Jaarverslag 2010
J a a r v e r s l a g 2 010
Middenin de samenlev ing De GGD die ik voor ogen heb, verbindt deskundigheid met een efficiënte aanpak en de behoeften van burgers en gemeenten. De aandacht voor de publieke gezondheids zorg neemt toe. Het werk van de GGD wordt steeds zichtbaarder. Burgers letten op hun woonomgeving en mogelijke gezondheids risico’s. Gemeenten willen deskundig advies. In 2010 zijn ons nieuwe grote incidenten rond infectieziekten als Mexicaanse griep en Q-koorts bespaard gebleven. Wel hebben wij de incidenten van 2009 geëvalueerd. Wat hebben we goed gedaan? Wat kan beter? Welke trends verwachten we voor de komen de jaren? De GGD blijft alert. Ons motto is: wees zo goed mogelijk voorbereid. In 2010 is de bestuurlijke discussie over de organisatie van de jeugdgezondheidszorg opnieuw gestart. Er moeten besluiten komen over de toekomst van de jeugdgezondheids zorg inzake schaalgrootte, publieke of pri vate organisatie, vormgeving Centra Jeugd en Gezin en dat alles in samenhang met de komende decentralisatie van de jeugdzorg. De GGD was in 2010 bijzonder actief.
5
De werkwijze van de Jeugdgezondheidszorg veranderde door de komst van de Centra voor Jeugd en Gezin en het digitaal dossier. We zijn blij met de verlenging van de samen werking met Wageningen Universiteit in de academische werkplaats AGORA. De alcoholmatigingsprojecten in de regio’s Achterhoek en Stedendriehoek hebben een gunstig effect op het alcoholgebruik onder jongeren. We hebben in 2010 voor het eerst inspecties in de gastouderopvang uit gevoerd. Bestuurlijk gezien zijn bezuinigingen en con gruentie in 2010 overheersende thema’s. Eind 2010 heeft het Algemeen Bestuur beslo ten ruim 10% (één miljoen euro) te bezui nigen op de inwonerbijdrage voor de basis taken. Over mogelijke verdere bezuinigingen beslissen de gemeenten in 2011. Onze GGD kromp met ongeveer 10%, omdat Deventer per 1 januari 2011 is overgegaan naar GGD IJsselland. Dit is een gevolg van het rijks beleid dat GGD-regio’s congruent moeten zijn
aan de veiligheidsregio’s. Andersom hebben wij Heerde verwelkomd bij onze GGD. De congruentie en bezuinigingen hebben ook personele gevolgen. Het vertrek van een groot aantal collega’s ervaren wij als pijnlijk. Personeelsbestand per 31-12-2010* Aantal medewerkers 262 Aantal fulltime-eenheden (fte) 181 Aantal vaste dienstverbanden 238 Aantal tijdelijke dienstverbanden 33 Gemiddelde fte 0,67
De komende tijd werk ik aan een nieuw per spectief voor GGD Gelre-IJssel. Het bestuur zal dit nieuwe perspectief vast leggen in de Bestuursagenda 2011-2014. Dick ten Brinke Algemeen directeur * Inclusief 21 medewerkers die per 1-1-2011 met de gemeente Deventer zijn overgegaan naar GGD IJsselland
GG D G e l r e - I J s s e l s t a a t voor prevent ie !
Nieuw f inanc ieel meer jarenperspec t ief
Jeugdgezondheidszorg
GG D G e l r e - I J s s e l i n w ild water
G H O R e n GG D
Het opstellen van bezuinigingsscenario’s was voor ons als nieuw Dagelijks Bestuur vanaf juni 2010 de eerste grote opdracht. De gemeenten zijn genoodzaakt flink te bezuinigingen en ook de GGD moet hier aan bijdragen. Toch heb ik voor de GGD een lans kunnen breken. De GGD is namelijk niet alleen een kostenpost maar staat ook voor preventie. En investeren in preventie levert gezondheidswinst op voor onze inwoners. Gezondheidswinst is het belangrijkste, maar preventie betekent op termijn ook financ ieel voordeel. Gemeenten profiteren hier zelf ook van nu zij steeds meer taken krijgen in de maatschappelijke ondersteuning en in de jeugdzorg.
In 2010 waren we genoodzaakt GGD GelreIJssel op te dragen te bezuinigen en de gevolgen daarvan in beeld te brengen. De oorzaak hiervan was de economische recessie waardoor gemeenten minder geld te besteden hadden. Deze bezuinigingsopdracht komt bovenop de krimp door het uittreden van Deventer vanaf 2011. Op 28 november 2010 stemde het Algemeen Bestuur van de GGD in met een bezuiniging van ruim 10% op de inwonerbijdrage. Hoewel veel diensten van GGD Gelre-IJssel soberder worden uitge voerd, blijft de GGD voldoende sterk om de wettelijke taken te kunnen verrichten. In 2011 wordt onderzocht of aanvullende bezuinigingen tot de mogelijkheden behoren.
Otwin van Dijk Wethouder in Doetinchem, voorzitter van het Dagelijks Bestuur van GGD Gelre-IJssel
Jan Berkhoff Wethouder in Epe, lid van het Dagelijks Bestuur van GGD Gelre-IJssel
De GGD is verantwoordelijk voor de Jeugd gezondheidszorg (JGZ) voor 4- tot 19-jarigen en speelt daarmee een belangrijke rol in de hele jeugdgezondheidszorg. Bij de tot standkoming van de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) zien we dat JGZ te allen tijde de ruggengraat vormt, of het nu om een fysiek of virtueel CJG gaat. Daarnaast houdt JGZ zich in 2010 bezig met de verdere uitrol van het Digitaal Dossier, dat de papieren dos siers vervangt. GGD Gelre-IJssel werkt, ook in de jeugdgezondheidszorg, veel samen met andere partners, onder andere bij de aanpak van kindermishandeling en de uitvoering van het alcoholmatigingsbeleid. Eind 2010 is de Bestuurlijke werkgroep ‘Integrale jeugdgezondheidszorg’ gestart. Deze werkgroep zal advies uitbrengen over de toekomstige organisatie van de jeugd gezondheidszorg voor 0- tot 19-jarigen.
Als het gaat om personele en organisatori sche aspecten, leek de GGD in 2010 eerder op een snelstromende rivier dan een plas met stilstaand water. Net de integratie met de GGD Noord-Veluwe achter de rug en de volgende klus staat al weer voor de deur: de uitreding van Deventer en de toetreding van Heerde als gevolg van de congruentie met de Veiligheidsregio. Nauwelijks was het stof daarover neerge dwarreld of de GGD wordt geconfronteerd met stevige bezuinigingen, die ook nog eens voor de medewerkers verregaande gevolgen hebben. Daar waar gereorganiseerd moet worden, is er nauw contact met het Georganiseerd Overleg. Na een maandenlang stevig onderhandelings proces, ligt er in concept een nieuw sociaal statuut en leggen de bonden het onderhan delingsakkoord aan hun leden voor.
De GHOR coördineert de inzet van genees kundige diensten (‘de witte kolom’) bij ram pen en grote ongevallen. De in 2010 inge voerde Wet veiligheidsregio’s verlangt dat de GHOR hiertoe schriftelijke afspraken maakt met instellingen en zorgaanbieders. In oktober 2010 hebben de GHOR van de Vei ligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland en GGD Gelre-IJssel een convenant ondertekend voor de samenwerking tijdens crisissituaties. Een aantal GGD-medewerkers heeft opleidin gen voor het actiecentrum GHOR gevolgd. Daarnaast hebben GGD-medewerkers voor infectieziektebestrijding een oefening met de GHOR gehouden. Om voorbereid te zijn op grootschalige uitbraken van infectieziekten heeft de GHOR samen met de GGD, eind 2010 het draaiboek infectieziektecrisis afgerond.
Paul Blokhuis Wethouder in Apeldoorn, lid van het Dagelijks Bestuur van GGD Gelre-IJssel
Ard Kleijer Wethouder in Putten, lid van het Dagelijks Bestuur van GGD Gelre-IJssel
Arnold Gerritsen Burgemeester Zutphen en Portefeuillehouder GHOR, Dagelijks Besturen Veiligheidsregio en GGD Aart Schoenmaker Directeur GHOR Veiligheidsregio en lid directie GGD
6
7
Dick ten Brinke
Otwin van Dijk
Jan Berkhoff Paul Blokhuis
Ard Kleijer
Arnold Gerritsen Aart Schoenmaker
A l g e m e n e g e z ondh e id s z o r g
Een Ramp en dan?
8
GGD Gelre-IJssel heeft een rol in de rampen bestrijding, vooral als het gaat om infectie ziekten, medische milieukunde, psychosoci ale hulpverlening en gezondheidsonderzoek. De diversiteit in rampen is groot. Een infec tieziektecrisis kent meestal een heel ander verloop dan een medisch milieukundige ramp. Op ieder moment klaarstaan voor het opvan gen van slachtoffers voor iedere denkbare ramp is onmogelijk. Wel moet over maatrege len die in geval van een ramp moeten worden genomen, vooraf zijn nagedacht. Uitgangspunt is dat tijdens een ramp, binnen de organisatie zoveel mogelijk de structuren uit ’normale tijden’ worden gevolgd. Het GGD Rampen Opvang Plan, kortweg GROP, maakt helder hoe de GGD een crisis vanaf de eerste melding en opschaling tot aan afscha ling en nazorg het hoofd biedt. Opleiden, trainen en oefenen Het OTO-plan beschrijft de cyclus van Oplei den, Trainen en Oefenen van GGD-medewer kers die een taak hebben in de crisisbeheer sing. In het GROP zijn de rollen en taken van deze medewerkers tijdens een ramp beschre ven. In het OTO-plan staat welke kwalifica
ties deze medewerkers moeten hebben en hoe zij voorbereid kunnen worden op deze taken door opleiding, training en oefening. Het betreft onder andere kennis van het GROP maar ook basiskennis van crisisbeheer sing en vaardigheden zoals beeldvorming, oordeelsvorming en besluitvorming onder druk.
Nieuwe taak inspec teurs kinder opvang Om misbruik en oneigenlijk gebruik in de gastouderopvang tegen te gaan, is de Wet kinderopvang per 1 januari 2010 gewijzigd. Per die datum is niet alleen het gastouder bureau object van toezicht (en handhaving), maar ook de gastouder. Daarnaast moeten gastouders aan strengere eisen voldoen. Voor de inspecteurs kinderopvang betekent dit een nieuwe taak erbij. De gastouders (ruim 3.200) moeten nu immers óók gecon troleerd worden. Al met al een hele klus. Eerst moeten de papieren van de gastouders worden gecheckt. Als die in orde zijn, volgt een huisbezoek.
2010 is voor wat betreft de gastouderop vang een hectisch jaar. Eerst druppelden de aanmeldingen van (bestaande) gastouders binnen. Zoals te verwachten viel, lag het hoogtepunt van de aanmeldingen vlak voor de uiterste aanmelddatum (voor bestaande gastouders). Hierdoor was het onmogelijk om nog in 2010 bij alle gastouders een huisbe zoek af te leggen. Halverwege het jaar ziet de politiek dit ook in en worden er wijzigin gen in de regelgeving doorgevoerd. Voor het team kinderopvang is de belangrijkste wijzi ging dat de papieren toets en het huisbezoek van elkaar losgekoppeld mogen worden. Dit betekent wel dat ook in 2011 nog volop huis bezoeken moeten worden afgelegd.
Soa en bespreken het voorkomen van Soa. Daarnaast kunnen huisartsen en specialisten telefonisch advies inwinnen inzake diagnose, behandeling en preventie van Soa. Sense Sense is het seksualiteitsspreekuur, waar jon geren terecht kunnen voor informatie, hulp en advies bij anticonceptie, seksuele identi teit, problemen bij vrijen, onbedoelde zwan- gerschap en nare sekservaringen. Sense is volledig in de Soa-spreekuren geïntegreerd en draagt bij aan de seksuele gezondheid van jongvolwassenen
Soa, Sense en prevent ie
Prostitutie en gezondheid GGD Gelre-IJssel heeft in 2010 290 prosti tuees in de regio op Soa onderzocht (ruim 22% meer dan in 2009). Binnen de outreachactiviteiten in seksinstellingen neemt Sense intussen een belangrijke plaats in.
Soa-Sensespreekuren De Soa-Sensespreekuren zijn gratis en ano niem voor alle jongeren tot 25 jaar en voor mensen in de risicogroepen, zoals mannen die seks hebben met mannen, prostituees en prostituanten. In deze consulten testen art sen en verpleegkundigen op Soa, behandelen
Preventie In 2010 ligt bij de preventieactiviteiten de nadruk op duurzaamheid en het bereiken van jongeren op ROC scholen. Op de ROC’s in Apeldoorn, Deventer, Doetinchem en Groenlo besteedden we rondom Valentijnsdag aan dacht aan de ‘Week van de Liefde’. Daarnaast
9
gaven we in 2010 voorlichtingen op het Graafschap College in Doetinchem. In het voorjaar startte op het ROC Aventus in Apeldoorn de pilot ‘Peereducatie’, waarbij leerlingen werden opgeleid in het geven van seksuele voorlichting aan leeftijdsgenoten. Dit project was succesvol: 35 jongeren zijn opgeleid tot peers en zij lichtten in de ‘Week van de Liefde’ alle eerstejaars leerlingen ‘Welzijn’ voor. Ook verzorgde de GGD in 2010 trainingen ‘relationele en seksuele vorming’ voor in totaal veertig docenten. Doel van deze trainingen was docenten handvatten geven om het thema seksualiteit met leerlingen bespreekbaar te maken. In de zomermaanden bezocht de GGD jongerene venementen om Soa en Sense te promoten. In Harderwijk startte in het kader van de ketenaanpak ‘Weerbaar tegen risicovolle relaties’ een aantal preventieactiviteiten. Alle middelbare scholen en het ROC in Harderwijk committeren zich aan deze ketenaanpak.
C o n t a c t m o m e n t e n A l g e m e n e G e z o n d h e i d s z o r g 2 010 Verrichtingen Aantal cliënten Infectieziektebestrijding Aangifteplichtige meldingen infectieziekten 361 (Telefonische) voorlichting infectieziekten 825 Bron- en contactopsporing 549 Soa-Sense Aantal consulten curatieve Soa 3.244 Aantal gevonden Soa 465 Aantal consulten Sense 491 TBC-bestrijding Patiënten in behandeling 188 Consulten arts 540 Uitslagen mantoux, BCG of röntgenfoto 5.594 Patiënten actieve TBC 42 Medische Milieukunde Advisering aan gemeenten en burgers 239 Project frisse lucht 92 Forensische zorg Lijkschouw 426 Politie 1.518 Uitstel begraven 9 Technische Hygiëne Zorg Onderzoek locaties tattoo en piercing 22 Onderzoek kinderopvang 533 Reizigersvaccinaties Aantal consulten 16.702 Aantal vaccinaties 24.279 Rijksvaccinaties 9-jarigen BMR/DTP 22.226 Inhaalvaccinaties 1.162 Rijksvaccinaties HPV Inhaalvaccinaties 4.519 Drie rondes 2010 8.437
11
J e u g d g e z ondh e id s z o r g
Digitaal Dossier maakt betere jeugdgezondheidszorg mogelijk In 2010 verving de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD Gelre-IJssel haar papieren dossiers door digitale dossiers. Digitale dossiers zijn beter leesbaar dan handgeschreven dossiers. Gegevens kunnen, binnen JGZ, beter, veiliger en sneller worden bewaard en overgedragen. Dat is belangrijk, want kinderen verhuizen, wonen soms op twee adressen of krijgen een andere JGZ-arts of -verpleegkundige. Deze dossiers zijn ook directer en sneller toegankelijk voor JGZmedewerkers dan de papieren dossiers, die in een fysiek archief zitten. Een ander voordeel is dat de digitale gege vens, na anonimisering, trends zichtbaar kunnen maken in de gezondheid en ontwik keling van groepen kinderen. Dat helpt om de dienstverlening van de Jeugdgezond heidszorg te verbeteren. Het was een omvangrijke operatie. Na een degelijke voorbereiding en een pilot met het digitale dossier in het najaar van 2009, startte JGZ in januari 2010 met een gefa seerde invoering per regio. Alle JGZ-mede werkers moesten worden geschoold om met het nieuwe dossier te kunnen werken.
Ook werden bijna 125.000 papieren dossiers gescand en in het juiste digitale dossier opgenomen. Het omzetten van de papieren dossiers was een eenmalige actie. Ook onze regionale samenwerkingspartners voor de jeugdgezond heidszorg van 0- tot en met 4-jarigen zijn overgestapt. Zij hebben samen met ons de digitaliseringslag gemaakt en dragen van de kinderen van wie de GGD de zorg overneemt, alleen nog maar digitale dossiers over. Voorheen gingen de JGZ-medewerkers met een dikke stapel papieren dossiers naar de scholen en de Centra voor Jeugd en Gezin. Nu gaan ze met een laptop op pad. Alles met het oog op een betere zorg voor de jeugd in onze regio.
Kinder mishandeling : een er nst ig probleem Volgens schattingen worden in Nederland per jaar 100.000 tot 160.000 kinderen mishan deld en sterven veertig kinderen aan de gevolgen ervan. Kindermishandeling kan zijn: lichamelijke mishandeling en/of verwaarlozing, psychi sche mishandeling en/of verwaarlozing en/of seksueel misbruik. De gevolgen van mishandeling zijn altijd ern stig. En dan gaat het niet alleen om licha melijk letsel. Voor een gezònde ontwikkeling van kinderen is pósitieve stimulatie vanuit de directe omgeving (het gezin) immers onontbeerlijk. Voorts blijkt uit onderzoek dat kinderen die opgroeien in een gezin met geweld tussen ouders, dezelfde psychische schade oplopen als kinderen die mishandeld worden. Binnen de Jeugdgezondheidszorg is voorko men en signaleren van kindermishandeling dan ook een belangrijk onderwerp. Bijna altijd is sprake van een combinatie van sig nalen die maken dat er een vermoeden is van kindermishandeling. De JGZ-medewerker ziet de signalen zelf of krijgt ze van anderen, bijvoorbeeld leerkrachten. GGD Gelre-IJssel kent een meldcode en sinds
13
eind 2010 is er een landelijke JGZ-richtlijn kindermishandeling. Door het volgen van de richtlijn en/of meldcode kan de JGZ-arts of -verpleegkundige systematisch een analyse van de situatie maken en weet zich bij een melding door de organisatie gesteund. Zorgen en signalen moeten met de ouders besproken worden. Aan deze gesprekken wordt veel aandacht besteed. Binnen de GGD zijn aandachtsfunctionarissen kindermishan deling die helpen bij het analyseren van de situatie. De samenwerking met het Adviesen Meldpunt Kindermishandeling (AMK) is hierbij van groot belang. Indien er, na analyse en gesprekken met de ouders, vermoedens van kindermishandeling blijven, wordt melding bij het AMK gedaan. De regio’s Achterhoek en Noord-Veluwe zijn zogenaamde Raak regio’s. In Raak regio’s hebben alle instanties die met hulpverlening aan kinderen te maken hebben, samenwer kingsafspraken op het gebied van signaleren en stoppen van kindermishandeling en het op gang brengen van hulpverlening.
Essentieel bij het signaleren van kindermis handeling is signalen willen zien, durven bespreken en samenwerken!
Simpel Fit ! Turkse kinderen hebben, ook in de regio Gelre-IJssel, aanzienlijk vaker overgewicht en obesitas (39%) dan Nederlandse kinderen (16%). Dit blijkt uit de Jeugdmonitor van 2009. Tegelijkertijd is de Turkse doelgroep minder gemakkelijk te bereiken met reguliere voorlichtingsinterventies èn sluiten deze interventies vaak niet aan. De Turkse doel groep heeft bijvoorbeeld andere eetgewoon tes en andere gebruiken dan de Nederlandse en soms vormt de taal een probleem. Om het probleem van overgewicht onder Turkse kinderen aan te pakken, heeft de GGD de cursus ‘Simpel Fit!’ ontwikkeld. Deze cursus is bedoeld voor Turkse moeders van kinderen met overgewicht en wordt door een Turkse voorlichtster (gedeeltelijk) in het Turks gegeven. ‘Simpel Fit!’ bestaat uit vijf bijeenkomsten. Tijdens elke bijeenkomst is er ruimte voor kennisoverdracht over het ontstaan van overgewicht en over gezonde voeding en bewegen. Daarnaast wordt gediscussieerd en samen actief bewogen. Voor elke bijeenkomst is er een huiswerkopdracht. De eerste twee cursussen zijn geëvalueerd. Het resultaat is zeer positief. Tot nu toe is
de cursus zeven keer gehouden en wel in Deventer, Apeldoorn, Doetinchem, Zutphen (tweemaal), Vaassen en Harderwijk. Zon der aan ‘promotie’ te hoeven doen, komen cursusaanvragen binnen, zoveel via mondtot-mond reclame als via JGZ-medewerkers. ‘Simpel Fit!’ wordt in 2011 op grotere schaal geëvalueerd en zo nodig verbeterd.
Aantallen onderzoeken Jeugdgezondheidszorg 2010 PGO’s* regulier onderwijs (bao en vo) PGO’s* speciaal basisonderwijs PGO’s* speciaal voorgezet onderwijs Onderzochte leerlingen REC-scholen* Gescreende leerlingen logopedie Onderzoeken op indicatie Follow up
30.766 883 570 379 9.536 1.707 6.805
* Periodiek gezondheidsonderzoek * Scholen voor speciaal onderwijs
15
K e nni s e n E x p e r t i s e C e n t r u m
Gezondheid in de reg io Gelre -I Jssel GGD Gelre-IJssel verbetert de informatie verstrekking aan en de ondersteuning van gemeenten door de informatie geïntegreerd aan te bieden in de vorm van een regio nale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rVTV). Tot nu toe verstrekte GGD Gelre-IJssel de (gezondheids)informatie veelal per doel groep of per onderwerp en in de vorm van rapportages, factsheets of adviezen. In de rVTV is beschikbare informatie over ge zondheid, (zorg)voorzieningen, preventie en gezondheidsbevordering uit diverse bronnen gebundeld, in samenhang gepresenteerd en in samenwerking met de gemeenten ver taald naar beleidsadviezen. De belangrijkste adviezen zijn verwoord in kernboodschappen: deze zijn richtinggevend voor de inhoud van de nota ‘Lokaal Gezondheidsbeleid’. In de rVTV wordt meer aandacht gevraagd voor preventie, toepassing van integraal ge zondheidsbeleid, gebruik van erkende inter venties, kwetsbare groepen, verbetering van netwerken en samenhang tussen gemeente lijk gezondheidsbeleid en de eerstelijnszorg.
GGD Gelre-IJssel is ervan overtuigd dat deze eerste rVTV een belangrijke bijdrage levert aan bestuurlijke afwegingen en het ontwik kelen van gemeentelijk integraal beleid ten aanzien van gezondheid en aanpalende be leidsterreinen zoals Wmo, jeugd- en ouderen beleid, milieubeleid et cetera. Met behulp van de rVTV kunnen gemeenten op een goed onderbouwde wijze hun regis seursfunctie waarmaken. Financiële middelen kunnen, met informatie uit de rVTV, (nog) doelmatiger en effectiever worden ingezet.
Ve r b r e d e n , cont inueren en borgen De Academische werkplaats AGORA is een sa menwerkingsverband tussen GGD Gelre-IJssel en Wageningen Universiteit. AGORA bundelt kennis uit praktijk, wetenschap en beleid en is opgericht met subsidie van ZonMw. De eerste samenwerkingsovereenkomst tussen Wageningen Universiteit en GGD Gelre-IJssel liep medio 2010 af en werd in augustus ver lengd voor nog eens een periode van vijf jaar. Begin 2010 kent ZonMw AGORA een nieuwe subsidie toe. AGORA kan door deze subsidie naast ‘Gezond Ouder Worden’ ook aandacht
besteden aan ‘SLIMMER diabetes voorkomen bij volwassenen’. Ook krijgt AGORA, om de samenwerking te borgen, subsidie voor de inrichting van het Evaluatiebureau. Binnen dit bureau worden kortlopende (evaluatie) projecten uitgevoerd op het gebied van overgewicht, alcoholmatiging, seksualiteit en valpreventie. De eerste promovendus binnen AGORA is dè mijlpaal van 2010. Simone Croezen promo veert in september 2010 op haar onderzoek naar sociale contacten in relatie tot gezond heid (zie ook ‘Gezond ouder worden’). Binnen ‘SLIMMER’ wordt gewerkt aan het voorkomen van diabetes bij volwassenen door het verbeteren van het eet- en beweeg patroon. In dit onderzoek wordt de ‘SLIMinterventie’ geïmplementeerd in de praktijk. De effectiviteit van ‘SLIM’ is al wetenschap pelijk onderbouwd in een experimentele setting. Aan AGORA de uitdaging om deze in terventie ook in de praktijk te doen slagen!
17
Leefst ijl en psychische gezondheid van kinderen kan beter De meeste kinderen groeien in goede ge zondheid op. Toch heeft 20% van de 0- tot en met 12-jarigen een indicatie voor psy chosociale problemen, 30% eet te weinig groente en/of fruit, 43% drinkt teveel zoete drankjes en 20% beweegt onvoldoende. Dit blijkt uit de Jeugdmonitor, een onderzoek van de GGD onder ouders van 0- tot en met 12-jarigen in de regio Gelre-IJssel. Bij kinderen met een lage sociaaleconomi sche status komt vaker ongezond gedrag voor. Denk hierbij bijvoorbeeld aan slechte voedingsgewoonten. Ook hebben deze kin deren vaker een indicatie voor psychosociale problemen. Van de 0- tot en met 12-jarigen groeit 15% op in een huishouden waar men moeite heeft financieel rond te komen. Als gevolg van dit geldgebrek gaat men niet op vakantie of dagjes uit, bestaan er spanningen in het gezin of is een kind geen lid van een vereni ging.
Door opvoedingsondersteuning worden ouders beter toegerust voor de opvoeding van hun kind. Van de ouders geeft 9% aan, behoefte te hebben aan opvoedingsondersteuning. Deze behoefte neemt toe naarmate kinderen ouder worden. Ouders willen vooral onder steuning over angst/onzekerheid, luisteren en gehoorzamen en het stellen van grenzen en regels.
Gedrag en gezondheid centraal In 2010 roepen gemeenten, bedrijfsleven en maatschappelijk organisaties een beweging in het leven, om de regio Achterhoek vitaal en leefbaar te houden: ‘Agenda 2020’. GGD Gelre-IJssel voelt zich betrokken bij deze beweging en probeert samen met de andere deelnemers inhoud te geven aan een praktisch en effectief regionaal gezond heidsprogramma. De regionale bestuurders zijn ervan over tuigd dat gezondheidspreventie een wezen lijke bijdrage levert aan ‘Agenda 2020’. Maar preventie gaat niet alleen over gezondheid. Het gaat ook over leefbaarheid en betaal baarheid. Meer aandacht voor gezondheidspreventie leidt tot een toename van kwaliteit van le ven, van maatschappelijke inzet, van afname van kosten en druk op dure zorg, van meer zelfzorg- en meer netwerk(‘noaber’)manage ment. In de regio Achterhoek staan ziekte en zorg niet centraal maar gedrag en gezondheid. Cijfers onderbouwen dat preventie ook in financiële zin loont en dat gezondheid een belangrijk middel is om maatschappe
19
lijke doelen te realiseren. Denk daarbij aan maatschappelijke- en arbeidsparticipatie, vrijwilligerswerk, deelname aan onderwijs, sport en overdracht van ervaring. Welzijns organisaties, sportverenigingen, onderwijs, eerstelijns werkers, jeugdgezondheidszorg en vrijwilligersorganisaties geworteld in dorp, wijk en buurt hebben in ‘Agenda 2020’ een belangrijke rol. Vanuit zorgthema’s kan de GGD, door gebruik te maken van gecombineerde leefstijlin terventies, ook bij andere thema’s van de beweging aansluiten.
C JG gaat v ir tueel In 2010 opent het ene na het andere Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) haar virtuele deuren. Op de website van een CJG kunnen ouders/verzorgers terecht voor informatie (per leeftijdscategorie) over opvoeding, gezondheid, ontwikkeling en leefstijl. Daarnaast vinden zij op de website informatie over lokale activiteiten, cursussen en adressen van lokale organisaties en nieuws over deze onderwerpen. Ouders die een specifieke opvoedvraag hebben, kunnen
via de CJG-website een vraag stellen aan een professional. In de regio Achterhoek is GGD Gelre-IJssel verantwoordelijk voor de afhan deling van dit ‘E-consult’. In opdracht van een aantal gemeenten (Bronckhorst, Oude IJsselstreek en Doetin chem) verzorgt de GGD de eindredactie van de lokale websites. Ook heeft de GGD, vóór lancering van de website, een aantal lokale eindredacteurs ingewerkt. Om efficiënter te kunnen werken en kwaliteit te waarborgen, is een deel van de eindredactie in de regio Ach terhoek opgeschaald naar regionaal niveau. In 2011 zal de regionale eindredactie verder vorm krijgen. Het regionaal eindredacteur schap is in handen van de GGD. Een actueel overzicht met CJG-websites in de regio is te vinden op: www.ggdgelre-ijssel.nl.
Lokale Zorgnet werken Openbare Geestelijke Gezondheidszorg In 2010 hebben de gezamenlijke gemeenten in de Achterhoek de implementatie van de Lokale Zorgnetwerken in de acht gemeen ten van de Regio Achterhoek opgepakt.
Het regionale coördinatiepunt ‘multipro bleemsituaties’ is gelijktijdig afgebouwd. In samenwerking met de nieuw aangestelde coördinatoren zijn de cliënten van het coör dinatiepunt zorgvuldig overgedragen aan de Lokale Zorgnetwerken. Daarnaast is een start gemaakt met een evaluatieplan voor de Lo kale Zorgnetwerken. Ook is er aandacht voor kindermishandeling in het project RAAK en voor het implementeren van de zogenaamde meldcode (zie ook ‘Kindermishandeling: een ernstig probleem’). In nauwe samenwerking met Sensire is de opleidingsbehoefte in het signaleren van kindermishandeling bij een breed scala aan instellingen die met jeugdi gen werken, geïnventariseerd.
Geen ver volg Q-koor t sepidemie In 2007 – 2009 was sprake van een Q-koortsepidemie, aanvankelijk vooral in Brabant, later ook in Limburg en het zuiden van Gelderland. Dankzij de getroffen maatregelen (vaccinatie, testen van tankmelk, ruimen van zwangere geiten) woekerde de epidemie in 2010 gelukkig niet verder.
GGD Gelre-IJssel ontvangt in 2010 nog wel meer meldingen van Q-koorts dan vóór 2007. Dit komt door verhoogde alertheid bij zowel publiek als zorgverleners.
de Coxiella burnetii bacterie, de gevolgen van de infectie, omgevingsfactoren in relatie tot transmissierisico en mogelijkheden van een vaccinatie voor mensen.
Binnen de regio In 2010 krijgt de GGD tien meldingen van Q-koorts. Zeven bedrijven worden besmet ver klaard op basis van genomen tankmelkmonsters. Een aantal gemeenten organiseert een voorlichtingsbijeenkomst voor boeren en omwonenden; de GGD is hierbij ook aanw ezig.
Landbouw ont w ikkelingsgebied Azew ijn
Toekomstverwachting Q-koorts zal, mede vanwege verhoogde aler theid, ten opzichte van vóór 2007 blijvend vaker worden gediagnosticeerd. Wanneer de vaccinatie voor schapen en geiten effectief blijkt, wordt verwacht dat het stapsgewijs opheffen van de maatregelen geen toename van Q-koortsgevallen meer zal veroorzaken. Het is niet helemaal duidelijk in welke mate de verschillende maatregelen aan het effect hebben bijgedragen. Het is nog afwachten of de kleinveevaccinatie volledig en effectief genoeg zal zijn. Naar aanleiding van de Q-koortsepidemie lopen diverse onderzoeken naar bijvoorbeeld
21
Montferland en Oude IJsselstreek hebben het Team Medische Milieukunde van GGD Gelre-IJssel gevraagd een gezondheidsadvies te geven als onderbouwing bij het bestem mingsplan ‘Landbouwontwikkelingsgebied Azewijn’. Aanleiding hiervoor was de toene mende maatschappelijke onrust over effecten van intensieve veehouderij op de gezond heid. Vooral de Q-koortsepidemie heeft sterk bijgedragen aan het ontstaan van onrustge voelens bij de Nederlandse bevolking. Doel van het advies was inzicht in moge lijke gezondheidseffecten van inplannen van nieuwe intensieve veehouderijen en uitbrei ding van bestaande bedrijven. De gezondheid is beoordeeld naast het wettelijk beoorde lingskader voor milieu. De gezondheidskun dige beoordeling bestond uit toetsing van
beschikbare milieu-informatie en weten schappelijke inzichten over zoönosen*. De drie verschillende planvarianten zijn naast elkaar beoordeeld en met elkaar ver geleken. Het gezondheidsadvies is afgerond met conclusies over de mogelijke invloed van geur, geluid, fijnstof en zoönosen op mensen in de directe leefomgeving van intensieve veehouderijen. Voor zoönosen en infectie ziekten zijn geen harde afstanden te geven. Algemeen geldt: hoe groter de afstand des te kleiner het gezondheidrisico. De bedrijfs voering speelt hierin ook een grote rol, maar de gemeentelijke invloed hierop is klein. De gemeenten gebruiken de resultaten als ondersteunende informatie bij het maken van keuzes voor de gewenste ontwikkeling van het plangebied. * infectieziekten die kunnen worden over gedragen van dieren op mensen
r e g io STE D E N D R I E H O E K
Ketenaanpak loverboys en jeugdprost itut ie Apeldoorn werd begin 2008 geconfronteerd met het tragische verhaal van een meisje dat slachtoffer was van een loverboy. Sindsdien is met hulpverleners gewerkt aan een aanpak die het slachtoffer centraal stelt en de hulp verlening snel op gang brengt. Signalering door de omgeving is belangrijk omdat slachtoffers vaak niet uit zichzelf mel den. Ouders, school, politie, maatschappelijk werk en andere hulpverleners kunnen hun zorgen neerleggen bij een speciaal meldpunt: 0900 5007070. Dit meldpunt zoekt, zo nodig met hulp van verschillende instellingen, snel uit wat er aan de hand is. Als de situatie niet pluis is, komt de zorgketen in beweging. Elk slachtoffer krijgt een zorgcoördinator toegewezen. Deze zorgt ervoor dat een meis je snel de juiste hulpverlener(s) krijgt. De politie neemt de dader voor haar rekening. Een dader werkt meestal niet alleen en heeft vaak meerdere slachtoffers die voor hem wer ken. De experimentele aanpak van 2009, is in 2010 een degelijke ketenaanpak. In 2011 gaat de hele Veiligheidsregio Noord- en OostGelderland deze ketenaanpak overnemen. Wat regionaal kan, gebeurt regionaal. Denk
23
daarbij aan noodopvang, voorlichtingsdraai boeken voor scholen en aanpak van daders. Maar aandacht voor lokale verschillen blijft; de hulpverlening sluit zoveel mogelijk aan bij lokale zorgnetwerken.
BeweegKuur Vrijwel iedereen weet, dat meer bewegen en gezonder eten belangrijke aspecten zijn om overgewicht te voorkomen of te verminderen. Sporten en tussendoortjes laten staan, is echter voor velen moeilijk. Voor deze mensen heeft het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen de BeweegKuur ontwikkeld, een leefstijlinterventie voor mensen met overge wicht. De huisarts selecteert diegenen die hiervoor in aanmerking komen. Het doel is dat mensen in hun eigen wijk bewegen en zo een gezon dere leefstijl ontwikkelen. Behalve de huis arts is er een leefstijladviseur, een diëtist en indien nodig een fysio-/oefentherapeut bij betrokken. Ook de sport- en beweegaanbie ders in de wijk spelen een belangrijke rol. Op dit moment loopt in drie gemeenten in de regio Gelre-IJssel een BeweegKuur pilot.
Daarnaast zijn veertien gemeenten klaar om de BeweegKuur te implementeren. GGD Gelre-IJssel is actief betrokken bij de invoering van de BeweegKuur. We richten ons vooral op het informeren van gemeenten over hoe de BeweegKuur effect kan hebben op de vraag naar lokaal beweegaanbod en hoe de gemeenten zich daarop kunnen voorbereiden. Het is de bedoeling dat er in iedere gemeen te een beweegkaart komt met daarop infor matie over laagdrempelig beweegaanbod. Zo wordt het gemeenten makkelijker gemaakt om de BeweegKuur en andere gecombineerde leefstijlinterventies te implementeren en mensen met overgewicht te helpen hun leef stijl te veranderen.
Alcoholmat iging onder jongeren In 2010 draait de uitvoering van het project ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ volop op scholen, sport verenigingen, in het jongerenwerk en in de horeca. Daarnaast verspreiden de zeven gemeenten van de regio Stedendriehoek en de gemeente
Heerde een poster in apotheken, bibliothe ken, gemeentelijke wachtkamers, wijkcentra, kerken, zwemb aden en huisartsenpraktijken. Het betreft de hersenposter met flyer in bier glasvorm, die ook landelijk aandacht trok. Viermaal plaatste de GGD artikelen op de ge meentepagina’s van de huis-aan-huisbladen en soms ook op de gemeentelijke website. Veel ouders bezoeken de georganiseerde kroegentochten langs plekken waar jongeren uitgaan en denken actief mee met opvoed situaties die een theatergroep speelt. Twintigduizend jongeren ontvangen van hun gemeente de flyer ‘Een glashelder verhaal’. Hierin worden jongeren van 14 tot 19 jaar met feiten en tips gewezen op de risico’s van alcohol. De projectwebsite met kennisquiz en prij zen wordt goed bezocht. Op verscheidene (dorps)feesten en festivals liep de campagne ‘Go Fresh!’. Onder het motto ‘Met water geen kater’ deelden watergirls of -boys water en freshcards uit en gingen gesprekjes aan over alcohol. De jeugd werd op die manier tijdens het uitgaan geprikkeld om na te denken over alcoholgebruik. Jongeren reageerden posi tief. Voor effectmeting zijn onderzoeken onder (basisschool)leerlingen en ouders ver richt. Nametingen volgen in 2012 en daarna.
Gezond ouder worden Het project ‘Gezond ouder worden’ heeft tot doel dat meer 65-plussers zich geestelijk en lichamelijk gezond (blijven) voelen. Gezond heid is meer dan alleen lichamelijk wel bevinden. Gezondheid is ook zinvol leven, gezelligheid, zelfstandigheid, interesse en betrokkenheid. Wie veel van dit soort dingen mist, voelt zich sneller ongezond en/of eenzaam. En eenzame ouderen komen dikwijls in een neerwaartse spiraal. Het gebruik van medische voorzieningen en medicijnen neemt dan veelal toe. In de academische werkplaats AGORA zijn aspecten van ‘Gezond ouder worden’ onder zocht (zie ook ‘Verbreden, continueren en borgen’). Hiervoor zijn de gegevens van bijna 25.000 zelfstandig wonende 65-plussers gebruikt. Deze gegevens komen onder andere uit de Ouderenmonitors. Uit het onderzoek blijkt onder meer dat regelmatig contact met buren samenhangt met een betere gezond heid. Een voorbeeld van een project binnen ‘Gezond Ouder Worden’ is: ‘Voor Elkaar, in de Buurt’. Burgers, vrijwilligers en professionele
25
organisaties worden gestimuleerd om een activiteit voor oudere buurtbewoners te organiseren om hun maatschappelijke participatie te behouden en te bevorderen. Binnen dit project wordt intensief samen gewerkt met lokale partners zoals Stichting Welzijn Ouderen. In 2010 zijn in Epe acht initiatieven door burgers voor ruim tweehonderd ouderen georganiseerd. AGORA onderzoekt welke effecten ‘Voor Elkaar, in de Buurt’ heeft.
r e g io noo r d - v e l u w e
Sterke samenwerking In de regio Noord-Veluwe is een zeer actief samenwerkingsorgaan van de zes gemeenten. Ook op het gebied van gezondheid trekken deze gemeenten voor een belangrijk deel gezamenlijk op. Zij geven met elkaar invul ling aan het lokaal gezondheidsbeleid. Zowel de eerste als de tweede nota ‘Gezondheids beleid’ is voor alle zes gelijkluidend. Zij werken gelijktijdig aan de speerpunten voor het lokaal gezondheidsbeleid. Wel blijft er ruimte voor lokale accenten. Bij de voorbereiding van de activiteitenplan nen zijn de taken over de gemeenten ver deeld. De activiteiten vinden in beginsel in alle gemeenten plaats. Hiermee wordt effi ciencywinst behaald en kan men van elkaars ervaringen gebruik maken. Regelmatig vindt gezamenlijk ambtelijk overleg plaats om zaken af te stemmen en verdere afspraken te maken. Er is terugkoppeling naar de wet houders via het portefeuillehouderoverleg ‘Welzijn’ van regio Noord-Veluwe. Uitvloeisel van deze intensieve samenwer king is, dat ook de regionale Volksgezond heid Toekomst Verkenning (rVTV) geen lokale aanvulling heeft, zoals bij andere gemeenten binnen het werkgebied van GGD Gelre-IJssel,
27
maar een regionale. De beschrijving van de gezondheidssituatie en de beleidsont wikkelingen heeft ook hierin een gemeen schappelijk karakter. Evenals bij het lokaal gezondheidsbeleid, blijft er in de regio Noord-Veluwe ruimte voor lokale accenten.
Depressieprevent ie De zes gemeenten in de regio Noord-Veluwe slaan de handen ineen om depressiev e klach ten bij hun inwoners te voorkomen. Dit resul teert in het Programma Depressiep reventie Noord-Veluwe 2010-2011 voor de volwassen bevolking (25 tot 60 jaar). Het programma wordt in samenwerking met Indigo Flevo-Veluwe, Maatschappelijke Dienstverlening Veluwe, Dimence, OptiMent (onderdeel van Eleos) en Icare uitgevoerd. GGD Gelre-IJssel is trekker van het traject. Dit leidt in 2010 tot een vernieuwende manier van werken en tot meer samenwer king tussen organisaties op het terrein van depressiepreventie. Inzet is voorlichting, training en deskundigheidsbevordering bij intermediairen zoals verzorgenden en ver pleegkundigen van thuiszorgorganisaties als Icare, Reformatorische Thuiszorg, Curadomi en Agathos in vroegsignalering van depres sieve klachten. Daarnaast start voorlichting aan (kerkelijke) vrijwilligersorganisaties en medewerkers steunpunten mantelzorg. Samen met programma Dementie + en Tactus is de Signalenkaart ‘Niet Pluis’ ontwikkeld. Introductie van deze kaart en het meldpunt
Spor t iever voor signalen vindt per gemeente plaats. Het werken met de Signalenkaart door de nulde en eerste lijn en door het lokaal meldpunt zal uitgroeien tot een netwerk rond signalering en verwijzing van (mogelijk) depressieve problematiek. Daarnaast zijn er voorlichtingsbijeenkom sten voor algemeen publiek en voor risico groepen met als doel bewustwording en het doorbreken van taboes. De GGD heeft het beschikb are preventieaanbod in de vorm van de Depressiewijzer, in kaart gebracht. Regelmatig wordt in de digitale nieuwsbrief aan intermediairen/professionals verslag ge daan over de ontwikkelingen en activiteiten van het programma.
Het programma ‘Sportiever’ in de regio Noord-Veluwe maakt deel uit van het activi teitenplan uit de nota ‘Kiezen voor gezond leven’. Dit activiteitenplan wordt uitgevoerd in samenwerking met de RSP-projecten* ‘Gezond Gewicht’ en ‘Lekker Leven: Leefstijl’. ‘Sportiever’ gaat in groepsverband de strijd aan met overgewicht bij kinderen van 8 tot 12 jaar. Het programma is een combinatie van sport, voedings- en gedragsadviezen. Deskundigen begeleiden kinderen en hun ouders naar een gezondere leefstijl. Hiermee wordt voorkomen dat kinderen verder in ge wicht toenemen. Omdat kinderen nog volop in de groei zijn, bereiken ze met deze aanpak vanzelf een gezonder gewicht. De kern van het programma ‘Sportiever’ is een periode van drie maanden waarin kinderen en hun ouders actieve begeleiding krijgen. De kinderen sporten tweemaal per week met een bewegingsdeskundige. Daar naast nemen zij deel aan zes groepsbijeen komsten waarin zij uitleg van een diëtist en oefeningen van een gedragsdeskundige krijgen.
29
De kinderen worden regelmatig gewogen en gemeten. Ook krijgen zij eet- en beweegre gels mee voor thuis. Tijdens het programma zijn de ouders de coaches van hun kinderen. In vijf groepsbijeenkomsten worden zij hierbij geholpen. De Jeugdgezondheidszorg van de GGD werkt in 2010 aan zowel de toestroom naar, als de nazorg van het program ma ‘Sportiever’. * Regionaal Samenwerkings Programma
Samenstelling jaarverslag Ingrid Coenen - van der Burg, manager Kennis en Expertise Centrum Peter Dietzenbacher, jeugdarts Thijs Nijland, directiesecretaris Carolien de Rover, beleidsadviseur Joke Ruis, verpleegkundige soa/Sense Erna de Vries - Koekkoek, communicatieadviseur Lotty de Weert - Donders, functionaris gezondheidsbevordering Eindredactie Imkje Cancrinus, communicatieadviseur/tekstschrijver Ontwerp Witte rook Arnhem/Deventer Dit jaarverslag is een uitgave van GGD Gelre-IJssel Postbus 51, 7300 AB Apeldoorn, Telefoon (088) 443 30 00 www.ggdgelre-ijssel.nl Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. Jaar van uitgave: 2011
