JAARVERSLAG 2013 Stichting Liniebreed Ondernemen (SLO)
J A A R V E R S L AG 2 0 1 2 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
Inhoud
1
Visie, missie, beleid
5
2
De waterlinies, nu en toen
7
3
Activiteiten en resultaten in 2013
9
4
Bedrijfsvoering SLO
13
5 Financiën
15
6
19
Doelen 2014
Project bunkerbreien tijdens het Liniepadfestival
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 2 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
3
Fort Diemerdam met Paviljoen Puur
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
4
MISSIE, BELEID EN VISIE Visie: behoud door exploitatie Stichting Liniebreed Ondernemen (SLO) heeft als doel: een duurzame, maatschappelijke en economische benutting van het linie-erfgoed in Nederland (onder andere Nieuwe en Oude Hollandse Waterlinie, Stelling van Amsterdam, de Zuiderwaterlinie en Grebbelinie). De stichting wil de verbinding vormen tussen het culturele erfgoed (de forten, kastelen en vestingsteden), hun eigenaren en de ondernemers die op en rond de forten opereren. Onder het motto ‘behoud door exploitatie’, stimuleert SLO de herontwikkeling en het rendabel en duurzaam gebruik van de forten en bouwwerken in de linies. SLO adviseert, faciliteert, initieert en bevordert innovatie. Ze zet zich in voor productontwikkeling in de waterlinies, het netwerk van linieondernemers en andere belanghebbenden en voor de branding van het label voor de waterlinies. In 2013 is SLO gestart met verbreding van de focus naar alle linies in Nederland. Met bijzondere inspanningen om samen met de Stelling van Amsterdam zijn status van UNESCO Werelderfgoed uit te breiden naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een logische ontwikkeling, want opgeteld staan de ‘liniemerken’ voor het grootste en meest veelzijdige (rijks)monument van ons land.
Missie: productaanbod en bekendheid stimuleren De waterlinies behouden voor toekomstige generaties door creatie van maatschappelijk draagvlak en rendabel economisch gebruik, lukt alleen wanneer de forten en ondernemers een eigentijds aanbod bieden van recreatieve, culturele en zakelijke mogelijkheden. En wanneer een breed publiek van deze mogelijkheden op de hoogte is. Daarnaast is het noodzakelijk dat overheden met een meer ondernemende visie naar het linie-erfgoed kijken om het ‘behoud door gebruik’ daadwerkelijk te verwezenlijken.
Beleid: ondersteunen, promoten, samenbinden De visie en missie van SLO vertalen zich naar drie beleidspijlers: ¬ Ondersteunen van ondernemerschap in de linies Met onder meer netwerkbijeenkomsten en een aantrekkelijk servicepakket ondersteunt SLO linieondernemers bij hun bedrijfsvoering. ¬ Marketing & promotie van de linies SLO ondersteunt en stimuleert de branding van alle liniemerken met intensieve en structurele communicatie. SLO initieert liniebrede publieksactiviteiten en zorgt voor publiciteit en promotie. ¬ Bevorderen samenwerking markt en overheid SLO opereert op het snijvlak van markt en overheid en zorgt ervoor dat partijen elkaar vinden.
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
5
Terras Fort aan de Klop
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
6
DE WATERLINIES, NU EN TOEN De Waterlinies - Nieuwe en Oude Hollandse Waterlinie, Stelling van Amsterdam, Grebbelinie en de Zuiderwaterlinie -zijn ooit gebouwd om ons in oorlogstijd te beschermen. Door het grote gebied met sluizen en dammen onder water te zetten, hielden we de vijand buiten de deur. De forten boden extra verdediging op de zwakke plekken. Met de komst van moderne oorlogsvoering werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie overbodig. Parachutisten konden achter de linies landen, zoals in mei 1940 gebeurde.
Eenheid in verscheidenheid Het karakter van de waterlinies vandaag is uniek. Letterlijk een ketting van prachtige parels. Elke parel heeft zijn eigen bijzondere kwaliteit en vormt samen met de andere een indrukwekkend snoer. Om de samenhang en tevens de diversiteit van de linies te communiceren, organiseert SLO liniebrede publieksactiviteiten die het unieke karakter van de linies als geheel en van de forten afzonderlijk onderstreept.
Heel wat te beleven Tegenwoordig zijn de linies prachtige groene gebieden. Bij de forten, schuilplaatsen en waterstaatkundige werken valt heel wat te beleven. Op de fiets, te voet of over het water. Veel forten, kastelen en vestingsteden zijn gerestaureerd en hebben nieuwe functies gekregen. Met musea, attracties, vergaderlocaties, café-restaurants en andere bedrijven. Op de forten en omliggende terreinen is volop ruimte voor grote en kleine evenementen. In diverse forten kun je overnachten. Alle vestingwerken liggen in een groene en waterrijke omgeving. Heerlijk om er te wandelen en te fietsen. Kortom, de waterlinies zijn bijzondere pleisterplaatsen die verschillende publieksgroepen op verrassende wijze bedienen. Op 4 september 2013 werd het C-Fordt in Maarsseveen ingepakt in roze doek door de vrijwilligers van World Heritage Volunteers.
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
7
Fortenfestival Werk aan de Waalse Wetering
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
8
ACTIVITEITEN EN RESULTATEN IN 2013 Ondersteuning ondernemers Gericht op bloeiende samenwerking, is de netwerkfunctie van SLO essentieel. In 2013 hebben 4 netwerkbijeenkomsten plaatsgevonden. Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst in januari 2014 zijn 2 Linie-awards uitgereikt. Aan ondernemer Rob Rietveld die Fort Jutphaas omtoverde tot een wijnfort en aan Marco Houtschild (Werk aan ’t Spoel) die er als vrijwilliger in slaagde om van dit fort een bloeiend bedrijf te maken. De derde award werd op 6 maart 2014 uitgereikt aan Bas Nijenhuis, scheidend projectmanager van de provincie Gelderland, vanwege zijn tomeloze en grenzeloze inzet voor de linies binnen de overheidsgelederen. Naast advies en ondersteuning op afroep (o.a. met ondernemersplannen) biedt SLO ondernemers een uitgebreid servicepakket. Met onder meer (online en offline) liniebrede promotiemiddelen, de mogelijkheid van duobranding en sinds 2013 tevens de mogelijkheid van centrale inkoop. Gestart is met gebundelde inkoop van energie in samenwerking met Value2source. Meer vormen van centrale inkoop zullen volgen. SLO levert daarnaast een bijdrage aan productontwikkeling. Een bijzondere kans op dat gebied greep SLO met de ‘Win een bunker campagne’ van Delta Lloyd België. De verzekeraar
zocht een bunker om er een vakantiewoning van te maken. In een wedstrijd konden particulieren een verblijf in deze superveilige woning winnen. SLO bemiddelde succesvol bij de totstandkoming van deze bunker op Fort Vuren en demonstreerde zo hoe linie-ondernemers kansen kunnen omzetten in resultaat.
Aantal deelnemers groeit Met 55 nieuwe deelnemers in 2013 (tot totaal 100), geworven via het ambassadeursprincipe, groeit het aantal deelnemers aan SLO gestaag. SLO begroette zowel ondernemers op als rond de forten en een toenemend aantal gemeenten. De verbreding naar andere linies vertaalt zich duidelijk naar meer en ook een ander type deelnemers. Inmiddels is een groot aantal stakeholders in de markt op en rond forten en vestingwerken vertegenwoordigd. Ook organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten dienden zich aan: alle op zoek naar innovatieve ondernemers voor hun eigendommen.
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
9
radiospots, advertenties landelijke dagbladen) is dit evenement breed opgepakt door de landelijke (De Telegraaf), regionale en lokale pers. Bovendien mocht SLO de beurs openen met de gongceremonie, wat het Fortenfestival stevige publiciteit opleverde. ¬ Forten wandel- en fietstocht: een weekend in september hebben we de prachtige tochten in de Hollandse Waterlinie onder de aandacht gebracht. In 2014 komen alle routes voortdurend onder de aandacht vanwege het doorlopende karakter.
Reclame & PR Om de waterlinies in de hoofden en de harten te krijgen, voert SLO voortdurend liniebrede reclame- & pr-campagnes, meestal gekoppeld aan de evenementen (zie hierboven). In 2013 is bovendien gestart met de voorbereidingen voor het publieksmagazine Fort! waarvan begin 2014 het eerste nummer is verschenen. Andere middelen zijn: flyers (ca. 50.000 voor elk evenement), persberichten, advertorials (telkens in 1,1 miljoen huis-aan-huis bladen), radiospots, direct mails, actiewebsites, banners, Google advertenties, Facebookpagina’s, …)
Netwerkbijeenkomst Kunstfort Asperen
Marketing en promotie van de linies Met liniebrede publieksevenementen en de nodige publiciteit en promotie daaromheen, vergroot SLO de bekendheid van de waterlinies bij het publiek. In 2013 organiseerden we voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie: ¬ Start Fortenseizoen: tal van activiteiten eind april met het thema ‘weer naar buiten’. Ondersteund met o.a. flyers, advertorials, PR, website (met vleermuisgame). Resultaat: veel bezoekers, veel publiciteit (landelijk / regionaal / lokaal / pers / radio / tv / digitaal). ¬ Fortenpicknick: eind mei eten in de buitenlucht op prachtige locaties in de Hollandse Waterlinie. Wederom breed ondersteund met publiciteit en promotie. Resultaat: enigszins tegenvallend bezoek vanwege zeer slecht weer, maar de fortenpicknick en de waterlinie zijn goed op de kaart gezet door de pers. ¬ Fortenfestival: eind augustus podiumkunsten op de forten inclusief film in de open lucht (Fellini op de Linie). Dankzij ruime promotionele ondersteuning (advertorials, facebookactie, directmail, banners, folders,
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
10
Bevorderen samenwerking markt en overheid SLO wil burgers, ondernemers en overheid met elkaar verbinden in het belang van de waterlinies. Onder meer door de overheid goed te informeren en te betrekken bij de netwerkactiviteiten. Maar ook door gemeenten en eigenaren te ondersteunen bij het vinden van innovatieve ondernemers voor hun objecten. Daarnaast is in 2013 de samenwerking in overlegorganen bestendigd en uitgebreid, met zitting in bijvoorbeeld: ¬ Linieland (gebied rondom Schalkwijk en Houten), ¬ Gemeente Nieuwegein: bijdrage aan ontwikkelingsvisie Jutphaas ¬ Gemeente Muiden: ondersteuning werkgroep herinrichting bestemming vestingwerken ¬ Gemeente Lingewaal: participatie om samen met ondernemers de waterlinie beter te promoten in het gebied ¬ Stelling van Amsterdam: presentatie voor ondernemers ¬ Erfgoedtafel Zuid-Holland: deelname aan het overleg over de Oude Hollandse Waterlinie. ¬ Zitting in het Pact van Loevestein
Liniecommunity Een bijzonder instrument in de marketing en promotie is de Liniecommunity voor aangesloten deelnemers. Dit is zowel een digitaal promotieplatform als online ontmoetingspunt. Via de Liniecommunity adverteren deelnemers gratis op tal van toeristische websites. Zij voeren hun activiteiten en gegevens op één plek in en het systeem plaatst de informatie automatisch door naar de vele aangesloten websites. Momenteel zijn de volgende kanalen beschikbaar: ¬ Forten.nl ¬ HollandseWaterlinie.nl ¬ Dagjeweg.nl ¬ Uitmetkinderen.nl ¬ Hollandidee.com ¬ Gooisekids.nl ¬ Utrechtsekids.nl In 2013 zijn tal van uitbreidingen op het systeem aangebracht en hebben er weer diverse gebruikerstrainingen plaatsgevonden, waaraan 38 ondernemers hebben deelgenomen.
Bovendien heeft SLO sinds 2013 een belangrijke rol in de decentralisatie van het landelijk projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. Binnen de nieuwe structuur is SLO verantwoordelijk voor marketing, branding en het faciliteren van (fort)ondernemers.
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
11
Fort Nieuwersluis
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
12
BEDRIJFSVOERING SLO 2013 stond tevens in het teken van verdere professionalisering en promotie van de Stichting Liniebreed Ondernemen. Onder het motto ‘SLO in de etalage’ en een ‘eigen gezicht’ is gewerkt aan: ¬ eigen huisstijl ¬ eigen website www.liniebreedondernemen.nl ¬ nieuwe huisvesting te Fort Nieuwersluis (centraler gelegen tussen de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie, aansluitend op de samenwerking in verband met UNESCO). ¬ promotie met de actie ‘SLO opent de beurs’.
Raad van Toezicht De Raad van Toezicht bestaat uit vijf personen met specifieke competenties: ¬ Albert van den Bosch: voorzitter, politiek en bestuur; ¬ Ien Stijns: exploitatie en bedrijfskunde; ¬ Arnold van Vuuren: vice-voorzitter, waterlinie-kennis en P&O ¬ Arnoud van Mosselveld: juridisch; ¬ Laurent van den Nouwland: financieel De Raad van Toezicht kwam in 2013 vier keer bijeen. De leden verrichten hun werkzaamheden voor SLO onbezoldigd.
Personeel SLO had in 2013 twee medewerkers in dienst: directeur Juke van Niekerk voor 60% en medewerker communicatie en marketing Titia de Zeeuw voor 70%.
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 2 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
13
Directeur van Stichting Liniebreed Ondernemen, Juke van Niekerk, luidde woensdag 21 augustus 2013 de beursgong als start van het Fortenfestival.
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
14
FINANCIËN Stichting Liniebreed Ondernemen ontving in 2012 subsidie van het Projectbureau NHW voor operationele kosten (personeel-, bureau- en reiskosten en de organisatie van 4 jaarlijkse events) van € 355.000 voor 2012-2014. Daarnaast ontving de stichting deelnemersbijdragen van € 100 per lid, ofwel € 10.000 exclusief BTW. Op de valreep van 2013 haalde SLO bovendien een subsidie binnen van de Provincie Gelderland van € 70.000 voor de businesscase nationale landschappen NHW. Het Projectbureau NHW zegde toe hiervoor in 2014 de co-financiering van € 50.000 te leveren. SLO draagt € 20.000 bij in arbeid. Deze subsidie is bedoeld voor de branding van de waterlinies, het magazine Fort! dat in 2014 wordt uitgegeven en de ontwikkeling van het vernieuwde Waterliniepad (lange afstandswandelpad). Voor specifieke projecten buiten de algehele begroting heeft SLO een aantal aanvullende bijdragen ontvangen, zoals: ¬ € 15.000 van het projectbureau NHW voor verdere ontwikkeling van de community ¬ € 13.250 van provincie Gelderland om de B-to-B communicatie op orde te brengen.
Fort Resort Beemster
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 2 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
15
BALANS PER 31 DECEMBER 2013 (na winstbestemming) 31 december 2013 €
€
31 december 2012 €
31 december 2013
€
€
ACTIVA
PASSIVA
Vaste activa
Reserves en fondsen
Materiële vaste activa
Overige reserves
Andere vaste bedrijfsmiddelen
2.779
4.983
2.779
4.983
Vlottende activa
Kortlopende schulden
Vorderingen
Crediteuren
Debiteuren Overige vorderingen en overlopendeactiva Liquide middelen
25.358
-
36.612
Belastingen en premies socialeverzekeringen Overige schulden en overlopende passiva
2.616 61.970
2.616
60.233
82.327
124.982
89.926
€
31 december 2012 €
54.704
€
11.364
112
7.908
5.599
14.846
64.567
55.808 70.278
78.562
124.982
89.926
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
16
STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2013 Realisatie
Realisatie
2013
2012
€
€
266.253
236.261
9.569
3.766
275.822
240.027
75.275
101.640
Lonen en salarissen
97.526
63.417
Sociale lasten
16.430
11.005
Overige personeelslasten
103
22.890
Afschrijvingen
854
89
42.546
29.846
-492
-651
240
173
157.207
126.769
232.482
228.409
43.340
11.618
43.340
11.618
Baten Ontvangen subsidies Baten uit fondsverwerving Som der baten Lasten Besteed aan de doelstellingen Doelstelling Hollandse Waterlinie Beheer en administratie
Overige bedrijfslasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke lasten
Saldo Resultaatbestemming Overige reserves
Concert Pampus
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
17
Lunch op Fort de Hel
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
18
DOELEN 2014: WATERLINIES IN DE ETALAGE Linielocaties dienen zich te ontwikkelen tot welvarende bedrijven. Wanneer de ondernemers op en rond de forten wel varen, varen de waterlinies wel. Pas als de zaken goed gaan, zullen ondernemers verder investeren om het linie-erfgoed effectief in te zetten voor het bedrijf. Deze bedrijfsverbeteringen zullen hand in hand gaan met het duurzame behoud van het erfgoed. Zo worden overheden op termijn ontzorgd.
De gezamenlijke promotie en branding wordt stevig doorgezet met bestaande en nieuwe liniebrede activiteiten, productontwikkeling en duobranding. Verder staat intensivering van de samenwerking met de Stelling van Amsterdam op de agenda, dit vooral in het kader van de uitbreiding van de UNESCO Werelderfgoedstatus naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Daarna volgt kennismaking met- en betrekken van organisaties rond de Grebbelinie, Zuiderwaterlinie en de Oude Hollandse Waterlinie.
SLO zal het netwerk dat eind 2013 uit 100 deelnemers bestaat verder uitbreiden. We streven naar een levendig en betrokken waterlinienetwerk en een vruchtbare plek voor productontwikkeling, samenwerking en efficiency. SLO zal zich blijven richten op waardeverhoging van het servicepakket voor haar deelnemers. Hiertoe zal SLO ook onderzoek laten doen naar de behoeften van ondernemers in het veld. De verbreding van activiteiten richting alle waterlinies in Nederland wil SLO voortvarend aanpakken. Het bundelen van de kennis en de krachten en het draagvlak van de verschillende linies is wat SLO betreft zelfs een van de voorwaarden om op termijn op eigen benen te kunnen staan en om in een nieuw economisch klimaat zaken te kunnen doen. Op de rol voor 2014 staan onder andere forten.nl en waterlinies.nl. Laagdrempelige activiteitenwebsites, om een breed publiek de weg te wijzen naar activiteiten op linielocaties.
Onder het motto “samen sterk” wil SLO de forten- en waterliniebranche zodanig versterken dat deze binnen afzienbare tijd kan concurreren met merken als Kinderdijk, De Waddenzee en de Hoge Veluwe. Zowel nationaal als internationaal moeten we de kans grijpen om het unieke Nederlandse watermanagement en ingenieurschap op eigentijdse wijze voor het voetlicht te brengen. Hierbij hebben wij uw partnerschap en hulp hard nodig. Want juist bij waterlinies geldt dat het geheel zo veel groter is dan de som der delen. Laten we met elkaar die kans grijpen om het verhaal en de mogelijkheden van waterlinies en forten in Nederland verder uit te dragen. Drs. Juke M. van Niekerk, directeur
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
19
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
20
Deelnemers SLO 2013 Amped Annemarieke Wientjesvan der Velden Arda Cassee Productions Art of Events Atelier Anneke Wessels Bed & Breakfast Fort Bakkerskil Bedi Vochttechniek bv Beheersstichting Fort Pannerden Betuwse Stromen BV Botanische Tuinen Universiteit Utrecht Bukman Editorial Management BunkerQ v.o.f. Contigo International Contigo International (Monique Mouw) Cooperatieve Vereniging Fietsmandje.nl Cuijpers Advies De Kruitkelder De Veldkeuken Durendale Reizen Ecoboot Recreatie BV Fifty/Fifty Tekst Fort aan de Klop Fort Altena
Fort de Hel Fort Diemerdam Fort Spion Fort bij Uithoorn Fort Vechten Fort Vuren Fort Wierickerschans Gebroeders Uijttewaal VOF Gemeente Culemborg Gemeente Geldermalsen Gemeente Gorinchem Gemeente Houten Gemeente Leerdam Gemeente Lingewaal Gemeente Lingewaard Gemeente Tiel Gemeente Utrecht Gemeente Vianen Gemeente Werkendam Gemeente Woudrichem Gemeente Zaltbommel Haars Tours B.V. Het Leege Land Het Vreeswijks Museum Hij & Ik Productions Hoeve Kraaiveld BV Holland The Ride Way
iLikeMedia Kampeerterrein de Lievelinge KastanjeMedia KBBa BV Luudiek Evenementen Made by Myra Mc Air Verhuur MCW Studio’s Michel Verschoor Tekstproducties Monumentaal advies & projectmanagement Muilwijk Landschap Advies NICE projects & events Oliemans Accountants Outdoor Cinema Panama Producties Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Zuid-Holland Rakos Rederij De Vecht Rietveld Wines BV Routewerk Slot Loevestein Sogyo Staatsbosbosheer Stadsherstel
Stichting C-Fordt Stichting Fort Nieuwersluis Stichting Forteiland Pampus Stichting GeoFort Stichting Het Groene Hart Stichting Het Nederlands Vestingmuseum Stichting Honswijk Stichting Kunstfort Asperen Stichting Rijksmuseum Muiderslot Stichting tot beheer Fort Werk IV Stichting Uiteraard Uitermeer Stichting Wandelnet Stichting Werk aan de Korte Uitweg Stichting Werk aan het Spoel Studio Bassa Studio Eric Klarenbeek & Maartje Dros Uiterwaarde Van Koppen Producties Vereniging Natuurmonumenten Vernissage VVV Altena en Biesbosch Waterschap Rivierenland Wijd en Zijd ontwerpers
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
21
Colofon Tekst: Dreijer Communicatie Fotografie: Coverfoto Wandelnet/Ad Snelderwaard, John Lewis Marshall (Fort Diemerdam), Yon Gloudemans (portret SLO), Outdoor Cinema (Fortenfestival), Jaco Scholtz (bunker breien Liniepad) Vormgeving: Studio Bassa Drukwerk: Platform P
J A A R V E R S L AG 2 0 1 3 L I N I E B R E E D O N D E R N E M E N
22
Fort bij Uithoorn
