nummer 3 | september 2009
Highlights
Cover: Een afwijkende maatvoering, het gebruik van niet-alledaagse materialen, het plaatsen van maar liefst 130 dakvensters en als uitgangspunt een uniek architectonisch ontwerp. Dat alles maakte de bouw van de Brede School De Zuidlanden in Leeuwarden tot een uitdagend project.
column ‘ G e z o n d a u ta r k i s c h ’ Via VELUX heb ik `Home for Life’ leren kennen als een innovatief concept, waarin verschillende VELUX producten zijn verwerkt. Ik heb in Denemarken met eigen ogen kunnen aanschouwen dat het Model Home 2020 project werkt. Een huis dat meer energie oplevert dan het verbruikt, is prachtig. Hoe autarkischer (‘zelfvoorzienender’), des te beter, is mijn devies. Het zal echter voor de gezondheid van de mens en voor het milieu nog beter zijn als er gebruik wordt gemaakt van zoveel mogelijk ecologische bouwmaterialen. Ik zou dat willen typeren als gezond autarkisch. Binnen mijn eigen onderneming hebben we ons ten doel gesteld in 2009 alleen nog maar gezonde, duurzame woningen te ontwikkelen. Hierbij richten we ons vooral op bestaande bebouwing met een sterke affiniteit voor rijksmonumenten. Naast energiezuinigheid, gaan wij nog een stap verder door toepassing van ecologische materialen. Het eerste project dat we hebben gedaan, was een restaurant op de Overtoom in Amsterdam. Dit is vrijwel geheel ecologisch en lowtech verbouwd. De ruimte heeft nu een epc van 0,36. Het is en was een uniek project voor de stad. Hiermee hebben we ons als koploper weten te manifesteren in Amsterdam als het gaat om innovatief en duurzaam omgaan met bestaande bouw. We zijn nu met een project bezig – twee ecobungalows binnen de ring van Amsterdam – waarin we zelfs elektromagnetische straling willen neutraliseren. Dit zal zeker bijdragen aan de bewustwording van de mogelijkheden op het gebied van duurzaam (ver)bouwen. Daarbij vergeten we ook zeker het daglicht niet. In al mijn projecten probeer ik in elke ruimte daglicht te realiseren. Daglicht geeft mij energie en geeft me het gevoel onderdeel te zijn van de wereld. Al met al streef ik er samen met mijn collega’s naar om objecten te ontwikkelen die gezond zijn voor de mens en zo min mogelijk schade berokkenen aan het milieu. Dit concept werken we verder uit met Rau architecten. Samen zijn we duurzaam verantwoord op weg.
Inhoud Brede School De Zuidlanden toonbeeld van transparantie Marktleider ontkiemt in studeerkamertje Het goede voorbeeld voor duurzaam en gezond wonen Klimaattop werkt toe naar energiebewuste wereld Licht in grensoverschrijdend design 2
6 12 18 20 30
Martijn Winnen, projectontwikkelaar Winnen & Co www.winnenenco.nl
3
Daglichtspot brengt daglicht zelfs tot in het toilet
V ELU X R o o k - & w a r m t e a f v o e r s y s t e e m v o o r v e i l i g e v l u c h t r o u t e
Het toilet, de gang of het trappenhuis… normaal gesproken alleen kunstmatig verlicht. Maar met de daglichtspot speciaal voor het platte dak voorziet VELUX ook in dergelijke ruimtes in een daglichtbehoefte. Bovendien kan er dankzij de spot overdag bespaard worden op energie. Met de introductie van de daglichtspot voor het platte dak biedt VELUX een daglichtoplossing voor iedere dakhelling. De spot bestaat uit een daglichtkoepel en een flexibele of stugge buis die het licht transporteert. De daglichtkoepel sluit perfect aan op het dak. Door de keuze uit verschillende plafondringen, diffusers en lichtarmaturen kan de daglichtspot in bijna ieder interieurontwerp geïntegreerd worden.
Bij brand in utiliteitsgebouwen en appartementen dient de vluchtweg zoals het trappenhuis en de gangen rook- en hittevrij gehouden te worden. Daarbij is het belangrijk dat rookontwikkeling snel wordt gestopt en de rook snel en veilig wordt afgevoerd. Het VELUX rook- & warmteafvoersysteem zorgt ervoor dat in geval van brand, de rook automatisch naar buiten wordt geleid. Zo is een rook- en warmtevrije vluchtroute gegarandeerd. Het rook- & warmteafvoersysteem (RWA) bestaat uit een elektrisch bediend VELUX tuimelvenster met spoiler voor aerodynamische effectiviteit en een maximale rookafvoer. De optische rookmelder opent het tuimelvenster automatisch bij rookdetectie en handmatig kan
Meer informatie vindt u op velux.nl onder Particulieren > Producten > Daglichtspot
het venster worden geopend door het ruitje op de rookventilatieknop te breken. Bij brand wordt het tuimelvenster, met een afvoeropening van minimaal 1m2, automatisch binnen 60 seconden tot een hoek van 90° ten opzichte van de dakhelling geopend. Dit zorgt voor een snelle afvoer van rook. Het RWA systeem is voorzien van een CE-markering en voldoet daarmee aan de EN 12101-2-norm voor natuurlijke
afvoer van rook- en warmteafvoer. Het systeem is getest op operationele betrouwbaarheid, aerodynamische effectiviteit en warmteweerstand. Daarnaast voldoet het RWA systeem tevens aan de EN 6033 5-2-103 norm voor elektrische apparatuur. Hierdoor mag het toegepast worden in applicaties die binnen handbereik zijn geplaatst. Het RWA systeem kan ook op platte daken worden geïnstalleerd wanneer het tuimelvenster wordt toegepast in een daglichtbox.
Meer informatie vindt u op velux.nl > Particulieren > Producten > Dakvensters > Accessoires > Rookafvoersystemen
Dakvenster openen op zonne-energie b e s pa a r t e n e r g i e
I n s c h r i j vi n g I n t e r n a t i o n a l V ELU X A w a r d 2 0 1 0 v a n s t a r t
Met de komst van de dakvensteropener op zonne-energie is het nu ook mogelijk om een al geplaatst handmatig VELUX tuimelvenster te veranderen in een Energiebalans dakvenster. Sinds de introductie van het Energiebalans dakvenster draagt VELUX bij in het streven naar een (nóg) beter binnenklimaat in de woning of kantoorruimte. Het dakvenster inclusief rolluik is zo voor te programmeren dat het binnenklimaat verbetert en er kan worden bespaard op de energierekening.
Met als thema ‘Light of tomorrow’ daagt de International VELUX Award (IVA) architectuurstudenten wereldwijd uit om in hun ontwerpen daglicht mee te nemen als belangrijke bouwsteen. Bij de toekomstige ontwikkeling van gebouwen is het belangrijk het energiegebruik en de uitstoot van CO2 te verminderen en daglicht als energiebron te gebruiken. Daarbij is de uitdaging voor architecten en lichtontwerpers om het effect van daglicht in hun ontwerp te optimaliseren. De IVA is bedoeld als aanmoediging voor architectuurstudenten om daglicht te integreren in hun architectonische en duurzame ontwerp.
Omdat de isolatie en luchtdichtheid van woningen steeds verder verbeteren, neemt ook het belang van een goed natuurlijk ventilatiesysteem toe. Een Energiebalans dakvenster, een combinatie van een elektrisch dakvenster en een elektrisch rolluik, zorgt daarvoor. Tijdens de zomer blijft het rolluik overdag naar beneden, zodat er minder energie nodig is om binnen te koelen met bijvoorbeeld airconditioning. Het dakvenster is zo te programmeren dat ’s nachts de binnenruimte wordt geventileerd en overdag de temperatuursoverschrijding wordt beperkt. In de winter wordt bij een juiste positionering overdag de passieve zonne-energie toegelaten. In de avonduren sluit het elektrische rolluik zich om de koude buiten te houden. Zo draagt het dakvenster bij aan energiebesparing en een uitgebalanceerd binnenklimaat. Het programma kan ingesteld worden op het desbetreffende land, maar ook op de positie van het dakvenster in het dak (noorden, oosten, zuiden of westen). Meer informatie vindt u op velux.nl onder Particulieren > Producten > Home Automation > Solar dakvensters. 4
De IVA wordt georganiseerd in samenwerking met de International Union of Architects (UIA) en omvat geen specifieke categorieën of vereisten over het gebruik van VELUX producten. De studenten zijn vrij om met daglicht in de bebouwde omgeving te experimenteren. Alle studenten kunnen hun ontwerp insturen, waarna deze zullen worden beoordeeld door een internationale vakjury. De IVA vindt sinds 2004 om de twee jaar plaats en wordt beloond met geldprijzen van in totaal 30.000 euro. De VELUX Award wordt uitgereikt aan student en docent tijdens een internationaal evenement ergens in Europa in oktober 2010. Studenten kunnen zich van 1 oktober 2009 tot 1 februari 2010 inschrijven voor de IVA ‘10, waarnaar de projecten, die voor studenten tevens dienst kunnen doen als afstudeerproject, uiterlijk 3 mei 2010 moeten worden ingediend. In 2008 deden wereldwijd 686 architectuurstudenten uit 46 verschillende landen mee aan de strijd om de VELUX Award. Reilly O’Neil Hogan van de Cornell University uit San Francisco sleepte de eerste prijs in de wacht met zijn project ‘Embodied Ephemerality’.
Meer informatie over de IVA ’10 is te vinden op www.velux.nl/overvelux.
5
Brede School De Zuidlanden
to o n b e e l d va n t r a n s pa r a n t i e Een afwijkende maatvoering, het gebruik van niet-alledaagse materialen, het plaatsen van maar liefst 130 dakvensters en als uitgangspunt een uniek architectonisch ontwerp. Dat maakte de bouw van de Brede School De Zuidlanden in het buurtschap Techum in Leeuwarden tot een tamelijk ingewikkeld, maar daardoor niet minder uitdagend project, dat augustus vorig jaar van start ging. Op 14 juli 2009 was de oplevering.
6
7
Het resultaat mag er zijn volgens Jan Bosscha, directeur van openbare basisschool De Pionier in de Brede School De Zuidlanden. “Transparantie, openheid en flexibiliteit; daar houd ik van. En al deze elementen komen terug in het gebouw. Van de buitenkant gezien, vraag je je af: komt er wel voldoende daglicht binnen?, maar eenmaal binnen word je verrast door de enorme hoeveelheid natuurlijk licht. Dit, in combinatie met de gebruikte kleuren in het interieur, zorgt voor een prachtig geheel. Al met al is er een gebouw tot stand gebracht met een gezond binnenklimaat, een goede ventilatie en heel veel daglicht, waarin leerlingen prettig kunnen vertoeven.” Insteek voor de bouw was het creëren van een inspirerende leeromgeving. De gemeente Leeuwarden had aan de Japanse architect Yushi Uehara de opdracht gegeven om een fraaie interpretatie te maken van een Friese stolpboerderij. Vanuit het in Amsterdam gevestigde bureau Zerodegree Architecture is hij hiermee grondig aan de slag gegaan. Alles in goed overleg met Jan Bosscha. De ontwerpfilosofie bij de vormgeving van het gebouw is, volgens Uehara, dat het gebouw een trotse blik geeft op het verleden en hij zich daarbij afvraagt hoe de cultuur een toekomstige vernieuwing zou belichamen.
Specialistische klus Het plaatsen van de dakvensters op de verzinkte en gelakte stalen felsplaten van het schuine dak was overigens een dermate specialistische klus dat Dijkstra Draisma deze heeft uitbesteed aan Welmecon dak en gevelconstructies. Uiteindelijk zijn er dus 130 dakvensters geplaatst op verschillende hoogten. “Zo kunnen de kinderen van klein tot groot allemaal naar buiten kijken en genieten van het daglicht”, aldus Van der Hoek. “Een aantal van de hooggeplaatste vensters kan elektrisch bediend worden. Verder zijn ze voorzien van elektrische buitenzonweringen, zodat de warmte tijdig uit het gebouwd kan worden geweerd en de binnen temperatuur ook in de zomer aangenaam blijft. Het gebouw is nu helemaal klaar voor de toekomst.”
M e e r i n f o r m at i e : www.zerodegree.com www.bgdd.nl www.nvbvermeulen.nl www.zuidlanden.nl
Boerderij in een moderne jas Onder een groot schuin dak zijn vijftien leslokalen, een peuterspeelzaal, een kinderopvang en een sportvoorziening gerealiseerd. De Brede School De Zuidlanden gaat hierdoor een mooie ruimtelijke relatie aan met de originele stolpboerderij die zich in de nabijheid van de school bevindt. “In die zin is dit project wel uniek. We bouwen en verbouwen meer scholen, maar die hebben negen van de tien keer een plat dak. Dit gebouw heeft een schuin dak. Het is als het ware een boerderij in een moderne jas”, zegt Meint van der Hoek, uitvoerder bij aannemer Dijkstra Draisma in Dokkum.
A d vi e s o v e r k o p p e l g o t e n Er is volgens Van der Hoek bewust gekozen voor dakvensters en niet voor dakkapellen. “Er moet volgens de wettelijke richtlijnen voldoende daglichttoetreding en ventilatie zijn in een schoolgebouw. En dakvensters zorgen door de schuine lichtinval voor meer daglichttoetreding dan dakkapellen. Samen met de afdeling Technische Voorlichting van VELUX hebben we in de voorbe reidende fase gekeken naar de benodigde installatieproducten om de dakvensters waterdicht aan te sluiten op het speciale dakmateriaal. Ook vanuit het oogpunt van garantie. De leverancier van de dakvensters, NVB Vermeulen in Leeuwarden, heeft ons daarbij geholpen.” “Klopt”, zegt Rinse Telenga van NVB Vermeulen. “Doordat we verschillende maatvoeringen dakvensters gingen koppelen was het noodzakelijk om daar de juiste koppelgootstukken voor te gebruiken. Wij hebben overleg gehad met de aannemers en hen geadviseerd hoe ze een en ander het beste konden aanpakken. Samen zijn we er prima uitgekomen en alles is gladjes verlopen.” 8
Beter leren met licht Het is al vaker gezegd, maar onderzoek wijst het ook uit: leerlingen presteren beter als er voldoende daglicht het schoolgebouw binnenkomt. Dit blijkt uit een recent onderzoek van het Canadese Ministerie van Onderwijs naar de effecten van daglicht op de gezondheid en prestaties van leerlingen. 14% van de kinderen in het basisonderwijs presteert beter in een lokaal met voldoende daglicht dan leerlingen in lokalen met weinig daglicht. Ook kan daglicht bijdragen bijziendheid bij kinderen te voorkomen. Daarnaast bleek dat vooral daglicht dat van boven komt een positief effect heeft op de productiviteit van de kinderen. Door de meer gelijkmatige verdeling van het daglicht doet 20% van de leerlingen het beter in lezen en rekenen als het daglicht van boven komt. De kans op ‘lichtschitteringen en schaduwen ’ is daardoor kleiner. Wanneer de kinderen door zijlicht worden ‘verblind’ wanneer ze achter een laptop werken, worden hun ogen snel moe en stagneren hun prestaties. Het is dan ook belangrijk om in ruimten met grote daglichtopeningen in de gevel te zorgen voor goede zonwering. Elektrische buitenzonweringen kunnen ervoor zorgen dat de warmte tijdig uit het gebouw kan worden geweerd en het binnenklimaat ook in de zomer comfortabel blijft. 9
C r y s ta l i c , m a r k a n t g e b o u w va n g l a s Een markant glazen kantorengebouw, dat te vinden is aan de westkant van Leeuwarden. Crystalic verrast en inspireert zowel huurders als bezoekers. De bekende architect Gunnar Daan tekende voor het ontwerp. Hij creëerde het kantorengebouw van de toekomst: flexibel, multifunctioneel en duurzaam. Het hart van Crystalic bestaat uit een kantorengebouw van zo’n 7.000 m2, met ruimten die dynamisch zijn in te delen, zodat ze aansluiten op de wens en de identiteit van de onderneming. Over de kantoren is een transparante glazen ‘stolp’ geplaatst, waardoor de binnen- en de buitenruimte in elkaar overlopen. De overdekte buitenruimte is voorzien van verschillende zitplaatsen, heeft prachtige uitzichten, waterpartijen, een jeu de boules-baan en nodigt uit tot een verfrissende wandeling. Crystalic is een vernieuwend concept voor organisaties die functionele zakelijkheid willen combineren met een inspirerende omgeving. De uitstraling van het gebouw zorgt ervoor dat zowel medewerkers als bezoekers zich prettig voelen. Het centrum trekt dan ook bijzondere en innovatieve bedrijven aan die elkaar ontmoeten en samenwerken in deze dynamische werkomgeving. www.crystalic.nl 10
11
Va n zo l d e r k a m e r tot s u c c e s Ooit begonnen ze klein. Op een zolderkamer of achterafkamertje. Echte pioniers met een duidelijke droom voor ogen: het gaan maken! En met succes: de zolderkamer blijkt vaak de kraamkamer van een geslaagde carrière. Inmiddels houden ze kantoor in een bij die nieuwe status passende ruimte. Hoe kijken deze smaakmakers terug op die cruciale beginperiode, en op die zolderkamer, waar de basis werd gelegd voor dat succes?
Marktleider ontkiemt i n s t u d e e r k a m e r tj e “Het was een soort studeerkamertje in mijn ouderlijk huis in Usquert. Een prachtige, statige villa uit 1911. Volgens de overlevering was het in die tijd de kamer van het dienstmeisje. Het kleinste vertrek in het huis, met slechts één klein dakraampje erin. Het was echt míjn ruimte, waar ik mijn eigen ding kon doen. Daar zat ik als dertienjarige jongen achter de computer schoolopdrachten uit te voeren. Zo’n ouderwetse, met een grote monitor, geposteerd op een antieke tafel. Een van die opdrachten was dus het ontwerpen van een eigen internetsite. Met behulp van een boek uit de bibliotheek ben ik vervolgens in de vakantie doorgegaan en heb ik zelf een website gebouwd. Daarmee was Bencom geboren, en vervolgens ging het allemaal erg snel.” Ben Woldring (24) is anno 2009 CEO van Bencom BV, marktleider met onafhankelijke vergelijkingssites op het gebied van bellen, internetten, digitale tv, energie en, vrij recent, internationale hotels. Met Bellen.com en Gaslicht.com als grote publiekstrekkers. Als dertienjarige legt Woldring op het studeerkamertje de funderingen van wat een van de eerste succesvolle Nederlandse internetbedrijven zal worden. ‘Het wonderkind’ wordt hij liefkozend genoemd, nadat een tv-optreden in 1998 in ‘Kassa’ zijn carrière een vliegende start geeft. “Na mijn verschijning op tv heb ik nog een half jaar mijn basis in dat studeerkamertje gehad. Daarna werd het al snel te klein voor het groeiende aantal werkzaamheden. Ik ben steeds opgeschoven naar een groter vertrek in het pand. Tot ik mijn eigen kantoor had. Ik zit nu in een ruimte met veel glas en dus veel licht. Dat werkt erg inspirerend. Niet te vergelijken met dat studeerkamertje met z’n kleine raampje. Soms moet je ook gewoon veranderen van omgeving.” “Eigenlijk was dat kamertje in z’n toenmalige staat niet bepaald een stimulerende ruimte. Maar dat maakte ook niets uit. Ik denk dat het om het even was waar ik zat. Ambitie en vooral de onbevangenheid van een dertienjarige waren mijn drijfveren. Het kamertje wordt overigens nog gebruikt. Bencom BV zit nu op drie locaties in Nederland, en het ouderlijk huis is er daar nog steeds een van. De officemanager zit nu in dat voormalige studeerkamertje. Dat lijkt totaal niet meer op de ruimte waar ik destijds in werkte. Meubilair en aankleding zijn compleet anders. Maar als ik gasten heb en een rondleiding geef door het pand, laat ik het vaak weer zien. ‘Dit is de plek waar het allemaal begonnen is.’ Echte nostalgie.” www.bencom.nl
12
13
F r a a i e d a g l i c h t o p l o s s i n g e n i n H u i s Bi e r i n g s
S t i j l v o l p r o n k e n t u s s e n d e bakstenen soortgenoten Schrijver Arnon Grunberg heeft er een tijdje gewoond en gewerkt als ‘wijkchroniqueur’. Dit om vanuit verschillende logeeradressen verslag te doen van het dagelijkse ‘Vinex-wijkleven’ voor columns in NRC Handelsblad. Maar wat echt dagelijks opvalt in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn, is het zogenoemde Huis Bierings. Een stijlvol houten huis, met fraaie daglichtoplossingen, dat pronkt tussen de overwegend bakstenen soortgenoten. Rocha Tombal Architecten, Amsterdam, tekende voor het ontwerp.
14
15
De Vinexwijk Leidsche Rijn groeit als kool. Waren er in 2007 nog 14.000 inwoners, in 2015 zullen dat er zo’n 80.000 zijn. Om de wijk niet al bij voorbaat het predikaat ‘saai’ te geven, had de gemeente Utrecht in 2006 besloten om architecten bij het ontwerp van verschillende woningen de vrije hand te geven. “Het enige wat vaststond, waren de schuintekappen en de verhouding tussen de goothoogte en de nokhoogte”, aldus Ana Rocha, ontwerper van Huis Bierings.
H o g e n at u u r l i j k e d u u r z a a mh e i d Rocha: “Wat ik samen met mijn collega-architect Michel Tombal wilde creëren, was een huis met stijl, chique, van een hoge kwaliteit en bestaand uit één materiaalsoort voor zowel de gevel als het dak: hout. Daartoe hebben we gekozen voor Western Red Cedar. Deze houtsoort staat bekend om zijn unieke variatie in structuur en kleur. Bovendien heeft het een hoge natuurlijke duurzaamheid en heeft het zeer goede isolerende eigenschappen. En last but not least: het sluit – al zeg ik het zelf – prachtig aan op de ramen en dakvensters die in de woning zijn geplaatst.”
lecteerde plaatsen in de verte of dichtbij. Naast de daglicht openingen is in de woning een aantal VELUX dakvensters geplaatst, elektrisch te bedienen en voorzien van verduisterende rolgordijnen. Rocha: “De vormen van de glasopeningen zijn vooral ontworpen om te verrassen en te spelen met licht. De dakvensters moeten ervoor zorgen dat er voldoende daglicht naar binnen komt. En deze waren uitstekend in te passen binnen ons ontwerp. Al met al is het voor ons, maar ook voor de eigenaar van het pand een geslaagd project. Alleen weet ik niet of hij zo blij is met alle aandacht. Er komen af en toe mensen langs die even bij het huis blijven staan om het te bekijken of ze bellen aan. Prachtig die interesse, maar soms heb je natuurlijk ook behoefte aan rust en privacy. Maar het belangrijkste is dat het woon- en leefgenot overheerst.”
www.rocha.tombal.nl
O p t im a a l b e n u t t e n va n dag l ic h t Voor Rocha Tombal Architecten is daglicht een van de belangrijkste ingrediënten van hun ontwerpen. Zo ook bij Huis Bierings. Rocha: “Een woning krijgt zoveel meerwaarde door het optimaal benutten van daglicht, maar ook van kunstlicht. Wij kijken naar het esthetisch benutten ervan. Dat kan aan de hand van grote glazen schuifpuien, maar bijvoorbeeld ook met een klein (dak)venster. Het gaat om de beste (dag)lichtoplossing, passend bij het ontwerp. Zo is er in dit huis weinig daglichttoetreding in de entree, maar zodra je de deur opendoet naar de woonkeuken, word je letterlijk overvallen door het licht dankzij een hele gevel van glas. Dat contrast is erg groot en daardoor behoorlijk verrassend.”
Ki j k g a t e n De bovenverdieping heeft iets weg van een oud stadscentrum met smalle straatjes. Met het licht en de lucht erboven uitstijgend. In de gevel van zowel de boven- als benedenverdieping ‘kijken’ glasopeningen naar buiten. Deze ‘kijk gaten’ bieden uitzicht op verschillende, gese-
16
17
`Home for Life’: energieplus eengezinswoning `Home for Life’ is een energieplus eengezinswoning die meer energie produceert dan ze gebruikt. Na dertig jaar is evenveel energie geproduceerd als wat gebruikt is voor de bouw van de woning. Omdat daglicht van wezenlijk belang is voor de gezondheid van mensen, terwijl we maar liefst 90% van ons leven binnenshuis doorbrengen, is het belangrijk om zoveel mogelijk daglicht in een gebouw te brengen. ‘Home for Life’ maakt optimaal gebruik van de zon als energiebron. In de woning zijn in het dak en alle gevels vensters aangebracht, wat zorgt voor daglicht tot diep in de woning. Het totale glasoppervlak is 40% ten opzichte van het aandeel vloeroppervlak, zodat er volop contact is met de natuur. Daarnaast zorgen zonnecollectoren voor het produceren van warmte en warm tapwater. Alle dakvensters worden net als de toegepaste buitenzonweringen elektrisch aangestuurd met zonne-energie. Het geïntegreerde io-homecontrol® systeem regelt automatisch de instellingen, zoals natuurlijke ventilatie en warmtewering. Dit draagt bij aan een beter comfort en energiebesparing. ‘Home for Life’ wordt het komende jaar door een gezin bewoond en getest op energieproductie en -verbruik. Meer informatie vindt u in Highlights nr. 2 of op velux.nl op de pagina over Model Home 2020 onder Professionals> Architecten> Duurzaam Leefklimaat.
Enthousiasme bij bouwprofessionals en journalisten na bezoek
aan ‘Home for Life’
“ He t g o e d e v o o r b ee l d v o o r d u u r z a a m e n g e z o n d w o n e n ” “Ik was vooraf al enthousiast over het Model Home 2020 project, maar dat is na het bezoek aan ‘Home for Life’ in Denemarken alleen maar meer geworden! Ik heb genoten en inspirerende gesprekken kunnen voeren. ‘Home for Life’ is echt het goede voorbeeld voor duurzaam, energieneutraal en gezond wonen’, zegt Tom Vermin, gemeente Noord-Beveland. Hij behoorde tot een groep geïnteresseerde bouwprofessionals en journalisten die eind juni op uitnodiging van VELUX Nederland ‘Home for Life’ hebben bezocht. ‘Home for Life’ is de eerste van zes modelwoningen in het Model Home 2020 project waarmee VELUX concreet laat zien hoe gebouwen energie geïntegreerd ontworpen en gebouwd kunnen worden zonder het leefcomfort uit het oog te verliezen. 18
De bezoekers waren vooraf al geïnformeerd over ‘Home for Life’, maar waren zeer verheugd over de mogelijkheid om de woning in ‘levende lijve’ te aanschouwen. “Hierdoor krijg je ook echt een gevoel bij het daglichtconcept”, aldus Linda Buijsman van Franke Architekten. Jos Lichtenberg o.a. werkzaam bij de TU Eindhoven, Inno-experts en BouwIQ is vooral benieuwd naar de monitoringsresultaten. “Het project heeft mij erg geïnspireerd en ik heb nog wel wat aanvullende ideeën. Vooral de manier waarop jullie praten over ‘leefbaarheid’ is een begrip voor de toekomst. Het raakt de kern, want een woning is er primair om prettig in te wonen en te leven. Daglicht speelt daarbij een belangrijkere rol dan 100 m3 gas per jaar.”
Prettig leefcomfort In Europa wordt ongeveer 40% van de totale energieconsumptie gebruikt voor gebouwen. De focus van de internationale politiek ligt daarom steeds meer op het verminderen van het energiegebruik van gebouwen en het toepassen van duurzame energiebronnen. Alleen focussen op energieverbruik is echter niet voldoende. Een goed binnenklimaat en prettig leefcomfort in gebouwen is net zo belangrijk. In het Model Home 2020 project wordt concreet getoond hoe gebouwen energie geïntegreerd ontworpen en gebouwd kunnen worden zonder het leefcomfort uit het oog te verliezen. ‘Home for Life’ is als eerste van zes modelwoningen opgeleverd en
binnenkort zal het tweede gebouw worden opgeleverd; de Green Lighthouse (zie blz. 20 in deze Highlights). www.noord-beveland.nl www.frankearchitekten.nl www.inno-experts.nl www.tue.nl www.bouwiqonline.nl
19
V E L U X m a a k t z i c h a l j a r e n s t e r k v o o r ee n d uu r z a a m lee f k l i m a a t
Kl i m a a t t o p K o p e n h a g e n w e r k t Een mondiaal akkoord over klimaatverandering. Dat is het grote doel dat verwezenlijkt kan worden tijdens de internationale klimaatconferentie die eind dit jaar wordt gehouden in Kopenhagen. Dit alles als opvolging van het huidige Kyoto-protocol, dat in 2012 afloopt. De Europese Unie wil de energieconsumptie en de uitstoot van koolstofdioxide (CO2) in 2020 met twintig procent verminderen ten opzichte van 2005. In de Deense hoofdstad zullen de milieuministers elkaar ontmoeten in het kader van de Conference of the Parties (COP). Dit is het allergrootste orgaan van de klimaatconferentie. In aanloop naar de COP neemt VELUX deel aan tal van activiteiten (zie kader) en sponsort het (milieu)conferenties, waaronder de Nordic Climate Solutions en de International Research Conference on Climate Change. VELUX maakt zich overigens al 20
langer sterk voor een schonere en meer energiebewuste wereld. Het heeft een visie ontwikkeld op duurzaam leefklimaat, en met Model Home 2020 - Active Housing - laat VELUX concreet zien hoe gebouwen energieneutraal en energieproducerend kunnen worden gebouwd. Op allerlei fronten zijn en worden er dus energieneutrale initiatieven ontplooid (met of zonder VELUX), waarvan we er enkele zullen belichten. Onlangs werd ‘Home for Life’, de eerste van zes modelwoningen in het Model Home 2020 project opgeleverd. Nu is het tweede gebouw aan de beurt: Green Lighthouse. Dit gebouw is – toevallig of niet – te vinden in Kopenhagen en zal gebruikt worden door een faculteit van de Universiteit van Kopenhagen. Michel Kalis, Commer-
t o e n a a r e n e r g i e b e w u s t e w e r el d cieel Directeur van VELUX Nederland: “Door dergelijke projecten te initiëren en te implementeren, wordt op een praktische manier duidelijk hoe wij aankijken tegen sustainability en een duurzaam leefklimaat. We beschouwen het als een belangrijke taak om oplossingen te bieden voor de wereldwijde roep om het energieverbruik terug te dringen. Daarbij zien wij vooral mogelijkheden in slimmer bouwen, goed isoleren, optimale daglichttoetreding en gebruikmaken van innovatieve energiebesparende producten. Ook maken we ons sterk voor een bredere blik, waarin naast energie de gezondheid en het woon- en leefgenot van de bewoners worden meegewogen. Verder zien we heel veel mogelijkheden in het gebruik van zonlicht als duurzame energiebron. Al deze elementen hebben we meegenomen in het ontwerp van de Model Home gebouwen.”
G r e e n Li g h t h o u s e Green Lighthouse is een energieconcept dat bestaat uit een combinatie van stadsverwarming, zonnecellen, zonneverwarming en koeling en opslag. Dankzij een waterpomp zorgt stadsverwarming voor minder CO2-productie dan elektriciteit. Bovendien is er dankzij stadsverwarming sprake van een veel efficiënter gebruik van energie. Het concept verzekert het gebruik van duurzame energie. Door gebruik te maken van de zon, kan er in de zomer gekoeld worden en kan er in de winter de efficiency van de warmtepomp mee verbeterd worden. De warmte die wordt opgewekt door de zonneverwarming, wordt gebruikt voor vloerverwarming. Wanneer de warmte niet nodig is, wordt deze opgeslagen in de grond. Er wordt dus niets verspild. 21
S t im u l e r e n d e m a a t r e g e l e n Behalve door praktische toepassingen, zoals de Model Home gebouwen, willen we onze visie op duurzaamheid ook ondersteunen door het ontwikkelen van producten en door deelname aan duurzame evenementen. VELUX-CEO, Jørgen Tang-Jensen, was een van de sprekers tijdens de World Business Summit on Climate Change afgelopen mei in Kopenhagen. Het is de grootste bijeenkomst, georganiseerd door de Deense regering, voor het bedrijfsleven in aanloop naar de klimaatconferentie. Tang-Jensen ziet vooral veel in stimulerende maatregelen op het gebied van duurzaam bouwen en wonen die effect hebben op de langere termijn. “Huiseigenaren moeten beloond worden als ze zorgen voor energiebesparende maatregelen, zoals het plaatsen van isolerende ramen en het installeren van thermische installaties gedreven door zonne-energie.
Heel Nederland energieneutraal? Mensen moeten de (financiële) voordelen kunnen zien en merken van energiebewust wonen en leven. Het terugdringen van de CO2emissie moet niet alleen bij woorden blijven, maar moet vertaald worden naar de praktijk. Zeker als we zien dat in Europa ongeveer 40% van de totale energieconsumptie wordt gebruikt om gebouwen te verwarmen, koelen, ventileren en verlichten. Hier is dus door energiebewust te bouwen, maar ook door energiebewust gedrag van de gebruikers veel winst te halen. En daar zullen we vanuit onze expertise en kennis een bijdrage aan blijven leveren door innovatief te zijn en in te spelen op ontwikkelingen.” Meer informatie vindt u op velux.nl onder Particulieren > Producten > Home Automation > Solar dakvensters.
Momenteel zijn er allerlei gemeentelijke initiatieven om bestaande bebouwing energieneutraal te maken. Dat betekent dat er niet meer energie wordt gebruikt dan er wordt opgewekt. VELUX heeft met Model Home 2020 voorbeelden ‘in huis’. Maar ook gemeenten kijken of willen dus kijken wat de mogelijkheden op dat gebied zijn. In tal van steden, waaronder Eindhoven, Amsterdam en Rotterdam, zijn of worden er energieneutrale initiatieven in gang gezet. Zo zal op verschillende locaties in de Maasstad bestaande bebouwing energieneutraal gemaakt worden. Woningen, kantoren en anderen gebouwen in een wijk worden gekoppeld om gebruik te maken van restwarmte. De aanpak is ontwikkeld in samenwerking met de TU Delft. Volgens de onderzoekers is bestaande bebouwing energieneutraal maken een eenvoudige en goedkope manier om het klimaatprobleem te lijf te gaan, goedkoper dan bijvoorbeeld CO2-opslag. Dit sluit dus prima aan op de visie van VELUX. Ook in Amsterdam zijn er al voorbeelden te vinden van duurzaam bouwen, zoals de in de column genoemde ecobungalows van projectontwikkelaar Winnen & Co. Na een energie-efficiënte woning, het IJburg-huis, op Steigereiland, legt ook FARO architecten de lat hoger met Woonhuis 2.0. Deze woning is in aanbouw en bereikt het passiefhuisniveau. Het bouwen gebeurt volgens de cradle-to-cradle-normen. De gemeente Eindhoven is al jaren actief op het gebied van duurzaamheid en klimaat. Voorbeelden zijn de realisatie van energiezuinige woningen en gebouwen (Novalis College), zonnepanelen op het stadhuis en basisscholen, diverse Koude Warmte Opslag-systemen en de biomassacentrale bij de Tongelreep. De gemeente zet deze lijn voort en levert de komende jaren een maximale bijdrage aan klimaatdoelstellingen en aan een duurzame samenleving. De investering in energieneutraliteit is ook een investering in versterking van de economische structuur. Juist in een periode van economische tegenspoed is het van groot belang om dit soort investeringen te doen. Bovendien valt hier de grootste energiebesparing te halen, aangezien in de bebouwde omgeving dertig procent van alle energie wordt gebruikt. Op deze manier wordt de weg ingeslagen naar een energieneutraal Nederland!
www.faro-architecten.nl www.winnenenco.nl www.tudelft.nl
A c t i v i t e i t e n o p w e g n aa r d e k l i m aa t t o p In aanloop naar en in relatie tot de UN Klimaatconferentie in december 2009 werkt VELUX aan deelname aan allerlei activiteiten. We hebben ze voor u op een rijtje gezet: pzetten van een klimaatresolutie waarin onze visie op het gebied van energie-efficiënt en klimaatneutraal bouwen O wordt verwoord. Met informatie over de uitdagingen en struikelblokken van het reduceren van de CO2-uitstoot in gebouwen en waarin wordt aangegeven hoe de politiek met dit probleem om zou kunnen gaan. D eelname aan verschillende evenementen, zoals de Copenhagen Design Week 2009 (www.copenhagendesignweek.dk) en de Nordic Climate Solutions (www.nordicclimatesolutions.com), door bijdragen aan discussies, presentaties over het gebruik van zonne-energie en door het goede voorbeeld te tonen voor de toekomstige manier van duurzaam en integraal bouwen. Samenwerking met de gemeente Kopenhagen aan de ambitie om in 2025 de eerste CO2-neutrale hoofdstad te worden. Daarnaast wordt er in samenwerking met de gemeente aan energiezuinige voorbeeldprojecten gewerkt voor de C40-topbijeenkomst voor burgemeesters die in december 2009 wordt gehouden. Oplevering van het Model Home project Green Lighthouse, dat in oktober te bezoeken is. In samenwerking met RTCC (Responding to Climate Change) zal er als onderdeel van de UN Klimaatconferentie een evenement worden gehouden met veel aandacht voor Active Housing. Daarnaast zal VELUX vertegenwoordigd zijn op de Bright Green, een producttentoonstelling met veel aandacht voor CO2-reductie door het gebruik van zonnepanelen voor het opwarmen van water en het Energiebalans-programma op dakvensters. Tijdens Energietours zullen milieuvriendelijke oplossingen en projecten bezocht kunnen worden. 22
Ijburg-huis – Fotografie: Jeroen Musch
23
Search-gebouw voorziet in zijn eigen energie Het gebouw van onderzoeks- en ingenieursbureau Search in Amsterdam voorziet in zijn eigen energieproductie. Niet zo heel vreemd, aangezien het bureau gespecialiseerd is in duurzame bouwoplossingen. Een belangrijk deel van de energieproductie is het resultaat van een combinatie van energiepalen van Betonson én een speciaal dak: het Energydak. Palen en dak hebben dezelfde lamellen, die op hun beurt fungeren als warmtewisselaars. Het kantoor levert meer energie op dan het gebruikt door de hoge isolatiewaarden en de zelf opgewekte duurzame energie via de energiepalen en -dak. Daarnaast leveren PV-cellen en twee windmolens energie op. Overtollige energie gaat naar het net. Opgevangen regenwater wordt gebruikt voor toiletspoeling en koeling van laboratoriumapparatuur. Search volgt met het ontwerp een trend in duurzaam bouwen: de cradle-to-cradle-formule (C2C). Materialen, producten en gebouwen zo ontwerpen dat ze aan het einde van hun leven opnieuw bruikbaar zijn, minstens in een gelijkwaardige vorm; geen downcycling, maar upcycling. Het idee voor het duurzame Search-gebouw is ontstaan vanuit de interesse en het enthousiasme van Search-directeur Anne-Marie Rakhorst voor duurzaam ontwikkelen. http://duurzaambouwen.senternovem.nl/projecten/search_ingenieursbureau_cradle_to_cradle_kantoor/print/ 24
25
S f e e r v o l l e l i c h t i n v a l m e t b e h o u d v a n p r iv a c y Luxe hotelkamers in karakteristieke weverijfabriek 26
27
Een oude fabriekshal, bestempeld als industrieel erfgoed, omtoveren tot twaalf luxe hotelkamers. Dat was de wens van Miriam en Jelle van Gangelen, eigenaren van hotel-restaurant De Weverij in Oss, bekroond met een Michelinster en thuisbasis van een van de beste sommeliers van Nederland. “We wilden het karakter van de fabriekshal handhaven, maar wel voorzien van alle eigentijdse gemakken.”
De hotelkamers van De Weverij, gevestigd in een oude weverij fabriek van 1888, zijn altijd goedbezet, vertelt Miriam van Gangelen. “Doordeweeks overnachten er zakenmensen, in het weekend zijn er vooral gasten die na een diner in het restaurant bij ons blijven slapen. Juist voor die gasten wilden we nieuwe kamers maken die bij de sfeer van het restaurant aansluiten.” Toen het echtpaar de kans kreeg om de aangrenzende fabriekshal met sheddakconstructie te kopen, was het besluit dan ook snel genomen.
B e s ta a n d e c o n s t r u c t i e respecteren Aan architect Rinus van Grondelle de taak de designkamers te ontwerpen, met behoud van de monumentale buitenmuur en de
28
fabriekssfeer. In de woorden van Van Gangelen: de gasten zullen weten dat ze in een oude fabriek hebben geslapen. “We hebben bij het ontwerp alle oorspronkelijke maten aangehouden om zo de bestaande constructie te respecteren”, licht Van Grondelle toe. “Maar we moesten de monumentencommissie er wel van overtuigen dat we de originele dakspanten niet konden behouden. Die hebben we vervangen door nieuwe.”
Ui t z i c h t Oorspronkelijk was de noordzijde van de hal volledig van glas, vertelt Van Grondelle. “Vanwege de privacy van de gasten konden we dat niet handhaven. Om toch voldoende daglicht te garanderen, hebben we op elke kamer twee VELUX dakvensters geplaatst die het daglicht van bovenaf naar binnen brengen. Om de gasten ook
uitzicht te bieden, hebben we daar twee vierkante ramen in de gevel aan toegevoegd. In de kamers die op de binnentuin uitkijken, hebben we smallere ramen geplaatst, om ook hier de privacy te waarborgen.” Het zijn kamers met een visie geworden, vindt Van Gangelen. Strak, stemmig grijs, met een gietvloer, recht hoekige marmeren wasbakken, designmeubels en veel rechte lijnen in zowel meubilair als de ruimte zelf. Zo is het sanitair in een rechthoekig losstaand blok in de kamer geplaatst. Van Gangelen: “Aan die sfeer dragen de VELUX vensters voor een belangrijk deel bij. De lichtinval in de ruimtes is prachtig en de kwaliteit van VELUX past in de luxe uitstraling. We hadden bij alle producten de voorwaarde dat het onderhoudsarm moet zijn. En omdat de hal zo hoog is, wilden we niet genoodzaakt zijn om de vensters om de zoveel tijd te moeten verven. Bij deze onderhoudsarme dakvensters hoeft dat ook niet.”
van het Ordina Open te verwelkomen. Niemand minder dan Dinara Safina, nummer één op de wereldranglijst van het vrouwentennis, werd als eerste gast verwelkomd”, vertelt Van Gangelen trots. De gasten reageren positief op de stijl van de kamers, vertelt Van Gangelen. “We doen er alles aan om het hen zo comfortabel mogelijk te maken. De vensters spelen daar ook nog een rol in. Voordat de gasten hun kamer betrekken, krijgen ze uitleg over de afstandsbediening voor de elektrische dakvensters en verduisterende gordijnen. Heel gemakkelijk is dat: drie knopjes, voor open, dicht en stop. En mijn standaardzin is: maakt u zich geen zorgen als het vannacht gaat regenen, de regensensor sluit het venster vanzelf. Ik overweeg nog om voor onze Franse gasten de taal van de afstandsbediening in het Frans om te zetten”, grapt Van Gangelen.
Safina als eerste gast
Meer informatie: www.deweverij.nl www.vga-oss.nl
De dag vóór de opening was alles gereed. “Een heel hectische periode dus, maar alles was net op tijd klaar om de deelnemers
29
Li c h t i n g r e n s o v e r s c h r i j d e n d d e s i g n Nederlands design is internationaal vermaard en wordt geprezen omdat het recalcitrant, slim, conceptueel en anders is. Functionaliteit wordt op een slimme manier gecombineerd met innovatie. De Eindhovense Design Academy levert jaarlijks een groep talentvolle ontwerpers af die met hun ideeën iets proberen toe te voegen aan ‘Dutch Design’. Twee afgestudeerden van de lichting 2008 presenteren hun lichtontwerp, waarmee ze inmiddels tot over de grenzen scoren.
L i c h t u i t m o d d e r , M a r i e k e S ta p s : ‘ S o i l l a m p ’
B e w e g e n d e l a m p, P e p e H e y k o o p : ‘ L i g h t n e s s o f b e i n g ’
“Ik las in de krant iets over energie uit modder halen. Ik ben erg geïnteresseerd in nieuwe vormen van het opwekken van energie. Daarom besloot ik voor m’n afstudeerproject een lamp te ontwerpen die op modder kan branden. Onder in de lamp zitten reageerbuisjes met daarin de modder. De stofwisseling van het biologisch leven daarin produceert voldoende elektriciteit om een ledlamp te laten branden. Koper en zink geleiden de stroom. Je hoeft de lamp alleen af en toe wat water te geven. Nadat ik geslaagd was ging het balletje vanzelf rollen. Via via kwam er steeds meer aandacht voor de ‘Soil lamp’, en hij is inmiddels te zien geweest op beurzen in Milaan, Brussel en de Verenigde Staten, en wereldwijd is er media-aandacht. We gebruiken met z’n allen veel energie voor verlichting. Licht is natuurlijk belangrijk, maar sommige mensen hebben wel erg veel nodig. De ‘Soil lamp’ biedt een duurzaam alternatief.” www.mariekestaps.nl
“Deze lamp beeldt een bloem uit die naar het licht beweegt. Hij staat, en wanneer je op het pedaal drukt, bewegen de zes flexibele koppelingen in de ‘stengel’, waardoor de lamp in verschillende posities te plaatsen is. De ‘stengel’ is ongeveer 3,5 meter lang en weegt slechts 700 gram, maar de basis met het pedaal is zo’n 75 kilo zwaar. Het was een hels karwei, maar het is me gelukt! Op de ochtend van de presentatie stond ik nog op een laddertje te friemelen. Maar ik ben geslaagd. En eigenlijk is het daarna snel gegaan. Een selectie van afstudeerontwerpen werd ingezonden naar de Salon Internazionale del Mobile in Milaan, met daarbij de ‘Lightness of being’. Daar stond ineens een sjeik voor m’n neus. ‘It is beautiful! Do you sell it?’, was zijn vraag. Na wat onderhandelen heb ik dat gedaan. Dus nu staat de lamp ergens ver weg. Aan de ene kant een mooi resultaat, maar ook wel jammer. Dit ontwerp maak ik niet eventjes na.” www.pepeheykoop.nl
30
31
VELUX Highlights is een uitgave van: VELUX Nederland B.V. Bezoekadres: Molensteijn 2 | 3454 PT De Meern Postadres: Postbus 142 | 3454 ZJ De Meern Telefoon: 030 - 6 629 629 Telefax: 030 - 6 629 680 Internet: www.velux.nl E-mail:
[email protected] Ontwerp: Carree visuele & interactieve communicatie, Capelle a/d IJssel Layout: Carree visuele & interactieve communicatie, Capelle a/d IJssel Fotografie (tenzij anders vermeld): Irene Kievit, Alphen a/d Rijn Copyright: Overname van artikelen of delen hiervan uit deze uitgave is alleen toegestaan met bronvermelding en schriftelijke toestemming van de redactie. De uitgever stelt zich niet aan sprakelijk voor kleurafwijkingen en/of inhoudelijke onjuistheden, die ondanks onze zorgvuldigheid toch in deze uitgave voor mochten komen. Editie: september 2009 Verschijnt 4 × per jaar 10e jaargang nummer 3 V-NL - 003 - 2009 ©2009 VELUX GROUP Redactie: Bijl, partners in public relations, Rotterdam VELUX Nederland B.V.
