concept zoekt project VELUX Nederland wil het Solar Solution concept ook in Nederland toepassen. Onder de noemer “Concept zoekt project” zoekt VELUX onder Nederlandse woningbouwverenigingen, architecten en aannemers een pilotproject voor dit concept. Heeft u een project dat in aanmerking komt voor het Solar Solution concept? Neem dan contact op met één van onze architecten Daglicht & Binnenklimaat Raymond van Hattum of Marthijn Reekers via [email protected], [email protected] of telefoonnummer: 030 - 6629629. Kijk voor meer informatie op www.velux.nl/conceptzoektproject

15

Rigoureuze renovatie van een rieten dak Zes jaar geleden kocht de familie Oldenburg hun droomboerderij met traditionele rieten kap in Opmeer. Om er werkelijk een droomhuis van te maken was een verbouwing echter noodzakelijk. Vooral het rieten dak was aan vervanging toe. Niels Mammen was als projectleider bij Oostwouder Aannemers nauw bij deze renovatie betrokken: “De klus is grondig aangepakt. Het dak is helemaal kaal geweest, geïsoleerd en opnieuw met riet gedekt. De sporen waren plaatselijk verrot en zijn allemaal vernieuwd met behoud van de authentieke stijl.” Er zijn over het hele dak ook verschillende VELUX dakramen geplaatst. “De achterkant van het dak ligt op het zuiden, daarom zijn hier drie VELUX CABRIO® balkonvensters naast elkaar geplaatst”, vertelt Mammen. “Op warme dagen kun je die helemaal openzetten. Dat geeft een extra ruimtelijk effect en je zit heerlijk in de zon. Aan de zijkanten zitten op verschillende hoogtes nog zes dakramen per kant. Zo is onder de rieten kap een unieke verblijfsruimte ontstaan. “Het is één grote open ruimte tot aan de nok, zodat de bijzondere balkenconstructie mooi zichtbaar is. En er valt van alle kanten een fantastische hoeveelheid daglicht binnen.” Meer informatie: www.oostwouder.info Foto’s: Irene Kievit

Highlights Online

inspiratie

inspi 16

ratie 17

Eurocommissaris Connie Hedegaard:

“Active House goed initiatief voo De Europese Unie hanteert een ambitieus energie- en klimaatveranderingsbeleid. Eén van de doelen is het terugdringen van de CO2-uitstoot met 20% in 2020 ten opzichte van 1990. Er moet echter nog een flinke inhaalslag volgen als Europa dit doel wil halen. Dit zei de Deense Europees Commissaris voor het klimaat Connie Hedegaard op de openingsdag van de Batibouw 2012 in Brussel. Hedegaard ziet echter ook voldoende bedrijven die het voortouw nemen en energiebesparende oplossingen ontwikkelen die zelfs tot de norm uitgroeien. Afgelopen maart was de internationale beurs voor de bouw, renovatie en inrichting Batibouw, zoals ieder jaar dé verzamelplaats voor ruim 75.000 professionele bezoekers. Zij kwamen om nieuwe producten te leren kennen, inspiratie op te doen en concrete oplossingen te krijgen voor specifieke problemen. Op de openingsdag van de beurs sprak Europees Commissaris voor het klimaat Connie Hedegaard tijdens het Active House VIP Evenement. Zij riep de lidstaten en de industrie in een krachtige lezing op hun verantwoordelijkheid in het kader van de Europese 2020 doelstellingen niet te ontlopen.

Connie Hedegaard In haar pleidooi hamerde ze op de urgentie om nu en niet morgen in actie te komen. “Zoals de zaken er nu voorstaan, halen we tegen 2020 nooit de vooropgestelde 20% minder CO2-uitstoot. In het beste geval bereiken we 10%. Het is vijf voor twaalf”. Met deze duidelijke taal wilde Hedegaard de private en publieke sector wakker schudden. Denemarken vervult sinds 1 januari 2012 het voorzitterschap van de Europese Unie en zet in op een ‘groener, veiliger en verantwoordelijker’ Europa, zoals de Deense ambassadeur in België Poul Skytte Christoffersen het omschreef.

Model Home Green Lighthouse

18

Duurzaamheid

De Europese Unie besteedde in 2011 maar liefst 315 miljard euro aan de import van olie. “It’s no rocket science”, aldus Hedegaard, “om in te zien dat dit voor Europa een gigantisch potentieel is voor economische groei én brede financiering in de sector van hernieuwbare energie. We hebben allerhande labels en certificaten, maar we moeten veel sneller én massaal gaan omschakelen.”

or duurzame groei Europa” Grootste kansen in gebouwde omgeving De totale bijdrage van gebouwen aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgas bedraagt maar liefst 40%. Om de klimaatdoelen van 2020 te halen, moet daarom het roer in de gebouwde omgeving om. Er moet gestreefd worden naar energieneutraal bouwen. Volgens Hedegaard stuiten voorstellen inzake Europese energierichtlijnen voor gebouwen echter steevast op weerstand van de lidstaten. Die verschuilen zich achter het idee van ‘flexibiliteit’, om zelf te bepalen hoe zij die doelstellingen zullen halen. Hedegaard benadrukte dat de bestaande gebouwde omgeving de grootste kansen biedt. “Gelukkig zijn er genoeg bedrijven die wél het voortouw nemen en oplossingen ontwikkelen die zelfs tot norm uitgroeien.” Hiermee introduceerde Hedegaard de initiatiefnemers van het Active House VIP Evenement, Grundfos en de VELUX Groep, die elk uit de doeken deden welke oplossingen vandaag de dag al bijdragen aan de doelstellingen voor 2020 of er zelfs ver op vooruitlopen. Active House De VELUX Groep maakt in het kader van energiebesparing onder andere via het Model Home 2020 project duidelijk hoe de CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving kan worden tegengegaan. In twee jaar tijd zijn in verschillende landen zes modelwoningen gebouwd volgens het Active House principe. Een Active House bespaart niet alleen energie, maar produceert ook op duurzame wijze energie en zorgt voor een comfortabel binnenklimaat. Deze bredere focus dan alleen op energiegebruik is essentieel om de energieconsumptie en de CO2-uitstoot

te verminderen. Het binnenklimaat en het gebruikerscomfort in de woning zijn namelijk net zo belangrijk. In ‘traditionele’ energiezuinige bouwconcepten gaat een grote energiebesparing soms ten koste van het binnenklimaat. Dergelijke woningen gebruiken weinig energie, maar er is ook gebrek aan daglicht en frisse lucht. Specificaties omarmd door Europese Commissie De Active House visie wordt breed gedragen. Ook de Europese Commissie steunt het initiatief. Zo liet Hedegaard al in 2011 tijdens het General Assembly and Symposium of the Active House Alliance weten dat het initiatief duurzaamheid in de bouw in een stroomversnelling kan brengen. Daarbij trok zij een parallel met de muziekindustrie: “Als we kijken naar de muziekwereld, dan is er vanaf de jaren ’90 veel gebeurd: van de cd-speler, tot dvd en smartphones met apps. Stel je eens voor dat een dergelijke ontwikkeling ook plaats zou kunnen vinden binnen de duurzame bouw.” Hedegaard omarmt het werk van de Active House Alliance door het als voorbeeld voor de gehele gebouwde omgeving te stellen: “Dank u voor dit initiatief. De Active House visie om meer te geven dan te verbruiken is een geweldige ontwikkeling”, aldus de Eurocommissaris. “Ik hoop dat dit de toekomstige norm voor gebouwen zal worden.” Meer informatie: www.activehouse.info www.velux.nl/modelhome2020

Highlights Online

Model Home LichtAktiv Haus

19

Winnaars Daylight Award 2012 bekend:

Markt omarmt het belang va gebouwde omgeving Op dinsdag 22 mei zijn de Daylight Awards 2012 van de stichting Living Daylights uitgereikt. 64 inspirerende daglichtgebouwen dongen mee naar de prestigieuze kwaliteitsprijs voor het gebruik van daglicht in de architectuur. Hieruit kwamen tien kanshebbers voort; stuk voor stuk gebouwen met een bijzonder en innovatief gebruik van daglicht. De jury was ingenomen met de hoge kwaliteit. Dat is een bevestiging van de toenemende aandacht voor en kwaliteit van daglichtgebruik in de architectuur. Onder brede belangstelling werden de prijzen overhandigd aan de winnaars in de twee verschillende categorieën. Winnaar woningbouw Het project ‘Licht Budget’ van COURAGE architecten werd als beste beoordeeld in de categorie woningbouw. “Hoe combineer je het gevoel vrijstaand te wonen met voldoende privacy in een woning van negen meter hoog met buren aan weerszijde op nog geen twee meter afstand? Met een woning zonder ramen! Door de gevels te sluiten en daglicht via het dak binnen te halen, kunnen bewoners optimaal profiteren van daglicht terwijl hun privacy gewaarborgd blijft. Om het licht diep in de woning door te laten dringen is gewerkt met een open vloerconstructie en weinig sluitende wanden. De wanden op de 1e en 2e etage zijn weliswaar gesloten, maar de straatzijde is voorzien van een vlak met doorschijnende polycarbonaat panelen. Hierdoor verandert het gevoel van ‘gesloten’ buiten naar ‘open, fris en helder’ binnen.” “Het daglicht vindt zijn weg via een serie VELUX elementen langs de wanden. Vanuit elk vertrek is horizontaal en verticaal contact mogelijk. De badkamerruimte vangt indirect daglicht via de reflectie van de binnenzijde van de sandwichpanelen door de glazen wanden.

De enige zichtopening in de woning is op de begane grond aan de tuinzijde. De ambitie om ‘daglicht van boven door de woning heen te trekken’ is hiermee volledig behaald.” Winnaar utiliteitsbouw In de categorie utiliteitsbouw eindigde het project ‘Kaap Skil’ van Mecanoo architecten op het hoogste schavot. Het gaat hier om het nieuwe entreegebouw van het museum van jutters en zeelui in het dorp Oudeschild op Texel. “Kaap Skil speelt op allerlei manieren met daglicht en het contrast tussen licht en donker. De voorgevel is transparant, zodat een verbinding gelegd wordt tussen de straat, het museumgebouw en het buitenterrein. Doordat het gebouw zo licht en transparant is, trekt het de aandacht van voorbijgangers en toeristen. De glazen wand achter de voorgevel van houten lamellen biedt een uitnodigend zicht op het museumterrein en laat de bezoekers de prachtige luchten en het beroemde Hollandse licht beleven.” “De entree en het museumcafé vormen een natuurlijke scheiding tussen het souterrain en de eerste verdieping. Deze scheiding wordt versterkt door de beleving van licht en ruimte. In het souterrain worden bezoekers via projecties en gebalanceerde verlichting door de tentoonstelling geleid. De relatief lage ruimte is intiem en lijkt geheimen te verbergen. Op de eerste verdieping bepaalt het Hollandse licht dat via de zuidgevel binnenvalt de intensiteit van de belichting van de tentoongestelde voorwerpen. De ‘schatten van de zee’ die hier tentoongesteld worden boven een lichtblauwe vloer, lijken te zweven in de ruimte. De lichtbundels die door de dakramen naar binnen vallen, geven je het gevoel alsof je letterlijk onder water bent.” Meer informatie: www.daylightaward.nl

Kaap Skil

Kaap Skil

20

innovatie

Licht Budget

an daglicht in de

Winnaar utiliteitsbouw: Kaap Skil

Winnaar woningbouw: Licht Budget

21

Hoofdstuk over dagl NEN 2057 vernieuwd Een ruimte in huis of op kantoor is volgens het Bouwbesluit alleen een verblijfsruimte als er sprake is van voldoende daglichttoetreding. De norm die hiervoor wordt gehanteerd, is de NEN 2057. Met de ingang van het nieuwe Bouwbesluit op 1 april 2012 is ook deze norm in een nieuw jasje gestoken. Truus de Bruin, voorzitter van de NEN commissie, en commissielid Gertjan Verbaan, doen uit de doeken wat er is veranderd en wat dit voor betrokkenen betekent. “De vernieuwde NEN 2057 is in eerste instantie opgesteld om beter aan te sluiten op de praktijk”, vertelt De Bruin. Tegelijkertijd is de nieuwe norm dusdanig laagdrempelig gehouden dat iedereen vanaf het begin van het ontwerp rekening kan houden met voldoende daglicht. Dit laatste punt weegt voor de commissie zwaar, legt De Bruin, in het dagelijks leven universitair hoofddocent bouwfysica aan de TU Delft, uit. “Daglicht is essentieel voor een gezond gebouw. Het regelt het biologische systeem van bewoners: het slaap- en waakritme en bepaalde hormoonniveaus. Ik leer mijn studenten daarom ook altijd om al in de startfase na te denken over hoe ze voor voldoende daglicht gaan zorgen.” Verbaan, senior adviseur bouwfysica en duurzaam bouwen bij adviesbureau DGMR, vult aan: “Daarnaast kun je een woning of kantoor met daglicht zeer efficiënt verduurzamen. Veel daglicht betekent immers minder kunstlicht. Daglicht wordt als prettig ervaren en een ontwerp met genoeg daglicht biedt meer kwaliteit voor bewoner en gebruiker en blijft dus langer interessant, ook weer een vorm van duurzaamheid.”

op zolder, wil je dit graag meetbaar maken. Met de nieuwe norm kan dit. Dit biedt enorme kansen voor architecten die bijvoorbeeld zolders met dakramen ontwerpen om veel daglicht binnen te laten.”

Drie belangrijke verschillen De nieuwe norm verschilt inhoudelijk op drie belangrijke punten van de versie uit 2001. “De oude norm voldeed niet voor iedere situatie, waardoor architecten en adviseurs soms werkten met gelijkwaardigheidsberekeningen”, vertelt Verbaan. “De opzet is nu van grof naar fijn gegaan. Het begint met de simpele methode voor belemmeringen en overstekken. Voor de iets moeilijkere gevallen is er de verdeling in sectoren en voor de echt moeilijke situaties is de uitgebreide methode ontwikkeld. Dit is een computersimulatiemodel waarmee eenduidig een alternatieve belemmeringsfactor kan worden berekend. Er is nu dus een duidelijke benadering voor de berekening van de daglichttoetreding.” De tweede verandering betreft de belemmeringen die in de oude norm in rekening werden gebracht in de verticale hoek. De Bruin: “Er werd bij de manier waarop gerekend werd en hoe de tabellen werden uitgelezen geen rekening gehouden met licht van opzij. Nu gebeurt dit wel.”

Zonnige toekomst “Hogere normen komen met name voor wanneer er voor specifieke doelgroepen gebouwd wordt”, vertelt Verbaan. “Ouderenwoningen en woonzorgfuncties zijn een goed voorbeeld. Met de jaren wordt daglicht belangrijker voor je welbehagen en woonplezier. Dat vraagt dus om hogere standaarden.” De Bruin haakt in: “Architecten moeten zich goed realiseren wat senioren nodig hebben. Het is niet makkelijk te aanvaarden dat je ouder wordt. Een goede hoeveelheid daglicht kan mensen helpen prettiger in het leven te staan.”

Nieuwe methode voor dakramen en dakkapellen De laatste grote wijziging is een nieuwe methode voor erkers en dakkapellen. De Bruin: “Een verblijfsruimte moet volgens het Bouwbesluit 2.60 meter hoog zijn. Zolders voldoen hieraan vaak niet en worden in het ontwerp daarom als onbenoemde ruimte genoteerd. Tegenwoordig worden steeds meer zolders wel gebruikt als woon- of slaapruimte. Daglicht is dan van groot belang. Dankzij de nieuwe methode kan de markt de zolder nu wel meenemen in de berekening en aantoonbaar maken of deze goede daglichttoetreding heeft of niet.” Verbaan vertelt: “Als een ontwerp een uitstekende daglichttoetreding heeft

22

interview

Minimale normen, maximaal benutten Het Bouwbesluit schrijft een minimale hoeveelheid daglichtoppervlakte in een woning voor van 10% van de vloeroppervlakte. Volgens de normcommissie had dit best wat meer mogen zijn. Daarom is er een appendix toegevoegd aan de NEN 2057. De Bruin: “In deze bijlage zijn vier niveaus van daglicht opgenomen, oplopend van D naar A en van de ondergrens tot zeer ambitieus. Deze appendix geeft partijen de ruimte om meer aan te bieden dan het minimum van het Bouwbesluit.” Verbaan, vult aan: “Wij zien als bouwfysisch adviseur in de praktijk gelukkig ook dat we veel vaker met hogere waardes aan de slag gaan. De ambities van de opdrachtgever zijn hierin leidend en vaak geïnspireerd door instrumenten als bijvoorbeeld BREEAM of Frisse Scholen.”

De toekomst zien De Bruin en Verbaan zonnig in. De Bruin: “Ik verwacht van de nieuwe generatie architecten dat ze vroeg in het ontwerpstadium nadenken over wat ze met daglicht willen. Visueel comfort is heel belangrijk. Sombere dagen vragen om ontwerpen met grote ramen en veel licht. Wanneer je in je berekening alles meeneemt, zul je zien dat een goed plan vooraf, achteraf grote winst oplevert. Daglicht zorgt voor een prettig en gezond binnenklimaat en bespaart flink op de energierekening. In de winter en het voor- en najaar vervangen de warmte en het licht van de zon de cv en het kunstlicht. De extra hitte die je met ramen in de zomer in huis haalt, kun je opvangen met goede buitenzonwering. De winst van goede daglichttoetreding over het hele jaar weegt zonder twijfel zwaarder dan welk nadeel ook.” Verbaan tot slot: “Een goede afweging van de grootte van het raam op allerlei aspecten, zoals geluid, zon en daglicht, is van belang. Door slim te ontwerpen kan daarbij ook het effect van verschillende oriëntaties worden ingezet. Zo ontstaat een prettig en duurzaam leefklimaat.” Meer informatie: www.nen.nl/web/Normshop

lichttoetreding op zolder in

In het Bouwbesluit wordt binnen klasse A uitgegaan van een daglichtzonde van het verblijfsgebied van tenminste 15% van het vloeroppervlak en een daglichtfactor van 5% of hoger. Met de visualisatietools van VELUX kunt u dit makkelijk simuleren. Maak gebruik van de Daylight Visualizer om uw ontwerp eenvoudig te toetsen aan het daglichtniveau. Daarnaast zijn de energetische consequenties te meten met behulp van de Energy & Indoor Climate Visualizer. Alle programma’s zijn gratis te downloaden op viz.velux.com.

23

Om de stagnerende markt het hoofd te bieden, worden de beste en meest creatieve ideeën voor gebouwen geboren. Zo komen er verschillende concepten tot stand waarin de bewoner zelf alle vrijheid heeft om het klimaat en de daglichttoetreding te bepalen. De VELUX Groep heeft ruime internationale ervaring met het ontwikkelen en realiseren van dergelijke woningen volgens de Active House principes. Vanuit deze achtergrond willen we ook Nederlandse concepten steunen en realisatie een stap dichterbij brengen. De rubriek Conceptueel biedt u een platform om uw ideeën te presenteren.

Het Nieuwe Hollandse Huis: Dacha Door: MARX&STEKETEE architecten Het Nieuwe Hollandse Huis is een nieuw concept voor een hedendaags catalogushuis dat volledig natuurlijk en energieneutraal is. Het is een autarkische woning die niet neemt van de natuur, maar geeft. Geheel passend bij één van de basisprincipes van de Active House visie. Voor de bewoners is het huis gericht op welzijn en genieten van het uitzicht. Het Nieuwe Hollandse Huis is niet locatiegebonden, maar klimaatgebonden en is ontwikkeld voor het Europese klimaat (land en zee). Het Nieuwe Hollandse Huis is uit te breiden en kent vijf basistypen, variërend van een grootte van 8x8 meter tot 8x28 meter. Het kleinste concept (8x8 meter) noemen wij de Dacha. Dacha De Dacha is het eerste prototype van Het Nieuwe Hollandse Huis. Hij is geschikt voor één of twee personen voor recreatie, permanente bewoning of als atelier. De leefruimtes van het huis

zijn georiënteerd op de zon. De noordoostzijde is de zone waar alle ondersteunende functies zich bevinden en is gesitueerd als een buffer tegen de kou. De indeling is zo gemaakt dat er een vanzelfsprekend dag- en nachtritme ontstaat in gebruik. Ook kent de Dacha een lichtstraat van dakramen die zorgt voor een weldadige lichtinval in het middengedeelte. Het huis heeft een hellend en groen zadeldak. Dit geeft een ruimtelijke uitstraling aan het interieur in het woongedeelte met een maximale inwendige hoogte en zorgt dat het exterieur opgaat in de omgeving. Bent u geïnteresseerd in dit concept? Bezoek de website: www.mrxnstkt.nl of neem contact op via telefoonnummer: 040-2446568 of e-mail [email protected]. De rechten van dit concept liggen bij MARX&STEKETEE architecten.

Plattegrond DACHA

24

Plattegrond met VELUX Daylight Visualizer

Heeft u ook een concept waarin goede daglichttoetreding en een gezond binnenklimaat centraal staan? En wilt u in aanmerking komen voor plaatsing in de volgende editie van Highlights? Neem dan contact op met één van onze architecten Raymond van Hattum ([email protected]) of Marthijn Reekers ([email protected]).

conceptueel conceptueel

25

26

dreaming Arbeiderswoning wordt licht en levensloopbestendig droomhuis

27

Een huis is meer dan een stapel stenen. Het is een veilige haven waar vaak jarenlange herinneringen aan kleven. Ooit werden de kopers verliefd op de charme van het huis en de ligging. De tijd staat echter niet stil. Zowel de woning als de bewoners worden ouder. Hoe blijf je de tand des tijds te slim af en blijft je huis voor altijd een droomhuis? In het oude centrum van Weesp staat een vrijstaande woning, schitterend gelegen met uitzicht op de Vecht. Architect Thijs Kaas was betrokken bij de grondige renovatie en gedeeltelijke herbouw van dit voormalige type ‘arbeiderswoning’: “Het ontwerp is er op gericht de woning levensloopbestendig te maken. De bewoners willen hier nog zo lang mogelijk blijven wonen. Ze houden er rekening mee dat ze op termijn wellicht minder gebruikmaken van de verdieping en voornamelijk op de begane grond verblijven.” Beschermd stadsgezicht De bestaande woning was te klein om dit doel te bereiken. De vroegere arbeiderswoning bestond uit een begane grond met een beperkte oppervlakte van nog geen tachtig vierkante meter met direct daarop een zadeldak. Aansluitend stond een lage uitbouw, als voormalig staldeel, met een lessenaarsdak. In de nieuwe situatie zijn deze twee delen bij elkaar getrokken. Zodoende is de vloeroppervlakte flink vergroot. Dit proces was wel aan strenge regels gebonden. Kaas: “Ter ondersteuning en versterking van het beschermd stadsgezicht van Weesp, gelden binnen de Schansen van deze voormalige vestingstad strenge welstandregels, waaraan het ontwerp door de welstandscommissie wordt getoetst.” Twee identieke voorgevels “Het was dus van belang de authentieke uitstraling van de woning met eiken balklaag zo veel mogelijk te behouden. Conform het bestemmingsplan mocht ook het totale bebouwde grondoppervlak van de kavel niet groter worden”, aldus Kaas. “Na sloop van de achtergevel en de kap is het resterende casco in zijn geheel voorzien van een nieuw zadeldak. Ook de aanbouw is gesloopt. Deze is vervangen door hetzelfde woningtype als de bestaande woning. De twee identieke voorgevels zijn visueel gescheiden door een hemelwaterafvoer. Het lijkt nu of er twee dezelfde huisjes naast elkaar staan terwijl het één woning is.” Ook met de ruimte onder het schuine dak is de architect handig omgesprongen. “Tussen de beide zadeldaken is terugliggend van de voor- en achtergevel een plat dak gemaakt. Zo wordt het beloopbare vloeroppervlak op de verdieping aanzienlijk vergroot. Tegelijkertijd blijft de traditionele gevel behouden.”

voor

na

28

dreaming

Lichtinval via dak en achtergevel Naarmate mensen ouder worden hebben ze meer behoefte aan daglicht. Dat was in dit ontwerp een uitdaging op zich. Kaas: “De woning staat aan alle kanten ingeklemd tussen de omliggende bebouwing. Je kunt alleen via het dak en de achterkant – de zuidkant – van de woning voldoende licht in het pand brengen. Op de begane grond zit in beide achtergevels daarom een driedelige schuifpui met daarboven een Frans balkon. Het achterste stuk van de zijgevels is voorzien van een vast glaspaneel. Achter de achtergevel zit een uitsparing in het dak, zodat hier een terrasje ontstaat. Naast extra buitenruimte, levert dit een optimale lichtinval op.” Ook in het dak zijn verschillende daglichttoepassingen aangebracht. “In het rechter zadeldak zorgen drie onderhoudsarme VELUX dakramen voor de daglichttoetreding in de badkamer op de verdieping. In de werkkamer in het linker dak bevindt zich een groot vierkant onderhoudsarm VELUX uitzettuimelvenster voor een prettig uitzicht over de Vecht.” Daarnaast zijn er nog twee VELUX tuimelvensters te vinden. Eén in de inloopkast en één in de technische ruimte waarin zich ook een geavanceerde zonneboiler en een warmte-terug-win-installatie bevinden. Duurzaamheid was een belangrijk element in de renovatie. Door de toevoeging van slimme installaties worden de bewoners ook in de verdere stappen van de trias energetica ontzorgd. Daglicht tot op de begane grond In het platte dak is boven het trapgat een lichtstraat geplaatst. “De steektrap hieronder is in glas uitgevoerd, waardoor de lichtinval zo min mogelijk wordt belemmerd. Zo valt er een enorme hoeveelheid licht tot midden in de woning. In de open keuken was nog extra behoefte aan daglicht. Hier zijn boven het kookeiland twee VELUX daglichtspots geplaatst met Prisma plafondplaten. Ondanks de diepte van het pand van bijna vijftien meter is de totale benedenverdieping op deze manier voorzien van voldoende natuurlijk licht.” Een duurzaam droomhuis De grote hoeveelheid daglicht in de woning draagt bij aan zowel de duurzame als de levensloopbestendige speerpunten van deze renovatie. Kaas: “De bewoners zijn zeer tevreden over het eindresultaat, mede door hun eigen inbreng en wisselwerking in het ontwerpproces. Door inzet van alle betrokkenen is ook een hoog afwerkingniveau gerealiseerd.” Het hoogste doel van de bewoners is om zo lang en duurzaam mogelijk in de huidige woning te blijven wonen. Een behoefte die leeft bij een steeds groter wordende groep huizenbezitters, want iedereen wil simpelweg in zijn droomhuis blijven wonen. Meer informatie: www.thijskaas.nl Foto’s: Irene Kievit

29

design Op de gevel van de Koninklijke Schouwburg in Den Haag is sinds maart van dit jaar het zonlichtkunstwerk ‘ZonPalet’ te zien. Dit werk, dat het zonlicht kleurt en projecteert, is gemaakt door interieurarchitect en kunstenares Katinka Fick: “Het kunstwerk komt voort uit mijn fascinatie voor licht. Als interieurarchitect ben je altijd bezig met hoe licht ruimtes beïnvloedt.” Bewustwording “Mijn doel was om het unieke Hollandse licht zichtbaarder te maken. Nederland ligt hoog op de wereldbol, waardoor we lange schaduwen hebben. Hier is goed zichtbaar dat licht bestaat bij de gratie van de schaduw die het maakt. We zijn tegenwoordig alleen zo druk en gehaast dat we vergeten om ons heen te kijken. Daarom staat het kunstwerk op een drukke locatie. Juist daar wilde ik iets doen wat voorbijgangers uit hun dagelijkse routine haalt.” De keuze voor de Koninklijke Schouwburg in het centrum van Den Haag was dan ook niet toevallig. Bovendien spelen zon en schaduw hier een bijzondere rol. Fick: “Het theater staat met zijn rug naar de zon. De voorgevel ligt dus een groot deel van de dag in de schaduw. Dit geeft het pand overdag een sombere, gesloten uitstraling. Een schril contrast met de avonden als de Schouwburg open is en uitbundig verlicht. Een theater houdt overdag echter niet op een theater te zijn, ook dan moet het de nieuwsgierigheid prikkelen.”

30

design

Volgens Fick maakt het kunstwerk vooral zichtbaar wat er al is: “De Schouwburg is een Rijksmonument uit 1766. Het heeft heel veel van zichzelf en behoeft dus weinig toevoeging. De halfronde façade van het gebouw heb ik bestudeerd met een daglichtdiagram. Daarmee kun je het daglicht van elk moment van de dag en het jaar nabootsen. De projectie van de eierlijst aan de bovenrand van de gevel sprong in het oog. Omdat het een halfrond gebouw is werpt dit een bijzondere schaduw op de overliggende gevel en het pleintje aan de voorkant.” Nooit hetzelfde “Door de gaten in de eierlijst te vullen met gekleurd plexiglas en spiegeltjes kon ik de projectie kleuren. Daardoor valt hij ineens op”, legt Fick uit. De zon beweegt afhankelijk van het uur van de dag en het verloop van de seizoenen. Dat maakt de schaduwval steeds anders. “Het mooiste aan het werk is dat het op geen twee momenten in het jaar gelijk is. Ik hoop dat mensen die er vaker langslopen, op zoek gaan naar de oorsprong van de kleuren en zich bewust worden dat ze steeds ergens anders staan. Ik wil een glimlach opwekken door de vrolijke kleuren op plaatsen waar ze normaal nooit zijn. De gekleurde vlekken verwijzen ook naar de theaterverlichting binnen. Op die manier komt alles samen.” Meer informatie: www.atelierk.nl ZonPalet is mede mogelijk gemaakt door bijdrages van Atelier K, Koninklijke Schouwburg, Rabobank stimuleringsfonds, Stichting Stokroos en VELUX Nederland. Foto’s: Irene Kievit 31

VELUX Highlights is een uitgave van: VELUX Nederland B.V. Bezoekadres: Molensteijn 2 | 3454 PT De Meern Postadres: Postbus 142 | 3454 ZJ De Meern Telefoon: 030 - 6 629 629 Telefax: 030 - 6 629 680 Internet: www.velux.nl E-mail: [email protected] Ontwerp: Carree visuele & interactieve communicatie, Capelle a/d IJssel Layout: BouwStijl Media, Rotterdam Copyright: Overname van artikelen of delen hiervan uit deze uitgave is alleen toegestaan met bronvermelding en schriftelijke toestemming van de redactie. De uitgever stelt zich niet aansprakelijk voor kleurafwijkingen en/of inhoudelijke onjuistheden die ondanks onze zorgvuldigheid toch in deze uitgave voor mochten komen. Editie: Juni 2012 Verschijnt 4 x per jaar Oplage: 22.000 stuks 13e jaargang nummer 2 V-NL - 002 - 2012 ©2012 VELUX GROEP Redactie: BouwStijl Media, Rotterdam VELUX Nederland B.V.