Limburgs milieu STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG

Limburgs milieu 3 Een uitgave van Stichting Milieufederatie Limburg - jaargang 24 - oktober/november 2010

STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG

Olielek Golf van Mexico ongekende natuurramp Het milieu, een linkse zaak? Klimaatproject Kempen ~ Broek van start Spitsmijden lost fileprobleem op Natuur wijkt voor Buitenring Parkstad Nanodeeltjes in je make-up Volop ruimte voor bedrijven in Limburg Sterrentellers gezocht

C O L O F O N limburgs milieu is een uitgave van stichting milieufederatie limburg Samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie Limburg zich in voor natuur, een gezond leefmilieu en voor het realiseren van ecologische duurzaamheid in Limburg. Hoofd- en eindredactie: Monique Demarteau Aan dit nummer werkten mee: Harry Cuypers, Gert-Jan van Elk, Gerrit Geerds, Daniëlle van Gils, Wim Kuipers, Jan Kluskens, Math Mertens, Merijn Oudenampse, Hub Slangen, Maartje Smeets, Ester Wolters, Toine Wuts Vormgeving & drukwerk: SHD Grafimedia, Swalmen Abonnementen en adreswijzigingen: Limburgs Milieu verschijnt vier maal per jaar. Een jaarabonnement kost €12,50. Betaling geschiedt middels acceptgiro of automatische incasso. Natuuren milieuorganisaties die bij de Milieufederatie zijn aangesloten, ontvangen het tijdschrift gratis. Wil je een abonnement? Gebruik de abonneebon in dit tijdschrift of stuur een e-mail met daarin je naam en adresgegevens naar: a.malskat@ milieufederatielimburg.nl redactionele bijdragen: Bijdragen kunnen alleen na overleg met de redactie worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen

De Nationale Postcode Loterij is medefinancier van diverse projecten van de Milieufederatie Limburg.

de visie van de redactie of van de Milieufederatie

Het uitgeven van Limburgs Milieu wordt mede

Limburg weerspiegelen.

mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage redactieadres:

van de Provincie Limburg.

Stichting Milieufederatie Limburg Gevestigd in Het GroenHuis Godsweerderstraat 2 6041 GH ROERMOND T 0475 - 386 410 F 0475 - 386 459

NieuWsbrieF

www.milieufederatielimburg.nl

De Limburgse Milieufederatie heeft ook een digitale nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief

[email protected]

bevat het laatste nieuws over natuur en milieu in Limburg en wordt gemiddeld eenmaal per drie weken verstuurd. U kunt zich voor deze nieuwsbrief opgeven via: Limburgs Milieu is gedrukt op FSC-papier

2 limburgs milieu

WWW.milieuFeDerATielimburg.Nl

inhoud 4

Kort nieuws

5

Olielek Golf van Mexico ongekende natuurramp

6

Het milieu, een linkse zaak?

8

Verenigde Postcode Loterijen willen bescherming oceanen Een paraplu voor nieuwe abonnees

9

Milieufederatie Limburg presenteert verkiezingsmanifest Meer natuur in de Lus van Linne

10

Dossier IJzeren Rijn ligt stil door kabinetsformaties

11

Win een boek: De Huilende Zee

12

Klimaatproject Kempen~Broek van start

14

Spitsmijden lost fileprobleem op

15

Lancering speciale asbak voor horecagebieden

16

Column Wim Kuipers

17

Graetheidecomité in beroep tegen Bramert-Noord

18

Activist voltooit zeereis met boot van afval Telefooncel wordt oplaadpunt elektrische auto

19

Londense bussen rijden op Nederlandse waterstof Philips doet mee aan CO2-project 10:10

20

Natuur wijkt voor Buitenring Parkstad

21

Nanodeeltjes in je make-up

22

De Menselijke Maat van Kroonenberg

24

Kort nieuws

25

Volop ruimte voor bedrijven in Limburg

26

Het GroenHuis

30

Zesde Nacht van de Nacht op 30 oktober

31

Sterrentellers gezocht

32

Meer kwaliteit voor landschappelijke en ecologische grensregio

33

Weersextremen gevolg van klimaatverandering?

34

Landbouw en Natura 2000 kunnen wel door één deur

35

Site-seeing stichting milieufederatie limburg 3

Kort nieuws Minder grindwinning in Limburg

Minder rotzooi gedumpt langs IJzeren Rijn

De provincie heeft ingestemd met de plannen van het Consortium

De maatregelen tegen illegale afvaldumping langs de IJzeren Rijn

Grensmaas om minder grind te winnen in Limburg dan gepland. De

werken. Vorig jaar moest Prorail nog 30 kuub rotzooi afvoeren, dit jaar

grindwinning in Bosscherveld bij Maastricht wordt drie jaar stilgelegd.

is dat slechts 10 kubieke meter afval. De IJzeren Rijn loopt van

De winning bij Meers wordt op een laag pitje gezet, maar gaat door tot

Antwerpen via Midden-Limburg naar het Duitse Ruhr-gebied. Op het

2022 in plaats van 2019. Reden voor de maatregel is dat de afzet van

stuk tussen Roermond en de Duitse grens wordt veel afval gedumpt.

grind met een kwart is gedaald door de economische problemen

Prorail heeft daarom onder meer hekken langs het spoor geplaatst, en

waarmee de bouwsector kampt. Limburg wint grind om de Maas tegen

dat heeft dus geleid tot minder gedumpte rotzooi.

overstromingen te beveiligen. Uit de opbrengsten worden de kosten van de rivierbeveiliging betaald.

Veehouderijen niet zomaar legaliseren’ Drie veehouderijen die in de buurt van Natuurgebied de Peel liggen, mogen niet zomaar gelegaliseerd worden. Dat zegt Werkgroep Behoud de Peel in een brief aan Provinciale Staten. De provincie wil alle verbouwingen van de bedrijven met terugwerkende kracht tot 2004 legaliseren. De Peel is echter al dertig jaar een beschermd natuurgebied. Door de legalisering zou Europese wetgeving inzake natuurgebieden omzeild worden. Dat kan niet, aldus de werkgroep. Het is overigens niet duidelijk of de veehouderijen in overtreding zijn. Om daarachter te komen moet de provincie volgens de werkgroep eerst onderzoek doen voordat ze de regelgeving aanpast. Meer dan 1.000 reacties op ontwerp Buitenring

LLTB gaat oude autobanden inzamelen

Bij de Provincie Limburg zijn meer dan 1.000 reacties binnengekomen

Een recyclingbedrijf gaat zo’n 50.000 oude autobanden ophalen bij

op het ontwerp voor de Buitenring in Parkstad. Veel omwonenden en

tachtig Limburgse boeren. De opruimactie is een initiatief van de

diverse milieugroeperingen maken bezwaar tegen de nieuwe randweg

Limburgse Land- en Tuinbouwbond. Autobanden worden vooral door

in Parkstad. De provincie gaat de zienswijzen bestuderen en komt dit

veehouders gebruikt. Die dekken er hun voorraad voer mee af. Steeds

najaar met het definitieve plan. Eind 2011 wil men met de aanleg van

meer boeren stappen echter over op een opslag in silo’s. De banden zijn

de weg starten.

dan niet meer nodig. De LLTB zegt dat er bij de Limburgse agrarische bedrijven bijna een miljoen autobanden liggen. Meer milieuklachten in Limburg Er zijn vorig jaar meer milieuklachten bij de provincie binnengekomen dan in 2008. Dat blijkt uit het jaarverslag van de provincie. Het aantal klachten is met 11 procent gestegen. Het merendeel van de klachten betrof geluids- en stofoverlast. De meeste klachten (144 stuks) gingen over de biomassacentrale Karmann in Sittard-Geleen. Ook over Driessen Grondwerken uit Horst aan de Maas en Componenta uit Heerlen werd veel geklaagd. Beide bedrijven kregen zo’n 80 klachten. Dat er over deze bedrijven veel wordt geklaagd, houdt volgens de provincie niet in dat er vergunningsvoorschriften worden overschreden. ‘Waterkrachtcentrale vermaalt de vissen’ De geplande waterkrachtcentrale bij de stuw van Borgharen dreigt een

Stop Awacs sleept staat voor de rechter

visvermalingscentrale te worden. Dat schrijft de Partij voor de Dieren

Stop Awacs gaat de Nederlandse staat voor de rechter slepen. De

in een brief aan Gedeputeerde Staten. De provincie heeft onlangs een

vereniging wil dat de staat een dwangsom betaalt voor iedere keer dat

vergunning afgegeven voor de bouw van de centrale. Voorwaarde

een Awacs-vliegtuig meer dan 100 decibel aan geluid boven bewoond

daarbij is dat de exploitant maatregelen neemt om vissterfte te

gebied veroorzaakt. In april oordeelde de Raad van State dat vliegtui-

voorkomen, zoals de aanleg van een visgeleidingssysteem. Maar volgens

gen van de Navo-basis Geilenkirchen in Duitsland niet meer dan 100

de Partij voor de Dieren zijn die maatregelen nog onvoldoende

decibel geluid mogen produceren. Uit metingen van de vereniging blijkt

onderzocht. Ook Sportvisserij Nederland is tegen de aanleg van de

dat deze grens regelmatig wordt overschreden. De staat wordt

waterkrachtcentrale, omdat die funest is voor de zalmen.

gedagvaard omdat die de macht heeft om het luchtruim te sluiten.

4 limburgs milieu

olielek golf van mexico ongekende natuurramp na herhaaldelijke pogingen van bp lijkt er dan eindelijk een einde te zijn gekomen aan de grote hoeveelheid olie die uit het lek van het gezonken boorplatform deepwater horizon in de golf van mexico stroomde. de olieramp heeft grote gevolgen voor de natuur en vormt een ongekende natuurramp. miljoenen liters olie zijn in de zee gekomen, en meer dan 240 kilometer van de zuidelijke kustlijnen van de vs is met olie besmeurd. De aanblik van de olie en teer op de kust van Louisiana en de met olie besmeurde vogels zijn de zichtbaarste gevolgen van de olieramp. De

oLieLek definiTief dichT

invloed op dieren en planten langs de kust en in het water is enorm.

Met een laag cement heeft oliebedrijf BP in september de oliebron

Wetenschappers houden rekening met grote sterfte onder (zee)dieren.

die de grootste olieramp in de Amerikaanse geschiedenis veroor-

De exacte omvang van de ramp zal pas over maanden of jaren precies

zaakte, definitief gedicht. President Barack Obama verwelkomde

duidelijk worden.

het nieuws, maar waarschuwde tegelijkertijd dat de herstelperiode ‘niet makkelijk’ zal zijn. De oliebron begon vijf maanden geleden te

oLiewoLken onder waTer

lekken, nadat een drijvend boorplatform was gezonken door een

De olie heeft niet alleen invloed op het leven boven het water, maar

explosie. Daardoor kwamen elf mensen om het leven. De lekkage

ook op het leven onder water. BP heeft chemicaliën (Corexit) over de

was enorm. De stranden van Amerikaanse kuststaten raakten

olie verspreid om te proberen de olie van de kust vandaan te houden.

vervuild en ook op zee dreven grote vlekken olie.

Hierdoor zijn onder water minstens 2 grote oliewolken ontstaan,

BP had grote moeite het lek te dichten. Dat lukte pas op 15 juli

waarvan één dieper in zee ligt dan het lek zelf. Deze wolken van ruwe

jongstleden door een kap op het boorgat te plaatsen, waarna een

aardolie kunnen verwoestende gevolgen hebben voor de biodiversiteit

plan gemaakt werd om de bron definitief ongevaarlijk te maken.

en de voedselketen. Wetenschappers zijn bang dat er diep in het

Daarvoor moest een extra opening worden geboord. Tenslotte werd

water een grote ‘dode zone’ ontstaat.

de bron met cement afgesloten. De cementlaag is in september

Naast de olie brengen ook deze chemicaliën schade aan het zeeleven.

getest en bleek voldoende te beschermen. De olieramp heeft voor

Plankton en (kleine) garnalen worden bedekt met de giftige stoffen.

BP grote gevolgen. De marktwaarde van het bedrijf daalde met

Zij worden gegeten door grotere vissen, waardoor de chemicaliën

tientallen miljarden. De verwachting is dat het bedrijf nog jaren

in de voedselketen belanden. Als dat eenmaal gebeurt, zal niets aan

nodig heeft om alle schadeclaims af te handelen. Daarnaast is de

de effecten kunnen ontsnappen. Koraalriffen, haaien, dolfijnen,

vraag hoe groot de werkelijke schade aan natuur en milieu is.

zeeschildpadden, vissen en duizenden schelpdieren worden in hun voortbestaan bedreigd. Het tijdstip van het lek kan eveneens grote gevolgen hebben. Van april tot en met juni is de periode waarin (zee)dieren nestelen, zich voortplanten, uitkomen en migreren naar andere gebieden. De olie zal voornamelijk jonge dieren treffen en kan daarmee soorten doen uitsterven. De blauwvintonijn bijvoorbeeld, die zich alleen in de Golf van Mexico voortplant. Het is op dit moment nog onduidelijk wat er met de oliewolken onder water gebeurt. Het hangt grotendeels af van de stroming. Als de oliewolken eenmaal naar het oppervlak komen, kunnen ze maanden of jaren later na het lek nog op de kust belanden. Daarmee kan de olie een tweede golf van vernietiging veroorzaken. Daniëlle van Gils Change Magazine

stichting milieufederatie limburg 5

het milieu, een linkse zaak? de milieubeweging presenteert zich als neutraal, maar wordt vaak weggezet als ‘linkse hobby’. de milieubeweging moet daarom weer politiseren en haar eigen boze burgers koesteren. Een vreemde zaak heeft zich voorgedaan in

ding van Duyvendaks activistische verleden

gesubsidieerde milieuclubs zouden geen

de afgelopen jaren. Campagnes uit rechts

was opmerkelijk. Maar nog opmerkelijker

overheidsbesluiten mogen dwarsbomen. Er

populistische hoek hebben het milieuvraag-

was het gebrek aan weerwoord, het gebrek

was het verhaal rond fout hout. Er was het

stuk in verre mate gepolitiseerd. Dat terwijl

aan respons. Terwijl Joschka Fischer met een

verhaal rond de zinloosheid van ontwikke-

de milieubeweging zelf steeds verder

rechte rug zijn activistische verleden

lingshulp (waaronder dus ook de internatio-

gedepolitiseerd is. Geconfronteerd met het

bespreekbaar wist te maken, bleek Duyven-

nale activiteiten van milieuorganisaties). En

verwijt dat het milieu een linkse hobby is,

dak niet eens geïnteresseerd om zichzelf te

in de laatste maanden is men druk bezig

presenteert de milieubeweging zich liever

verdedigen. Duyvendak trad af, de Telegraaf

geweest om, onder de noemer van

als neutraal en apolitiek. Het lijkt een goede

triomfeerde, en op basis van de casus

‘climategate’, klimaatverandering af te doen

verdedigende strategie op korte termijn,

Duyvendak werd vervolgens de hele

als één grote samenzwering, geleid door een

maar op langere termijn is het een garantie

milieubeweging in het beklaagdenbankje

milieubeweging die voornamelijk in zichzelf

voor irrelevantie. Wil de milieubeweging een

gezet. De zaak Duyvendak maakte het

en haar subsidies geïnteresseerd is.

rol kunnen spelen in de komende decennia,

mogelijk voor rechts om een narratief rond

dan zal zij de handschoen moeten opnemen

de milieubeweging op te bouwen als zijnde

Nu was de gemiddelde lezer van de

die het rechtspopulisme en het neolibera-

crimineel, gewelddadig of op zijn minst

Telegraaf nimmer een groot voorstander van

lisme haar hebben toegeworpen.

links-elitair, ondemocratisch en subsidie-

het milieu. De vraag is legitiem of het wel wat uitmaakt wat de krant van Wakker

samenspel tussen politici, bedrijfsleven en

Nederland van de daken schreeuwt. Maar

Er werd volop gescoord in de afgelopen tijd.

journalisten werd een aantal incidenten

niemand kan ontkennen dat de milieubewe-

De toon was gezet met de rel rond Wijnand

aaneengeregen. Er was de zaak van de

ging in het defensief is gedrongen in het

Duyvendak. De persoonlijke aanval die de

vissers tegen Greenpeace. Er was het verhaal

publieke debat. Vanouds was het altijd de

Telegraaf wist te ontketenen naar aanlei-

van VNO/NCW voorman Bernard Wientjes:

milieubeweging zelf die via aanvallende

Dit artikel is eerder verschenen in Milieudefensie Magazine

afhankelijk: de ‘milieumaffia’. In een miLieumaffia

6 limburgs milieu

publiekscampagnes, het bedrijfsleven en de overheid in het nauw bracht. Tegenwoordig wordt de milieubeweging als onderdeel van de zittende macht het vuur aan de schenen gelegd. Het milieu als goede zaak heeft daarmee haar vanzelfsprekendheid verloren. Het gevolg is dat de milieubeweging meer dan ooit strijd moet leveren om mensen te doordringen van de urgentie van milieuproblematiek. Neoliberale of linkse bril Het verwijt dat de milieubeweging een linkse hobbyclub is, komt gek genoeg in een tijd dat zij steeds minder uitgesproken links en politiek is. Milieuorganisaties zijn geprofessionaliseerd en geïnstitutionaliseerd. Hun geluid is veelal gematigd, de adviezen gericht op de onderhandelingsta-

wat uit, of je naar het milieu kijkt

minder ongelijkheid creëert. Maar in plaats

fel. Welke producten zijn milieuvriendelijk,

met een neoliberale bril, of met een linkse

daarvan staan milieuorganisaties met lege

welke niet? Welk overheidsbeleid heeft de

bril. Het eerste perspectief beperkt zich tot

handen, of dreigt het milieu het slachtoffer

voorkeur? Acties en demonstraties hebben

het veranderen van het gedrag van de

te worden van economische bezuinigingen.

het moeten afleggen tegen publieksvoor-

consument en het vinden van technologi-

Aan de andere kant laten de gefaalde

lichting en grote evenementen, zoals Live

sche oplossingen voor de crisis. Het tweede

onderhandelingen in Kopenhagen zien dat

Earth en Beat the Heat. De Dam is ingeruild

perspectief verbindt het milieu

werkelijke veranderingen niet van bovenaf

voor de Jaarbeurs in Utrecht. Contact met

met het thema van sociale rechtvaardigheid,

worden doorgevoerd, maar van onderaf

de achterban verloopt eerder via de

zoals onlangs het Climate Justice Action

moeten worden afgedwongen. Dat kan

acceptgiro dan via activisme en vrijwilligers-

netwerk dat deed rond Kopenhagen. Een

alleen door bestaande elites en machtsver-

werk. Het milieu-activisme is daarmee

linkse analyse gaat ervan uit dat het milieu

houdingen te bekritiseren. In plaats van zich

overwegend iets van professionals en

en het klimaat verdelingsvraagstukken zijn.

steeds verder terug te trekken in het

Bekende Nederlanders geworden.

Zo hebben zuidelijke landen meer te lijden

politieke midden, is het tijd voor de

onder de effecten van klimaatverandering.

milieubeweging om haar eigen anti-

Onderdeel van deze institutionalisering is

En rijkere landen dragen meer verantwoor-

establishment geluid weer te laten horen.

dat milieuproblematiek en klimaatverande-

delijkheid voor het veroorzaken van

Wat we ook mogen vinden van de stand-

ring als neutrale en apolitieke thema’s

klimaatverandering.

punten van Wilders, het rechtspopulisme

gepresenteerd worden. Op de kritiek vanuit

heeft laten zien dat een politiek die gericht

rechtse hoek dat het milieu een ‘linkse’

Conflict

is op conflict, zeer succesvol kan zijn. Het

hobby zou zijn, wordt dan ook gereageerd

We kunnen het milieu niet los zien van het

antwoord op deze rechtse conflictpolitiek

met het commentaar dat het milieu niet

politieke en economische systeem, dat in

ligt niet in het varen van een veilige

links of rechts is. Het milieu is immers van

haar oneindige zucht naar groei, weinig

middenkoers, maar juist in het aangaan van

iedereen. Zeker waar, het milieu is tegen-

duurzaam is en grote ongelijkheden creëert.

conflict. Om verder te gaan waar Duyvendak

woordig ook van VVD’ers en ondernemers.

Deze politieke visie op milieu is echter

verzuimde. In deze tijd van bakens die

Nu zou het goed zijn als er een wereldwijde

steeds verder verstomd door de op

verzet worden, ligt er volop ruimte voor de

consensus ontstaat over het terugdringen

consensus gerichte koers die de milieubewe-

milieubeweging om weer het politieke

van klimaatverandering en milieuproblemen

ging is gaan varen. Met de economische

initiatief te grijpen en te polariseren.

over alle politieke kleuren en culturen heen.

crisis en de blamage in Kopenhagen zijn de

Milieuorganisaties moeten hun eigen boze

Maar deze consensus is alleen mogelijk door

tekortkomingen van deze consensuele

burgers weer gaan koesteren.

het probleem in de meest oppervlakkige

aanpak zichtbaar geworden.

termen te formuleren, zodat iedereen zich

Merijn Oudenampse

erin kan vinden. Dat is precies wat we op dit

Nu het neoliberalisme in crisis verkeert, zou

moment zien gebeuren op het gebied van

men volop in de aanval moeten gaan om

klimaatverandering. Het maakt echter nogal

een duurzamere economie te eisen die

freelance onderzoeker Nederlands populisme

Stichting Milieufederatie Limburg 7

verenigde postcode Loterijen willen bescherming oceanen de verenigde postcode Loterijen hebben in september aangekondigd zich in te gaan zetten voor de bescherming van de oceanen. de postcode Loterijen gaan dit doen samen met greenpeace, de marine stewardship council en het wereld natuur fonds. De Verenigde Postcode Loterijen (waaronder de Nationale

Onderdeel van het project is de bescherming van dieren zoals de

Postcode Loterij) willen de rijkdommen aan levensvormen in de

zeeschildpad en de blauwvintonijn. Het project stimuleert tevens

oceanen beschermen door een grootscheepse campagne op te

duurzame vismethoden en wil de consument bewust maken en

zetten, zodat het bewustzijn van mensen over de milieuproble-

consumentengedrag veranderen.

men - waar alle zeeën mee te maken hebben - wordt verhoogd. De campagne wordt ondersteund door een programma dat zich

Eerder heeft de Nationale Postcode Loterij zich al ingezet voor de

richt op het tegengaan van overbevissing en het beschermen van

LED-technologie in Nederland (2009) - 2,5 miljoen deelnemers

bedreigde diersoorten, het vergroten van aantallen MSC-gecer-

kregen gratis een energiezuinige LED-lamp - en voor de introduc-

tificeerde vis en visproducten en het opzetten van beschermde

tie van het Nederlandse Postcode Loterij-systeem in andere landen

gebieden in de grote oceanen over de hele wereld.

om de afdracht voor goede doelen te verhogen (2006).

samen voor een mooi en duurzaam Limburg? Dat kan! Als je een abonnement neemt op het tijdschrift Limburgs Milieu, steun je namelijk de Milieufederatie Limburg met haar doelstellingen. Samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie zich in voor natuur, een gezond leefmilieu en het realiseren van ecologische duurzaamheid in Limburg. Een jaarabonnement op Limburgs Milieu kost 12,50 euro. Je krijgt het blad dan ieder kwartaal thuisgestuurd. Als je een abonnement neemt vóór 1 december 2010, krijg je als welkomstgeschenk een fraaie Milieufederatie-paraplu met houten handgreep. Reden te meer om nú abonnee te worden op het leukste ‘groene’ tijdschrift van Limburg en jouw bijdrage te leveren aan een mooi en duurzaam Limburg

❏ Ja, ik neem een abonnement op het Limburgs Milieu voor 12,50 euro per jaar Naam

:

Adres:

:

Postcode

:

Woonplaats : Telefoon

:

E-mail

:

Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en worden aangegaan tot wederopzegging. * Als je je e-mailadres invult, ontvang je automatisch de gratis digitale nieuwsbrief van de Milieufederatie Limburg die maandelijks wordt verstuurd.

✁

Deze bon in een ongefrankeerde envelop opsturen naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Annie Malskat Antwoordnummer 10053 6040 XT Roermond

Handtekening:

8 limburgs milieu

Datum:

milieufederatie Limburg presenteert manifest voor provinciale statenverkiezingen politieke partijen zijn alweer druk in de weer met de voorbereidingen van hun verkiezingsprogramma’s voor de provinciale statenverkiezingen in maart 2011. de milieufederatie Limburg wil in de aanloop naar die verkiezingen samen met andere milieu- en natuurorganisaties graag enkele speerpunten onder hun aandacht brengen. daarom presenteert zij een verkiezingsmanifest met de titel ‘voor een mooi, groen, aantrekkelijk, duurzaam en bereikbaar Limburg’. De Milieufederatie vraagt aandacht voor onder meer het fraaie landschap en de bijzondere natuur in Limburg. Tevens wil ze dat de provincie werk maakt van Limburg als kwaliteitsregio, bepleit ze de transitie naar een duurzame energievoorziening en ziet ze graag dat de provincie een duurzame oplossing zoekt voor de huidige mobiliteitsproblematiek. Het manifest wordt onderschreven door Stichting Het Limburgs Landschap, Vereniging Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer regio Zuid, IKL, IVN Consulentschap Limburg en Natuurhistorisch Genootschap Limburg. Meer informatie over het manifest vind je op de website van de Milieufederatie.

meer natuur in de Lus van Linne met de aankoop van gronden in de zogenaamde Lus van Linne wordt de laatste fase van de ecologische verbinding tussen het meinweggebied en de weerterbossen gerealiseerd. Het betreft gronden die zijn gelegen tussen het bedrijventerrein Veestraat te Linne en de gronden van Solvay Chemie te Merum (Roermond). Deze gronden, het gaat om circa 5,3 hectare, waren vroeger in eigendom van Solvay Chemie. Na sanering van een zware bodemverontreiniging, onder toezicht van de Provincie Limburg, heeft het provinciaal bestuur opdracht gegeven aan de Dienst Landelijk Gebied de gronden aan te kopen. Het belang van deze zone

wordt onderstreept door het feit, dat Rijkswaterstaat aansluitend aan deze zone een ecoduct heeft aangelegd over de A73, zodat er een goede uitwisseling van kleinwild tussen beide gebieden kan plaatsvinden. De gronden worden overgedragen aan de Stichting Het Limburgs Landschap en daarna als natuur ingericht en beheerd. stichting milieufederatie limburg 9

dossier iJzeren rijn ligt stil door kabinetsformaties CONTINUING STORY de vorige keer schreef ik dat ik erover dacht te stoppen met mijn column over de iJzeren rijn. er gebeurde immers niets nieuws. maar de praktijk is weerbarstiger. er is altijd wel wat te zeggen over dit ingewikkelde dossier. België is al bijna twee jaar bezig een nieuw

punt voor een kabinetsformatie vindt. Kort

meebetaald aan een spoorlijn van Venlo naar

kabinet te formeren. Zij hebben het daar

samengevat is het vooralsnog onduidelijk

Duisburg is vrij logisch. Dat hebben ze ook

vooral erg druk met de ‘splitsing’ en het

wat wij precies kunnen verwachten van het

gedaan bij de bouw van de Montzenlijn, of

samenhouden van het land. Splitsen omdat

kabinet in wording. Zolang er geen vragen uit

althans voorgesteld. Dit is een teken van

de Vlamingen niet langer ‘solidair’ willen

België komen, zal het demissionaire kabinet

verder kijken dan je eigen landsgrenzen en

zijn met de Walen. De Vlamingen brengen nu

het dossier-IJzeren Rijn laten voor wat het is.

inzetten op duurzaamheid op lange termijn.

ren hiervan. Decennia geleden was dat net

In Duitsland, om precies te zijn in Nordrhein

Wat mij momenteel zorgen baart, zijn de

andersom, maar dat weten de huidige Walen

Westfalen, is inmiddels wel al een nieuwe

plannen in Weert. Daar komt de gemeente

en Vlamingen waarschijnlijk niet meer. Van

regering aangetreden. Voor het eerst sinds

in samenwerking met enkele Belgische

de andere kant willen ze België, waar ze

de start van de discussies over de IJzeren

gemeenten met een plan om personentreinen

allen fier op zijn, toch ook graag behouden.

Rijn is de kleur van de regering daar anders.

over de IJzeren Rijn te laten rijden. Ook al

Logisch dat er in deze drukke tijden geen

Een combinatie van SPD en Die Grünen. Zij

hebben in het verleden tal van onderzoeken

tijd is voor een discussie over de IJzeren Rijn.

hebben al duidelijk gemaakt dat zij vóór het

aangetoond dat hier geen behoefte aan is, de

Tijdens de verkiezingen zijn er door verschei-

vervoer per spoor zijn. Dat is niets nieuws,

gemeenten stellen voor om dit gezamenlijk

dene politici beloftes gedaan in de regio’s

dat is de Milieufederatie immers ook. De

te laten onderzoeken. Alsof personentreinen

waar de IJzeren Rijn dwars door de dorpen

Duitsers hebben al te kennen gegeven de

geen lawaai en overlast produceren! De

gaat. De burgers hebben het begrepen. Zij

variant langs de N280 (in Duitsland de BAB

Belgische goederenvervoerders maken hun

krijgen geluidschermen, maar willen net als

52) veel te duur te vinden. Dan zouden ze net

borst al nat, want als er straks personentrei-

in de gemeente Weert geen Berlijnse Muur

zo goed een variant langs de A40 (Venlo-

nen over het tracé rijden, dan mogen er zeker

midden in hun dorp.

Duisburg) kunnen bouwen. Maar ja, dat

en vast ook wel goederentreinen overheen

het geld in het laatje en de Walen profite-

willen ze in Nederland niet, omdat Camiel

razen. Hoe naïef kan men zijn? Als de spoor-

In Nederland wordt sinds drie maanden ook

Eurlings dat te duur vindt, zo lees ik in de

lijn Weert-Budel - die Natura 2000-gebied

hard gewerkt aan de vorming van een nieuw

Duitse kranten. In diezelfde kranten stond

Weerter en BuddelerBergen doorkruist - weer

kabinet. Op het moment dat ik deze column

ook dat het historische tracé van de IJzeren

in gebruik wordt genomen, staan de (goede-

schrijf, is nog niet bekend wat het zal worden.

Rijn het goedkoopste alternatief is en door

ren)treinen vanuit België binnen de kortste

Het CDA lijkt verdeeld over wel of niet

Nederland als goedkoopste en beste oplos-

keren in Roermond en vanuit Duitsland in

deelname aan een kabinet met de PVV. De

sing wordt gezien. Die melding was genoeg

Dalheim. Dan moet je wel van heel goede

PVV is overigens altijd tegen de IJzeren Rijn

om behoorlijk wat onrust te zaaien onder

huize komen om de ontbrekende acht kilo-

geweest. Ik hoor het hun kamerleden tijdens

de burgers die wonen in de buurt van het

meter lange spoorlijn (Roermond Dalheim)

de commissievergaderingen nog zeggen:

historische tracé in Duitsland, en dat zijn er

door de Meinweg te laten prevaleren boven

,,Wat hebben wij met Brussel (lees: Europa)

een heleboel! Een dag later werd die mening

een Trans Europese Netwerk Goederenspoor-

te maken? Dat die Belgen zich beroepen op

alweer herzien en repten de kranten over het

lijn van Antwerpen naar Basel. Het gaat nog

oude verdragen is onzin! Dat ze zelf maar

feit dat het historische tracé op lange termijn

wel even duren voordat ik mijn column kan

een spoorlijn aanleggen. Wij hebben niets te

toch niet de meest geschikte oplossing is.

beëindigen, geloof ik.

maken met deze oude verdragen. Dat doen wij gewoon niet. Maak maar een fietspad

Dus eerlijk gezegd, er is wederom niet echt

Toine Wuts

van de IJzeren Rijn door de Meinweg.” Maar

veel nieuws over de IJzeren Rijn te melden.

Milieufederatie Limburg

de PVV heeft tijdens en vóór de verkiezingen

Zolang de regeringen onderling nog niet sa-

wel meer geroepen, waar ze daags na de

men door een deur kunnen, zullen grensover-

verkiezingen weer afstand van nam. Omdat

schrijdende problemen nog wel even blijven

ze dat - zoals dat zo mooi heet - geen breek-

liggen. Dat het Limburgs Parlement overigens

10 limburgs milieu

win een boek: de huilende zee het boek de huilende zee gaat over de bedreiging van oceanen en hun bewoners. de boodschap van het boek is duidelijk. als er niets verandert, zullen er in 2048 geen eetbare vissen meer in de oceanen zwemmen. doe mee aan de prijsvraag en win een exemplaar van dit prachtig geïllustreerde en interessante boek. Dos Winkel schreef De Huilende Zee in samen-

absolute must willen we onze oceanen en

voedselvoorziening van één miljard mensen

werking met een aantal vooraanstaande

ons zelf redden.” Een van de gemakkelijkste

in gevaar komt. Zelfs als we de vispopulaties

wetenschappers. Volgens de schrijver is

manieren om de CO2-uitstoot omlaag te

nu onmiddellijk met rust zouden laten, zou

naast overbevissing en vervuiling, verzuring

brengen is volgens de schrijver minder vlees

30 procent daarvan nooit meer herstellen.

het grootste probleem van de oceanen.

te eten. ,,Als iedereen die nu dagelijks vlees

De Europese visserij is de poten onder haar

Door de overproductie aan CO2 treedt een

eet dat twee keer per week zou laten, zou

ecologische en economische basis aan het

proces in werking dat de kalk in zee oplost.

de CO2-uitstoot al voor een groot stuk

wegzagen, zo meent Winkel. Ook beschrijft

De kalkskeletjes van het plankton in de

verminderd worden. Dat is een kleine opof-

hij de kwaliteit van vis als voedselbron.

Noordelijke IJszee zijn nu al dertig procent

fering, als je het mij vraagt.”

Is het wel zo gezond als wordt gezegd?

dunner dan enkele tientallen jaren geleden.

Voedingsadviezen worden onder de loep

,,Dat is dramatisch als je weet dat plankton

Met het instorten van de mariene ecosyste-

genomen en beoordeeld op hun waarde

verantwoordelijk is voor 70 procent van de

men valt niet alleen een voor armere bevol-

voor de mens, vissen en oceanen.

zuurstofproductie op aarde”, aldus Winkel.

kingsgroepen belangrijke voedselbron weg,

,,Vermindering van de CO2-uitstoot is een

maar dreigt ook de bron van al het leven op

De schrijver vat niet alleen de problemen

aarde op te drogen. Het boek benoemt niet

prima samen, achter in het boek geeft hij

alleen problemen, maar ook oplossingen die

ook goede oplossingen. Hij is voorstander

binnen handbereik liggen. Naast teksten

van het intrekken van subsidies, wil

win de huiLende zee!

van de auteur staan er ook hoofdstukken

bepaalde soorten netten verbieden, alleen

Geef het goede antwoord op de

van deskundigen en wetenschappers in.

kleinschalige visserij met hengels toestaan,

onderstaande vraag en maak kans op een

Alle onderwerpen binnen het probleem

hard optreden tegen illegale visserij en de

exemplaar van het boek De Huilende Zee.

van bedreiging van de oceanen komen aan

visserijrechten aan de oorspronkelijke, vaak

De Milieufederatie Limburg en uitgeverij

bod. En die problemen zijn enorm als we de

arme landen teruggeven.

Elmar verloten drie exemplaren onder de

schrijvers mogen geloven. De bijvangst van

De uitgebreide teksten, gebaseerd op

goede inzenders.

de visserij bijvoorbeeld (ruim 40 procent van

wetenschappelijke bronnen, en de prach-

de totale vangst) is één van grootste verspil-

tige foto’s en illustraties maken dit boek

Hoe heet de oceaan die ligt tussen

lingen op aarde. Of het risico van het instor-

compleet en een aanrader om te lezen en

Oost-Azië, Noord- en Zuid-Amerika en

ten van het zee-ecosysteem, waardoor de

door te bladeren.

Australië? A. Atlantische Oceaan

Dos Winkel, De Huilende Zee

B. Stille Oceaan C. Zuidelijke Oceaan D. Indische Oceaan

Fotografie: Dos Winkel Illustraties en schilderijen:

Stuur het antwoord op deze vraag per

Geert Vons

briefkaart vóór 1 december 2010 naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Limburgs Milieu

Uitgave: Uitgeverij Elmar www.uitgeverijelmar.nl

Godsweerderstraat 2 6041 GH Roermond of stuur een e-mail naar: [email protected] o.v.v. Limburgs Milieu / De Huilende Zee

ISBN 9789038920030 Gebonden met full color foto’s 289 pagina’s 28 x 21 cm € 29,95

Vermeld volledige naam- en adresgegevens. De drie winnaars krijgen het

Bestellen o.a. bij Bruna en Bol.com

boek automatisch thuisgestuurd.

Ook verkrijgbaar in de boekhandel stichting milieufederatie limburg 11

klimaatproject kempen~broek van start op vrijdag 16 juli jongstleden hebben wethouder harry coolen (gemeente weert) en de gedeputeerden ger driessen en frank smeets (belgisch-Limburg) de openingshandeling verricht voor de start van een nieuw grensoverschrijdend klimaatproject in grenspark kempen ~ broek. Thema van de dag: natuur als bondgenoot bij klimaatverandering! Tijdens de feestelijke opening is een libel,

verschillende natuurgebieden in liggen.

het logo van GrensPark Kempen~Broek,

Met de aankoop van de sleutelhectares

onthuld. De libel is gemaakt van prikkel-

ontstaat een doorlopende natuurverbin-

draad uit verwijderde rasters en staat

ding. Dit is aantrekkelijk voor wandelaars

symbool voor de aaneenschakeling van

en fietsers, maar tevens van levensbelang

natuurgebieden. Ook is er een transparant

voor duizenden planten- en diersoorten.

informatiebord onthuld. Door het bord

ARK Natuurontwikkeling en Habitura BV

kijkend, zien bezoekers het huidige

hebben ten behoeve van het project aan de

landschap en het gewenste landschap voor

Pruiskesweg in Weert al circa zes hectare

de toekomst met boomkikker, edelhert en

landbouwgrond verworven. Het gaat om de

weerschijnvlinder. Verder is er een folder

eerste hectares die nodig zijn om in een

over het nieuwe klimaatproject gepresen-

groter aaneengesloten natuurgebied meer

teerd. In alle toespraken klonk het begrip

water te kunnen vasthouden. Het aange-

diepe ontwatering in de afgelopen eeuwen

‘verbinden’ door: verbinden van natuur,

kochte perceel ligt ingeklemd tussen twee

is een groot deel van die natuurlijke

organisaties, landen en belangen.

percelen van Natuurmonumenten, zodat

sponswerking verloren gegaan. Lange tijd

een nieuw natuurgebiedje van tien hectare

was dit een groot voordeel voor de

Het centrale deel van het Kempen~Broek

kan worden gevormd. In totaal is er straks

landbouw, maar door klimaatverandering

bestaat uit een noord-zuid lopende keten

25.000 hectare aaneengesloten natuur.

gaan we vaker te maken krijgen met extreme droogte enerzijds en hinderlijke

van natuurgebieden in het grensgebied van Belgisch- en Nederlands-Limburg en

waTerbeheer

overstromingen anderzijds. Water

Brabant. Echt met elkaar verbonden zijn

Het Kempen~Broek is van oorsprong een

vasthouden in de moerassen aan de

deze natuurgebieden nu nog niet. Wegen,

kletsnat gebied; een laagte, waarin grote

bovenloop van beken wordt daarom steeds

kanalen en maisakkers vormen barrières in

en kleinere beekjes vanuit uitgestrekte

belangrijker.

het landschap. Prioriteit binnen het nieuwe

moerassen hun weg naar de Maas zochten.

klimaatproject is dan ook de verwerving

Dit moeras werkte als een spons die veel

Het nieuwe klimaatproject biedt, dankzij de

van zogenaamde sleutelhectares: de laatste

regen- en kwelwater opnam en geleidelijk

uitbreiding van het natuuroppervlak in het

paar honderd hectaren, die nog tussen de

weer vrijgaf. Door kanalisatie van beken en

Kempen~Broek, de mogelijkheid om de

12 limburgs milieu

foLder kempen~broek “Een vrij toegankelijk natuurgebied dat zijn weerga in België en Nederland niet kent. Met een ongekende rijkdom aan planten en dieren; van bever tot boomkikker, van wespendief tot weerschijnvlinder.” Zomaar een citaat uit de folder ‘GrensPark Kempen~Broek, Natuur als bondgenoot bij klimaatverandering’. Tijdens het schilderen van het informatiebord met Weerschijnvlinder, streek die vlinder daadwerkelijk achter de schilder neer. Noem het toeval… Foto’s: Erwin Christis

De folder van het klimaatproject kun je vinden op de website: www.kempenbroek. eu en www.ark.eu. Of vraag een exemplaar aan bij Harry Cuypers van ARK Natuurontwikkeling, e-mail: [email protected]

afvoer van water te vertragen. Daardoor

elkaar. Dat is onhandig, want de natuur is

recreatie, landbouw en waterbeheer loont.

zal tijdens natte perioden in steden en

hier gebaat bij hoge grondwaterstanden,

Zeker in een gebied met zulke grote

dorpen die benedenstrooms liggen minder

terwijl de landbouw het hele jaar door

potenties als het Kempen~Broek. Het

wateroverlast optreden. In hete zomers

graag droge voeten houdt. Door landbouw-

vraagt om een geconcentreerde inzet van

kunnen de natte natuurgebieden water

enclaves uit het laaggelegen natuur-

geld voor dit gebied. ARK, Habitura en het

afgeven aan de omgeving. Droogteschade

gebied te ruilen, kan iedereen aan zijn

Regionaal Landschap Kempen en Maasland

in de landbouw wordt hierdoor beperkt.

trekken komen. Gelukkig voor de boeren is

zijn erin geslaagd om - naast eigen

Water- en moerasplanten zuiveren

er in het gebied veel goede ruilgrond

middelen - ook externe geldstromen aan te

bovendien het water, waardoor mens en

beschikbaar; van de overheid of van

boren van het Nederlandse Ministerie van

natuur weer kunnen genieten van

collega’s die er mee ophouden. Via

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en

kraakheldere beekjes en plassen.

vrijwillige kavelruil zorgt dit klimaatproject

Milieu en de Europese Unie (Grensregio

niet alleen voor aantrekkelijke, natte

Vlaanderen-Nederland). Met financiële

De bijzondere waterkwaliteit en het

natuurgebieden, maar ook voor een betere

steun van de Nederlandse Provincie

afwisselende landschap van het

verkaveling van de landbouwgronden.

Limburg is zelfs een fonds voor grondver-

Kempen~Broek vertalen zich in een grote

Bovendien wordt afgegraven grond uit het

werving opgezet dat zich zelf zal terugver-

biologische rijkdom. Naast weelderige

natuurgebied gebruikt om landbouwperce-

dienen. Gaat er elders in de regio,

broekbossen vol wielewalen en wespen-

len te verbeteren. Tenslotte kunnen boeren

bijvoorbeeld door woningbouw of

dieven, vinden we er schrale graslanden

die dat willen een rol spelen bij het beheer

wegverbreding natuur verloren, dan kan

met bloeiende anjers en zeldzame parelmoer-

van de natuurgebieden.

het betreffende bedrijf of de overheid dit

vlinders. Door het schone kwelwater langer

compenseren door te investeren in

vast te houden kan de biodiversiteit nog

invesTeren

natuurontwikkeling in het Kempen~Broek.

verder toenemen. De overgangen tussen

Niet alleen de natuur, maar ook recreatie,

Ook bedrijven die hun CO2-uitstoot willen

bos en grasland zijn nu nog vaak keihard,

landbouw en waterbeheer profiteren van

compenseren met de aanleg van nieuwe

van elkaar gescheiden door prikkeldraad.

de maatregelen in het Kempen~Broek.

natuur worden gevraagd juist in deze regio

Gevarieerde, natuurlijke bosranden, waarbij

Boeren krijgen betere ruilgrond, dichter bij

te investeren. Tenslotte moet een hechte

het bos via struweel en bloemenruigte

huis. Het onderling koppelen van natuur-

samenwerking met de waterschappen

geleidelijk overgaat in grasland, ontstaan

gebieden maakt langere en interessantere

ervoor zorgen dat ook watergelden

door natuurlijke begrazing. Hierin spelen

wandel- en fietsroutes mogelijk. En

optimaal benut wordt in deze natuurlijke

paarden, runderen en herten een grote rol.

iedereen heeft belang bij het vasthouden

spons.

van schoon regenwater in natuurgebieden. vriJwiLLige kaveLruiL

Zo staat het herstel van waardevolle

In het Kempen~Broek liggen natuurgebied-

natuur aan de basis van een complete

jes en landbouwgronden vaak dicht naast

gebiedsontwikkeling. Investeren in natuur,

Harry Cuypers ARK Natuurontwikkeling

stichting milieufederatie limburg 13

spitsmijden lost fileprobleem op ondanks wegwerkzaamheden waren er het afgelopen halfjaar amper files bij de waalbrug in nijmegen. hier werd namelijk succesvol het pilotproject spitsmijden gedaan, onder de naam ‘slim prijzen’.

Automobilisten kregen vier euro voor elke keer dat ze de locatie

het verkeersaanbod, kwam er een betere doorstroming door een

tijdens de spits meden. Deze aanpak bleek eerder onder meer

creatieve wegbelijning en boden informatiepanelen automobilis-

succesvol op de trajecten Zoetermeer-Den Haag en Gouda-Den

ten actuele informatie over de reistijd naar Nijmegen. Daarnaast

Haag. De stadsregio Arnhem-Nijmegen, de gemeente Nijmegen

werd op cruciale plekken de maximumsnelheid verlaagd naar 50

en het ministerie van Verkeer en Waterstaat willen de proef dan

kilometer per uur. Dit leidde volgens de gemeente Nijmegen tot

ook uitbreiden naar de hele regioring Arnhem-Nijmegen, waar

minder inhaalbewegingen en minder abrupt remmen. Ook werd

de komende jaren veel wegwerkzaamheden zullen plaatsvinden

hierdoor de beschikbare capaciteit van de weg optimaal benut.

aan de A12, A50 en A325. Deelnemers aan het project die in de spits op de weg zijn, gaan daarvoor extra betalen (anders dan

Onderzoeker prof. dr. Erik Verhoef, verbonden aan de VU, leidt

bij de oorspronkelijke proef, waarbij ze alleen beloond werden

het onderzoek naar spitsmijden. In Change Magazine Duurzame

bij spitsmijden). De tienduizend deelnemers krijgen een budget

Mobiliteit zegt hij: ,,Juist uit de variëteit van de verschillende

en iedere keer als ze tijdens de spits op pad zijn, wordt er geld

spitsmijd-projecten valt veel te leren. Als je die kennis in een

afgeschreven. Aan het eerste deel van de proef in Nijmegen deden

databank bundelt, heb je een grote schat aan kennis. Daar moeten

6.600 automobilisten mee. Het project zorgde ervoor dat in de

we samen met overheid en werkgevers naar streven. Want als

spits acht tot tien procent minder auto’s over de Waalbrug reden.

werkgevers samenwerken en prikkels inbouwen in hun woonwerkarrangementen, hebben we met spitsmijden een veelbelo-

Werkgevers hebben er in Nijmegen aan bijgedragen de proef tot

vend instrument in handen om het fileprobleem serieus aan te

een succes te maken. De grootste werkgevers, de Radboud Univer-

pakken.”

siteit en het ziekenhuis UMC Sint Radboud, lanceerden een mobiliteitsplan met flexibelere werktijden, meer thuiswerkmogelijk-

In Amsterdam is inmiddels ook een proef met spitsmijden gestart

heden, beschikbaarstelling van elektrische fietsen en het inzetten

waar zo’n 10.000 mensen aan meedoen.

van een snelbus. Ook de gemeente Nijmegen nam maatregelen om de hinder door wegwerkzaamheden zoveel mogelijk te beperken.

Maartje Smeets

Zo werd de groentijd van de stoplichten afhankelijk gemaakt van

Change Magazine

14 limburgs milieu

Lancering speciale asbak voor horecagebieden in september jongstleden is in maastricht de nieuwe nederland schoon horeca-asbak gelanceerd. de asbak heeft een herkenbare kleurstelling en wordt geplaatst op alle locaties waar de peukenoverlast het grootst is, met name in de horecasector. Naar schatting belanden er in Nederland jaarlijks 2 miljard peuken op straat. Daarmee zijn sigarettenresten de grootste component van het zwerfafval. Het achteloos weggooien van een peuk is een gewoonte onder rokers in Nederland. Nederland Schoon heeft in de afgelopen jaren diverse experimenten gedaan om het peukgedrag van rokers te wijzigen. Voorwaarden voor een geslaagd beleid zijn onder meer voldoende asbakken en een goede herkenbaarheid van de asbakken. Het gebruik van de nieuwe peukenasbak is eenvoudig. De brandende peuk kan in zijn geheel in de asbak worden geworpen zonder deze eerst te doven. Het ontwerp is zo ontwikkeld dat de brandende peuk zo weinig mogelijk zuurstof krijgt en niet lang nasmeult. Om die reden zit er aan slechts één zijde

groot succes wordt als de Nederland

Restauranteigenaar Rob Geus uit Maas-

een inwerp-opening. De bovenzijde kan

Schoon-afvalbak. Deze staat inmiddels

tricht is ambassadeur van Nederland

eenvoudig van de romp worden afge-

bij bijna iedere winkeldeur en heeft er

Schoon. Hij vindt het belangrijk dat het

haald om de asbak te legen zonder vieze

voor gezorgd dat er inmiddels zo’n 15

niet alleen binnen in zijn restaurant

handen te krijgen.

procent aan afvalbakkencapaciteit is

schoon is, maar ook voor de deur. ,,Peu-

Nederland Schoon-directeur Uli Schnier

toegevoegd aan de openbare ruimte.

ken op de grond, dat ziet er niet uit. Ik

(zelf niet-roker) is blij met de horeca-

Daarbij zorgen bedrijven zelf voor het

wil dat mijn gasten zich welkom voelen

asbak: ,,Wij hopen dat deze net zo’n

legen van die afvalbakken, beter kan niet!”

en daar hoort een schone entree bij”.

stichting milieufederatie limburg 15

Bomen over bomen

Foto: Fotobureau Kuit, Roermond

Column Wim Kuipers

Gedogen. Grondwet. Tweedeling. Opstand binnen het CDA.

hoogstamboomgaarden. Die zijn gerooid, met subsidie van

Geen moskee. We hebben onze portie politiek wel gehad de

de overheid, omdat ze niet meer rendabel waren. Verdwenen,

voorbije maanden. Maar geen potentiële excellentie zal bij de

samen met de houten kar, trekpaarden, een mesthoop in de

telefoon hebben zitten wachten of hij/zij gepolst zou worden

open lucht en graanmijten. Maar ze zijn wel cultureel erfgoed,

minister van Milieu te worden. Milieu is uit. Daarom maar

zo meldt het IKL, of als cultureel niet op boeren betrekking

terug naar de natuur. Ik wou wat bomen over bomen.

mag hebben: levend erfgoed.

Een kwart eeuw geleden leken de Europese bomen bijna

Helemaal mee eens. Maar moet wat verdwenen is daarom weer

terminaal. Ze zouden in elk geval moeten vechten voor hun

tot leven gewekt worden? Wat zou ik dan dolgraag nog eens

bestaan, zo werd voorspeld. Oorzaak: de zure regen. Niets meer

een groep graanmijten (berm in een deel van Limburg) zien, zes

van gehoord.

of zeven bij elkaar, in de schemer beschenen door een vroege

Wel werden bomen belangrijker. Ze kregen een lintje toen

maan. Als ik geld genoeg had, bestelde ik die. No problem!

prinses Irene met hen in gesprek kwam. Boomchirurgen hebben

Boeren hebben het niet breed, voor pakweg anderhalf miljoen

de status van hartspecialist. Een paar jaar geleden ketenden

valt er wel wat te regelen. Maar is dat belangrijk? Anders

milieubewuste lieden zich vast aan bomen die moesten wijken

gezegd: zijn die herrezen hoogstambomen nu echt erfgoed (van

voor (de veiligheid van) lawaaiige vliegtuigen van de Awacs.

wie geërfd?) of gewoon een elitaire hobby?

En als je zelf bomen in je tuin hebt, denk niet dat je daar de

Ik ben bang dat ik het hobby moet noemen, want ik kan maar

zaag in mag zetten. Eerst een vergunning aanvragen, want

niet inzien voor welk probleem die bomen dé oplossing zijn.

een boom is natuurlijk van ons allemaal. Mensen in een flatje

‘Hebben we geen andere problemen in Limburg?’, zullen Henk

hebben recht op andermans bomen.

en Ingrid redeneren. Hoeven we niet wakker van te liggen,

Het voorlopige hoogtepunt beleefden we eind augustus, toen

maar waarden (laten we dat woord nog maar eens gebruiken)

een storm de Anne-Frankboom velde. De Stichting Support

als natuurbehoud en zorg voor het milieu krijgen wel wat

Anne Frank Tree stelde onverwijld stukken tak van de heilige

decadents. Ik bedoel: wees duidelijk!

boom ten toon. Op internet werden andere takken, kastanjes

Dat geldt natuurlijk ook voor mij. Vooruit dan. Ik zie gewoon

en stukjes schors aangeboden, ja zelfs ‘Frank babybomen mét

níets in een vierkant peren- en kersenbomen tussen de mais.

certificaat’ als bewijs dat ze gegroeid waren uit een kastanje

Hoogstammen stonden rond de boerderij, vaak aan de rand van

van de boom der bomen.

het dorp. Op de achtergrond de brouwerij, de kerktoren, en

Hoe heilig zijn bomen en waarom? Collectieve schuld over

daar in de buurt de hoefstal van de smid. Uit een open raam

wat we de natuur aandoen? Bomen zijn daarvoor een mooi

klinkt gezang. Het atelier van de sjnieder. Een gemeentelijke

symbool. Statig, sterk, vaak ouder dan de mens ooit zal worden.

bode zet zijn dienstfiets tegen de gevel. De burgemeester laat

En toch vergrijpen we ons aan bomen. Misschien vergeten we

weten dat hij vandaag zijn maatpak niet kan komen passen.

wel eens dat bomen gewoon productiemiddelen zijn. Waar

Willen we dat allemaal terug? Kan niet. Maar het is wel

komen onze schrootjes anders vandaan? Sterker nog: hout

mogelijk een serie hoogstammen zo rond een dorp te draperen,

is een veel duurzamer product dan staal of kunststof. Wie in

dat ze er natuurlijk bij horen, zoals boten in een haventje. En

een houten huis woont, wordt blindelings tot milieuridder

het met linden omgeven café bij de kerk. Ik ben benieuwd.

geslagen. Oef, dat was een lange inleiding voor mijn echte verbazing. Die geldt het IKL, dat zich inzet voor het behoud van kleine landschapselementen in Limburg. Heel prima. We moeten hier geen kale polders hebben, noch de serene rust van de woestijn. Maar het IKL gaat om die kaalheid te bestrijden nog eens tien dozijn hoogstamboomgaarden aanleggen. Dozijn? Ouderwets woord dat bijna verdwenen is. Juist! Net zo ouderwets als de 16 limburgs milieu

Wim Kuipers

Graetheidecomité in beroep tegen Bramert-Noord  

Het Graetheidecomité heeft een beroepschrift bij de Raad van State ingediend tegen het bestemmingsplan BramertNoord in Urmond (gemeente Stein). Het bestemmingsplan maakt de bouw van 400 woningen mogelijk in een gebied dat een hoge cultuurhistorische waarde heeft. Noord daarvoor essentieel is. Het Graetheidecomité is van mening dat een aantrekkelijke groene gemeente beter is voor het aantrekken van mensen dan een tot de rand toe volgebouwde gemeente. De Woonmilieuvisie 2008 constateerde al dat er door de gemeenten in de Westelijke Mijnstreek veel te veel nieuwbouw wordt gepland. Alleen al de plannen die niet meer teruggedraaid konden worden bevatten 1.677 woningen teveel. Van de andere plannen waaronder de Bramert, zegt de Woonmilieuvisie dat eerst in regionaal verband bekeken moet worden welke plannen nog door moeten gaan. Stein wacht En dit terwijl in de toekomst een sterke

mogelijk zijn als voldoende gemotiveerd

hier echter niet op en zet zijn bouwplan-

bevolkingsafname verwacht wordt en

wordt dat dit niet anders kan en als het

nen door.

gemeenten en woningverenigingen niet

verlies aan omgevingskwaliteit gecompen-

weten hoe ze de sloop van het verwachte

seerd wordt. Aan beide eisen wordt door de

Volgens de provincie is een deel van de

overschot aan woningen moeten beta-

gemeente niet voldaan. De Regiovisie zegt

Bramert van hoge cultuurhistorische

len. De provincie en de regio Westelijke

zelfs dat uitbreidingen binnen de bestaan-

waarde. De plannen houden hier echter

Mijnstreek gaan er al lang van uit dat

de bebouwing moeten plaatsvinden. Alleen

totaal geen rekening mee. Een nieuwe

het aantal woningen na 2015 zal moeten

als dat van essentieel belang is voor een

randweg met daarlangs een zeven meter

afnemen. Afgesproken is dat vanaf 2010

van de speerpunten uit de regiovisie mag

hoge geluidswal en de bouw van 400

voor elke nieuwe woning er één gesloopt

in het buitengebied gebouwd worden.

woningen zullen de cultuurhistorische en

moet worden. Dit beleid ligt vast in het

De Regiovisie zegt verder dat nieuwbouw-

landschappelijke waarden van het gebied

Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL),

plannen gebaseerd moeten worden op een

tot nul reduceren.

de Regiovisie Westelijke Mijnstreek 2009

in 2009 op te stellen regionaal programma

In ieder geval is duidelijk dat als de plan-

en de Woonmilieuvisie Westelijke Mijn-

betreffende sloop en nieuwbouw. Dit

nen doorgaan er door de woningverenigin-

streek 2008. In Zuid-Limburg zullen in

programma is er echter nog steeds niet,

gen 400 woningen extra gesloopt moeten

2030 ongeveer 16.000 woningen minder

omdat het slopen van veel woningen een

worden. Wie dat betaalt, is nog onduidelijk,

nodig zijn dan nu. Alleen de gemeente

haast onmogelijke en onbetaalbare opgave

maar ofwel de huurders of de belasting-

Stein trekt zich er niets van aan en bouwt

is. De gemeente Stein maakt dit probleem

betalers zullen dit moeten doen en die

driftig verder.

alleen maar groter door nog eens extra 400

betalen dus mee aan die 400 woningen.

Reden voor het Graetheidecomité om een

woningen te bouwen. Buurgemeenten als

Volgens de gemeente moeten onder meer

beroepschrift in te dienen bij de Raad

Sittard-Geleen en woningverenigingen zijn

in Berg woningen gesloopt worden. De

van State omdat het bestemmingsplan

het dan ook niet eens met de plannen van

Woningstichting Urmond wil echter niet

Bramert-Noord in strijd is met het POL, de

de gemeente Stein voor de Bramert.

slopen, omdat alle woningen nog van

Regiovisie én de regionale Woonmilieuvisie.

De gemeente stelt dat woningbouw

voldoende kwaliteit zijn.

noodzakelijk is voor het aantrekken van In het POL wordt bepaald dat nieuwbouw-

personeel voor de Chemelot-campus, maar

plannen buiten de bebouwde kom alleen

toont niet aan dat het gebied Bramert-

Hub Slangen Graetheidecomité Stichting Milieufederatie Limburg 17

Activist voltooit zeereis met boot van afval   Avonturier en milieuactivist David de Rothschild heeft eind augustus zijn oceaanreis met een zeilboot van gerecyclede plastic flessen met succes voltooid. Na een tocht van 130 dagen, waarbij een afstand van 15.000 kilometer werd afgelegd, arriveerde de 32-jarige Brit met de catamaran Plastiki in het Australische Sydney. De Plastiki was in maart vanuit San Francisco vertrokken. De Rothschild en zijn crew willen met de actie de wereld motiveren het afvalprobleem van met name plastic flessen en tassen definitief aan te pakken. De romp van de zeilboot is vervaardigd uit 12.500 gebruikte plastic flessen. Alleen al in de Verenigde Staten zouden tijdens de zeiltocht naar schatting twee miljard plastic flessen zijn weggegooid. Ook vraagt De Rothschild aandacht voor de enorme milieuvervuiling van de oceanen. Er wordt steeds meer plastic afval in de oceanen gedumpt, wat door tal van vissen als voedsel wordt gezien. Via de natuurlijke kringloop komt dit uiteindelijk ook in de lichamen van mensen terecht. David de Rothschild is een actief voorvechter voor een beter klimaat. Zo schreef de extravagante miljardairszoon (David is een telg uit de bekende bankiersfamilie Rothschild) in 2006 het boek The Live Earth Global Warming Survival Handbook. Ook hield hij acties voor het behoud van het regenwoud. Daarnaast is hij hoofd van Adventure Ecology dat gesponsorde en opvallende acties organiseert die tot doel hebben een groot publiek bewust te maken voor het milieu en de gevaren van klimaatverandering.

Telefooncel wordt oplaadpunt elektrische auto   In Oostenrijk worden momenteel overbodig geworden telefooncellen omgebouwd tot oplaadpunten voor elektrische auto’s. De eerste telefooncel is in juni in gebruik genomen voor het hoofdkantoor van Telekom Austria in Wenen. Bijna iedereen heeft tegenwoordig een mobieltje. Daarom is Telekom Austria op zoek naar een nieuwe bestemming voor de 13.500 openbare telefooncellen in Oostenrijk. Hoewel er nu slechts 220 elektrische en 3.600 hybride auto’s geregistreerd staan, verwachten deskundigen dat dit aantal over tien jaar rond de 400.000 auto’s zal liggen. Tijdens de proefperiode is het opladen van een auto bij de nieuwe oplaadpunten gratis. 18 limburgs milieu

Londense bussen rijden op Nederlandse waterstof Tijdens de Olympische Spelen in London in 2012 zullen er bussen rijden op waterstof die geproduceerd is in Nederland. Minister van Economische Zaken Maria van der Hoeven ziet dit als een goede promotie voor waterstof als milieuvriendelijke brandstof. De brandstof wordt geproduceerd door ExxonMobil in samenwerking met Air Products. De waterstof van de Nederlandse fabriek zal overigens voornamelijk worden geleverd aan de industrie in de Botlek. Dat ook de bussen in London op de brandstof gaan rijden, is een leuke bijkomstigheid. Exxon Mobile werkt bovendien aan een nieuwe technologie waarbij een wagen niet langer waterstof tankt, maar het voertuig zelf de waterstof produceert.

Philips doet mee aan C02-project 10:10 Multinational Philips heeft zich aangesloten bij de klimaatactie 10:10. Daarmee belooft het bedrijf niet alleen om de actie te ondersteunen en te promoten, maar ook om de eigen CO2 -uitstoot met 10 procent te verminderen. Hoofd duurzaamheidsontwikkeling Robert

door onze consumenten aan te spreken op

procent uitstoot. Het kan overal: thuis, op

Metzke meent dat Philips de 10% CO2vermindering op zijn sloffen gaat halen:

hun energieverspillende gedrag en door te

school, op het werk. Aanmelden kan via de

investeren in groene producten.”

website www.1010nl.org.

10 procent energiezuiniger worden, dat is

10:10 is een klimaatinitiatief dat heel

Duizenden mensen en bedrijven hebben

dus zo’n 40% over vijf jaar”. Volgens Metzke

Nederland achter één idee poogt te krijgen.

zich al aangesloten. Onder meer VARA,

is het vanzelfsprekend dat het bedrijf zo

Het doel is om door samenwerking de

ASN Bank, GreenChoice, Trouw, Climate

veel energie en geld steekt in duurzaam-

CO2-uitstoot in 2010 met 10 procent te verlagen. Wie aan 10:10 meedoet, zet

Neutral Group, Microsoft en nu dus ook

heid. ,,Philips wil een leidende rol spelen op het gebied van het klimaat. Dat doen we

daadwerkelijk zelf een stap en bespaart 10

mee het initiatief tot een succes te maken.

,,Tot 2015 moeten onze producten per jaar

Philips zijn partners van 10:10 en helpen

Stichting Milieufederatie Limburg 19

natuur wijkt voor buitenring parkstad De naam zegt het al. Het gaat hier om een ringweg die rondom Parkstad

rijksoverheden VROM, LNV en Defensie ontbreken met name die cruciale

Limburg loopt. Parkstad is een verstedelijkt gebied dat bestaat uit vele

zaken, die nodig zijn om een gedegen besluit te kunnen nemen. De

dorpen en steden die allemaal aan elkaar zijn gegroeid. Zij zijn echter niet

Limburgse politici vindt dat deze ministeries zich niet met de zaak moeten

in zoverre samengegaan dat er sprake is van één stad. Het gedeelte dat het

bemoeien. De Tweede Kamer heeft tenslotte al extra geld gegeven om de

‘park’ vormt, is het buitengebied. Logisch natuurlijk, het groene gebied ligt

Buitenring te realiseren. Waarom dan nog al die kritiek, zo menen zij?

meestal buiten de dorp- en stadskernen. Juist in de Parkstad-regio liggen een aantal belangrijke grote en kleine

Overheidsbesluiten moeten altijd getoetst worden aan de eigen wet- en

natuurgebieden. Soms zijn deze natuurgebieden met elkaar verbonden,

regelgeving. De wensen van bestuurders dienen degelijk onderbouwd

maar een groot deel nog niet. De overheid heeft daarom besloten dat ook

te worden. Een eenmaal ingenomen standpunt wordt vaak niet meer

deze natuurgebieden met elkaar verbonden dienen te worden, zodat flora

losgelaten. Zo ook bij het dossier Buitenring. Meer dan tien jaar geleden

en fauna zich ongestoord kunnen verplaatsen van het ene naar het andere

is besloten dat het voor de status en de opwaardering van deze oude

gebied.

mijnregio nodig is dat Parkstad een ringweg zou krijgen zoals andere grote steden. Dat in de jaren erna bekend is geworden dat de bevolking in deze

De fraaie Brunssummerheide is verreweg het grootste natuurgebied

regio drastisch gaat krimpen en er dus waarschijnlijk minder mobiliteit

in deze regio. Via de Tevernerheide vormt deze een verbinding met

plaatsvindt, heeft er echter niet toe geleid dat de overheid stopt met de

natuurgebieden in Mook-Schinveld die – geheel in lijn van de Europese

aanleg van wegen. Het stimuleren van economische ontwikkeling was een

gedachte om natuurgebieden te beschermen - de Veluwe met de Eifel

volgende argument totdat MKBA-onderzoek (in opdracht van diezelfde

moeten verbinden. De Brunssummerheide geniet dan ook bijzondere

overheid) aantoonde dat die ontwikkeling er ook wel zou komen zonder

bescherming vanuit de Europese regelgeving wat tevens verankerd is in de

aanleg van de Buitenring. Dan is er tenminste nog ruimte voor recreatie,

Nederlandse wetgeving inzake de Natura 2000-gebieden. Vlak in de buurt

toerisme en ontspanning. De aanleg van een snelweg leidt ook niet tot een

ligt overigens ook nog het Natura 2000-gebied Geleenbeek, evenals de

hogere geboortegolf, hooguit tot meer immigratie. De omliggende regio’s,

Kathagerbeemden.

bijvoorbeeld in Duitsland, hebben ook te maken met krimp. Dus voor wie leg je uiteindelijk die snelweg dan aan?

Eigenlijk, zo zou je kunnen stellen, wordt het ‘park’ van Parkstad Limburg gevormd door een kralensnoer van Natura 2000 en EHS-

Het zou de politiek sieren als ze genomen besluiten heroverwegen,

gebieden. Dat begint in Nuth bij het Geleenbeekdal met de Platsbeek,

simpelweg omdat op basis van wat we nu weten - en tien jaar geleden

Kathagerbeemden en het Leeuwerbos om via het Nationaal Landschap in

nog niet konden weten - er nieuwe inzichten zijn ontstaan. Als politici dit

de omgeving van de Naanhof, naar de Jeugdrubbe, het Amstenraderveld

dan ook nog doen op basis van hun eigen wet- en regelgeving, hadden wij

en het landgoed van Kasteel Amstenrade door het Bronnenbosje en

ook geen bestuursrechters nodig. De websites van deze bestuursrechters

Bovenstehof richting Breukberg te gaan. Verder gaat het dan in een

(rechtspraak.nl en raadvanstate.nl) laten echter duidelijk zien dat het in de

smalle strook tussen Brunssum en Schinveld richting het Schutterspark

praktijk vaak anders is.

door de Brunssummerheide richting Dentgenbach en Anstelder Beekdal naar de natuur rondom het Miljoenenlijntje. Kortom, zeer bijzondere en

Waarom wil men toch zo graag die Buitenring Parkstad aanleggen? De

waardevolle natuurgebieden!

verkeersknelpunten worden hiermee niet opgelost. Zou het dan toch zo zijn zoals een statenlid mij laatst toefluisterde? De bestuurders in de regio

Laat dit nu ook precies de route zijn die de nieuwe Buitenring Parkstad

willen het gewoon. De provincie heeft geld genoeg. Waarom zouden wij

Limburg moet gaan volgen. Het gehele buitengebied wordt straks

het dan tegenhouden?

doorsneden door een vierbaans autoweg. Waar blijft dan het ‘park’ van

Ik kan nog maar een andere reden bedenken: werkverschaffing voor de

Parkstad Limburg? Wat blijft over van de fraaie natuurgebieden waar de

wegenbouwers. Door de crisis en door de beleidsdoelen van beprijzing en

vele inwoners van de dorpen en steden van Parkstad Limburg zo graag

beter benutten van bestaande wegen, krijgen zij op termijn waarschijnlijk

vertoeven?

minder werk. Dus wegenbouwers gaan andere doelen dienen. Waar heb ik dat eerder gehoord? Bij de grind- en zandbaggeraars die nu aan de

Het is uiterst merkwaardig dat de politiek telkens weer met onderzoeken

volgende generatie maasplassen beginnen omdat ze straks dan zoveel

probeert aan te tonen dat de Buitenring Parkstad toch echt noodzakelijk

nieuwe natuur kunnen realiseren.

is. Dat die Buitenring er koste wat kost moet komen, hoewel diezelfde onderzoeken uitwijzen dat de bevolking in de komende jaren dusdanig

Bevolkingsafname in het op een na dichtsbevolkte land van Europa. Een

zal afnemen dat er zelfs bij toename van de mobiliteit nog sprake is

godsgeschenk zou je denken. Neen! Dat betekent meer ruimte om asfalt

van een afname van de totale mobiliteit. Met ruim vierduizend pagina’s

neer te leggen. Juist ja! Wij leven in een raar land.

aan onderzoeksrapporten op tafel zijn er volgens de Provincie Limburg nog altijd een aantal zaken onvoldoende onderzocht. Volgens de 20 limburgs milieu

Toine Wuts Milieufederatie Limburg

nanodeeltjes in je make-up er is nog veel te weinig bekend over de aanwezigheid en veiligheid van nanodeeltjes in producten. om consumenten hier beter over te informeren lanceerde stichting natuur en milieu onlangs de website www.nanocontrole.nl. consumenten kunnen tot en met eind oktober producten aanmelden om te laten testen op nanodeeltjes. De website biedt consumenten informatie over nanotechnologie en producten waarin nanodeeltjes zitten. Consumenten kunnen dan zorgvuldig kiezen of ze producten met nanodeeltjes willen aanschaffen. De consument weet nu vaak niet wat hij precies koopt als hij bijvoorbeeld zonnebrandcrème of sportsokken tegen zweetvoeten koopt. Wetenschappers en overheid weten nog onvoldoende wat mogelijke risico’s zijn van de verspreiding van nanodeeltjes in het menselijke lichaam en in de natuur. Het is ook niet altijd duidelijk hoe schadelijk nanodeeltjes zijn. Natuur en Milieu vindt dat er eerst meer inzicht moet zijn in de risico’s van

praaT mee en geef Je mening in heT nanopaneL! Nanotechnologie geeft ons een toekomst met veel mogelijk-

nanodeeltjes, voordat deze gebruikt worden in alle consumenten-

heden, maar ook met de nodige vragen en onzekerheden.

producten. Op zijn minst moet de consument kunnen weten of

Iedereen die over dit onderwerp wil meepraten, kan zich aan-

nano verwerkt is in de aangeboden producten.

sluiten bij het Nanopanel op de website www.nanopanel.nl.

Nanotechnologie wordt intussen al vaak gebruikt in cosmetica-

In het Nanopanel spreek je je samen met een grote, diverse

producten zoals dagcrèmes en foundation. Iedereen die wil

groep Nederlanders uit over ontwikkelingen in nanotechnolo-

weten of er nanodeeltjes in zijn of haar cosmetica wordt

gie. Welke ontwikkelingen zie je zitten, welke juist niet? Wat

gebruikt, kan deze producten aanmelden bij www.nanocontrole.nl.

voor kansen biedt het werken op nanoschaal in jouw leven?

De vijf meest aangemelde cosmeticaproducten zullen getest

Voor welke gevolgen ben je misschien bang?

worden op de aanwezigheid van nanodeeltjes. Onder de

Kortom, wil je meedenken over de toekomst van nanotechno-

inzenders worden 100 luxe verwenpakketten van het natuurlijke

logie in Nederland? Meld je dan aan voor het Nanopanel op

cosmeticamerk Dr. Hauschka verloot. De actie loopt tot eind

www.nanopanel.nl.

oktober 2010.

stichting milieufederatie limburg 21

de menselijke maat van kroonenberg afgelopen winter hoorde ik - op een moment dat het buiten vroor dat het kraakte - een oproep op de radio dat schepen alleen onder begeleiding van een ijsbreker de iJsselmeerroute mochten gebruiken. een week later was een wetenschapper aan het woord, die uitlegde dat de elfstedentocht écht niet kon doorgaan vanwege de global warming. bij veel mensen ontstaat hierdoor het beeld dat het klimaatdebat geregeerd wordt door de waan van de dag. In diezelfde periode las ik het boek De

de technische mogelijkheden tot zijn

digd, omdat de temperatuur in de

Menselijke Maat van Salomon Kroonen-

beschikking heeft om het gewenste

voorgaande drie decennia met een halve

berg. De auteur legt op een boeiende

klimaat in de toekomst te kunnen

graad was gedaald. Anno 2010 staan we

wijze uit welke mechanismes ons klimaat

reconstrueren. Volgens hem hoeven we

voor het raadsel dat de aarde juist warmer

vermoedelijk sturen. Kroonenberg is

niet duizenden jaren terug te kijken om

lijkt te worden.

behalve schrijver ook hoogleraar geologie

de raadsels waarvoor het klimaat ons stelt

Al Gore laat in zijn film An Inconvenient

aan de TU in Delft. Hoewel hij geldt als

waar te nemen.

Truth zien dat het droogvallen van het

een criticus van het IPCC, ontkent hij niet

Zo beschrijft hij in één van de hoofdstuk-

Aralmeer (op de grens van Kazachstan en

dat de aarde momenteel iets opwarmt.

ken van zijn boek het onvoorspelbare

Uzbekistan) het bewijs is voor de

Ook is het volgens hem mogelijk dat de

gedrag van de Kaspische Zee (ten zuiden

opwarming van de aarde. Geologische

mens daaraan bijdraagt. Maar over een

van Rusland) in de vorige eeuw. Het

studies tonen volgens Kroonenberg echter

periode van 10.000 jaar is het logisch, zo

zeeniveau daalde dramatisch in 1930,

aan dat dit in de laatste tienduizend jaar

redeneert hij, dat ons klimaat verandert.

ging weer stijgen in 1977, om vervolgens

al drie keer eerder is gebeurd. Niet door

Wellicht staan we over 23.000 jaar zelfs

weer te dalen. De mens probeerde

toedoen van de mens maar door natuur-

weer midden in een ijstijd. Het scenario

wanhopig het tij te keren en te voegen

lijke oorzaken.

van het IPCC is dan allang weer verdwe-

naar zijn wensen, maar kreeg nul op het

De schrijver wijst er tevens op dat onder

nen in de vergetelheid.

rekest. De zee ging gewoon zijn eigen

de terugtrekkende gletsjers in de Alpen

Kroonenberg is duidelijk iemand die op

gangetje, alle door de mens genomen

restanten van bossen worden gevonden

grotere tijdschaal naar ons klimaat kijkt.

maatregelen ten spijt.

die daar in de Romeinse tijd voorkwamen.

Hij geeft met een aantal duidelijke

In 1976 werd door wetenschappers het

Ooit lag de sneeuwgrens dus op een heel

voorbeelden aan dat de mens nu nog niet

begin van een nieuwe ijstijd aangekon-

andere hoogte. Er zijn sterke aanwijzingen

22 limburgs milieu

dat tussen 1400 en 1800 de gletsjers in de Alpen - en ook bergen in de rest van de wereld - sterk begonnen te groeien. Dit was tijdens de kleine ijstijd die volgde op de relatief warme middeleeuwen. Klimaatcycli Alles wijst er dus op dat ons klimaat geen gefixeerde toestand is, maar gekenmerkt wordt door een continue golfbeweging. Er is volgens Kroonenberg een subtiel verband tussen astronomische oorzaken en aardse terugkoppelingen op het klimaat. Bekend is de robuuste Milankoiccyclus, die de verschuiving van de zomer en winter vertegenwoordigt door de cyclische verandering van de elliptische baan van de aarde als gevolg van de stand van de planeten. Deze cyclus bestrijkt een periode van 100.000 jaar. Daardoorheen lopen kortere cycli, waarvan de periodes variëren van 10.000 tot 10 jaar. De aarde draait geen constante baan om de zon. Deze baan wordt beïnvloed door

Onvoorspelbaar

Wel is duidelijk dat er geen lineaire relatie

de positie van omliggende planeten.

Met moderne meettechnieken kunnen we

bestaat tussen CO2-concentratie en

Hierdoor wijzigt de stand van de aardas

ijskernen en diepzeesedimenten, die

globale temperatuur. Het model dat de

regelmatig en als gevolg daarvan de

duizenden jaren klimaatgeschiedenis

relatie aangeeft tussen temperatuurstij-

ontvangen lokale straling van de zon.

hebben opgeslagen, analyseren. Weten-

ging en CO2-concentratie is onvolledig en

Bovendien vertoont de zon zelf een

schappers hebben onder meer isotopen

daarom nog altijd een heftig onderwerp

variatie in activiteit. Daarbij komt dat de

bekeken en de CO2-gehaltes gemeten.

van discussie. Aannemelijk is volgens

continenten ‘over het aardoppervlak

Monsters tonen eenduidig de repeterende

Kroonenberg wel dat het snel afbouwen

wandelen’. Deze kosmische cycli leiden de

klimaatcycli over de afgelopen 800.000

van het gebruik van fossiele brandstoffen

klimaatveranderingen en kunnen ook nog

jaar (bron: Epica IJskern Antartica). De

de opwarming vertraagt, maar dat

beperkt beïnvloed worden door vulkanische

CO2-concentraties in de monsters lopen

onbekend is in welke mate dit gebeurt.

uitbarstingen, tsunami’s, opgehoopt

volgens Kroonenberg honderden jaren

Het nemen van al te rigoreuze maat-

smeltwater, meteoorinslagen en het

achter op de temperatuurfluctuaties. Dat

regelen op grond van de huidige kennis is

opstoken van de fossiele brandstof-

zou betekenen dat de afgelopen honderd-

volgens hem dan ook voorbarig.

voorraad.

duizenden jaren de CO2-stijging het

Wie meer wil lezen over dit onderwerp,

Deze externe factoren leiden in eerste

gevolg was van de temperatuursstijging

kan terecht op de Engelstalige website

aanzet tot een relatief kleine tempera-

en dus niet omgekeerd.

http://climateresearchnews.com.

tuurverandering die effect heeft op

Hij wijst ook op een nog niet bewezen

begroeiingen, sneeuwgrenzen en ijskap-

verband tussen temperatuur, CO2, waterdamp en de vorming van wolken.

pen. Hierdoor verandert de reflectie van

Math Mertens Milieufederatie Limburg

de zonne-instraling en wordt dit effect versterkt. De atmosfeer met waterdamp, koolzuurgas en methaan houdt een groot

Dit artikel is een beknopte weergave van het boek De Menselijke Maat van Salomon

deel van de uitgezonden straling vast.

Kroonenberg. Plaatsing van dit artikel betekent niet dat de vermelde meningen de visie

Deze gassen bufferen de temperatuurs-

van de redactie of van de Milieufederatie Limburg weerspiegelen. Het artikel beoogt de

schommelingen en creëren een leefbare

lezers van het Limburgs Milieu zo breed mogelijk te informeren. Voor een goed en

omgeving. Er bestaat, aldus Kroonenberg,

evenwichtig oordeel is het van belang om de klimaatontwikkelingen vanuit verschil-

nog geen goede wetenschappelijk inzicht

lende invalshoeken te bekijken.

over dit terugkoppelingsmechanisme. Stichting Milieufederatie Limburg 23

Kort nieuws SP wil excuses over uitspraken buitenring

Sterke stijging Awacs-klachten

De SP in Provinciale Staten heeft publiekelijk excuses geëist van

Het aantal klachten over Awacs-lawaai is de eerste drie maanden

het provinciebestuur voor de uitlatingen van gedeputeerde

van 2010 sterk gestegen, vergeleken met dezelfde periode vorig

Driessen over de Buitenring Parkstad. De gedeputeerde verweet

jaar. De stijging bedraagt meer dan 50 procent. Dat blijkt uit het

de gemeente Heerlen te ‘draaien’ en ‘een geheel nieuw stand-

overzicht van de Klachtentelefoon Luchtverkeer Zuid-Limburg.

punt in te nemen’ over de buitenring. Uit documenten bleek

In het eerste kwartaal kwamen ruim 10.000 klachten binnen,

echter dat de gedeputeerde al een jaar op de hoogte was van

tegen 6.700 een jaar eerder. Opvallend is de sterke toename van

het standpunt van die gemeente. Heerlen gaf onlangs aan wel

het aantal klachten uit Voerendaal, van 11 naar meer dan 400.

iets te voelen voor een buitenring die gedeeltelijk uit een

De meeste telefoontjes kwamen uit Onderbanken en Brunssum,

2x1-baans weg bestaat terwijl Driessen voorstander is van een

de gemeenten die het dichtst bij de Awacs-basis in Geilenkirchen

2x2-baans weg rond Parkstad.

liggen.

LLTB en provincie gaan bevers helpen Het leefgebied van de bever in Limburg moet verder worden verbeterd om het aantal te laten groeien. Dat heeft de Limburgse Land- en Tuinbouwbond afgesproken met de provincie. Boeren helpen de bevers een handje door extra planten, kruiden en bloemen te laten groeien langs beekoevers. De Limburgse beverpopulatie is de afgelopen jaren gestaag gegroeid naar 100 stuks, maar de LLTB is niet tevreden. Een goede populatie moet volgens de bond bestaan uit 125 dieren. De overeenkomst is een vervolg op een proef waarbij samen met boeren is gekeken hoe het leefgebied van de beesten verbeterd kan worden. Waterschap past maaibeleid aan voor ringslang De ringslang heeft zijn leefgebied uitgebreid naar de ZuidLimburgse beekoevers. Waterschap Roer en Overmaas heeft onlangs een slang van 1.20 meter gespot. De slang kwam tot nog toe vrijwel alleen voor op de Brunssummerheide. Hij was elders verdreven door de verstoring van het landschap en de verslechterde waterkwaliteit. De ringslang leeft bij water en eet vooral vissen, kikkers en padden.

CDA: ‘Waarom is Buitenring zo goedkoop?’ De Statenfractie van het CDA wil weten hoe het kan dat de Buitenring Parkstad Limburg honderden miljoenen euro’s goedkoper is dan een vergelijkbare weg in de buurt van Delft. De weg bij Delft kost 700 miljoen euro, de buitenring 250 miljoen. Daarnaast is de overheidssteun bij de weg rond Delft veel groter dan bij de ringweg om Parkstad. Het CDA vraagt zich af waarom Limburg niet meer overheidssteun krijgt bij de aanleg van grote infrastructurele projecten zoals de buitenring. Eys verdeeld over komst golfbaan Eys maakt zich zorgen over de aanleg van een golfbaan. Een lokale ondernemer exploiteert een vakantieboerderij in het dorp en wil daar graag een kleine golfbaan bij aanleggen. De golfbaan moet komen op een weiland van drie hectare groot. Tegenstanders haalden 1.500 handtekeningen op tegen de komst van de baan. Ze vrezen aantasting van het kwetsbare natuurgebied. De initiatiefnemer van de golfbaan zegt juist fors te investeren in behoud van de bestaande natuur en ontwikkeling van nieuwe natuur in het gebied. De gemeenteraad neemt naar verwachting rond september een definitief besluit.

24 limburgs milieu

volop ruimte voor bedrijven in Limburg Limburg heeft landelijk (op noord-holland na) met 1.000 hectare de meeste ruimte voor vestiging of uitbreiding van bedrijven. Qua verkochte vierkante meters bedrijventerreinen staat Limburg landelijk op een vierde plaats na gelderland, noord-brabant en zuid-holland. Dit blijkt uit een nieuw overzicht van het economisch onderzoeksbureau Etil over de ontwikkeling van de 258 bestaande Limburgse bedrijventerreinen met een totale oppervlakte van ruim 8.500 hectare. Limburg blijkt nog volop ruimte te hebben, in elk geval voldoende voor twaalf jaar. De provincie steekt met een gemiddelde grondprijs van ruim 100 euro/m² gunstig af tegen het landelijk gemiddelde van 134 euro/m². Op dit moment is er in Limburg ruim 500 hectare beschikbaar voor vestiging of uitbreiding van bedrijven, vooral op het terrein Chemelot in Sittard-Geleen (100 hectare) maar ook op De Blakt in Venray (32 hectare). Het andere deel van de Limburgse voorraad moet nog bouwrijp worden gemaakt. Om de markt niet te overvoeren wordt een pas op de plaats gemaakt voor plan-

nieuw bedrijf opgericht. De Limburgse Herstructureringsmaat-

nen om nog eens 575 hectare nieuwe bedrijventerreinen aan te

schappij voor Bedrijventerreinen (LHB) gaat de gemeenten daar-

leggen, met uitzondering van Parkstad. Hier wil men nog ruim

mee helpen. Limburg investeert 46 miljoen euro in dit project.

dertig hectare nieuwe terreinen aanleggen. Limburg loopt landelijk voorop wat betreft het aantrekkelijker

Door de crisis zijn in 2009 in Limburg minder bedrijventerrei-

maken van bestaande bedrijventerreinen. Van de 3.500 hectare

nen verkocht; 53 hectare tegen gemiddeld 82 hectare jaarlijks.

oudere bedrijventerreinen heeft al een groot deel een facelift

De meeste kavels zijn verkocht in Venray, Roermond en Venlo.

gehad. Op dit moment worden plannen gemaakt om nog eens

De handel, industrie en bouw waren de grootste afnemers van

2.000 hectare op 33 locaties op te knappen. Hiervoor is een

grond.

stichting milieufederatie limburg 25

Het GroenHuis Miljoen euro subsidie voor aanleg en herstel landelijk erfgoed De stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) kan met steun van de Provincie Limburg en Europa tot en met 2013 investeren in de opwaardering van het landelijk erfgoed. Concreet gaat het om het herstel en de aanleg van ruim 500 landschapselementen verspreid over heel Limburg en 75 gerichte acties om de Limburgse bevolking te betrekken bij de zorg voor het landschap. Hiervoor ontvangt IKL een miljoen euro van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling. Dit bedrag kan IKL met de steun van de Provincie Limburg verdubbelen. IKL gaat verspreid over heel Limburg onder-

IKL verder nog plannen voor de aanleg van

Het beheer van het landschap en het

houd en herstelacties uitvoeren aan 569 bij-

120 karakteristieke hoogstamboomgaarden.

erfgoed is al eeuwenlang mensenwerk. In

zondere elementen. Daarbij gaat het onder

de toekomst zal dit niet anders zijn. Met de

meer om houtwallen, graften, holle wegen

Een aantal elementen zijn belangrijk als

steun van Europa kan IKL 75 acties opzetten

en bosjes. De meeste elementen hebben

leefgebied voor bedreigde planten- en

die gericht zijn op de actieve betrokkenheid

een landschappelijke en cultuurhistorische

diersoorten zoals kamsalamander, vlinders,

van mensen bij het landschap. Dit wordt

betekenis. Verder worden 90 bosjes hersteld,

hazelmuis, padden en kikkers. Het kan

onder meer ingevuld door excursies, cursus-

worden 80 knotbomen met eventuele

daarbij gaan om de aanleg van poelen of

sen, de organisatie van werkdagen voor

aanplant geknot en wordt achterstallig

faunapassages, het beheer van kleine, maar

vrijwilligers en de onderhoudsactiviteiten

snoeiwerk aan bomenrijen en lanen uitge-

waardevolle heideterreinen en schaalgras-

die IKL gaat uitvoeren samen met leerlingen

voerd. In het reliëfrijke Zuid-Limburg gaat

landjes. Ook worden vennen hersteld en

van Limburgse basis- en middelbare scholen.

de aandacht van IKL uit naar de graften (50

wordt beheer uitgevoerd aan bosranden

stuks) en holle wegen (20 stuks). Ter verster-

die met name voor vogels, vlinders en

In de afgelopen decennia zette IKL

king van de landschappelijke kwaliteit heeft

insecten van belang zijn.

honderden leerlingen duurzaam aan het

onderhoud in de door de scholen geadopteerde groene elementen. Dit project loopt inmiddels 20 jaar en een hele generatie jonge Limburgers heeft op die wijze ervaren dat het landschap zorg behoeft. Tevens heeft IKL een verdere invulling gegeven aan de maatschappelijke stages van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Afgelopen jaar vervulden 1.100 middelbare scholieren in schoolverband samen met andere vrijwilligers hun maatschappelijke stage in de natuur.

26 limburgs milieu

Brandbrief IKL aan raadsfracties Sittard-Geleen en Schinnen

De stichting Instandhouding Kleine

zorg voor het landschap verloren te gaan.

planten en dieren en werkt gericht aan het

Landschapselementen in Limburg (IKL)

De jaarlijkse bijdragen van Sittard-Geleen

beleefbaar maken van het cultuurhistorisch

moet een deel van haar diensten staken

en Schinnen in 2010 aan IKL bedroegen

erfgoed. Ook de schooljeugd wordt via

als de gemeenten Sittard-Geleen en

respectievelijk 28.000 en 32.000 euro.

lokale adoptieprojecten en maatschappelijke

Schinnen niet langer IKL willen steunen

Op basis van een meerjarig contract met

stages actief betrokken bij het herstel van

in de zorg voor het landschap, het

de provincie en de steun van Europa is

het landschap. Zonder de steun van de

groen en het erfgoed. Dat heeft IKL

IKL in staat om deze bijdrage voor de

gemeenten dreigen al deze werkzaamheden

de raadsfracties van Sittard-Geleen

buitengebieden minimaal te verdubbelen.

nagenoeg onmogelijk te worden. In de brief

en Schinnen per brief laten weten. De

stelt IKL dat behoud, herstel en zorg voor

stichting roept de politiek op om de

In een brandbrief aan de gemeenteraden

het landschap een collectief belang is en

structurele samenwerking met IKL voort

van Sittard-Geleen en Schinnen waarschuwt

daarmee ook een taak van overheden. De

te zetten en een eerder genomen besluit

IKL dat door het achterwege blijven van een

provincie en Europa geven daar op hun

tot bezuinigen op IKL ongedaan te

regelmatig beheer en herstel de kwaliteit

manier invulling aan door medefinanciering

maken.

van de holle wegen, graften, knotbomen,

van de activiteiten.

bosjes, hagen en poelen op de tocht Vanaf 2011 ontvangt IKL geen geld meer

komt te staan. Op de lange termijn zal

Wanneer de bezuiniging onverhoopt

van de gemeenten Sittard-Geleen en

er bovendien opnieuw fors geïnvesteerd

doorgaat, voorziet IKL een sluipend proces

Schinnen voor de diensten die ze al 25

moeten worden in het wegwerken van

van teloorgang van de eerder gezamenlijke

jaar in de gemeenten met een aantal

achterstallig onderhoud aan dit erfgoed.

en waardevolle investeringen in geld, tijd

uiterst betrokken partijen uitvoert. IKL

Bovendien vreest IKL dat de bezuiniging ook

en aandacht voor het landschap. ,,Ondanks

voert projecten uit op vier werkterreinen:

zijn weerslag heeft op andere werkterreinen

de noodzaak tot bezuiniging kunnen we

landschapsonderhoud, cultuurhistorie,

waar IKL met de inwoners en particuliere

ons niet voorstellen dat dit de bedoeling

bescherming van bedreigde planten en

eigenaren in deze gemeenten actief is.

kan zijn”, aldus IKL. In de brief roept IKL

dieren en samenwerking met inwoners.

IKL houdt zich onder meer bezig met het

de raadsfracties op om de samenwerking

Zonder steun van de gemeenten dreigt de

nemen van maatregelen voor bedreigde

opnieuw op de politieke agenda te plaatsen. Stichting Milieufederatie Limburg 27

Het GroenHuis ikL rondt herstelproject zuid-Limburgse kalksteengroeves af Met de versteviging van de ingangspartij

tingen. Verder zijn dichtgeslibte ingangen

groeves door de SOK. In de periode 2003

en het stabiliseren van enkele groeve-

weer opengemaakt, zijn toegangspoorten

tot 2005 stak een veldgroep van 35 vrijwil-

pilaren in de beroemde Maastrichtse

hersteld en geplaatst en zijn groeve-pilaren

ligers van de Studiegroep Onderaardse

groeve De Schark (St. Pietersberg) is een

die dreigden te bezwijken gestabiliseerd.

Kalksteengroeven (SOK) van het Natuurhis-

einde gekomen aan een grootschalig

Ook is de begroeiing opgeschoond en zijn

torisch Genootschap in Limburg 1.600 uren

herstelproject van de Zuid-Limburgse

gevaarlijke gebieden afgesloten.

in het onderzoek naar de toestand van alle

kalksteengroeven door stichting Instand-

556 groeve-ingangen. Naast de betekenis

houding Kleine Landschapselementen in

Groeve De Schark geldt als een belangrijke

voor de natuur, geologie en de cultuur-

Limburg (IKL). Samen met vrijwilligers

overwinteringsplaats voor vleermuizen in

historie keken ze naar de veiligheid van de

van de Studiegroep Onderaardse Kalk-

Zuid-Limburg en is om die reden al het

ingangen en mogelijk instortingsgevaar.

steengroeven heeft IKL de één miljoen

beschermen waard. De groeve bevat enkele

De conclusie van de onderzoekers was dat

euro kostende werkzaamheden in vijf jaar

bijzondere kunsthistorische objecten, maar

een herkenbaar ‘onderaards landschap’

afgerond.

is vooral bekend als oorlogsmonument. In

niet behouden kan worden zonder gericht

een kapel van De Schark vond tot 2007

herstel en planmatig beheer. In totaal

De Provincie Limburg en Europa steunden

jaarlijks met Kerstmis een herdenkings-

droeg de SOK 207 ingangen aan, waarvoor

het initiatief met financiële bijdragen. Ook

dienst plaats. Tijdens deze dienst werden

maatregelen nodig zouden zijn. In de afge-

IKL zelf, de Nationale Postcode Loterij en

de honderden Amerikaanse soldaten van

lopen periode stonden diverse overheden

eigenaren droegen bij. Met de werkzaam-

de Old Hickory herdacht die eind 1944

en instanties borg voor het programma

heden is een belangrijk deel van het onder-

sneuvelden in de velden en wouden van

voor herstel, inrichting en beheer van

aardse ecologische en cultuurhistorische

de Ardennen. Voor vertrek naar het front

zestig ingangen die prioriteit kregen. Door

erfgoed veiliggesteld. Naast het tegengaan

woonden de soldaten in de groeve hun

het herstelwerk en het duurzaam beheer

van verstoring van vleermuizen en vernie-

laatste kerstviering bij.

door de eigenaren en actieve vrijwilligers

ling door opschriften van ongewenste

kunnen de onderaardse cultuurlandschappen

bezoekers is gericht gewerkt aan het voor-

De aanleiding voor dit project was een

ook voor volgende generaties (be)leefbaar

kómen van onveilige situaties zoals instor-

grootschalige inventarisatie van alle

blijven.

28 limburgs milieu

Leerlingen schonen kasteelpark Jeruzalem op

Studenten van het United World College Maastricht (UWCM) hebben zich in september ontfermd over het zwaar achterstallig groen van kasteel Jeruzalem in de Maastrichter wijk Limmel. Door het uitblijven van noodzakelijk onderhoud was het kasteeltje door wildgroei compleet aan het oog onttrokken. De leerlingen uit het voortgezet onderwijs hebben daarom de overgroeide wandelpaden weer schoongemaakt. In de kiezelpaden hadden bomen en struiken wortel geschoten. Verder hebben de leerlingen de gemaaide grasveldjes gehooid. De werkdagen vonden plaats onder leiding van de stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) op verzoek van de gemeente Maastricht. De gemeente gaf als eigenaar van het vervallen kasteel met park IKL opdracht om het meest urgente onderhoudsVerborgen in het ondergrondse van het

werk uit te voeren. Leerlingen van het UWCM namen deel aan het project in het kader van hun

Mergelland liggen maar liefst 287 kalk-

Community Service Learning. Dat zijn maatschappelijke stages waarbij alle leerlingen van de

steengroeven. In de volksmond worden

school worden betrokken.

deze erfgoederen ook wel grotten genoemd. Ze zijn het resultaat van de

Kasteel Jeruzalem en het omliggend park van 1,6 hectare kampten al jaren met achterstallig

eeuwenlange winning van mergelblok-

onderhoud. Hierdoor ging het kasteel schuil achter bomen en struiken. De paden en gazons

ken voor de bouw. De omvang van deze

waren overwoekerd, waardoor de hele parkstructuur onzichtbaar was geworden.

geheimzinnig, weinig toegankelijke

De gemeente Maastricht verwierf het kasteel met park een aantal jaren geleden. Tot dusverre

onderaardse ‘landschappen’ beslaat

is er nog geen definitieve bestemming gegeven aan het eeuwenoude landgoed dat oorspron-

maar liefst 368 hectare. Als onderaardse

kelijk uit 1515 dateert. Van het oorspronkelijke gebouw is alleen nog een achthoekig torentje

natuur- en cultuurhistorische monu-

over. Het kasteel bestond vroeger uit een U-vormig gebouw. Maar bij verbouwingen in de 18de

menten zijn ze in nationaal opzicht

eeuw kreeg het huis zijn huidige rechthoekige vorm.

een bijzonder fenomeen. Ze zijn het

Door het achterwege blijven van noodzakelijk onderhoud in en rond het park en de bebouwing

resultaat van menselijke vormgeving en

ontstond er spontane opslag van bomen en struiken. Hierdoor verwilderden de oorspronke-

vindingrijkheid, eeuw na eeuw. Naast

lijke graslandjes en raakten de kiezelpaadjes overwoekerd. Dat gold tot voor kort ook voor het

de sporen van de ‘blokbrekers’ en de

hoofd- en bijgebouw dat schuilging achter de bomen, struiken en klimplanten. Dit was zelfs

opschriften en andere kunstzinnige

zo erg dat beschadiging van het kasteel en bijgebouw aan de orde was. In cultuurhistorisch

uitingen kan men hier de geologische

opzicht is het kasteel met park een interessant object. Zo staan in het park diverse bijzondere

geschiedenis van Zuid-Limburg aflezen.

bomen. In het park is veel ruimte voor allerlei planten en dieren.

Daarnaast herbergen de groeven nogal wat vleermuizen. Na het uitgeput raken

Dankzij de leerlingen van het UWCM en de medewerkers van IKL is het kasteel nu weer vrij van

van de mergelwinningen, werden de

begroeiing. Geen alledaags werk voor de leerlingen. Bovendien was de omvang van deze klus

vaak zeer uitgebreide stelsels in tijden

behoorlijk. Het resultaat van die inspanningen is nu zichtbaar in de grote stapels snoeihout

van onheil gebruikt als vlucht- en

die getuigen van het vele werk dat de leerlingen verzet hebben. Eerder betrok IKL ook al de

bergplaats. Een aantal groeven in

Bernard Lievegoedschool uit Maastricht bij het kasteelpark. In een week tijd schoonden de

Maastricht en Valkenburg is ook van

leerlingen uit het voortgezet onderwijs een deel van de met bladeren en takken dichtgeslibde

grote betekenis voor het toerisme.

gracht op. Stichting Milieufederatie Limburg 29

Zesde Nacht van de Nacht op 30 oktober  

Op zaterdag 30 oktober 2010 vindt voor de zesde maal de Nacht van de Nacht plaats. De Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu vragen in deze nacht aandacht voor de schoonheid en de functie van de duisternis, die steeds meer onder druk staan door de alsmaar toenemende verlichting. Net als vorig jaar roept de Milieufederatie Limburg gemeenten en bedrijven op om het licht te doven. Verder gaat ze een aantal overkoepelende organisaties zoals de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aanschrijven. Natuurlijk zijn er ook dit jaar weer tal van leuke activiteiten in heel Limburg voor jong en oud. Die kun je allemaal vinden op de website www.nachtvandenacht.nl. Iedereen kan meedoen aan de Nacht van de Nacht. Zo kun je onder meer zelf een activiteit organiseren. Dit kan een wandeling of excursie zijn, maar ook een lezing, markt of tentoonstelling, noem maar op. Als het thema maar te maken heeft met de duisternis of de schoonheid van de nacht. Nieuwe creatieve ideeën zijn altijd welkom! Geef je activiteiten tijdig door, dan worden ze geplaatst op de website van de Nacht van de Nacht. Je kunt ook de oproep van de Milieufederatie aan bedrijven, gemeenten en andere organisaties ondersteunen om zuinig te zijn met licht in de duisternis. Dit kan door bijvoorbeeld zelf een brief te schrijven naar deze organisaties met het verzoek ’s nachts de lichten te doven van kantoorruimtes of reclamemasten in de buurt van een woonwijk.

In 2009 kende de Nacht van de Nacht een recordaantal bezoekers en deelnemende gemeenten en bedrijven. Ruim

Ben je actief in je gemeente en spreekt de duisternis je aan?

twintigduizend mensen trokken er in het donker op uit en

Vraag dan het gemeentebestuur in je woonplaats om mee te

namen deel aan 300 ‘duistere’ evenementen in alle provincies.

doen aan de Nacht van de Nacht. Val de gemeente ook gerust

Uit lichtmetingen is gebleken dat op Schiermonnikoog de

lastig met de vraag wat voor beleid ze voert. Gemeenten stel-

donkerste plek van Nederland te vinden is. De donkerste plek

len vaak eisen aan de verlichting van gebouwen maar contro-

in Limburg is Nationaal Park De Maasduinen. In de provincie

leren dit beleid in de praktijk bijna nooit.

Limburg waren ruim 30 activiteiten georganiseerd die in het teken van de duisternis stonden. Ruim 1.500 deelnemers

Je kunt natuurlijk ook op een creatieve manier de Nacht van

in Limburg hebben ervaren hoe indrukwekkend het is om

de Nacht promoten. Schrijf een leuk artikel erover voor een

opgenomen te worden in het donker en hoe (kunst)licht de

lokaal huis-aan-huisblad. Of maak een spannend gedicht of

omgeving kan verstoren. Ook in 2009 hebben verschillende

mooie foto.

gemeenten weer actief meegedaan aan de Nacht van de Nacht. De Provincie Limburg heeft ook een actieve bijdrage aan de Nacht van de Nacht 2009 geleverd, zij hebben de aan-

Geniet van de pracht van een donkere nacht tijdens de Nacht van de Nacht op zaterdag 30 oktober

straalverlichting van het provinciehuis gedoofd. Wil je meer informatie over de Nacht van de Nacht, heb je vragen of wil je een activiteit aanmelden? Neem dan contact op met Ester Wolters van de Milieufederatie Limburg, telefoon 0475 – 386410 of e-mail [email protected]

Ester Wolters Milieufederatie Limburg 30 limburgs milieu

Hoe donker is de nacht bij jou in de buurt? Kijk tussen 10 oktober en 10 november een keer naar de sterrenhemel en help eenvoudig mee te onderzoeken hoe donker het nog is in Nederland. Kijk voor meer informatie, tips en instructies op www.nachtvandenacht.nl Ervaar ook hoe mooi de duisternis is tijdens de Nacht van de Nacht op 30 oktober. Kijk op www.nachtvandenacht.nl voor alle activiteiten bij jou in de buurt.

Sterrentellers gezocht

Adv 195x115 2010.indd 2

18-08-10 12:11

Van 10 oktober tot 10 november 2010 organiseren De Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu een landelijke sterrentelling. Kijk naar de sterrenhemel en help mee te onderzoeken hoe donker het nog in Nederland is. Is het jou opgevallen dat je tijdens

Je waarneming vul je in op een for-

prijzen, zoals het fraaie boekwerk ‘Atlas

een heldere nacht op de ene plek meer

mulier op de website www.nachtvan-

van astronomische ontdekkingen’ van

sterren ziet dan op een andere? Dit

denacht.nl. Daar vind je natuurlijk ook

wetenschapsjournalist Govert Schilling.

komt door het verschil in verlichting

hoe je het sterrenbeeld Cassiopeia kunt

door bijvoorbeeld straatlantaarns, kas-

herkennen. Verder staan er instructies,

De sterrentelling is een onderdeel van

sen, reclameverlichting en skybeamers.

tips en achtergrondinformatie over

de zesde Nacht van de Nacht die De

Lichtvervuiling ’s nachts is storend

de sterrentelling. Aan het eind van de

Provinciale Milieufederaties en Stich-

voor mens en dier. Uit onderzoek blijkt

periode maken De Provinciale Milieufe-

ting Natuur en Milieu op 30 oktober

dat driekwart van de Nederlanders een

deraties de resultaten bekend. Doe mee,

2010 organiseren.

donkerder nacht wil. Duisternis is een

wie weet maak je kans op één van de

oerkwaliteit die we moeten koesteren. Help mee te onderzoeken hoe donker het nog is in Nederland. Kijk tijdens één heldere avond of nacht tussen 10 oktober en 10 november naar de sterrenhemel bij jou in de buurt en tel hoeveel sterren er rond het sterrenbeeld Cassiopeia zichtbaar zijn. Dit sterrenbeeld is makkelijk te vinden, het staat in oktober en november recht boven je. Het aantal zichtbare sterren geeft aan hoe donker de nacht bij jou in de buurt is. Stichting Milieufederatie Limburg 31

meer kwaliteit voor landschappelijke en ecologische grensregio dertien natuurorganisaties in Limburg, belgië en duitsland gaan van 2010 tot 2013 gezamenlijk aan de slag om de landschappelijke verbindingen tussen de grotere natuurgebieden en nationale parken in de grensstreek te versterken. de uitvoering vindt plaats in de voerstreek, het geuldal en noordal in zuid-Limburg, het aachenerwald, natuurpark de hoge venen-eifel, monschau en het maasdal in duitsland en belgië. hiermee wordt het ecologisch netwerk verbeterd en een duurzame samenwerking tussen natuur- en landschapsbeheerders over de grenzen heen tot stand gebracht. Binnen het project Habitat Euregio worden beheer- en

verbindingen in het Maasdal. Ook stelt zij een loket in voor

inrichtingsmaatregelen genomen en onderzoeksprogramma’s

advies over landschapsonderhoud en subsidieregelingen. Het

opgestart om de verbreiding van vele diersoorten (onder meer

tweede project betreft de uitvoering van het Grensoverschrijdend

rivierkreeften, vleermuizen, lynx, otter, hazelmuis) te bevorderen. Zo

Ecologisch Basisplan in het heuvellandschap tussen de Maas en de

wordt in Limburg over de grenzen samengewerkt om de uitwisseling

Voerstreek. Hier werken het Regionaal Landschap Haspengouw en

van dierpopulaties tussen geïsoleerd gelegen leefgebieden te

Voeren, Natuurpunt Beheer, Agentschap voor Natuur en Bos en

vergroten.

de Vereniging Natuurmonumenten samen aan bosrandenbeheer, struweelaanplant, aanleg en herstel van poelen, herstel van graften

Voor het bevorderen van de onderlinge samenwerking tussen

en omvorming van graslanden. De gemeente Oupeye maakt werk

de deelnemende partners gaat de Provincie Limburg een

van een natuurgerichte en publieksvriendelijke inrichting van

Euregionaal Platform voor Natuur en Landschap instellen. Vanuit

een grindplas langs de Benedenmaas. De omvang van het gebied

dit overlegplatform worden publiekscampagnes en jaarlijkse

waar effectief maatregelen worden uitgevoerd bedraagt circa 800

conferenties georganiseerd. De stichting Ark zal de communicatie

hectare.

verzorgen. Dienst Landelijk Gebied en stichting IKL (Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg) richten een agrarisch

Met het project Habitat Euregio wordt een begin gemaakt met

cultuurlandschap in met brede bosranden en hagen voor de

de uitvoering van maatregelen die beschreven staan in de Natura

hazelmuis en grauwe klauwier.

2000-beheerplannen, het Europese netwerk van natuurgebieden

De NABU Naturschutzstation Aachen zet een onderzoeksprogramma

die zijn aangewezen voor kwetsbare habitattypen en soorten. Dit

op voor vleermuizen en spechten van oude bosgebieden. Het

grootse project is op initiatief van het samenwerkingsverband

Biologisch Station Aachen en het Natuurpark Hoge Venen-Eifel

‘Drielandenpark’ gestimuleerd. Het project is mogelijk door Europese

voeren Natura 2000-maatregelen uit in stromende beken.

subsidie uit het Interreg IV-programma van de Euregio Maas-Rijn. De totale kosten van het project bedragen ruim 3 miljoen euro. De

In België worden drie projecten uitgevoerd. Het Regionaal

helft van dit bedrag wordt vergoed door de Interreg subsidie. Ook

Landschap Kempen en Maasland gaat aan de slag met het herstel

de betrokken provincies dragen bij aan de totale kosten. Dienst

van beeklopen, kleine landschapselementen en recreatieve

Landelijk Gebied wordt de trekker van het project.

32 limburgs milieu

weersextremen gevolg van klimaatverandering? het weer lijkt wereldwijd een beetje in de war. hittegolven in rusland, waar de lucht zo droog is dat bosbranden bijna niet te blussen zijn. overstromingen in pakistan, die zorgen voor een humanitaire ramp. is de klimaatverandering veroorzaker van deze weersextremen? eeuw kwamen enorme hittegolven voor, met de ‘Dust Thirties’ in 1930 in de VS als beruchtste droge jaren. Weersextremen zouden dus niets nieuws zijn. Weersonderzoekers stellen echter wel dat de extremen steeds erger worden. In de VS zijn er veel meer ongewoon warme dagen en nachten, daarentegen steeds minder ongewoon koude dagen en nachten, en nog minder dagen met vorst. Hevige regenbuien worden intenser en komen vaker voor. ,,Deze groep van recordbrekende extremen kan gewoonweg dikke pech zijn. Maar dat is uiterst onwaarschijnlijk. Het is veel waarschijnlijker het resultaat van het opwarmende klimaat”, aldus Stefan De theorie is dat de lucht, als gevolg van

Aarnout van Delden (Institute for Marine

Rahmstorf, professor oceanologie aan de

klimaatverandering, opwarmt en daardoor

and Atmospheric Research, Utrecht) in

Universiteit van Potsdam. ,,Er komt steeds

meer vocht kan bevatten. De warmere

Trouw.

meer extreme regen, die ook intenser

lucht zorgt dan voor steeds heftigere re-

wordt. Met elke graad Celsius opwarming

gens in de zomer, grotere sneeuwstormen

geen hard bewiJs

is er 7 procent meer water beschikbaar

in de winter, intense droogte in sommige

,,Als je het me als persoon vraagt of de

voor neerslag uit vochtige lucht. Ook het

gebieden en recordbrekende hittegolven.

hittegolf in Rusland te maken heeft met

risico op droogte neemt toe bij de mon-

Die weersextremen lijken geen verband

klimaatverandering, zeg ik ja”, zegt Gavin

diale opwarming. Zelfs als de regen niet

met elkaar te hebben, maar de vraag of

Schmidt, klimaatwetenschapper bij NASA

afneemt, kan verdamping voor verdroging

klimaatverandering voor weersextremen

in New York.” Maar als je het me vraagt

van de bodem zorgen. En de gevolgen

zorgt, leeft hierdoor weer op. ,,Misschien

als wetenschapper of ik het kan bewijzen,

van weersextremen kunnen dan vergaand

of best mogelijk”, is het voorlopige ant-

is het antwoord nee.” (bron: NYtimes). De

zijn.”

woord van de wetenschap.

weersextremen zijn relatief uitzonderlijk, en kunnen toeval zijn. Het weer wordt ge-

anaLyse

,,Het klimaat verandert zeker”, aldus Jay

kenmerkt door een opmerkelijke variabili-

Het zal nog een paar jaar duren voordat

Lawimore, hoofd klimaatanalyse bij de

teit, met beïnvloeding door onder meer El

klimaatwetenschappers een definitieve

National Climatic Data Center in de VS, op

Nino. “Alleen als we op basis van statistiek

analyse van de hittegolf in Rusland en de

NYtimes.com. ,,Extreme omstandigheden

kunnen aantonen dat er nu meer extreme

overstroming in Pakistan kunnen maken.

doen zich met een grote frequentie voor

weersituaties zijn dan vroeger kunnen we

Wellicht dat ze dan wel kunnen aangeven

en hebben een groeiende intensiteit.”

deze toeschrijven aan klimaatverande-

in hoeverre klimaatverandering daarbij

Maar wetenschappers hebben niet zoveel

ring. Dit is lastig vanwege het grillige en

een rol speelde. Uit de analyse van de hit-

aan extreme weersomstandigheden. ,,India

zeldzame karakter van dit soort extreme

tegolf in Europa in 2003 - met ongeveer

en Pakistan kampen ieder jaar met een

weersituaties. Op dit moment is daar

50.000 extra doden door de hitte - bleek

moessonseizoen. Het regent dan even heel

nog geen hard bewijs voor”, schrijft Rein

dat het niet zo dramatisch zou zijn ge-

hard, en de rest van het jaar blijft het

Haarsma, klimaatonderzoeker bij KNMI, op

weest als het klimaat niet door broeikas-

droog. Nu valt er weliswaar meer neerslag

haar website.

gassen was beïnvloed.

dan in een ‘normaal’ jaar, maar we weten

Dat het om extremen gaat, is ook het

niet of dit direct is toe te schrijven aan

punt wat klimaatsceptici aan de discussie

Daniëlle van Gils

klimaatverandering”, meent meteoroloog

toevoegen. In de jaren ‘30 van de vorige

Change Magazine stichting milieufederatie limburg 33

Landbouw en natura 2000 kunnen wel door één deur de conclusie is gerechtvaardigd dat er op agrarische bedrijven vaak meer mogelijk is om de kwaliteit van natura 2000-gebieden te verbeteren dan aanvankelijk gedacht of door sectorvertegenwoordigers of overheidsinstanties wordt gesuggereerd. individuele agrarische ondernemers en andere grondgebruikers in het landelijk gebied kunnen in direct overleg met elkaar vaak tot verrassende en vernieuwende oplossingen komen. Dit concluderen LEI, onderdeel van

van de kwaliteit van deze Natura

van de levensproductie van het vee en het

Wageningen Universiteit, en CLM in hun

2000-gebieden. De kwaliteit van veel van

terugdringen van het kunstmestgebruik.

onderzoek ‘Kansen en Mogelijkheden van

deze natuurgebieden wordt bedreigd door

Om de kwaliteit van het water te

Innovatie rond Natura 2000-gebieden’. Het

een te hoge belasting aan verzurende

verbeteren geven de onderzoekers aan

onderzoek is uitgevoerd in opdracht van De

stoffen als stikstof in de vorm van

dat het in het voorjaar bemesten van de

Provinciale Milieufederaties.

ammoniak. Ook verdroging vormt een

bodem het meest effectief is. Andere in

knelpunt voor de natuur.

het oog springende maatregelen zijn het

Volgens Europese afspraken moet de

gebruik van balansballen – drijvende ballen

kwaliteit in de Natura 2000-gebieden

Om de knelpunten van verzurende stoffen

die de mest afdekken – en een geheel

de komende jaren verbeterd worden.

en verdroging aan te pakken hebben De

nieuw stalsysteem in de vorm van een

In Nederland wordt de kwaliteit van de

Provinciale Milieufederaties het CLM

pagode.

natuur aangetast door verzurende stoffen

en het LEI gevraagd de mogelijkheden

als ammoniak en door verdroging. Op

te onderzoeken. Het CLM en het LEI

De Provinciale Milieufederaties roepen

sommige plaatsen belast de landbouw

hebben 37 maatregelen bekeken op

de Tweede Kamer op om het mogelijk te

de natuur door een te hoge uitstoot

milieueffectiviteit en op kosten. Aangezien

maken dat per gebied aan een oplossing

van stikstof naar lucht en water. Op 9

de land- en tuinbouw een aanzienlijke

gewerkt kan worden. Maatwerk maakt

september vond in de Tweede Kamer een

bijdrage leveren aan de verdroging en

verrassende en vernieuwende uitkomsten

hoorzitting plaats over de aanpak van het

verzuring richten de onderzoekers zich

mogelijk. De maatregelen die in het

ammoniakbeleid in Nederland.

voornamelijk op kansrijke en innovatieve

onderzoek ‘Kansen en Mogelijkheden van

Van de Nederlandse natuurgebieden zijn

maatregelen in de agrarische sector.

Innovatie rond Natura 2000-gebieden’ van

162 gebieden van grote betekenis voor

LEI en CLM genoemd worden, maken dit

de Europese natuur. Deze natuurgebieden

Volgens het CLM en het LEI zijn de meest

hebben het predicaat Natura 2000-

effectieve maatregelen tegen verzuring:

gebieden gekregen. De komende jaren

het aanpassen van het type voer, het

wordt er gewerkt aan het verbeteren

verkleinen van de veestapel, het verhogen

34 limburgs milieu

maatwerk mogelijk. Gerrit Geerds Friese Milieufederatie

stichting milieufederatie limburg 34

site-seeing op internet zijn tal van leuke en interessante websites te vinden, maar dan moet je wel weten waar. deze keer zetten we websites met het thema ‘cradle to cradle’ in de spotlight. onderstaande websites zijn het bewijs dat er prachtige nieuwe producten ontstaan door het toepassen van het cradle to cradle-principe (afval wordt voedsel). een gesloten kringloop voor een beter milieu!

www.bonJour.ch De handdoeken van het Sensitiv-label van het gerenommeerde Zwitserse merk Bonjour zijn de eerste designhanddoeken die het Cradle to Cradle keurmerk hebben gekregen. De handdoeken zijn gemaakt van 100% biologisch verantwoorde vmaterialen. De grondstof is handgeplukte www.goodforaLL.eu

Egyptische katoen. Hierdoor zijn de handdoeken

Een zwerver in de tram met een heel oud papieren tasje was voor de

bijzonder zacht en aangenaam in het gebruik. Ze zijn dus niet

Rotterdamse ontwerper Ramón Middelkoop de inspiratiebron voor

alleen goed voor het milieu, maar ook vriendelijk voor de huid.

de MyPaperBag. Het papieren tasje was vreselijk vies maar de vorm

De handdoeken zijn onder meer te koop in Duitsland.

bleef mooi. Middelkoop liet vervolgens een duurzaam exemplaar

Verkoopadressen vind je op de website.

van plantaardig gelooid leer maken in een fairtrade fabriek in India. De vakmensen uit de werkplaats zijn afkomstig uit de laagste kasten. Met de opbrengsten van deze en andere producten kunnen zij een redelijk bestaan opbouwen. De MyPaperBag is een echte design tas. Wanneer je er genoeg van hebt, kun je de tas - mét de aanschafbon - terugsturen naar Goodforall. Je ontvangt dan tien procent korting op een nieuwe aanschaf. Goodforall zorgt voor een verdere verwerking van je versleten tas. Naast de grote MyPaperBag (prijs vanaf 79,95 euro) vind je op de website ook kleinere tassen, etuis en portemonnees. Allemaal uitgevoerd in biologisch gelooid rundleer en fairtrade geproduceerd in India. www.sTeeLcase.nL De producten van Steelcase zijn ontworpen voor een productieve, gezonde en inspirerende werkomgeving. Steelcase doet veel onderzoek naar hoe mensen werken en heeft een speciaal team van consultants en interieurarchitecten die de verkregen kennis gebruiken www.ThebreLLishop.com

om een optimale werkomgeving te creëren. Duurzaam ondernemen

Het duurt normaliter vele generaties voordat een gewone paraplu

en Cradle to Cradle zijn twee kernbegrippen bij het ontwikkelen

geheel afgebroken is door de natuur. De New Yorkse Pamela Zonsius

van het kantoormeubilair. Een van de bekendste bureaustoelen van

wilde daar iets aan doen en bedacht de Brelli paraplu. Het is een

Steelcase is de Think. Deze bestaat voor 41 procent uit gerecycled

robuuste paraplu geworden die bestand is tegen windstootjes en

materiaal en kan voor 99 procent worden hergebruikt. Doordat de

stevige plensbuien. Het natuurlijke afbreekproces start als de Brelli

Think zich automatisch aanpast aan de gebruiker, levert de stoel

wegwaait of weggegooid wordt, uiteraard niet bij normaal gebruik

altijd de meest comfortabele en gezonde zitpositie. Zelfs Oprah

in de regen! Het duurt vijf jaar voordat de Brelli volledig is afgebro-

Winfrey is fan van de Think-stoel. Steelcase verwierf met de Think

ken. De paraplu is verkrijgbaar in drie modellen en maten. De hippe

in 2006 in de Verenigde Staten het eerste Cradle to Cradle-certifi-

lichtgewicht Brelli is gemaakt van bamboe, biologische katoen en

caat dat ooit is uitgegeven. De stoel is ontworpen in samenwerking

composteerbare biofilm en daarmee goed voor Cradle to Cradle

met de designer Glen Oliver Löw en McDonough Braungart Design

certificering. De prijs start bij 38 dollar. Naast de paraplu verkoopt

Chemistry. De Think is verkrijgbaar in diverse modellen en kleuren.

The Brellishop ook parasols en regenkleding. Overigens gaat tien procent van de opbrengst van alle verkopen via de website naar de olieramp in de Golf van Mexico.

Monique Demarteau Milieufederatie Limburg stichting milieufederatie limburg 35

21567_Adv_ProvMilFed_210x143.indd 1

deelname.

06-10-2010 13:04:31

Alvast hartelijk dank voor uw

Voor € 10,25 per lot speelt u al mee.

aan via www.postcodeloterij.nl.

bel 0900 300 1500 (20cpm) of meld u

Meedoen is eenvoudig,

een zeldzame dagvlinder is.

oorzaak van dat de Zilveren Maan

Verdroging is er de voornaamste

bijvoorbeeld tegen verdroging.

Zo strijden De Milieufederaties

natuur, milieu en landschap.

zich in de 12 provincies in voor

De Provinciale Milieufederaties

Postcode Loterij zetten

Met steun van de Nationale

U een kans… Zij een kans

Foto: Lars Soerink/FN