nummer 4
Highlights
2012
Highligh
inhoud Project: Interview: Duurzaamheid: Innovatie: Project:
Zolderverbouwing Dutch Gambrel: licht, ruimtelijk en toch beschut Architect Hans van Heeswijk: “Je kunt een gebouw niet helder genoeg maken” Pilot voor duurzaam renoveren in de sociale woningbouw De nieuwe generatie VELUX dakramen warm onthaald in ijsstadions Kolossale dakkapel zet zorgboerderij in het zonnetje
2
column
6 10 14 18 20
ts
Column Hans van Heeswijk Daglicht Waar kijken we naar als we een gebouw of woning bezoeken? Wanneer vinden we een gebouw mooi, of voelen we ons er prettig in? Wat zijn belangrijke kwaliteiten? Is het de plek waar het gebouw staat, of het uitzicht, de omvang, de ruimtelijkheid, de materialenafwerking, of is het soms het licht? Van welke kwaliteiten zijn we ons bewust, en welke voelen we intuïtief? Licht is belangrijk voor onze beleving van ruimte en van ruimtelijkheid. Daar waar we ruimte slechts met kunstlicht ervaren, accepteren we dat als een noodzakelijkheid om te kunnen functioneren. We voelen ons echter pas echt op ons gemak als we daglicht om ons heen hebben. Dus is het voor het welbevinden essentieel dat we gebouwen niet alleen functioneel maken met licht, maar dat er liefst ook zoveel mogelijk daglicht binnenkomt. We ervaren het dagelijks. Sommige mensen worden zelfs depressief van een winterperiode met weinig daglicht. Ook arbo vereist direct daglicht of uitzicht daarop bij elke fulltime werkplek. Soms is het binnenlaten van veel daglicht niet eens zo heel gemakkelijk te verwezenlijken. Een vierkante meter raam is nu eenmaal drie keer zo duur als een vierkante meter metselwerk. En in Nederland vinden we het heel belangrijk dat we zo goedkoop mogelijk bouwen. Daarom is het voor ontwerpers van essentieel belang om goed na te denken over de beste, meest strategische plekken in een gebouw of een woning om een raam of deur te plaatsen. Daar waar boeiend uitzicht is, of daar waar de zon vanuit een verrassende hoek een woning binnen schijnt. Soms is het een panoramisch raam op het einde van een zichtlijn, soms een daklicht of daglichtspot dat op een verrassende manier licht brengt op een inpandige plek die anders donker was geweest. Eigenlijk is het dat wat kwaliteit genereert. Dát wat een gebouw tot een plezierige omgeving maakt waar je je op je gemak voelt. Soms zijn we er ons niet eens van bewust, maar we voelen het wel degelijk. Hans van Heeswijk, architect Meer informatie: www.heeswijk.nl Foto: Merlin Daleman
Uw mening gevraagd Highlights houdt een lezersonderzoek. Geef uw mening over het magazine en wij gaan in 2013 met uw feedback aan de slag. Voor de enquête ga naar http://highlights.velux.nl/lezersonderzoek.
3
VELUX Groep en Foster + Partners lanceren VELUX modulaire lichtstraten voor commerciële gebouwen
VELUX Club & VELUX Montagepartnersysteem winnaar BouwKennis Marketing Jaarprijs 2012
De VELUX Groep en het wereldwijd toonaangevende architectenbureau Foster + Partners hebben hun krachten gebundeld. Hun gezamenlijke passie voor daglicht heeft geleid tot een intensieve samenwerking. Het doel van de co-creatie was een duurzame oplossing die eenvoudig en moeiteloos daglicht brengt in commerciële gebouwen, zoals scholen, ziekenhuizen en winkelcentra. Het resultaat is de lancering van de VELUX modulaire lichtstraten die een radicale verandering in de markt voor commerciële lichtstraten teweeg moet brengen.
Ieder jaar strijden partijen uit de bouwkolom om de BouwKennis Marketing Jaarprijs, de prijs voor het meest innovatieve marketingconcept van de bouw-, vastgoed- en installatiesector. Op 20 september jl. werd deze prijs voor de achtste keer uitgereikt. Dit jaar kwam VELUX Nederland B.V. als winnaar uit de bus met het concept voor de VELUX Club & VELUX Montagepartners.
Voor beide partijen is het de eerste keer dat ze zo’n intensieve samenwerking zijn aangegaan. Gezamenlijk gaven ze op 13 september jl. dan ook trots de aftrap voor een nieuw tijdperk in ontwerpen met daglicht. Dit gebeurde tijdens een avondevenement in The Gherkin, het spectaculaire Londense bouwwerk van Foster + Partners. De VELUX modulaire lichtstraten combineren de uitgebreide kennis van de VELUX Groep over daglicht en frisse lucht door het dak, met de jarenlange ontwerpervaring van Foster + Partners. Ze integreren een hoge energieprestatie en een slank, elegant ontwerp met een unieke modulariteit. Vandaag de dag wordt de markt gedomineerd door op maat gemaakte producten van verschillende leveranciers. Dit nieuwe systeem is een standaard oplossing, maar nog steeds flexibel. Het is samengesteld uit geprefabriceerde componenten die klaar zijn om op locatie afgemonteerd te worden. “Met de lancering van de VELUX modulaire lichtstraten bieden we voor het eerst een product aan dat specifiek gericht is op de markt voor commerciële en openbare gebouwen. Ondanks de financiële crisis zijn onze investeringen in Research & Development de afgelopen vijf jaar met 50 procent toegenomen. De sterke focus op innovatie heeft geleid tot een ingrijpende strategische stap op deze nieuwe markt”, aldus Jørgen Tang-Jensen, CEO van de VELUX Groep. De VELUX modulaire lichtstraten worden in Nederland geïntroduceerd tijdens de Internationale BouwBeurs van 4 t/m 9 februari 2013 in Utrecht. VELUX Nederland is daar te vinden op stand 01.D118. In de volgende Highlights meer over dit nieuwe productsegment van de VELUX Groep.
4
kort nieuws
VELUX Club “VELUX Nederland streeft naar dienstverlening op een kwalitatief hoog niveau en wil meer zijn dan alleen een leverancier van producten. We willen ook partner zijn van onze afnemers en onzekerheden bij eindgebruikers wegnemen. Met de VELUX Club helpen we onze leden, aannemers en ZZP’ers, bij hun dagelijkse werkzaamheden door training, advies op maat, documentatie, bestekservices en detailtekeningen”, aldus Oscar Groenewout, channel manager professionele contacten bij VELUX Nederland. “Clubleden beschikken als eerste over nieuwe informatie en profiteren van de kennis en ervaring van collega’s en de medewerkers van VELUX. Hiermee proberen we een langdurige relatie te creëren.” schakel tussen gebruiker en verwerker “Het online VELUX Montagepartnersysteem biedt eindgebruikers en verwerkers een platform om met elkaar in contact te treden. De montagepartners zijn kleine aannemers en klusbedrijven die ieder jaar één of meerdere keren door ons worden getraind, aangesloten zijn bij een geschillencommissie en werken volgens de juiste montagevoorschriften. Daarmee bieden we eindgebruikers de zekerheid van een ervaren verwerker en de montagepartner wordt regelmatig van werk voorzien”, vertelt Groenewout. “En het werkt, want sinds de start in 2009 is al ruim 10.000 keer gebruikgemaakt van het Montagepartnersysteem om een betrouwbare verwerker te vinden.” Juryvoorzitter en algemeen directeur van Bouwmaat Bernard Verburg roemt VELUX vooral vanwege het duidelijke en sterk opgebouwde concept. Verburg: “De jury vond het een uitermate goed doordacht concept, zowel vanuit de consumentenwens als de partnerwens. VELUX heeft goed geluisterd naar de klantwensen en signalen vanuit de markt.” Meer informatie: www.bouwkennisjaarbijeenkomst.nl www.velux.nl/montage www.velux.nl/veluxclub
Winnaar van de BouwKennis Marketing Jaarprijs 2012
VELUX Groep bouwt aan modelbedrijf Maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft betekenis voor de VELUX Groep. In een uitgebreid rapport verklaart de VELUX Groep hoe ze tot 2012 de belangrijkste hedendaagse sociale- en milieuproblematiek aanpakt, producten en diensten levert en zakendoet. In het rapport ‘Bouwen aan een modelbedrijf’ laat de VELUX Groep zien hoe zij als bedrijf maatschappelijk verantwoord handelt. Ze onderstreept hiermee het streven zich als een modelbedrijf te gedragen. De VELUX Groep fabriceert haar producten op een voor het milieu verantwoorde wijze en brengt miljoenen mensen daglicht en frisse lucht. Door experimenten als de Model Home 2020 projecten wordt kennis opgedaan over duurzaam wonen. Op het VELUX Daylight Symposium wordt de uitwisseling van kennis en ervaringen op het gebied van daglichtonderzoek gestimuleerd. Klimaatverandering Via haar producten kan de VELUX Groep de grootste bijdrage leveren aan de aanpak van de klimaatverandering. Klanten verminderen hun milieubelasting doordat er hoge eisen worden gesteld aan het reduceren van de CO2-uitstoot. Het doel van de VELUX Groep zelf is dat haar CO2-uitstoot in 2020 met 50% is verminderd ten opzichte van 2007. VELUX Foundations Ieder jaar laat de VELUX Groep een significant gedeelte van haar winst terugvloeien naar de samenleving. Dit gebeurt via de VELUX Foundations die door Villum Kann Rasmussen, de oprichter van de VELUX Groep, zijn opgezet. De stichtingen investeren in wetenschappelijke, culturele, sociale en milieuprojecten. In 2011 deden de twee stichtingen 398 donaties met een totale waarde van 74,2 miljoen euro. Ga voor meer informatie en het downloaden van het rapport naar: www.velux.nl/mvo
Martin Liebregts is directeur van de BouwhulpGroep. Hij stond aan de wieg van dit architecten- en adviesbureau dat zich richt op bouwen en wonen in de bestaande stad. In de afgelopen dertig jaar is hij in verschillende functies betrokken bij renovatie en onderhoud van de gebouwvoorraad. Als adviseur, onderzoeker, docent, publicist en in het bijzonder als architect.
Column Martin Liebregts ‘EEN BEETJE MEER LICHT GEEFT EXTRA RUIMTE’ Bij de aanpak van bestaande woningen zijn het verbeteren van de ruimtelijkheid en ruimte-ervaring vaak essentiële onderdelen. In de jaren zestig en zeventig is de raamindeling van woningen gewijzigd. De grote glasoppervlakten van na die tijd waren illustratief voor modern wonen en leverden ook meer daglicht op. Deze ingreep ging vaak gepaard met een versobering van het gevelbeeld. Nu, anno 2012, willen we in onze woningen graag iets terugbrengen van de klassieke gevelindeling van vóór 1960. Dit kan de daglichtopbrengst echter tot wel 20 procent beperken. Zo ontstaat een dilemma tussen beeldkwaliteit en wooncomfort. Als architect poog je nu eenmaal ook voor de buitenwereld een aardig beeld te maken. Er volgt een zoektocht om beeld en comfort samen te brengen. Vooral bij eengezinswoningen biedt het trappenhuis vaak ruimte voor compensatie. Als licht van bovenaf de woning binnen kan komen, heeft dit effect op de hele woning. Op deze wijze worden twee zaken met elkaar verbonden: de woning krijgt extra daglicht en de ruimtelijkheid wordt vergroot. Het trappenhuis is dan geen donker gat meer, maar verbindt de hele woning door het extra licht en de ruimtebeleving.
Martin Liebregts Meer informatie: www.bouwhulp.nl
column
5
Zolderverbouwing Dutch Gambrel
Licht, ruimtelijk en toch beschut Architect Serge Schoemaker tekende voor de zolderverbouwing van een sfeervol jaren ’20 huis in het centrum van Bussum. Het huis had een Gambreldak of Dutch Gambrel, dat aan beide zijden knikt op de tweede verdieping. Om de kleine zolder die overbleef te verbouwen tot een volwaardige leefruimte is de nok een meter verhoogd. Op de bestaande woning is een dakopbouw geplaatst met twee vorsten en een lichtstraat opgebouwd uit VELUX dakramen over de gehele lengte. Zo heeft de zolderruimte een enorme hoogte en een unieke leefkwaliteit gekregen.
6
project
7
Ook constructief had de verbouwing van het jaren ’20 huis wat voeten in de aarde. “Als je de dakkap in tweeën zaagt biedt de dakconstructie natuurlijk geen stevigheid meer. Daarom zijn er twee randbalken over de lengte van de voor- en achtergevel geplaatst. Daar zijn de vier spanten opgezet, zodat de kracht optimaal over de onderliggende woning wordt verdeeld. De opbouw is dus als een geheel nieuwe constructie op het bestaande huis gezet”, aldus de architect. Ondanks de omvang van de verbouwing is hierdoor ook de bouwtijd tot een minimum beperkt. “De opbouw is gemaakt van geprefabriceerde gelamineerde spanten. Het voordeel hiervan is dat je de hele nieuwe dakconstructie in één keer op het bestaande huis kunt plaatsen. De woning staat aan een drukke dorpsstraat, dus we konden de weg niet te lang versperren met een kraan. Nu stond de dakconstructie er binnen anderhalf uur op en was het dak dezelfde dag weer waterdicht.” In een schilderachtige straat in het centrum van Bussum staat een halfvrijstaande woning uit het begin van de twintigste eeuw. Dit mooie en sfeervolle huis had volgens de eigenaren eigenlijk maar één nadeel: de zolder was vrij klein. “Het huis had een Gambreldak”, legt architect Serge Schoemaker de oorspronkelijke situatie uit. “Zo’n dak heeft een knik op de tweede verdieping en wordt getypeerd door hele kleine zolders. Meestal worden dergelijke zolders alleen als opslag gebruikt, omdat je er nauwelijks kan staan. De bewoners hebben twee kleine kinderen en wilden meer ruimte creëren in hun woning. In feite stelden ze mij een open vraag: Hoe kun je deze zolder leefbaar maken?” Schoemaker ging aan de slag met de wens van de bewoners om van de zolderverdieping een volwaardige kamer te maken. “In de nieuwe situatie heeft de zolder een volledige stahoogte en heeft het huis dus echt drie verdiepingen. Om dit te bereiken is de hele zolderverdieping van het huis afgehaald. De dakkap is vanaf de knik verwijderd en daar overheen zijn vier nieuwe spanten gezet met een steilere hoek en een lichtstraat in het midden. Op het hoogste punt is de nieuwe dakopbouw drie meter hoog. De zolder heeft zo een enorme hoogte en leefkwaliteit gekregen.” Voor- en achtergevel ongewijzigd Het ontwerp moest niet alleen aan de wensen van de bewoners voldoen, maar ook aan strikte randvoorwaarden. Schoemaker: “De welstand bleek in dit authentieke deel van Bussum heel streng. Aan de buitenkant en zeker aan de voorkant van de woning mocht eigenlijk nauwelijks iets worden veranderd. Toch wilden we veel licht en uitzicht creëren in de zolderruimte. Dit hebben we opgelost door de ramen in het dak te plaatsen. Op deze manier is het aanzicht van het huis, zowel aan de voor- en de achtergevel, nauwelijks gewijzigd. Toch is het volume van de zolder bijna twee keer zo groot geworden.” Huis als cabrio IIn de nieuwe dakopbouw loopt over de volle lengte van de nok een lichtstraat van 6 meter lang en ongeveer een meter breed, bestaande uit VELUX dakramen. De dakramen zijn automatisch en op afstand te bedienen, net zoals de bijbehorende raamdecoratie, zodat de bewoners de ruimte naar eigen wens kunnen verduisteren of ventileren. Schoemaker: “Normaal gesproken zou de ruimte bij een dergelijke oplossing mechanisch gekoeld moeten worden. Maar omdat de lichtstraat in zijn geheel bestaat uit VELUX dakramen die allemaal open kunnen is het makkelijk natuurlijk te koelen. Als op een warme zomerdag alle ramen open staan wordt het huis een soort 8
project
cabrio en is de zolder bijna een buitenruimte. De warme lucht die uit de woning opstijgt kan dan door de nok naar buiten en dat geeft een enorm aangenaam binnenklimaat.” Buiten het klimatologische voordeel geven de vele dakramen ook een bijzondere sfeer. “Alle andere ruimtes in het huis hebben gewone verticale ramen. De zolder is dan ineens een enorme ruimte die in zijn geheel naar boven is gericht. Dat geeft ’s avonds het mooie effect dat je in een heldere nacht de sterrenhemel kan zien als je in bed ligt. Maar ook overdag is de lichtval in de zolderruimte heel bijzonder. Doordat de zon over het dak draait ontstaat een steeds veranderend spel van licht en schaduw dat door de ruimte beweegt.” Contrast tussen open en gesloten Sowieso biedt deze oplossing enorm veel licht. “Voor en achter het huis staan bomen, dus als we hetzelfde glasoppervlak in de voor- of achterkant hadden gezet was er zeker minder licht binnengekomen. Nog los van het feit dat zoveel glas in de gevels eigenlijk niet te realiseren was”, aldus Schoemaker. De bewoners zijn dan ook heel erg blij met het eindresultaat. “Doordat er nu veel dakramen aan de bovenkant zitten, hebben ze een zee aan daglicht en ruimtelijkheid, maar minder inkijk. Dit contrast tussen open en gesloten is natuurlijk ideaal voor de huidige functie van slaapkamer. In de toekomst, als de kinderen het huis uit zijn, wil de vrouw des huizes er een kantoor van maken. Ook als werkkamer of een atelier is de ruimte zeer geschikt, omdat het aan de ene kant zo licht en open is, maar aan de andere kant toch heel beschut.” Meer informatie: www.sergeschoemaker.com Foto’s: Irene Kievit
9
Architect Hans van Heeswijk:
“Je kunt een gebouw niet helder Hans van Heeswijk is een architect met een zeer brede expertise en prachtige gebouwen op zijn naam. Eén van de hoogtepunten uit zijn uitgebreide oeuvre is de Hermitage in Amsterdam, een transformatie die veel lof heeft geoogst. Maar er is meer: een metrostation in Schiedam, het gemeentehuis van Lansingerland, een ondergrondse uitbreiding van het Mauritshuis. Als kers op de taart deed hij onlangs waar elke architect van droomt: hij ontwierp en bouwde zijn eigen woning. Hoe verschillend ook, al deze ontwerpen hebben één ding gemeen: een uniek gebruik van daglicht. Wat betekent daglicht voor Van Heeswijk? En waarin vertaalt dit zich?
Van Heeswijk (1952) studeerde in 1980 af als bouwkundig ingenieur en ging vervolgens in de leer bij de invloedrijke architect Aldo van Eyck. Daar leerde hij te ontwerpen met gevoel voor detail, de omgeving, de gebruiker en – niet in de laatste plaats – de rol van daglicht. Laatstgenoemde is volgens Van Heeswijk vooral om twee redenen essentieel voor gebouwen. “Daglicht is allereerst bepalend voor de manier waarop iemand de dag beleeft. Licht is ’s ochtends vroeg heel anders dan in de middag of de avond. Om de dag met een goed gevoel door te komen, moet je dit verschil kunnen ervaren. Vervolgens voelen mensen zich pas op hun gemak, als ze zich kunnen oriënteren. En hier heb je ook daglicht voor nodig, in de vorm van uitzicht.” Hermitage: leesbaarheid centraal Deze twee regels, oriëntatie en beleving, zijn leidmotieven in het werk van Van Heeswijk. Hoe hij dit gebruikt, hangt onder andere af van het type gebouw. “In een publiek gebouw is het belangrijker dat bezoekers zich kunnen oriënteren, terwijl een woonhuis bijvoorbeeld vraagt om een unieke daglichtbeleving.” Twee kronen op het werk van Van Heeswijk illustreren dit. Allereerst het publieksgebouw De Hermitage. Dit verpleeghuis veranderde tussen juni 2007 en juni 2009 in een hedendaags museum. Van Heeswijk: “Vanwege de publieksfunctie en dagelijks vele bezoekers is een goede leesbaarheid hier heel belangrijk. Bezoekers moeten er als vanzelf de weg kunnen vinden en zich er goed kunnen oriënteren. Dan voelen ze zich er plezierig, blijven ze langer en komen ze eerder terug.” Er was een grote verbouwing voor nodig om dit gevoel te creëren, vertelt Van Heeswijk. “De symmetrie van de classicistische stijl en de carrévorm waren van oorsprong heel helder. Door de jaren heen was het pand echter veranderd in een hokkerig en donker geheel van kleine verzorgingskamers, sanitaire voorzieningen en slaapzalen.” Het terugbrengen van de leesbaarheid stond daarom bij de renovatie centraal. Dit is onder andere bereikt door lange zichtlijnen op de assen van het gebouw. Deze geven de bezoeker de mogelijkheid zich te oriënteren en de schaal van het gebouw aan te voelen. Andere maatregelen zijn onder andere het wegbreken van een aantal van de lage verdiepingen.
10
interview
genoeg maken”
11
Hierdoor zijn royale ruimten ontstaan met dubbele hoogtes die veel daglicht doorlaten van onder andere de nieuwe daklichten. Door de vele kleine kamertjes en gangen door te breken is de heldere structuur van het gebouw zichtbaar gemaakt. Hierdoor zijn logische routes ontstaan. Op veel plekken zijn bovendien doorzichten gemaakt naar de binnentuin, grachten of de prachtige in glas en staal opgetrokken trappenhuizen. Onderzoeken en openen Het eindresultaat is een combinatie van klassieke ruimtelijkheid en eigentijdse, moderne afwerking. Van Heeswijk: “Je kunt een gebouw wat mij betreft niet helder genoeg maken. Onze aanpak komt er altijd op neer dat we van een gebouw eerst de structuur bestuderen om die vervolgens zichtbaar te maken. Hiermee haal je de kwaliteiten van het gebouw, die er al waren, naar voren.” De belangrijkste ambitie is dus niet om een nieuwe vorm te bren-
gen, maar om het zo veel mogelijk op te ruimen. “Het resultaat is geslaagd als mensen achteraf vragen: wat heb je nu eigenlijk gedaan? Want ze zien niets behalve een schilderbeurt. Ik vind dat je het dan goed gedaan hebt.” Rieteiland House Bij het ontwerp van zijn eigen droomhuis op het Amsterdamse rieteiland stond niet de oriëntatie maar de beleving van het uitzicht centraal. Van Heeswijk: “Als architect wil je toch, al is het maar ééns in je leven, je droomhuis bouwen. Ik kon echter jarenlang geen goede locatie vinden waar genoeg ruimte en daglicht was. Tot iemand me wees op de bouwkavels op het Rieteiland. Deze kijken achtereenvolgens uit over een deel van het IJmeer, het Diemerpark en dan het Amsterdam-Rijnkanaal. En dat alles op het westen, waardoor de zon op de juiste momenten in de tuin is. Een betere oriëntatie bestaat niet.” Wat als eerste opvalt is dat Van Heeswijk zich met de woning losmaakt van het traditionele Nederlandse woonhuis met zijn steeds lagere verdiepingshoogte. Geheel in de geest van Le Corbusier, Pierre Chareau en Richard Meier kiest hij voor hoogte om licht en lucht binnen te laten. Dat werd beloond met een nominatie voor de Daylight Award 2012. Van Heeswijk: “De tuinzijde van de woning bestaat uit één grote glazen pui van drie verdiepingen hoog. Hierdoor is het huis als het ware een tribune naar het uitzicht toe. Op de begane grond kijk je uit op het riet. In de werkkamers op de eerste verdieping kijk je hier overheen richting het park, en vanuit de slaapkamer bovenin zie je het kanaal dat achter het park ligt.” Glazen gevel De glazen gevel had veel voeten in de aarde. “Om zoveel mogelijk daglicht binnen te krijgen, hebben we een kozijnsysteem gezocht waarbij zo min mogelijk belemmering optreedt. We hebben een systeem gevonden waarbij het glas niet naast elkaar zit, zoals bij een normale vliesgevel, maar achter elkaar. Hierdoor hoef je maar 2 centimeter brede profielen te gebruiken. Omdat je glas natuurlijk niet kunt stapelen, is bij elke verdiepingsvloer een horizontale balk geplaatst die met staven aan het dak hangt. Op die balk staat het gevelsysteem.” Omdat het glas ’s avonds als een grote spiegel werkt, zijn aan de buitenzijde lamellen geplaatst en kunnen binnenin screens naar beneden worden gelaten.
12
interview
Uniek aan deze woning is ook het interieur. “Wanneer je een woning in opdracht maakt, bouw je een casco met ruimten die verschillend in te richten zijn, zodat de bewoner keuzevrijheid heeft. Bij dit huis wist ik natuurlijk precies hoe ik het wilde gebruiken. Ik kon daarom om de activiteiten héén ontwerpen. Koken is bijvoorbeeld voor ons heel belangrijk. Daarom is eerst het kookeiland ontworpen en de keuken er vervolgens omheen gemaakt. Zo ging het ook met de andere vertrekken. Het is een custom made project, waarbij alles is gemaakt vanuit dezelfde kwaliteit en visie.” Oriëntatie en beleving Van alle gebouwen die Van Heeswijk neergezet heeft, is de Hermitage favoriet, erkent ook de architect zelf. Maar zijn eigen woning voldoet evengoed aan alle verwachtingen. Van Heeswijk hoopt een goed voorbeeld neergezet te hebben voor toekomstige architecten en bouwers. “Er komt steeds meer aandacht voor daglicht in de gebouwde omgeving. Het succes valt of staat ermee dat men niet alleen kijkt of er voldoende licht is, maar ook of dit voldoet aan de twee regels: je moet daglicht dagelijks kunnen beleven, ook wanneer je in een gebouw bent en je moet je hierop kunnen oriënteren. Dat is de basis van ieder geslaagd project.” Meer informatie: www.heeswijk.nl www.livingdaylights.nl www.hermitage.nl Foto Hans van Heeswijk door: Cees Noort Foto’s linker pagina: Rietland House, door Imre Csany - DAPh Foto’s rechter pagina: Hermitage, door Luuk Kramer en Rob Hoekstra
13
De Poorters van Montfoort
Pilot voor duurzaam renoveren De Poorters van Montfoort is het eerste project in Nederland waarbij woningen worden gerenoveerd volgens de Active House visie. De tien woningen aan de Poorterstraat in Montfoort zijn eigendom van woningcorporatie GroenWest. In dit tweede deel van een drieluik over dit project spreekt Highlights met Bernard van Dam, verantwoordelijk projectleider bij GroenWest, over het hoe en waarom van deze unieke renovatie. “De woningen zijn onderdeel van een groter project van in totaal 92 huizen. Bij 82 woningen is al een duurzaamheidslag gemaakt. Die zijn naar een energielabel A gegaan. Gedurende dat traject heeft het bestuur van GroenWest besloten om bij tien woningen te kijken wat er maximaal mogelijk is op het gebied van duurzaamheid in de sociale woningbouw.” Korte bouwtijd “Deze ingrijpende renovatie is voor ons een alternatief voor sloop/ nieuwbouw”, gaat Van Dam verder. “Een groot voordeel van dit traject is de kortere bouwtijd. De renovatie is in september begonnen en moet volgens planning voor de kerst klaar zijn. Een looptijd van een kleine vier maanden is voor een dergelijk project een behoorlijke prestatie. Een korte bouwtijd scheelt natuurlijk geld. Bovendien is het prettig voor onze huurders als ze snel terug kunnen naar hun eigen huis. De bewoners zitten vier maanden in een tijdelijke woning. Bij een sloop/nieuwbouwproject ben je al snel anderhalf jaar uit je huis. Dan is een periode van een aantal maanden goed te overzien.”
Door middel van een experimenteel renovatietraject gaan de tien woningen van energielabel E naar A++. De totale vraag naar energie en de uitstoot van CO2 is straks dus zeer beperkt. Het unieke ontwerp volgens de principes van Active House zorgt bovendien voor een goede balans tussen efficiënt energieverbruik en wooncomfort. De renovatie wordt in opdracht van GroenWest uitgevoerd door een consortium. Een duurzaamheidsconcept van VELUX en Danfoss is speciaal voor de woningen verder uitgewerkt door de Bouwhulpgroep en Nieman Raadgevende Ingenieurs. BAM Woningbouw zorgt voor de ontwikkeling en realisatie. Het gaat om een experiment waarbij alle betrokken partijen ervaring opdoen met ingrijpende duurzame renovaties. Dakopbouw “De woningen worden helemaal gestript, alleen het casco blijft staan”, vertelt Van Dam. “Er worden nieuwe vloeren en gevels geplaatst en er komt een nieuw dak op. Zo krijgen de woningen een compleet nieuwe, goed geïsoleerde schil. Aan de buitenkant lijkt het straks nieuwbouw.” Ook in de woningen verandert het één en ander. “In de oude situatie hadden de woningen een vlizotrap en een zolder waar je niet kon staan. Nu wordt er een vaste trap naar de zolder gemaakt en komt er een opbouw op het huis. Zo ontstaat er extra leefruimte op zolder, maar ook een deel van de installaties zoals de PV-panelen en VELUX zonnecollectoren zijn in de dakopbouw verwerkt. Daarnaast zitten er een aantal VELUX dakramen in, waardoor extra daglicht binnenkomt en diep de woning binnentreedt.” 14
Duurzaamheid
Bewoners centraal De huurders van de woningen aan de Poorterstraat zijn vanaf het begin intensief bij het renovatieproject betrokken. “Al voordat we precies wisten wat er ging gebeuren, is aan de bewoners gevraagd of ze aan dit experiment wilden meewerken. Later heeft de Bouwhulpgroep een drietal middagen georganiseerd waar de ideeën zijn gepresenteerd en de bewoners feedback konden geven. Ze bleken erg enthousiast over het ontwerp en vooral over de extra leefruimte op zolder. Uit de reacties van de bewoners zijn twee typen
in de sociale woningbouw woningen ontstaan: een gezinswoning en een atelierwoning. Bij een gezinswoning komt er een extra slaapkamer op zolder. Bij een atelierwoning wordt de zolderruimte vrijgehouden voor bijvoorbeeld een hobbyruimte.” Toekomstvisie Het is de bedoeling dat de woningen na deze renovatie weer 50 jaar meekunnen. Voor GroenWest is het project na de oplevering dan ook niet afgerond. Van Dam: “De corporatie heeft de woningen nog de hele exploitatietijd in bezit. Daarom is in de detaillering en de uitwerking van het project ook het onderhoud meegenomen.” BAM Woningbouw tekende niet alleen voor de bouw maar ook voor het onderhoud in de komende jaren. Daarnaast is nu al rekening gehouden met de aanpasbaarheid van de woningen in de toekomst. “Meestal worden bij renovaties de eisen uit het Bouwbesluit gehanteerd. Dat zijn eigenlijk de minimale eisen. In dit geval is gewerkt met de veel strengere Active House specificaties. De infrastructuur, zoals de capaciteit van de installaties en de leidingen, wordt extra goed aangepakt. Omdat nu al een extra kwaliteitsslag gemaakt wordt ten opzichte van de standaard, heb je in de toekomst veel minder kosten.” Een dergelijke grootschalige duurzame renovatie in corporatiewoningen is uniek, omdat meestal wordt getwijfeld aan de haalbaarheid. Het doel van GroenWest is om te kijken wat er op het gebied van duurzame renovaties maximaal mogelijk is voor een corporatie en te anticiperen op de toekomst. Van Dam: “De uitkomst hiervan weten we nog niet. Het is ook voor ons een experiment dus we zijn bezig met bijvoorbeeld het doorrekenen van de totale exploitatiekosten en de woonlasten.” Hoewel de investering voor de renovatie voor rekening komt van de corporatie, leidt de aanvullende woningverbetering tot onvermijdelijke huurverhoging. Toch zijn de bewoners waarschijnlijk niet veel duurder uit. “Wij kijken als corporatie naar de totale woonlasten. Die bestaan vooral uit huur- en energiekosten. Zeker voor de lage inkomens is de energiecomponent vaak groot. Door energie te besparen kun je de totale woonlasten beheersen. Er staan dan straks woningen met een maximale sociale huur, maar met een hele lage energielast. Uiteindelijk moet zo blijken wat voor ons rendabel is en welke zaken we in de toekomst in meerdere woningen kunnen toepassen.” Meer informatie: www.groenwest.nl www.activehouse.info www.bouwhulp.nl www.velux.nl/depoorters www.bamwoningbouw.nl www.danfoss.com
Highlights Online
15
Daglicht en frisse lucht kunnen lokale cultuurcentra redden Terwijl verouderde culturele centra in heel Europa moeite hebben om gebruikers aan te trekken, heeft het lokale OSRAM Culture Centre van het stadsdeel Nørrebro in Kopenhagen zijn gebruikersactiviteit verdrievoudigd. Dit oude industriële gebouw kampte met problemen met het binnenklimaat waardoor gebruikers wegbleven. Daarom is in 2009 begonnen met een complete renovatie. Het nieuwe ontwerp focust op een optimaal gebruik van daglicht en natuurlijke ventilatie. Er zijn in verschillende daglichtsystemen in totaal 28 VELUX dakramen geïnstalleerd. Op een aantal plaatsen is de tussenvloer weggehaald, zodat het licht ook de begane grond bereikt. Alle dakramen zijn bovendien aangesloten op het geavanceerde WindowMaster® systeem. Dit systeem voor natuurlijke ventilatie zorgt dat de ramen en zonwering automatisch openen en sluiten, afhankelijk van de binnentemperatuur en het zuurstofgehalte in de ruimtes. Zo wordt een energiebesparing van 60% en een comfortabel binnenklimaat gerealiseerd. Nu heeft het OSRAM Culture Centre meer dan 1000 gebruikers per week, een verbetering van 300 procent. De renovatie heeft ook de energieefficiëntie van het gebouw verbeterd, waardoor het energieverbruik per gebruiker drastisch is gedaald. Het centrum is dan ook een bron van inspiratie voor bezoekers van over de hele wereld. Meer informatie: www.windowmaster.com
Highlights Online
inspiratie
inspi 16
ratie 17
De nieuwe generatie VELUX dak onthaald in ijsstadions In het voorjaar van 2013 komt de nieuwe generatie VELUX dakramen op de markt. Deze nieuwe generatie zorgt voor meer daglicht, meer wooncomfort en vermindert het energieverbruik. Om de markt nu al kennis te laten maken met deze unieke eigenschappen organiseerde VELUX Nederland dit najaar zes energieke evenementen. Het eerste evenement vond 8 november jl. plaats in het Nijmeegse ijsstadion Triavium. Onder brede belangstelling van 500 aannemers, architecten, montagebedrijven en medewerkers van bouwmaterialenhandels, raamdecoratie- en doe-het-zelfzaken zag de nieuwe generatie VELUX dakramen hier op spectaculaire wijze het licht. Tijdens de zes regionale pre-introductieavonden, waarvan de laatste op 11 december in Eindhoven is gehouden, werd onder bezielende leiding van voormalig topschaatser Erben Wennemars een warme ambiance gecreëerd. Hierin kwamen allereerst de unieke eigenschappen van het nieuwe dakraam aan bod. Vervolgens vertelde ‘The Iceman’ Wim Hof een inspirerend verhaal over de macht en kracht van het lichaam. Hierbij legde hij de link tussen de positieve energiebalans van de nieuwe generatie VELUX dakramen en de energie van de mens. In actie komen In een ontspannen sfeer en onder het genot van een winterse maaltijd konden bezoekers vervolgens aanschuiven bij een van de drie informatiestands. Daar werden de voordelen van de nieuwe generatie toegelicht: meer daglicht, wooncomfort en minder energieverbruik. Eén van de grootste veranderingen was direct te zien: de nieuwe dakramen zijn standaard wit afgelakt. Ook de montageworkshop werd druk bezocht. Hier konden de aanwezigen ervaren hoeveel eenvoudiger de montage is geworden. De aanwezigen werden tevens uitgedaagd ook zelf in actie te komen. Zo verzorgde Wennemars een schaatsclinic waar veel enthousiaste gasten aan deelnamen en kon er aan curling of ijshockey gedaan worden. Standaard wit afgelakt In totaal hebben ruim 3.600 belangstellenden zich voor de introductieavonden opgegeven. “In deze moeilijke tijden zijn we zeer vereerd dat zoveel mensen de komende weken de moeite nemen om onze introductie-evenementen bij te wonen”, vertelt Michel Sombroek, Algemeen Directeur van VELUX Nederland. “We hebben veel enthousiaste reacties ontvangen over het nieuwe dakraam én over de introductieavonden”. “Met name op één van de belangrijkste kenmerken van de nieuwe generatie dakramen – de witte afwerking – wordt heel positief gereageerd. Uit onderzoek onder consumenten is namelijk gebleken dat blank hout ‘uit’ is. Daarom wordt ons nieuwe dakraam als eerste in Europa standaard wit afgelakt.” Highlights
Optimale energiezuinigheid Naast de witte afwerking levert de nieuwe generatie een bijdrage aan de verbetering van het binnenklimaat, de natuurlijke ventila-
Online
18
innovatie
ramen warm tie en het onder controle houden van de energierekening. Tijdens de ontwikkeling van de dakramen was de uitdaging dan ook om constructief de juiste onderdelen te vinden die optimale energieefficiëntie garanderen en tegelijk de hoge kwaliteit van de bewezen constructie verder verbeteren. Met de introductie van VELUX ThermoTechnology zijn de isolerende eigenschappen verbeterd. De nieuwe standaard dakramen hebben een U-waarde van 1,3, wat door verdiepte inbouw en toepassing van een isolatiekraag verder teruggebracht kan worden naar 1,2. Dat betekent betere thermisch isolerende eigenschappen en minder warmteverlies. De luchtdichtheidsklasse is in vergelijking met de vorige generatie verbeterd van 3 naar 4. Hierdoor overtuigt de nieuwe generatie VELUX dakramen met optimale isolatie.
positieve reacties Reacties op de nieuwe generatie waren tijdens het eerste evenement zonder uitzondering positief. Sombroek: “Het is mooi om te horen dat onze gasten een positief gevoel hebben gekregen, waarbij ieder zijn eigen specifieke voordelen van de nieuwe generatie benadrukt.” Meer informatie: www.velux.nl/denieuwegeneratie Foto’s: Maarten Mooijman
Tot 18% meer glas Ook het glasoppervlak is vergroot, tot wel 18%. Dit is bereikt door vroeg in het ontwerp de positie van de ventilatieklep te optimaliseren en het draaiende gedeelte zo slank mogelijk te houden. Dat betekent meer lichtinval en dus meer zonnewarmte tijdens het stookseizoen. Deze maatregel is om twee redenen genomen. “Allereerst wilden we de energie-efficiëntie van het nieuwe dakraam verbeteren. De ruimte wordt niet alleen beter geïsoleerd, maar profiteert ook meer van passieve zonnewarmte in koude periodes. Het netto resultaat is een uitstekende energiebalans en energieprestatie. Ten tweede wordt de behoefte aan elektrisch licht door de toepassing van meer daglicht verminderd. Dit bespaart energie en verbetert het welzijn van de mensen die wonen en werken in de gebouwen.” Wooncomfort flink vergroot Meer daglicht betekent meer wooncomfort. Dit comfort wordt ook vergroot door de nieuwe bedieningstablet voor de nieuwe elektrische VELUX INTEGRA® dakramen. Dankzij slimme, voorgeprogrammeerde functies is het binnenklimaat met alle gemak te controleren. De motor voor het openen en sluiten van de nieuwe op afstand bedienbare dakramen is daarnaast veel stiller en verbruikt minder energie. Zo is het energieverbruik van de standbyfunctie bijvoorbeeld met 80% teruggebracht. Esthetische verbeteringen Tijdens de montageworkshops bleek dat ook de montage beter doordacht is. Met een nieuwe universele montagebeugel is het mogelijk het dakraam op zowel de standaardhoogte als 40mm verdiept te monteren. Door de verdiepte inbouw worden de warmte-isolerende eigenschappen van het nieuwe dakraam nog verder benut. Maar een mooi neveneffect is dat de diepere inbouw voor een harmonieuze integratie van het dakraam in het dak zorgt. Ook de vlakkere en afgeronde vormen en de veel slankere bovenkap dragen bij aan een mooiere afwerking. Door de nieuwe klikbare afdeklijsten zijn de enkele overgebleven schroeven nauwelijks zichtbaar.
Introductie op de BouwBeurs 2013 De nieuwe generatie VELUX dakramen komt in april 2013 op de Nederlandse markt. De officiële lancering vindt plaats op de BouwBeurs 2013, van 4 tot 9 februari in de Jaarbeurs te Utrecht. VELUX Nederland is te vinden op stand 01.D118.
19
Van schuur tot dagverblijf:
Kolossale dakkapel zet zorg In Emmeloord zijn een dagverblijf en zes appartementen voor hulpbehoevende ouderen gevestigd in de voormalige schuur van een grote boerderij. Voor het welzijn van de nieuwe bewoners was het van groot belang dat er voldoende daglicht in de donkere schuur werd gebracht. Het lokale timmerbedrijf E. van Spellen kreeg de opdracht en voerde deze met vlag en wimpel uit. Onlangs leverde dit hem zelfs goud op in de categorie ‘Mooiste renovatieproject 2012’ bij de verkiezing Vakman van het Jaar.
20
project
boerderij in het zonnetje
21
Midden in het hart van de Noordoostpolder, aan één van de toegangswegen van Emmeloord, staat een woonhoeve uit 1957, compleet met ambachtschuur, moestuin, paardenstal en kleinvee. Sinds 2007 is Zorgboerderij ’t Boerenerf hier gevestigd. Omdat het er op bepaalde dagen al vrij snel krap werd, is het zorgoppervlak onlangs verdubbeld middels een verbouwing van de schuur tot dagverblijf. Boven de twee nieuwe woonkamers met voorzieningen zijn zes appartementen gecreëerd, drie tweepersoons en drie eenpersoons, met eigen badkamer en berging. Hierdoor kunnen er straks in totaal zo’n tien cliënten extra terecht. Opvallend aan de verbouwing is de bijzondere aandacht voor daglicht. Twee twintig meter brede dakkapellen zorgen ervoor dat de bewoners van de appartementen niets tekort komen. Via een aantal slim geplaatste ramen is de woonkamer in het zonnetje gezet.
Om de verbouwing vorm te geven, is er in de oude schuur een staalconstructie aangebracht waarop de verdiepingsvloer van de appartementen rust. Tweederde van de schuur is nu in gebruik voor dagbesteding, terwijl eenderde de oude functie van stal heeft behouden. Deze twee delen lopen parallel aan elkaar. Doordat er twee lange ramen geplaatst zijn over de breedte van de woonkamer, kunnen de bewoners hierdoor vanaf hun stoel rechtstreeks de stal inkijken. Op de begane grond zijn daarnaast diverse ramen geplaatst om voldoende daglichttoetreding te realiseren. Op de eerste verdieping is aan weerszijde van het dak een twintig meter lange dakkapel geplaatst, zodat de appartementen licht en luchtig zijn. Boven de gang die de appartementen van elkaar scheidt is een technische ruimte gecreëerd. Om de centrale gang toch te verlichten zijn daarom drie lichtbuizen geplaatst. Dit zijn kleine lichtkoepels die het daglicht via een reflecterende buis in een ruimte brengen.
22
project
Enorme dakkapel Erik van Spellen droeg zorg voor de renovatie van de schuur. Hij vertelt over de grote rol die daglicht speelt met het oog op de toekomstige bewoners. “Tot een leeftijd van 40 jaar hebben mensen jonge ogen. Daarna neemt het visuele vermogen echter af. Iemand van 65 jaar heeft bijvoorbeeld al meer dan tweemaal zoveel licht nodig als iemand van 40. Omdat de zorgboerderij zich richt op senioren, is het heel belangrijk voor de gezondheid en het leefcomfort dat er voldoende daglicht in de vertrekken komt. Ieder appartement heeft daarom een flinke dakkapel en ook in de woonkamers is voldoende natuurlijk licht.” Bij het plaatsen van de liefst twintig meter brede dakkapellen moest rekening gehouden worden met de structuur van de schuur. “De kap van de schuur is opgebouwd uit betonnen spanten van zo’n 50 bij 30
centimeter. Je kunt de spanten niet weghalen, dus iedere keer dat je aan de dakkapellen werkt kom je ze tegen. We hebben dit probleem opgelost door de kozijnen allereerst goed in te meten en rekening te houden met de helling in de spanten. Wat ook hielp, was dat we al een deel van de binnenwanden hadden staan voor we met de kapellen begonnen. Hierdoor hadden we de kozijnmaten al paraat.” Mooiste renovatie van 2012 De bijzondere verbouwing van schuur tot dagverblijf gaf Van Spellen dusdanige voldoening dat hij zijn geluk waagde en de opdracht inzond voor ‘Mooiste renovatieproject 2012’ van de Vakman van het Jaar verkiezing, georganiseerd door Werkspot.nl. En met succes: ’t Boerenerf is onlangs uitgeroepen tot winnaar in deze categorie. Voor Van Spellen voelde dit als een kroon op zijn werk. “Winnen voelt als een erkenning voor de arbeid die we hebben verzet en stimuleert ons om toekomstige projecten net zo perfect af te ronden. Bij zo’n grote renovatie komt veel kijken en geloof me, je komt voortdurend onverwachte zaken tegen. We zijn dus echt heel trots op het resultaat. En dat we nu als beloning van VELUX Nederland zeven dagen naar het Noorderlicht in Lapland mogen gaan is natuurlijk helemaal geweldig!” Wonen én beleven Zowel van de vak- als publieksjury kreeg ‘Ouderenzorg ’t Boerenerf’ de meeste punten. Het dagverblijf werd door één van de juryleden betiteld als het huis van de toekomst. Juryvoorzitter Michel Kalis van VELUX Nederland zei tijdens de prijsuitreiking: “Het is een bijzondere metamorfose, waarbij alle doelstellingen zijn gehaald en het boerderijgedeelte op een creatieve manier is geïntegreerd in het woongedeelte. De zolder van de boerderij is op een mooie manier omgetoverd tot verblijfsruimten. Kwalitatief spreekt het aan en ook de bewoners zijn zeer tevreden met het resultaat. Een mooie integratie van wonen en beleven.” Meer informatie: www.het-boerenerf.nl www.timmerbedrijfvanspellen.nl www.vakmanvanhetjaar.nl Foto’s: Irene Kievit
23
Om de stagnerende markt het hoofd te bieden, worden de beste en meest creatieve ideeën voor gebouwen geboren. Zo komen er verschillende concepten tot stand waarin de bewoner zelf alle vrijheid heeft om het klimaat en de daglichttoetreding te bepalen. De VELUX Groep heeft ruime internationale ervaring met het ontwikkelen en realiseren van dergelijke woningen volgens de Active House principes. Vanuit deze achtergrond willen we ook Nederlandse concepten steunen en realisatie een stap dichterbij brengen. De rubriek Conceptueel biedt u een platform om uw ideeën te presenteren.
JUST IN CASE by Studio JVM Door: Jeroen van Mechelen, Studio JVM Bouwen met kisten Slechts één vierkante houten kist van 1,1 x 1,1 meter is het hele Just in Case bouwsysteem. Hiermee kunnen plafonds, vloeren en wanden worden gemaakt. De kisten kunnen op verschillende manieren worden gebruikt; als gesloten hoogisolerende bouwelementen, als raam- of daklichtopeningen, als kasten of als plantenbakken binnen en buiten, op het terras of op het dak. In elke situatie zijn de kisten constructieve elementen. De aansluitingen en afwerkingen van de kisten zijn zo ontworpen dat er extra techniek in kan worden opgenomen. Ook zijn de stalen liggers voor overstekken, aanslagen voor deuren, glaslatten voor ramen, afdekking van leidingen en armaturen voor verlichting modulair en integraal ontworpen. Door het stoere hout voelt de casco bouw prettig en solide en is er geen enkele afwerking meer nodig (al kan het natuurlijk wel).
seling van bouwblokken. Duurzamer kan bouwen niet zijn. Door de mogelijkheid om grote ramen, schuifpuien en daklichten toe te passen, worden de binnenruimte en de omgeving met elkaar verbonden. Zo gaan vloeren en plafonds zichtbaar over in terrassen en luifels. Hierdoor is Just in Case bij uitstek geschikt als een energieactief bouwconcept, waarin de natuur de energiehuishouding voor het grootste deel kan regelen. Just in Case levert een woongenot waar de voordelen van industriële prefab bouw, persoonlijke flexibiliteit en een natuurlijk klimaat in de hoogste vorm van duurzaamheid samenkomen.
Flexibel en duurzaam, licht en energieactief De uitgekiende afmeting van de kist, de generieke toepasbaarheid en de slimme details maken ieder type woning, schoolgebouw, paviljoen of tijdelijke werkruimte flexibel. Men kan het eenvoudig zelf bouwen, laten groeien of laten krimpen. Het mooie is dat de isolerende kisten door droge assemblage als ‘cradle to cradle’ te beschouwen zijn. Er is dan nooit sprake van afval, maar van uitwis-
24
Bent u geïnteresseerd in dit concept? Bezoek de website: www.studiojvm.nl of neem contact op via telefoonnummer: 020-7889908 of per e-mail:
[email protected]. De rechten van dit concept liggen bij Studio JVM. De afbeeldingen in dit artikel zijn gemaakt met de VELUX Daylight Visualizer. Dit programma is ook voor uw ontwerp gratis beschikbaar op www.velux.nl/visualisatietools
Heeft u ook een concept waarin goede daglichttoetreding en een gezond binnenklimaat centraal staan? En wilt u in aanmerking komen voor plaatsing in de volgende editie van Highlights? Neem dan contact op met onze architect Raymond van Hattum (
[email protected]).
conceptueel conceptueel
25
26
dreaming Van fabriekshal tot woonhuis
27
De plek waar de familie Hoevenaar tot een jaar geleden woonde, was al jaloersmakend mooi: pal aan één van de pittoreske grachten in de binnenstad van Delft. Toch zochten én vonden ze op een steenworp afstand iets anders: een oude fabriekshal die deel uitmaakte van plateelbakkerij de Griekse A. Ze waren direct verkocht. Voor de even ingrijpende als betoverende transformatie van fabriek tot woonruimte zijn architecten Christof Fankhauser en Ivo Verboon van CHNL Architecten ingeschakeld.
“De fabriekshal bestaat uit vier nagenoeg gesloten wanden van 28 meter lang bij 14 meter hoog, afgedekt door een flauw hellend zadeldak”, vertelt Verboon. “Binnen deze muren wilde de familie Hoevenaar twee woningen inpassen. De eerste woning neemt eenderde van het vloeroppervlak in beslag en is eind 2010 opgeleverd. Voor de tweede woning liggen de plannen inmiddels klaar.” De lege fabriekshal had door de enorme hoogte veel weg van een kathedraal. Wie nu binnenloopt in de woning aan de Lange Geer merkt dat deze sfeer op bijzondere wijze behouden is. Verboon: “Het bewaren van die hoogte en de ruimtelijkheid van de oude hal was het belangrijkste doel. Tegelijkertijd moest er echter ook voldoende woonoppervlakte gecreëerd worden. Het zou zonde zijn om hier een eenvoudige verdiepingsvloer te plaatsen. Deze patstelling hebben we opgelost door rechthoekige volumes in de bestaande ruimte te schuiven. Of heel simpel gezegd: we hebben in één grote doos een aantal kleine doosjes geschoven. In die doosjes ontstaat wél de extra woonruimte. En omdat je nog steeds naar het dak kunt kijken, blijven de indrukwekkende sfeer en hoogte behouden.” Draagstructuur behouden De ruimtelijkheid was niet de enige reden om het dak vrij te houden. De fabriek staat vanwege haar unieke industriële draagstructuur op de nominatielijst voor Rijksmonumenten. Deze structuur bestaat uit een reeks spanten, opgebouwd uit stalen trekstangen, gietijzeren drukstaven en houten liggers. Fankhauser: “Het zichtbaar houden van deze structuur betekende dat de stabiliteit van het pand goed in de gaten gehouden moest worden. De gebruikelijke zijwanden van de ingeschoven ‘doosjes’ ontbreken bijvoorbeeld op de begane grond
28
dreaming
zodat de plattegrond vrij blijft. Voor de benodigde structurele kracht hebben we deze volumes nu met stalen liggers in de ruimte laten zweven.” Om de nodige verdiepingshoogte te halen steken volumes incidenteel door het dak heen. “Dit betekent dat er hier en daar in het dak gezaagd moest worden. Ook dit gaat ten koste van de stabiliteit. Zo waren er nog diverse andere vergelijkbare zaken waarvoor een oplossing gevonden moest worden, zonder de draagstructuur geweld aan te doen.” Daglicht en ventilatie De grote woning krijgt straks een privétuin. De kleinere woning is echter aan drie kanten compleet ingeklemd door omringende, hoge bebouwing. Hierdoor is de ruimte van nature vrij donker. Verboon: “Dit deel van de fabriek werd alleen verlicht door een deel van een bestaande lichtstraat en twee kleine ramen aan de vrije zijde. Deze lichtstraat zit op 14 meter hoogte en wordt door de ingeschoven volumes ook nog eens deels geblokkeerd. Door verschillende vides, patio’s en daglichtopeningen toe te voegen opent het gesloten volume zich echter en kan daglicht de gehele woning betreden.” De woning is onder andere voorzien van vier VELUX dakramen, één aan de voorzijde en drie aan de achterzijde. Hierbij is bewust gekozen voor een elektrisch tuimelvenster, zodat de ramen met een afstandbediening geopend en gesloten kunnen worden. Dit is onmisbaar voor een woning met deze verdiepingshoogte. Er is echter nog een belangrijk voordeel, legt Fankhauser uit. “Bij iedere woning moet je voldoen aan een bepaalde ventilatie-eis met betrekking tot de hoeveelheid verse lucht die binnenkomt. Oorspronkelijk wilden we dit bereiken met een strook ventilatieroosters in het dakbeschot. Hieraan
voor
NA
zat echter een fors prijskaartje. Gelukkig bleken de elektrisch te openen ventilatiestroken op de tuimelvensters voldoende capaciteit te hebben voor natuurlijke ventilatie. Hierdoor slaan we twee vliegen in één klap: er valt een zee van licht in het pand en er is meer dan voldoende frisse lucht. Naast de dakramen hebben we nu alleen nog maar ventilatieroosters boven de deuren hoeven plaatsen om een gezond binnenklimaat te creëren.” Zonnige toekomst De familie Hoevenaar woont nu al ruim een jaar in de woning en hoopt binnenkort met de bouw van de tweede woning te beginnen, zodat zij op termijn hier naartoe kunnen verhuizen. Deze verbouwing belooft nog spectaculairder te worden. Verboon: “Het ontwerp bevat de ruimtelijkheid van de eerste woning, maar dan twee keer zo groot. Zo komen hier open vides over twee beuken in plaats van de beuk van slechts één spant. Er staat daarnaast een patio op het programma die qua grootte vergelijkbaar is met de achtertuin van een VINEX-woning.” Voor het zover is komt de familie Hoevenaar echter niets tekort: “We spreken de familie nog regelmatig en ze genieten volop. Vooral van de manier waarop het daglicht in de open ruimte valt. Zelfs als de bouw van het grotere huis nog even op zich laat wachten, gaan ze een zonnige toekomst tegemoet!” Meer informatie: www.chnl.nl Foto’s: Katja Effting
29
design
‘Light of Tomorrow’ is het overkoepelende thema van de International VELUX Award. Deze tweejaarlijkse prijs daagt architectuurstudenten van over de hele wereld uit om het thema daglicht te verkennen. Voor de editie van 2012 zijn 983 projecten ingeschreven uit 59 verschillende landen. De jury wees op 4 oktober in Porto, Portugal, vier prijswinnaars aan en gaf tien eervolle vermeldingen.
Resonance, memory Twee Chinese architectuurstudenten van ETHZ in Zürich, Zwitserland, ontvingen de eerste prijs voor hun poëtische project ‘resonance, memory’. De winnende studenten deden inspiratie op tijdens de vele bergwandelingen die ze in hun studietijd hebben ondernomen. Het werk is gebaseerd op een hypothetische modderstroom in de Zwitserse Alpen die een klein dorpje heeft bedolven. Het project bestaat uit transparante kunststof pilaren die in de aarde zijn gestoken. Bovengronds vormen ze de contouren van het voormalige dorp. Via de kolommen wordt zonlicht doorgegeven aan de ondergrondse ruimten. Daar verlichten ze de voormalige kamers van de begraven huizen als een poëtische herinnering. Volgens de winnende studenten Bo Li en Ge Men is het idee van hun project ontstaan door een sterk verlangen om architectuur verder te brengen dan de fysieke wereld en om emoties op te wekken. De jury noemt het project indrukwekkend omdat het allesomvattend is. “Het heeft betrekking op drie verschillende dimensies; het landschap, het zonlicht op onverwachte plekken en het interieur van de ondergrondse ruimtes”, aldus juryvoorzitter Brigitte Shim in haar motivatie voor het winnende project. “Tegelijkertijd is ook de kracht van herinnering en onderbewustzijn onderdeel van het project.”
30
design
mongoolse nomaden Een team van vijf studenten van de Inje University in Korea ontving de tweede prijs voor hun fantasierijke en innovatieve project ‘The Mongolian dandelion seed impregnated with light’. “Mongoolse nomaden zwerven rond en vestigen zich voor korte perioden. Na een tijdje breken ze hun kamp op en verplaatsen ze zich naar nieuwe gronden”, vertelt Jeewon Park van het winnende team. “Dit deed ons denken aan paardenbloemzaden die zich verplaatsen op de wind. Eenmaal op de grond ontkiemen ze, om uiteindelijk weer nieuwe zaden te verspreiden. Ons project stelt soortgelijke zaden voor als reisgenoot voor de nomaden.” De ‘zaden’ hebben de vorm van zogenaamde neo-ballen. Deze zijn gemaakt van verschillende soorten milieuvriendelijk polyester, gevuld met heliumgas en optische vezels. Overdag verzamelen de ballen zonne-energie en bieden ze schaduw. ‘s Nachts kan de opgeslagen energie worden gebruikt voor verlichting en verwarming. De jury kenmerkt het project als opmerkelijk en karakteristiek en vindt het mooi gepresenteerd. Shim: “Het idee van heliumballen met zonnecollectoren en optische vezels die dag en nacht werken is uniek. Ook dit project richt zich op verschillende dimensies van het object. Enerzijds is er de verlichte heliumbal zelf. Aan de andere kant veranderen de verlichte objecten de ruimte en beïnvloeden ze zo de architectuur.” Meer informatie en een overzicht van alle inschrijvingen en winnaars vindt u op iva.velux.com
31
VELUX Highlights is een uitgave van: VELUX Nederland B.V. Bezoekadres: Molensteijn 2 | 3454 PT De Meern Postadres: Postbus 142 | 3454 ZJ De Meern Telefoon: 030 - 6 629 629 Telefax: 030 - 6 629 680 Internet: www.velux.nl E-mail:
[email protected] Ontwerp: Carree visuele & interactieve communicatie, Capelle a/d IJssel Layout: BouwStijl Media, Rotterdam Copyright: Overname van artikelen of delen hiervan uit deze uitgave is alleen toegestaan met bronvermelding en schriftelijke toestemming van de redactie. De uitgever stelt zich niet aansprakelijk voor kleurafwijkingen en/of inhoudelijke onjuistheden die ondanks onze zorgvuldigheid toch in deze uitgave voor mochten komen. Editie: December 2012 Verschijnt 4 x per jaar Oplage: 22.000 stuks 13e jaargang nummer 4 V-NL - 004 - 2012 ©2012 VELUX GROEP Redactie: BouwStijl Media, Rotterdam VELUX Nederland B.V.
