nr.36
juni 2011
WaterLIJN 4 Stichting Liniebreed Ondernemen: aan ideeën geen gebrek
3 Uitbreiding Liniepont en
7 Applaus voor vrijwilligers
opening Liniepad
in de Waterlinie
Muziekwerkplaats Kunstfort Asperen Wandelexcursie Fort Everdingen
Waterlinie ideale locatie voor overwinteren
Napoleontische soldaten en motoren en bij seizoensopening Op 16 en 17 april 2011 vond voor de derde keer de seizoensopening plaats van de forten, kastelen en vestingsteden in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit jaar was het thema de vleermuis. In totaal deden 25 Linielocaties mee. Zo was er een vleermuizenspeurtocht bij het Vestingmuseum Naarden, op het Kunstfort Asperen konden kinderen zeldzame vleermuizen maken en Fort Ruigenhoek organiseerde onder meer een vleermuistheater. Op Slot Loevestein konden kinderen Napoleontische soldaten verjagen uit Nederland. Vanaf Muiden maakte een stoet van vijftien motorrijders een toertocht door het Waterliniegebied. Vooral het kinderkunsttheater bij Fort aan de Klop was een succes. ‘Het lijkt wel de Parade, maar dan voor kinderen,’ zei een van de aanwezigen. • Op www.hollandsewaterlinie.nl/vleermuisgame is een vleermuisgame te spelen Vleermuizen maken
Vleermuisvriendelijke herontwikkeling
H
et belang van de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor diverse vleermuissoorten is nog groter dan lang werd gedacht. Dat blijkt uit recent onderzoek van de Zoogdiervereniging. ‘Iedereen weet dat de forten een ideale plek voor vleermuizen zijn om te overwinteren,’ zegt bioloog Herman Limpens. ‘Maar het aantal vleermuizen dat er in het najaar op zoek gaat naar een partner, het zogeheten zwermen, is nog veel groter. Vergelijk het met de functie die een discotheek voor jongeren heeft. Met dat verschil dat het voor de vleermuizen juist rustig en donker moet zijn.’ De bouwkundige eigenschappen van de forten, met hun kelders, spleten en holen, zijn geschikt voor veel verschillende soorten vleermuizen, evenals het klimaat. Het landschap op en om een fort is ook van belang. Delen van de omgeving vormen vaak een belangrijk onderdeel als leefgebied van lokale populaties vleermuizen. Daarnaast speelt de begroeiing een belangrijke rol voor het klimaat in de gebouwen en als verbinding naar de verblijfplaatsen op de forten. vervolg op pag. 2
www.hollandsewaterlinie.nl
AGENDA
AC TUEEL
Vervolg pag. 1
Mensvrij Dit alles heeft directe gevolgen voor de herinrichting van de forten, die momenteel op relatief grote schaal plaatsvindt. Dat moet zorgvuldig gebeuren, voor de vleermuis als beschermde diersoort is dat zelfs een wettelijke verplichting. Maar als je het goed aanpakt, aldus Herman Limpens, dan kan iedereen van de forten profiteren. De gebruikers van de forten én de vleermuizen. ‘Een goed voorbeeld is Fort Vechten. Daar is onlangs een feestlocatie ingericht, die er overigens prachtig uitziet. Maar de klimatologische omstandigheden zijn er voor vleermuizen niet meer geschikt. Te licht, te droog en te warm. Maar enkele ruimten ernaast zijn nu helemaal mensvrij gemaakt, en het aantal vleermuizen blijkt daar te zijn toegenomen...’
Restauratie Gezien de vele plannen voor intensief gebruik van de forten, is het van belang dat er in een vroeg stadium goed vleermuisonderzoek wordt uitgevoerd, vervolgt Herman Limpens. ‘Ook moet een doordachte jaarplanning worden gemaakt, om kwetsbare periodes van de vleermuizen te omzeilen en vast te leggen wat wel en niet kan in een gebouw. Soms is ook het scheiden van functies voor mensen en vleermuizen noodzakelijk, zoals op Fort Vechten is gebeurd. Dit geldt overigens ook voor de restauratie. Het kan een enorm verschil maken als een aannemer een maand later aan het werk gaat, terwijl dat helemaal niet hoeft te betekenen dat hij stil moet zitten. Doorgaans is er genoeg te doen. Maar plan het vooral goed.’ Het aantal soorten vleermuizen in de Waterlinie is groot, met soms prachtige namen als gewone baardvleermuis, watervleermuis, gewone dwergvleermuis, gewone grootoorvleermuis, franjestaart, rosse vleermuis, laatvlieger, ruige dwergvleermuis en meervleermuis. Dit alles kan worden benut om de aantrekkingskracht voor bezoekers te vergroten, besluit Herman Limpens. ‘Veel mensen zijn nu eenmaal in deze opmerkelijke zoogdieren geïnteresseerd. Ook dat wordt in Fort Vechten goed opgepakt, er is daar veel informatie over vleermuizen te vinden. Wat mij betreft is die gecombineerde aanpak de beste.’•
2
FESTIVAL OP DE BRES Van 9-13 juni 2011 organiseert Cultureel Erfgoed Noord-Holland het festival Op de Bres. Dit is een cultureel festival dat elk jaar rond Pinksteren neerstrijkt op een ander cluster van forten van de Stelling van Amsterdam. Dit jaar worden forten aangedaan die ook in de Nieuwe Hollandse Waterlinie liggen. www.stellingvanamsterdam.nl 8-9 juli 2011 011 UTRECHT
FORTE! FORT FOR RTE TE! Verhalenfestival erhalenfestival Fort aan de Klop Fort de Gagel Fort Blauwkapel Fort Ruigenhoek
www.sterkeverhalen.nl www.sterkeverhalen.nl
STERKE VERHALEN LANGS DE LINIE Op 8 en 9 juli 2011 is op vier Utrechtse forten een verhalenfestival voor volwassenen en kinderen. Op Fort aan de Klop worden de ‘grote’ heldenverhalen verteld. Op de forten De Gagel, Ruigenhoek en Blauwkapel komen verhalen met diverse thema’s: romantisch, spannend, grappig en misschien ook een vampierverhaal... www.sterkeverhalen.nl
UITBREIDING LINIEPONT Sinds 2010 vaart de Liniepont over de Lek tussen Fort Honswijk en Fort Everdingen. Dit jaar zijn de vaartijden uitgebreid en nu legt het veer ook aan bij Werk aan het Spoel bij Culemborg. Daar opent in juli restaurant Het Forthuis van de Veldkeuken. De pont is geschikt voor wandelaars en fietsers die zonder omwegen de hoofdweerstandslijn van de Waterlinie willen volgen. •
ZOMEREXPOSITIE KUNSTFORT ASPEREN KunstFort Asperen is deze zomer het strijdtoneel van een ware infiltratie. Van 12 juni tot en met 25 september neemt het duo Liesbeth Bik en Jos van der Pol bezit van het fort met hun expositie ‘Too late, too little, (and how) to fail gracefully’. Hiervoor zijn verschillende internationale kunstenaars gemobiliseerd, onder wie Tarek Atoui, Cesare Pietroiusti en Hannah Hurtzig. www.kunstfortasperen.nl
Meer informatie: www.liniepont.nl en www.veldkeuken.nl
FORT VUREN IN DE ERFGOEDREEKS Onlangs verscheen deel 4 van de Waterlinie Erfgoedreeks. De informatieve en fraai geïllustreerde bezoekersgids voor Fort Vuren werd mogelijk gemaakt door het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie en de provincie Gelderland. Eerder verschenen in de reeks de bezoekersgidsen van Fort Asperen, Fort Altena en Slot Loevestein. De gids is voor € 7,50 euro te koop op Fort Vuren en bij de uitgever: www.stokerkade.nl •
OPERA OP FORT RIJNAUWEN Elke zomer verruilt Holland Opera de Nederlandse theaters voor een uniek openluchtdecor. Dit jaar speelt Holland Opera van 23 juni tot en met 9 juli ‘The Tempest’ van Henry Purcell bij zonsondergang op Fort Rijnauwen, op het terrein van Staatsbosbeheer. www.operaoplocatie.nl
Promovendus zoekt visie op Waterlinie
Gedeputeerde Annemieke Traag en burgemeester Van Ruijven gemeente Lingewaal tillen slagboom
OPENING LINIEPAD Op 16 april 2011 opende de nieuwe gedeputeerde van de provincie Gelderland, Annemieke Traag, in Lingewaal de herstelde Liniekade en het verbeterde Liniepad. De handeling staat symbool voor de start van het recreatieve seizoen. De Liniekade is gelegen tussen de Spijkse Kweldijk en de Haarweg bij het Lingebos in Lingewaal. Wandelaars, ruiters en fietsers kunnen van het pad gebruik maken. •
LAYAR VOOR DE WATERLINIE Het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie is sinds kort ook te ontdekken met een layar-applicatie. Na het downloaden van de applicatie kun je met een iPhone of Android-toestel de omgeving scannen op Waterlinieobjecten. De layar geeft een toegevoegde laag op het telefoonscherm. Hierin zijn iconen te zien van de Waterlinie met informatie over de afstand tot bijvoorbeeld het fort, de geschiedenis en het huidige gebruik. Ook geeft Google Maps aan hoe je bij het fort kunt komen. Zoek eerst in de App store of Android market place naar ‘Layar’ om de Layar applicatie gratis te downloaden. Start vervolgens de Layarapplicatie op en zoek naar ‘Hollandse Waterlinie’. •
Mensen die zijn betrokken bij het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie, en die hem kunnen helpen bij zijn promotieonderzoek. Daarnaar is planoloog Koen Raats van de Universiteit van Amsterdam op zoek. Onder begeleiding van hoogleraar Willem Salet zoekt hij antwoorden op een aantal vragen over het project. De eerste vraag betreft de bestuurlijke evaluatie van het besluitvormingsproces. Hoe verliep de complexe samenwerking tussen provincies, gemeenten, waterschappen, bedrijven en bewoners? Hoe is die samenwerking afgestemd, en zijn er lessen uit te trekken voor de toekomst? Wie een visie heeft op deze onderwerpen kan contact opnemen met Koen Raats,
[email protected].
Wa t e r L I J N juni 2011
3
R E P O R TA G E
‘We richten ons op de lange termijn’
Ondernemen in de Linie Op 6 april vond in Fort Vechten de feestelijke oprichting plaats van de Stichting Liniebreed Ondernemen, die zich inzet voor een duurzame exploitatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie met behulp van ondernemers en fortbeheerders. Projecten als bunkerpimpen en fietsmandje.nl zijn er de eerste voorbeelden van.
Hoofdkwartier Jaap Dokter (boven) en Luuc Jonker (links)
Waterlinieworkshop Het Leege Land
4
De Stichting Liniebreed Ondernemen is een initiatief van ondernemers in het Liniegebied. Het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Kamers van Koophandel Midden Nederland en Brabant legden hiervoor de afgelopen jaren de basis met het project Hoofdkwartier, dat met Europese steun het netwerk van ondernemers uitbreidde en activeerde. Projecten als ‘bunkerpimpen’, fietsmandje.nl (een
fietsroute gecombineerd met de aanschaf van streekproducten), het Waterliniefestival en een ‘daklozendag’ (een tour voor cabriolets) waren er de afgelopen jaren de tastbare resultaten van. ‘Die lijn willen we voortzetten,’ zegt Peter Ros, namens het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie betrokken bij de oprichting van de stichting. ‘De ondernemers hebben aangegeven dat de stichting zich hard moet gaan maken voor zaken als belangenbehartiging, kennisuitwisseling, productontwikkeling en marketing, en dat kun je maar het beste met elkaar doen. Het Projectbureau wil eventueel nog beschikbaar Europees geld in deze stichting steken, mits de ondernemers met een goed plan komen. Van dat geld kan bijvoorbeeld een directeur en een office manager worden aangesteld, maar het kan ook worden gebruikt voor productontwikkeling. Dat alles is uiteindelijk afhankelijk van de plannen van de ondernemers.’
Waterlinieworkshop Het Leege Land
© Ch r i s t i a an K ro u we l s
D
e deuren naar de feestruimte, in een van de oude gangen van Fort Vechten, schuiven automatisch open. ‘Tjonge, er is hier wel iets veranderd sinds de negentiende eeuw,’ zegt Arnoud van Mosselveld van de Kamer van Koophandel Midden-Nederland. Hij is als toekomstig lid van de Raad van Toezicht van de Stichting Liniebreed Ondernemen onderweg naar de feestelijke oprichtingsbijeenkomst. De stichting wil zich gaan richten op een duurzame ontwikkeling van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, nu de komende jaren de fortenbeheerders en ondernemers een steeds grotere rol krijgen en nemen. ‘De Waterlinie heeft een nationale betekenis en daar mogen we trots op zijn,’ zegt directeur Jaap Dokter, eveneens van de Kamer van Koophandel, tijdens zijn inleiding. ‘Maar er is ook een economische potentie, en die moeten we benutten.’
Fort Pannerden Bij de ondernemers die aanwezig zijn bij de oprichtingsbijeenkomst is aan ideeën geen gebrek, zo blijkt. Zo staat een van hen op om een plan aan te prijzen voor een duurzame energievoorziening van de forten, en wordt er hardop doorgedacht over de opening van de Fortenmaand op Fort Pannerden. Dan is het de beurt aan de notaris om de oprichtingsakte voor te lezen en deze te laten ondertekenen door de bestuursleden. En daarmee is het officiële gedeelte van de oprichtingsbijeenkomst afgesloten. Voor de aanwezigen is er nog de mogelijkheid om twee typische Waterlinieproducten te ervaren. Onder een strakblauwe lucht gaan zij aan de slag met de Waterlinieworkshop van het Leege Land of spelen zij een potje Fortengolf van het evenementenbureau Art of Events. ‘De gedachte achter de stichting is een structuur voor de lange termijn. We willen ondernemers ondersteunen die hun brood verdienen in de Waterlinie of daar historisch erfgoed exploiteren,’ zegt bestuurslid Ad Punt van Nieuwland, de huidige exploitant van Fort Vechten, na afloop. ‘Zodat je ook voor de toekomst kunt garanderen dat de Waterlinie een herkenbare eenheid blijft, met wortels in het verleden en een hedendaags gezicht. Daar zet ik me graag voor in. In het belang van Fort Vechten, maar ook van alle andere artefacten van de Linie. Ze zijn het immers waard.’ •
Wa t e r L I J N juni 2011
Het bestuur van de Stichting tekent de akte (van links naar rechts: Ad Punt, John van Sas en Luuc Jonker)
Organisatie en hoofdtaken De doelstelling van de stichting Liniebreed Ondernemen is het ‘zorg dragen voor een duurzame maatschappelijke en economische benutting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie,’ aldus de oprichtingsakte. De hoofdtaken zijn belangenbehartiging en het organiseren van een kennisloket (primair gericht op forten), en marketing en productontwikkeling (voor alle ondernemers in het gebied). Het bestuur wordt gevormd door de ondernemers John van Sas (voorzitter), Ad Punt, Luuc Jonker en Henk de Vos. In de Raad van Toezicht hebben zitting Arnold van Vuuren, Arnoud van Mosselveld en Ien Stijns. De positie van voorzitter van de Raad van Toezicht is nog vacant. Ook wordt een deelnemersraad ingesteld vanuit de loges Noord, Midden en Zuid, en wordt als de middelen beschikbaar komen nog gezocht naar een officemanager en naar een directeur, die op termijn de taken van het bestuur moet gaan overnemen.
5
ARCHIEF
ACHTERGROND
Op vrijdag 8 april vond op Fort Vuren een druk bezochte bijeenkomst plaats voor de vrijwilligers van het zuidelijk deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, onder het motto ‘Applaus voor de vrijwilligers van de Waterlinie’. Er waren ongeveer vijftig deelnemers.
Applaus voor de vrijwilligers ‘H
Officieren op Fort Vechten. Links kapitein Brouwer
Het tragische lot van kapitein Klaas Brouwer Klaas Brouwer uit Groningen was ten tijde van de mobilisatie voor de Tweede Wereldoorlog commandant op de forten Rijnauwen en Vechten. In brieven naar huis beschreef hij zijn wederwaardigheden.
‘G
isteravond, ongeveer een half uur te laat, kwamen we in Utrecht aan. Toen hebben we onze plaats opgezocht waar we ons moesten melden. Daar waren enkele onderofficieren en soldaten, die reeds in de dommel waren. De Commandant had de boodschap achtergelaten, dat we maar een hotel moesten zoeken. Dat was een heele geruststelling, want als er tijd was om rustig naar een hotel te gaan, dan leek het ook nog niet zoo heel ernstig.’ Dat schrijft Klaas Brouwer in zijn eerste brief naar huis, op 25 augustus 1939. De avond ervoor hoorde hij dat hij vanwege de naderende mobilisatie op moest komen als reservekapitein. Klaas Brouwer, 36 jaar oud en inspecteur van de politie in Groningen, deed wat hem werd gevraagd. In de maanden die volgden was hij commandant van een mitrailleurcompagnie in enkele forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het tijdschrift van de vereniging Oud-Utrecht van augustus 1999 werd een deel van zijn brieven naar huis gepubliceerd.
6
Houten vloeren Klaas Brouwer was een opgeruimde man, die zijn taak onder weinig motiverende omstandigheden zo goed mogelijk uitvoerde, blijkt uit de brieven. Kort na zijn aankomst in Utrecht marcheert hij met zijn compagnie naar Fort Rijnauwen, dat hij verlaten aantreft. De manschappen richten hun slaapplaatsen in. ‘Er was veel hout van stellages aanwezig, zoodat we daarvan houten vloeren op de steenen vloeren konden leggen. Stroo erin en we konden slapen.’ Het inrichten van het fort kost een maand hard werken, en juist als alles in gereedheid is gebracht, komt begin oktober het bericht dat ze naar Fort Vechten verkassen. Wat Brouwer daar aantreft, valt hem tegen. ‘Hagenaars en Leidenaars hadden wel wat gedaan in de maand dat ze op Vechten hadden gelegen, maar niets was met Noordelijke degelijkheid overwogen en afgewerkt.’ Wasplaatsen in de open lucht, een gebrekkige elektriciteitsvoorziening, geen onderdak voor officieren (zijn voorgangers logeerden bij burgers in Utrecht en Bunnik) – Brouwer vindt het allemaal maar niets, en pakt de verbeteringen voortvarend aan. Tegelijk zijn militaire versterkingen nodig, waarvoor duizenden kubieke meters grond worden verzet. ‘Je zult begrijpen dat ik niet veel vrije tijd heb. ’s Avonds vrijwel nooit voor twaalf uur naar bed.’
Schietwedstrijd Het lukt Brouwer om het fort gereed te maken voor de winter, en dan breekt een
rustiger periode aan. Begin maart 1940 brengt het bezoek van een collega-officier enige afleiding, met wie Brouwer een wedstrijdje houdt in nauwkeurig schieten. Hij wint. Op 11 april komt het bericht dat de compagnie van Brouwer zich ‘marschvaardig’ moet maken. Om hem heen verlaten troepen de andere forten van de Waterlinie, maar Brouwer blijft op zijn post. Hij installeert een wacht op een nabijgelegen fort, ‘omdat we het onverantwoord vonden dat zo’n fort geheel leeg was in deze tijden.’ Eind april zijn er nog maar honderd man over van de oorspronkelijke vijfhonderd man. Ze werken hard om het fort schoon achter te laten. En dan breekt de oorlog uit. ‘Het is dan toch gekomen wat we niet gewild en ook niet gedacht hadden,’ schrijft Brouwer die tiende mei 1940 naar huis. ‘Lievelingen, mijn gedachten zijn steeds bij jullie en zullen steeds bij jullie blijven.’ Het blijkt een afscheidsbrief. Op 12 mei wordt de eenheid van kapitein Brouwer ingezet bij de strijd om de Maasbruggen in Rotterdam. Na een vermoeiende mars door de stad, zwaar bepakt als de manschappen zijn, houden ze halt op de Kruiskade. Plotseling komt een Duitse Stuka in duikvlucht naar beneden. Er vallen vijf bommen, en kapitein Brouwer raakt zwaargewond. Op 16 mei 1940, een dag na de capitulatie, overlijdt hij in het Coolsingelziekenhuis, in een verwoeste stad. Samen met andere gesneuvelden wordt hij ter aarde besteld op begraafplaats Crooswijk. •
et doel van de bijeenkomst was tweeledig,’ vertelt Loes Campfens, die de bijeenkomst in samenwerking met de provincie Gelderland en het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie organiseerde. ‘In de eerste plaats wilden we de vrijwilligers bedanken voor hun inzet. Natuurlijk is de Waterlinie afhankelijk van bestuurders en de beheerders van de forten, maar het werk van de vrijwilligers is zo waardevol, dat is niet te vervangen door betaald werk.’ De tweede doelstelling was het ‘Liniebreed verbinden’ van de vrijwilligers. ‘We willen ze laten zien dat ze niet alleen verbonden zijn met het fort, het kasteel of de vestingstad waarvoor ze werken, maar dat ze onderdeel zijn van een groter geheel. Anderen hebben dezelfde passie als zij, delen vergelijkbare problemen en beschikken over veel kennis om die passie te delen en die problemen op te lossen.’
Petje op, petje af Om deze doelen te bereiken was een programma ontwikkeld met lichte en meer serieuze elementen. Zo zorgde het onderdeel ‘Petje op, petje af’ voor veel hilariteit, en was het ‘speeddaten’, waarin vrijwilligers zich in twee minuten aan elkaar moesten presenteren, na een aanvankelijke schuchterheid van veel deelnemers, een groot succes. ‘Mensen die elkaar niet kenden, zullen nu een volgende keer het contact voortzetten,’ aldus Loes Campfens. In korte presentaties vertelden Bas Nijenhuis van de provincie Gelderland en Henk Schouten, vrijwilliger op Fort Vuren, over het belang van vrijwilligers voor de Waterlinie. Jos Rams
Wa t e r L I J N juni 2011
schetste vervolgens het loopbaanbelang van vrijwilligerswerk voor de Linie; in zijn geval leidde dat tot een baan bij het evenementenbureau Art of Events.
Lastige tieners Interessant voor met name de vrijwilligers die rondleidingen verzorgen, was het betoog van Rik Doornberg, adviseur marketing en presentatie van Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Hij ging onder meer in op een probleem dat breed werd herkend: mensen die niet luisteren tijdens de rondleiding. ‘Pas je hieraan aan,’ adviseerde Rik Doornberg. ‘Als je merkt dat de belangstelling afneemt, zoals bij lastige tieners wel eens het geval kan zijn, ga dan de dialoog aan. Vraag bijvoorbeeld wat vinden jullie dan wél leuk? ‘Misschien willen ze de buitenkant van het fort bekijken, misschien willen ze dat de rondleiding iets korter wordt, misschien willen ze iets weten of zien waar je zelf niet aan gedacht hebt… Haak daarop in, in plaats van koste wat het kost je verhaal op je eigen manier afronden. Dat geeft veel meer bevrediging, voor de bezoekers maar ook voor jezelf.’ De dag werd afgesloten met een rondleiding over het fort en een borrel. ‘Iedereen was heel tevreden,’ aldus Loes Campfens. ‘We willen dan ook over niet al te lange tijd een vergelijkbare bijeenkomst organiseren voor de vrijwilligers van de Waterlinie Midden en Noord.’ •
7
EEN BIJZONDERE PLEK
Een kinderfeestje in het Waterliniebos
Z
e hebben de plek eigenlijk bij toeval ontdekt. Vlakbij ligt het recreatiegebied Lingebos, met zijn grote waterplas, en op een dag zagen Cassandra en Marco Kars uit Heukelum dat er een nieuw bos werd aangelegd. Dat werd Speelbos De Kleine Waterlinie, met een waterspeeltuin, en een fort met houten kanonnen dat via stapstenen en een trekpontje bereikbaar is. Een ideale plek voor de kinderen, merkten ze, die er graag cowboytje en indiaantje speelden. Vandaag, op een zaterdag vroeg in de zomer, vieren ze op het strandje tussen de eiken de verjaardag van hun zoon Micah, die acht geworden is. Een ideale plek voor een feestje, ze kunnen er op de fiets naar toe en de kinderen vermaken zichzelf. En het is prachtig weer, dat scheelt natuurlijk ook.
© Fo to’s C h r i s t i a a n K ro u we l s
Speelbos De Kleine Waterlinie ligt in het Lingebos aan de Haarweg in Vuren. Geopend: van zonsopgang tot zonsondergang. Toegang gratis. Parkeerkosten: €1 per auto. Groepen kunnen zich aanmelden bij Jiska Verhoeven van Staats bosbeheer: 06 1284 5829.
slotte belangrijk dat je iets over het verleden weet, ook van je eigen land. ‘Is de Waterlinie eigenlijk ooit echt gebruikt?’ vraagt hij zich dan hardop af. De jongens graven geulen in de modder en bouwen dijken, een meisje bedient de pomp. ‘Heerlijk hè,’ zegt Cassandra. ‘Meer heb je niet nodig, toch? En dat zo dicht bij huis…’ En ze schuift een eindje op, om niet uit de zon te raken. •
Bunkerpimpen Van de geschiedenis van de Waterlinie weet vooral Cassandra het een en ander, omdat de kinderen er op school les over hebben gehad. De oudste twee hebben er in groep acht een spreekbeurt over gehouden, en Micah heeft een bezoek gebracht aan Fort Asperen. Bovendien heeft hij meegewerkt aan het project bunkerpimpen, waarbij plannen werden gemaakt om groepschuilplaatsen van voor de Tweede Wereldoorlog een artistiek aanzien te geven. Interessant, die Waterlinie, meent Marco, en goed dat er op school iets aan wordt gedaan. Het is tenWaterLIJN is een uitgave van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie. Oplage 3.000 Postbus 406, 3500 AK Utrecht Bezoekadres: Catharijnesingel 64, 3511 GK Utrecht
www.hollandsewaterlinie.nl
Cassandra en Marco Kars
Redactie: Esther Brenninkmeijer en Chris Will
[email protected] Tekstverzorging: Bert Bukman Vormgeving: SOK Visueel Management Druk: Calff&Meischke, Amsterdam
