Redactioneel. Inhoud. Colofon

nummer 131 / tweeënderti gste j aargang n r. 2, j uni 2008

2

Colofon Midden-Delfkrant nr. 131 Uitgave van de Midden-Delfland Vereniging Verschijnt viermaal per jaar. Losse nummers € 3,00 Gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. Redactie Arie van der Kooij Ankie Maessen (eindredacteur) Pia van Oord (hoofdredacteur) Frits van Ooststroom Joke Rodenburg-van der Ende Redactie-adres Midden-Delfkrant, Keenenburgweg 3, 2636 GK Schipluiden, [email protected] Basis lay-out Frits van Ooststroom, Stad en Streek Cultuurhistorie Productie en druk Drukgroep Maasland, Maasdijk-Coldenhove

Redactioneel

Het is weer zomer en dan bent u gewend van ons een dubbeldikke envelop te ontvangen; behalve dit zomernummer van de Midden-Delfkrant trof u daarin ook het programmaboekje aan van de Midden-Delfland Dag en een formulier om tijdens die dag het felbegeerde fotoboek van Gemma van Winden zo voordelig mogelijk in handen te krijgen. We gaan ervan uit, dat op deze dag al het 2008ste lid wordt ingeschreven; als u daarvan de aanbrenger bent wacht u een extra verrassing. We namen dit keer Waterrecreatie als thema en brengen alle mogelijke vormen daarvan in beeld. Voor het portret kozen we een man, die MiddenDelfland al jaren vooral vanaf het water waarneemt, Kees van Paassen. Een

ander waterfenomeen is de voormalige groente- en fruitveiling in Maasland, waarvoor de laatste maanden actie is gevoerd om het pand te behouden en een duurzame plaats te geven in een toekomstige poort naar MiddenDelfland. Frits van Ooststroom beschrijft in dit nummer weer een historische boerderij, ditmaal Hofzicht, aan de Zweth bij de Zeven Gaten. Verder vindt u een groot artikel over de afwikkeling van de dioxine-problematiek, die melkveehouders in het zuidelijk deel van Midden-Delfland al jaren parten speelt. Tenslotte staat in dit nummer al weer de vierde en laatste column van Jaap van Duijn. We bedanken hem voor zijn raadgevingen en gaan op zoek naar een waardige opvolger.

Overname van artikelen is in vele gevallen mogelijk in overleg met de redactie. Kopij en suggesties voor kopij zijn van harte welkom bij de redactie. Verantwoording Publicatie van artikelen behoeft niet te betekenen dat de daarin vervatte meningen het inzicht van de Midden-Delfland Vereniging weergeven. Abonnementen op de Midden-Delfkrant zijn alleen mogelijk door lid te worden van de Midden-Delfland Vereniging. De minimum contributie bedraagt € 15,- per jaar. Aanmelding door storting op postrekening 3928463 ten name van de MiddenDelfland Vereniging te Maassluis, onder vermelding van ‘nieuw lid’. U kunt ook bellen: (010) 591 90 93 of schrijven: ledenadministratie Midden-Delfland Vereniging, Albert Schweitzerdreef 305, 3146 AP Maassluis. Opzegging van het lidmaatschap/ abonnement uitsluitend schriftelijk aan de ledenadministratie. Opzegging kan slechts geschieden tegen het einde van het verenigingsjaar en met inachtneming van een opzegtermijn van vier weken.

Inhoud Redactioneel / 2 Liefde / Govert van Oord / 3 Niet meer ‘voor de pot’ Sportvissen in Midden-Delfland / Jack Pronk / 4 De wereld van Midden-Delfland Midden-Delfland Dag 2008 / Govert van Oord / 5 Dagelijks op het water Portret van een Midden-Delflander: Kees van Paassen / Gemma van Winden / 6 Hofzicht bij de Zeven Gaten Bouwhistorische verkenningen / Frits van Ooststroom / 8 Veilig naar de overkant Tunnels en geleidingsstroken helpen padden / Hans van Buuren / 11 Waterrecreatie Midden-Delfland / Pia van Oord / 12 Integrale aanpak dioxine / Ingrid ter Woorst / 13 Midden-Delfland: Open! Succesvol Bericht van Vockestaert / Joke Rodenburg / 16 Zeilende westlanders / 16 Behoud oude veiling Maasland Wie geeft dit monument een nieuwe kans?/ Pia van Oord / 17 Delflandse roerselen... Streekproducten uit Midden-Delfland / Mirjam Warnars / 19 Gorilla / 19 Beste Redactie / 20 Borden-verdriet in de polder / 20 Uit onze winkel / 21 Verenigingsnieuws / 22 Rommelhoekjes / Jaap van Duijn / 24 2008: een bijzonder jaar Een bijzonder boek, een bijzondere actie / 24

Web si te www.middendelflandvereniging.nl

Foto voorzijde: Gemma van Winden, Kanoërs op de Oostgaag tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

3

Liefde Soms begrijp je niet hoe dingen kunnen gebeuren. Op een fietstocht door Midden-Delfland is de eerste aandacht altijd voor de natuur en het landschap. En vooral voor het licht. De luchten en het licht zijn nooit gewoon in Midden-Delfland. Ze spreken. Ze kunnen vitaliteit uitstralen, zodat je van de weeromstuit steviger doorfietst, of dreiging (dan fiets je nog sneller), sereniteit meegeven (vooral in de avond) of veelbelovend zijn op een mooie ochtend. Maar als je dan met je neus en je blik in de lucht niet uitkijkt, rijd je plots in een diepe vore naast het fietspad of glij je uit over modder of ander ongerief op je pad. De menselijke kant van Midden-Delfland zal ik maar zeggen, die je weer krachtig naar de werkelijkheid van ons gebied terug haalt. Laat ik voorop stellen dat ik méér dan toen ik 5 jaar geleden de eerste stukjes als voorzitter begon te schrijven, het gevoel heb dat Midden-Delfland en het behoud ervan lééft bij de bezoekers en de bestuurders. Er is meer aandacht voor de kwaliteiten, we hebben inmiddels gedragen visies, beheerafspraken en wat al niet meer, die aantonen dat er echt bereidheid bestaat om Midden-Delfland mooi te houden. Maar kijk dan eens naar de dingen die je op zo’n fietstocht tegenkomt. Fietspaden langs de smalle veenkaden met diepe sporen aan weerszijden, kennelijk gemaakt door onderhoudsmachines die niet passend zijn voor de omgeving waarin ze moeten werken. Of het trekpad bovenóp zo’n kade waar een gedeeltelijke dijkverhoging zo is uitgevoerd, dat je gegarandeerd met je fietstrapper in de klei blijft hangen als je er probeert te fietsen. Ik kan er een hele lijst van maken. Van verkeerd geplaatste informatieborden, een enorme balk boven de Foto Paul Meuldijk.

tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

toegang tot nieuwe parkeerplaatsen, waardoor een voertuig voor invaliden er niet meer opkan, tot een woud van verkeersborden rond de buurtschap ‘De Kapel’. Maar ook bewoners en bedrijven doen soms de gekste dingen. Allemaal dingen – klein of groot - die me oprecht kunnen verbijsteren. Hoe kan zoiets gebeuren na al die jaren praten en beleid maken? Alle neuzen staan toch dezelfde kant op, we zorgen toch samen voor kwaliteit in Midden-Delfland? De vereniging hangt dan natuurlijk aan de bel, vaak op verzoek van de leden. Niet onze leukste taak, maar regelmatig met succes. Dezelfde brede wil om de kwaliteit van het gebied te behouden, werkt ook hier positief uit en er is meestal een open oor. Maar er is ook wrevel bij bestuurders of bij de uitvoerders. En eigenlijk altijd de reactie in de trant van: we doen toch ons best en we bedoelen het goed, of: we hebben nou eenmaal contracten en bestekken die ons opdragen zo te werk te gaan, dus wat verwijt u ons nu eigenlijk? Of ik een echte remedie hiertegen heb – behalve bellen en signaleren - weet ik niet, maar ik denk bij dit soort situaties vaak aan een fascinerende tekst over de liefde, die er vrij vertaald op neerkomt: al kon ik bergen verzetten, maar ik had de liefde niet, ik maakte er niets van. Ik bedoel dat alle beleidsnota’s en toekomstvisies uiteindelijk staan of vallen met de aandacht en liefde voor Midden-Delfland. Liefdeloos onderhoud, geen oog voor details, een bureaucratische instelling, korte termijn gewin, het is de doodsteek voor datgene wat ons allemaal zo lief is in Midden-Delfland. Kan iemand ons de liefde leren?

Govert van Oord Voorzitter Midden-Delfland Vereniging

4

Sportvissen in Midden-Delfland

Niet meer ‘voor de pot’ Waarschijnlijk hebben de meeste lezers van deze MiddenDelfkrant wel eens een (bamboe)hengeltje vastgehouden, maar er zijn talloze streekgenoten voor wie sportvissen een regelrechte passie is. Fietsend of wandelend door MiddenDelfland is het dan ook bijna onmogelijk om, langs vaarten, sloten en plassen, geen hengelaars aan te treffen.

Voertje-visser Jan Verbeek met een Midden-Delflandse karper. Foto Jaap van Konijnenburg.

Sportvissen is bij uitstek een hobby voor natuurliefhebbers. ’s Ochtends vroeg, als de koeien nog met de buik in de nevel staan en de vogels langzaam wakker worden, is het prachtig om langs de waterkant te vertoeven. Maar ook als er najaarsstormen over de polder jagen is het voor sommige sportvissers een genot om, al dwalend door de polder, op zoek te gaan naar een grote snoek of baars. Weer anderen geven er de voorkeur aan om, bij nacht en ontij, in kleine tentjes te wachten op die ene aanbeet van een megakarper. Respectvol omgaan met vis Waar in een (grijs) verleden vooral ‘voor de pot’ werd gevist, zetten vrijwel alle sportvissers hun vangst nu voorzichtig terug. De vis wordt daarbij niet meer gezien als voedsel, maar als een belangrijk element van een hobby, waarmee respectvol en voorzichtig moet worden omgegaan. Regelmatig eten van vis uit onze wateren is waarschijnlijk sowieso geen aanrader vanwege de tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

recente dioxineproblemen in, onder andere, het Lickebaertgebied. Vissen, en vooral de vette soorten zoals paling, hebben immers de eigenschap om dit soort viezigheid op te hopen.

Wedstrijdvissen Een speciale tak van de hengelsport is het wedstrijdvissen. Nadat geloot is voor een plaatsnummer, wordt gedurende 4 of 5 uur ingespannen gevist. De gevangen vis worden verzameld in speciale grote leefnetten en na afloop van de wedstrijd gewogen. Ook hierbij wordt nauw toegezien op de voorzichtige behandeling van de vis: leef- en schepnetten zijn van speciaal visvriendelijk materiaal en dode of beschadigde vis wordt niet meegewogen en kan zelfs tot diskwalificatie leiden. Het wedstrijdvissen geeft aan het hengelen nog een extra competitieve en, belangrijker nog, sociale dimensie. Het vooraf (en achteraf!!) bespreken van de gebruikte vistechniek, de recepten voor het lokvoer en de ‘net niet’ gevangen vissen vormen een zeer prettig onderdeel van het wedstrijdvissen. ’t Voertje De actieve hengelsportvereniging ‘t Voertje uit Schipluiden organiseert al sinds 1976 viswedstrijden in de wateren van Midden-Delfland. Naast een competitie voor leden zijn er ook ‘vrije wedstrijden’ waarbij niet-leden van harte welkom zijn. Deze worden vanaf de eerste dinsdag in mei tot de eind augustus gehouden in de Vlaardingervaart. Voor deze gezellige wedstrijden wordt vanaf 6 uur ’s avonds geloot bij ’t Windrecht (tegenover de molen in Schipluiden). Daarna wordt van zeven tot half tien gevist. Deze zomeravondwedstrijden zijn een leuke manier om met deze vorm van ontspanning kennis te maken.

Jack Pronk Meer informatie: www.voertje.tk

Vissers langs de Noordvliet. Foto Dineke van Wingerden.

5

Midden-Delfland Dag 2008

De wereld van Midden-Delfland Op zaterdag 21 juni wordt voor de tiende keer de MiddenDelfland Dag gehouden. Elk jaar doen zo’n 80 mensen, organisaties en verenigingen mee om ‘de andere wereld van Midden-Delfland’ open te stellen voor de bezoekers uit de omgeving. Met succes, want er komen steeds veel deelnemers voor activiteiten zoals de (Rabo)fietstochten, de diverse spelletjes op en rond boerderijen, de doe-activiteiten, of voor een bezoek aan de markten en marktjes in het gebied. Oorstrelende muziek in de dorpskernen en smaakvolle boerderijbezoeken completeren het beeld. De organisatie van al die kleine evenementen is in handen van groepen mensen, organisaties, ondernemers etc. De Midden-Delfland Vereniging coördineert het aanbod, organiseert de publiciteit en een bijzonder openingsspektakel. Dit jaar zal ‘de wereld van Midden-Delfland’ centraal staan en worden de deelnemers uitgenodigd zich te laten inspireren door het ‘anders zijn’ van het gebied en door de verbindingen die Midden-Delfland heeft met de grote buitenwereld.

Andere wereld Wie Midden-Delfland binnenrijdt vanuit de steden rondom of het Westlandse kassengebied heeft vaak de sensatie een ‘andere wereld’ binnen te rijden. Komend vanuit een wereld vol drukte, bebouwing en haast, opent zich ‘de wereld van Midden-Delfland’: een gebied waar de seizoenen het leven bepalen, onthaasting afgewisseld wordt met dag en nacht buiten werken, waar de koeien traag herkauwen en de wind de bomen streelt, of soms geselt. Midden-Delfland is trots op die eigen wereld en heeft inmiddels allang begrepen dat deze ‘omgekeerde wereld’ niet langer een achtergebleven stukje Randstad is, maar een oase waar de meer dan een miljoen mensen die eromheen wonen soms naar kunnen verlangen. De Midden-Delfland Dag speelt in op dat verlangen. Op 21 juni is iedereen welkom in ‘de wereld van Midden-Delfland’ Boerenleven, natuur, het open landschap en de rust staan die dag centraal. Anders zijn is een kwaliteit! De ‘wereld van Midden-Delfland’ is een aanbod aan de mensen die rond Midden-Delfland wonen. Er is van alles te zien, te beleven, te horen en te proeven. Er is speciale aandacht voor kinderen en jongeren, en voor de stedelingen die Midden-Delfland nog niet zo vaak hebben bezocht. Natuurlijk is er ook een andere kant aan dit verhaal. Want MiddenDelfland mag dan een ‘wereld apart’ zijn, Midden-Delfland staat/ligt natuurlijk ook midden in de wereld. Er zijn van allerlei verbindingen naar de ‘grote’ wereld. Komt hier niet de wereldkampioen vierspanrijden vandaan, wordt de melk van Midden-Delfland tegen-


woordig niet tot in Azië verkocht, komen de bezoekers van MiddenDelfland tegenwoordig niet uit allerlei landen? Dat is niet zo nieuw: de boter van MiddenDelfland werd al in de 18e eeuw geroemd tot ver over onze grenzen. Het is interessant te zien hoe de ‘eigen wereld’ van Midden-Delfland zich verhoudt tot de ‘grote’ wereld van internationale samenwerking en handel. Daarin kunnen we de verbinding met de ‘wereld rondom Midden-Delfland’ zichtbaar maken. Zomerkoningin Net als de afgelopen jaren worden de bezoekers aan de MiddenDelfland Dag meegenomen door de seizoenen met hun evenementen, om duidelijk te maken dat de seizoenen in Midden-Delfland een groot verschil maken, niet alleen voor de mensen die er wonen en werken, maar óók voor de bezoekers. De Zomerkoningin en haar hofhouding verbeelden dit in een muzikaal en theatraal wagenspel tijdens de opening van de dag om 10.00 uur op het terrein van de Karperhoeve in Zuidbuurt. Gedurende de dag zal de Zomerkoningin een rijtoer maken langs de kernen van Maasluis, Schipluiden, Den Hoorn en ’t Woudt en het wagenspel opvoeren. De tijden van de optredens vindt u achterin het programmaboekje, dat bij deze MiddenDelfkrant is gevoegd. De Zomerkoningin brengt ook nog een bijzonder geschenk mee. Tijdens de Midden-Delfland Dag zal het eerste exemplaar van het prachtige fotoboek ‘Markant MiddenDelfland, een wereld apart’ worden uitgereikt aan de bestuurders van Midden-Delfland. Elders leest u meer over deze speciale uitgave. We zien u graag op 21 juni om de Zomerkoningin te ontmoeten en te genieten van de wereld van Midden-Delfland.

Govert van Oord

6

Portret van een Midden-Delflander: Kees van Paassen

Dagelijks op het water Het water heeft in Midden-Delfland altijd een belangrijke functie gehad. Nu moderne transportmogelijkheden het vervoer over water min of meer overbodig maken, lenen de vaarten en plassen zich vooral voor recreatie. Bij mooi weer verschijnen er steeds meer zeilbootjes op de vlieten, motorbootjes tuffen heen en weer. Rondvaartboten, surfplanken, roeibootjes, waterfietsen en zelfs trapzwanen bepalen vooral in de zomer het beeld op het water. Toch zijn er mensen die niet afhankelijk zijn van mooi weer. Kees van Paassen uit Den Hoorn (74) is vrijwel dagelijks tussen de Vlietlanden te vinden, in zijn gecamoufleerde kano. Iedere dag fietst hij naar de Vlaardingervaart waar hij zijn kano in het water legt om een paar uur te gaan peddelen. Hij maakt niet zomaar gebruik van de wateren in Midden-Delfland, want hij houdt flora en fauna nauwlettend in de gaten. “Zes jaar geleden hadden we hier maar drie visdiefjes. Hun aantal werd steeds groter en vorig jaar Kees van Paassen peddelt iedere dag in de omgeving.


zijn er wel dertig gespot, dat is prachtig om te merken,” meldt hij, om maar een voorbeeld te noemen. “Een enkele keer ontdek ik een surfplank die achtergelaten is. Niet goed natuurlijk, maar we proberen ‘m nu te benutten voor de visdiefjes.” Deze vogels moeten een plek hebben waar hun eieren beschermd worden tegen vossen. “Zo’n oude surfplank neem ik mee naar de Kleiput. Daar zorgt de hoofdboswachter dat ie voorzien wordt van riet en een laagje bagger, een ideale plek voor een koppel visdiefjes. De

surfplank wordt dan aan een paal in het water vastgelegd, onbereikbaar voor de vossen.” Iedere dag is anders Ondanks het feit dat Kees van Paassen vrijwel altijd de Vlietlanden opzoekt voor zijn kanotochten, verveelt zijn parcours hem nooit. “Daar is het gewoon het mooist en iedere dag is weer anders. Ik zie de fraaiste vogels. Ik heb ook een vogelboek in de kano want als ik een vogel zie die ik niet ken, wil ik er toch het mijne van weten.” De vroegere hopman van de scouting kent heel veel dieren en is gespecialiseerd in kikkers. “Als ik een muskusrat ontwaar voor mijn kano, geef ik dat door aan de bestrijdingsdienst want deze beesten maken schade aan de dijken. Ik heb ook wel eens een dood lam in de vaart aangetroffen. Dode vissen mik ik meestal met mijn peddel op de kant. Meeuwen, buizerds of vossen eten die vis wel op. Dat merk ik dan de volgende dag meteen.” De kanoër is vrijwel altijd gewapend met een fototoestel. “Als ik iets bijzonders zie, kano ik er eerst langs. Dan keer ik om en laat me daarna op de wind terugdrijven.

7

Zonder geluid te maken, kan ik dan dicht bij het dier komen dat ik wil bekijken of fotograferen.” Zo kwam hij vorig jaar op tweede Pinksterdag een ralreiger tegen. “Dat gebeurt hier zelden. Alle alarmbellen gingen rinkelen bij de vogelaars toen ik er melding van maakte.” Kees was in staat om een paar prachtige opnamen te maken van de geelbruine vogel die voorzien is van een witte onderkant. Dagenlang stonden er fotografen rijen dik langs de kant van het water om te trachten een glimp van de bijzondere vogel op te vangen. Camouflagekleding Kees is meestal gekleed in een camouflageoutfit. Ook zijn kano heeft de kleuren van de rimboe gekregen, dan valt hij minder op voor de dieren die hem omringen. Soms wordt hij onderweg verzocht een helpende hand te bieden aan een visser die een enorme snoek aan de haak geslagen heeft. Ook heeft hij al eens een zwaan of een aalscholver verlost uit een wirwar van vislijnen. “De mensen beseffen vaak niet dat meerkoeten en dergelijke verstrikt kunnen raken in een nonchalant weggegooide vislijn.” Als universitair TU- hoofddocent in De ralreiger, vastgelegd door Kees van Paassen.

Vlietzicht vanaf het water. Foto Kees van Paassen.

ruste doet de ingenieur uit Den Hoorn nog af en toe proefjes op het water. Dan kijkt hij hoeveel meter hij avanceert na een bepaald aantal slagen met zijn peddel. Als hij geduld moet oefenen om te zien of

een bepaalde vogel misschien terugkomt, maakt hij aantekeningen in een paar boekjes die hij altijd bij zich heeft. “Daarin schrijf ik dingen op voor mijn kleinkinderen. Ook in het vogelboek noteer ik op welke datum ik bepaalde vogels gezien heb. Mijn kleinkinderen vinden het zelf ook leuk om af en toe eens mee te gaan.” Vogel met vier vleugels Ooit geloofde hij zijn eigen ogen niet toen hij een vogel zag vliegen met vier vleugels. Dichterbij gekomen bleken het twee gierzwaluwen te zijn die paarden in de lucht. Kees van Paassen neemt geen mobieltje mee op zijn kanotochten. “Ik wil ongestoord van de natuur kunnen genieten.” Vele duizenden kikkervisjes, waterlelies, orchideeën, vechtende of dansende futen, ganzen, broedende eenden, waterhoentjes of knobbelzwanen zijn al aan zijn oog voorbijgegaan. Als u langs de Vlietlanden fietst of vaart, is de kans groot dat u Kees van Paassen in zijn camouflagekano aantreft. Behalve als er westerstorm is of als er ijs ligt. Als het kwik in de winter daalt, stijgt ook bij Kees de ijskoorts en zodra de omstandigheden dat toelaten, is hij dan toch weer op de Vlaardingervaart of de vlieten te vinden, maar dan wel met de gladde ijzers onder!

Gemma van Winden-Tetteroo


8

Luchtfoto uit 1980 van het terrein van Hofzicht. Op de voorgrond de Kromme Zweth en enkele van de Zeven Gaten.

Bouwhistorische verkenningen

Hofzicht bij de Zeven Gaten Hofzicht is een kleine boerderij, gelegen in de Groeneveldse Polder, op grondgebied van De Lier. Er is een hoofdgebouw, met woonkamers en een stal, en een klein bijgebouw met daarin een knechtenwoning en een wagenstalling. Het bescheiden erf wordt omgeven door een uitgebreid boerderijterrein met tuinen, weiden, boomgaarden en windsingels. Ook een gedeelte van de ‘buitendijkse’ grond met brede sloten, tussen de Kromme Zweth en de kade van de polder, behoort bij het geheel. Dit gebiedje wordt de Zeven Gaten genoemd. Al in de zestiende eeuw stond hier een boerderij. Tussen 1550 en 1553 tekende Coenraat Oelensz. voor het Barbaraklooster in Delft een kaartboek met de bezittingen van het klooster. Op een van de kaarten wordt op de plaats van het latere Hofzicht een langhuisboerderij weergegeven, omgeven door twee hooibergen en een houten of vlechtwerken bijgebouw, temidden van bosschages. De boerderij wordt aantweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

geduid als ‘Elis Claesz. woeninghe’. De tekst vermeldt o.a. dat het ingekleurde land (van het Barbaraklooster) ‘seer goet cleijlant’ is. Recht van zwaandrift De zestiende-eeuwse eigenaar was IJsbrant Govertsz. van Overschie. Van Overschie was een telg uit een Delftse bierbrouwersfamilie. Lambert IJsbrandsz. van Overschie krijgt in 1648 het ‘recht van zwaandrift’ in

leen van het geslacht Van Wassenaer. Dit betekende dat hij bij het huis twee paar broedende zwanen mocht houden. Hij noemde zijn huis ‘Hofzicht’ vanwege het uitzicht vanuit de buitenplaats op het stadhouderlijk hof in Honselersdijk, dat daar in de zeventiende eeuw verrees. De kaart van Nicolaes Kruikius (1712) geeft een mooi beeld van de situatie in de tijd dat Hofzicht als buitenplaats fungeerde. Het buitenplaatsterrein is omgeven door een windsingel met sloten ter weerszijden. Op het buitenplaatsterrein zijn diverse percelen afgebeeld met bosschages en boomgaarden. Ook de brede sloten in het boezemland zijn duidelijk weergegeven. Ook hier boomgaarden, bosschages en een windsingel. Het huis en een groot bijgebouw (een boerderij?) hebben een L-vormige plattegrond, maar daar mag bij Kruikius niet altijd op worden vertrouwd. Op het terrein zijn drie hooibergen getekend. De bebouwing lijkt, op deze wijze gegroepeerd, toch vooral een boerderijkarakter te dragen, waarbij wellicht een grote opkamer als zomerverblijf voor de eigenaren fungeerde.

9

Onzekere toekomst De bij de boerderij behorende acht hectare land werd in de negentiende eeuw door de toenmalige bewoners gepacht van het Weeshuis te Delft. Na 1931 is Gerrit van der Lingen (geboren 1881) eigenaar. Deze wordt opgevolgd door zijn zoon Leen (geboren 1925), die tot zijn overlijden in 2006 op de boerderij woont en daar de laatste jaren nog twee koeien molk ‘voor eigen eet’. De toekomst van het complex is onzeker. Het nog open gebied rond de boerderij wordt bedreigd door kassenbouw. Het zuidelijk gedeelte van het vroegere buitenplaatsterrein wordt al geheel ingesloten door kassen en is inmiddels eigendom van tuinders(bedrijven). De buitenkant De voor- en zijgevels van het rechthoekige boerderijtje zijn gemetseld van rode (Leidse) baksteen. De achtergevel is van gele ijsselsteen. Leidse stenen werden gebakken van klei uit het gebied van de Oude Rijn. Door de ijzeroxide in de klei worden de stenen bij het bakken rood. IJsselsteen wordt gemaakt van geelbakkende klei uit de Hollandse IJssel. In de voorgevel (westgevel) van de boerderij zitten drie ramen. Op de begane grond zijn dat twee grote schuiframen met een roedeverdeling. In de bovengevel zit een kleiner raam. Op een oude foto is te zien dat de ramen vroeger luiken hadden. De raamkozijnen zijn okergeel en het raamhout is wit geschilderd. Waarschijnlijk zijn dit de oorspronkelijke kleuren. Zowel het metselwerk als de kozijnen duiden op een bouwtijd in de achttiende eeuw; waarschijnlijk omstreeks 1780. In de zuidelijke zijgevel is een spoor te zien van een groot raam dat daar vroeger heeft gezeten. Later werd tegen deze gevel een varkensschuur gebouwd, deze is echter ingestort. In de andere zijmuur van het voorhuis is nog iets te zien van een oud kelderluik. Het stalgedeelte van de boerderij heeft in elke zijgevel één gietijzeren stalraam dat er in de negentiende eeuw is ingezet, waarschijnlijk als opvolger van een houten voorganger. Opvallend is dat de boerderij geen voordeur heeft. Nu was het in de achttiende eeuw bij boerderijen al gebruikelijk dat de voordeur ter hoogte van de werkruimte (boenhoek) in de zijgevel zat, maar ook in de beide zijgevels zit geen deur. De enige toegangsdeur tot het pand zit in de achtergevel van de stal. Het is tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

in de regio gebruikelijk dat de achtergevel van een stal drie deuren heeft. Een zogenoemde hooideur in het midden en ter weerszijden twee mestdeuren waardoor de mest naar buiten werd gekruid. De boerderij Hofzicht had dus maar één deur: voor mens en dier, voor mest en hooi. Het is een voor- en een achterdeur tegelijkertijd. De stal De stal heeft de traditionele indeling van een zogenoemde Hollandse stal, die in de zeventiende eeuw zijn intrede deed en tot in de vorige eeuw gebruikelijk was. Terwijl bij veel boerderijen de stalvloer en grup (mestgoot) zijn aangepast (bijvoorbeeld met mestroosters) en van een cementlaag zijn voorzien, bestaat hier de vloer en grup nog uit metselwerk en plavuizen. Het deel van de koestand waar de koeien met hun voorpoten stonden is zelfs nog van aarde. In de stal is ruimte voor maximaal twaalf koeien, opgesteld in twee gebintvakken. Er stonden er meestal acht. Het is merkwaardig dat de beide mestgoten niet doorlopen tot de achtergevel, om via een gat in de muur uit te monden in een mestopslag. Het lijkt waarschijnlijk dat de mest direct uit de grup in een kruiwagen werd geschept om over het akkerland verdeeld te worden. Woonkamer In het voorhuis zijn twee kamers: de ‘woonkamer’ (toegankelijk vanuit de stal) en de ‘zijkamer’ (toegankelijk vanuit de woonkamer). De woonkamer heeft een bedsteewand tegen de noordgevel. De wand heeft twee dubbele bedsteedeuren en een middendeur. Achter deze deur loopt een kleine steektrap naar een zeer kleine kelder. De bedbodems van de bedsteden vormen het plafond van de kelder. Zo’n kleine kelder is in de regio uniek in een boerderij waar toch een aantal koeien werd gehouden en waar melk moest worden koelgehouden. Het moet trouwens ’s winters in die bedsteden, tegen de noordmuur en boven de koude kelder, niet erg comfortabel geweest zijn. Tegen de tegenoverliggende wand staat een smalle houten schoorsteenmantel. Het haardgat kan gesloten worden met een (in het midden scharnierend) dubbel luik. Het is onwaarschijnlijk dat in de schouw nog met open vuur is gestookt. Aan het eind van de negentiende eeuw had de (kolom)kachel zijn intrede gedaan op boerderijen en deze stookplaats zal van rond 1900 dateren. De

Kaart met daarop de voorganger van de boerderij Hofzicht (linksonder). Tekening door Coenraat Oelensz. uit het Kaartboek van het Barbaraklooster in Delft, ca. 1550-1553.

Fragment van de kaart van Delfland door Nicolaes Kruikius, 1712. De namen Hofzicht en Zwethburch zijn abusievelijk verwisseld.

Gerrit van der Lingen en zijn zoon Leen melken koeien achter de boerderij. Bron: Een boerenstand die verdween. De Lier, ca. 2003.

Voorgevel van de boerderij Hofzicht.

10

aparte knechtenwoning op het erf werd de bedstee op de voorhuiszolder mogelijk door een dienstmeid gebruikt.

Plattegrond van het hoofdgebouw. b bedstee k kast p pomp

woonkamer werd gedurende de winter ook als keuken gebruikt. Op de kachel werd gekookt. Tevens werd gebruikgemaakt van twee petroleumstellen die op een tafeltje in de kamer stonden opgesteld. ’s Zomers verhuisde het tafeltje met petroleumstellen naar de stal. Naast de schoorsteenmantel is aan de ene zijde een kastenwand, aan de andere zijde de toegangsdeur tot de zijkamer. Mooie kamer De wanden van deze kamer waren bespannen met jute en beplakt met behang, evenals de boezem boven de schoorsteenmantel en de houten bedsteewand (inclusief de deuren). De bedsteewand (tegen de tussenmuur met de stal) heeft een bedstee en een kledingkast. In deze zijkamer staat een grote negentiende-eeuwse kabinetkast die is beschilderd in notenhoutmotief. De kast is gemaakt door een zogenoemde ‘witwerker’. Een witwerker is een maker van beschilderde naaldhouten meubels die alleen gespijkerd mochten worden en waarbij geen houtverbindingen en lijm gebruikt werden. Het gebruik daarvan was voorbehouden aan de schrijnwerkers. Deze monumentale kast laat zien dat de zijkamer waarschijnlijk als ‘mooie kamer’ dienst deed. Ook de schoorsteenmantel in deze kamer oogt luxueuzer dan die in de woonkamer, achter de behangbespanning bleek een muurschildering van een bloemenvaas te zitten. Zolder Op de zolder boven het woongedeelte is onder het dakbeschot een bedstee getimmerd van verticale delen. De bedstee heeft een dubbele deur. In de zijwand is een decoratief ventilatiegat gezaagd. Het was gebruikelijk in de regio dat op de voorhuiszolder geslapen werd door de meid (of meiden). Gezien de aanwezigheid van een tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

Knechtenwoning Ongeveer vijftien meter achter het hoofdgebouw staat een knechtenwoning. Aan dit bijgebouwtje is een kleine wagenschuur gebouwd (thans gedeeltelijk ingestort). De woning bestaat uit één rechthoekige ruimte. Tegen de zuidgevel staat een kleine schouw met rechte boezem en schoorsteenmantel. De gehele westwand wordt ingenomen door een bedsteewand, met een bedstee (met dubbele deuren) en een kast of bedstee (ook met dubbele deuren) en waarin tevens een soort tochtportaal is opgenomen (zonder tweede deur). Al het houtwerk is ossenbloedrood geschilderd. De knechtenwoning is waarschijnlijk in het laatste kwart van de negentiende eeuw gebouwd.

het vroegere buitenplaatsterrein die Hofzicht tot een zeer bijzonder monument maken.

Frits van Ooststroom Foto’s door de auteur (tenzij anders vermeld). Bron: Ooststroom, F.W. van, Bouwhistorische verkenning voormalige boerderij ‘Hofzicht’, Noordlierweg 67, 2678 NA De Lier. Vlaardingen 2007 (in opdracht van de gemeente Westland).

Witwerkerskabinet in de zijkamer. Het houtwerk is geschilderd in notenhoutmotief.

Hoewel er telefoon en elektriciteit zijn gekomen op het boerderijtje, de moderne tijd is er niet doorgedrongen: geen keuken, geen badkamer, geen gas en stromend water. Wel een waterput op het erf en een pomp in de stal. Ook geen melkmachines of een melktank. De laatste honderd jaar is op deze boerderij gewoond en gewerkt zonder enige luxe of comfort. Bouwkundig is de boerderij niet slecht, maar helaas is het interieur de laatste decennia ernstig verwaarloosd. Het is de rust en de hier en daar nog aanwezige grandeur van De voorgevel van de knechtenwoning. Rechts restanten van een wagenschuurtje.

11

Tunnels en geleidingsstroken helpen padden

Veilig naar de overkant De jaarlijkse paddentrek vindt ongeveer plaats in de maanden februari-maart-april. Padden zijn voor een groot deel van het jaar landdieren, maar voor de voortplanting zoeken ze het water op. Onderweg naar hun geboortewatertje komen ze nogal wat obstakels en gevaren tegen. Ze gaan dan ook in het duister op pad, zodat er minder gevaar van loerende vogels is. Wat echter wel dreigt is de confrontatie met een auto. De padden zijn niet zo snel als kikkers, vandaar dat tijdens de trek veel padden worden overreden. In Vlaardingen hebben padden voor het eerst de mogelijkheid om aan de andere kant van de weg te komen door de paddentunnel te nemen. Op de grens van stad en platteland, de verstedelijkte omgeving van Vlaardingen en het landelijk Midden-Delfland gebied, ligt de Holyweg. Al vele jaren hebben vrijwilligers hier tijdens de paddentrek de padden overgezet. En het is daar druk met padden! Maar ook het verkeer is in de loop der jaren enorm toegenomen doordat de Holyweg fungeert als sluiproute naar en van de A4 bij Schipluiden. Het verkeer gaf zodanig overlast dat nu tijdens de spits een poller, een beweegbaar obstakel, de toevloed afremt. Tijdens de paddentrek werd gedurende de avond en nacht een deel van de Holyweg afgesloten en werd het verkeer omgeleid via een route door een woonwijk. Dit gaf voor de bewoners overlast. De


bewoners hadden overigens wel begrip voor de omleiding. Maar al met al was het ook voor de vrijwilligers een hele opgave om de padden te helpen. Waterkerende functie Afgelopen jaar werd een groot deel van de Holyweg in opdracht van de gemeente Vlaardingen gereconstrueerd en verhoogd. Dit vanwege de waterkerende functie die de weg heeft bij een eventuele overstroming. Het werd nu ook mogelijk om paddentunnels aan te leggen. Maar alleen een tunnel is niet voldoende, er dienden ook geleidingsstroken aangebracht te worden, aan weerszijden van de weg. Langs deze stroken worden de padden richting tunnel geleid. De geleidingsstroken dienen dan wel goed aan elkaar te sluiten, anders kunnen de padden toch nog het asfalt over. Niet op alle plaatsen deed de moge-

lijkheid zich voor om permanente geleidingsstroken aan te brengen. Vandaar dat voor een deel tijdelijke schermen zijn aangebracht. Na de paddentrek worden deze weer verwijderd. Vrijwilligers en gemeente Vlaardingen zijn nu wel benieuwd hoe de padden het vinden! Begin juni zijn de tellingen bekend. Paddenoverzetters Ook op twee andere locaties in Vlaardingen is het tijdens de paddentrek druk: de Watersportweg in de Broekpolder en de Zuidbuurt, tussen Vlaardingen-West en Maassluis. Hier staan borden en ligt op enkele plaatsen een tijdelijke verkeersdrempel om het verkeer te waarschuwen, dat de padden kunnen oversteken en dat er vrijwilligers lopen. Ook die laatsten willen liever nietaangereden door een auto! Gelukkig komen ieder jaar weer een groot aantal vrijwilligers naar de informatieavond die door Natuur- en Milieu Educatie van de gemeente Vlaardingen wordt georganiseerd. Op deze avond in januari wordt uitgelegd wat de overzetacties inhouden en krijgen de vrijwilligers een oranjehesje, zaklamp en oplader mee. Met een tellijst om de aantallen levende en dode padden, kikkers en salamanders te noteren. Paddenoverzetten is niet alleen voor de padden een goede zaak, ook draagt het in belangrijke mate bij aan natuurbeleving en - bewustwording van vrijwilligers, bewoners en verkeersdeelnemers.

Hans van Buuren Hoofd Groen Gemeente Vlaardingen Foto’s auteur.

12

Waterrecreatie Midden-Delfland Als iéts het landschap van MiddenDelfland typeert, dan is het al dat water: boezemvaarten, weteringen, poldersloten, recreatieplassen en de vele manieren waarop al dat water door recreanten wordt gebruikt. Dat zien we natuurlijk vooral in de zomer, als het niet erg is als je een nat pak haalt, maar eigenlijk in alle seizoenen. Ervaren en ongeoefende watergasten komen dan zeilen, kanoën, roeien, waterfietsen, surfen, varen met een trendy sloepje of een simpel houtvlot, zwemmen, vissen, door het veen banjeren (bij de zg. ‘drekrees’) of gewoon op een terrasje aan het water genieten van al die

mensen die zelf ook zo van het water genieten. In dit nummer van de Midden-Delfkrant kunt u ze allemaal tegenkomen. Hier wordt van het gebied genoten, zoals het is bedoeld. Waar zijn dan al die plekken aan het water, waar het zo goed toeven is? De door de Midden-Delfland Vereniging uitgegeven kaart Water & Oevers in Midden-Delfland geeft u alle benodigde informatie. Op pagina 21 leest u hoe u daaraan kunt komen; u kunt natuurlijk ook tijdens de Midden-Delfland Dag een van de kraampjes van de vereniging opzoeken. (PO)

Foto’s (met de klok mee) Dineke van Wingerden, Tiny v.d. Meer, Paul Meuldijk en Gemma van Winden.


13

Integrale aanpak dioxine Het Lickebaertgebied is een prachtig deel van MiddenDelfland en bestaat uit de Aalkeetbinnen-, de Aalkeetbuitenen de Foppenpolder. Er is ruimte voor boeren, natuur en recreatie. De toekomst van de veehouderij en de vitaliteit van het gebied staan echter onder druk door de dioxineproblematiek die hier al jaren speelt. Een uitgebreid verslag. Over het dioxineprobleem in Rijnmond (in het bijzonder in het Lickebaertgebied) is de afgelopen jaren vaak gesproken, maar tot een oplossing kwam het nooit. Lang bleef onduidelijk waar het probleem precies zat, hoe het aangepakt moest worden, en door wie. Een onderzoek van de Voedsel- en Warenautoriteit (VWA) van eind 2006 bracht meer duidelijkheid. Bovendien heeft dit er ook toe geleid dat betrokkenen bij elkaar gebracht werden en in gesprek raakten over mogelijke oplossingen. De betrokkenen zijn de gedupeerde boeren en andere bewoners, de gemeenten Midden-Delfland, Vlaardingen en Maassluis, de Reconstructiecommissie MiddenDelfland, de VWA, de ministeries LNV en VROM, de DCMR als vergunningverlener in Rijnmond namens de provincie Zuid-Holland en de politiek. (Het CDA en de SP besteedden aandacht aan het probleem: de gemeenteraad MiddenDelfland diende een motie in, de SP stelde vragen in de Provinciale Statenvergadering en ook Kamerlid Remi Poppe vraagt aandacht voor de problematiek). Foto Greet Arkesteijn.

Allen zijn betrokken, ieder vanuit een eigen verantwoordelijkheid en belang. Dit heeft geleid tot een gezamenlijk voorstel voor een integrale aanpak van het dioxineprobleem in het Lickebaertgebied. Het in dit artikel beschreven voorstel is ook aan de orde geweest in de gemeenteraad van Midden-Delfland en Vlaardingen. Onderzoek dioxineprobleem Het dioxineprobleem speelt al sinds de jaren tachtig toen de AVR (Afvalverwerking Rijnmond) een verhoogde uitstoot in Rijnmond veroorzaakte. Dat het nu weer actueel is, komt door het onderzoek na een dioxine-incident in 2004 t.g.v. problemen met een filter bij de vuilverbranding AVR in de Botlek. Na het incident bleek dat, ondanks de snelle reparatie van het filter, de concentraties dioxinen hoger waren dan normaal. Daarom heeft de VWA de situatie in Rijnmond nader onderzocht. Binnen de norm, wel een probleem Uit het VWA-onderzoek in 2005 is gebleken dat de verhoogde dioxineconcentraties in Rijnmond in de

regel binnen de norm liggen. Voor de volksgezondheid is er dus geen probleem, voor de melkveehouderij echter wel. Doordat koeien bij elke hap gras ook grond binnen krijgen, zorgen de verhoogde concentraties dioxine in de grond voor verhoogde concentraties in de melk. Bijkomend aspect is het zgn. ‘wintereffect’: in de winter groeit het gras minder snel dan in de zomer waardoor de dioxine-concentraties nog hoger worden. Dit alles stelt de locale melkveehouderij voor problemen: mogelijke grondwaardedaling, problemen met aan- en verkoop van grond en grotere bedrijfsrisico’s (o.a. problemen met de afnemers van de melk). Dit zorgt niet alleen voor economische problemen in het gebied, maar ook voor sociale problemen bij de getroffen melkveehouders. Waarschijnlijk is de verhoogde dioxine-concentratie afkomstig van de verhoogde dioxine-uitstoot van de AVR in de jaren rond 1990. Dit is echter juridisch niet aantoonbaar. Al met al ligt er dus geen kant en klare oplossing voor de hand. De VWA adviseerde het ministerie van Landbouw Natuur en Visserij (LNV) dan ook om “de mogelijkheden met de betrokken melkveehouders nader te bespreken”. Betrokken overheden Omdat het probleem gevolgen heeft voor inwoners van de gemeenten Midden-Delfland, Maassluis en Vlaardingen, hebben deze hierin gezamenlijk opgetrokken. De gemeente Midden-Delfland vervulde in eerste instantie een voortrekkersrol. Naast de drie gemeenten is ook de Reconstructiecommissie van Midden-Delfland betrokken. Als gevolg van de reconstructie heeft er grondruil plaatsgevonden binnen het probleemgebied, maar zijn ook twee melkveehouders van elders gekomen. Daarom heeft de Reconstructiecommissie een reactie gevraagd van het ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), vanwege haar verantwoordelijkheid ten aanzien van “de luchtwetgeving”. De DCMR is partij omdat men zorg draagt voor de vergunningverlening en handhaving namens de provincie Zuid-Holland. Verder is het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) betrokken. Niet alleen omdat het hier de melkveehouderijsector betreft, maar ook omdat de voedselkwaliteit in het geding is. Drieledige aanpak Het probleem is divers, evenals de verantwoordelijkheden en oplossin-


14

gen. Daarom kan niet volstaan worden met één aanpak, door één overheid. Om het probleem aan te pakken, zijn verschillende strategieën nodig, die onder de verantwoordelijkheid van verschillende overheden vallen. Deze strategieën richten zich niet alleen op de aanpak van de aanwezige dioxine, maar ook op de aanpak van de oorzaak en de gevolgen. Ieder spoor afzonderlijk is niet voldoende; gezamenlijk zorgen zij voor een goede aanpak van het probleem. Voorwaarde voor succes is het benodigde draagvlak. Daarom zijn alle voorgestelde maatregelen besproken met alle betrokkenen (overheden en boeren). Voorkómen van neerslag Uit het onderzoek van de VWA is gebleken dat de in de grond aanwezige dioxine waarschijnlijk afkomstig is van verhoogde concentraties in het verleden. De hoeveelheid dioxine die de industrie tegenwoordig uitstoot lijkt even groot als de hoeveelheid die door koeien wordt ‘weggegraasd’ en onder invloed van licht wordt afgebroken. Het is dus zo dat door de verhoogde uitstoot in het verleden, er nu verhoogde gehalten aan dioxine in de bodem zijn ten opzichte van referentiegebieden. Daardoor raakt, bijvoorbeeld als gevolg van een calamiteit, het gehalte dioxine in de bodem (en dus in de melk) sneller boven de norm dan elders. Zeker omdat er in Rijnmond veel meer verbrandingsprocessen zijn waarbij dioxine vrijkomt. Daarom is het zaak om hier alerter te zijn dan in andere gebieden waar de achtergrondconcentratie veel lager ligt. Daarom moet hier bij de vergunningverlening en handhaving, en ook wetgeving, rekening mee worden gehouden. Inmiddels is uit overleg met het ministerie van VROM en de DCMR gebleken dat de kans dat een verhoogde dioxine-uitstoot zich zal voordoen, kleiner wordt. Op de eerste plaats omdat de bronbestrijding beter wordt. Dit wordt veroorzaakt door de strengere wetgeving vanuit het ministerie van VROM (de BVA: Besluit Verbranding Afvalstoffen) maar vooral ook door de komende strengere Europese Richtlijn (wordt in 2011 verwacht) die de minder strenge Nederlandse wetgeving overstijgt. In deze Europese richtlijn is voorzien in een strengere monitoring en een continue meting waardoor een eventuele calamiteit veel sneller aan het licht komt. Verder meldt de DCMR dat zij strak toezicht houdt. De DCMR is regelmatweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

tig in gesprek met de AVR (als belangrijkste veroorzaker). Volgens de DCMR voldoet de AVR aan de wettelijke norm. Normaal gesproken gaat de uitstoot van de AVR via een schoorsteen met filter de lucht in. Incidenteel mag men hiervan afwijken en verlaat de uitstoot de AVR niet via die schoorsteen maar via de “bypass”. Uit het huidige monitoringsprogramma van de DCMR blijkt dat de “bypass” nu al minder gebruikt wordt. Verder is volgens de DCMR de dioxine-uitstoot gedaald ten opzichte van vroeger. Overigens is dit nog niet voldoende, vandaar de noodzaak tot aanscherpen van de wetgeving. Het monitoren van de AVR kan verbeteren waardoor een eventuele toekomstige uitstoot boven de norm veel eerder gesignaleerd wordt en er eerder actie op ondernomen kan worden. Dit gaat naar verwachting deel uit maken van de nieuwe Europese richtlijn. Het is echter nog te vroeg om conclusies te trekken. Een omwerkingsproef met de grond moet uitsluiten dat er meer dioxine bij komt dan er al in de bodem zit. Naast de wettelijke verplichtingen is er ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid bij de veroorzaker. Ook hierover is de DCMR in gesprek met de AVR. Een idee is dat vanuit het bedrijfsleven bijgedragen gaat worden aan het laatste spoor, een schaderegeling. Foto Pia van Oord.

Aanpak bodemverontreiniging Een groot deel van het probleem ligt in de grond, om precies te zijn in de bovenste twee centimeter. Dioxine is zeer moeilijk afbreekbaar en ook niet oplosbaar en blijft daarom nog zeer lange tijd in de bodem aanwezig. Hiervoor zal de grond zelf dus aangepakt moeten worden. Een manier, is het aanbrengen van een nieuwe teeltlaag waardoor de dioxinegrond afgedekt wordt. De (on)mogelijkheden hiervoor zijn bekeken door de Dienst Landelijk Gebied. Het bleek in theorie een oplossing te kunnen zijn, maar is in de praktijk moeilijk te realiseren. De kosten van het aanbrengen van een teeltlaag zijn niet alleen buitensporig hoog, maar het zorgt ook voor logistieke problemen. Kortom: deze oplossing is in de praktijk onhaalbaar vinden alle eerder genoemde partijen. Een andere mogelijkheid is het omwerken van de grond waardoor de vervuilde laag dieper komt te liggen. Deze optie werd door alle betrokkenen gezien als een goede oplossing die praktisch goed uitvoerbaar zou kunnen zijn met een positief resultaat. Nadeel hiervan is dat de afbraak van dioxine nog langzamer gaat (dioxine breekt onder invloed van licht sneller af). De vraag is ook hoe diep de grond omgewerkt kan worden. Waarschijnlijk staat de bodemstructuur een diepere omwerking dan 20 cm niet toe. Ook is het zo dat deze

15

actie maar eenmalig uitgevoerd kan worden. Als er nog een incident plaatsvindt, werkt deze oplossing dus niet meer. Gezien de acties die ondernomen zijn en worden om dioxine-uitstoot te voorkomen (zie hiervoor), wordt de kans op een calamiteit kleiner. Bijkomend aspect is dat het omwerken extra kosten met zich meebrengt voor de betrokken melkveehouders (arbeid, kosten herinzaai van gras), terwijl zij niet de veroorzaker zijn. Deze nadelen wegen echter niet op tegen het te verwachten voordeel: koeien kunnen geen dioxine meer binnenkrijgen bij het grazen. Voordat deze aanpak grootschalig wordt uitgevoerd, moeten eerst de mogelijke effecten nader onderzocht worden. Het idee is daarom dat het ministerie van LNV onderzoek laat doen waarbij eerder omgewerkt gronden vergeleken worden met gronden die niet zijn omgewerkt. Het effect van het omwerken zou op die manier goed in kaart kunnen worden gebracht voordat deze maatregel op alle verontreinigde gronden toegepast gaat worden. Voor deze oplossingsrichting is draagvlak bij alle betrokkenen. Naast de DCMR zijn vanzelfsprekend ook de getroffen boeren en LTO Noord afd. Delflands Groen betrokken bij de onderzoeksopzet, niet alleen vanwege de inhoudelijke inbreng, maar ook vanwege het draagvlak. . Calamiteiten: schadevergoeding Ondanks alle voorzorgsmaatregelen is nooit helemaal uit te sluiten dat zich toch calamiteiten voordoen. Doordat de concentraties in de regio hoger zijn dan elders, is de kans hier groter dat een extra uitstoot de spreekwoordelijke druppel is die de emmer doet overlopen. De kans hierop wordt wel kleiner. In het verleden is gebleken dat van een dergelijke calamiteit alleen de melkveehouders nadelige financiële gevolgen ondervinden. Omdat zij niet de veroorzaker zijn, was de gedachte te zorgen voor een goede schaderegeling om te voorkomen dat getroffenen verzand raken in jarenlange procedures, zoals tot nu toe het geval is geweest. Een dergelijke regeling is overigens niet alleen belangrijk voor het geval daadwerkelijk sprake is van een incident (de juridische aspecten), maar ook om te zorgen voor een gevoel van zekerheid (de sociaal-maatschappelijke effecten). Eerst werd gedacht aan een schadefonds. Nadeel hiervan is dat er jarenlang veel geld gereserveerd moet worden. Het is daarom handiger om een schadetweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

regeling in te stellen, als een soort verzekering tegen calamiteiten. De vraag was wie deze verzekering zou moeten betalen: de overheid of het bedrijfsleven. Aan de ene kant is het zo dat de oorzaak van een mogelijk incident waarschijnlijk afkomstig is van de industrie uit Rijnmond, hoewel waarschijnlijk niet aangetoond kan worden van welk bedrijf. Aan de andere kant is het ook zo dat de overheid verantwoordelijk is voor voorzorgsmaatregelen (vergunningverlening en handhaving). In eerste instantie ging men (boeren en gemeenten) uit van een schaderegeling voor alle toekomstige schades die voortvloeien uit eventuele calamiteiten. De betrokken boeren zien op dit moment meer in een schaderegeling die voorziet in een vergoeding van de geleden schade tijdens de laatste calamiteit (eind jaren negentig). Het gaat hier uitsluitend om de geleden bedrijfsschade, niet om de waardedaling van de grond. De reden hiervoor is psychologisch en strategisch: de boeren willen geen stempel op het gebied en het gaat hier om een relatief gering bedrag. Het ministerie van VROM en de Reconstructiecommissie gaan in gesprek met Deltalinq (organisatie Havenbedrijven Rotterdam) om de mogelijkheden te onderzoeken. Waardedaling van de grond Belangrijk aandachtspunt blijft de mogelijke waardedaling van de grond. Uit recente verkoop van enkele percelen is dit weliswaar niet gebleken, maar dat komt waarschijnlijk omdat deze percelen gekocht zijn door een particulier die geen economisch rendement verwacht. Voor de melkveehouders is dit probleem nog steeds aan de orde, hoewel de risico’s waarschijnlijk verminderen (door de hiervoor beschreven aanpak), waardoor het probleem minder manifest wordt. Het probleem is nu actueel door het sluitstuk van de Reconstructie van Midden-Delfland: de Lijst Geldelijke Regeling (verdeling van financiën na de ruilverkaveling die in het kader van de Reconstructie heeft plaatsgevonden). Als een agrariër door de ruilverkaveling vervuilde grond is toebedeeld (terwijl hij niet uit het vervuilde gebied kwam) kan de waardedaling verhaald worden op de vorige eigenaar. Juridisch klopt dit, maar gevoelsmatig is dit niet rechtvaardig. De vorige eigenaar is namelijk niet de veroorzaker van het probleem. De waarschijnlijke oorzaak is juridisch niet hard te maken. Bovendien is de vraag hoe groot de

waardedaling is. De Reconstructiecommissie streeft naar een rechtvaardige afhandeling en gaat niet op voorhand uit van een strikt juridische benadering. Daarnaast zijn er agrariërs die grond geruild hebben binnen het vervuilde gebied: voor hen is de reconstructie geen bijkomende factor. Verantwoordelijkheden De voorgestelde integrale aanpak zorgt er voor dat ieder zijn verantwoordelijkheid op zich neemt: de overheid zorgt voor wetgeving, vergunningverlening en handhaving, het bedrijfsleven zorgt voor de compensatie van de financiële gevolgen en de agrarische ondernemers houden er rekening mee in hun bedrijfsvoering. De gemeente Midden-Delfland heeft tot nu toe een voortrekkersrol vervuld. Nu het hiervoor beschreven voorstel om tot een aanpak van het probleem te komen klaar is, neemt de DCMR als vergunningverlener voor de provincie de leiding over. Reden hiervoor is dat het probleem verder reikt dan de taak en grondgebied van de gemeente Midden-Delfland. De provincie beschikt niet alleen over de benodigde expertise maar is ook daadwerkelijk betrokken bij het probleem. Overigens betekent dit niet dat de gemeente MiddenDelfland niet meer betrokken is, integendeel: de getroffenen zijn wel haar burgers. Bovendien is de melkveehouderij de pijler van het landschap van Midden-Delfland, zoals dat verwoord is in de gebiedsvisie Midden-Delfland® 2025. Daarom blijft de gemeente Midden-Delfland samen met de gemeenten Vlaardingen en Maassluis de zaak onder de aandacht houden.

Ingrid ter Woorst Beleidsmedewerker gemeente Midden-Delfland Voor meer informatie Dit artikel is gebaseerd op het raadsvoorstel dat begin 2008 aan de orde is geweest in de gemeenteraden van Midden-Delfland en Vlaardingen. Het complete stuk, inclusief de briefwisseling tussen VROM en de Reconstructiecommissie is te downloaden via de site van de gemeente: www.middendelfland.nl. De onderzoeksrapporten van de VWA uit 2006 met begeleidende brief van de VWA aan LNV zijn te downloaden via www.vwa.nl.

16

Bericht van Vockestaert

Midden-Delfland: Open! Succesvol

ken door vogelgezang. De eendenkooi werd druk bezocht en er werden de hele dag door rondleidingen gegeven. Ook de polderwandeling heeft veel mensen de natuur van dichtbij laten meemaken. Zoals een kievitsnest van dichtbij bekijken en zien hoe jonge kieviten over het gras lopen. Vogelwachter Wim Goedendorp nam ruim de tijd om iedereen te vertellen over de weidevogels, zodat de tweede polderwandeling, onder begeleiding van Piet Sonneveld, pas op de plaats moest maken om hem niet in te halen. Daarnaast was er nog veel te zien bij dierenkliniek de Delta, op de expositie in de serre bij de pannenkoekenboerderij ´t Sonnetje, bij het schapen drijven, in de plattelandswinkel Boerenbont, op de tentoonstelling Het volle leven en natuurlijk bij de streekmarkt op 2 boerderijen. Al met al een prachtige dag om op terug te kijken waarbij de burger weer dichter bij de boer en de natuur is gekomen.

Joke Rodenburg Foto Vockestaert.

De dag begon met een flauw zonnetje en flink wat wind maar dat weerhield de ongeveer 1500 bezoekers, vooral veel ouders met kinderen, er niet van om naar Maasland te komen. Een verslag van de opening van het recreatieseizoen. Eerst werd bij pannenkoekenboerderij ’t Sonnetje het fietsknooppuntensysteem officieel in gebruik genomen. Daarna werd het recreatieseizoen geopend op de boerderij van de familie Moerman. De ‘wereld van Midden-Delfland’ stond deze dag centraal en burgemeester Karssen van Maassluis werd uitgenodigd om die wereld letterlijk binnen te stappen. Burgemeester Rodenburg van Midden-Delfland vroeg hem om in een grote lijst te stappen, waarachter de familie Moerman met de roodbonte koe Wilma 3 stond. Dit leverde een mooi schilderij op waarin boer en burger, stad en platteland samen kwamen in MiddenDelfland. Boer Bertus, van hier en daar, was ook aanwezig en zorgde voor de vrolijke noot tijdens de opening. Boter schudden Daarna kon het zien, ruiken, voelen, proeven en genieten beginnen voor alle bezoekers die op de boerderijen te gast waren. Men kon in de huifkar van de familie Hollaar stappen tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

en zo van locatie naar locatie gaan. De kinderen konden zich overal vermaken en direct in het begin kreeg een van hen al in de gaten dat als het dekseltje niet goed op de beker zit, boter schudden wel heel bijzonder wordt: de room zat werkelijk overal. De sloot werd ook weer druk onderzocht op leven en er kon geoefend worden met melken met de hand. Koe Wilma stond rustig grazend aan de schommel vastgebinden terwijl er diverse kinderen op haar rug mochten zitten. Een hele belevenis! Bij de familie van der Kooij werd er hard op de kop van Jut geslagen die neergezet was door Lely, het bedrijf van de melkrobot. De melkrobot werd door velen bekeken en iedereen was onder de indruk over de werking ervan. De paardenliefhebbers konden demonstraties zien met de paarden en er kon een ritje gemaakt worden op de pony. Langs beide boerderijlanen waren allerlei leuke en interessante details over de boerderij en haar bewoners te bekijken. Zo kon men bijv. zien hoe lang de darmen van een koe zijn in vergelijking met de darmen van een mens. Rondleidingen Bij de Eendenkooi ‘het Aalkeetbuiten’ kon men genieten van de plotselinge rust en stilte onderbro-

Zeilende westlanders Om de twee jaar wordt in september op de Vlaardingervaart en de Noordvliet een tweedaagse race gehouden van zeilende westlanders. Staat er geen wind of staat die verkeerd, dan moet er gejaagd worden; over het jaagpad dat de oude route vormt van de trekschuit. De laatste keer was de wind zo te zien geen probleem. (PO)

17

Wie geeft dit monument een nieuwe kans?

Behoud oude veiling Maasland In Maasland is sinds de jaarwisseling een emotioneel debat gaande over een gebouw dat tot voor kort een onopvallende maar wel centrale rol speelde in het economische en later sociale leven van het dorp. Partycentrum Vlietzicht is al 40 jaar gevestigd in de voormalige plaatselijke groente- en fruitveiling. Een lokale ontwikkelaar nam het initiatief om op die plek luxe woningen te bouwen en het gemeentebestuur leek dat een goed plan. Een inschattingsfout. Een korte schets van wat voorafging. Nog op initiatief van de gemeente Maasland is in 2004 een lijst van gemeentelijke monumenten vastgesteld. Een van de monumentwaardige panden op die lijst is de Oude Veiling, sinds 1916 gevestigd tussen de Noordvliet en de Middenvliet, vlakbij de afrit van de A20. Het complex van de Coöperatieve Veilingvereniging Maasland breidde zich in de loop van de tijd uit met een kistenfabriek, ruimten voor fust en een koelhuis voor fruit. Na de beëindiging van de veilingactiviteiten in 1967 ten gevolge van schaalvergroting en concentratie in Naaldwijk, werd het complex opgedeeld; de zg. kistenfabriek Van Buuren en de opslagterreinen kregen een bedrijfsbestemming die zij nog steeds hebben, het oorspronkelijke veilinggebouw werd een fameuze discotheek en vervolgens

partycentrum. Door de aanleg van de A20 is deze plaats ingeklemd geraakt tussen drukke wegen, al kabbelen de vlieten er nog steeds ongestoord omheen. De locatie is nu vooral bekend van het Varend Corso. Authentieke situering In de motivering van 2004 lezen we dat het om een karakteristiek pand gaat, van een bijzondere bouwstijl en vooral waardevol om zijn regionale uniciteit en vanwege een vrijwel authentieke situering. Je moet wel even goed kijken om in dit gebouw de oude veiling te herkennen, want het originele gebouw is flink verbouwd en vooral dichtgetimmerd. Maar vergelijking met oude foto’s laat zien, dat het oorspronkelijke volume en de plaats van deuren en ramen nog goed herkenbaar is. Het meest tot de ver-

Aanvoer en afvoer van groenten en fruit per schuit en paard en wagen. De foto is genomen in de jaren twintig, er zijn nog geen fust- en exportloodsen gebouwd. Rechts is te zien hoe de schippers met hun volgeladen schuit de veiling in konden varen. Foto Historische Vereniging Maasland.


beelding spreekt de oude doorvaart tussen de beide vlieten die dwars door het gebouw liep, om zo de aangevoerde waren direct vanaf de schuit te kunnen veilen; deze is in 1968 alleen maar dichtgegooid. De eigenaar van de Oude Veiling was niet blij met de voorgenomen monumentenstatus en gaf dat eind 2004 officieel te kennen. De afhandeling ervan raakte echter in het vergeetboek en zo bleef de status die van ‘concept gemeentelijk monument’, die overigens wel wettelijke bescherming biedt. De nieuwe gemeente MiddenDelfland ontwierp najaar 2005 met de inbreng van een groot aantal lokale en regionale de Gebiedsvisie Midden-Delfland 2025. Daarin werd de omgeving van de Oude Veiling aangewezen als potentiële locatie voor een gebiedspoort van MiddenDelfland; het leek een ideale plaats voor een Waterpoort, vanwege de ligging rondom aan boezemwater, de daar al actieve watersport en de stad Maassluis op steenworp afstand. Een idee dat bij veel van aanwezigen toen sterk tot de verbeelding sprak, juist ook omdat de entree van Maasland hier niet de schoonheidsprijs verdient. Helaas is het gemeentelijke geheugen selectief. Bouwplan 35 woningen Een ontwikkelaar die kansen zag voor woningbouw op deze plek, legde de hand op de voormalige kistenfabriek én op het horecacomplex, van elkaar gescheiden door de Middelvliet. Tot zover nog geen probleem. De ontwikkelaar zoekt begin 2006 medewerking bij de gemeente voor een bouwplan van ca. 35 woningen en blijkt die ook te krijgen. Er zijn wel enige bedenkingen vanwege de nabijheid van de A20, maar de concept monumentenstatus noch de ambities uit de Gebiedsvisie spelen een rol van betekenis. De gemeente laat het initiatief volledig aan de particulier, in plaats van met spoed een eigen onderzoek te doen naar de kansen en (on)mogelijkheden voor de wijdere omgeving van deze locatie, opdat een kader voor nieuwe plannen zou ontstaan. Deze omgeving heeft het kenmerk van knooppunt van verkeer met de afrit van de A20, het busstation, van twee zijden autoverkeer uit Maassluis, plus (recreatief) fietsverkeer uit de Zuidbuurt, uit Maassluis, uit Maasland en langs de Vlieten uit de polder. Hier is bovendien allerlei horeca aanwezig, zoals pannenkoekenhuis het Sonnetje, een snackbar, een café en partycentrum Vlietzicht.

18

En dat bevindt zich allemaal op een krappe, slecht ontworpen ruimte, die veel aan schoonheid en veiligheid zou kunnen winnen met een integrale benadering. Maar niets van dit al; dit is de eerste gemiste kans. In plaats daarvan krijgt de projectontwikkelaar ruim baan. Dat blijft niet helemaal onopgemerkt, Maasland is tenslotte een dorp. In de gemeentelijke Monumentencommissie wordt in de loop van 2007 een paar maal naar de ontwikkelingen gevraagd, maar een antwoord blijft uit. Tot de week voor Kerst: dan wordt het besluit van B&W om de Oude Veiling van de conceptlijst van gemeentelijke monumenten af te voeren bekend gemaakt. De motivering wordt ingegeven door de gewenste nieuwe ontwikkelingen, die zonder sloop van het pand onmogelijk zijn, zoveel is duidelijk. Het besluit is gebaseerd op een second opinion, die de gemeente in november over de monumentwaardigheid van het pand heeft laten maken. Halsoverkop, want in september was al een sloopvergunning aangevraagd, die niet kon worden verleend vanwege de plaats op de concept monumentenlijst. Dat alles buiten de Monumentencommissie om, wat in strijd is met de eigen regels van de gemeente. Vals spel De second opinion blijkt op zijn minst voor verschillende uitleg vatbaar: de unieke kwaliteiten van het gebouw en van de locatie worden veel positiever gewaardeerd dan in het oorspronkelijke onderzoek en er worden enige onjuistheden gecorrigeerd; de negatieve aspecten zijn de verminkingen door latere veranderingen en aanbouwen, maar deze waren in de waardestelling van Bron archief Museum De Schilpen.

2004 al verdisconteerd door het toepassen van een maximale puntenaftrek. Het college van B&W besluit echter op basis van de second opinion “de toevoegingen nadrukkelijker bij de waardestelling te betrekken, (…) waardoor het pand niet meer aan het minimum aantal punten voldoet”. Dubbele aftrek van punten vanwege de toevoegingen is een vorm van vals spel. Per saldo had de second opinion even goed kunnen motiveren tot het verhogen van de waardering en het puntentotaal. Een tweede gemiste kans… Rep en roer Direct na de jaarwisseling wordt het B&W-besluit om de monumentstatus op te heffen gepubliceerd, half januari al gevolgd door publicatie van een kapvergunning, waarmee alle bomen op beide locaties mogen worden gerooid. Voor de goede orde: een bouwplan was nog steeds niet bekend. Tegen beide besluiten worden bezwaren ingediend. Er ontstaat bovendien een spontaan comité, dat handtekeningen ophaalt voor het behoud van de Oude Veiling. Het worden er uiteindelijk 2000, waarvan 1500 afkomstig uit Maasland zelf. Op 22 april zijn ze aan de gemeenteraad aangeboden. Twee organisaties maken bezwaar tegen intrekken van de monumentstatus: de Historische Vereniging Maasland en de stichting MiddenDelfland is Mensenwerk. Hun argumentatie komt er kortweg op neer: het pand is regionaal uniek, waardevol voor de lokale economische en sociaaleconomische geschiedenis, de verminkingen aan het pand zijn niet onherstelbaar (zegt ook de second opinion) en de gemeentelijke monumentenverordening is niet (juist) toegepast. De verwarring is compleet als de hoorzitting, ironisch

genoeg gepland op 1 april, ter plekke wegens een procedurefout als overbodig wordt afgeblazen. Op de valreep heeft het college geconcludeerd, dat formeel nooit sprake is geweest van een beschermde monumentale status (dit valt stellig te betwijfelen) en dat het intrekkingsbesluit derhalve niet voor bezwaar open staat. Dat kan alleen maar betekenen, dat een sloopvergunning niet geweigerd zou kunnen worden. De Oude Veiling lijkt vogelvrij. Maar de bezwaarmakers zijn niet voor één gat gevangen; de Stichting Behoud Oude Veiling wordt opgericht om in het uiterste geval een sloopvergunning te kunnen aanvechten. Sloop heeft echter alleen zin als de bestemming wordt gewijzigd in woningbouw. De gemeenteraad stelt begin april onomwonden, dat zij geen enkele behoefte heeft aan woningbouw op de plaats van de Oude Veiling en dat de horecabestemming daar ware te handhaven. Ook voor de overige percelen, waar nu weliswaar meest rommelige bedrijfsgebouwen staan, ziet zij geen aanleiding voor een bestemmingswijziging; in de gemeente is eerder een tekort aan bedrijfsruimte, bv als alternatief voor bedrijven die nu hinder veroorzaken in de bebouwde kom. Behoud door ontwikkeling Deze derde kans wordt aangegrepen. De raad draagt het college begin april op om een integrale planologische visie voor deze Midden-Delfland-poort te ontwikkelen en met de eigenaar naar een nieuwe exploitatievorm te zoeken die past in de Gebiedsvisie, met als uitgangspunt dat de Oude Veiling een horecabestemming moet houden. De suggestie om hiervoor de medewerking te vragen van de stichting Groen Goud, wordt door wethouder Van den Berg overgenomen. Pech voor de projectontwikkelaar, maar dat is nu eenmaal het risico van ondernemen. Het is nu (half mei) nog open hoe dit afloopt. Elke partij zit in zijn maag met de ontstane situatie. Ook wij steken liever energie in de ontwikkeling van een nieuwe Oude Veiling dan in een juridisch steekspel. De hoop is nu gevestigd op ondernemers die zien wat er van deze locatie valt te maken en een gemeenteraad die de rug recht houdt.

Pia van Oord Stichting Behoud Oude Veiling Maasland tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

19

Streekproducten uit Midden-Delfland

Delflandse roerselen… Wat is nu wel een streekproduct en wat niet? Die vraag wordt mij vaak gesteld, maar een sluitend antwoord erop of een eenduidige definitie voor het begrip heb ik in al die jaren nog niet gevonden. Niet in Nederland, noch in het buitenland.

Het labyrint aan keur- en beeldmerken maakt het er ook al voor niemand echt gemakkelijker op! Al die termen en keurmerken spelen in op het zoeken van consumenten naar een alternatief voor de geïndustrialiseerde voedselketen.

Om het allemaal nog verwarrender te maken is er een oerwoud aan termen ontstaan die moeten aangeven dat het om ‘proper voedsel’ gaat. Althans …. volgens onze zuiderburen. Wat te denken van termen als streekeigen, ambachtelijk, regionaal, artisanaal, landelijk, home-made, traditioneel, natuurlijk, eerlijk, biologisch en boerderijproduct?

Sinds de oprichting van h’Eerlijk Delfland in 2006, zorgt de stichting voor een betere bekendheid en verkrijgbaarheid van producten uit de regio. Zij zet die in het zonnetje, brengt agrariërs en producenten in contact met winkeliers, burgers en horeca. Zij organiseert activiteiten en evenementen, waarop iedereen die streekproducten kan proeven en kopen. Uiteraard heeft de stichting ook weer haar eigen beeldmerk, dat aangeeft welke streekproducten uit de regio Delfland komen!

Imker Gerda van Gelderen van Stichting de Bijenhof op de Delftse Streekmarkt. Foto Mark Kras.

De uitgangspunten van Stichting h’Eerlijk Delfland zijn: niet grootschalig geproduceerd (ambachtelijk), eerlijk van smaak, zonder kleur-, smaak- en/of synthetische stoffen. Niet alle ingrediënten hoeven per definitie uit de streek te komen, maar de productie moet wel in de streek plaatsvinden. De roerselen, in letterlijke en overdrachtelijke zin, die daaruit ontstaan, kunt u aanschouwen op de streekmarkten in onze regio.

De markten deze zomer met vooral specifieke aandacht voor streekproducten zijn: 21 & 22 juni Hoeve Ackerdijk, Rotterdamseweg 223, Schipluiden 5 juli Rondom de “oude” Markt, Schiedam 30 augustus Nazomerfeest, Maasland 6 september Delftse Streekmarkt, Boterbrug, Delft 7 september Bieslanddag, Buitengoed de Uylenburg, Delfgauw 14 september Natuurcentrum de Boshoek, Schiedam Ik wens u een h’Eerlijke zomer toe!

Mirjam Warnars Voorzitter Stichting h’Eerlijk Delfland

Gorilla In februari en maart was er een bijzonder beeld te zien aan de zuidrand van Midden-Delfland. Het 160 meter hoge booreiland de Rowan Gorilla VII lag afgemeerd bij Keppel Verolme in de Botlek. Het boorplatform dat in 2001 in de VS is gebouwd, moest verhoogd worden. Dat gebeurde vanaf het eigen platform dat tijdens de werkzaamheden mee omhoog ging.

Foto Pia van Oord. tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

20

Beste Redactie,

Karperhoeve De heer Siem van der Kooij uit Ede reageerde op het artikel over boerderij de Karperhoeve, Zuidbuurt 5 in Maassluis. Siem van der Kooij had vroeger een boerderij aan de Zuidbuurt (op nummer 29). Hij vroeg zich af wie er op de bij het artikel afgebeelde foto te zien zijn. Of het familie van hem zou zijn? De foto staat ook, met onderschrift, in het ‘Familieregister van Simon van der Kooij (1868-1953) en zijn echtgenote Catharina van Vliet (1870-1949)’. Auteur van dit register is Teun van der Kooij (1901-1994), een zoon van Simon en Catharina. Hij maakte, waarschijnlijk omstreeks 1975, dit genealogisch overzicht van een tak van de zeer uitgebreide familie van der Kooij. Simon en Katharina kregen dertien kinderen. Teun was nummer zes. Op de foto staan zijn moeder Cornelia en zijn drie jongere zusters, v.l.n.r. Corry, Anna en Klazien. Zij schillen appels, die daarna gedroogd zullen worden. De foto is gemaakt in de herfst van 1926. De dames op de foto zijn de grootmoeder en drie tantes van Siem van der Kooij uit Ede. (FvO)

Midden-Delfkrant 130 Met genoegen lazen wij no.130 van de Midden-Delfkrant. Goed en mooi uitgevoerd en met veel informatie. Het ‘Voorjaarslicht’ is een goede opening en het portret van een Midden-Delflandse over Café Halfweg was ook weer echt lezenswaardig. Vooral omdat wij vroeger er meermalen langs gekomen zijn. Zo kunnen wij nog wel meer leuke en goede onderwerpen aanhalen. Jammer dat in ‘De ronde fietsen’, geschreven door A.L.Boon, dat het waard was om te lezen, aangehaald wordt dat niemand voorstander is van de aanleg van de A4 door Midden-Delfland. Wij vinden het niet juist als je in een informatief stukje je mening poneert alsof iedereen het daarmee eens is. Wij wonen in Den Hoorn en hebben over de aanleg van de A4 een geheel andere mening. Dat zal ook voor veel inwoners uit Schipluiden tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

zo zijn. Wij vinden het wel, net zoals u, jammer dat veel politici slappe knieën hebben. Familie Koop, Den Hoorn Naschrift redactie: De heer Boon schreef als lid van de Vereniging een persoonlijk verhaal met een aantal persoonlijke standpunten. Dat maakte zijn verhaal mede zo authentiek. Plaatsing van een stuk op persoonlijke titel betekent niet dat de redactie of de MiddenDelfland Vereniging de meningen van de schrijver deelt.

ning groeide de vijfling toch voorspoedig op, de eerste tijd in de gezellige warmte van de schapenstal, onder de lamp. C.A.A. van Paassen, Den Hoorn De vijfling 2 dagen oud. Foto ir. C.A.A. van Paassen.

Lammetjes vijfling Op de boerderij van familie Verboon in de Duifpolder langs de Vlaardingervaart is op 12 februari 2008 een lammetjesvijfling geboren. De kleinste, die vooraan op de foto staat, woog ongeveer 1 kg. Het moederschaap had slechts melk voor één lammetje. Dankzij een ingenieus aangelegde melkvoorzie-

Borden-verdriet in de polder Dit voorjaar werden bewoners en passanten bij De Kapel ongevraagd verrast door verschillende nieuwe verkeersborden. Goedbedoeld, want ongetwijfeld voor de veiligheid en voor de duidelijkheid, maar toch met een twijfelachtig resultaat. Het duizelt de verkeersdeelnemer van de verschillende voorgeschreven dan wel aanbevolen snelheden over een afstand van nauwelijks 300 meter. En de dubbele (!) bebouwde kom-borden van De Kapel zijn in geen verhouding tot de smalle polderwegen naar dit kleinste buurtschap van Midden-Delfland. (Foto’s en tekst: PO)

21

Ui t on ze wi n k el

S peci al e ui tgaven van de M i dden-D el f k rant

Al deze artikelen zijn ook zeer geschikt om cadeau te doen.

Bestellen?

Als u in het bezit wilt komen van een van deze producten, maakt u het bedrag incl. verzendkosten (de prijs tussen de haakjes) over op giro 3928463 t.n.v. MiddenDelfland Vereniging te Maassluis, onder vermelding van ‘aantal en omschrijving publicatie’. Verzeker u ervan dat uw naam en adres staan vermeld. U ontvangt de bestelling dan per post.

UI

E TV

RK

H OC

T

B oerderi j en & Erven

M apj es met 6 h andzame wan del k aarten

48 pagina’s; veel informatie, (kleuren)foto’s en illustraties.

Met beschrijvingen van de bezienswaardigheden no 1, 2 of 3

Prijs € 5,00 (7,00)

Prijs leden per mapje € 4,00 (5,80) / niet leden € 5,00 (6,80)

Pl an ten & D i eren

Fi etsk aart Cul tuur & Hi stori e 52 pagina’s; veel informatie, (kleuren)foto’s en illustraties.

Prijs € 2,00 (3,00)

Prijs € 3,00 (5,00)

Waterk aart Water & O evers

Water & Waterwegen

Prijs € 2,50 (3,50) 52 pagina’s; veel informatie, (kleuren)foto’s en illustraties.

In combinatie met de special ‘Water & Waterwegen’ kost de kaart € 1,50. U kunt de kaart samen met de special bestellen voor € 8,50 inclusief verzendkosten.

Boeken over de streektaal van Delfland door Henk Tetteroo

Prijs € 5,00 (7,00)

Cul tureel erf goed M i dden-D el f l and

‘K reen en G rui zi g’ Prijs € 12,00 (14,00)

Inspiratiebron voor beheer en ontwikkeling van het agrarische cultuurlandschap en streekeigen boerenerven. Een uitgave van Midden-Delfland is Mensenwerk en Vockestaert.

‘Wonen i n Woorden’ Prijs € 14,50 (16,50)

Prijs € 5,00 (7,25)

T-shirts en vlag

Bouwplaat van de authentieke boerderij ‘In ’t Rietveld’ Prijs € 2,00 (3,00)

T-shirts L en XL geel of groen,

€ 7,50 (10,10)

S et van 6 dub b el e wen sk aarten

Kinder T-shirts maat 128 en 152 wit met opdruk koe of boer € 7,50 (10,10)

Foto’s van schilderachtige locaties in Midden-Delfland.

Vlag Mooi Dichtbij (150 x 225 cm) € 10,00 (14,90)

Prijs € 1,00 (2,80)


22

Verenigingsnieuws Staf Onze medewerkster Nicolette Boerman heeft onlangs te kennen gegeven om te willen zien naar een andere baan. Wij vinden dit bijzonder jammer en zullen haar grote betrokkenheid bij de vereniging snel gaan missen. Wij danken Nicolette voor haar inzet en wensen haar veel succes in haar nieuwe werkomgeving. Bij deze doet de vereniging een dringende oproep aan geïnteresseerden die graag als deeltijdmedewerk(st)er bij de vereniging willen werken, zich hiervoor aan te melden. Algemene Ledenvergadering Op 24 april werd in Den Hoorn de jaarlijkse ledenvergadering gehouden. Naast de notulen van de ALV van 2007 deed het bestuur voor de pauze verslag van haar activiteiten in het afgelopen jaar. Daarna werd het financieel verslag door de aan-

Nieuwe bestuursleden

Ben van der Velde (1949) is geboren en getogen in Vlaardinger Ambacht, was van april 2002 tot de zomer van 2007 als wethouder (Vlaardingen) met oa. recreatie in de portefeuille, ook bestuurlijk betrokken geweest bij Midden-Delfland, was dagelijks bestuurslid van het Recreatieschap en lid van de Reconstructiecommissie. “Mijn betrokkenheid of noem het liefde heeft zich juist in die tijd verdiept en de wens om de unieke binnentuin van dit stedelijk gebied te behouden heeft mij er toe gebracht in te gaan op het verzoek lid te worden van het bestuur van de Midden-Delfland Vereniging.”

Harry Arkesteijn woont sinds zijn geboorte, 55 jaar geleden, te Schipluiden. Is werkzaam in de automatisering bij The Greenery en lid van de ondernemingsraad. Is actief (of geweest) in besturen van diverse plaatselijke verenigingen en instellingen (voetbal/moestuin/kerk/politiek). Initiatiefnemer van de eerste Midden-Delfland Dag en sindsdien actief bij de organisatie en bij het werven van nieuwe leden voor de Vereniging. Zat in de Denktank voor het nieuwe informatiecentrum voor Midden-Delfland. Wil meewerken en meedenken om het MiddenDelflandgebied in al haar schoonheid te kunnen behouden.


wezigen goedgekeurd. Penningmeester Cees van der Sar lichtte vervolgens de begroting voor 2008 toe waarna deze door de vergadering werd vastgesteld. Hierna informeerde voorzitter Govert van Oord de aanwezigen over de diverse plannen die de vereniging het komende jaar wenst te realiseren. Als dank en blijk van waardering voor zijn vele activiteiten in verband met (het maken van) de wandelkaarten en polderwandelingen, werd de heer Eef Boeve een streekattentie aangeboden. Na de pauze gaf bestuurslid Hanneke Blokdijk een zeer geslaagde presentatie over haar wondere wereld van veearts in Midden-Delfland. Nieuwe bestuursleden Het bestuur is bijzonder verheugd dat de Algemene Ledenvergadering op 24 april jl. twee nieuwe bestuursleden heeft gekozen, te weten Harry Arkesteijn, automatiseringsdeskundige bij de Greenery en Ben van der Velde (ondermeer oud-wethouder van Vlaardingen). Arie van der Kooij werd herkozen. Het bestuur bestaat nu uit 8 leden. Met 9 leden is het bestuur weer voltallig. Ledenaanwas Er lijkt nog geen eind te komen aan de snelle groei van het ledenaantal van de vereniging. Bedroeg het aantal leden begin vorig jaar 1500, nu is dat al weer gestegen tot ca.1850. Doelstelling is om aan het eind van dit jaar minimaal 2008 leden te hebben. Het bestuur is optimistisch over de kans dat dit ook gaat lukken. Midden-Delfland Dag De medewerkers van de vereniging zijn al maanden bezig met de voorbereiding van de Midden-Delfland Dag. Met de vele (bijna 100) deelnemers wordt intensief contact gehouden over de activiteiten die zij gaan organiseren. Het programmaboekje is zeer volledig en ziet er weer bijzonder aantrekkelijk uit; u heeft het bij deze Midden-Delfkrant aan kunnen treffen. In de weken voorafgaand aan de Midden-Delfland Dag is het boekje in grote getale over de regio verspreid. Op de dag zelf zal de vereniging op zeker zes plaatsen in het gebied met een informatiestand aanwezig zijn. Tevens wordt door de vereniging op deze dag het nieuwe boek van Gemma van Winden ‘Markant Midden-Delfland,

een wereld apart’ aangeboden. Nieuwe leden en iedereen die een nieuw lid aanbrengt krijgen dit prachtige boek cadeau. Leden krijgen bij aanschaf van het boek een aantrekkelijke korting. Promotiekaarten In samenwerking met het Promotieplatform van het Recreatieschap Midden-Delfland geeft de Midden-Delfland Vereniging sinds kort leuke promotiekaarten uit. In deze kaarten zijn 4 verschillende bonnen verwerkt die elk recht geven op een aantrekkelijke korting voor typische MiddenDelflandproducten of -activiteiten. De kaarten worden onder andere op de stands van de vereniging tijdens de Midden-Delfland Dag gratis verstrekt. Informatiecentrum Het onderzoeksrapport over het informatiecentrum dat op het symposium van 21 februari jl. van de vele betrokkenen en deskundigen goedkeuring ontving, heeft het bestuur inmiddels aan de omliggende gemeenten en de Provincie ZuidHolland gestuurd. In het begeleidend schrijven worden deze verzocht om een nader overleg over de verdere realisatie van de plannen. Groen Goud De leden van deze nieuwe stichting voor (gezamenlijke) ondernemersinitiatieven hebben onlangs de heren John van Adrichem en Govert van Oord gekozen als bestuurslid van de stichting. De eerste gesprekken met gegadigden voor de functie van een onafhankelijk voorzitter zullen binnenkort plaatsvinden. Ook zullen potentiële kandidaten voor de functie van Streekmanager benaderd worden. Van een grote landelijke bank heeft Groen Goud reeds de toezegging gekregen een concreet initiatief van de stichting financieel te willen steunen. Groen Goud zal (gezamenlijke) initiatieven gaan ontplooien maar wil nadrukkelijk niet als een overkoepelend orgaan voor haar leden gaan optreden. Binnenkort zal overleg plaatsvinden over de samenwerking tussen de gemeente Midden-Delfland en de stichting Groen Goud. Literaire avond De vereniging bereidt een speciale avond voor in het najaar met een spreker/schrijver over wandelactiviteiten in Midden-Delfland. Hieraan zullen een fotowedstrijd en andere aantrekkelijke evenementen worden gekoppeld. Nadere mede-

23

delingen zullen gedaan worden in de volgende Midden-Delfkrant. Wandelingen De werkgroep Paden ontwikkelt momenteel een aantal nieuwe wandelroutes zoals bij Op Hodenpijl (Schipluiden) en de Delflandhoeve (ten zuiden van Delft). Ook wordt onderzocht of het mogelijk is een meerdaagse wandeling door het gebied te ontwerpen. De maandelijkse wandelingen die door de vereniging worden georganiseerd zullen ook het volgend jaar weer gaan plaatsvinden. Goed ingeburgerd Het begint een leuke traditie te worden. Onlangs werd weer het Midden-Delfland Dictee gehouden, opgesteld door Henk Tetteroo. De organisatie was in handen van de Midden-Delfland Runners en de opbrengst was voor een goed doel (Roparun). Een delegatie van de MiddenDelfland Vereniging deed voor het eerst mee en behaalde gelijk de 2e prijs. Dus daar zijn we wel een beetje trots op! Dijkversterking Commandeurspolder De Midden-Delfland Vereniging neemt deel in de klankbordgroep rond de dijkversterking Commandeurspolder. Als vereniging zijn ook wij van mening dat de dijken versterkt moeten worden maar dan wel op een wijze die geen afbreuk doet aan het typische cultuurlandschap van deze polder. Deelnemers in de klankbordgroep, waaronder bewoners van de Commandeurspolder, hebben diverse voorstellen gedaan over de wijze waarop de kadeversterking plaats zou kunnen vinden. De rijkslandschapsarchitect, die voor het Hoogheemraadschap voor dit project is aangetrokken, zal deze waar mogelijk in een nieuw voorstel verwerken. Maaslandse Dam Als deelnemer in de Begeleidingsgroep Maaslandse Dam poogt de Midden-Delfland Vereniging (grootschalige) woningbouw op de Maaslandse Dam te voorkomen. Tijdens de laatste vergadering (8 mei jl.) werden met het geselecteerde stedenbouwkundige bureau globaal de mogelijkheden besproken op welke wijze dit gebied na verwijdering van de verouderde kassen op een aantrekkelijke maar verantwoorde wijze, conform de uitgangspunten van de Gebiedsvisie, opnieuw ingericht kan worden. De tweeëndertigste jaargang nr. 2, juni 2008

Bestuur Midden-Delfland Vereniging Govert van Oord, voorzitter Telefoon (015) 380 81 45 Kees van der Sar, penningmeester Telefoon (010) 591 90 93 Harry Arkesteijn Telefoon (015) 380 91 51 Hanneke Blokdijk E-mail [email protected] Wil Boonstra Telefoon (010) 474 76 86

Midden-Delfland Vereniging Secretariaat: Keenenburgweg 3 2636 GK Schipluiden Telefoon 06 42 10 54 07 (overdag) [email protected] Postbank 3928463 (Midden-Delfland Vereniging te Maassluis) Verenigingenregister Haaglanden V 40397143 Werkgroep Ruimtelijke Ontwikkeling Midden-Delfland p/a Dirk Post Telefoon (015) 380 83 25 Werkgroep Historie en Landschap Midden-Delfland p/a Frits van Ooststroom Trekkade 20, 3137 KD Vlaardingen Telefoon (010) 474 25 98

Arie van der Kooij Telefoon (010) 880 40 73 Dirk Post Telefoon (015) 380 83 25

Werkgroep Paden Midden-Delfland p/a Hein van Bohemen Holierhoek 36, 2636 EK Schipluiden Telefoon (015) 380 99 40

Ben van der Velde Telefoon (010) 460 02 93 Web si te www.middendelflandvereniging.nl

vereniging zet zich ervoor in op de Maaslandse Dam enkele kleinschalige ondernemersinitiatieven en zo min mogelijk woningbouw te laten plaatsvinden. Eind maart belegde de MiddenDelfland Vereniging een bijeenkomst voor de bewoners van de Maaslandse Dam en directe omgeving waarbij driekwart van de bewoners van het gebied aanwezig was. De vereniging is van mening dat de huidige bewoners direct bij de planontwikkeling betrokken dienen te worden. Tijdens de bijeenkomst hebben wij veel interessante suggesties van de bewoners mogen noteren. Bovendien hebben enkele bewoners van de Maaslandse Dam zich aangemeld om plaats te nemen in de verenigingscommissie Maaslandse Dam. Boonerlucht De gemeente Maassluis heeft gevorderde plannen om het gebied ten oosten van de Boonervliet en ten zuiden van de Zuidbuurt bij de kanoplas opnieuw in te richten. Een verouderde kas zal worden afgebroken en volgens de huidige ideeën zullen daar woningen, een horecagelegenheid, speeltuin, kinderboer-

derij en een kanoloods verrijzen. De Midden-Delfland Vereniging heeft de Bewonersvereniging Boonerlucht meegedeeld ook grote twijfels te hebben bij deze voornemens van het college van B&W en zal haar binnenkort laten weten op welke wijze zij haar kan ondersteunen in haar standpunt om de voorgenomen inrichting te voorkomen. Oude Veiling Maasland De Midden-Delfland Vereniging steunt de initiatieven die gericht zijn op behoud van de Oude veiling en pleit voor hergebruik van het pand in het kader van een Poort van Midden-Delfland op deze locatie. Het kan een schoolvoorbeeld worden van de slogan ‘Behoud door ontwikkeling’, die de gemeente Midden-Delfland hanteert voor haar Kernenbeleid. (AvdK)

Agenda 2008 21 juni 1, 2 en 3 augustus 13 september

Midden-Delfland Dag Varend Corso Open Monumentendag

24

Rommelhoekjes In juni 2002 was een grote karekiet te bewonderen in het riet van de kanoplasjes ten oosten van Maassluis. Voor vogelaars een onvergetelijke gebeurtenis, want de grote karekiet met zijn onvervalste ‘piep knars knor’-zang is in Nederland met een paar honderd paren een schaarse broedvogel geworden. Een echte rodelijstsoort. Na een paar dagen was de karekiet verdwenen, want één zo’n vogel in de broedtijd, dat is ook niks. De ironie was dat de karekiet verbleef op plasjes die voor kanovaarders, en niet voor zeldzame broedvogels waren aangelegd. Maar er stond wat hoog, overjarig riet en dat is precies wat de grote karekiet nodig heeft. Misschien was de beheerder het wel vergeten te maaien en stond het er per ongeluk nog. Welnu, sinds een paar jaar zien de kanoplasjes er heel netjes en opgeruimd uit en de grote karekiet hebben we dan ook nooit meer gesignaleerd. Kano’s zie je trouwens ook niet op de kanoplasjes. De natuur kun je vaak een handje helpen en op sommige plekken in Midden-Defland is dat met veel succes gedaan. De waterberging bij de Wollebrand – net ten westen van Midden-Delfland - is er een mooi voorbeeld van. ’s Winters wemelt het er van de smienten, wintertalingen en kuifeenden, met af en toe een bijzondere dwaalgast, zoals de roodkeelduiker twee winters terug. Soms ook ontstaat iets heel moois op plekken waar dat helemaal niet verwacht en bedacht was. De rietputten tussen Maasluis en Vlaardingen, depots voor het slib van de Krabbeplas, zijn een heel bijzonder natuurgebiedje geworden, met vaste gasten als blauwborst, baardmannetje, roerdomp, blauwe en bruine kiekendief. De natuur een handje helpen is heel goed, maar laat de natuur ook af en toe zijn gang gaan en ruim niet alles meteen op. Maai de boel niet meteen kaal. Ik wens Midden-Delfland veel rommelhoekjes toe.

Jaap van Duijn Jaap van Duijn is oud-topman van Robeco. Hij is opgegroeid in het Westland en woont al een kwart eeuw aan de rand van MiddenDelfland.


2008: een bijzonder jaar Een bijzonder boek, een bijzondere actie Het gaat goed met de aandacht voor Midden-Delfland. Dat is iets om blij mee te zijn en waaruit de vereniging zeker de steun put, die nodig is om actief te blijven werken aan behoud en ontwikkeling van de kwaliteiten van het gebied. Midden-Delfland Dag voor een extra laag bedrag van slechts € 15,te koop is in de speciale verkoopstands van de vereniging.

Dit jaar, 2008, wordt een bijzonder jaar. We vieren de 10e MiddenDelfland Dag die ons waarschijnlijk het 2008ste lid zal opleveren. Daarom presenteren we een bijzonder mooi fotoboek over MiddenDelfland, getiteld ‘Markant Midden-Delfland, een wereld apart’, gemaakt door Gemma van Winden-Tetteroo, met 400 foto’s van landschap en mensen van MiddenDelfland. Gemma van Winden is al jarenlang actief als journalist én fotograaf en het was al lang haar droom een fotoboek te maken van de seizoenen en de mensen van MiddenDelfland. Samen met de MiddenDelfland Vereniging heeft ze dat nu weten te realiseren in een mooi uitgegeven fotoboek dat op MiddenDelfland Dag ten doop zal worden gehouden. Het boek bestaat uit foto’s van het landschap van Midden-Delfland in de verschillende seizoenen, maar laat ook uitgebreid zien hoe mensen uit en rond Midden-Delfland van het gebied weten te genieten. Fietsen, wandelen, zeilen, tot aan modder racen toe, het staat er allemaal in. Het boek onderstreept waarom MiddenDelfland het behouden waard is. Vanaf 21 juni is het boek overal te koop voor € 22,- en het is die prijs zeker waard. Bijzonder is dat dit boek met de hulp van het Fonds Schiedam Vlaardingen alleen op

Actie Voor de vereniging is het nieuwe boek en het bereiken van de grens van 2000 leden (een verviervoudiging in vijf jaar!) aanleiding om nog wat extra’s te doen voor bestaande en nieuwe leden. Wie namelijk met het bijgevoegde formulier op 21 juni een nieuw lid aanbrengt, krijgt het boek helemaal voor niks en ook het nieuwe lid krijgt het boek cadeau*. Een heel voordelig aanbod, want het lidmaatschap kost slechts € 15.-. Nieuwe leden die zich op deze dag spontaan aanmelden krijgen het boek uiteraard ook mee, samen met dit laatste nummer van de MiddenDelfkrant. Voor de leden die geen nieuw lid weten aan te melden, wil de vereniging ook nog wat doen. Op vertoon van de enveloppe van deze Midden-Delfkrant (met uw lidmaatschapsnummer en speciale tekst) krijgt u - alweer uitsluitend op 21 juni - een extra korting van € 3,- op de toch al lage prijs (en betaalt u dus maar € 12,-). Alles bij elkaar een heel goede reden om dan de fiets te nemen en te profiteren van één van de geboden mogelijkheden om het fotoboek ‘Markant Midden-Delfland, een wereld apart’ van Gemma van Winden-Tetteroo te bemachtigen. * Dit zijn de actievoorwaarden: - nieuwe leden voldoen ter plaatse de bijdrage voor 2008 - nieuwe leden betalen €15 voor het reguliere lidmaatschap over 2008 en ontvangen daarvoor naast het fotoboek drie MiddenDelfkranten - cadeaulidmaatschappen zijn uitgesloten (dat is een onmogelijke opgave voor de penningmeester om dat te registreren); aangebrachte leden worden zélf lid van de vereniging - elk lid kan maximaal 2 boeken cadeau krijgen voor het aanbrengen van nieuwe leden (afgezien van het boek dat het nieuwe lid zelf ontvangt); we willen zoveel mogelijk leden de kans geven een boek te verdienen - de actie loopt op Midden-Delfland Dag zolang de voorraad strekt.

Redactioneel. Inhoud. Colofon

Recommend Documents