1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 1
1
V
VN A
INHOUD
VERENIGING
2 ■
VA N
NEDERLANDSE VR O U W E L I J K E
ARTSEN
KRANT VNVA-KRANT
•
JAARGANG 31
•
NOVEMBER
2003
•
WWW.VNVA.NL
Redactioneel Artsenlevens verwoord
Artsenlevens verwoord
De hoofdpersoon moest psychiater zijn Debuutroman van Minke Douwesz Ingeborg van den Bold
Dokters die in romans de held zijn en dokters die literatuur schrijven, meestal zijn het
6 ■
Waarom lezen dokters romans? Sylvia Buis
8 ■
Vrouwelijke arts schrijft voor(t) Ingrid Pladdet
mannen. Dat het ook anders kan, kunt u lezen in dit themanummer. In het interview met Minke Douwesz bijvoorbeeld, zelf psychiater, die een lijvige realistische roman schreef over een vrouwelijke psychiater; of in het artikel ‘Vrouwelijke arts schrijft voor(t)’ waarin drie vrouwelijke artsen vertellen over hun drijfveren en ervaringen met schrijven en publiceren. Een andere uitwerking van het thema vindt u in het artikel ‘Ziektebeelden’ waarin de vraag gesteld wordt wat de dokter van romans kan leren. Laat u inspireren. Mocht u zelf ook eens de pen anders willen hanteren dan in recept of ontslagbrief, doe dan mee aan de estafette
VNV A
12 ■ 13 ■
Nieuws van het Dagelijks Bestuur Een artsenleven verwoord Nieuwe rubriek
van de schrijverspen in onze nieuwe rubrie, ‘Een artsenleven verwoord’ of schrijf eens een boekrecensie. In het themadeel aandacht voor Women on Waves, in dit artikel geeft schrijvend arts Gunilla Kleiverda een genuanceerder beeld van de geboden hulpverlening in Polen afgelopen zomer. Het jubileumcongres Vrouwen en leiderschap in de Geneeskunde op 4 oktober is een groot succes geworden. Geniet hiervan nog eens lekker na met de mooie foto-impressie in dit
14 ■
Baltische Golven Gunilla Kleiverda
17 ■
Vrouwen en Leiderschap in de Geneeskunde Jubileumcongres groot succes
het programmaboekje van het congres. Mocht u dat niet gekregen hebben, bel dan Ira Rast
20 ■ 20 ■ 20 ■
Agenda
en beeldredacteur was. Coes heeft o.a. twee prachtige themanummers gemaakt over kunst
20 ■
Æ Family Planning as part of Reproductive Health, including the HIV/AIDS aspects in Zimbabwe and Southern Africa Elly Engelkes
21 ■
nummer. In krant 1.2004 kunt u een uitgebreid verslag lezen. Een vervolg op het schitterende congres staat alweer op stapel, getuige het DB-nieuws. Bij dit themanummer tevens van Bureau vnVa. De redactie neemt helaas afscheid van Coes Delprat, die vanaf september 2000 redacteur en internet en op een aantal omslagen uit deze jaren prijken haar mooie foto’s. Coes,
Recensies
bedankt voor je enthousiasme en creativiteit!
Æ Nieuw Nucleair gevaar Annie van der Gaag
Ingeborg van den Bold en Annelies van Hommelen
Æ UNFPA State of the World Population 2002 Joanna Schopman
Supervisie voor jonge artsen Wij, Mieke Postma en Bertie van der Bom, zelf al jarenlang deelnemers aan een vrouwelijke artsengroep, willen graag met onze ervaring en opleiding een nieuwe groep jonge vrouwelijke artsen superviseren. – Er is plaats voor 10 deelnemers.
23 ■
Te recenseren
– Bijeenkomst zal 4-6 keer per jaar zijn. – Vergoeding is volgens de geldende norm (€ 120-150 pp. per keer) – Accreditatie wordt aangevraagd. Heb je belangstelling, schrijf of mail ons: Mieke Postma, Bertie van der Bom,
Foto omslag: Coes Delprat
P/a Koninginnelaan 42, 6542 ZT Nijmegen. E-mail:
[email protected]
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 2
2
De hoofdpersoon moest psychiater zijn Debuutroman van Minke Douwesz door Ingebord van den Bold
In het voorjaar verscheen Strikt, de schitterende debuutroman van Minke Douwesz. De auteur, zij schrijft onder pseudoniem, is psychiater, net als de hoofdpersoon die zij in haar boek tot leven riep, Idske Wolters. In het leven van Idske en in haar werk als psychiater speelt de psychoanalyse een belangrijke rol, cliënten en therapieën worden levensecht beschreven. Hoe kan het ook anders als je als auteur ervoor kiest om te schrijven over dat wat je kent, over dat wat je bevreemdt en raakt en boeit. Ingeborg van den Bold vroeg Minke Douwesz wat haar heeft bewogen bij het schrijven van dit boek. Wat waren uw drijfveren om dit boek te
dat bood mij de gelegenheid te vertellen
schrijven?
over het leven zoals ik dat kende, over
De drijfveren om speciaal dit boek te
dingen die mij boeiden en raakten. Dat de
Hoe heeft u de complexe, prachtige structuur
schrijven zijn niet los te zien van de grote
liefde een lesbische was, stond buiten kijf.
van Strikt bedacht en uitgewerkt?
plaats die schrijven
Er worden zo weinig
Rode draad van het boek moest het
in het algemeen in
boeken geschreven
liefdesverhaal zijn. Hoe loopt dat tussen
waarin homoseksualiteit
twee vrouwen met vergelijkbare behoeften,
op een authentieke
maar met een heel verschillende ontwikke-
manier centraal staat en
lingsgang? Het aanbrengen van een
uit eigen ervaring wist ik
dilemma middels de kinderwens van Judith
hoe fijn het is af en toe
bood de gelegenheid tot ‘suspense’. De
een lesbische film te
roman gaat over volwassenwording, de rol
mijn leven inneemt. Schrijven dient om te ordenen (agenda, dagboek, dossiers en ontslagbrieven
Er worden weinig boeken geschreven waarin homoseksualiteit op een authentieke manier centraal staat
op mijn werk), maar ook om je kenbaar te maken en gedachten
zien. Ik vond dat het wel weer eens tijd
van ouders, ouderschap, mannen, vrouwen,
uit te wisselen met andere mensen
was voor een lesbische roman. Boeken
conventies, angsten, complexen,
(brieven, verhalen). Schrijven is een
lezen speelt van jongs af aan een
afhankelijkheid, eigengereidheid, etc.
gematerialiseerde vorm van nadenken. En
troostende en verrijkende rol in mijn leven.
De parallelle lijnen, waarin de analyses die
als meisje denk je heel wat af: hoe vind ik
Literatuur kan roeren, amuseren en tot
Idske doet met een man en een vrouw,
mijn plek in de wereld, zeker als je lesbisch
nadenken stemmen. Ik wilde daar met een
dienden om hier een en ander over te
blijkt te zijn. Ons discours is tenslotte
eigen stem een bijdrage aan leveren.
vertellen. De eigen analyse die Idske
patriarchaal en heteroseksueel en dan is je bedje niet gespreid. Daarnaast ben ik gelovig en sociaal-democratisch gevormd door mijn ouders. Naast het goede blijkt er echter heel wat narigheid, pech en onrecht in de wereld te bestaan. Mijn mensbeeld moest bijgesteld en het lijden verlicht worden: twee goede redenen om psychiater te worden. De belangrijkste drijfveer om Strikt te schrijven vormde de idee dat wat ik, op grond van mijn wederwaardigheden en denkwerk, te melden had interessant was. Tijdens mijn laatste stage in de opleiding tot psychiater zat ik bijna drie uur per dag in de auto. Geprikkeld door een enerverende werkplek (klinische psychotherapie) fantaseerde ik over een roman, waarin de grote lijn bestond uit een verhaal over een (op het eerste gezicht onmogelijke) liefde. De hoofdpersoon moest psychiater zijn,
2003
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 3
3 ondergaat is ingebracht om iets te kunnen
onderweg naar mijn werk, tijdens
Knap hoe zo’n redactrice werkt, ze kijkt
vertellen over haar achtergrond en manier
wandelingen en ’s avonds voor het slapen
naar de vertelstructuur van het verhaal en
van omgaan met zichzelf en belangrijke
gaan uitgedacht, gedurende drie jaar heb
het is aan jou om er iets mee te doen. Ze
anderen (inclusief haar analyticus!).
ik elke week een aantal uren geschreven.
heeft nog geen komma geschrapt, alles
In alle lijnen gaat het van angst naar
Eerst omschakelen van mijn werkhouding:
moet je zelf beslissen, en dat werkte prima
vertrouwen, van verleden naar heden, van
productief, naar een scheppende houding:
bij mij. Het was tenslotte mijn boek! Het
oud naar nieuw, er vindt ontplooiing plaats
receptief, dat vergt een aantal uren
ligt heel gevoelig, als iemand daar zomaar
vanuit hechting. Het uitwerken van de
boodschappen doen, strijken, zwemmen
in gaat zitten strepen. Opmerkingen in de
grote lijnen in scènes ging associatief. Ik moest de afwisseling van de diverse lijnen in de gaten houden.
Ik heb jaren geleefd met het nadenken over dit verhaal als geheime hobby
Na aanlevering bij de
en op een gegeven
kantlijn is iets anders, dat ben je van
moment aan tafel gaan
school nog wel gewend.
zitten met mijn schrift.
Ik heb jaren geleefd met het nadenken over
Scène na scène
dit verhaal als ‘geheime’ hobby: het
schrijven. Daarna
speelde zich allemaal af in mijn hoofd.
kocht ik een computer
Toen het boek af was miste ik de
uitgeverij had men kritiek op een
en tikte het manuscript in twee jaar tijd
hoofdpersonen, je hecht je aan ze.
langdradig gedeelte. Het nuchtere
uit, ik heb toen een aantal scènes
Het omschakelen van werk naar
commentaar van de redactrice: waar gaat
verplaatst en een aantal herschreven.
schrijfhouding was af en toe moeilijk. Ook
dit over? noopte tot scherp nadenken en
Ik wist dat het geheel nog niet helemaal in
de tweede redactie vond ik vervelend, er
een forse ingreep. Grondig herschrijven
orde was, maar zelf kwam ik niet verder,
werd gemierd over punten en komma’s
van dit hoofdstuk dus. Mijn dank hiervoor.
dus stuurde ik het naar een goede uitgever
terwijl ik het razend druk had op mijn werk
voor commentaar. Het grappige was dat
en met mijn opleiding.
Hoe verliep het schrijfproces?
ze louter commentaar hadden op de vorm,
De grote lijnen heb ik, zoals gezegd
het verhaal namen ze voor lief.
In hoeverre heeft het boek u zelf verrast? Verborgen thema’s die mij pas na lezing van het ‘afgeronde’ boek duidelijk zijn
Strikt, Minke Douwesz Uitgave G.A. van Oorschot, Amsterdam 2003, ISBN 90 282 0993 X.
geworden: slim zijn, begaafd, als meisje vooral en dat niet mogen onderkennen omdat ‘iedereen gelijk is’. Achteraf besef ik dat je daar veel hinder van hebt. De oedipale thematiek, ook als lesbische
In deze omvangrijke debuutroman schetst de auteur, zelf psychiater in opleiding tot
vrouw ben je in eerste instantie vrouw in a
psychoanalytisch psychotherapeut, een jaar uit het leven van haar vrouwelijke
man’s world en je wilt je een gerespec-
hoofdpersoon, Idske Wolters. Idske is psychiater en woont samen met haar poezen
teerde en veilige positie verwerven.
in een huisje op een dijk. Het boek begint wanneer Idske bij een telefooncel Judith
Misschien dat je als lesbische vrouw meer
ontmoet, een mooie celliste met woest haar en sproeten. Het is het begin van de
dan als heteroseksueel genoodzaakt bent
zoektocht naar de ander, het begin van wat een onmogelijke liefde lijkt. De auteur
om over gender, mannen/vrouwen, rollen,
laat ons niet alleen meeleven met het liefdesleven van de hoofdpersoon, haar
vrijheden en beperkingen, na te denken.
vriendschappen, haar gedachten en haar concrete dagelijkse bestaan, maar geeft
Anderen kunnen daar ‘luier’ in zijn.
ook een realistische kijk op het dagelijks werk van Idske als psychiater. Gedetailleerd
Anderzijds is het krijgen van kinderen een
worden de psychoanalyses beschreven van zowel een mannelijke als een vrouwelijke
enorme trigger om over dit soort dingen
cliënt van Idske, evenals de supervisie die zij over beide therapieën krijgt van een
na te denken, en dat speelt bij homoseksu-
mannelijke en een vrouwelijke supervisor. Een belangrijke plek in de roman neemt
elen dan weer minder. Persoonlijk heb ik
de eigen leeranalyse van de hoofdpersoon in. Het resultaat van deze constructie is
erg geworsteld met de kwestie: kinderen
een hechte, organische compositie waarin zich een diepgaande analyse laat lezen
willen, hoe dan, en een zekere ‘predestina-
over menselijke relaties en volwassenwording. Minke Douwesz is er in geslaagd om
tie’- gedachte: ik zal wel een andere taak
haar hoofdpersoon tot leven te brengen. Idske Wolters wordt iemand aan wie je je al
hebben op deze aardbol.
lezend gaat hechten en die je beter wilt leren kennen in de kleine details van haar dagelijkse leven en in haar innerlijke conflicten. Het boek leest makkelijk en leent
Bent u veranderd door het schrijven en
zich er zowel voor om snel uit te lezen als om rustig en reflectief te lezen. Ik heb het
publiceren van Strikt?
boek ’s ochtends vroeg in de trein gelezen, iedere werkdag, en had het gevoel dat
Ja, maar niet door het schrijven van dit
het boek in dat uur mijn eigen psychoanalytisch moment werd. Strikt is een
boek, maar vóór het schrijven van dit boek!
prachtige ontwikkelingsroman en een van de weinige boeken waarin een diepgaand
Strikt is een vorm van zelfanalyse, daarna
realistisch beeld getoond wordt van het leven van een vrouwelijke arts.
ben ik in het kader van de opleiding tot psychoanalytisch psychotherapeut in
Ingeborg van den Bold
leeranalyse gegaan, en het is een hoop voorwerk geweest, merk ik. Met name het
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 4
Advertentiepagina 4
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 5
5 doen publiceren van dit boek is niet zozeer
broer en zus verbeterd, openlijker
mijn verhouding met de meeste mensen
de oorzaak als het gevolg van een
geworden, maar niet wezenlijk veranderd.
scherper, maar intiemer is geworden.
veranderingsproces: van in het verborgene
Met vrienden en vriendinnen heb ik meer
zo je eigen gedachten hebben naar daar
dan daarvoor contact gehad (ik zat tevoren
Blijft u romans schrijven?
openlijk voor uitkomen, als dochter, als
immers op mijn vrije dag te schrijven en
In mijn hoofd ben ik alweer met een
zus, als partner, als vriendin, als collega.
had weinig tijd om met ze af te spreken).
volgend boek bezig. Het zal vast minder
Door het volgen van de analytische
De reactie van collega’s was het moeilijkst:
dik worden en wellicht wat meer
opleiding leer je minder bang te zijn voor
ze maken je meer dan je vrienden mee in
beschouwend van aard zijn; hoewel, in de
je ‘slechte’ (ijdele, agressieve) gevoelens
het daagse leven maar kennen je minder
beschrijving van levensechte scènes schijn
en het werken met alles wat er in je
goed. Omdat het boek zo gedetailleerd
ik het best te zijn, dus misschien moet ik
omgaat. Je bent dan
geschreven is,
al mijn wijsheid en grapjes maar voor me
ook minder bang voor
ontstond verwarring:
houden.
de agressie en frustratie van je patiënten. De uitspraak ‘Good girls go to heaven, bad girls go everywhere’ die ik wel
Beschrijving van psychoanalyses speelt een essenti le rol bij het vertellen over relaties tussen mensen
eens op T-shirts zie, is
is dit allemaal echt gebeurd? Men had
Het thema zal gelegen zijn in - opnieuw -
het idee opeens heel
dat wat mij het meeste bevreemdt en raakt
veel van mij te weten.
en boeit: de oedipale driehoek; het verschil
Mensen die mij goed
tussen mensen, hoewel ze in wezen zozeer
kennen kunnen het
hetzelfde verlangen en vrezen, dat ontstaat
in dit verband geheel van toepassing. De
autobiografisch gehalte beter inschatten
omdat ze andere keuzes maken, andere
wens opgeven een braaf, lief, gewaardeerd
en zagen ook beter het verschil tussen
‘oplossingen’ zoeken; hetero/homoseksua-
meisje te zijn geeft een enorme bevrijding
Idske en mijzelf. Ik vond dat lastig. Ik had
liteit; verlangen/eenzaamheid; goed/slecht.
en verrijking van je leven, zowel privé als
mijn collega’s opgezadeld met een
Om wat concreter te zijn: een der
professioneel.
probleem! Met sommigen ervaar ik meer
hoofdpersonen is een overwerkte vrouw,
afstand (vooral de vrouwen: het seksuele
die hoopt te promoveren op onderzoek
Zijn uw relaties met anderen hierdoor
aspect van de omgang tussen vrouwen is
naar de oorzaak van eetproblemen. De
veranderd?
duidelijker geworden, van mij uit),
ultieme vraag: Was will das Weib? en
Door de publicatie van mijn boek en de
sommige mannen zijn wat dichterbij
waarom loopt de speurtocht naar dat
nieuwsgierigheid, moed van bekenden om
gekomen.
antwoord bij sommige vrouwen zo vast,
het te lezen, is de relatie met mijn ouders,
Je zou kunnen zeggen dat door het boek
dat ze zichzelf gaan uithongeren?
De receptieve houding
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 6
6
Waarom lezen dokters romans? door Sylvia Buis
Zou romans lezen verplichte literatuur moeten zijn voor artsen? Een aanrader is het zeker, vooral als je het boek Ziektebeelden in handen hebt gekregen. Wat kan de dokter van romans leren? was een van de vragen die de samenstellers een zeventigtal (!) artsen en niet-artsen vroegen te beantwoorden in de vorm van een essay. Romans worden meestal niet geschreven met het doel dokters iets te leren. Het gaat immers om fictie, en één ding is dan ook duidelijk: volgens de auteurs van deze essays leer je geen ziekten herkennen, noch leer je evidence-based medicine. Al oogt dit boek als een leerboek (bijna 800 bladzijden), het gaat hier niet om wetenschappelijke verhandelingen over literatuur en geneeskunde. In de essays worden juist persoonlijke ervaringen met een roman of gedicht met een medisch thema gedeeld. Het bijzondere is dus dat een eigen verhaal ontstaat over een verhaal, waaruit de lezer weer zijn eigen verhaal kan halen.
spreken met een ervaren collega. Diens commentaar kalmeert hem onmiddellijk. Oh, je hebt de tandkas meegetrokken. Je zult een goede tandentrekker worden.’ (Uit: De kwelling van onzekerheid door Jaap van der Laan, over Michael Boelganov). Andere auteurs betrekken het boek op hun eigen leven, zoals Henriëtte van der Horst die het dementiële proces van haar vader meemaakt. ‘Een verzonnen boek, maar het komt voor mij dichter bij de (mijn) werkelijkheid dan een aantal autobiografische boeken. Wellicht heeft het te maken met de bespiegelingen over de verhouding tussen
Persoonlijke ervaringen
ervaring. (..) Hij troost zich met zijn
artsen en de ander, en met de gesprekken
Die individuele inbreng zie je ook terug in
diploma, het is toch niet zijn schuld dat hij
die erin weergegeven worden tussen de
de wijze waarop de essays zijn geschreven.
dat met lof gekregen heeft. (..)
ikpersoon en zijn broer, de neuroloog.
Het merendeel van de auteurs is arts
In een ander verhaal trekt Boelgakov een
Misschien is het ook de kracht van de
(vooral huisarts en psychiater), en zij
kies bij een soldaat met een kaakabces. (..)
literaire schrijver, die een extra dimensie
leggen vaak een link met praktijkervarin-
De soldaat krijgt de opdracht over twee
geeft aan het thema. Ik lees autobiografi-
gen:
dagen terug te komen. Met levendige
sche boeken als ik iets wil weten over wat
fantasie stelt hij zich voor wat er allemaal
de ander heeft meegemaakt, met daarbij
‘In essentie gaan Boelgakovs verhalen over
mis kan gaan: infecties, gangreen, een
altijd de gedachte dat het verfraaid is,
in aantekeningen van een plattelandsarts
gebroken kaak doordat een zwakke plek is
datgene wat prijsgegeven ‘mag’ worden
over de existentiële onzekerheid van de
ontstaan. De soldaat komt niet voor
staat erin. Maar ik lees literatuur om in
jonge hoofdpersoon, die zich uit in twijfels
controle. Boelgakov slaapt slecht, totdat
ruime zin vertroost te worden. (..) Scar
over zijn vakkennis en zijn gebrek aan
hij de zaak na een paar weken door kan
tissue spreekt zowel de dochter als de arts aan en zet me aan het denken over de verschillende werkelijkheden van arts en patiënt en hoe een gedeeld begrip tot stand kan komen.’ (Uit: De verdwijnende persoonlijkheid of de dokter en de dochter, door Henriëtte van der Horst, over Scar tissue van Michael Ignatieff). Een deel van de essays is meer algemeen van aard, met een zekere wetenschappelijke distantie in de vorm van een tekstverklaring (bijvoorbeeld een psychologische analyse van Alice in Wonderland van schrijver Matsier). Hoewel alle essays min of meer een korte beschrijving van het betreffende boek bevatten, een biografische schets van de auteur, de invloed van het boek en het medische thema, zijn de uitwerkingen zeer divers.
2003
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 7
7 Eindeloze variatie aan boeken en thema s
Vrouwelijke arts ontbreekt
die je dan natuurlijk nooit meer open moet
De auteurs schrijven in hun inleiding dat
doen – en voor koorts heeft dokter Deter
De variatie aan boeken is enorm: medische
ze zich ervan bewust zijn dat genderspeci-
een koortszuiger met een slim knopje. Na
thrillers, klassiekers als Der Zauberberg en
fieke aspecten onvoldoende aan bod
het opzuigen klopt de knecht de koorts
The house of God, de ‘kinderroman’ de
komen vanwege ondervertegenwoordiging
gewoon uit het raam. (Uit: De alleskunner,
gebroeders Leeuwenhart, egodocumenten
van vrouwelijke auteurs. Wat mij echter
door Joost Zaat, over Dokter Deter van
van Jan Hein Donner, beschouwingen over
vooral opvalt, is dat er geen enkele
Toon Tellegen)
het goede van de filosofe Nussbaum, het
vrouwelijke arts in de verhalen voorkomt
bijbelboek Job, Russische schrijvers en
(of heb ik er een over het hoofd gezien?).
Ziektebeelden is qua omvang en thematiek
Franse auteurs, gedichten van Achterberg,
Wel wordt opvallend vaak een pleidooi
imponerend. Het is een boeiend boek, alle
Simon Vestdijk en Bert Keizer, en voor mij
gevoerd voor (meer vrouwelijke thema’s
essays zijn goed geschreven en spreken tot
onbekende namen als Pirandello en
als) compassie met de patiënt, geduld,
de verbeelding, daar hoef je geen arts voor
Cerenetti. Het nog grotere aantal thema’s
luisteren, aandacht voor het menselijke
te zijn. Dat is knap. Misschien is de bundel
wordt mooi verwoord in de titels van de
lijden en de grenzen van de geneeskunde,
aan de andere kant wel een beetje té
essays zoals: ‘het breekbare verstand,
zowel door mannelijke als vrouwelijke
imponerend. Zevenhonderd bladzijden
angst voor de dood, de kunst om niet te
auteurs. Het ideaal van de reddende,
lees je niet zomaar, en neem je niet even
handelen, een zachte dood: autonomie of
heilige, altijd beschikbare machoarts
mee. Juist omdat de essays op zichzelf
zorg, dokter: doe iets, en de kwelling van
(zoals dokter Deter) blijkt in romans
staan en bijzonder inspirerend zijn voor
onzekerheid’.
evenmin stand te houden als in werkelijk-
een ‘verloren halfuurtje’, zou ik de
De meeste romans en boeken zijn relatief
heid.
voorkeur geven aan een uitgave in meerdere delen in een handzamer
somber en tragisch: dementie, psychische
formaat. Maar als je eenmaal bent
aandoeningen, pijn – er wordt wel wat
Almacht zoals dokters hebben. Want
afgeleden in de literatuur. Essays over het
dokters kunnen alles, zoals dokter Deter,
begonnen, zet Ziektebeelden aan tot verder
pleidooi voor meer ironie van Renate
de schepping van Toon Tellegen, dat kan.
lezen omdat je beseft dat romans lezen
Rubinstein en het Kortjakjesyndroom (een
Elke morgen staan er lange rijen voor zijn
boeiend is – dat je er iets van kunt leren is
meisje somt al haar klachten op tot ze
deur en klampen patiënten zich zelfs aan
mooi meegenomen.
beseft dat het zaterdag is) benadrukken
de dakgoten vast. De dokter heeft het altijd
een heel andere invalshoek.
druk en dat komt doordat hij alle mensen
Ziektebeelden. Essays over literatuur en
beter maakt. Nou ja, hij geneest alles
geneeskunde, door F. Meulenberg, J. van
‘Tegen iemand die doodziek is, wordt
behalve domheid, want daar is geen
der Meer, A.K. Oderwald (red.), Lemma,
gelogen. Zieke mensen weten dat en
medicijn tegen. (..) Pijn gaat in doosjes –
Utrecht. ISBN 90-5091-094-2
voelen zich daardoor extra geïsoleerd. Mocht zo iemand in uw omgeving zijn, bedenk dan: spot, oprechtheid en liefde. Dat is de beste troost.’ (Uit: Namens Tamar: over de noodzaak en troost van ironie, door Arko Oderwald over Nee heb je van Renate Rubinstein). Wat je vooral leert van deze bundel is dat mensen geneigd zijn betekenis te geven aan hetgeen hen overkomt, en dat literatuur moeilijke thema’s bespreekbaar kan maken of onderdrukte gevoelens naar boven kan brengen. Dit is voor een arts essentieel, en niet te leren uit evidence based literatuur. Alle auteurs laten iets zien van de spiegel die literatuur kan voorhouden, vooral diegenen die de wisselwerking tussen romanschrijver en roman beschrijven, en schetsen waarom het verhaal hen raakt. Vanwege dat persoonlijke karakter is het jammer dat de biografische gegevens van de auteurs van deze bundel zeer summier zijn en niet bij
‘Na grondige bestudering van het genre heb ik inmiddels een vast patroon ontdekt: een goede hoofdpersoon, pas afgestudeerd arts of onderzoeker (m/v), veelbelovend, met een roeping en dus licht naïef, werkt in een ziekenhuis of farmaceutisch bedrijf, en stuit op de Schandelijke Praktijken van collegae. De Slechten hebben (a) geldelijk gewin, (b) roem/eer, (c) macht, (d) speciale vormen van gemanipuleerd nageslacht tot doel. Alras ontstaat een levensbedreigende situatie voor de jonge held(in). …. Terwijl degene die hij/zij het meest vertrouwde of bewonderde bij de boeven blijkt te horen, schiet gelukkig de narrige persoon waarvan we dat echt niet hadden verwacht te hulp. Samen overwinnen zij het kwaad. (…) Een verklaring voor hun succes kan zijn dat de thrillers appelleren aan een diepe angst van mensen – de angst voor dokters en hun macht, voor het farmaceutisch industrieel bolwerk, voor het ingrijpen in de natuur, voor de tovenaarsleerling, en misschien nog meer voor de tovenaar zelf – universele nachtmerries. (..) Mogelijk leest men medische thrillers omdat de auteurs het onbehagen vertolken dat er onder mensen leeft. (..) Misschien is het wel gewoon de romantiek die mensen aantrekt. (..)’ Uit: ‘Medische thrillers: Over het uitbuiten van valse angst en valse geruststelling’, door Inez de Beaufort
de afzonderlijke essays vermeld staan.
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 8
8
Vrouwelijke arts schrijft voor(t) door Ingrid Pladdet
Denkend aan het thema een artsenleven verwoord komen veel namen van schrijvende artsen in je op. Vooral van mannen. Allen kennen we J. Slauerhoff, Simon Vestdijk, Ivan Wolffers en meer recent Ignace Schretlen, P.C. Kuiper en Bert Keizer. Vrouwelijke artsen en tevens schrijver zijn toch minder bekend. Zelfs mannelijke artsen met een rubriek in een tijdschrift of krant staan ons helder voor ogen. Een speurtocht naar vrouwelijke schrijvende artsen volgde. Wat drijft hen om te schrijven? In dit artikel wordt een beeld geschetst van drie artsen, hun beweegredenen en hun ervaringen. Alle drie schrijven voor andere tijdschriften en zij hebben verschillende vakgebieden of specialisaties en (levens)fasen in hun carrière.
Maar belangrijke reden om te blijven schrijven is dat ik merk dat het effect heeft en een bijdrage kan leveren aan beleidsbeïnvloeding.’ Geen van allen schrijft helemaal op eigen initiatief of alleen op verzoek. Vaak dienen de onderwerpen zich aan in werk of privé en soms ook in media en maatschappij. Eline neemt vaak een onderwerp dat ze belangrijk vindt om ‘aan de kaak te stellen’, wel verpakt zij het geheel dan binnen het formaat van haar column.
Ten eerste is daar Eline Bijlsma, arts-
dan ik zou willen. Ik vind het prettig om
Verder wil ze voor alle artsen die het lezen
assistent gynaecologie, die onder
gedachten te formuleren en deze te
herkenbaar schrijven. ‘We herkennen
pseudoniem schreef in Medisch Contact
noteren en heb wat betreft sociaal-
allemaal nog wel hoe het voelde: het is wit
over haar leven als co-assistent. Zij wilde
maatschappelijke ideeën - met als drijfveer
en staat in de weg, de co-assistent’, aldus
zo graag blijven schrijven dat ze
mijn eigen leven: lesbisch, moeder en
Eline. Gunilla schreef recent over de pil en
tegenwoordig het arts-assistentenbestaan
specialist - enige zendingsdrift’. Die
de IVF, die uit het ziekenfondspakket gaan.
verwoordt. Het zijn vooral columns over
zendingsdrift is ook de anderen niet
De afspraken met de vaste uitgevers zijn
het artsenleven, maar op verzoek schreef
vreemd. Eline gebruikt eveneens
bij allen wel zodanig dat er vrijheid is over
zij ook over de toepasbaarheid van een
onderwerpen, die in de praktijk opvallen en
wat wel en wat niet geschreven wordt en
workshop uit het bedrijfsleven in de
volgens haar aandacht behoeven. En toen
het onderwerp is vrij. Zelden wordt iets
artsenpraktijk. De tweede vrouwelijke
Gunilla begin jaren tachtig uit Zweden
echt door de redactie afgekeurd. Alle drie
auteur is Carlijn Kraakman, die als
kwam en met haar opleiding begon is zij
schrijven bewust vanuit hun (vrouwelijke)
kinderarts voor Margriet schrijft. In een
‘wat gaan schrijven over de positie van
artsenvisie op het onderwerp en niet
eerder stadium schreef zij columns en
vrouwelijke artsen, en later, in verband
meteen vanuit politieke correctheid of
tegenwoordig een rubriek naar aanleiding
met mijn promotieonderzoek over
vraag van de redactie. Aan het schrijven
van een lezersvraag. Verder publiceert zij
zwangerschap, moederschap en werk etc.
van een boek over vrouwengezondheids-
ook opiniërende stukken. De gynaecoloog Gunilla Kleiverda ten slotte schrijft vooral opiniërende artikelen over vrouwen, gezondheid en vaak gynaecologische zaken. ‘Soms voor Opzij, soms op verzoek en soms omdat ik zelf een idee heb. Verder heb ik veel voorlichtingsfolders verloskunde en gynaecologie geschreven, en het boek Voorlichting over voorlichting, een gids voor zorgverleners in de verloskunde en gynaecologie geredigeerd. Ook in Medisch Contact publiceer ik opiniërende stukken en geregeld vind je van mij iets op de website, zoals nu naar aanleiding van het gekrakeel over het risico op borstkanker bij hormoongebruik na de overgang.’ Hoewel ze verschillende genres hanteren, publiceren ze bijna allemaal met dezelfde motivatie. Gunilla en Eline zijn er niet bewust mee begonnen. Carlijn wel, ze schrijft al zeer lang: ‘iets laag frequenter
2003
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 9
9 zorg, een thema dat Gunilla na aan het hart ligt, is zij nog niet toegekomen, maar wie weet…Ook Eline heeft de ambitie om een boek te schrijven. Op de vraag hoe ze omgaan met privacygevoelige gegevens of casuïstiek, reageerden allen verschillend, maar toch ook zeer hetzelfde. Carlijn: ‘Bijvoorbeeld in Margriet is het onderwerp een medisch probleem doorspekt met een casus en een sociale context die ik zelf verzin (zoals een tienermoeder met een baby met neonatale sepsis, of twee moeders met een kind dat blaasontsteking heeft.). Tot enige verontwaardiging van mensen die denken dat het allemaal echte verhalen betreft.’ ‘Ik schrijf nooit zo dat een patiënt, danwel een ziekenhuis herkenbaar is. Soms verander ik het geslacht of de leeftijd en namen noem ik nooit. Echter voor sommige personeelsleden zal het wellicht herkenbaar zijn’, aldus Eline. Voor Gunilla was het schrijven over haar eigen beleving met naam en toenaam een schok, omdat dit persoonlijke stukje meteen tot levensgrote kop in de Volkskrant leidde. Toch zou ze niet onder pseudoniem willen schrijven, omdat ze staat voor de inhoud van haar artikelen. Een pseudoniem is alleen voor Eline van
het perspectief zoals de vrouwelijke cliënt/
Tot slot vroeg ik hen naar hun drijfveren
toepassing geweest in haar periode als co-
patiënt de zorg ervaart, een interessante
om door te gaan met schrijven. Een greep
assistent, om te voorkomen dat opleiders
mogelijkheid tot analyse van deze zorg.
uit hun motivaties:
zich anders tegen haar zouden gedragen
Dus ga ik er voorlopig mee door.’ Carlijn:
Eline: ‘Het is absoluut een manier om wat
en er zo minder mooie, prikkelende stukjes
‘Stokpaardje is om een lans te breken voor
van de stress te kunnen relativeren. En om
verschenen. Ook moest het ziekenhuis
de minder vaak voorkomende sociale
rare situaties in de medische wereld aan
anoniem blijven. Nadeel is dat er dan geen
situaties en die positief te labelen. Zoals
de kaak te kunnen stellen. Ik kan ook ‘lol’
reactie kan komen op ingezonden
twee moeders met een kind, alleenstaande
in mijn eentje hebben om een bepaalde
berichten, voordeel is de vrijheid van het
moeder/vader, drugsverslaafde ouders etc.
situatie, omdat ik weet dat ik er iets over
onderwerp. Met eigen naam word je wel
Door de aard van de column was dat
ga schrijven.’
herkend, vertelt Carlijn. Zowel zij als
makkelijk te realiseren. Ik ben wel flexibel
Gunilla: ‘Gedachten goed onder woorden
Gunilla krijgen patiënten die specifiek voor
en kan mij voorstellen dat bij andere
brengen, waarom vind ik iets …, wat zijn
hen komen, zij worden gevraagd om mee
artikelen er andere dingen naar voren
de consequenties daarvan voor beleid? Het
te werken aan radio- of tv-optredens.
komen. Bij mij sluiten vaak dingen aan als
blijft steeds een uitdaging een gedachte of
Beiden vinden dit leuk als het voorlichting
het ondersteunen van vrouwen (en ook
een idee goed en helder onder woorden te
en informatie over het onderwerp betreft.
mannen) die buiten de geijkte of gangbare
brengen, zodat het een ander prikkelt te
Nadeel is de inbreuk op de privacy, maar
maatschappelijke levensvormen vallen.
lezen en aanzet tot meedenken en
dat ‘hoort er nu eenmaal bij.’
Zo’n andere samenleefvorm biedt vaak
nadenken, dat is leuk aan schrijven.’
Stokpaardjes kennen ze ook allemaal.
onverwachte ruimte en mogelijkheden.’
Carlijn: ‘Het is een fantastische combinatie
Gunilla: ‘Goede voorlichting, zelfbeschik-
Eline heeft als centraal thema haar
wanneer je een zeer kleine dosis
kingrecht en daadwerkelijke informed
kritische houding en het relativeren van
exhibitionisme en zendingdrang kunt
consent zijn voor mij zulke essentiële
haar dagelijks bestaan als arts. Op het
combineren met je vakkennis.’
uitgangspunten voor goede zorg, dat ze
gebied van voorlichting aan patiënten heeft
Kortom, deze drie vrouwelijke artsen
regelmatig terugkomen in geschriften. Af
het schrijven wel enige invloed. Woordge-
schrijven in de toekomst niet alleen voor,
en toe heb ik het gevoel dat lezers wel
bruik is allen niet vreemd en ook het
maar ook zeker voort.
zullen denken: heb je haar weer met haar
belang van hoe iets goed of fout begrepen
roep om goede voorlichting. Toch biedt
kan worden is een bekend gegeven.
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 10
Advertentiepagina 10
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 11
VNVA
Kadertraining
11
Groep 38 2004 blok 1: 05 en 06 april 2004 blok 2: 17 en 18 mei 2004 blok 3: 21 en 22 juni 2004 blok 4: 04 en 05 oktober 2004
ma/di 09.30 — 16.30 ma/di 09.30 — 16.30 ma/di 09.30 — 16.30 ma/di 18.00 — 16.00
Groep 39 2004 blok 1: 09 en 10 september 2004 blok 2: 14 en 15 oktober 2004 blok 3: 18 en 19 november 2004 blok 4: voorjaar 2005
do/vr 09.30 — 16.30 do/vr 09.30 — 16.30 do/vr 09.30 — 16.30 do/vr 18.00 — 16.00
Kosten (cursus en verblijf, inclusief het nakomweekend): € 1875,Aanmeldingsformulieren op te vragen bij Bureau VNVA, (030) 247 47 95.
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 12
12
Nieuws van het Dagelijks Bestuur Clara Peters
Jubileum
maken.
in handen houdt of neemt en elkaar
Het jubileum ter gelegenheid van het 70-
Voor wat betreft de inhoudelijke kant met
onderling ook kunt ondersteunen vanuit je
jarig bestaan van de Vereniging hebben we
name Toine Lagro-Janssen, haar
netwerk, leer je zelf actief richting te geven
op 4 oktober met velen gevierd. In een vol
vrouwengroep en de leden van de
aan je loopbaan, je opleiderschap, je
auditorium van het Universitair Medisch
lustrumcommissie; voor wat betreft de
toekomst, al komen er ongetwijfeld nog
Centrum St. Radboud te Nijmegen namen
organisatorische kant met name Irene
hobbels en hindernissen op je weg.
ruim 300 vrouwelijke artsen deel aan het
Hellemans, onze voorzitter, zij hield de
jubileumcongres Vrouwen en leiderschap in
communicatie al mailend en bellend op
Vervolg
de geneeskunde.
gang en Mia Sol, onze penningmeester,
Een vervolg op het thema Vrouwen en
Naast plenaire lezingen werd ook in
deed veel accreditatieaanvragen de deur
leiderschap in de geneeskunde komt al op
interactieve workshops uitgebreid van
uit. Verder bedank ik al mijn mede DB-
gang.
gedachten gewisseld over thema’s als
leden, Ellen van der Heijden en Arine de
Zo is de VNVA-commissie TOP, met haar
leiderschap in de arts-patiëntrelatie,
Ridder van het congresbureau PIT-actief,
doelstelling om doorstroom naar de top bij
positie kiezen in werk en privé, leiding
vele medisch studenten uit Nijmegen die
vrouwelijke artsen te bevorderen, actief
geven aan je agenda en goed (op)leider-
veel hand- en spandiensten verleenden, de
bezig om de mogelijkheden/ belemmerin-
schap. Elders in dit nummer een korte
redactie en gastredacteuren van de VNVA-
gen van vrouwelijke artsen binnen de
foto-impressie van 4 oktober, het
Krant, de Medical Women International
verschillende specialismen te inventarise-
congresverslag treft u aan in de volgende
Association, die gul doneerde en natuurlijk
ren. Zij gebruikt hiervoor onder andere de
VN V A -Krant.
de vele sponsoren!
input van VNVA-sleutelfiguren, die binnen hun eigen specialisme als mentor of coach
Dank
De VNVA mag dan zelf op leeftijd zijn, een
van andere collegae willen fungeren.
Ik wil hier van de gelegenheid gebruik
feestelijk jubileum met zo’n aansprekend
Hierbij wordt ook afstemming gezocht met
maken om een aantal mensen in het
thema geeft mij en veel meer middelbare
de werkgroep Vrouwelijke Huisartsen (een
bijzonder te bedanken voor hun inzet om
en jonge collegae een inspirerend gevoel.
werkgroep van het Nederlands Huisartsen
van dit jubileumcongres een succes te
Als je duidelijk positie kiest, zelf de regie
Genootschap en de VNVA) die ten doel heeft vrouwen voor te bereiden op belangrijke posities in de huisartsgeneeskunde en daarnaast gezondheidsproblemen van vrouwelijke patiënten speciaal
Nijmegen e.o. zoekt bestuursleden
aandacht te geven. Verder zijn de eerste contacten gelegd om volgend jaar in samenwerking met de Rode
Afdeling Nijmegen e.o. zoekt versterking. Heb je altijd al iets willen doen op
Hoed een symposium te organiseren met
bestuurlijk niveau, of wil je je bestuurservaring uitbreiden, ga dan nu de uitdaging
als werktitel Gezond vrouwelijk leiderschap
aan! Wij bieden je alle ondersteuning en het is leuk en inspirerend om met elkaar
in de gezondheidszorg. Meer hoge carri res
bijeenkomsten voor onze leden te organiseren. Voor meer informatie: Carine van
door lage barri res. Het ministerie van VWS
der Vleuten, (024) 323 05 66 of
[email protected]
(deelcommissie emancipatie) verleent hiervoor subsidie. Nu maar hopen dat door de regering aangekondigde bezuinigingen geen roet in het eten gaan
2003
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 13
13
Een artsenleven verwoord Onder deze kop start de redactie een
Als introductie in dit nummer een kleine
deze zomer uit moest leggen wat we nu
nieuwe rubriek. Reden is dat we regelmatig
anecdote.
precies bedoelen als we moeder of vader
vragen krijgen naar meer persoonlijke
Het zal niemand ontgaan zijn dat er
geen kunstmatig vocht via infuus of sonde
ervaringsverhalen, en positieve reacties
afgelopen zomer twee belangrijke thema’s
geven. Ik was echter een en al verbazing
horen als er meer over de persoonlijke
gelijktijdig in de media alle aandacht
toen een collega uit een ziekenhuis mij
ervaringen van vrouwelijke artsen in ons
kregen. Ten eerste de aanhoudende
belde voordat een patiënte overgeplaatst
blad staat. In deze rubriek zal dus steeds
hittegolf en de daarmee samenhangende
zou worden. Hij meldde van de overplaat-
de pen worden doorgeven aan een
massale doden in Frankrijk. Ten tweede
sing af te willen zien, omdat patiënte
vrouwelijke arts met de vraag iets over of
het schrijven van onze procureur generaal
gezien de warmte niet aan haar dagelijks
uit haar artsenleven te vertellen. Dit kan
De Wijkersloot over het versterfbeleid bij
benodigde vochtintake van 31/2 liter kon
gewoon een dag uit het leven zijn, een
ouderen en terminaal zieken. Nu is dat
komen en daarom een infuus had. Patiënte
anekdote, of een kritische noot over iets
laatste natuurlijk een moeilijk ethisch
en arts wilden absoluut geen abstinerend/
dat een vrouwelijke arts sterk raakt. We
probleem en veel terminologie is toch wel
versterfbeleid of euthanasie, waarvan
kiezen specifiek voor een brede opzet van
vakjargon. Begrippen als ‘versterven’
sprake zou zijn als zij zonder infuus of
onderwerpen, omdat we juist de
(terminale patiënten in ‘coma/slaap’
sonde naar het verpleeghuis overgeplaatst
verscheidenheid van het artsenbestaan in
brengen om pijn en leven draaglijk te
zou worden. Gelukkig voor mevrouw bleek
beeld willen brengen. De ene keer schrijft
houden en dan geen kunstmatig eten meer
dat er hier ernstige verwarring over
een co-assistent, dan weer een gepensio-
geven) en ‘euthanasie’ (passief of de oude
definities was. Na enige uitleg over de
neerde hoogleraar en dan weer een
term actief) zijn niet voor iedereen
terminologie is mevrouw geheel gelukkig
specialist. Verbindend is het feit dat allen
hetzelfde. Zelfs binnen onze artsenwereld
zonder infuus in het verpleeghuis
arts en vrouw zijn en zij thema’s als vrouw
hebben we jaren discussie over deze
gekomen en geniet van ons gewone
binnen de gezondheidszorg een plek
termen achter de rug en van tijd tot tijd
aanbod van eten en drinken.
geven.
laait die discussie weer op. Het verbaasde
In het volgende nummer hopen we iets te
mij dan ook geenszins dat ik, werkend als
lezen van een jonge arts-assistent in haar
verpleeghuisarts, met enige regelmaat
eerste baan.
Becel Institute
Vaatspreekuur speciaal voor vrouwen
In deze VNVA Krant treft u een brochure aan van Becel Institute:
Sinds mei 2003 bestaat op de polikliniek in Kampen (Isala klinieken) een
hoofdsponsor van het VNVA-
vaatspreekuur voor vrouwen tussen de 45 en 65 jaar. De poli wordt gerund door
jubileumcongres
cardioloog Angela Maas: zij is lid van de VNVA.
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 14
14
Baltische golven Women on Waves (WOW) voer deze zomer uit naar Polen. De organisatie had toestemming van het Ministerie van VWS om de medicamenteuze overtijdsbehandeling uit te voeren. Poolse organisaties, die zich al jarenlang inzetten voor liberalisering van de abortuswetgeving, hadden hen uitgenodigd. Het beeld gepresenteerd door de media was dat van protesten en onduidelijkheid van WOW over geboden hulpverlening. Hieronder een poging dat beeld te nuanceren.
woordden deze telefoon onder nauwe supervisie van een van de aanwezige artsen. Soms konden zij slechts mistig taalgebruik hanteren: ‘services’ die in Polen verboden zijn, maar waar vrouwen wel in internationale wateren gebruik van konden maken, mits in het bezit van een paspoort, en mits niet langer dan 16 dagen over tijd. Deze voorzichtigheid was terecht: er werden op de televisie beelden
Allereerst wat achtergrondgegevens. Polen
Justitie meldde, dat werkzaamheden van
getoond van een taperecorder met
treedt binnenkort toe tot de Europese
WOW in internationale wateren legaal
gesprekken tussen Poolse – niet zwangere
Unie. Tot 10 jaar geleden was abortus
waren, werd tijdens en na het bezoek wel
– journalisten en deze vrijwilligers. Wat
legaal, nu is de behandeling alleen
justitieel onderzoek ingesteld. Daarbij
wel verteld kon worden, was dat vrouwen
toegestaan bij zwangerschappen na
werd niet alleen de bemanning van WOW
mee konden reizen voor een workshop
verkrachting, bij foetussen met ernstige
ondervraagd, maar ook Poolse vrouwen
over seksuele voorlichting en anticoncep-
congenitale afwijkingen, en bij dreigend
die meevoeren op de drie reizen die WOW
tie. Dit betekende dat meevarende
levensgevaar voor de zwangere. In de
maakte naar internationale wateren. Ook
vrouwen in Poolse wateren inderdaad een
praktijk is ook in deze situaties abortus
werd niet geschuwd meevarende vrouwen
workshop bijwoonden over deze
moeilijk legaal verkrijgbaar door
te fouilleren om te bezien of zij medica-
onderwerpen. Niet alleen werd ‘safe sex’
bureaucratische procedures en negatieve
menten bij zich hadden.
aan de hand van een condoomdemonstra-
attitudes van artsen en ziekenhuizen. Het
In deze omstandigheden besloot WOW op
tie geïnstrueerd, ook kwamen uitvoerig
aantal legale abortussen daalde de
advies van haar Poolse advocaten geen
voor- en nadelen van alle soorten
afgelopen jaren van 105.000 in 1988 tot
uitspraken te doen die duidelijkheid geven
contraceptie ter sprake. Wij hoorden
782 in 1994 en tot 138 in 2000.
over aantallen mogelijk geholpen vrouwen.
daarbij vaak over ‘misinformatie’ door
Vermoedelijk vinden jaarlijks 80.000-
Wel willen wij hier een beeld schetsen over
Poolse artsen over contraceptie, zoals de
200.000 niet-legale abortussen in privé-
de problematiek en de werkwijze, die
noodzaak regelmatig te stoppen met
praktijken van gynaecologen plaats. Hoge
voldoet aan Nederlandse kwaliteitscriteria
pilgebruik, jonge leeftijd als contra-
kosten, een maandsalaris, maken deze
van zorg.
indicatie, of een grote kans op onvrucht-
‘hulp’ voor de 60% vrouwen die onder de
Te beginnen met de telefonische hotline,
baarheid door een spiraaltje.
armoedegrens leven, onbereikbaar.
waarvan het nummer via media bekend
Eenmaal in internationale wateren, kon na
Hoeveel vrouwen een abortus in
werd gemaakt. Vrijwilligers, die zowel
voorafgaand echoscopisch onderzoek ter
buurlanden als Duitsland of Rusland
Pools als Nederlands spraken, beant-
bevestiging van de termijn en intra-
ondergaan, is onbekend. Wel is evident dat, net zoals in andere landen met restrictieve wetgeving, het aantal abortussen niet afneemt, terwijl de kwaliteit van zorg bij illegaliteit en abortustoerisme verre van optimaal is.
WOW s werkwijze De Poolse wet verbiedt niet alleen het doen van zwangerschapsafbrekingen, maar ook op het hulp bieden aan vrouwen om deze ingreep te verkrijgen staat 3 jaar gevangenisstraf. Hoe ‘hulp bieden aan’ uitgelegd kan worden door het Poolse Ministerie van Justitie, is niet duidelijk. Eerder werd vervolging ingesteld naar een organisatie die bemiddelde bij abortus in naburige landen. Hoewel de Poolse Minister van
2003
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 15
15 uteriene zwangerschapscounseling met een Poolse tolk en volgens Nederlandse kwaliteitscriteria plaatsvinden, met als gespreksonderwerpen: noodsituatie, mislukken van anticonceptie, vrijwilligheid van het seksuele contact, kans op SOA, etc. Nazorg, naast een bezoek aan de mobiele kliniek na enige tijd in de haven, kon ondermeer geboden worden via een mobiele telefoon met een geheim nummer om de kans op afluisteren te minimaliseren.
Resultaten De grote nood van Poolse vrouwen bleek uit zo’n 200 telefoontjes die wij kregen. Vrouwen daadwerkelijk wanhopig, met een groot aantal kinderen, zonder geld voor eten de volgende dag, zonder toegang tot anticonceptie, en alweer zwanger, wanhopig smekend of wij niet ‘de pil’ konden opsturen. Anderen bereid een lange treinreis te ondernemen om mee te varen ondanks inmiddels via de media bekende justitiële betrokkenheid. Weer anderen die lieten doorschemeren, zelf bezig te zijn een abortus te provoceren bijvoorbeeld door van een kast te springen. Een plaatselijke gynaecoloog vertelde dat zij nogal eens vrouwen zag met op de zwarte markt bemachtigde pillen. Hoewel wij over deze nood nauwelijks konden rapporteren in Polen, ontstond toch een goede discussie zowel in de media als in het parlement over de noodzaak de abortuswet te liberaliseren en seksuele voorlichting en contraceptievoorzieningen te verbeteren. Ook vanuit de lokale bevolking kreeg Women on Waves
staan, hebben dit onderwerp uitgeruild
maakt dat seksuele en reproductieve
veel steun. De eieren en verfbommen
tegen steun van de kerk bij het referendum
gezondheidszorg in Polen steeds verder
gooiende neofascistische raddraaiers die
over toetreding tot de Europese Unie. Ook
bedreigd wordt. Hoog tijd dan ook om te
aanvankelijk veel media-attentie trokken,
artsen bleken enorm bang voor deze druk.
bezien of er voor Nederlandse organisaties
ontbeerden deze sympathie en dropen
Geen enkele gynaecoloog durfde een
als de VNVA mogelijkheden bestaan om het
geleidelijk af. Op een open dag op de boot
workshop op de boot te bezoeken uit angst
voorbeeld van Women on Waves te volgen
uitten veel mensen hun blijdschap over de
geassocieerd te worden met een pro-
door hun Poolse zusterorganisaties te
komst van WOW, en daarmee voor de
choicestandpunt.
wijzen op de gevaren van een dergelijke
aandacht voor keuzevrijheid en zelfbe-
Recent heeft de ‘Poolse KNMG’ gestemd
attitude, die de keuzevrijheid en het
schikkingsrecht van vrouwen. Niet
over een nieuwe medisch-ethische
zelfbeschikkingsrecht van vrouwen op het
verwonderlijk, omdat in opiniepeilingen
gedragscode, die niet alleen abortus waar
gebied van seksuele en reproductieve
een meerderheid van de bevolking voor
deze nu nog legaal is, verder zal inperken,
gezondheidszorg sterk ondermijnt.
liberalisering van de wetgeving is. Ook
maar die ook prenataal onderzoek en
ondersteunde bijna 60% van 60.000
geassisteerde voortplanting zoals IVF
internetrespondenten de komst van WOW.
onmogelijk zal maken doordat artsen het
Gunilla Kleiverda, gynaecoloog en Rebecca
De druk vanaf de kansel is echter groot.
leven vanaf de conceptie moeten
Gomperts, abortusarts en oprichter van
Linkse partijen, die liberalisatie van de
beschermen. De sterke invloed van de
Women on Waves, www.womenonwaves.org
abortuswet in hun programma hadden
katholieke kerk op de gezondheidszorg
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:12
Pagina 16
Advertentiepagina 16
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 17
17
Jubileumcongres Vrouwen en Leiderschap in de Geneeskunde groot succes Foto-impressie van 4 oktober 2003
De rode schoenen van burgemeester Guusje ter Horst bleken erg mediageniek.
Fotograaf: W. van Gerwen
Een aantal medische studenten wees ons vrolijk de weg. Zij deden hun eerste congreservaring op.
Dr Margo Brouns sprak over glazen plafond en plakkende vloer. Ze had zelf
In het Nijmeegse bestaan verschillende intervisiegroepen van vrouwelijke huis-
meer last van een droge mond.
artsen: begeleidster Toos Willemse (l) en huisarts/groepslid Mieke Postma (r).
Ook tijdens de lunch de papieren bij de hand: hoogleraar huisartsgeneeskunde
In de workshops werd (inter)actief geschreven en gediscussieerd.
Betty Meyboom (r) en workshopbegeleider Karen Kruijthof (l).
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 18
18
Onder toeziend oog van creaties van Fernando Botero sloot huisarts Marielle
De congrescommissie wordt door Toine Lagro bedankt voor bewezen diensten:
van den Hoek de dag ludiek af.
van links naar rechts: Marijke Botden (spreker), Clara Peters, Ay Lien The, Annemiek Coremans, Marieke de Punder, Sylvia Buis, Magda Ruygers en Toine Lagro.
TIPS voor VIPS: hoe gaan we om met de media?
Dagvoorzitters Sylvia Buis (r) en Ay Lien The (l) met presentatie- en mediatrainer Judith Bosch.
Bedankje van Clientfirst volgt nog
Voorzitter Irene Hellemans in het Auditorium.
2003
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 19
19
In de workshop timemanagement van Annemiek Coremans en Marianne Leenders speelden stukjes Swiss Cheese een rol.
De dag was uiteraard ook erg geschikt om te netwerken en heerlijk bij te Ellen van der Heijden van congresburo PITactief daalt de trap af.
praten.
Accreditaties congres 4 oktober Bij diverse medische beroepsgroepen is accreditatie aangevraagd en gehonoreerd.
* De Nederlandse Vereniging voor Reumatologie onder nummer 2003-325 * De Nederlandse Vereniging voor
Het congres is voor 5 punten geaccredi-
Urologie onder nummer 2003-213
Cardiologie onder nummer 03.090 * De Nederlandsche Internisten Vereeniging in categorie B voor 5 uur. * De Nederlandse Vereniging voor Keel-, Neus- en Oorheelkunde en heelkunde van het hoofd-halsgebied * De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde,
teerd door:
De accreditatie is afgewezen door:
* De Koninklijke Nederlandsche
* De Nederlandse Vereniging voor
Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) voor huisartsen onder nummer 0320-Z voor 6 uur * De Nederlandse Vereniging voor Verpleeghuisartsen onder nummer 085.03 voor 6 uur Het congres is voor 10 punten geaccredi-
nummer 2003-10-04
teerd door: * De Nederlandse Vereniging voor Plastische & Reconstructieve Chirurgie
Pathologie voor 5 uur Psychiatrie in de categorie specifieke psychiatrie
Heelkunde * De Nederlandse Vereniging voor Klinische Neurofysiologie * De Nederlandse Vereniging voor * De Nederlandse Vereniging voor Radiologie * De Nederlandse Orthopaedische Vereniging * De Nederlandse Vereniging van Artsen
* De Nederlandse Vereniging voor * De Nederlandse Vereniging voor
Anesthesiologie * De Nederlandse Vereniging voor
Neurologie
Obstetrie & Gynaecologie onder
Gezelschap in categorie I
Medische Microbiologie in categorie
Het congres is voor 6 punten geaccredi-
* De Nederlandse Vereniging voor
* Het Nederlands Oogheelkundig
* De Nederlandse Vereniging voor ‘overige’
teerd door: * De Nederlandse Vereniging voor
Het congres is voor 2 punten geaccrediteerd door:
Het congres is voor 4 punten geaccredi-
voor Longziekten en Tuberculose
teerd door: * Het Nederlands Genootschap van Maag-, Darm- en Leverartsen voor 4 uur
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 20
20
Agenda
Felicitaties
20, 21 november 2003 VN V A
workshop Koers bepalen/Koers houden. Coach Ina Vader.
Gepromoveerd Op 1 oktober 2003 is Bea Tanis gepromoveerd aan de Rijksuniversiteit
Zie voor uitgebreide agenda: www.VNVA.nl
Leiden op het proefschrift Arterial Trombosis in Young Women: Role of Oral
Sponsors bedankt Het jubileumcongres Vrouwen en Leiderschap in de geneeskunde is een geweldig succes geworden. Ook zonder jullie steun hadden we het niet zo feestelijk kunnen vieren. Hartelijk dank aan de volgende sponsors:
Contraceptives and Coagulation Factors. Geboorte Op 9 oktober 2003 is Ocker Govert Constantijn geboren, zoon van Coes Delprat en Ocker Repelaer van Driel. Coes
Client First, Becel Institute, Medical Women’s International Association, VVAA, Unilever Bestfoods/Slimfast, Olma, Organon, Almirall BV, Lilly, KNMG, Pfizer, Janssen-Cibag, Vifit Campina, Nederlandse Frisdrankenindustrie, Abbott, Erasmus Universiteit Rotterdam, NVZ Vereniging van ziekenhuizen, Orde van Medisch Specialisten.
is vanaf september 2000 redacteur en beeldredacteur van de VNVA Krant geweest. Met dit nummer stopt zij binnen de redactie.
Nieuwe bestuursleden gezocht Afdeling Amsterdam e.o. is op zoek naar nieuw talent. Heb je al bestuurservaring of wil je dat graag opdoen, neem dan nu de beslissing en kom ons bestuur versterken. Alle expertise is aanwezig. Het is ook erg inspirerend om bijeenkomsten met elkaar voor onze leden te organiseren, aarzel niet en neem contact op met: Carla Weenink, tel. (020) 617 04 10, e-mail:
[email protected]
Recensies
sive Nuclear Test Ban Treaty.
Het boek geeft een zeer uitgebreide en
• In Irak en Afghanistan is gebruik gemaakt
gedegen bronvermelding. Het is in het
van uraniumhoudende wapens (chemo-
Nederlands vertaald.
toxisch, en radiotoxisch als objecten kapot worden geschoten).
2003
Nieuw Nucleair Gevaar, Helen Caldicott,
• Er zijn plannen voor het ontwikkelen van
Lemniscaat 2003, ISBN 90 56 3749 4X
nieuwe nucleaire wapens, de zogenaamde
Annie van der Gaag
‘mini’nukes (kracht: een half keer
Family Planning as part of Reproductive
Helen Caldicott is een Australische
‘Hiroshima’!).
Health, including the HIV/AIDS aspects in
kinderarts. Zij is bekend sinds 1971 door
• Al lang vormen de 103 kerncentrales in
Zimbabwe and Southern Africa, Douwe
haar met succes bekroond verzet tegen
Amerika een potentieel gevaar. Werkne-
A.A. Verkuyl. Proefschrift, 4 juni 2003,
atoomproeven in de Stille Zuidzee. Ze
mers kregen jarenlang geen bescherming
promotor Prof. dr. G.H.A. Visser, UMC afd.
emigreerde naar Amerika en richtte daar
tegen straling. Bovendien is de afvalver-
Obstetrie, gynaecology en neonatologie.
de Physicians for Social Responsibility op.
werking veelal onzorgvuldig geregeld. Het
In 1980 kwam haar boek Nuclear Madness
hogere aantal kankergevallen in de
Bovenstaand proefschrift bestaat uit twee
uit. Voor haar aanhoudende strijd tegen
omgeving wordt hieraan wel geweten.
delen en geeft veel aspecten van de
kernenergie ontving ze vele universitaire
• In onze tijd kunnen terroristen niet alleen
(reproductieve) gezondheid van vrouwen
onderscheidingen.
een bomaanslag op een kerncentrale
in voornamelijk Zimbabwe weer. Deel een
Helen beschouwt de huidige wereldsituatie
plegen, ze kunnen ook de toevoer voor het
bevat de resultaten van door Verkuyl
als uiterst gevaarlijk. Ze geeft in haar
koelwater afsluiten, met een melt down als
verricht onderzoek in Zimbabwe (eerder
laatste boek hiervoor o.a. de volgende
desastreus gevolg.
gepubliceerd in Europese en Afrikaanse
argumenten:
• De sterke invloed van grote bedrijven
tijdschriften tussen 1990 en 2000). Deel
• De Verenigde Staten hebben belangrijke
(wapenindustrie) op de Amerikaanse
twee bestaat uit hoofdstukken gebaseerd
internationale verdragen opgezegd, zoals
regering vormt eveneens een dreigend
op ervaring en mening van de auteur, en
het Anti Ballistic Treaty en het Comprehen-
gevaar.
doorstaan daardoor niet, zoals de auteur
V
VN A
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 21
21 zelf ook vermeldt, alle criteria van
aan de RK kerk en de Islam. Weliswaar
dan 2 dollar per dag. Toch zegt deze maat
wetenschappelijk onderzoek. Bijna alle
keurt de RK kerk alleen de ‘natuurlijke’
nog niet zoveel. Er worden ook veel andere
hoofdstukken zijn eerder gepubliceerd
vorm van family planning goed en sluit zij
maten gebruikt, de voors en tegens komen
(1991-1998). De geografische setting van
de ogen voor de vreselijke gevolgen
hiervan aan bod.
de onderzoeken is Zimbabwe, terwijl de
daarvan, er zijn toch talloze – bijvoorbeeld
Wat is de invloed van macro-economische
titel van het proefschrift heel Southern
Latijns-Amerikaanse – landen te noemen,
ontwikkelingen op de armoede in de
Africa belooft, wel wat ambitieus dus.
waar family planning een normaal
wereld? Sommige activiteiten om armoede
Verkuyl heeft als algemeen arts in Lesotho
onderdeel van zelfs de Primary Health
te bestrijden resulteren soms in, al dan
gewerkt, heeft zich in Harare gespeciali-
Care is, en waar economische, logistieke
niet tijdelijke, toename van de armoede.
seerd in gynaecologie, en heeft vele jaren
en culturele factoren een veel belangrijker
Wetgeving, economische en handelsregels
in een ziekenhuis in Bulawayo (Zimbabwe)
rol spelen. Dat de Islam ook zo’n
hebben hierin een rol.
gewerkt. Zijn eigen onderzoek beperkt zich
remmende factor zou zijn, onderbouwt
Armoede heeft verder te maken met de
tot klinieken in Zimbabwe. In een
Verkuyl op geen enkele wijze.
ongelijkheid der seksen en treft dan ook
onsamenhangende, niet-leesbare inleiding
De ‘kalendermethode’ wordt volgens de
onevenredig veel vrouwen en kinderen.
probeert de auteur de onderzoeken en
auteur nergens in missieziekenhuizen in
Om deze ongelijkheid te verminderen is
ervaringen in een context te plaatsen, met
Afrika gepropageerd: een gebrek aan
scholing en gezondheidszorg nodig en
veel tabellen over levensverwachting,
kennis over andere delen van Afrika, want
geboortebeperking. Toch leidt verbetering
gebruik van contraceptie, moedersterfte
in Nigeria gebeurt dat in vele missiezie-
van de gezondheidszorg niet altijd meteen
etc. wereldwijd. Helaas ontbreekt in zijn
kenhuizen, overigens zonder veel succes.
tot vermindering van armoede. Soms is
inleiding een beschrijving van Zimbabwe
Voor (vrouwelijke) artsen in Nederland
het tegendeel tijdelijk waar. Het rapport
en het gezondheidssysteem aldaar.
tenslotte zonder specifieke ervaring of
beschrijft de verschillende mechanismen
Artsen met tropenervaring zullen vaak
affiniteit met de derde wereld kan het
die hierbij kunnen optreden.
gruwelen van de generalisaties die Verkuyl
proefschrift een eye opener zijn: maternale
Ook ziekten als AIDS, malaria en tbc
maakt als hij zijn eigen ervaring
sterfte, illegale abortussen, noodzaak en
trekken een zware wissel op de armen en
extrapoleert naar heel Afrika, en soms naar
voordeel van sterilisatie onder lokaal
hebben invloed op armoede. Van al deze
de hele derde wereld. Public health gerichte
anesthesie, de schreeuw om anticonceptie,
zaken worden regionaal en soms ook
artsen zouden graag meer willen weten
inclusief sterilisatie, die niet beantwoord
landelijk overzichten gepresenteerd als
over wat er in Zimbabwe in gezondheids-
wordt. Daarnaast nog de impact van de
voorbeeld welke mechanismen daar
centra en op het platteland gebeurt.
HIV/AIDS epidemie: voor vele vrouwen
invloed hebben uitgeoefend op het al dan
Immers, in veel ontwikkelingslanden, ook
een extra roep om anticonceptie, het niet
niet slagen van armoedeverbetering.
in Afrika, wordt contraceptie met meer of
voorhanden zijn van condooms, het
Grafieken en tabellen maken het geheel
minder succes tot in de verste uithoeken
gebrek aan voorlichting aan jeugdigen,
overzichtelijk.
gepropageerd. Verkuyls beschrijvingen
enz. De casuïstiek brengt deze realiteit
Voor de komende periode zijn wereldwijde
beperken zich tot klinische ervaringen,
dichter bij huis. En daarmee mogelijk
doelen geformuleerd en uitgewerkt.
zonder dit als beperking te noemen.
enige relativering van onze eigen
Daarbij wordt the demografic window
Gender en health activisten, die zich
problemen.
beschreven: de kans op ontsnapping aan armoede. Deze treedt echter slechts
hebben bewogen tegen Norplant, tegen gedwongen sterilisaties en tegen
Kortom: een verdiepende beschrijving over
eenmalig op bij de eerste generatie met
antizwangerschapsvaccins, zullen
Zimbabwe had niet misstaan in dit
minder kinderen. Alle problemen die zich
enerzijds gruwelen van zijn generalisatie
proefschrift, maar ondanks zijn beperkin-
daarbij voordoen, de hete hangijzers, etc.
‘bourgeois western activist’, die niets van
gen is het voor velen aan te raden.
komen aan de orde.
weten... Anderzijds kunnen Verkuyls
Elly Engelkes, Commissie Internationale
Dit mooi geïllustreerde en inhoudelijk
ervaringen de ogen openen voor hoeveel
Betrekkingen
degelijke boekwerk zou uitgebreider
de realiteit van de derde wereld af zou
besproken moeten worden, maar de
‘unmet need’ er is voor contraceptie en de
ruimte ontbreekt helaas. Daarom raad ik
verregaande gevolgen daarvan: hoge moedersterfte, illegale abortus, vraag om
UNFPA State of the World Population
dit belangrijke overzicht aan iedereen aan,
sterilisatie en anticonceptie die betrouw-
2002. People, poverty and possibilities
die zich met seksespecifieke gezondheidszorg, met ‘empowering’ van vrouwen en
baar is. De toegankelijkheid tot iedere vorm van anticonceptie in de Zimbab-
Bovenstaand rapport geeft een overzicht
emancipatie, met ziekte en armoede
waanse setting rondom Verkuyl was
van de stand van zaken met betrekking tot
bezighoudt en aan alle overig geïnteres-
ronduit slecht te noemen. In zijn ervaring
de armoedebestrijding en van de doelen
seerden uiteraard.
(en die is niet uniek) schreeuwen veel
die in dit kader voor de komende jaren
vrouwen om contraceptie, al of niet
wereldwijd zijn geformuleerd.
reversibel, al of niet provider-afhankelijk.
Wat is armoede? Dit rapport hanteert de
Joanna Schopman, Commissie
Wel gaat hij erg ver in zijn beschuldigingen
grens voor mensen die leven van minder
Internationale Betrekkingen
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 22
Advertentiepagina 22
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 23
23
Te recenseren
Geneesmiddelen, zwangerschap en borstvoeding, H.C.S. van Buren (red). Uitgave Stichting Health Base en RIVM 2003, ISBN 90 74027 21 0.
Van onderstaande boeken kan een
P. K lling, I. Sleeboom-van Raay en I. van
recensie-exemplaar worden opgevraagd via
Vliet (red). In de reeks Cure&Care
het Bureau VNVA. De redactie stelt het ook
Development. Uitgave Bohn, Stafleu, Van
Ziekte en zingeving, een onderzoek naar
op prijs als u spontaan een recensie
Loghum, Houten/Diegem 2002, ISBN 90
chronische ziekte en subjectiviteit, Ingrid
schrijft van een boek waarvan u denkt dat
313 3788 9.
Baart. Uitgave Van Gorcum, Assen 2002, ISBN 90 232 3779 X.
het de lezers van de VNVA-krant zal aanspreken. Wilt u zich bij het schrijven
The handbook of addiction treatment for
van een recensie beperken tot driehonderd
women, theory and practice, S.L.
Post mortem, gesprekken in het vagevuur,
woorden?
Ashenberg en S. Brown (red). Uitgave
A.J. Dunning. Uitgave Meulenhoff.
Jossey-Bass, San Francisco 2002, ISBN De taal van het gevoel - Essays over
07879 5355 5.
Reproductive health matters in rural Ghana, Diederieke Geelhoed. Proefschrift
literatuur en psychiatrie, Arko Oderwald,
juni 2003.
Frans Meulenberg en Willem van Tilburg
Handboek eetstoornissen, W. Vandereyken
(red). Uitgave Atlas 2003, ISBN
en G. Noordenbos (red). Uitgave De
904501078X.
Tijdstroom, Utrecht 2002, ISBN 90 5898
Zeldzame aandoeningen in klinisch
038 3.
genetisch perspectief, C.Th.R.M. SchranderStumpel. Rede uitgesproken bij de
Women s mental health, a comprehensive textbook, S.G. Kornstein en A.H. Clayton.
Menstruatieklachten, A.L.M. Lagro-Jansen
aanvaarding van het ambt van bijzonder
Uitgave The Guilford Press, New
en M.M.T. Smulders. In de reeks Prakticum
hoogleraar Klinische Genetica in het
York/Londen 2002, ISBN 157230 699 8.
huisartsgeneeskunde. Uitgave Elsevier
bijzonder voor syndroomdiagnostiek en
Gezondheidszorg, ISBN 90 352 2489 2.
specifieke ontwikkelingsstoornissen op 20
Behandelingstrategie n bij vrouwen in de
juni 2003. Uitgave Universiteit Maastricht,
psychiatrie, E. Knoppert-van der Klein,
ISBN 90 5681 176 2.
Dagelijks Bestuur, vertegenwoordigers, commissies en werkgroepen DAGELIJKS BESTUUR VNV A Irene Hellemans, voorzitter Clara Peters, lid Yvonne Margry, secretaris Mia Sol, penningmeester Paulien Dudok van Heel-Sakkers, lid.
BELANGENBEHARTIGING BeleidsAdviesCommissie BOEK (Beroepsuitoefening Opleidingen, Emancipatie en Kwaliteit*) (KNMG) K.Kruijthof (020 — 617 34 99).
Inverdienregeling R. van Bodegom (030 — 254 53 63).
Commissie TOP, ter bevordering van instroom van vrouwelijke artsen in hogere posities H. Takkenberg, (070 — 399 40 22), e-mail:
[email protected] M. Visser, G. Kenter. NHG-VNVA Werkgroep Vrouwen en Huisartsgeneeskunde T. Lagro-Janssen (
[email protected]), S. Lo Fo Wong, C. Dagnelie en H. van der Horst.
NETWERKFUNCTIE PR I. Hellemans, i.s.m. C. Janssen (BB Communicatie)
Commissie Werk in Balans M. Leenders, M. van Gelderen, (vacature).
Vrouwennetwerk (vacature).
Redactie VNVA-Krant (Bureau VNVA, t.a.v. I. Rast, postbus 8256, 3503 RG Utrecht, (030) 247 47 95, e-mail:
[email protected]), C. Delprat, I. Pladdet, S. Buis, I. van den Bold i.s.m. A. van Hommelen (eindredacteur).
NVR (Nederlandse Vrouwenraad)
Internetredactie (www.VNVA.nl) L. Jansen (030) 252 21 64, (vacature).
Commissie Internationale Betrekkingen
VNV A-Sleutelfiguren Sleutelfiguren zijn artsen die hun deskundigheid ten dienste stellen van andere leden. Adressenlijst met specialismen is op te vragen bij het Bureau VNVA (030) 247 47 95 of VNVA
[email protected]. Artsen die sleutelfiguur willen worden kunnen zich hier ook aanmelden. De sleutelfiguren staan tevens op www.VNVA.nl en in de VNVA-ledenlijst.
(vacature)
VAKVERENIGINGSFUNCTIE Commissie Seksespecifieke Geneeskunde C. Griffioen (020) 644 17 86, D. Braat, A. Coremans, T. Lagro-Janssen. A. van Dam, E. Engelkes, (0592) 45 90 99; G. Jamal Barkazai, J. Schopman.
Commissie Bijzonder Fonds voor onderzoeksvoorstellen C. Dagnelie (010) 511 77 72, L. van der Schoor. M. de Kleijn.
Commisie Corrie-Hermannprijs W.A. van Stiphout, P. Dudok van Heel-Sakkers, N. Nicolai, I. van Seumeren, C. Zuidema-de Bruyn, J. Wetsteijn, J. Dekker.
Vrouwelijke Arts & Vredesvraagstukken A. Botzen (072) 589 47 97, M. Bakker.
Commissie START, startende artsen netwerk: I. Schiering, K. Grotenhuis
Bezwarencommissie J. Braaksma, A. Versteegen, C. Tordoir, M.C. Ansink.
V
VN A
2003
1202_vnVa-krant
16-10-2003
13:13
Pagina 24
24
Colofon Mission Statement van de Vereniging van
AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:
Nederlandse Vrouwelijke Artsen:
Hoofdredactie:
De Vereniging van Nederlandse Vrouwe-
Ingrid Pladdet
lijke Artsen versterkt de positie van vrouwe-
ADRESSEN AFDELINGSSECRETARIATEN Amsterdam e.o.: Carla Weenink Eisdenstraat 28, 1066 LK Amsterdam
lijke artsen en de aandacht voor de sekse-
Co rdinator:
tel. (020) 617 04 10
specifieke geneeskunde. De leden van de
Ingeborg van den Bold
e-mail
[email protected]
Bureauredactie:
Den Haag e.o.: Luisa Mearin
Ira Rast
Croeusstraat 5, 2241 VW Wassenaar
VNVA
ondersteunen en inspireren elkaar.
De VNVA is opgericht in 1933 en heeft
tel. (070) 511 73 74
nu ongeveer 2500 leden. Zij organiseert activiteiten die te onderscheiden zijn in
Eindredactie:
de categorieën belangenbehartiging,
Annelies van Hommelen
e-mail
[email protected] Noord-Nederland: Tineke Heijstra
netwerkfunctie en vakverenigingsfunctie. De VNVA streeft ernaar op te treden als
Redactie:
Langeloërweg 1, 9331 CC Norg,
gesprekspartner en adviseur van
Ingrid Pladdet, Coes Delprat, Sylvia Buis.
tel (0592) 67 02 66 e-mail
[email protected]
beleidsbepalende en uitvoerende organisaties in de gezondheidszorg,
Fotografie:
wanneer het gaat om onderwerpen die
Coes Delprat, Willem van Gerwen.
voor de gezondheidszorg voor vrouwen.
Oost-Nederland: Ay Lien The Groenling 11, 7423 DG Deventer
van belang zijn voor vrouwelijke artsen of
Tekeningen:
tel (0570) 65 52 63
Bart Kranenburg, Heleen de Vaan. Rotterdam e.o.: Marleen Kooyman
Correspondentie, verenigingsdrukwerk, info over VNVA-lidmaatschap, ledenadministratie
Basisvormgeving:
Specerijenhof 71, 3063 BX Rotterdam,
en financi le administratie:
SHAPE Amsterdam
tel (010) 212 41 72
Opmaak:
Maastricht e.o.: Heidi Berbee
Elma Edities BV
Kerkstraat 41,
Bureau VNVA, t.a.v. I. Rast Postbus 8256, 3503 RG Utrecht Tel (030) 247 47 95/fax (030) 247 44 39 e-mail:
[email protected] website : www.VNVA.nl Bereikbaarheidstijden:
Zichen, Z.B. (Riemst), 3770 België
Drukkerij:
tel 0032-12-458357
Elma Edities BV
e-mail
[email protected]
THEMA S, CO RDINATOREN EN SLUITINGSDATUM KOPIJ:
Nijmegen e.o. : Carine van der Vleuten
maandag t/m vrijdag 09.00 - 17.00 uur Advertentieacquisitie: Elma Edities BV
Groesbeekseweg 229, 6523 NW Nijmegen, tel (024) 323 05 66
Postbus 20, 1723 ZG Noord-Scharwoude
Krant nr. 1 2004
Tel (0226) 31 62 64 / fax (0226) 31 70 48
Opleiding en herregistratie
Internet: www.elma.nl
Sylvia Buis
Brabant en Zeeland: Denise Schraven
E-mail:
[email protected]
5 november 2003
Bredaseweg 376, 5037 LG Tilburg
sluitingsdatum laatste meldingen:
tel (013) 463 77 90
19 november 2003
e-mail
[email protected]
inclusief porto. Een jaarabonnenment voor
Krant nr. 2 2004
Midden-Nederland: Vacature
niet-leden kost € 34,10.
Jaarkrant 2003
tel (030) 247 47 95
Ingrid Pladdet, Annelies van Hommelen
e-mail
[email protected]
Losse nummers zijn verkrijgbaar bij
e-mail
[email protected]
Bureau VNVA en kosten € 7, - per stuk
De VNVA-Krant verschijnt zesmaal per
7 januari 2004 (deadline kopij)
jaar. Oplage: 2700 stuks/ ISSN 1383-1100.
Sluitingsdatum laatste meldingen:
Gironummer: 24 55 32 t.n.v. Penningmees-
21 januari 2004
ter VNVA, Utrecht Opzegging abonnement min. 3 maanden voor 1 januari.
2003
V
VN A
